Plastyka

Program nauczania

dla szkoły podstawowej

klasy 4–6

Anita Przybyszewska-Pietrasiak

Spis treści

2

1. Wstęp 3

2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania 4

3. Treści edukacyjne 6

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania 12

5. Opis założonych osiągnięć ucznia 17

6. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia 18

3

1. Wstęp

Program nauczania plastyki dla II etapu edukacyjnego został przygotowany zgodnie z celami i treściami

kształcenia określonymi w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w

sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w

poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17, zał. 4).

Cele kształcenia w podstawie programowej są sformułowane w języku wymagań ogólnych, a

treści nauczania i oczekiwane wiadomości oraz umiejętności zdobywane przez uczniów szkoły

podstawowej – w języku wymagań szczegółowych. Podstawa programowa na II etapie kształcenia

przewiduje realizację treści nauczania na ponad 90 godzin lekcyjnych w trakcie trzech lat edukacji

plastycznej.

Założeniem programu jest ścisła integracja wiedzy z zakresu sztuk plastycznych z twórczą

ekspresją ucznia. Każdemu nowemu zagadnieniu jest poświęcona lekcja zaczynająca się

wprowadzeniem, zawsze ilustrowanym pokazem dzieł natury, reprodukcji dzieł sztuki, prac

plastycznych, elementów otoczenia ucznia. Kolejne lekcje są przewidziane jako realizacje ćwiczeń

praktycznych utrwalających poznane pojęcie.

Nauczyciel plastyki na II etapie edukacji powinien stymulować proces tworzenia oraz

umiejętność opisywania dzieł sztuk wizualnych poprzez ukazywanie znaczenia formy (linia, barwa,

kompozycja, faktura, walor, kontrast, bryła, światłocień, perspektywa) w dziełach sztuki i w pracy

plastycznej każdego ucznia.

Podczas omawiania dzieł sztuki i prac plastycznych wykonanych przez uczniów należy się

posługiwać pojęciami plastycznymi. Przekaz słowny koniecznie musi być ilustrowany materiałem

wizualnym. Także obserwacja natury, otoczenia jest źródłem wiedzy i pozwala na rozwijanie wielu

umiejętności, w tym plastycznych. Ze względu na potrzeby i możliwości uczniów klas IV–VI język

przekazu powinien być obrazowy i nieskomplikowany na tyle, by umożliwiał wszystkim dzieciom

aktywny udział w lekcjach, rozmowę, omawianie dzieł. Rozwijanie umiejętności wypowiadania się

uczniów na temat oglądanych dzieł sztuki, własnych prac plastycznych jest ważnym elementem edukacji

plastycznej. Obowiązek kształtowania wypowiedzi ucznia nakłada na każdego nauczyciela podstawa

programowa kształcenia ogólnego.

Niezwykle istotne jest kształtowanie świadomych odbiorców kultury poprzez szeroko

rozumiane uczestnictwo w życiu kulturalnym. Konieczne jest rozwijanie w uczniach potrzeby przeżyć

estetycznych przez zwiedzanie muzeów, wystaw, oglądanie dzieł architektonicznych, rzeźbiarskich,

sztuki krajobrazu. Przeznaczenie czasu na tak rozumiane kontakty ze sztuką jest koniecznością.

Umiejętności pracy zespołowej rozwijają działania w grupach, np. zadania i działania plastyczne,

wspólne organizowanie wystaw prac plastycznych oraz imprez artystycznych. Te działania kształtują

istotne umiejętności komunikacji i współpracy.

Niektóre z zaproponowanych zadań można realizować we współpracy z nauczycielami innych

przedmiotów. Wiele ćwiczeń uczniowie mogą wykonywać za pomocą komputerowych programów

graficznych, wskazana jest więc współpraca np. z nauczycielem informatyki. Mamy nadzieję, że w

naszym podręczniku i obudowie metodycznej znajdziecie Państwo wiele inspiracji do pracy z uczniami.

4

2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania

Podstawa programowa jest obowiązującym w szkole aktem prawnym, który określa cele i treści

kształcenia, wskazując nauczanie jako jeden z elementów sprzyjających wszechstronnemu rozwojowi

ucznia. Precyzuje, jakie wiadomości i umiejętności powinien opanować uczeń w trakcie kształcenia oraz

jakie postawy powinna kształtować szkoła.

Nauczyciel plastyki w szkole podstawowej powinien podczas trzech lat edukacji plastycznej

zrealizować założenia podstawy programowej przedmiotu plastyka dla II etapu edukacyjnego.

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki

II. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę

III. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki

Treści nauczania obejmują:

wiadomości, które uczniowie powinni zdobyć,

umiejętności, które uczniowie powinni opanować,

postawy, które szkoła powinna kształtować u uczniów.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja

sztuki

Uczeń:

określa swoją przynależność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dziełami sztuki,

zabytkami i tradycją w swoim środowisku lokalnym i regionalnym, a także uczestniczy w życiu

kulturalnym tego środowiska (zna placówki kultury działające na jego rzecz),

korzysta z przekazów medialnych oraz stosuje ich wytwory w swojej działalności twórczej

(zgodnie z elementarną wiedzą o prawach autora).

2. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę

Uczeń:

podejmuje działalność twórczą, posługując się podstawowymi środkami wyrazu plastycznego

i innych dziedzin sztuki (fotografiką, filmem) w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni

(stosując określone materiały, narzędzia i techniki właściwe dla tych dziedzin sztuki),

5

realizuje projekty w zakresie form użytkowych, w tym służące kształtowaniu wizerunku i

otoczenia człowieka oraz upowszechnianiu kultury w społeczności szkolnej i lokalnej (stosując

także narzędzia i wytwory multimedialne).

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki

Uczeń:

rozróżnia określone dyscypliny w takich dziedzinach, jak: architektura, sztuki plastyczne oraz

w innych dziedzinach sztuki (fotografice, filmie) i przekazach medialnych (telewizji,

internecie),

rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych należące do polskiego i

europejskiego dziedzictwa kultury oraz opisuje ich funkcje i cechy charakterystyczne na tle

epoki (posługując się podstawowymi terminami i pojęciami właściwymi dla tych dziedzin

sztuki).

Zalecane warunki i sposób realizacji

Zadania szkoły – uwagi o realizacji

1. Szkoła powinna stwarzać warunki do realizacji zadań plastycznych poprzez odpowiednie

wyposażenie pracowni w środki dydaktyczne, takie jak reprodukcje dzieł sztuki na różnych nośnikach

oraz zestawy narzędzi medialnych z oprogramowaniem.

2. Szkoła powinna umożliwiać uczniom czynne uczestnictwo w kulturze poprzez udział w wystawach

stałych i czasowych organizowanych przez muzea i instytucje kulturalne, uczestnictwo w ważnych

wydarzeniach artystycznych organizowanych w szkole i poza nią oraz stwarzać możliwości do

publicznej prezentacji umiejętności plastycznych.

3. W realizacji programu nauczyciel powinien uwzględniać potencjalne zdolności plastyczne uczniów

oraz ich możliwości kreacyjne (zależne od wieku), dostosować do nich wymagania edukacyjne oraz, w

miarę możliwości, indywidualizować te wymagania.

4. Ocena powinna uwzględniać przede wszystkim stosunek ucznia do przedmiotu oraz wysiłek wkładany

w realizację wymagań; podstawowym kryterium oceniania nie mogą być zdolności plastyczne ucznia.

5. Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien przede wszystkim rozwijać twórczą ekspresję uczniów

poprzez odpowiednio dobrane metody oraz przygotować ich do świadomego odbioru (recepcji) dzieł

sztuki w dorosłym życiu.

6

3. Treści edukacyjne

Klasa 4

W klasie czwartej uczniowie poznają poszczególne elementy języka sztuki, takie jak: linia, barwa, walor,

światłocień, faktura, perspektywa. Podczas kolejnych lekcji podejmują działania plastyczne związane z

poznawanym zagadnieniem. Ćwiczenia praktyczne mogą wykonać przy użyciu tradycyjnych technik

plastycznych, a także narzędzi komputerowych programów graficznych, znanych z lekcji informatyki,

czy za pomocą aparatu fotograficznego. Takie ćwiczenia są czynnościową formą utrwalenia pozyskanej

wiedzy i kształtują konkretne umiejętności. Proponowane w realizacji ćwiczeń techniki i narzędzia

plastyczne dają uczniom możliwość korzystania z różnorodnych rozwiązań.

Co to jest sztuka?

sztuka jako nieodzowny czynnik rozwoju człowieka, prezentowania różnorodnych treści, uczuć

i emocji

miejsca, w których można zobaczyć dzieła sztuki

pojęcia: oryginał, reprodukcja

Język sztuki

znajomość języka sztuki jako ważnego czynnika ułatwiającego jej rozumienie

pojęcia: styl, epoka

czynniki mające wpływ na wygląd dzieła sztuki (epoka, miejsca, styl artysty)

Linia

pojęcia: linia, kreska

linia jako jeden z podstawowych elementów języka sztuki

kierunki i rodzaje linii

pojęcie konturu

kreski uzyskiwane za pomocą różnych narzędzi rysunkowych

rodzaje linii uzyskiwanych za pomocą różnych narzędzi i technik rysunkowych

tablet graficzny jako urządzenie umożliwiające komputerowe wykonanie rysunku

Barwa

barwy podstawowe

barwy pochodne

barwy czyste

barwy złamane

barwy kontrastowe

barwy neutralne

temperatura barw: barwy ciepłe, barwy zimne

kontrast barw

barwy złamane

7

wpływ barw na nastrój i samopoczucie człowieka

znaczenie barw w malarstwie religijnym

Walor

pojęcie waloru, plamy walorowe w obrębie danej barwy

zależność waloru od jasności barw

zależność waloru od natężenia światła

walor w malarstwie i rysunku

Światłocień

pojęcie światłocienia

rola światła w malarstwie

światłocień w rysunku

światło i jego rola w fotografii

światło naturalne w sztuce – witraż

komputerowe narzędzia programów graficznych do tworzenia światłocienia

Faktura

pojęcie faktury

rodzaje faktur: gładka, lśniąca, szorstka, chropowata

faktura w rysunku i malarstwie

faktura w rzeźbie

faktura w architekturze

frotaż

tekstura jako odpowiednik faktury w narzędziach programów graficznych

Bryła

pojęcia bryły jako formy posiadającej trzy wymiary: wysokość, szerokość i głębokość

bryła jako główny środek wyrazu artystycznego w rzeźbie i architekturze

projektowanie trójwymiarowe – grafika 3D

Perspektywa

pojęcie perspektywy

rodzaje perspektyw: rzędowa, pasowa, kulisowa, linearna – zbieżna (z lotu ptaka, żabia,

ukośna), powietrzna

KLASA 5

Na początku klasy piątej uczniowie poznają kolejne elementy języka sztuki: kontrast i kompozycję, a

następnie uczą się rozróżniać tradycyjne dziedziny sztuk plastycznych: architekturę, rzeźbę, malarstwo,

rysunek i grafikę. Mają sposobność przyjrzenia się rozwojowi tychże dziedzin na przestrzeni dziejów.

