'TOWARZYSTWO EKONOMICZNE W KRAKOWIE HI.

PROF. WŁADYSŁA W LEOPOLD JA WORSKI

Z zagadnień pOlityki ś iało

KRAKÓW 1921 KRAKOWSKA SPÓŁKA WYDA WNłCZA

III

ej

SPIS RZECZY.

Z zagadnień polityki światowej.

L J)oniósłość sprawy odszkodowail II. Konfercncja WaszyngtOllsk:]

III. Anglja a odszkodowania IY. l'kład Wiesb'ldeński ....

Załączniki.

A). Traktat Wersalski i ugod'l Lond.','Ilska.

1. Traktat v\' ersalski. Część vnf. Odszkodowania . . )) Część IX. Przepisy finansowe.

H. n,hld Londyński. . . . . . . . . . . III. Zmiany traktatu \\' 'v"ersalu ..... .

B). A l' t Y kuł Y K e ~. n (' s' a.

:1 11 25

71 77 1)7

I. Nowy układ eo do odszkodowaó. . • . . . . .. ~)1

II. Ogólm' zubożcnie .inko kouic'C'wy skutek odszko-do\vaó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . •. gO

III. Istotna przyczyna przesileni'l. Heforma polityki procentowej . . . . . . . . . . . . . . . ., Hm

IV. Nowy program libel'alizmu .......... 118 V. Hównowagn między starym a nowym światem. 121i

C). O d ]l Ó \\' i l' d ź T c ł11 P s • a.

Iclee p. Keynes',1 ..... 137

Wydawnictwa Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie.

L Dr. Karol D'Englisch: Aktualne zagadnienia potl'aktalowe.

II. Dr. Tomasz Lulek: Główne zagadnienia po­lityki handlowej w Polsce.

III. Prof. Władysław Leopold Jaworski: Z za­gadnień polityki światowej.

IV. Ankieta w spra~vie położenia gospodarcze~o (w druku).

Z zagadnień polityki światowej

L

I. Doniosłość sprawy odszkodowań.

u stóp sweg0' wł,a'Slnego pomnika w Saint e-H er­mine piowiedzriral Clemetl1iceau 2 paździiellnika r. 1921: » vVidzę, że zajmuj2! się \vspa,niale z'ape\vll1iie;nieUi śWiia1u pokoju aż do Dalekiego Wchod'u. Życz~my powodz:enia lem Li s,zlachet!l1emu p:rzieds,i,ęwz,ięciiu. Lecz my 'należymy także do ś'wi'at:a; Ocean Spokojny jest dale:l{lo, ,bliską zaś jest gmnrioa l1iiemiecka ... Ameryka pragnile powslZ,echneg0' pokoju, tak samo, jark Ail1lglja i Fmncja. To był powód, dla któreg0' stanęła przy naszym hoku przeciwko Niemoom. Cóżby to za dzi­wny był epilog, gdyby ,z,vota,ła do Wa,sizynigt,onlu re­preze!l1tantów cywiliza,cj'i' ,na t,o tylko, by im powie­dzieć, że slię nie interesuje sprawami ludzkości, dla których prz:elewała krew. TIO :nie ,może się stać ... Krąg ludzkiej solidarl1lości pOZlmslta się, a współcześ:ni nasi uczą slię ~hać się D s,iebie, gdy mają powód bać się '0 drugieg0'«.

Podpi,sujemy lmżde słlOwo. Nie ulega wątpEw'o­ści, że przysz:Łość nawdów 110ZJstrzygniięh! hyć może na Konifel'Cll1icj>i Waszjnngtollskiej. Ale s,tanie się to, gdy. przyjdz:ie do ziavatwieUlia merytorycznego pro­blemów, dla których z,osta,ła Zlwołaną. Ale tak wów­czas, jak .jI wtedy, gdy tyoh pl10blemów KOInfe,rencja

1*

4

nie Pozwląze, sprawa odszkodowan,iia: ilIależneglo

Francji od Ni,emiec wejdzlie na plOrz,ądek dZliel1iny waszynrgt'0I1skich obrad, w pierwszym przypadku jaklO lwnrieozny warulniek l~oz:JJI'1oje'l1ila, dla którego KOInferencję 2j,voł:aillo, w drugim jall{Jo warunek pl'zy­gorbowania tych wszystI<lich środków i zlarządzeó,

jal{JQ ,varunek tej polityki', któ,rej interes'0wane mo~ c,arstwa 'będ21 musiały s'ię jąć właśnie dlatego, że

glówlny eel KlQnferencj,~ \Va szyn:gt0l1 ski ej , wzbro3e­nie, ni:e dał się 'Osiągnąć;. Sprawa odsZilwdowanda urasta wskutek tego do znaczenia punktu central­nego pohtyld świ,atowej. To właśnie pragniemy ''" tej książce \vyl{ia'zać.

Uważamy, że ilnfiQl~macja ta jest pożyteczn21 cHa po,lskiegospołeczeI1stwa, z chvóch powodów. Wi:n­ntilśmy hrać: ud:zi!al w polityce świ1atmvej, jeżeli w tyn1 świeóe mamy mi'eć j'akiekolwi'ek znaczenie. Branie udziału jestmożli:wem, gdy się jest ze 'spmwą 'Obe­znanym, a dZiisiaj, w demokmtyczmynr UStl1OjU, paI1stw, odnosi s!ię t'0 do całego społecZ'eI1stwa, a nie tylko do mmkl1li'ętego l{joła d'Jpl1omatów. Jest jedin1ak clnlgi, wa,żniejszy jeszcze powód. Zalatwie,nie sprawy odslz,klO>dowan,ia należnego Fmneji od Niemiee ma hezpośredln!ij za'sladnkzy wpływ na polMyczll1'e i eko­nomiczne położenie P'0lski. Z tego niewielu ludz:i zdaje sobie sprawę. Zwrócić uwagę logółu na kwestję o baldej n:aI~odowej dOlnti'0s1ośoi uWa'Ża>l11y za wypływ ohowiąz:ku, któryśmy wz/jęli na siehie, zla,ldadaj~2c w Kl'akOlwie l) To\varzysll wo Ekonom/i,c,zne «.

Plodlstawcl powyższ:ych twi'erdze11 jest następu­j,!ce 11oliumowaulie.

5

Z wo~ana [1,a li stopad b. r. do W aSzyl1gton u Konfereneja ma z,aj<;!ć się l~olzb,r,ojeni'em i kwest ją Oee21nu Sp:olZlojn:ego. O 11ozhroje,n:iu moze być mo­wa, .gdy sprawa Oceanu Spokojnego hędzlie pomyśl­n/le z:ałlatwi'oll1ą. Rozbierzmy obie ewenlualll1Jościi, ta,k tę, gdy porlOzumienie w tej kwestji nastąpi, jak i tę, gdy I{,o,nIere:ncja nie odniesie sukcesu.

J eżel:i w kwestJji Oc,em1iU Spokojrnego między

trz,ema głów:nemr i'l1lereso·"laJl1emi mocarstwami, (Anglją, Staniami Zjed/lliocZ1oll1emi l, J1aponją) na,slt21pi pOI1Ozumienie, wówczas przyjdziie na porządek dz:ien­ny kwestj,a roz:hrojenia. Fra:neja mogłaby wejść na clI10gę pozbrojeni1a, gdyby otrzym'ałia międzIYil1.a,wd:o­we poręozeniie w sprawie odslzkodowan/ia i w spra­wie obl1ol1y w razie ataku ze strony Niemiec. Otrzy­mała je już liaz 11121 K/oll1rremncF Paryskiej "), pO,l1ii1e·­waż jedl1ak traktat vVersalski nie zlolstał riltyfi:l{Jo­wany przez Stany Zjednoczlone, l1ie będz:ie się mo­żna dziwi/ć, że po tem doświadcZielliiunie tZ1l1iarjdluje zachęty do siZlukall1ia swe'go beiZpieczeI11sliwiaJ w te­go 110dzaju układad1. Gdyby się jednak lem zadowol­miła iprzystąpila do I1Ozlhrojel1iia, to jak wówczas wy­gląda(~ będzie .Pohka ze SW'0ją gl'all1iicą iZachocl;ni'Ęl, której pneci'eż str,zeże frall1cuska skaż nlad Renem'? Oto jednak jesz,cze druga stllo,na tego ohra,z:u. POrlOZU­mienlie Anglji, Stanów ZjednOlcZ/Onych i JapOlnji w sp:rarwie Oceanu Spokoj:nego OIz,naczać będzie he-· gemolnj ę rasy ail1g110-s/askiej Iniadcałą zliemią. Klon­lynę:nlt europejęk,i, jeżeli będzie się chciał przeci\Y-

') Patrz Tardieu, La Paix, str. 22:> nasi.

..

stawiić dJ71kta1!owi Anglji, musi d~iałać z:g:otdnie. Nie jest prawCl!opodohnem, aby Anglja ziarzucita lub z,mien:i:ł'a S"O\1oj:;t tradycyj,n:;t., politykę wiobec konty­nentu eUl~0'P'ejsk!iego. Po'lega 'ona, jak tlO jas,no okre­śla w swo~em magistralnem dzi'ele Tm,d:i,eu '), na fl'oThoie skienowanym przeciwl"o te'mu mocarstwu konrty\IlJenrtallnemu, któDe reprezentuje !największ~:;t

siłę m'iEtarn:;t. J e'st l1i:;t oheciHie Francja. Jeżeli ze­chce z,achować samodZiielność, jeżeli pomżka ponie­siona 13 sierpnia (mzdz:iał pierwszego rni1jan.!Ja z,a­płaconego przez Niemcy") nliema być ]JIonawi1an:;t,

') Tardieu, La Paix (Paris, 1921), str. 508: »Foreign OHice jest szlachetnym domem tradycyj. Między niemi nie­które są niebezpieczne, ta mianowicie, która Wielkiej Bry­tanji każe zawsze patrzeć z nieufnością na mocarstwo, roz­porządzające w Europie największą silą militarną. Ta lo tradycja zlmdowała przed piętnasIu laty enlente corcliale przeciwko Niemcom potężnym. Z tego względu jest dla nas świętą. Mamy jednak obawę, że, źłe inleprelowana, zwróei się przeciwko dziełu, które jest jej zaszczytem ... «

") Z pierwszego miljarda marek w zlocie, zapłaco­

nych przez Niemcy, Francja nie otrzymała nic . .Jako motyw podano, że Francja za koszta okupacji, poniesione przed 1 maja 1921, wynagrodzoną zoslała pobranym przez siebie ""ęglem. Prawnicze uzasadnienie lego motywu jest wobec art. 235 lraktatu i wobec tego, że umowa w Spaa, na którą się przeciwko Francji powoływano, nie mogla zmiel1lc traktatu (bo nie była zawartą przez wszysUdcI\ sprzymie­rzonych, nie była J.:alyfikowaną przez parlament etc.), -bardzo wąlpliwem. Deeyclowano więc przy rozdziale owego miljarda, kierująe się politycznemi względami, a te były

dla Francji niekorzystne. Odczuto też we Franeji ten roz­dzial miljarda jako krzywdę i nie ukrywano żału do Anglji.

7

to mus1 zmienić politykę. Pójdzlie ona w kiemniku l'ozwin,ięci,a tego rodzaju piorozumie11, Jalcie obecnie nasi:;tpirŁo w Wi'eshadel1'i'e l). Doprowadzi to dlo po­rozumienia l11~ędzy Francj:;t :a Niemcami przede­wszystldeIl1 w kwesrtji odlSlzl\iodmvań, by :na ted pod­stawie przyjść dro POl'ozuini.enia w sprmvie odbu­dowy Rosj<i, bez czego w tej najdionioślejszej dla przyszłości' państw eunopejskich sprawie decydio>­wałby zno'\vu tyH{iodykt,at Anglji. Cz,y potrzebujemy wykazywać, że tald rozwój wypadków ma pi'erw­sloOrzędne znaczenie dla Polsrki? Czy ]JIOnozium:ien:ie Fra:nc}i z Niemcami może s~ę odJbyć be.z udziału Polski? Cz:yodbudowa Rosjoi może być podjęta prZiez inne moca.rstwa z, wyk~ucz;eniem Polski? Gdyby więc la ewelDJtualność, kiór:;t obecnie anal>izujemy, zasrzła, t,o jest gdy;by w Wa's,z)'in:gtonie An,glja, Stany Zje­dl1ioc.ziolne i Ja,pion.}a doszły dlO POII1oz,umien<ia w spra­wie Oceanu Spolwjneglo, tlO możemy stwlielldz.ić, iż polityka k/Olntyll1ientu eUl1opej.ski1ego musi się zacz:;tć od porozumienia pm1stw IWl1tynenctal1l1iyoh, a to się n1Joże zrl1iOWll z:aez:;tć tylko od pOllOzumieni'a w spra­wie odszl\iodo,waJl1ia należnego Frwl1icji przez Niem­cy. Możemy,więc stwierd:zić, że ta kwest ja jest pun­Idem centml'l1'ym poEtyki świ'abowej.

Przypatrzany się drugiej ewell1ituall:noiŚd!, gdy;by trzy wymienione główne mocarstwa int·eresowan·e

1) P. rozdział IV. .Juź tulaj zwracamy uwagę na arty­kul w »La journćfl incluslrielle de Paris« z października, za­powiadający »związki franeusko-niemieclde« w pewnych prwmyslaeh.

8

(.AJnglja, Stalny Zjednoczone i hpOinja) Hale doszŁy dlo porozlllimi,eJfilia \v spm,wie Ocea,nu Spolw}nego. W ów­cZ'als .ni'e może być mowy o rozhrojenrriu" a K,olIlfel~en­cja Waszy,TlIgtIO'llska, zWlolaiIlla dla I10Zb11oGe:l1I.i'a, zal{joń­ezi)" się Łem gwałtow:niejszem Zhl10GleniemSlię mo­carstw. W przjewidty:walIl!iu sŁarda, międiZy trlZema wymiieuionemi .mooa,rstwami, Anglja temha:ndziej trzymać się będz:i,e s\\~ojej tradycyjn,ej piol1!tyki wo­bec l{Joil1[yinelntu eunopejlsrkiego. Aby go nie mieć na­wet w częśoi' prz:eoiwko sohie, będ'zie slię starała Zia­

pl'Zątnąć go wlzjajemnem~1 sporami. PlOiwtarzlać się

wów'czlas będzie epiizlod 13 SiierPlnia b. r. Cz,y Jest możliwem, alby EllaJlH?-ja nlire uCzjylnił'a wszy:stkiego, by temu zapob:i,ec? Gzy jest lTI'()iżHwe, aby Fmncja: patrzyła spolwjnie, }ak Anglja i Niemcy rozid1zielać

będąmiędz,ysiebie odbudowę Rosji,? Jeżeli; nilie, lo i ta druga ewentualriWŚĆ, któ,rą obecnie rozbieramy, wliedZiie do zmi,anypolitykl~ frallCuski,ej w kierulnku pOl1Oizmmieinia IZ Niemcami. A jeżeli tak, ~o przed na-111i staje ~nl0'Wll to samo pytaln[le: cz;y ta zmdana może' się stać bez udzi,aJll Polsl{ji?

