Wdrożenie nowej podstawy

programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych

II etap edukacyjny przedmioty: przyroda, biologia

Teresa Truchan

doradca metodyczny

25 kwietnia 2017r

Kształcenie ogólne w szkole podstawowej ma na celu:

O 1) wprowadzanie uczniów w świat wartości, w tym ofiarności, współpracy, solidarności, altruizmu, patriotyzmu i

szacunku dla tradycji, wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, sprzyjających

bezpiecznemu rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele);

O 2) wzmacnianie poczucia tożsamości indywidualnej, kulturowej, narodowej, regionalnej i etnicznej;

O 3) formowanie u uczniów poczucia godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób;

O 4) rozwijanie kompetencji takich jak: kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość;

O 5) rozwijanie umiejętności krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania;

O 6) ukazywanie wartości wiedzy jako podstawy do rozwoju umiejętności;

O 7) rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów oraz motywacji do nauki;

O 8) wyposażenie uczniów w taki zasób wiadomości oraz kształtowanie takich umiejętności, które pozwalają w

sposób bardziej dojrzały i uporządkowany zrozumieć świat;

O 9) wspieranie ucznia w rozpoznawaniu własnych predyspozycji i określaniu drogi dalszej edukacji;

O 10) wszechstronny rozwój osobowy ucznia przez pogłębianie wiedzy oraz zaspokajanie i rozbudzanie jego

naturalnej ciekawości poznawczej;

O 11) kształtowanie postawy otwartej wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym oraz

odpowiedzialności za zbiorowość;

O 12) zachęcanie do zorganizowanego i świadomego samokształcenia opartego na umiejętności przygotowania

własnego warsztatu pracy;

O 13) ukierunkowanie ucznia ku wartościom.

Najważniejsze umiejętności rozwijane w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej to:

1) sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych;

2) sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego;

3) poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;

4) kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;

5) rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;

6) praca w zespole i społeczna aktywność;

7) aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju.

Podstawa programowa przedmiotu przyroda

O Cele kształcenia – wymagania ogólne

O Treści kształcenia – wymagania szczegółowe

O Warunki i sposób realizacji

Cele kształcenia – wymagania ogólne Wiedza

O Opanowanie podstawowego słownictwa przyrodniczego (biologicznego, geograficznego, z elementami słownictwa fizycznego i chemicznego).

O Poznanie różnych sposobów prowadzenia obserwacji

i orientacji w terenie.

O Poznanie planów i map jako źródeł informacji geograficznych.

O Poznanie układów budujących organizm człowieka (kostny, oddechowy, pokarmowy, krwionośny, rozrodczy, nerwowy).

O Poznanie przyrodniczych i antropogenicznych składników środowiska, rozumienie prostych zależności między tymi składnikami.

O Poznanie cech i zmian krajobrazu w najbliższej okolicy szkoły.

Cele kształcenia – wymagania ogólne Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.

O Prowadzenie obserwacji i pomiarów w terenie w tym korzystanie z różnych pomocy: planu, mapy, lupy, kompasu, taśmy mierniczej, lornetki itp.

O Wykonywanie obserwacji i doświadczeń zgodnie z instrukcją (słowną, tekstową i graficzną), właściwe ich dokumentowanie i prezentowanie wyników.

O Analizowanie, dokonywanie opisu, porównywanie, klasyfikowanie, korzystanie z różnych źródeł informacji (np. własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów, technologii informacyjno-komunikacyjnych).

O Wykorzystanie zdobytej wiedzy o budowie, higienie własnego organizmu w codziennym życiu.

O Stosowanie zasad dbałości o własne zdrowie, w tym zapobieganie chorobom.

O Wskazywanie przystosowań organizmów do środowiska życia

i zdobywania pokarmu.

O Dostrzeganie zależności występujących między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodniczego, jak również między składnikami środowiska a działalnością człowieka.

Cele kształcenia – wymagania ogólne

Kształtowanie postaw – wychowanie

1.Uważne obserwowanie zjawisk przyrodniczych, dokładne i skrupulatne przeprowadzenie doświadczeń, posługiwanie się instrukcją przy wykonywaniu pomiarów i doświadczeń, sporządzanie notatek i opracowywanie wyników.