Ułatwi im to opisywanie i porównywanie dzieł sztuki na tle epok. Wprowadzone zostają także, na bazie

posiadanych już przez uczniów wiadomości na temat języka sztuki, elementy analizy dzieła:

8

architektonicznego, rzeźbiarskiego, malarskiego, rysunku i grafiki. Przykłady dzieł sztuki z

poszczególnych dziedzin i epok wraz z elementami ich opisu stopniowo przygotowują uczniów do

poznawania sztuki w sposób chronologiczny w gimnazjum.

Kontrast

pojęcie kontrastu

rodzaje kontrastu: linii, wielkości, waloru, barwy, kształtu, faktury

znaczenie kontrastu w dziełach sztuki (malarstwo, architektura, rzeźba, fotografia)

Kompozycja

pojęcie kompozycji jako układu elementów; kompozycja w naturze, kompozycja w malarstwie

kompozycja w przestrzeni

rodzaje kompozycji w sztukach plastycznych: statyczna i dynamiczna, zamknięta i otwarta,

rytmiczna, symetryczna

Dziedziny sztuki

pojęcie dziedzin sztuki

tradycyjne dziedziny sztuki

pojęcie sztuk wizualnych

Architektura

architektura jako dziedzina sztuki uwzględniająca projektowanie, a następnie wznoszenie

budowli

czynniki decydujące o wyglądzie budowli: przeznaczenie, rozwój techniki, dostępność

materiałów budowlanych

typy architektury ze względu na funkcje: mieszkalna, sakralna, użyteczności publicznej

materiały budowlane: kamień, cegła, metal, beton, szkło

zasady tworzenia dzieł architektury: funkcjonalność, planowanie przestrzeni, estetyka

sposoby tworzenia projektu architektonicznego: projekt rysunkowy, makieta przestrzenna,

komputerowy projekt graficzny

architektura wnętrz, krajobrazu, urbanistyka

architektura na tle epok

analiza i opis dzieła architektonicznego

Rzeźba

rzeźba jako dziedzina sztuki

rzeźba wolno stojąca jako dzieło sztuki w trzech wymiarach

płaskorzeźba (relief) jako dzieło rzeźbiarskie na płaszczyźnie

rodzaje rzeźb: posąg, pomnik, forma przestrzenna

materiały i narzędzia rzeźbiarza: glina, kamień, drewno, metal, dłuto, piła

rzeźba na tle epok

analiza i opis rzeźby

9

Malarstwo

pojęcie malarstwa jako dziedziny sztuki, w której głównym środkiem wyrazu jest plama barwna

malarstwo przedstawiające i nieprzedstawiające (abstrakcyjne)

tematy obrazów: portret, pejzaż, martwa natura, portret, autoportret, scena rodzajowa, scena

religijna, scena historyczna

techniki malarskie: akwarela, tempera, plakatówka, malarstwo olejne, pastel

narzędzia malarza: paleta, pędzle, farby, papier, płótno, deska

komputerowe programy graficzne wykorzystujące narzędzia malarskie

kolaż

mozaika

malarstwo na tle epok

analiza i opis dzieła malarskiego

Rysunek

rysunek jako dziedzina sztuki, w której głównym środkiem wyrazu jest linia

szkic rysunkowy

karykatura

rysunek satyryczny

komiks

techniki i narzędzia rysunkowe: pędzel, patyk, piórko, węgiel, ołówek grafitowy, kredka

ołówkowa, pisak, cienkopis

rysunek na tle epok

analiza i opis rysunku

Grafika artystyczna i użytkowa

grafika artystyczna jako dziedzina sztuki

pojęcia: matryca, odbitka

techniki grafiki warsztatowej: ryt wklęsły (miedzioryt), wypukły (linoryt, drzeworyt), płaski

(litografia), serigrafia

narzędzia grafika: dłutka, rylce, igły

grafika na tle epok

analiza i opis grafiki

grafika użytkowa i jej rodzaje

pojęcia: znak plastyczny, logo, logotyp

komputer z oprogramowaniem graficznym jako narzędzie do tworzenia druków użytkowych:

billboardów, projektów opakowań, reklam, plakatów, książek, ilustracji, czasopism,

wizytówek, zaproszeń itd.