W obydwóch pm:eto ewentua1l1i0'śdadl spmwa ódszl{!OdowaJn~,a należnego Fmncji od Niemiec lnte­ire~mje P,olskę w wJisokim srtopniu: Ale to do­piello jedna stl'Onal, strona pollitycZlna. IsrLTl'ieje druga, równie ważna, strona el{iOlllOmiezlIla. Zoha:clzlmy, czy nie wiedzie ona do tych samych rezultatów?

W prz!esHenriu ,gospoda·rczem znajduje sii'ę :l1!i,e­jedno lub kiilk'a państw, 'a,le oale świla1:Jowe gospq­danstwo. Pl~zesilenie to wywołane ~O!stało wojrną, a Keynes w trzecilTll artykule, umieszicZ1onympJ1Zez

9

nas niżej, j.ako równie wa:żną przyozYlnę podaje, że zamorsk!i'e ry;nkj, w lnd.jach, Austmlji, Ameryce Po­łudniowej ,i Afryce PołudJn~'Owej zawiodły. Pwble­mart tego przesile:ni'a op~ewa mlOjem zdaniem: j.alkie są pnzyczyny różllllky m1iędzy wewlTlętrZlną silą ku-

. prlia waluty dJaneg0' pmlstwa a jego sHą kupna z,e­~wlnętrZlnąi }alde .śJ:1odki usunięcia; tej róznicy? ROIz­vvi~!zanie tego prohlemumoże ,nastąpić tylko na pod­sbwi'e inorma,linego dZliałan,ia prawla podalży i popytu. Z chwilą, gdy go.spod\arstwlo sŁaŁo się świ'atowem, prawo to d~iałHć wiilTlniO na terenie oalej zi,e:mi. Gdy to jest niemożl,iwerm wskutek wojen, t'ak w dosŁo­

wnemZ1naoźe:niu, Jak i wo}en elZ!ononliclzlIlych, mu­szą powstać wstr~ząśnienia waMltowe, gospodia:rcze. To, Cl0' określiliśmy tutaj poj ęClilarmli teoretyClzinemi, I10zumimlem j,e:st dos1miJ1ale prz:ez praktyczlnych mę­żów stanu. L}oyd George mówił 5 pajjdz:ier1nika b. r. w Inve.nne.ss·; »Stosunki walutowe zależą od pOili·· tYlk~ f,ilTla,uISiowej i od pollityk~ ZJa,gralnk'Zlnej IWSIZy.st­ki'ch 1nal1Odów, a nie tyllm jedlTlego na,rodu. StabHi­zlac,j!3! srtosllil1lków nastąpi dopieJ1o WÓWCz,aIS, gdy na­l1od:y będ~ współdJzi,ałały z,godl1'ie ze swymi S!ąislia­

da:lni«. Co ZI powyższego stalTlu rzeclzy wynika? Wstrz,ą­

śni,en!ia gospoda1roZ'e, wstrz:ąśni'enua' \valubowe mogą ustać tyll{jo wówczlas, jeżeli pmllstwa i ,na,pody dojdą do r,zleczyw'istego vvszechsh'1onnego pokoju, ,a vvięc

doprowadzą dlo PiQII10zumieniia się wZialjemlnego. Je­żeli Europa nli'ema popaiść w hezlTlad!zliejn:e ub óstw:o , musl1 ulec z:mi'ainie diotychcZ<asowa ppłiityka, t. j. z Anglją lub bez Anglji pallstwa IwntYiTl'e:ntalne mu-

10

szą się pOllozumIec. I z teigo pnz:eto pUlnktu widzenia spra~wa ods,zkodowa.n'ia n:ależące@o się Fra:ncji 'Od Niemiec jest pUlnktem~ wyjści,a wszelkiej nlOwej p'O­lityki.

To s~! p'owlody, dla których pożyteczną jest rzeczą zwz:nal}omić społeczeńSlt\Vio polskie z tą kwe­stją. Spmlva ods,zkodowania wywolała wielką liite­raturę. Wyhierail11y z iI1Jiiej pięć artykułów Keynes'a, 'Og~osZlo!ny;ch w jed'rI1Jem z pism a!meryka!l'lskich, a przetłmna1czlo,nych prz,ez N. Freie Press.e, i zamiiesz­czaimy je w dosłowl1iym przekładzie w.załąozll1ilmoh. Dlazr'Ozumietni'a sytuacji, popJ1z,edzamy je pllzytocze­niem dotyczących arrtykułów tmktatu Wersalskie­go i teksrtu układu LondYl1sk1i'ego, ziawarLegio w wy­ko:na,nhl tego traktatu. Z polemiki pJ.~z,ec.i\vilw Key :nes'owi, dla wszechsctIloinruego lOświdlel1iia spra,wy, cytujemy artykuł »Temps'a«, reprezentujący ofic}all­ną politykę Fmncj'i.

Wybnaliśl11:Y aIiykuły ameryka,ńskie Key:nes'a, a nrie iego glośną kSliąż,kę "O elwnomic:zlllych skut­kach pokoju« '), z kilku povvlodów. Książka Inapi­saną była pmed układem Lontdyńskiim, nli,e uwz,glę­

dnia: więc akrtualnejsytuacjii. Napisana pod bezpo­śred!l1Iiemi w,rażenilan:r,i Konferencji Pa,ryskiej nie z,a­chowuje spolwju, zawdzięczia też swój rozlgros . nie­lylkJo tez,ie, której bI1oni, ale t,akże fejletonowej ra­czej chara'kterystyce akt,o,rów wielkliego historyc:zll1e-

') Z odpowiedzi francuskich na tę książkę cylujemy Levy'ego »La juste paix«, uznaje ją bowiem za wystarczającą Tardieu.

11

gO' aktu. Najważn:iejszym jedll1ak powodem, dla któ­l',ego wybór ,na:SIZ padł na amerykaI1Skie artY1kuły Key,nes'a jesrt bO', że są ,one pl'lZ0'kładem klasy.c'znJc@o rOZiumol\y,m1:ia el"ol1iomic,Ziuego i że mimo ,szczupłych rOZimia'rów urastają dO' z,nacz,eni:a pJ1ogran1u gOSp'O­darstwa świa,towego.

Uwagi, n:ill1iejsZle mają posłużyć doo.świetlenria sprawy elwDlomicznej z poliityc'Zinegio pUinktu wid'ze­ni:a i do wyka,zania jej związku z poEtyką p'Olską·

II. Konferencja Waszyngtońska.

Wy'kazraliśmy wyżej Ziwti.Ę\iZiek, jaki, zachod:ci między Konferencją zwołall1ą na listopad b. r. dOi vVa­szyngtonu, a sprawą ,00i::lszkodovcva,niia. ROZJbierzmy bliżej jej możliwą zawartość i \varunki jej powo­

dz,en'i'a. Pra\vckhvym celem Kon:fere:nicji Was,zyngu0l1-

skiej jest uregulowa!l1ie wpływów tl1zech mocarstw morskich (Anglji, Stanów ZjeclnoCizonyoh i JapOlIid9 Dla OCleanie SpolwUnym. Aby ocenić, jak doniosłe ill1-teresy wchodz~l/tu w grę i jak wskutek tego cloni:o­słą może być Konferencja, pl'zypomni,jmy pewne fakty.

Olbrzymi r'Ozrost Japonji pO' woj.nie Z Rosaą wytw~rzył dookoła n,iej krąg rywal1imcji. Dziesiątki punktów spon1ych I) są tylko posZlCize.gólnemi wy-

• 1) Paweł SooU Mowrer określa w »l'Europe nou­vellc« (nr. 28 z r. 1921) punkty sporne między J aponją a Stanami Zjedn. w następujący sposób: 1) stacja telegra-

12

nikami jednego wielkiegO' konmkbu, kt6r~ ZJI10dził sl~ zchwih!, gdy Japonj8J urGIsJa w pOltęgę groźną,

miQdzy nhJ a Stanaini Zjed1nO'czolnemi, z jednej strony, Chinami za,ś zdirugiej st11O>ny. Ognis:l{ja te są ważne, gdy antagoni,ści lnie oZlUją się jesZic1ze na sli­lach, aby się zmie:rz~ć w śmi'ertelnrej walce, i pllZieJZ zgaszenie jednego lub drugiegO' z tych og:nisk pragną rozprawę odroczyć. To jednak nlie powinno łudzić. W grUlncie rze'czy ~dizie 10 śmierć lUib .ży:Clie.

J aponja podlnliosla hasło »A1z:ja dl:a Azjatów« i pragnie wykluc:z~ć wpływ Stanów Zjecln'ocwnych IV Azji, pov\'Ołują1c się na a:nalO'gję .z doktryną Mon­roego. Sama jeclnal, zjedniej srll,ony \valozy ° do~ zwdenie imigracjli japońskiej d:o Stanów Zjedno~ czonych, IZ drugiej Ziaś ma pmy:miellZe Zi Anglją oparte na tejzasaclzie, że Anlglja w1dZJi w niem ochronę lndyj pllzed Mongo1a:mi. KllótkO' mówiąc, ildz:ie o panowanie nad Oceanem Spol;:,ojny:m. Z cier­pli,yością, krok za kmkiem, .z Jwoillią w ręku i dy­plomatycznie, korzystając z każdej spo SiO:b IlJOści , Ja­ponja ogarnia Syberję, Chiny i wyspy na Oceanie SpokoJnym, szuka sympatyj w lndljach, jelst w naj­lepszych stosunkach z TUl'cją, a z drugiej stl'Ony, p'0dcinaj~lc \VSZ9dz:iie wpływ Stanów Zjednoczonych

ficzna na wyspie Yap, 2) lrzy dawne niemieckie kable wy­chodzące z lej wyspy, .'3) Szanlung, 'J) zapędy Japonji w Man­(l;i;urji i Mongolji, 5) działalność Japonji w Władywostoku, Sybcrji wschodniej i na Kamczatce, 6) akcja misjonarzy ame­rykaI1skich na Korei, 7) kwest ja równości ras i imigracji japot1skiej na Filipinach, IIawai i wzdłuż zachodnich brze­gów Stanów Zjedn., 8) sprawa Konsorcjum ChiI1skiego.

13

w Azji, sama nie uSltaje IV d:ążności usadowienia Sl~ na zachodnich bmegach Ame.l~yki północnej.

Ekspansja Japonji budzić musi illliepokój Sta-· nów Zjedn., a opinja publi1clznla IV Ameryce póln. coraz hardziej osw'aja siQ z myśl"l, że Amel'yoe póln. przyjdzie pn~dzej czy później waJczyć 'o nii:epodle­głosc' Chin. TuŁaj bowiem rozgrywa się dram.al. Stany Z}edn. stlojel na grulllde ».otwartych d,11Z,wi« w Chinach, ,GO właśnie pnzekreśla ,vsizelkie rachunki Japonji Vi pa{ls!vv1ie chińslócm. P:olitykę mo'carstw \v Chinach, które Scl najcCll1Inliejszym ,ob,jektem na dalekilll wschodzie, charakteryzuje najlepiej układ

znalny pod nazwel KOllls'olrcjum Chi1ńskiego. Pi~tn:,· stego pa~:dziern:jka 1920 r. Bank Hongkong, BanI, F,rancuski, Bank Jap0l1ski i s,zereg hanków am.ery­kal1skich zawarły umowę w sprawie pożyczek dla Cesarstwa Chi11skiegio. Każda ,z ty1ch Clzierech stl10n

l'eprezell1ltuje grupę nal1Oclową, każda zaś z grup na­r:odowyeh ma zupełn.e poparoie slwoje:g,o rZ2,ldu. "V razie uhiegania sh,~ przez jedl11el grupę o pO'życzkę dla Chin, ,popierają jel zbiOl~OWO reprezentanci dy­Dlornatvczni IV I!ekill1:ie wlszy,stki:ch czterech DZelclów. \V e w~zyslkieh przeds'ięhiO:rstwach, pod] ę:tych dla Chin, biOl'~l wszystkie czte1ry grupy l~ówny udziaL Grupy objęte lw:llttraktemmają za głóvvlne ziada'l1ie za,wieranie koniralzlów ° pO'ży;czikę z: rządem ohi11-skim, z prowincja:I11'i chiilskiemi, z towar,zystwa:mi i rl:'Oiliporrucjami posia,cliainemri lub IWIlJtr.o~olWanemi

przez. l1Z<Fl chil1,~ki lub przez l'zcldl prowinej,Oln:all11iY, lub ,vreszcie przez gntpę, której traiHis,akcjQ gwaraln­tować będzie rząd Chil'lS,ki, centr:al:ny lub pwwi:n-

14

cjonalny. \Vszystlde cztery grupy, ,z,awiie,rając układ zwany Konsorcjum ChiI1skie, są rówlI1e pod każdym względem, odpowiedzial,l1ośćich il1liie jest kolektYWine!, każda z grup likwiduje swoje własne zobowiąz:a!l1~a osobno.

Konsor,cjum Chi'11lskie z:awa·rtem zlOstal0 na 5 lat, woLno jednak większości ktI~on. wypowiedzieć j e na 12 miesięcy napl'Zód.

Konso.rc1um ufundowane, jakeśmy powiedZlieli, 15 pażdziemika r: 1920, nie jest ~lZ,eczą nOWe!. VV sprawie pożyczek Chj11Ski'ch zawal'to już w r. 1912 konsorcjum, ldó:re obe}mowa~o opróoz w'Ymi,e:nio~ nych mocarstw także jes,ziczle i Niemcy. W r. 1913 wyst[!pily z niego Stalll!y ZjednIOCZOil1e, w 110ku na­stępnym ,wykluczone zostały Niemcy, ale pozostał.e

mocarstwa utrzymały układ. Dopiero w r. 1919 Sta­llY Zjednoczone zmi<CIl1iiłyswoją politykę, zażądaly

utworzenia nowego konsol,cjum, a 11czlUItatem rol(jQ~

Wal1 był układ 15 pażdziemlika 1920 r. Doda(~ jeszClze tylko nalely, że na żądanie Japornji wyjęte zostały z zakresu dz,ialani,a Konsorcjum ChiI1skiego, nilektóre lwleje w lV[andżur}i i Mong,olji 1).