2. Dostrzeganie wielostronnej wartości przyrody w integralnym rozwoju człowieka.

3. Właściwe reagowanie na niebezpieczeństwa zagrażające życiu i zdrowiu.

4. Doskonalenie umiejętności dbałości o własne ciało jak i najbliższe otoczenie.

5. Rozwijanie wrażliwości na wszelkie przejawy życia.

6. Doskonalenie umiejętności w zakresie komunikowania się, współpracy i działania oraz pełnienia roli lidera w zespole.

7. Przyjmowanie postaw współodpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego przez:

1) właściwe zachowania w środowisku przyrodniczym,

2) współodpowiedzialność za stan najbliższej okolicy,

3) działania na rzecz środowiska lokalnego,

4) wrażliwość na piękno natury, a także ładu i estetyki zagospodarowania najbliższej okolicy,

5) świadome działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony przyrody.

Treści nauczania:

I. Sposoby poznawania przyrody

O Obserwacje i doświadczenia w poznawaniu

przyrody. Przyrządy wykorzystywane w

poznawaniu przyrody. Źródła wiedzy o

przyrodzie. Zmysły niezbędne do

prowadzenia obserwacji przyrodniczych.

Treści nauczania:

II. Orientacja w terenie

O Widnokrąg. Kierunki na widnokręgu i

sposoby ich wyznaczania. Miejsca wschodu,

górowania i zachodu Słońca. Zależność

między wysokością górowania Słońca a

długością i kierunkiem cienia. Zmiany w

położeniu Słońca nad widnokręgiem w ciągu

doby i w ciągu roku. Plan i mapa. Legenda

mapy. Kierunki na planie i mapie.

Treści nauczania:

III. Pogoda, składniki pogody, obserwacje

pogody

O Pogoda i jej składniki. Przyrządy służące do

pomiaru składników pogody. Zjawiska

pogodowe. Stany skupienia wody.

Treści nauczania:

IV. Ja i moje ciało

O Wybrane układy budujące ciało człowieka i

ich rola w organizmie. Higiena ciała i

otoczenia.

Treści nauczania:

V. Ja i moje otoczenie

O Bezpieczny wypoczynek. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach. Choroby i zapobieganie im. Różnorodne substancje i ich znaczenie w życiu codziennym. Rośliny trujące, zwierzęta niebezpieczne, zasady postępowania w razie kontaktu z nimi. Uzależnienia (w tym od Internetu, telefonu komórkowego) i niebezpieczeństwa z nimi związane. Zasady zdrowego stylu życia.

Treści nauczania:

VI. Środowisko przyrodnicze najbliższej okolicy

O Formy ukształtowania powierzchni terenu. Składniki przyrody nieożywionej (skały, wody) i ożywionej (roślinność, zwierzęta). Warunki życia na lądzie. Przystosowania organizmów do życia w środowisku lądowym. Las, łąka, pole uprawne i ich charakterystyczne organizmy. Warunki życia w wodzie. Organizmy wodne. Przystosowania organizmów do życia w środowisku wodnym.

Treści nauczania:

VII. Środowisko antropogeniczne

i krajobraz najbliższej okolicy szkoły

O Składniki środowiska związane z

działalnością człowieka. Cechy krajobrazu

współczesnego. Przemiany krajobrazu

i ich ocena.

Podstawa programowa- przyroda

O Liczba wymagań: 63

O Liczba godzin w trakcie jednego roku

kształcenia: minimum 50 (pozostałe godziny

przeznaczone do dyspozycji nauczyciela)

O Średnia liczba wymagań: 1,26

Podstawa programowa- przyroda

Uczeń:

O poznaje tylko składniki środowiska najbliższej okolicy;

O nie poznaje pojęcia skali, a także kierunków pośrednich, nie jest wymagane wprowadzenie tych pojęć;

O poznaje organizm człowieka – wyłącznie funkcję wymienionych układów i położenie głównych organów (np. żołądek, wątroba, trzustka, serce).

O

Zaleca się uwzględnianie w planowaniu lekcji

następujących czynności ucznia:

I. Sposoby poznawania przyrody:

O posługuje się przyrządami stosowanymi w

poznawaniu przyrody podczas prowadzonych

pomiarów, obserwacji i doświadczeń;

O przeprowadza samodzielnie i przy pomocy

nauczyciela obserwacje i doświadczenia

przyrodnicze;

O korzysta z różnych źródeł wiedzy o przyrodzie.

Zaleca się uwzględnianie w planowaniu lekcji następujących czynności ucznia:

II. Orientacja w terenie:

• wyznacza kierunki główne za pomocą kompasu oraz kierunek północny za pomocą gnomonu i wskazuje je w terenie;

• wskazuje w terenie oraz na schemacie (lub horyzontarium) miejsca wschodu, zachodu i górowania Słońca w ciągu dnia i w różnych porach roku;

• rysuje plan różnych przedmiotów;

• wykonuje i opisuje szkic okolicy szkoły;

• korzysta z planu i mapy wielkoskalowej podczas planowania wycieczki.