plakat jako kompozycja obrazu i słowa

billboard i jego funkcje

KLASA 6

10

W klasie szóstej uczniowie dowiedzą się, w jaki sposób powstają przedmioty codziennego użytku, co to

jest design, jakie znaczenie mają współczesne technologie komputerowe w projektowaniu wyglądu

przedmiotów. Zostaną wprowadzeni w świat mediów w sztuce. Istotnym elementem współczesnej

edukacji wizualnej jest pokazywanie uczniom możliwości nowoczesnych urządzeń (aparatu

fotograficznego, komputerowych programów graficznych, telefonu komórkowego itp.) w tworzeniu

sztuki. Uczniowie powinni mieć świadomość, że internet jest źródłem wiedzy o sztuce i można z niego

korzystać w edukacji artystycznej. Służy do popularyzacji sztuki i działań artystycznych. Można z niego

pobrać nieodpłatnie i legalnie wszystkie programy komputerowe do realizacji zadań przewidzianych w

podręczniku i programie nauczania. Uczniowie poszerzą umiejętności związane ze stosowaniem

programów komputerowych podczas opracowywania zdjęć czy tworzenia animacji i prezentacji

multimedialnych. Programy proponowane w podręczniku są powszechnie dostępne i znane uczniom z

lekcji informatyki. Zadaniem nauczyciela jest więc inspirowanie uczniów do twórczego

wykorzystywania możliwości mediów i rozwijanie kompetencji związanych z użytkowaniem nowych

technologii.

Wzornictwo przemysłowe

pojęcia: wzornictwo przemysłowe, rzemiosło artystyczne

komputer jako narzędzie do projektowania przedmiotów

projektowanie wyglądu przedmiotów – design

funkcjonalność i estetyka jako cechy wyróżniające dobrze zaprojektowany przedmiot

nurt ekologiczny w designie, czyli ekodesign

Fotografia

fotografia jako dziedzina sztuki

tematy w fotografii

rodzaje aparatów fotograficznych

fotografia artystyczna

funkcje/rodzaje fotografii: reportaż, fotografia naukowa, reklamowa

graficzne programy komputerowe do opracowywania fotografii

opis i analiza fotografii

Sztuka i komputer

pojęcie grafiki komputerowej

komputer jako narzędzie do tworzenia sztuki

graficzne programy komputerowe

funkcja i wygląd witryn/stron internetowych

bezpieczeństwo dzieci w internecie

Media w sztuce

pojęcie sztuki nowych mediów

sposoby wykorzystywania nowych mediów w sztuce (formy przekazu)

sztuka multimedialna

sztuka komputerowa

11

Film

pojęcia: klatka, kadr

funkcje kamery i projektora

film jako dzieło pracy zespołowej: reżysera, scenarzysty, operatora, kostiumologa,

charakteryzatora, scenografa, kompozytora muzyki

gatunki filmowe

film animowany

Sztuka ludowa

definicja sztuki ludowej

regiony Polski i stroje ludowe

tematy i motywy popularne w sztuce ludowej

dziedziny twórczości ludowej (rzeźba w drewnie, malarstwo na szkle, rzemiosło artystyczne:

wycinanka, koronkarstwo, wikliniarstwo, garncarstwo)

regionalne muzea i skanseny (miejsca gromadzenia zbiorów sztuki ludowej)

inspiracje sztuką ludową we współczesnym designie

Sztuka ulicy

pojęcie sztuki ulicy

definicja i charakterystyka murali i graffiti

technika szablonu i wlepka

Gdzie można oglądać sztukę?

muzea, galerie, domy kultury jako miejsca spotkań ze sztuką

regionalne zabytki sztuki

działalność edukacyjna instytucji kultury (warsztaty)

sztuka w przestrzeni, czyli sztuka przeobrażania krajobrazu

sztuka w internecie

wystawy i muzea interaktywne.

12

4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania

Aby osiągnąć założone cele edukacyjne, należy zastosować różnorodne metody, techniki i środki

nauczania. Pozwalają one uruchomić wszystkie aktywności, dzięki którym uczeń przyswaja wiedzę oraz

uczy się nowych umiejętności. Specyfika przedmiotu plastyka pozwala na stosowanie wielu metod,

które opierają się na twórczym myśleniu i działaniu warsztatowym/praktycznej realizacji. Są to jedne z

najbardziej efektywnych metod uczenia się. Metody rozwijające twórcze myślenie w efekcie pozwalają

na przeniesienie umiejętności twórczego podejścia do problemu na inne dziedziny wiedzy. Wiele działań

artystycznych, ćwiczeń plastycznych, opisów dzieł sztuki można realizować poprzez działania w

zespołach, które integrują, uczą współpracy, pozwalają na wspólne dochodzenie do rozwiązania

problemu. Zagadnienia związane ze sztukami wizualnymi skłaniają także do prowadzenia rozmów,

dyskusji, rozważań czy analizowania dzieł. Uczeń może wówczas nauczyć się zajmować własne

stanowisko wobec danego zagadnienia i prezentować własne opinie. Należy dążyć do skłaniania

uczniów do uzasadniania swego stanowiska. Prezentowane metody są propozycją, którą nauczyciel

dostosowuje do warunków, możliwości szkoły i uczniów oraz własnych preferencji. Podczas lekcji

plastyki w szkole podstawowej najczęściej korzysta się z następujących metod nauczania:

metody eksponujące: pokaz materiału wizualnego, prezentacja multimedialna, lekcje w

muzeum, galeriach, przy miejscowych zabytkach, w pracowniach artystów, projekcja filmu ,

metody praktyczne: warsztatowe ćwiczenia plastyczne, twórcze działania w zespole, analiza

dzieł sztuki i prac plastycznych, tworzenie portfolio i prezentacji multimedialnych,

metody podające: wykład informacyjny, rozmowa nauczająca – pogadanka, opowiadanie,

opis, anegdota, objaśnienie,

metody problemowe: rozmowa z uczniami, dyskusja, metody aktywne.