I) Powtarzamy za ))L'Europe nouvelle« (nr. ·11 z r. 1921)dosIowny tekst umowy:

Un accorcl condu le 15 octobre 1920 entre La Hongkong and ShOlnghai Banking Corporation,

qui a ses bure 'lUX 9, Gracechurch street, 'clOlns Cilć de Lon­dres (ci-clenol11mće la ))Ilongkong Bank(c), d'une parl,

La Banque cle L'lnclo-Chine, qui a ses bureallX 15, ruc Laffitle, Paris (ci-clenommee la ))Banque Fran<;aisc(), cn se­cond lieu,

15

Podalismy treść układu zwan.ego KOll1sorcjum ChiI'ls.kie z kilku powodów. Przed:ews,zY6tldem układ ten jest z:n.amiennynl dla metody opanowywania Chiln. Dalej zaś pragnębśmy IzaiZlna1jomić: z ,nim czy­telników z tego powodu, że St·anlY Zjed,noc.zol1e pnzy­WiąiZUją do ni'ego wiellu,l wagę, a Japonja prze,sz,ka­dza. jego ·wykona'niu. Ko.rlJsQIl'cjum Chi!I1skie będn~e

La Yokohal11a Specie Bank Lil11itecl, qui a ses bu­reaux ~l Yokohal11a, J apon (ci -denol11l11ee la »Banque ja­ponaise«), en troisieel11e lieu et

MM. J. P. lviorgan et qe, MM. Kulm Loeb et Cie, The Nalional City Bank de New-York,Chase National Bank de New-York, The Guaranty Trust COl11pany de New-York, :\11\1. Lee, I-liggson et Cie dc Boston et la Continental and • COl11ll1ercial Trust and Savings Bank cle Chicago (ci-denol11-l11ees les ))clirectcurs al1lericains«), representes au Hoyaul11e­Uni par MM. Morgan, Grenfell et Cie, 22 olcl Broacl Street, dans la Cile deLonclres et en France par MM. Morgan IIarjes et Cie cle Paris, en quatrieme lieu;

Jtttendu quc la Hongkong Bank, la BancIue fran<;aisc, la Banque japonaise et les Direeteurs americains agissent dans cet accorcl commc represcnlants respeetifs des groupcs anglais, Iran<;,iis, japonais et al11ericain;

Aitendu que °les groupes anglais, fran~ais, japonais ct C\mecicain ont Me constitues en vue cle negocier des el11prunls chinois;

AilendLl que leurs gotlverncl11cnts respectifs ont decide de clonner Ie Ul' assistance cOl11plete a kurs groupes nalio­naux, les parties se con[ormant dans toutes lcs operations enlreprises a l'accord ci-indus, et qu'ils ont dćcide cn outre qu'cn cas cle competition pour· l'obtention d'un contra t specifitIue cl'Cl11pnll~t, l'assislance collective dcs rcprćsen­lants c1ipIol11atique.s a PMdn des quatr~~cr1ryernemel1ts sera assuree aux parties pour qu'clles 0,btie'1111enf[tlll teI' contrat·