Zaleca się uwzględnianie w planowaniu lekcji następujących czynności ucznia:

III. Pogoda, składniki pogody, obserwacje

pogody:

O odczytuje wartości pomiaru składników

pogody, stosując właściwe jednostki;

O prowadzi obserwacje składników pogody,

zapisuje i analizuje ich wyniki oraz dostrzega

zależności między nimi;

O opisuje i porównuje cechy pogody w różnych

porach roku.

Zaleca się uwzględnianie w planowaniu lekcji następujących czynności ucznia:

IV. Ja i moje ciało:

• wskazuje na planszy, modelu i własnym ciele

główne narządy budujące organizm człowieka;

• wskazuje na planszy, modelu i własnym ciele

narządy zmysłów;

• bada współdziałanie zmysłów smaku i

węchu.

Zaleca się uwzględnianie w planowaniu lekcji następujących czynności ucznia:

V. Ja i moje otoczenie:

O prezentuje podstawowe zasady opatrywania uszkodzeń skóry;

O odszukuje na opakowaniach oznaczenia substancji szkodliwych dla zdrowia: drażniących, trujących, żrących i wybuchowych oraz wyjaśnia ich znaczenie;

O wskazuje przedmioty wykonane z różnych substancji w najbliższym otoczeniu i określa ich właściwości;

O rozpoznaje rośliny trujące oraz zwierzęta jadowite i inne stanowiące zagrożenie dla życia i zdrowia.

Zaleca się uwzględnianie w planowaniu lekcji następujących czynności ucznia:

VI. Środowisko przyrodnicze najbliższej okolicy:

• tworzy model pagórka i doliny rzecznej oraz wskazuje ich elementy;

• rozpoznaje i nazywa pospolite organizmy występujące w najbliższej okolicy;

• rozpoznaje i nazywa organizmy żyjące w wodzie;

• obserwuje na okazie naturalnym przystosowania ryby do życia w wodzie.

Zaleca się uwzględnianie w planowaniu lekcji następujących czynności ucznia:

VII. Środowisko antropogeniczne i krajobraz najbliższej okolicy szkoły:

O wskazuje w terenie składniki środowiska antropogenicznego oraz ocenia ich wygląd;

O opisuje dawny krajobraz najbliższej okolicy, np. na podstawie opowiadań i rodzinnych, starych fotografii;

O wyjaśnia pochodzenie nazwy własnej miejscowości;

O ocenia krajobraz najbliżej okolicy pod względem jego piękna oraz dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego.

Wnioski i rekomendacje dla nauczycieli

O obszarem poznania ucznia jest: najbliższe otoczenie i jego środowisko (zarówno naturalne, jak i antropogeniczne);

O bezpieczne zachowania w środowisku w przypadku kontaktu z organizmami oraz substancjami zagrażającymi życiu i zdrowiu;

O ogólna budowa ciała oraz zasady higieny, które nie występują w podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej w klasach 1–3

O w „Warunkach i sposobie realizacji” zapisano: Większość proponowanych aktywności ucznia wymaga wyjścia z budynku szkolnego, lecz nie muszą to być dalekie wycieczki, wystarczy np. wyjście na boisko szkolne, drogę przed szkołą lub do parku.

Wnioski i rekomendacje

O Podstawową zasadą kształcenia na zajęciach

przyrody powinny być metody aktywizujące

ucznia.

O Aktywności uczniów wymagają wyjścia z

budynku szkolnego np. wyjście na boisko

szkolne, drogę przed szkołą lub do parku.

O Działania prowadzone przez ucznia powinny

być dokumentowane w postaci opisu,

fotografii, rysunku, prezentacji.

Podstawa programowa przedmiotu biologia

O Cele kształcenia – wymagania ogólne

O Treści kształcenia – wymagania szczegółowe

O Warunki i sposób realizacji

Znajomość różnorodności biologicznej oraz podstawowych zjawisk i procesów

biologicznych.

Uczeń:

1) opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy;

2) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku;

3) przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem;

4) wykazuje, że różnorodność biologiczna jest wynikiem procesów ewolucyjnych.

Planowanie i przeprowadzanie obserwacji oraz doświadczeń; wnioskowanie w oparciu o

ich wyniki.