Metody, techniki i rodzaje aktywności proponowane w rozwijaniu umiejętności

tworzenia wypowiedzi plastycznej – ekspresji poprzez sztukę:

ćwiczenia plastyczne kształtujące i rozwijające umiejętność obserwacji: rysunki, kompozycje

malarskie, rzeźbiarskie i inne z natury,

prace plastyczne, projekty sztuki użytkowej, projekty architektoniczne wykonywane za pomocą

różnych narzędzi i technik, także graficznych programów komputerowych,

wykorzystywanie do tworzenia mediów i nowoczesnych technologii (internetu, fotografii,

komputerowych programów graficznych, filmów, animacji),

konstruowanie form przestrzennych: rzeźb, form przestrzennych z różnorodnych materiałów,

makiet

zadania i projekty rozwijające twórcze myślenie,

ćwiczenia ilustracyjne inspirowane różnymi tekstami kultury: tekstami literackimi, filmem,

aranżowanie wystaw prac,

działania plastyczne w plenerze.

13

Metody proponowane w rozwijaniu umiejętności odbioru wypowiedzi i

wykorzystania zawartych w nich informacji oraz opisu dzieł sztuki:

wspólna, w grupach oraz indywidualna obserwacja i analiza otaczającej rzeczywistości

wizualnej, dzieł sztuki, prac plastycznych, natury,

wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnej podczas lekcji (materiały

dydaktyczne Wydawnictwa Pedagogicznego OPERON na płytach CD, filmy edukacyjne,

multimedialne gry i quizy o sztuce, prezentacje multimedialne o sztuce, korzystanie z

informacji i materiałów wizualnych dostępnych w internecie),

rozmowa nauczająca połączona z pokazem materiału wizualnego,

ukierunkowana rozmowa z uczniami,

zwiedzanie zabytków w najbliższej okolicy,

wizyty w pracowniach współczesnych twórców sztuki, ludowych i profesjonalnych,

tworzących w regionie,

wizyty w muzeach, galeriach i na wystawach, także w sieci,

praca z podręcznikiem (materiał ilustracyjny, tekst),

notatki w formie graficznej (mapy myśli),

przygotowywanie tematycznych plakatów, portfolio, prezentacji multimedialnych,

projekty edukacyjne,

konkursy tematyczne,

klasowe, szkolne oraz regionalne wernisaże i wystawy prac uczniów.

Ważnym nawykiem rozwijanym w trakcie całej edukacji plastycznej jest potrzeba bezpośredniego

kontaktu ze sztuką. Oglądanie, analizowanie dzieł architektonicznych, rzeźbiarskich w regionie

zamieszkania i podczas wycieczek, świadome odwiedzanie muzeów i galerii sztuki powinno być

ważnym i przyjemnym przeżyciem. Wrażenia i emocje wyzwalane przy oglądaniu przyczyniają się do

myślenia, analizowania, wnioskowania. Jest to jeden z bardzo ważnych we współczesnej edukacji

elementów procesu wychowywania świadomego, aktywnego uczestnika życia kulturalnego.

Warsztat pracy nauczyciela

We współczesnej szkole nauczyciel coraz częściej dysponuje sam lub razem z innymi nauczycielami

(np. techniki czy muzyki) pracownią do zajęć plastycznych. Istotnymi elementami wyposażenia takiej

pracowni muszą być szafki do przechowywania prac uczniowskich, narzędzi, papieru, gazet, folii,

nożyczek, pędzli, pojemników na wodę itp., oraz umywalka. Pracownia plastyczna powinna się

wyróżniać inspirującym, ciekawym wyglądem. Można ją zaaranżować, wykorzystując tablice

poglądowe, prace uczniowskie i inne elementy, które sprzyjają nauce i procesowi twórczemu.

Nauczyciel powinien dysponować dużą ilością materiału wizualnego, takiego jak prace plastyczne

uczniów, prace prezentujące różne techniki realizacji, reprodukcje dzieł sztuki, albumy o sztuce,

fotografie, druki użytkowe. Są to niezbędne środki, które pozwalają na efektywną pracę podczas lekcji

plastyki. Niezwykle istotne jest także dążenie do wyposażenia pracowni w komputer z projektorem

multimedialnym. Taki zestaw znajduje się już w każdej szkole i jeżeli nie jest na wyposażeniu pracowni

plastycznej, można go wypożyczać na poszczególne lekcje. Duża ilość dostępnych materiałów

14

multimedialnych, zarówno propozycji pomocy dydaktycznych wydawnictwa, jak i tych udostępnionych

w internecie, ułatwia i uatrakcyjnia prowadzenie lekcji. Materiały, np. w postaci prezentacji

multimedialnych, nauczyciel może przygotować także samodzielnie. Wskazane jest także

wykorzystywanie prezentacji uczniowskich, które mogą być formami zadań dodatkowych dla chętnych

uczniów. Nauczyciel powinien dysponować aparatem fotograficznym. Do realizacji ćwiczeń z

wykorzystaniem fotografii wystarczają aparaty w telefonach komórkowych. Szkoły dysponują także

pracowniami komputerowymi, z których mogą korzystać również nauczyciele innych przedmiotów.