fi ~~: ' Lif "-

~~~

16

przeto jedm! z waŻinych pOlZycyj na K'onferencj>i Wa­szvnlrtOllskiej.

" "'Kons,oI1cjum Chióskile cha,rakterYiZuje metoclQ postępowania ,dJ.aLego, że nie PiQIz,"wala 0111'0 żadnen1l1 z czterech z\viązanych umoWć;t mocal~stw rozróść siQ w Chinach, nie pO:Gwala żadnemu niaJ z,dobycie kon­cesyj,ruoD:opolu cHa 'niego tylko wyłąozll1ie. Kon-

Altendll CJue les dils groupes nalionaux sont (l'avis que les inlerets du peuple chinois peuvent elre dans les circons­tances presentes le mieux sauvegardes par l'action concer­lec des divers groupes bancaires, reprćsentant les intćrets investis par leurs .pays respectifs, en procUl'ant au go.u­vernement chinois le capital nćcessaire a un programme de reconslruetion economique et (l'amćlioralion des trans-

por1s; . At/endu ąlle avec ces objels en vue, les groupes nat1O-

naux respectifs sonl dispo:3es llparticiper egalement a loutes les enlreprises jugees necessaires pour aider la Chine il installer S0S grands services publics, et sont ćgalement prets a a~cueillir dans ce but. la coopćration du capital chinois;

Il a ete convenu par et en1re les parties ci-dessus ce qui suit:

10 Chaque groupe se l~eserve le clroit d'augmenter Ol!

de recluire le nombre de ·ses propres membres, mais de ma­niere it ce que tout membre sOl'lan1 demeure lić par les dauses restrictives ci-induses, et a ce que tout membre enlrant obćisse aux dites clauses restrictives, et de sorte

. qu'aucun groupe (sans le consenlement des autres) ne soit aulorisć a ,aclmeHre dans son sein un nouveau membre qui ne serail pas de sa nationalile ni domicilić clans son marchć. L'admission d'un nouveau groupe sera reglće par les par­lic s et soumise ,\ l'assentiment cle leurs gouvernements respectifs,

17

sorcjUl11 Chiilskie Jest ś\yjadectwem w1Ziajemnej Lla­zdl1O!śCJi. i ciągłej wzaj emnej in;w1gHacji. Nie dziw przeto', że Japonjal, któ:ra dĘ\ży dlo hegemoill'jii, ochłódla clla Konsou:cjUll1 i l'Zuca mu kamienie pod nogi.

Cal::\. ta wielka spra-Vl'ia oceaU1lU Spokojll1ego, cnyli spnlwa k!onifliktu ame,IJ'kal'lsko,japoilsikie;go

2° Cet accord. a lrait il des conventiolls pour les em­prunls presents et futurs, qui impliquent l'emission aux fins cle souscription publique d'emprunts contractes par Je gouverncment chinois, ou par les Departements clu gou­vernenient chinois, ou par les Provinces de Chin e, ou par des compagnies ou corporations possćdees ou controlees par le gouvernement chinois ou un gouvernement provincial ou en leur nom, ainsi que par tout groupement, pourvu que la 1ransaction en question soit garantie par le gou­vernel11ent chinois ou un gouvernement provincial chinois, L'accord ne se rapporte pas ,\ des conventions concerl1an1 des el11prunts il lancer en Chine. Les conventions existanles l'clatives aux entreprises incluslrielles dont la prospćritć malel'ielle peut etre prouvee pourront etre en dehors du ehamp d'action du prćsen:t accord.

3° Les conventions existantes et 10ules celles concernant de futurs emprunts auxquellos se rapporte le present ac­eOl'd, et toules les affail'cs rćsultant respectivement de ces conventions, devront etre 1raitćes par les dits groupes con­formement aux clauses de l'accord.

4° Le present accord est Mabli sur le principe de l'ega­lite complete des parties sous lous les rapports; chacune des p,lrties doit prendre une part egale dans toutes les opera­tions, signer tous les eonlrals, supporler une part .ćgale

cle 10·ules les charges cle chaque affaire (excepie les clroits de timbre et autres charges, rćsultanl de la realisation par les parties de leurs tranches sur leurs marches res-

Z zagadnieil-poli yld światowej. 2

18

stanie przede\vS'zystkiem na po.llZ<ądiku dz,iennym Konfe,rencji vVaSizyngbońskiej. Jak się zachowają

inlne mocarstwa zapr,oszone na Konfererncj ę? Zapro­szenrr Ina Konferenoję do VV aszyngton u dz,ielą się na dwi:e grupy. Do pierws.zej peł'llIo uprawnionej należą Stany Zjednoczone, Wielka Brytanja, Japonja, Fran­cja i Włochy. Drug,a grupa nrre bedzrre hrała ucl:óalu

c' L

pectifs). Les parLies doivent conclure Lous les contra ts avec droits egaux et obligalions egales entre elles; chaque par­lie doit avoir I11cmes droits, privileges, prerogatives, avan­lages, responsabilites etobligations de toute espece. Con­formement a cela les avances prealables concernant les affairesvisees par le present accord devront etre suppor­tees egalel11ent par chacune des parties; chacune d'elles sera autorisee a participer egalemertt aux conventions existantes, et offrira aux autres une participation egale dans tout futur Cl11prunt tombant sous le coup du presenti accord. Si l'une ou plusiem's des parties refusent une parti­

'cipation aux conventions existantes, ou a l'une d'entre elle s, ou a tout emprunt futur, la ou les parties qui accep­tent une participation seront libres d'entreprendre l'affail'e mais devront faire l'el11ission seulement sur leurs marches.

5° Tous les contrats devront autant que possible etre rediges de telle sorte qu'ils n'imposent pas aux parties de J;esponsabilite collective; chacune des parties devra liqui­der ses propres engagel11ents ou obligations separement. Les parties concluront si possible un accord concernant la realisation des operations, mais de maniere a ce que ceUe realisation, cle quelque fac;on qu'elle puisse avoir lieu, soit au benefice separe de chacune des parties en egarcl a lcurs participaLions respecLi ves, et de maniere a ce que chacune cles parties soit autorisee il realiser sa partici­palion aux operations uniquement sur son propre marche, Hant bien entenclu que les emsisions sur les marches res­pectifs doivent etre faites au meme taux.

19

w dyskusji O rozhrojeniu, ale będzie miała równe z PO\yyżs:zemi pięoi1oma:moca'rstwarmi' pr,awa w spra­wach tycz~}cych si'ę Dalekiego WSIchodu. Do grupy tej naleź2.! Chiny, Belgja, Holandja i, P,ortugalja. Cha­rakte.rystyc:Zli.em j,e.st, że Wielka Bryta:nja pragnęła p.rzed pdną Konferencj~l mząd:zić konferencję trzech tylko mocarstw, t. j. Stanów ZjedlnocZ1onydl, vViel-

GO La ou les parties qui auronl accepte leur participa­li on clans une aHaire seront aulorisees a inviter par avis' (~crit l'autre ou les autres parties qui se proposent cle faire leur propre el11ission cl'emetire pour le compte de la ou des parties soit la totalite soit la moitie du monlant qui cons­titue la participation de la ou cles parties en question. La Ol~ les parties ainsi invitees el11ettront le clit monlant (ci deIlOll1l1le »the Resicluary Participation«) tel qu'il aura He spccifie par avis ecrit, et conforl11ell1ent aux clauses et aux conditions ci-dessous:

o) Le ou les avis cloivcnl elre rec;us par l'autre ou les autres parlies avant l'execution cle l'accorcl. final coneer­nant l'cmission cle l'el11prunt, ou (en cas cl'emission cl'une partie s.eulel11ent de l'cl11prunt de toutes les quantites que !es partIes pourront convenir cle tel11ps en temps cl'emettre,

b) La ou les parlies qui auront rec;u un tel avis l)our­r(J~lt clćcicler CJ;lre, el~es ~t s,m{s en referer a la ou aux p~rties llUl ont, donne l aVIS SI l une ou plusieurs d'entre elle s (lcvron~ ~n:eltre la »Resicluary Participation«; ~\ clefaut cl'une l,elle clecIsIOn, elle s clevront faire l'el11ission a proportions egales entre enes.

. ej. En Ćll1etlant la »Resic1uary Participation«, aueune :les.tlllcllOn ne c1evra elre faite enlre elle et le montant l'IIlIS • sur l~ur pr~pre eompte par la ou les parties ćmel­;aI,l~ l~ Re~j(~uary Pa,rticipalion, laqueHe c1evra ~l tous egarc1s et! e soumISE. aux reglements des Syndicals respectifs qui pourront etre constilues en vue de cette emissioll,

2'

20

kiej Brytalnji i Jap'0n~i. Propozlycję tę od,rzucily Stany Zjednoczone; nie chcia1ly zn,aleźć si,ę \vobec s,woje:go japoJlskiego allta,gonisty w towalJ.'lZysl\vie tylko Wiel­kiej Brytanji, nie chciały P zWlolić , aby ta ostatnia odegeala roI\: pośredniic1zki.

Stanowisko Wielkiej Brytanji' różni się tem, że jeslt OIIlIa' w aljans,i,e z Japonj~. Aljans ten wszedł w ży-

ci) Chacune des parties emetlanl la Residuary Parlici­paLion pourra decider elle-meme et sans en referer <'t la Ol! aux parties LIui onl donnć avis quelles depenses devront etre angagees pour l'emission du total par chaque partie.

e) La ou les parlies emeltant la Hesiduary Participa­lion pourn;mt faire payer ~\ la Ol! aux parties qui ont donue avis, une commisison d'un maximum de 1'/2% sur le 111on­lant nominal de la Iksiduary Parlicipation, et un pl'o}"ala de loutes les depenses LIue la ou les parties emettrices pour­ront engager a leur gre en relation avec l'emission totale, proportionellement a ce que represenle la Residuary Par­licipation vis-iI-vis du tolal nominal de l'emission.

f) La Oli les parlies emetlanl la Residuary Parli cipa­lion n'encourronl en vertu de cel accord aucune responsa­bilile pour souscrire a la lksiduary l'arlicipalion ou pour cllgager a sa souscriplion.

g) Chaque parlie emellanl la ll.esiduary Participation at! ribuera toutes les souscriplions re<;,ues par elle propor­tionnellemenl i\ la Hesiduary Parlicipation emise par elle el au montant emis par elle sur son propre compte.

h) Chaque partie emetlant la Tksiduary Participation emploiera lous ses cfIorts pour obtenir la cote sur son propre marchó du montanl lo lal emis par elle.

i) Auc\lnc emissioll de la licsiduary Parlicipalion 0\\

d'ullc partie de celle-ci ne sera fai le par la ou les parlies donnant avis, si elle n'a pas eló convenuc ll1ulu<;llement par lcs parties en ąueslion.

21

de 13 lipca 1'. 1911, a był zawa!rty na lat dziesięć. Na konferencji premierów im.perjum brytańskiego w Londynie do\viedzia.no się, że aljans t,rv\a dalej, nie został bO\viem \\'ypowi.ed,zliany. Na Kon,fe,reil1cj i Waszyngtoóskiej fakt ten musi odegmć rolę. Ale o(legraj~ j~ także dwa inne fakty. Pierws,zym jest to,

j) Aucune participation ne sera d'onnee par aucunc des Parlies hors de son propre marche. Toute parlicipaLion clonnee sur son propre marche par une des parties le sera uniquemcnt ponr son propre compte, ou, en cas d'emission comprenant une part de la Residuary Participation, pour les comptes au prorata cle la Banque emeltrice et de la on des parties ayant donne avis comme il est dit ci-dessus; en (]ollnanl cetle parlicipalion, la partie qui le fait devra faire tous ses dforls pour empecher qu'aucune part ne soil [ransf(~rec aux parties hors du marche de la partie emet­trice. Toutc antre participalioll ne devra etre donnee qu'avcc IŁ' consentel11enl de toutes les parties, et sera supportee ('galel11ent p[1r celles-ei.

k) Lc present accord restCJ'a en vigueur pendanl \llle pt'~riode de cinąue ans a partiI' de la date ci-dessus, ,\ moins qu"tllle l11ajorite des parties, par un preavis de douze 1110is adresse par eerit aux aulres parties, 11e l11ette fin h J'ac­eon1 i\ un moment quelcoąque.

En foi de quoi les representants dfllTIent autorises des parties respectives onl appose leurs signatures.

Poul' la Hongkong and Slwnglwl Banking corporatiol1. - Au nom du groupe anglais: C. S, Addis.

Pour la Banque de l'Jndo-Chine. - Au nom clll rrroupe franęais: Th. cle la Chaume, t:>

Pow' la Yokohama Specie Bank Ltd. - Au nom clu groupe japonais:. K. Tekeuchi.

Pour ci au nom du groupe americain: .T. P. Morgan et Cie, Kuhn, Loeb et Cie.

22

że dominja bry t aI1iski e nie są zgodne w kwestj,i od­nowienia aljansu j,apof1sko-brytallski!ego. Kanada jest str,IIAY\YOZ~! przeciwniozkąoclin,owlienia tego alj'aln­su. Natomiast Australja jest jego zdeklarowaną zwo­len_niczk~J. Drugim faktem jest to, że ppzyjażf1 bry­laf1sko-arnerykaf1ska jest tak wielkiej wagi dla An­glji, iż wzruszenie jej miałoby nieOlblic,zialn,e n,a­stępstwa.

Problem pnoeto brytalf1,skiej- po Etyl{li da się slreśck ,v słowaeh: czy dla pr'zyjalźmi amelrykaf1skiej Wielka Bry,tarja poświęci SiWÓj aljalns z Japolnjc1, a jeżeli luie, jakich Isposobów użyje, ażehy lwlnflilkt plI'ZI}nnajmniej OdliOGzyĆ. Uoyd GeolIige mówił 11 l,ip­ca b. r. w Izhie Gmi:n: »Mamy Wi Japomd,i: przyjaciela dawnegr, i vvypróbowanego; dwudziestoletnie poro­zumieni,e międz,y nami było wielkiem dohl~od,zilej­

stwem nietylk,o dla nas ,i dla< niej, ale i dla po­lwju na Dalekim Wschodzie. W Sta,nach Zjedno­czonych widzimy tak dz:isi,aj, jak w pmes!Zlośc;i" na­ród, który dąży do tych sam,ych celów i do tego sa­mego ideału, jak my, i z którym pragniemy wspól­dZliaJać nietylko >Z interesu, ale .z głębokieglo instyn-

The Nalional City Bank de New-York, par,'J. A. Still­man, president.

The GIlaranty Trust Company de New-York, par J. R. Swan, Vice-Presidenl.

Conlinental and Commercial Trust and Sauings Bank de Chicago, par John aJy Abbot, Vice-President.

Chase Nolional Bank, Ncw- York City, par A. H. Wig­gin, President.

Lee, Higginson et Cic.

23

Idu«. WszystŁIw ,to prawda; ale idzlie wł,aśnie.~ to, jal~ te dwa ki,erunki poEtyki ze sobą, pOgiodZ1:c. Tuta:l właśnie ,otwiera się pole dla ill1ll1ych mocarstw, p1':z:e­cle\yszy,stkienl dla Fnrncji.

Francja mimo tego, że pO'siada nad Oceall1lem Spokojnym LndlO'chi,ny, może wysrt:ąp.ić na~ ~on[e­rencjil vVaszyngt0l1skilej w llOlil 'CJzynJl1'l~ka n!lell?'tere­sowall1ego,o He id~ie o kwestję Ocea~u Spol{loJlne~o. Z głosów prasy, z lIlOWy, którą Bl'land wypiowle­dział 9 pażdziel1nill{la b. r. w St. Na,Zlai!lle, z ,caleu! wre­szcie sytua1cji polittyC'z!nej, W ldóred saę .z,najduj<emy; wynika" że na I(;onfe:reniCj'i W!alszlyngto,f1sldej t1'lzy­ma(~ siJe bedzi,e następujących zasadl:

1) uc~zYn'i wszys~lko, aby nie dopuścić diO' wojny na Dalekim Wschodzilc Iii

2) nie dopuści do zmiany traktatu We-rsal-