Uczeń:

1) określa problem badawczy, formułuje hipotezy,

planuje i przeprowadza oraz dokumentuje

obserwacje i proste doświadczenia biologiczne;

2) określa warunki doświadczenia, rozróżnia

próbę kontrolną i badawczą;

3) analizuje wyniki i formułuje wnioski;

4) przeprowadza obserwacje mikroskopowe i

makroskopowe preparatów świeżych i trwałych.

Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy materiałów

źródłowych.

Uczeń:

1) wykorzystuje różnorodne źródła i metody

pozyskiwania informacji;

2) odczytuje, analizuje, interpretuje i

przetwarza informacje tekstowe, graficzne i

liczbowe;

3) posługuje się podstawową terminologią

biologiczną.

Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów biologicznych.

Uczeń:

1) interpretuje informacje i wyjaśnia zależności

przyczynowo-skutkowe między zjawiskami,

formułuje wnioski;

2) przedstawia opinie i argumenty związane z

omawianymi zagadnieniami biologicznymi.

Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka.

Uczeń:

1) analizuje związek między własnym

postępowaniem a zachowaniem zdrowia oraz

rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji

lekarskiej;

2) uzasadnia znaczenie krwiodawstwa i

transplantacji narządów.

Postawa wobec przyrody i środowiska.

Uczeń:

1) uzasadnia konieczność ochrony przyrody;

2) prezentuje postawę szacunku wobec siebie

i wszystkich istot żywych;

3) opisuje i prezentuje postawę i zachowania

człowieka odpowiedzialnie korzystającego z

dóbr przyrody.

Biologia kl V-VIII

O Klasa 5 − 1h tygodniowo

Dział I i II

I. Organizacja i chemizm życia; II. Różnorodność życia, w tym: II. 1. Klasyfikacja organizmów, II.2. Wirusy, II.3. Bakterie, II.4. Protisty, II.5. Różnorodność i jedność roślin, II.6. Grzyby

O Klasa 6 − 1h tygodniowo

Dział II

II. 7. Różnorodność i jedność świata zwierząt.

O Klasa 7 – 2h tygodniowo

Dział III i IV

III. Organizm człowieka IV. Homeostaza

O Klasa 8 – 1h tygodniowo

Dział V-VIII

V. Genetyka, VI. Ewolucja życia, VII. Ekologia i ochrona środowiska

VIII. Zagrożenia różnorodności biologicznej

WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE

O I. Organizacja i chemizm życia m.in.

hierarchiczna budowa organizmów, skład

chemiczny komórek, budowa komórki istota

fotosyntezy, oddychanie tlenowe i

fermentacja, czynności życiowe komórki

WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE

II. Różnorodność życia

O przegląd głównych grup organizmów –

bakterie, protisty, rośliny, grzyby

O zwierzęta – środowisko życia, elementy

budowy

O przystosowania organizmów do środowiska

życia, znaczenie tych organizmów dla

człowieka

WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE

III. Organizm człowieka - budowa,

funkcjonowanie, ochrona zdrowia

IV. Homeostaza - na przykładzie organizmu

człowieka

V. Genetyka - podstawy genetyki z

uwzględnieniem organizmu człowieka

VI. Ewolucja życia - istota ewolucji, źródła

wiedzy, dobór naturalny i sztuczny

WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE

VII. Ekologia i ochrona środowiska

- m.in. elementy ekosystemu, funkcjonowanie

ekosystemów, organizmy wskaźnikowe, zasoby

przyrody i gospodarowanie nimi

VIII. Zagrożenia różnorodności biologicznej

- istota różnorodności biologicznej, metody

ochrony różnorodności biologicznej,

gospodarcze użytkowanie ekosystemów

Podstawa programowa -biologia

O Ważna jest realizacja treści kształcenia

według przedstawionej kolejności.

•Zaplanowane treści kształcenia wypełnią

około 80% całego wymiaru godzin

przeznaczonych na kształcenie w zakresie

biologii, tj. ich realizacja wymaga ok. 25 do 26

godzin lekcyjnych przy założeniu realizacji 1

godz. tygodniowo.

RÓŻNICE W NOWEJ PODSTAWIE PROGRAMOWEJ W STOSUNKU DO AKTUALNIE OBOWIĄZUJĄCEJ

O Usystematyzowanie przekazywanej wiedzy – od organizmów prostych do najwyżej uorganizowanych, na tej podstawie wyjaśnianie zależności między organizmem a środowiskiem oraz powiązań istniejących w środowisku.