Podczas zajęć w takiej pracowni można korzystać z nieodpłatnie pobranych z internetu graficznych

programów komputerowych wskazanych w podręczniku. Lekcje warto także prowadzić w otoczeniu

szkoły. Mogą to być działania odbywające się przy okolicznych zabytkach architektonicznych i

rzeźbiarskich, w pracowni artysty, w domu kultury, muzeum, galerii, skansenie. Należy urozmaicać

metody i sposoby prowadzenia zajęć plastycznych, kształtując i rozwijając możliwości percepcyjne i

twórcze uczniów.

Praca z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych

Według nowej podstawy programowej nauczyciele i szkoła muszą organizować pracę w ten sposób, aby

odpowiadać na indywidualne potrzeby, trudności i zainteresowania uczniów. Efektem takich działań

powinno być podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

W 2010 roku zostały podpisane przez Ministra Edukacji Narodowej rozporządzenia opisujące

kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (DZ. U. Nr 228). Wskazują one

indywidualne podejście do uczniów potrzebujących wsparcia w pokonywaniu trudności oraz wspieranie

uczniów w rozwijaniu zdolności i zainteresowań. Jednym z ważniejszych działań wspierających ucznia

o specjalnych potrzebach edukacyjnych jest zindywidualizowany program edukacji zawierający

elementy wsparcia, przygotowany przez nauczycieli i specjalistów. Program nauczania powinien być

dostosowany do możliwości percepcyjnych ucznia.

Należy zmodyfikować głównie formy i metody pracy z uczniem, zdecydowanie rzadziej treści

nauczania. Dostosowanie wymagań nie oznacza pomijania treści kształcenia. Ewentualnie należy je

realizować na poziomie wymagań koniecznych lub podstawowych, ale zawsze dając uczniowi szansę

na osiągnięcie wyższego poziomu wymagań i wspomaganie go w tym dążeniu. Przepisy mówią o

dostosowaniu wymagań do psychofizycznych możliwości ucznia, a nie o ich obniżeniu. Nauczyciel

stosujący wobec ucznia z daną dysfunkcją łagodniejsze kryteria oceniania w zakresie umiejętności, które

sprawiają mu problemy, może wymagać od niego większego wkładu pracy w porównaniu z innymi

uczniami. Dysfunkcja nie zwalnia ucznia z realizacji obowiązków szkolnych. Uczeń taki wręcz

powinien wykonywać dodatkowe, specjalnie mu zalecone zadania i ćwiczenia, które pomogą mu w

przezwyciężeniu trudności.

Symptomy trudności, które można dostrzec na lekcjach plastyki (podczas realizacji ćwiczeń

plastycznych) u uczniów z dysleksją, dysgrafią, afazją, zaburzeniami przestrzennymi, zespołem

Aspergera, zaburzeniami zachowania:

– trudności z dłuższym skupieniem się nad wykonywanym zadaniem,

– brak wytrwałości w dążeniu do celu/rozwiązania zadania i niedokańczanie go,

15

– obniżony poziom prac plastycznych, konstrukcyjnych (mała inwencja twórcza, ograniczenia

wyobraźni),

– trudności z rysowaniem (rysunek schematyczny, uproszczony),

– problemy z konstruowaniem kompozycji w przestrzeni,

– niska estetyka prac plastycznych.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych z plastyki dla uczniów z dysfunkcjami:

– uwzględnianie trudności ucznia,

– cierpliwe udzielanie i kilkukrotne powtarzanie instrukcji wykonania,

– podpowiadanie różnych możliwości wykonania tematu pracy plastycznej,

– wspieranie, naprowadzanie, pokazywanie na przykładach,

– częste podchodzenie do ucznia i ukierunkowywanie jego działań,

– dzielenie ćwiczenia/zadania na etapy i zachęcanie do wykonywania ich krok po kroku,

– poświęcanie więcej czasu na opanowanie danej umiejętności,

– nieocenianie negatywnie wobec klasy,

– w ocenianiu zwracanie większej uwagi na wysiłek włożony w wykonanie ćwiczenia, aniżeli estetykę

wykonania pracy plastycznej,

– ocenianie przede wszystkim stosunku ucznia do przedmiotu, jego chęci, przygotowania do zajęć.

Należy wyzwalać w uczniu pozytywną motywację oraz wskazywać różnorodne metody

zdobywania i doskonalenia wiadomości i umiejętności. Nauczyciel powinien wspierać i motywować do

podejmowania dodatkowej pracy, tak aby uczeń miał świadomość, że może poprawić swoje osiągnięcia.

Wspieranie uczniów zdolnych

Uczniowie zdolni są zwykle bardzo inteligentni i twórczy. Najczęściej mają dużą motywację do nauki.

Charakteryzują się wysoką jakością spostrzeżeń wzrokowych: dostrzegają więcej i dokładniej. Wyróżnia

je także umiejętność twórczego myślenia i bogata wyobraźnia. Tacy uczniowie zwykle prezentują

wysoki poziom umiejętności manualnych.