sbego. ad 1) Pierwsze to IZladland'e przeprowadzti Fran-

c,j,a, obejmując polę po,ś:recl'n:iICJziki. Umożli!wa:a jej to dO'bry stosunek ze Stanam1 Zjedn1o,cLZionemL . .

ad 2) Druga ziasa:da OZll1lUCZia, że Fralil1C}a me może Izezwolić na ZJmiail1ę postall1lowień o odslzikodlo­wanie i że na rozbrojenie mogłaby się tylko wtedy ZO'od-z:it, gdyby uZylsklał,a zupełną gwamiltcję, tak co d~ zapł'aty teg,oodszikodl()wania, j,alz i CI() dlO bezpie­czeństwa sWloioh granic. Powiedzliał to wyra0niiC Bda,nd "w St. N alZ',aill'e.

Ameryka WZpoI'lząd'za d'Wloma ś,vodlwmi" któ­rye].l może '11i,e. wytO'czy publioziiltie, ale które w ,d~­cy>zjaoh moca:rs!tw europej,skkh będą z. pewfnosmą mia,ly wa,gę. Pierwslzym ZJ nich - bo długi wojenne

24

EUJ:1opyza,c.iqgnliięte u St,anów Zjedinioczonych 1), dJ1u­gim - to zawsze otwa!rta możlhViość lilie Hezel1'ira s,ię

pl.zezSLany Zjedl1!oozone oZ t'raktatem, VVerslalskim, którego Biie mtyfH{oowaly.

Któż jest w siLall1'ie pnzewlidlZ,i.eć rezultat tego. olhrz~mi:ego targu, który będzi'e się odhywał w W,a­s,zyrngionrrle? Postawimy sprawę jalSlniQ. W zględnde trwały pokój mógłby być wtedy tylko zapewniiQlll,y, gdyrby Japonja z:godztila się ,lila clOfn;ięc,i~e silę na, toQ stalnowLsiko, któr:~ ,zaj,ll1:owiała przed wielkq wiOjnq. Czy to jest prawdopodobne? Cz,y Japonja może s,ję zrZJee k,on,ieczriej ekspa,nsd.i, bez której mUlsi lSię zdu­sj,ć w c,i,asnych gmnicadl? Ale z drugiiej strnny, Clloy Japonjamoże już .d:z:ilsiiaj stawić czoło połqc,ziOlnym flotom Stanów ZjediniO'CZlOlnydl i Wielldlej Brytanji,

1) Daily Express podaje wysokość długów koalicji, za-ciągniętych w Stanach Zjednoczonych:

Anglja 972 miłjonów funtów szterlingów Francja 550 II 11')1

W~~y ~» » » Belgja 70 II II II

Hosja 37 II II )1

inne kraje 46 II II »

Prócz tego wiilUe są Wielkiej Brytanji: Hosja 561 miljonów l'untów szterlingów Francja 557» » l)

Włochy 476» » » Belgja 103 II » » Serbja 22 », » »

Dominja 144» » » inne kraje 82» » » Por. wiek XX (nr. 2 z r. 1921) w recenzji o książce

I)What really happencd at Paris«.

25

a chćby tylko Uooie samych Stanów ZjednocZlonych (pr,zyneutrarlno:ścri \Vielkiiej Brytanjii). Należy przetoQ raczej przypusIZCIZ!ać, że na Konfer,encji WaSlzlylillgt011-skiej o:sią.gni.ętym z,ostail111e jakiś tymcza,soQwy modus v.1venldi na Ocea,nie Spokojnym i że da,lszym zhro- . jenliom ntie będlz:ile ptoŁożiOlny kres.. Nie znla,c.zy tO', aby pOSlztC!ze.gólne mocarstwa nie odniosły z K.o'l1femncji pewnych konzyśoi. Pomiljajqc, że Japond,a ,d,la oQS:ilq-gnięda tego. modus vivendi w pewlnych pUinktach z,apew.ne ustqpi, to dla Stan6w Zjednoczonych bę­clzi'e :Z pew:nościq sukce,sem, jeżeli \Vielka Brytanja niie o.dil1iowi ,swego aljanlsu z Ja!pOlnjq. Ucz:ynli..ć to mo~ że tylw zia cenę wy:rÓownani!a różn,ilC między sohq a S:tainami Zjed!l110l0ZiOnemi" a wówc;za,s, jakeśmy to w poprzednilm rozdzilale powiedzlieli, lwntyn,e:nt eUlllO­pejSiki zdiany zostanie lna jej laskę i nieŁaskę. Fratn­cjia z pewnośoiiq ma na oku tę ewentualność, a Cle­menceau pmed kilku tygodJllliami plizypomni'alw Ste Hermilne, żeo układach zabeZip,iecmajqoJch Frall1cję, za\vaI'bych na KonferelI1cji Pairyskiej z Wilsonem i Lloyd Georgem, Francja będlZi,e jeSiZJCiZ,e mówić w odpowiednim clZa.s,ie. Sqdzę z gł.osów pfalsy, że l.i­CIZq ,się także ,i w Ameryce z tem słuSl~nem żqdalndlem Francji. Kontynentowi euro.pejslldemuprZieto KoQln­ferenc.ja vVaszyngtol1slka ptrzyil1ies1iie może na pewien czas pokój, ale nie przyniesie spol{loju.

111. Anglja a odszkodowanie. Ke1nes'a U\va1żajq Fm:lllcuzJi .za ajenta ,nllemie,..

ckiego. Tardi,eu na;zywa go. niezadowolni'onym Ul1zę­cln~kilem drugorzędnym. Keynes krytykował wie11"1e

26

clzaeło tnlJldatu Wer:salski.ego, gdyby jednak był się tyll"o ogra1nilOzył d'owy,lmzania, że wysokość ,od'szko­dow,a'l1:ila należnego FnlJncji od Niemiec jest za wi1el­kcl, ~ że ,odszkodow·anie \v tej mi1el1Zie nie może być pI1Zerz Niemcy zapłaconem, byŁby skierował dyskusję nia tory rzecwwe. Czy jednruk ,nawet ,na trukiiCh rze­cZ10wych podstawach' opm'iady;skusj a między Fm:n­cuzami a Anglikami może doprowadzJićd:o wy1ró;wrJa­nila porglĘ!dów? Fmncuzi wskazują z jednej strony na ,swój sbraszlh~i,e Zl1IiSzciZ,o,ny ,l{<raj, az dl'ugilej na nierbkn~lęty przemysł niemiecki i majĘ! za sobą wSlzyst­kich ludzi" u których nlie Ziatl11:ado pOiCizud'e spllawie­dHwOści, gdy żĘ!dajĘ! odis,z:kodo\Vlania. Anglicy odpo­wii'adają, że odszkodo\va:nie należy się Fmncgi, a'le nie z ki,eSlzeni angielskiej. 'W Newca'8tle powiedZ1i'a,l pme­aież Lloyd George, że Niemcy muszĘ! zapł1aJ0ić, ale że przez to nie może być narażonym Ina Slz\varJ.'l{ pnze­mysłangidski Jest to więc stanowa,slko zupełnje ja­sne, t~.taj właśnłe jedlnak Keym,es oddaje przysługę FrąmCJl, dowodz~c w artykułach, które dalej za­mieszczamy, (artykuły mają inny ton, jak ksiĘ!ż­ka) że przemysł niemiecki nie jest w sIanie zruj­nować przemysłu angielskiego, że może tylko na kilka lat zdezorganizować niektóre jego gałęzie. Dy~ku~ja prZerlnOSł się więc, właśnie dZ1ięl{ii Key­nes OWI, na grunt :napJ1ruwdę rzeczowy. IclZ1ie o DOZ­

strzy;gnilęcie pytaniila, czy Niemcy wogóle, hez wzglę­du na wpływ, jakilby to mogło wywrzeć na przemy,s,ł angLelsld, 'lllngĘ! ziapła'cić odszkodowanie przewi­dziane w układz,1e LOlndyIiskill11. Keynes odpowilada na to przeczĘ!co, a »Temps« znajduje na to tylko

27

tę 'odpowiedź, że jeżeli rzeCizywIsCle zac:hod'zi nie­hezpi,ecz'ellstwo, iż Nilemcy przestanĘ! w r. 1922 pła­cić" naletałoby pOlddać rewizji układ z 13 sierpnia, rozidz~elajĘ!cy pienvslzy mi'ljal'd, aby z gOltówkii za­płao0ll1lej przelZ Nilel11cy utwo'rziyć fundus.z 1'ez:erwo­wy, wspóllilly dla wsz,ySltkich wierzyciel,i" przy pomocy kt6I1ego możmaby próbować pe1wnych OIpera'cyj w dziecLziiniie kredytu l11ięd,zynarodiowego, rnajątCego NienłooHl ułatwić przebycie ol\Tesu ntilewypła1calno­śd. ZnaozĘ!cem jest także, że Clemenceau w swojej osrtatni.ej mowie, nli,ejal~o w odpowried<Z'i na gł10lsly po­dlohne do głosu Keynelsa, zlakreśli,ł jiakby g:rail1ice od­SiZ1lwdowrunia, mówiąc, że odsetki od wewnętr.zll1ych pożyozek niemieckilch powiil1lny usrtĘ!pić pierw,s'zeń­

srtwa ods.zlwdo wanilom, i że obywatel niemiecl{ti po-wilnien tak hyć obciążony podatkowo, j,ak obywatel tm:l1'cusld.

SĘ!dzę, że niewi,ele pomote nazywać Keyll1es'a ajeil1'tem 'l1'iel11ieck'im lub !przypis.ywać jego wystąp:ie­niile n~:ezaspokojonej ambicji. Lepiej spojrzeć trzeźwo i splOlliojn:~e na s,ytuację, a wówcZlas OIlmże się, ż,e Key­,nes jest jecLnym z iniewielu dohrych przewocLników. Uważam, że Keynes oddał Francji potrójnĘ! przy­sługę. P r,zmnawi al ,i przemawia za pnzekreślen'iem długów 2a>ciągniętych przez Fmncję w Ameryce. Za­sługę tę uznaje »Temps«. Powtóre: wylmzal s;vvym r,odal{<om, że wzrOlst ekSipOlrtu niemieckiego, od któ­rego iZiawilsła wypłata odszkodowań, nie gI1ozi: ruiną pr,zemyslwi angiels.l{,ilemu. Wywo,la wprawdzie za­wilzłrunia pnzez pewien cza's i pewne straty, ale nie

28

możnR!mówic'~ o lm11als,trdie. Ze \vzględu na oplnJę all1igidską głos Keynes'a jesl waŻiny. Trzecią jednak najwaznll,0JszQ zasługą Key.nes'a jest s.twiel~dzeni'e

związku, ja'ki:mchodzi miQdziY kweslją odszlwdowaIl a gospodarstwem świa'Łowem, zlasługą jest s:Łwil.e,rdze­[1li,e, że bez polepszeni,a śVii!atowego gospodarstwa nlie ,może być mowy o z,apłaci.e ods.zlkod1owania. W len sposób artykuły Keynes'a urastają dOZlHłJClZ,e­nlia pmgramu odbudlowy gospoda1rstvva' wszystkich pail1stwi zwracają uwagę, że podstawą i ni e oclz.o­Winym \vanmkiem tej odbudowy jest współdziała­ui,e na'llodów, a lilie wla1ka.

Keynes pod.no.s~ przeclews.zystki,em wpływ na pr,zesileaie faktu, że zamorskie ryu1ki zmvi:odły l). Uwydaluni.a nastQpnlile doniosły fakt, że Ameryka jest wlilelrzyóeIem ELwopy i zarazem eks.porterem "). Przedstawia dalej myliną politykę ba'llkową i z2wi­kłania, które wywoł'alai zwyżka pŁac rohotnika, tak ni:euz:as'adn:i<ona rz,ec.zyw:istym stane,m rzeczy, że mu­s,j,ał,a być zreduko.waną w St,anac.h Zjedn. i Anglji.

Keynes jest optymilstą, ale l1ie wtem znacze­nau, żeby sądził, iż obejdzie się bez S:ŁDalt przez pe­wien cz.as i bez wstr,ząś:nień przejściowych (polityka pllocentowa banków ma być haumlce>h1 'źle obliczo­Inej produkcjii, a ·zn:i,żka zal!obków robotni'ciZiych nie zawsze odbyw.ać ffię hęcl'ZJie spokojnie). Idzie tylko

J) P. lakże Colin Hoss w N. freie Presse z cI. 11 paźdz. b. r.

2) Por. Karol Englisch w wydawnictwach Tow. ekon. w I{rakowie, tom l.

f

29

o to, aby te wS'trząśll1'ieni,a były możlilwie jak l1Iaj­krótSllie ri 'aby nowy lepszly stan rzeczy zna!a,zl ~va­punki do pOlvstan,iaji ugrurrto.wania się na pewIen dłuższy .okres czasu. W arunkiem ta~\jm j est I~iezb~­dlnie .i kon:ieozmie zan.iechanie walln ekonlo,mlczlneJ.

Ameryka łudz<i się, że Europa zlapł!ad jej SIW~ długi, jeżeli bronić się będ:ZJie przed Europą .daml ochr0ll1ll1Jemi. Tak samo. złudzeniem jest, że NIemcy zapłacą odsz:kodowanie, jeżeli otoczy się j~ pierście­nlien1 paflstw opanoeriZouych w da p:rzec[\~:l~o eks­portowi niemied(iemu 1). Stawiając t~ pe~w;n'l~u, Ke~­nes otwiierar il110we ho,rYZJonrty dla poh.tylu sW!latc-weJ. P,nz:ez wykalz.anlie ziwiązku między gospodarsLw~m. świ:atowem a odslzkodo.wan·,jem czyni z tego os:tatnle-12"0 cZ!ynll1iiik światowego zirra.czenia. Wtem oświ{'tle­~iu kwest ja sankcyj ekonomicznych, wojskowych etc. maleje. Należy bowiem zrozumieć, że ekspor~ i1,jemiec.ks1: wZir1oś'ni!e, jeżeli .oży,wi sli,ę handel na całej kuE z:iems.ld..ej, a w tymf względZJie lT10Żlna wykazać peW!n~1 kolejność ogni:s.k. Keynes n:p. t'vv,ierdz:i: ~e po­lepszenie s~ę ry:nków indYdskich, austra'lsk'l.~ll etc. hedlzie miało dla Europy decydujące znaclzel1le.

L Niema chyba l1oztropnego poUtyka na świede, klóryby nie wi eclZJi al, że Niemcy zaplajc~1 odstkudo­wa'11'ia, jeżeli będą miały wolę 110 uczynić. Jes:Ł tak, ponlieważ ,zapłata wymaga wys,ił,ku w. ?,r~cy i w os'zczed11'0.śoi, tegp zaśnie mo~na wymusIc s1łą·

N aleiy się też zgodz,i(' z angielskim delega·tem

• 1) P. ,y »Wellwirtschafls-Ztg.« (nr. 39 z r. 1921): »Der Schulz der Schliisselindustrien und wir<<. P. także »Prze~ gh~d gospoclarczy« nr. 11 z 1'. 1921, ,

30

do Li:gE Narodów Fi:sherem, że ziaipł'a~a odszkodowa­nia zależy od zmim1y umysłowości Niemców. Jeżeli jedlnak t.a zmiana :na,stąpi, to należy im umożliwić' zapłatę. Wywie,raniie pl'esji ,na FrM1cję, aby ohni­żyła swe pretensje s1uslzne, a róv\Ćnocześil1lie obciaża­ża:ni1e cłem eksp'OIl~tu n1iemieckiego, jak to Ucz~T)~,N'a Amglja co do tak zw. przemysłó\y kluCizmvych (Key­indUJstl'ies) jest bie:iem jej z dwóch st'wn. Jeżeli Key­n:es twierdzi, że Ameryka będtzlie zmuszoną nohić

EUl''OIpie da,rowi~n'y i sprzed'awać jej swoj e towary niżej kosztów, to nlależy zbada(\ czy A:nglja Slkarżqca slię, że z powodu ni'skiego kursu mank,i nliemieckiej nie może w Niemczech nic sprzedawać, nie dojdztie dlo tego samego p-mdwnania:, które Keynes predy­kuje Ameryce. Jeszoze raz bowiem należy powtórzyć, że ;vv; gospoda,l'stwie, które jest śvviato'wem, nikt nie może sobJe pozwolić na wlalkę, bo prędzej cz;y pó­źn1iej z,,"viróoi s,ię ona przeciwko nliemu Sla'l11emU, tal;. samo, jak błędy kupców połud<l1'iowo-amel:yka6-Slki:ch odhi'}ają się przesileniem w EUl'opie. . Artykuły KeYl1:esia wiodą przeto do nast~~pu-,]ącego, rozumowania:: .

1. Zwi'ękslzenie ekspo11tu niemiecktiego nie grozi przemysłowi angidskiemu ruiną, spowoduje strl'lty

J) 'vV deklaracji uczynionej korespondentowi »Temps'a« powiedzial :l paźdz. minister Fisher: »Jest wspólnym inte­resem Francji i Anglji, aby Niemcy stały si<2 pokojowcmi. Lecz ewolucja narodu jesi rzeczą bardzo złoźoną. Idzie o to, aby wiedzieć, jak ułatwić lę zmianę umysłowości niemie­ckiej«.

31

lylkoniektórych gałęzj przemysIłu i tylko przez pe­wien c,zas.

2. Pnzemysł i handel niemiecki nie opanują świiruta. Zwiększą się, gdy Slię polepslzy ogól'l1!a ŚWla­tOWaJ sytuacja go spod aroza.

3. Światowa gospoda,l~c'Z'a sytuaoja polepszy się, gdy hrundel wlróci do .normalnej psychologjii ..

4. Powrót ten nie obejdz1ie się bez orfialr i uez użyd1a pewnych śl'odków, jak polityka pl'ocentowa ball1ków etc.

5. Zasadą gOSlpodarstwa światowego winiien być łiberal:i~m.

Wpąjając te mY'ś:!i w społec,ze11stwol angiel­skie, Keyil1es wyświadczył Francji usługę dlohrą. Na lem tle układ zawarty w Wiesbaclenlie jest aIsJem emrul1cypa,cjri Franoji z pod pil'es<ji A'l1,glji i winien być uważa!l1y, jako odruch zdrowy. PmviedZJmy ocl­l'8.iZ:U, że i ten układ nie wyda owocó,v, jeżel~ ogólna pol~tytka świru1:owal1lie vvejdzie na drogję porozu­mie6 i prucY1ikacji nietylko.orężnej, ale i eTwl1:omi­,cz:nej. Mówimy: Świfl.towa polityka, ho w ccZasach, w któ;rych żyjemy, wszystko się zazębia i wszystko jest odSlilebie wzajemnri,e zawisłem. Bolszewizm do­skonale ro:zu:mie, że mus,i być światowym, aby hyć: zwycięslriim. Pozytyv\Til1!a jednak jego konsh1llikcj,a zbankll'ubowała. Na placu Z!Ostał tylko staJry Hbem­hzm, to jest polityka pm10zumienia, nie jedin:ostnon­nego. dyklatu. Prawda, liberalizm przynoS!i ze sob,,! od cj':asu do. CZąSll przesi,lenia, ale nieodbiem na za wisze n:adziei. Pmeciwnie, uczy, że orf!iarry są ko­nieczne dh1zdobyóa spol"oju, doJJI'obytu i kultury.

32

IV.

Układ Wiesbadeński.

VV szelkie polityczlne pnzewidywanria opieraj~l Slię mi pewnych premisa.ch. Jeżeli okaż~ s,i,ę !nilepra­wdiZiwe, ea,le rOlzumow'anie upada,. Jeżeli ,WInilOsek oparto ,na niedostateczneg lkzhie premis, a nie u wz:gl ędnione wystąpią [la arenę, 'trud wn'i,oSikowa[lia ol"aiże się również daremnym. PoEtyka n,ie miQ;że ho­vviem posługiwalĆ: 6ięmetodą Pl'zY'I1odniczą. Życ'le pł)~n;i.,e wciąż, a w ciągłym ruchu ~ jakże uchwycić pmyozynę i pOiwiedlzieć ICOŚ o jej skutku. A jednak muslimy mieć pewm! O'rje.ntację. Wymaga: tego na­tura inaSizego umysłu i pmktyc,zne względy. Jest ona niedo'sl\Jona'łą, pow'iediz:my t'o sobie. z ,góry, aby Siię uSltrzec l;oz,czarowan,i'a. Gdy jutro zjalwi:21 Siię niQ;we fakty, będ'ziemy poprawlać nasz S~l&