O Uproszczenie dotąd przekazywanych treści, mniej encyklopedyzmu.

O Większe zastosowanie wiedzy w praktyce; więcej doświadczeń i obserwacji, lekcji w terenie, wiedza odnosząca się do życia codziennego - ochrony zdrowia i znajomości rodzimej przyrody.

O „Odchudzenie” treści kształcenia pozwalające nauczycielowi na większą swobodę działania.

RÓŻNICE W NOWEJ PODSTAWIE PROGRAMOWEJ W STOSUNKU DO AKTUALNIE OBOWIĄZUJĄCEJ

O Umieszczenie zalecanych doświadczeń, w celu pełnej ich realizacji, w każdym dziale jako oczekiwanych osiągnięć ucznia.

O Przedstawienie różnorodności biologicznej w oparciu o przykłady rodzimych gatunków roślin i zwierząt.

O Rozszerzenie zakresu treści z działu Organizm człowieka i jego zdrowie w kierunku profilaktyki zdrowotnej, w tym umiejętności rozpoznawania symptomów najczęstszych i najpoważniejszych chorób.

RÓŻNICE W NOWEJ PODSTAWIE PROGRAMOWEJ W STOSUNKU DO AKTUALNIE OBOWIĄZUJĄCEJ

O W dziale Homeostaza zawarto treści dotyczące zdrowia i choroby, a także zagadnienia związane z zażywaniem leków i suplementów.

O Treści z zakresu zdrowia i choroby są umieszczone przy zagadnieniach obejmujących analizę poszczególnych układów człowieka.

O Zmniejszenie zakresu treści z działu Genetyka.

O Usystematyzowanie i rozszerzenie działu Ekologia

O o organizmy wskaźnikowe.

RÓŻNICE W NOWEJ PODSTAWIE PROGRAMOWEJ W STOSUNKU DO AKTUALNIE OBOWIĄZUJĄCEJ

O Zmiana zakresu działu Ochrona środowiska w kierunku zagadnień racjonalnego wykorzystania zasobów odnawialnych i nieodnawialnych dla zrównoważonego rozwoju.

O Nowe ujęcie ochrony środowiska w dziale Zagrożenia różnorodności biologicznej.

O Rozszerzenie treści o zagadnienia zagrożeń różnorodności biologicznej, gospodarcze wykorzystanie ekosystemów w kontekście ochrony gatunków i zrozumienie konieczności ochrony różnorodności biologicznej.

WARUNKI REALIZACJI PODSTAWY

PROGRAMOWEJ

O Prowadzenie obserwacji i wykonywanie doświadczeń przez

uczniów (samodzielnie lub w małych zespołach pod

kierunkiem nauczyciela).

O Dochodzenie do nowej wiedzy poprzez jej odkrywanie,

obserwowanie zjawisk i stawianie pytań oraz wyszukiwanie

odpowiedzi zgodnie z metodologią naukową.

O Organizacja zajęć terenowych, wycieczki do ogrodu

botanicznego lub zoologicznego, do parków narodowych i

krajobrazowych, do lasu, na łąkę lub pole.

WARUNKI REALIZACJI PODSTAWY

PROGRAMOWEJ

O Omawianie niektórych zagadnień, np. struktury DNA,

czy mechanizmów ewolucji w świetle istotnych

odkryć naukowych.

O Kształtowanie u uczniów nawyków zdrowego stylu

życia oraz dostarczenie informacji o różnych

zagrożeniach zdrowia i możliwościach ich

ograniczania.

WARUNKI REALIZACJI PODSTAWY PROGRAMOWEJ

Wyposażenie pracowni biologicznej:

O przyrządy pomiarowe,

O przyrządy optyczne,

O preparaty mikroskopowe, szkiełka mikroskopowe,

O szkło laboratoryjne, odczynniki chemiczne,

O środki czystości, środki ochrony (fartuchy i rękawice ochronne, apteczka),

O przewodniki roślin i zwierząt, proste klucze do oznaczania roślin,

O atlasy,

O modele obrazujące wybrane elementy budowy organizmu człowieka

O zdjęcia, filmy, foliogramy, plansze poglądowe,

O proste teksty popularnonaukowe,

O wyników badań naukowych,

O prezentacje multimedialne, animacje.

„Trzeba ludzi uczyć w granicach możliwie

najszerszych, nie z książek czerpać mądrość,

ale z nieba, ziemi, z dębów i buków.”

J. A. Komeński: Wielka dydaktyka