Metody i sposoby pracy z uczniem zdolnym powinny być dostosowane przede wszystkim do

rodzaju zdolności, predyspozycji i wieku dziecka. Kształcenie dzieci utalentowanych plastycznie polega

na obserwacji i motywowaniu ich do kreatywnego rozwiązywania zadań plastycznych, a także do

ćwiczenia umiejętności manualnych. Bardzo istotna jest indywidualizacja pracy z uczniem

uzdolnionym. Podobnie jak i u pozostałych uczniów należy rozwijać wyobraźnię i twórcze myślenie

oraz wrażliwość na formę plastyczną: linię, barwę, perspektywę, światło, przestrzeń itd. Istotne jest

stwarzanie lub wskazywanie możliwości dodatkowego rozwijania własnych zdolności, np. podczas

pozalekcyjnych zajęć w nielicznym zespole. Wyróżnienie ucznia zorganizowaniem indywidualnej,

publicznej prezentacji własnych dokonań plastycznych (np. wystawy) oraz rola lidera w przygotowaniu

wydarzeń artystycznych wpłynie na niego motywująco. Należy zachęcać do udziału w konkursach

plastycznych i wspierać w przygotowaniach pracy konkursowej. Tytuł laureata konkursu pozwala

kształtować w uczniu wiarę we własne możliwości i talent oraz świetnie motywuje do podejmowania

wysiłku twórczego. Praca z uczniem utalentowanym plastycznie jest także niezwykle satysfakcjonująca

dla nauczyciela.

16

17

5. Opis założonych osiągnięć ucznia

Po zakończeniu nauki w klasie 6 uczeń powinien wykazać się wiadomościami i umiejętnościami

określonymi w podstawie programowej. Treści programowe wskazują szczegółowe osiągnięcia ucznia

w zakresie umiejętności. Wynikają one z praktycznego zastosowania wiedzy oraz kształtowania postaw

podczas lekcji plastyki w szkole podstawowej.

Uczeń:

– nazywa poszczególne elementy języka sztuki i określa ich rolę w dziele sztuki,

– posługuje się elementami języka sztuki we własnych pracach plastycznych,

– stosuje różne techniki plastyczne,

– posługuje się narzędziami i przyborami plastycznymi,

– wykorzystuje we własnej działalności twórczej media, np. aparat fotograficzny, komputer,

– wykonuje różnorodne projekty form użytkowych i przestrzennych, uwzględniając ich przeznaczenie i

wygląd (estetyka i funkcjonalność),

– rozpoznaje tradycyjne dziedziny sztuki,

– rozpoznaje reprezentatywne dzieła sztuk plastycznych należące do polskiego i europejskiego

dziedzictwa kultury,

– opisuje funkcje i cechy charakterystyczne dzieł sztuki na tle epok,

– określa temat oglądanego dzieła,

– posługuje się podstawowymi pojęciami właściwymi dla dziedzin sztuki,

– wymienia multimedia obecne w sztuce współczesnej,

– wymienia materiały, narzędzia i techniki stosowane przez artystów poszczególnych dziedzin, w tym

multimedia,

– podaje przykłady sztuki ludowej,

– wykazuje znajomość kultury i zabytków regionu, w którym mieszka,

– wskazuje różnorodność kulturową, podając przykłady,

– prezentuje postawę poszanowania dla kultury i tradycji własnego narodu oraz wobec innych kultur,

– uczestniczy w wydarzeniach kulturalnych,

– potrafi wskazać, które instytucje kultury w mieście, regionie prowadzą działalność edukacyjną,

– samodzielnie zdobywa informacje o sztuce i kulturze, korzystając z różnych źródeł, w tym z internetu,

– przestrzega zasad prawa autorskiego,

– wymienia miejsca, w których można zobaczyć dzieła sztuki,

– wymienia formy kontaktu ze sztuką,

– odczuwa potrzebę czynnego uczestnictwa w kulturze,

– wykazuje się ciekawością poznawczą,

– wytrwale dąży do zakończenia zadania,

– potrafi zaplanować i zorganizować swoje działania,

– utrzymuje porządek w miejscu pracy,

– współpracuje z zespołem podczas działań grupowych.

18

6. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia

W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie

w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz

przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych zaleca się stosowanie kryteriów,

jakimi należy się kierować w ocenianiu wiedzy i umiejętności uczniów z plastyki:

§ 7. Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, zajęć technicznych, plastyki, muzyki i zajęć

artystycznych należy w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie

się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć.

Ocena powinna uwzględniać przede wszystkim stosunek ucznia do przedmiotu, pracę włożoną w

realizację wymagań oraz zaangażowanie ucznia w uczestnictwo w kulturze. Jego uzdolnienia plastyczne

nie mogą być podstawowym kryterium oceniania.

Oceniając postępy uczniów, należy uwzględnić potencjalne umiejętności plastyczne dzieci w przedziale

wiekowym 9–12 lat. Uczniowie i rodzice powinni być poinformowani o kryteriach oceniania, które

muszą być dla nich dostępne i zrozumiałe. Należy przekazać informacje, co będzie podlegało ocenie i

w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone.

Ocenianie powinno być systematyczne. Ocena jest dla ucznia ważną informacją, mówiącą o uzyskanych

postępach. Często jest także jednym z elementów motywujących go do pracy.