Tak się też ma rl2iec,z i w naslzem l'oz:umovvall1iu. .J ego premis21 jest, że slzaleilshvlO WiOa,ny ustall1ie i że re\\nolucu,a, w której także na Zachodzie żyjemy, nie rOIZS'aclzi pal1stw, jalk to uczyniła w Rosji. N~tOiIniast l,i,nje ogólne, które Itu zosta,ły ,11Ia;rys:O\V'aIIle, wydaj;~ mi się tak silne, że ich Inti'e przel>amią, może tylko zeg;ną 11 przez to zwolnią bieg wypadków, takie .zda­nz;eni'a, jak np. ,zlmilany gahinetów etc.

Z tem za,S'tr,zeże:ni,em stwielr:d:dlem już i oheCinie powtm'z:am, że układ zawair'ty w Wiesbaclenie mię­dzy F'mnlcj2! a Niemcami, podpisalny pr,z.:ez Lou~ cheur'a i Rathelnau'a, jest zdarzeniem ważnenl i po­zwala: pow'iedizlieć, że w srbos1unkach d'wóch 'l1'a,Dodów

r 33

dotyd10zas na .śmien': ,i życie walczących ze sob<~ na­sltąpilła novva era. Układ l) ma znacz'en:ie p'0li~tyoz:ne

i ekol1'omiozil1e (o pra,wl1ii'czemmówimy gdZJiein­dz.iej.

l) Uklad skI ada się z memorandum i z killul zah~czni­ków, Podajemy memorandum i poslanowienia pierwszego zal<!cznika, .

LE MEMORANDUM.

Le gouvernemenl allemand a manifeslć sa volontć

expresse de collaborer ~\ la reconstructiol1 des rćgions cl\~­

vaslees par des livraisolls de materiel et cle materiallx, clans la plus largo ll1esure possiblc.

Le gouverncl1ient franęais a pds note cle cetle clecLl­ralion, tout en faisanl rcmarquer IIue la loi du 17, avril H119, relalive a la reparatioll des clommages de guerre, ne' lui pC]'­

met pas d'il1lposer .aux sinislres fran<;ais un emploi clćlcrminć de leurs litres et que, par suite, le present memorandum nc saurait porler novalion a la loi.

En corisequence, il a ele convenu ce llui suit: Article premier, II ser~ conslitue, en Allemagne, un

organisll1e cle droit prive, charge cl'effectucr les livraisons cl~ materiel et de ll1aleriaux qui pourraient etre clell1anclćs

par les sini stres fran<;ais constitues en groupell1ents, dans des formes ,\ determiner ullerieurement par les soins du gouvernemenl fran<;ais, L'annexe jointe au present memo­randum fixe les regles auxquelles ces organismes clevront se confoJ'l11er ence qui concerne la fixalion des prix et le mode de reglement des marchanclises.

Art. 2, Le gouvernement allemand expose que dans k eas 011, contrairemenl a la these qu'iI a soulenue devant le comile des garanlies, la commission des reparations c1eciderait ([ue les liVl'aisons effecluees en execution des obliSl'fIlions contraclees clans la partie VIII du traite de Versaillcs doivent etre comprises parmi les exportalions visees aux arlicles 4 et 7 de l'etat des payements, ił ne lui

Z zagadnicit polityki światowej, 3

34

Układ poz~wala pewną ClZęŚĆ odszkodoi\vania, l1!ależnego Fmn,cjiod Niemiec, uiścić W towaJradl zami!ast w @0:iówc,e. Fra:ncja zyskuj,e pr,ze,z to Slzybszą (o jlak1e d!W!1 lala) odbuclmvę zlniislZJczloluych okolic.

ser;-p-;;-ssible d'executer les stipulations du present m~mo­randum et de son annexe que si les dispositions des artlcles 6 et 7 -de l'etal des payemenls sont appliquees aux livraisons LIui font l'objel dudit memorandum avec le lempera:nen~ suivant: Le plelevement de 26% prevu a 1'article 4 et cehu de 25% que prevoit l'arlicle 7 ne seront effectues, au cours d'tll1e annee quelconque pendant la periode d'applicatioll clu present memorandum et de son annexe, que sur la va­leur cles livraisons portees la meme annee au credit cle l'Allemagne et au debit de la France. .

Le montant clu prelevement ainsi suspendu sera verse par 1'Allemagne ehaque annee a partiI' du l-er mai 19~6, ~l raison cle respectivement 26 et 26% des sommes portees ,\ son credit ladite annee au titre desdites livraisons.

En cl'autres termes, les livraisons eHecluees en ap­plication des dispositions du present memorandum ne sc­railOnt comprises, chaqne annel', dans le total des exporla­lions allemandes pour l'execution des articles 4 et 7 clc l'elat des payemenls que jusqu'a concurrence de la somp1e crćclitee.

Cetle queslion etant cle la competence exclusive de la eommission des reparatiol1s et clu eomite cle garanties devra leur Hre soumise par le gouvernement allemancl. Le gouver­ilCJ11ent franpis appuiera anpres de ces deux organismcs la dcmandc du gouvcrncment allemand.

Art. :3. Le gouvernement fran<;ais proposera a l'ac­eeplation de la commission des reparations les autres. dispo­silions du presen t memorandum et de son annexe qm pour­raienl la concerner.

Art. .1. Les preslalions prevues aux annexes 3, 5 et G a la partie VIII du lraite de Versailles continueront a Ctrl' eHecluees cOllformemęnt :i la procMure fixee par le traitć.

Niemcy zyskają, że, pŁacąc w l1IaItUl~ze, unikajć1 wS!tnząślllliel1 waluto.wych, które wy-wołuje pl~Z,y ka­żcLe,j wy,pbeie pOls,Zlul"ii\v!all1lie de:wi,z. Aihy zroziLlll1lieć

Zll1Jaczenie uldadll, ocel1my go z l\Jilku stron,.

Le gouverne ment r1'all~ais declare qu'il est clisposć

a aceepter, en ee qui le concerne, que la proceclure prevue au present memorandum et a son annexe, par analogie avee les disposilions dć l'arlicle 8 de 1'etat des payements, soi! appliquee pour autant qu'elle pe1'mettra d'assurer dans cle bonl1es eonditions les livraisons cle materiel et de mate1'iaux demancles pour la recollstruction cles 1'egions devastees d reserves faites des commandes fermes passees au titre de l'al1l~exe 4 avant la signature du present document, lesquel­les continueront a s'exeeuter COl1fo1'l11ement a la procedure de .l'allnexe '1. Il se reserve, toutefois, cle revenir a ladite proceclure, s'iI le juge utile, avee un preavis d'un ano

Moyennant egalement un preavis cl'un an, mais qui ne pourra elre llolifić au gouvcrnement fran<;ais avallt le l-er mai 192:3, le gouvernement allemancl pourra denoncer les arrangements inlervenus(en vertu du presellt memo1'an-­dum, en vue cle revenir a la proceclure de' l'annexe 4 et de l'article 8 de l'ćtat des payements.

Dans le cas 011, sur 1'initiative cle l'un ou l'autre gou-· vernement, il senlit reeouru a la proceclure cle l'annexe ,1 et de 1'article 8 cle l'etat des payemCllts, le gouvernemenl allemancl renonce a invoquer une prescription quelconquc au point cle vue du memorandum et cle son annexe.

-En raison des delais courus pendant la periode d'ap~ plieation clu prćsent mćmorandum, les clispositions cle l'arlicle 8 cle l'etat des payements qui ne concernent pas la rcstauration des regions devastees ne sontpas touchees par le present memorandum et son annexe.

. Art. 5 __ Le 'gouvernement fran<;ais et le gouvernemenl allemand s'engagenl a prendre les mesm'es necessaires en vue d'exonerer les organismes dont la constitution est pre-

3*

36

1. Or,ga.niIZlaGje prywatl1to~plrarwne ni,emieckie d~o­s'ta,11czrują ugrupowaniom fmnc.uskill11, zł<ożoruymz po­s,zl{jodowianych, matm'jałów na odbudowę. Poszko­dowalnli f.rancuscymogą Zlamaw;iać potliZeb'l1e do od-

vue par le paragraphe 1 du preseni memorandum, des droits de timbre et d'enregistrement, eL en general de tont droit analogique qui pourraiL evenLuellemen1: Ctre exigible a raison des aetes qu'ils auroni ,\ passer entre eux en exe­cution de l'allllexe cijointe.

Art. G. Le gouv~rnement fran<;ais s'engage a prendre l~s dispositions l1ecessaires pour que la fourniture de ma­Leriel et de materiaux effectuee en execution du presenL nH~moranc111111 ei de son annexe ne soiŁ appliquee qu'a la J'cconstrucLion des regions devasLecs.

70 L'application, le cas echeant, du paragrapiw 18 de r annexe 2 ~l la partie VIII du traite de V crsailles ne pOUlT:! pas mcttrc obstacle II l'inscripLion au credit de l'Allemagnc dans la for111e prevue par l'artlcle 6 de l'annexe au present memorandum des soml11es dues par F (France) a A (Alle­magne). De meme les stocks de marehandises que l'orga­nisme prive, mentionne a article l-er, auraiL approvission­nes en France, en vue de fournitures eventuelles, et les fonds que cet organisme aurait constitues en vue de l'exe­cution des dispositions de l'annexe au present memorandum ne pourront Clre saisis en vertu du paragraphe 18 precite

ANNEXE 1.

Entre F') d'une part. Et A d'autre part. Ii a ete convenu ce qui suiŁ:

*) F represente la collectivite des sinisLres fran<;ais, A represente l' organisme de droit prive allemand prevu au paragraphe premier du. memorandum.

37

budowy prZ1ecłimioty u tych olllga'l1UXaeyj n:iemieckieh lub gdzii'ei!l1Jdz,jlej. Orlga,ll'i:z:acje n:iemlileckie ob'Owią­

z:a'l1!e są dosrtail'C'Jzyć .zmnówione tow,ary wedle mo,żli­wlOśd prodlukcjill'iem:iec.kiej.

Article premier. A s'engage a faire a F, si ce dernier Je lui demande, Loutes livraisons cle materiel et materiaux qui seront cOl11patibles avee les possibilites de production cle l'Allemaglle, avec les conditions de son approvisionne­ment en matieres prel11ieres et avec ses necessites interieures autant que cela sera necessaire au maintien de sa vie sociale et economique, et cela a dater de la signature du protocole auquel est annexe le present contrat.

Toutefois, sont exclus du present contrat les produits specifies aux annexes III, V et VI a la partie VIII du traite de Versailles.

La "ale Ul' cumulće des prestations que l'Allemagne fOllI'nil'a a la France en execution des annexes III, V et VI, et des livraisons qui seront faites par A ił. F en execution du present contraL, n'excedera pas sept l11illiarcls de marki> Ol' pendant la periode du l-er octobre 1921 au l-er mai 1926.

Art. 2 .. 11 sera constitl{e, cles la signature clu present eontrat, une c0111l11ission composee de trois l11el11bres, dont lm Franr;ais et un Allemand, que F et A demanderont a leurs gouvernements respectifs de designer, et cl'une troisieme personne choisie d'un COl11l11un accord par les deux gouver­nCl11ents et dont le mandat sera limite a une cluree d'un ano S'il n'y a pas accord sur Je choix cle cettc troisieme per-50nne, la designation en sera clemanclee au presiclent en exercice de la Confćcleration helvetique. La coml11ission ]Jourra s'adjoinclre a Wre eonsultatif tels experts qu'elle jugera utiles.

Les fl'ais cle la eommission et de ses services seront payęs par A, mats dćbites a F a concurrence de 50%.

La commissiOl1 arbitrera Loute contestation qui ponr­raił. survenir enlre les cleux parties sur l'ęquilable possihililć

38

2. Orga.n~lzlacde n:iemieckde otrzymują zaplat~

od swego (niem~eokiego) nządu. Ugrupo\vanaia fran­cllslde ,otI'Zymują pr.zecLmlnty do odbudowy :l1'a z,a­siadach ustanovviouych 00 diO zapłaty prZ'ez rząd

pour A de satisfaire aux demancles de F, en tenant eompte notamment des dispositions cle l'article premier.

Elle statuera sur toutes questions de prix, clans les eonditiolls fixees par les articles 4 et 5 du present .contrat:

Elle trallehera tous cliHerends qui pourraiellt survenir entre F et A, relatifs Ilotamment aux condilions de lrans­port, cle livraison et de reception, etc., et d'une maniere ge­nerale, a l'interpretation du present contrat.

Les decisions cle la commission seront rendues a titre clefinitif.

Art. 3. Les procluits seront cle qualite loyale el mar­chan de, et conformes aux dispositions des cahiers des ehar­ges ayant servi cle base aux eoinmancles, prepares clans les eondilions el sous les reserves stipulees aux ;articles· pre­mier et 3.

Sauf accords particuliers,. les transports seront ef­Iectues par k mode cle transport et suivant l'itineraire qui seraient normalement adoptes comme les plus avantageux par l'expecliteur, si eelui-ciavait a sa charge les frais de lransport de bout en bout.

Les eonditions de transport, livraison, reception, ete., seront conformes aux usa ges comll1erciaux.

Art. 4. Les prix du materiel courant et des objets en SlTle seront delermines par la commission' d'arbitrage d'apres les principes suivants; ils ne seront loutefois appli­ques aux comll1andes de F il A que clans les eas Oli une cntenle direete ne serait pas intervenuc entre les cleux jlarties:

Pour chaque nalure et qualite de produits, la com·· l11is~>ion l'ixeb tout (j'ahord l'ćquivalenl en marks Ol' du

r 39

fra:ncusII"j" ten z,aś UI!e płaci 1~ądo.wli uden1iieckiem'll za dostal1OZ0!ne iowalry golówką, ale mu cenę plOliicza na oonto odszl"odowaniJa.

3. Umowa zawartą, została na cza,s do 1 maja

prix franc;ais d'avant-guerre (premier semestre 1914), au pair de 1 fr. 235 par mark Ol'.

Elle dćterminera ellsuite, au dćbut cle chaque tri­mestre du calemh'ier eL pOUI' le lrimestre, un coefficienł. applicable auxdiles nature et qualitć de produits et qui pOUlTa varier cl'une nalure ou qualilć de produit a I'autre. Ce coeUicient sera lei qu'en I'appliquant aux prix en marks or dćfinis au paragraphe prćcćdent, et en convcrtissant en francs le rćsuItat obtenu, on obtienne une valeur egale aux prix normalement praliques a l'origine du trimestre, sur le marchć interieur franc;ais, pour les produiLs de nature et de qualitć analogues, sous deduction: a) des clroits de douane, lJ) cles frais de transport.

La conversion en francs pour ce dernier calcul sera faite sur la base de la moyenne des eours officiels du dollar or a la Bourse de Paris, pen'Clant les quinze jours prćcćdant l' origine du trimestre.