Podczas oceniania umiejętności i wiedzy ucznia należy uwzględnić:

przygotowanie do lekcji,

aktywność podczas pracy na lekcjach,

zaangażowanie w realizację ćwiczeń plastycznych,

wykorzystanie posiadanej wiedzy w praktycznym działaniu,

podstawową umiejętność opisu dzieła sztuki,

biegłość w posługiwaniu się technikami plastycznymi,

znajomość terminologii plastycznej,

znajomość zastosowania technologii informacyjno-komunikacyjnej do poszerzania wiedzy i

umiejętności z plastyki,

uczestnictwo w życiu kulturalnym szkoły, regionu (np. udział w imprezach artystycznych,

wystawach).

Ocenie podlegają następujące formy pracy ucznia:

praktyczne ćwiczenia plastyczne,

wypowiedzi ustne,

prace pisemne: opisy dzieł sztuki, testy,

podejmowane zadania dodatkowe,

aktywne uczestnictwo w życiu szkoły i środowiska (np. organizowanie wystaw i innych działań

artystycznych, oprawa plastyczna uroczystości),

umiejętność pracy w zespole.

19

Podczas oceny praktycznych ćwiczeń plastycznych należy brać pod uwagę:

trafność doboru środków plastycznych do realizowanego tematu,

umiejętność wykorzystania języka sztuki we własnych działaniach plastycznych: dobór linii,

zastosowanie barw ich tonacji, kontrastów, różnic walorowych, stosowanie kompozycji na

płaszczyźnie i w przestrzeni, poszukiwanie faktur w różnych materiałach, kontrast faktur,

poprawność zastosowania perspektywy,

staranność wykonania.

W ocenie wiedzy o sztuce należy wziąć pod uwagę:

zastosowanie terminologii plastycznej w wypowiedziach ustnych i pisemnych,

trafność doboru argumentów przy ocenie dzieła sztuki,

umiejętność rozwinięcia tematu.

Propozycje ogólnych kryteriów oceny semestralnej i oceny rocznej

podsumowującej pracę ucznia na lekcjach plastyki

Ocena celująca

Uczeń:

– posiada bardzo dobrą znajomość wiedzy określonej programem nauczania,

– twórczo wykorzystuje wiedzę o sztuce w praktycznych działaniach,

– bezbłędnie posługuje się terminologią plastyczną,

– wykazuje zainteresowanie sztuką,

– wykazuje się wysokim poziom umiejętności plastycznych,

– pracuje systematycznie,

– zawsze jest przygotowany i aktywny na lekcjach,

– współpracuje z grupą, potrafi pełnić funkcję lidera podczas wykonywania zadań zespołowych,

– wykonuje dodatkowe zadania z własnej inicjatywy,

– uczestniczy w konkursach plastycznych,

– sprawnie i twórczo posługuje się narzędziami nowych mediów (fotografią, komputerowymi

programami graficznymi) we własnych działaniach artystycznych.

Ocena bardzo dobra

Uczeń:

– opanował wiedzę i umiejętność w pełnym zakresie określonym programem,

– posiada umiejętność zastosowania wiedzy w swojej pracy twórczej,

– starannie wykonuje ćwiczenia plastyczne,

20

– biegle posługuje się technikami plastycznymi,

– umiejętnie posługuje się terminologią plastyczną,

– używa graficznych programów komputerowych i fotografii we własnych działaniach plastycznych,

– wykonuje opis dzieła sztuki,

– organizuje pracę poszczególnych osób w zadaniach zespołowych,

– wykonuje zadania ponadprogramowe po zachęceniu przez nauczyciela,

– samodzielnie zdobywa wiedzę z wykorzystaniem różnych mediów,

– aktywnie pracuje podczas lekcji,

– przygotowuje się do zajęć.

Ocena dobra

Uczeń:

– przyswoił wiadomości objęte programem,

– w skupieniu uczestniczy w zajęciach,

– zadawalająco posługuje się technikami plastycznymi,

– poprawnie wykonuje ćwiczenia plastyczne,

– zadawalająco posługuje się terminologią plastyczną,

– potrafi wykorzystać graficzne programy komputerowe i fotografie we własnych działaniach

plastycznych,

– umie opisać dzieło sztuki,

– potrafi współpracować przy realizacji działań zespołowych.

Ocena dostateczna

Uczeń:

– opanował treści programu na poziomie podstawowym,

– wykazuje się małą aktywnością podczas lekcji,

– czasami jest nieprzygotowany do zajęć,

– wykonuje ćwiczenia plastyczne zgodne z tematem, ale mało staranne,

– posługuje się technikami plastycznymi, w tym graficznymi programami komputerowymi i fotografią

we własnych działaniach plastycznych w zakresie podstawowym,

– posługuje się terminologią plastyczną na poziomie podstawowym,

– wykazuje trudności we współpracy podczas działań zespołowych,

– opanował umiejętności opisu dzieła sztuki w stopniu podstawowym.

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

– wykazuje się wiedzą i umiejętnościami w niewielkim zakresie,

– wykonuje ćwiczenia plastyczne z małym zaangażowaniem,

– nie potrafi współpracować w zespole,

– posługuje się tylko podstawowymi narzędziami i technikami plastycznymi.

21

Ocena niedostateczna

Uczeń:

– nie opanował zakresu wiadomości i umiejętności przewidzianych w podstawie programowej,

– odmawia wykonywania zadań,

– przeszkadza w prowadzeniu lekcji,

– wyraża lekceważący stosunek do przedmiotu.