Les c1roits de douane ~l dćcluire seront determines en ll1ultipliant par le coefficient vise ci-clessu.s, les clroits ap­plicablcs en France a a dale du l-er juillet 1914 ,\ la nature et qualitć du procluit envisage en provenanee d' Allemagne. TouteIois, la deduetiol1 ne clevra pas depasser le montant des clroits en vigueul' a l'origine du trimcstre, pour la mar­chandise envisagće en provenanee d'Allemagne.

Les frais de transport a clćduire seront ćtablis for­faitairement sur la base des tarifs llormalemenl appliqućs SUI; les chemins cle fer a I'origine du trimestre, et pour la distanee Aix -la -Chapelle-Saint -Quentin.

. Les prix el~ marks Ol', resultant de l'applieation aux prix en marks or de 1914 eles eoefficients determines comme il vient cl'ctre elit, s'entendent gare frontiere- gerll1ano-bel"e

40

1926 Q1,a ogólną sumę 7 l11Iilj'ardlów marek w zlocie. Zaplalta odbywa się w następujący sposób. Jeżeli

przyjrm:iemy, że Niemcy pła.cą 1l1OCZlni'e 4l111i1ja,1~d!y

miarek w zł'Ocie, to ,z tego na Francję przypad'l1lie

ou franco-allemancle, ou port du nord de la France, jusques el y compris les ports de 1'estuaire cle la Seine.

Ils vaudront pour toules les commandes passees au cours du lrimeslre pour lequel ils auront He elablis.

Leur revision pour chaque trimestre sera effectuee en tell1ps utile, el cle ll1aniere a ne pas relarder la passation des comniancles.

La premiere serie de prix sera autant que possible elablie avant le l-el' ocfobre 1921, pour etre applicluee aux commandes du dernier lrimeslre 1921; elle ponrra etre comp1etee retroactivemenl s'il esl necessaire.

Dans le cas 011 les prix cletermines comme ci-dessus seraient inferieul's cle plus de 5% aux prix pratiques en Allemagne pour les memes procluits, A aurait 1e clroit cle ne pas eHecteur la livl'aison clemanclee. Toutefois, clans les especes qui lui seront soumises par F, la commission mcn­lionnee a l'arlicle 2 cleciclera si les procluits clell1ancles ne peuvcnl etre effeclivement obtenus en Allemagne qu'i\ des prix superieurs de plus cle ;j % fI ceux qui auront Me arretes clans les conclitions fixees pal' le presenl article. II est cn outrc slipule que la valeurs cles fournitures dont le prix serait ainsi inferieur aux prix practiques en Allemagne, ne pourra clepasser 5% de la valeur des livraisons effectlleeS pendant l'annee consicleree.

Art. 5. Les prix clu maleriel special, tel que machi­nes ou installations' induslrielles, seront convenus par ~n­

lenle clirecte cntrc les dcmancleurs ct lcs fournisseurs. Dans le cas 011, en cc qui concerne tel materiel spe­

cial qui, en application cle i'annexe IV, aurail Me compris dans les lisles remises a l'Allemagnc, 1'entente directe ci­dessus n'aura pas ele realisee, le gouvernement franęnis

41

p,nzeSlzł,o 2 lT1il'ja,rdy, bo z ogólnej silllmy l1!a~leży Slil} jej 52%. Z tyich chvóch miljardó\v może być w na­tunz:e Uis,zczionym tylko 1 milja~rd, a resztę ,oibrzyilTly­Wiać będzłe Fmncja w §otó\vce. Z drugiej stJ.1ony

pourra ·reclamer la livraison par l'intermediaire cle la com­missiOll cles reparations, conformement a la procedure cle 1'annexe IV.

Art. 6. A cleclare connaltre les clispositions le 1'etat des payements llotifie au gouvernement allemancl par la cOl11mission des reparatlons, le 5 mai 1921, et accepte cle slO consiclerer, sur avis cle F, COl11me paye a clue concurrence et a valoir sur les rel11bOllrsements cle l'annee correspon­elante, par 1'inscription cl'une somme quelconque au creclil de l'Allemagne et au debil cle la France clans les comples de la commission cles reparations. Dans ce cas, la simple notificalioll faite par la coml11isison des reparations au gouvernemenl allemancl cle l'inscription au creclit de l' Alle .. lllagne cle la 50mme visee vaudra clecharge cle F pal' rap­port ,\ A, a clue COnc.llrrcnce.

Atr. 7. Le reglement des livraisons faites par F ,\ A sera effectue dans les conditions suivantes:

10 F rlonnera credit a A d'un montant ega1 a 35% cle la valcur cle c.elles efl'eclllees au cours d'un mois clans la form e prevue a l'article 6 ci-clessus, sous reserve cles disposilions des paragrapbes 3° et 4° du present article el cle l'article 11 c.i-apres;

2° Si at! COllrs cl'une al1nee quelconque, 11 partiI' clu l-er mai 1922, la va1eur des livraisons effectuees par A ,'t F,' cn verlu, des c1ispusitions du present contrat, est infericure ~I lin milliarcl de marks Ol', le pourcentage prevu au 1° ei­dessus, des credits a clunner par F :'t A, sera eleve a 45%;

;-5" Le total, cumule cles credils annuels ainsi donn es et des creclils annuels clonnes pal' le gouvel'nemenl Iran9ais, en contre-partie des preslations re9ues par la France nu

42

z ceny 'z,a dost'wr:c,z:one przez N~emcy t.owa:ry PO[lilc,za się tylko 35 % l'oczil1lie odrazu na ncLs,zkocl-owaluie ,1 to l1!ie w wyżs:zej sumie, niż 1 milljard, resz;tę zaś N~em­cy ,kredy{uj~! Fmucj:il po 5%. Reszta La zapłaconą hę-

titre des annexes III, V et VI a la partie VIII du traite de Versailles, Ile depassera pas un milliard de marks Ol'.

Si la valeur des prestations reyues par la France en exeelltion des annexes lIr, V et VI clu traite, alteint ou de­passe UH milliarcl cle marks Ol', au eours d'une annee quel­conque enl.re te l-el' mai 1922 et le l-er mai 1926, aucun crec1it ne devra Ctre donne pendant l'annee corresponclante, par F a A, au titre des livraisons faites par ce clernier;

il° Les sommes c1ues par F porteront interet simple ił 5% ran a parlir clu debut du mois qui suivra celui de la livraison; la partie de ces sommes pour lesquelles le regle­mentprevu par les paragraphes 10 et 2° ci-clessus n'aurail pas ete effedue sera remboursable par F, dans les condi­lions lixees par les arlicles 8 a 11 ci-apres a partiI' du l-er mai 1~2(j, et a raison de Hl % par an, plus les interels simples echus chaque annee;

5° Les livraisons qui, nonobslant les dispositions cle l'article premier, auraienl ele eHectuees entre lc l-er oc­lobre 1921 et le l-er mai 1926 au dela d'une valeur totaJe de sept milliards de marks Ol', seront, dans le delai de trois mois, a partiI' du l-el' mai 1926, payees a A dans la form c prćvue a l'art. 6 ci-dessus.

Art. 8. L'addition de la valeur des prestations en na­I ure et des erćdils qui seront dOl1l1eS par F ,\ A dans la forme prevue ~ł 1'art. 6 ne devra pas depasser un milliard cle marks Ol' par ano

La reserve inscrite ~ł 1'arl. 11 s'appliqlle au paragra­phe ci -dessus.

Le l-er mai 1936, on Xera le cOl11pte des sommes restant cllles ~ł A, en raison des livraisons en nature effectuees de­puig le l-er oclobre 1921, pour lesquelles il ne lui aura pas

43

dZiLe przez FrauCiję w dz,iesięc.iu ratach do r. 1936, ZJlIOWU przez policzenie Ni,emcom .na ~Wii!l1!l1e pr:ze,z nlich odSlzkodowanie.

4. PmeIl1ysł francusk,ii chrol1li się przed kOll1lku-

Me donue erec1it; le solde sera rembourse a A, avee les interets composes a 5%, en quatre semestrialites, les 30 juin et 31 deeembrę 1936, les ~ 30 juin et 31 decembre 1937, sous reserve des dispositions cle l'art. 11 ci-apres.

Art. 10. Le eOl11pte debit de A porlera interets simple<; a 5% l'an comme son compte credit.

Dans le eas OLI des }'(\glements auraient ele effeciues [lal' F en excedenl des limites fixees aux arlicles 7, 8 et 11, l'exeedent sera deduit .des reglements a effectuer par F ił A au cours de l'annee suivante.

Au cas OLI la valeur a l11ettre en comple en vertu des clispositions du present contrat pour les livraisons effectuees au eours cl'une annee quelconque entre le l-er mai 1926 et le l-er mai 1936, cumulee avec les annuites cle rell1bourse­ment ,\ payer pendant la \:peme periocle, ""tleindrait un monlmlt superieur a un milliard de marks Ol', l'exceclent sera reporte suceessivement sur chacune des annees suivan­les et regle au eours de ces annees clans la mesure OLI la yaleur a metlre en compte pour les livraison effeeluees pen­dant 1'une d'elles, eumulee avee l'annuite due, serait in· fĆ'riell re ~t un milliard.

Les clisposilions ci"clessus sonl soumises toutefois a la reserve inserite ił l'art. 11 ci-apres.

Art. 11. Les reglemenlsqlle F devra effectller chaqlle annee a A, en appliealion du present eontrat, ne depasseront jan1ais un mont;lrlt tel qu'en ajoutant ce montanl aux regle­ments faits la meme annee par le gouvernement franyais, en eontre-partie des prestations reyues par la France au lilre. des annexes III, V et VI a la parlic VIII du traite cle Yersailles, on obtienne un tolal superieur a la part de la France (52%) dans les versel11ents effectuees par l'AHe-

44

rencją n,kmiecką w dwojaki siposóh: Fm\ThcjiaJ nie ma ohmvilązI{u ,Ziam.'awiać tylko li Niemców, pOiwtóre z,a,ś dostm'czlolne malte,lualymogą być użyte tylko l1a od'budiOi\vę·

5. NiJemcy Biie będą Zlohowiązane dosta1llcZJyć za­mówi!oll1rych towalrów, jeżeli: możlilWlość produkcji

magne au a san profit ladite annee, en payement cle sa delie cle l'annee, telle que la clćfinit 1'art. 4 de 1'etat des payements.

A partiI' clu l-er mai 1936, A pourra ne pas eIfectuer les llouvelles livraisons qui lui seront clemandees par F dans le cas 011 1'execution de ces livraisons aurait pOUI' effet de porter le creclit cif I par F a A a un montant cIepas­sant pour une annee la limite fixee par le present aJ'tiele.

Art. 12. F pOUlTa a to ut moment se liberer par antici­pation.

L'annexe estcompletee par la leltre suivante/ aclresst'~(' par M. Loucheur f\ M. Rathenau:

Wiesbaden, 7 octobl'e 1921.

Monsieur le ministre, Comme HOUS l'avons convenu, je vous confirme qu'a

la suite de la signature clu protocole de l'accorcl en date du 7 oclobre 1921, il est necessaire d'apporler l'adjonclion suivanle a l'artiele 7 10 in fin e de l'annexe au memorandum approuve par protoeole du 6 oclobre 1921:

»F'endant les cinq premieres annees a daler de la mise en vigueur du p1'esent cont1'at, F donnera creclit a A de la valeur integi'ale des premieres livraisons effectuees au cours d'une annee quelconque, clans la form e prevlle ił

l'artiele 6, jusqll'a coneurrence d'ull montant de 32 millions de marks 01'<(,

Vellillez agreer, monsieur le ministl'e, les assnranees de ma hanIe consicleration,

LOllchelll'.

l

45

lniemieckiej, względy aprowizacyjne, siOcualne sltaucl temu ll1ia pl~zeslzkod~ie. Ta elastJczlua f011muła: po­zwoli Nilemc,om pr.zyjuwwać ZJamiÓvvlienia z ill1ll1iych pa,ństw, gdyby one by,ły 1\'oezysDniejs1ze.

6. Fmucja: z)nsku}e pnzez umowę slzlyhSiZią od­budowę ,ratZ dIa1tego, że pmemys!ł fm.ncuski Siam ni;~

może podołać vv całości odOJUdowie, powtó~e d,la .. tego, że zwięks:zol1e zostają możliwości otrz',)"manila od Ni,emiec z:apłaty. Doświadczeni,e pouclzy:Ło, że z:a­plata w gotówce całegoodsZ!kodowania może ustać, a np. według Keyn:es'a ustail1ie już w r. 1922. NaŁo­m~.ast liapłata w naturze może pr:z:etrwać krylzys,y waluLowe. Przemysł fmneuski, przez powołall1lie do współpracy w odbudowie przemysłu niemiecki:ego, clll~OInr ,się ,od takiego s,lwn.c.el1rh1olvainia s,ię w rrobo­cie odbudmvy, że toodci~lgnęłoby go od ill1111iych rlQ~ bót i spow1odowal,o utratę dotychc:zasowych ryJnków

. zbytu. (

7. Niemcy ,z,yskua~1 pI2ez układ: a) zatrudnlielil'ie swego pmemysrhl, h) .mają szm11Se zlmMeJsiZeITlia wSILrZiąśnieó .złą,cizlOnych z pos,zukiwall1iiem dewiz przy lwżdoczresll1ejzapłaci'e gotówką l), c) zyskują iróż:ni1cę międz:y ceną, .która; im będzi'e poTic,Z'o'na przen Fralu­cj ę, a ceną, którą sami z:apłac<! swoim przemysl:ow­c,om, tym ostatnim howi:em płacić będą cenę ,wewl1ę­tl1~l1:ą, a Fran1c}a poUcz,y im cenę zewnętl1ZIl1lą. N a:to-

') Wstrząśnienia te będc} na pewien czas zupełnie usv­nięle, jeżeli przyjdą państwu z pomocą banki przez oddanie mu (lo dyspozycji swego kredytu zagranicznego w sumie 2 miljardów w złocie. P. jasny artykuł Lansburgha w N. f. F'resse z 3/10.

46

mIaslt ,l1iie będ~ Niemcy ,zwoLnione od ko:rlliec,~l1ioś,ci zdlobyoia miljarda na zapł,aceil1ii:eswoi,ch przemy­słowcóvv. P:lack będą vV siWiojej walucie 'i prze,z Lo, z:mn:iegszą, j:ake.śmy powiedziiel'i, wsrŁrząśnierui,ai spo­wodowane poszukiwaaltieul ohcych dewiz, --ale len .własny pieniąd,z muszą skądś otrzymać. BOInl1eważ w dlI'odze podatków :ni:e jest p ra:wdopodobinell11 , alby go zyskały, pozOlsrba·je pożyczka alho, inHa:Cija.

To sc! ogólne rys,y ukłaldu Wiesbadel1skiego. Po,ul'ijamy s,zlczególy, którebyl1'am ten ohra'z zlaoie­m11li'ły, pllZyLocZJOIne ,zaś dane wystar.c;zają d'G oceny pr,zedsi:ewzlieó:a.

P~d w;ględem gospodaTCizyrn 110Związ:uje UJkład W,j,eshadeńs.ki pmedevY's:zystkiem kwestję eta'tY'z:mu. DoSlcruwy będą u.skuteciZlnlion,e pMez o:rgan!iz:acje pry­wa,tJno"'prawne, a nie pI;zez rząd. Zaniówiielrrila czy­nać będ:ą ugrup'o,wanriapos:zikodowa:rrych, a ni"e 11z:ąd. Tak sam'G ma się li oZJnlalcz:eniem. wysokoś:c~ cen. OZ\ll'ac,ZJają ńą albo sami in:tereSIQtWan,b a'lho l{jomis:ja, ale nliema reglernen:Łacili, niemla ingerencj,i paAsrtwa. Zas:ady te: inicjatywy prywarbnej i ,z,env:ani.e ,z u.s:ta­nawial1'iemmax,imum SI~ zd.mwy:m prz0'kładJem. Li­bemlizm objawia się dalej w tem; że Fran,cj,a ma tylko facultatem z:amawilan:ia, ale nie ma ,ohowią·z:ku, Niemcy z'aś mają możność n.i:epl'zyjęC'ia za:ruówie­[lli'a:, gdy gcLziei'Tlctzi,e:j z,naj.d~ l'epSizy .zairobek.

Układ Wieshadeński jest dalej chamMeryslty­cZ1ny pr.z:e:z to:, że pouoz:a', i.ż przed p'I1Zesnendam~ wa­lutowemd. chl~onićs.i!ę będą s:połe:cz,eństwa, ucieka,}ąc si'ę do gospod-ar:stwa natm,alnego,do świadc!zeń w na .. tUf<Ze. Na pl'izykład'Ziie Wiesbadel1sikim mO·Żil1'a pocz~-

r

I I

47

nić wa!żne obserwacje. Niemoyskł,oni,ły się do tego r,odz!aju z,a:łatwi:enia spmwy przede,w:s1zystk,ie:rn dla­tego, aby nie tracj,ć na rÓŻnicy między wewnętrzlllC! a: :zewnętl'z:ną siłą kupna swojej l11:aI~ki 1). W:idzie­lliśmy, że przez układ vViesbacteńskj. ta różn[ca: przy­pada Ina: lw1rzyś6 Ni'c'l11iec, ale d,ał,o s,ię t,o uz:yskać:

tylko przez pmvrót do pierwotnych metod, t. j. dlo świadCizeń w ·/natUl'z,e.

NajważniejsZJą jednak jest stl10lIlla poliityc:ZITla oałej sprawy. Pnzed rokiem. nie można było myślet' oka:lł:ahora:eji fralll'C,U:Siko~~emieICikiej 2). Mówj:!i:śmy

ju:ż wy,że:j, że w tyl11.1 kieru.nilm :pójdzie ,i plOil:iityc,zil1e dZlirułan,ie iSltalralti/śmy się TIaZ1naczy6 pl'zyc,zyll1ly, t1kwlią­oe w ogÓilnośvvi,atowejsytuaclji. Ukl,ad W~eshadeńS'l{ji

1) Francltzi płacić będą cenę wewnętrzną irancuslq, nie wliczając cla i kosztów transportu, rząd niemiecki zaś może płacić dostawcom niemieckim część ceny np. w bo­nach, z drugiej zaś . strony może część ceny pobierać na rzecz państwa. W rzeczywistości więc sprawa ułoży się, jak w tekście. Por. Frallkf. Ztg. z d. 10 paźdz. 1921.

') Układ WiesbaclC!lski inicjuje »kollaborację« Iran­l:usko-niemieclq, wynliana towarów jednak istnieje już,

a eharęJcterystycznem jest, iż ruch w tym kierunku wzrósl w ostatnich czasach. Francja przywiozla z Niemiec w ciągu 5-ciu miesięcy r. 1921 towarów za 1.294,256,000 franków, gdy w pięciu pierwszych miesiącach r. 1920 przywóz z Niemiec wynosił 781,348,000 franków. Jednocześnie w ciągu 5-ciu miesięcy r. 1921 Francja wywiozła do Niemiec towarów za 1,010.510,000 fr., wobec 455.504,000 fr. w ciągu 5-ciu miesięcy r. 1920. Przywóz Niemiec do Francji zajmuje drugie miejsce po Si. Zjedn" a przed Anglją. Przyrost wywozu francu­skiego do Niemiec w r. 1921 wynosi 150% w porównaniu z r. 1920.

48

zbli~a :narody, jest w stallli,eIlleJ-ec[,no ulatwi6. Tak się też staJnie. Cz,y zil11ljany te, tak hllzemie,n:ne w na­stępstwa maj~! s-ię :odhywa6 bez P:olski?

Mów,illilśmy j u~, że zbliże.n~e frail1lcuskol-!llliell1lie­ckile ,ohejmi-e takżeodbudo.wę ROSiji. Jeżeli to s,ię od­będzie bez Polsld:, stracimy .z:lllaJ,cz;e:nie, j a1\1o lt:!c:zlnik między Zachodem a Wschodem, sta,niemy się .zbę­

dn1. Opl~ÓCZ tego zachodzi; ll,iebe;~pieczel1stwo, że

Ni,emcy kupować będĘt u naJs np. d,I'izewo i O!llli będ~~ je sprzeda,vać F:mncji, a nie my.

KsiĘtżkaJ ta ma za z,adanie zwróci(: uwagę spo­lecze11stwa :na ZJl1Ia-c,zeil1!ile ul\1a,dlu Wiesbadcl1skiego, dOItychczas ~rzez nasz,Ęt pras:ęl1'ie mVZiględniane, a je­cl:naJk piel1wlS'Zlorzędnej wagi 1). Należy partI1ZJerć na

1) Z prasy polskiej zwrócił dotychczas uwagę na do­niosłość ukladu Wiesbadeóskiego dla Polski tylko »Kurjcr polski«. Z artykułu Ryktena warto zacytowa<":

Niedawno zostal podpisany w Wiesbaclenie pomiędzy p. Loucheurem i p. Rathenauem uklad francusko-niemiecki w sprawie splaty Francji przez Niemcy oclszkodowaI1 w na­lurze w wysokości kilku miljardów marek zlotych. 'Wzmoże się więc doplyw towarów niemieckich na rynek francuski, ożywić} się wzajemne stosunki gospodarcze w dziale handlu i bankowości.

W tych warunkach zapewne już niedlugo Francja i Niemcy przystąpią clo zavmrcia traktatu handlowego.

, N ajvI'ybilniejszym 'wyrazicielem tego ruchu jest Lou­cheur. Związany z finansami irancuskiemi, już w roku 19H1 przemyśliwał nad odbudową Rosji przy pomocy syndyka­tów międzynarodowych. Zapewne w tej chwili myśl jego pracuje nad rozciągnieniem porozumienia gospodarczego francusko-niemieckiego i na sprawy rosyjskie.

Wkrótce wystąpi~ z poza kulis 3 D, skrót używany dla

49

spl'awQ jasll1em -okiem i -oceniać jĘt wedle pewll1lych zasadllikzyc~l lirn.id, to jest umie6 odlróżnić glównĘt llzecz od epl'Z]od!ów, od kOil1ieczll1ych w obeonych de­mokratyczrnych czasa-ch pOZlorów, w,reszóe od gry

okl'eślenia 3 największych banków niemieckich (Deutsche Bank, Dresdener Bank, Diskonto-Gesellschaft). Pan Theunis belgijski minister skarbu, omawiając sprawę odszkodowal~ lli.el11i:ck~~h, Powi:dzia~ wedlu g »Temps'a«, że ))Belgja ma wlę~ej m.z ZObowlązama Niemiec. Istotnie my mamy zo­bowlQzal1la zaakceptowane przez 3 wiellcie banki: Deutsche Di.sl~ont? i Dresdener«. Według zdania jednego znajlepszycl: n:~l1Istrow skarbu zobowiązania tych banków są więcej warle ~IZ weksle :'ządu. niemieckieg.o. Kto wie, jaki jest udział ~ D w. tem: ze z plcrwszego 111lljarda odszkodowania Anglja I Belg]a me daly nic Francji.

. ~ za kulis dumnych inicjalów Hzeczypospolitej fran­cuskIe] HI' wystąpią zapewne niezacllugo Rotschild Freres pOci.ągnięte przez p. Loucheura do współpracy z 3 'D, z któ~ renu znów skonektowany je9t Rathenau, wspólwłaściciel Allgemeine Elektrizitats-Gesellschaft.

. Prze~ .l.dlku .lygodniami kursowały w Paryżu pogło-ski o dymiSJI gabll1etu Briancla. Jako domniemanego na­stępcę wymieniano Loucheura.

Dodajmy do tego, że Rosjanie ancien regime'u, Ko .. kowcew, Bark, dawni ministrowie skarbu, Kamienka z Ban­ku ~zowsko-D0l1skiego siedzą od kilku lat w bankach pa­:·yslnch. Czesi są z nimi w nader dobrych stosunkach. Wszak mteresy pOlityczne, Rosji i Czech są zgodne i Czesi teslmia <lo odbu.dow~ H?sji. Zarysowuje się więc systemat l~ontj: nentalne] pphtyln gospodarczej. Polski w tych kombinacjach ~iema. Nieład sk,arb?wy, deprecjacja waluty eliminują ją z . tych ugrupowano 1 raktatu handlowego z Francją jeszcze lue l1l~m1Y: Dzieje się to wszystko na podłożu dynamiki go­spodarcze], lecz nas to za kilka miesięcy niespodziewanie zaskoczy.

Z zagadnieI1 polilyki światow{~,j.

50

polUy czn,e j , przed eWiszysltkie m p ad am el1!tal~nej . W chwili, gdy to paiSizemy, cały powyższy poglĘ!d

przeohodz1 próbę, idz~ie bowiem obeonie >O to, czy i w jaki sposób rozst.rzygnięoie w sprawie Gómego ŚlĘ!ska wplyn~ie 'na Niemcy? Czy zrzucĘ! się z pl'tzyję­tych uldad:ów? Z zas,t:rzeżen,ilami, od których 110,zpO­częlilśmy ten ustęp, 'Odpowiadamy: na,e. Tylko Siza­ler1s'two lub l1OzISalct1zenie pm1stwa przez rewolucję mogłyby po.pchnĘ!ć Niemcy ,nanieobliez'al'l1Ę! a wan­lurę. Na,tomiast odmlchy gmiewu, boleści, he,z,siillnlo­ści mogĘ! być liczne li wIstrzymywać konieclZll1Y bieg wypaJdików, ale tylko wst.mymywać. Wydaae mi się Z3.iŚ l{<O!l1li'eczno śei Ę! po rozumi enri e si ę nall'od Ó vV , jeżeli zuhożenile niema slię stać beznradziejnem.

l(rakó w 18 października 1921. Załączniki

A)

TRAKTAT WERSALSKI I UGODA LONDYŃSKA 1).

TRAKTAT WERSALSKI.

Poniżej zamieszczamy wyciąg z Traktatu wcr­salskiego, zawierający najważniejsze normy w przed­miocie odszkodowań. Posługujemy się przy tern -z nielicznemi zmianami stylistycznemi ~ i zmianą ulda­du - tekstem oficjalnym, ogłoszonym w Nr. 35. Dzien­nika USl,lW Rzpltej Polskiej z 26. kwietnia 1920.

CZĘ:ŚĆ VIII.

ODSZKODOWANIA.

DZIAL I.

PRZEPISY OGÓLNE.

ARTYKUŁ 231. ,

Hządy sprzymierzone i stowarzyszone oświadczają,

zaś Niemcy przyznają, że Niemcy i ich sprzymie­r z e ń c y, jak o s p r a w c y, s <} o fi P o W i e d z i a l n i z a w s z y s l k i e s z k o d Y i s t I' a t y P o n i e si o n e p I' Z e z Rządy sprzymierzone i stowarzyszone oraz

') Objaśnił i tłumaczył dr. Mic<;zyslaw Lilienthal.

54

p r z e z i c h o b y wat e l i n a s k u t e k woj n y, k t ó r a została im narzucona przez napaść ze strony N i e 111 i e c i i c h s p r z y 111 i e r z c 11 c Ó w.

AHTYKUL 232.

Hządy sprzymierzone i stowarzyszone uznają, że z a­s o b Y N i e mj e c n i e w y s t a r c z a j ą n a z a p e w n i e­n i e .z u p e l n e g o o d s z li: o d o w a n i a z a w s z y s t k i e t e s t r a t y i w s z y s t k i e s z k o d y, a to z uwagi na stale zmniejszanie się tych zasobów, co wynika z innych rozporządzer'I niniejszego Traktatu.

.r ednakowoż Rządy sprzymierzone i stowarzyszone żądają, zaś Niemcy się zobowiązują do odszkodowania wszystkich szkód, jakie przez czas, kiedy każde z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, znajdowało się w sta­nie wojny z Niemcami, zostaly wyrządzone jego ludności

cywilnej, jak również jej majątkowi przez pomienioną na­paść na lądzie, na morzu i z powietrza, oraz wogóle wszel­kie szkody, określone w dolączonym Aneksie I.

W wykonaniu zobowiązall, przyjętych poprzednio przez Niemcy odnośnie do odbudowy i całkowitej resty­tucji, należnej Belgji, Niemcy zobowiązują się poza wyna­grodzeniem szkód, przewidzianem w innem miejscu niniej­szej Części oraz na skutek pogwałcenia Traktatu z 1839 roku, do zwrotu wszystkich sum, jakie Belgja pożyczyła

od Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych aż do 11 li­stopada 1918 r., łącznic z 5% (pięciu procentami) od tych sum w stosunku rocznym. Wysokość: tych sum zostanie określona przez Komisję odszkodowar'I a Rząd niemiecki zobowiązuje się dokonać natychmiast odpowiedniej emisji specjalnych bonów na okaziciela, 'płatnych w markach zło­tych 1 maja 1926 r. lub też według uznania Hządu Niemie­ckiego, 1 maja każdego roku przed 1926 l". Z zastrzeżeniem przepisów powyższych, formę tych bonów określi Komisja odszkodoWal1. Hzeczone bony będą złożone w Komisji od­szkodowar'I, która będzie uprawniona do ich otrzymania, oraz do potwierdzenitl odbioru w imieniu Belgji.

55

ANEKS L

Stosownie do powyższego artykułu 232, lU o ż n a ż <)­

eI a ć o cI N i e m i e c w y n a g r o d z c n i a z a c a l k 0-

w i t e s z k o d y, n a l e ż ą c e d o k a t e g o r j i n a s t ę­

P II ją cy c h: 1) Szkody, wyrządzone osobom cywilnym- na ich oso­

bie lub życiu, oraz tym pozostałym po nich przy życiu, któ­rych te osoby cywilne utrzymywały, a wyrządzone p r z c z w s z e l k i e d z i a ł a n i a woj e n n e, włączając w to bom­bardowanie lub inne ataki na lądzie, na morzu lub z po­wietrza, jak również wszystkie ich następstwa bezpośre­

dnie, lub wszystkie operacje wojenne obu grup wojujących, bez względu na ich miejsce.

2) Szkody, wyrządzone przez Niemcy lub ich sprzy­mierzellców osobom cywilnym, które padły ofiarą a k t ó w o k r u c i e r1 s t w a, g wał t u l u b z ł e g o o b e j ś c i a s i ę (włączając tu poszkodowanie na życiu lub zdrowiu, na slm­tek uwięzienia, deportacji, internowania, lub ewakuacji, po­zostawienia na morzu, lub też robót przymusowych), gdzie­kolwiek to się zdarzyło, jak również osobom, pozostałym przy życiu, które byly utrzymywane przez tych poszkodo­wanych ..

3) Szkody, wyrządzone przez Niemcy lub ich sprzy­mierzencow na ich terytorjum lub na terytorjum, które uległo o k u p a c j i l u b n a j a z d o w i, osobom cywilnym, poszkodowanym n a z d r o w i u, z d o l n o ś c i d o p r a c y l u b h o n o r z e, jak również osobom, pozostałym przy ży­ciu, które były lltrzymywane przez tych poszkodowanych,

4) Szkody" wyrz~dzone j e r'I c o m woj e n n y m p r z e z w s z e l k i e g o r o d z a j u z ł e t rak t o w a n i e.

5) N arówni ze szkodami, wyrządzonemi ludom Mo· carstw sprzymierzonych, wszystkie emerytury i temu po­dobne w y n a g r o d z e n i a dl a woj s Je o w Y ch o f i a r \V o j.ny (armje lądowe, morskie i siły napowietrzne), d18 kalek, rannych, chorych oraz dla inwalidów, jak również.

56

dla osób, dla których te ofiary były podporą (soutien); wy­sokość~ sum, przypadających Rządom sprzymierzonym i sto­warzyszonym, obliczona zostanie dla każdego z tych rzą­

dów, wed Ing zkapilalizowanej vvartośei w dniu prawo-1l10etl0SCl nll1](;Jszcgo Traktatu wymienionyeh emerytur i wynagrodzeil, a to na podstawie taryfy, obowiąZlljącej we Francji w rzeczonej dacie.

6) K o s z t a p o 111 o C y, d o s l a r c z o n e j przez Rzą­dy Pailstw sprzymierzonych i stowarzyszonych je il c o 111

\V o j e n n y m, ich rodzinom oraz osobom, dla których byli oni podporą.

7) Z a p o m o g i, wypłacane przez Hządy Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych rodzinom oraz innyl1l osobom, będącym na utrzymaniu tych, którzy zostali powo .. lani do wojska, lub też tych, którzy slużyli w armji; wy­sokość sum, przypadających Hządom za każdy rok trwania wojny, zostanie obliczona przez każdy z wymieniony eh Hządów na podstawie taryfy przed(;tl1ej, ;,losowanej we Francji do wyplat tego rodzaju w danym ['oku.

8) Szkody, wyrządzone osohom cywilnym na skutek narzuconego im przez Niemcy lub przez ich sprzymierzell­ców o b o w i ą z k u p r a c y bez słusznego wynagrodzenia.

9) Szkody, wyrządzone wszelkiego rodzaju własności, gdziekolwiek się ona znajdowała, należącej do jednego z Mo­eal'st w sprzymierzonych i stowarzyszonych, lub też do ich obywateli (z wyjątkiem urządzell wojennych oraz materja­Jów wojskowego i morskiego), o ile ta własność została za­brana, zajęta, uszkodzona lub zniszczona przez działania Niemiec lub ich sprzymierzeI1ców na lądzie, na morzu lub w powietrzu, również szkody będące b e z p o Ś l' e d n i e m n a s t ę P s t w e m d z i: a ł a 11 n i e p l' Z Y j a c i e l s k i c h, o r a z w s z e lk i e g o r o d z a j u o p e r a c y j woj e n­n y ch.

10) Szkody, wyrządzone pod postacią p o b o rów, kar i P o d o b n y c h w y m u s z a 11 ze strony Niemiec luh ich sprzymierzellców na szkodę ludności _cywilnej.

57

ARTYKUŁ 233.

Wysokość wymienionych szkód, do których odszko­dowania Niemcy są obowiązane, zostanie ustalona przez Ko­misję międzysprzymierzel1ezą, która będzie miała nazwę

Komisji odszkodowal1.., ...Wnioski Komisji tej, co do wysokości szkód wyżej

określonych, zostaną \~'edagowane i zakomunikowane Rzą­dowi niemieckiemu n a j p ó ż n i e j cl o 1 m a j a 1921 r., jako wyraz całości jego zobowiązałl').

1) Komisja oclszkodowall rozwiązała w oznaezonym jej terminie nielatwe zadanie ustalenia sposobu i terminów zapłaty i zabezpieczenia długu niemieckiego. Znaczne wa­hanie cen towarów i kursu walut, w których pailstwa sprzy­mierzone i stowarzyszone określały swoje pretensje, - sta­nowiły trudności natury gospodarczej. Nie można także po­minąć milczeniem trudności politycznych, Traktat, podpi­sany w Wersalu 28. czerwca 1919 wszecU w życie 10. sty­cznia 1920. Komisja odszkodowaI1 miała zaś przeellożyć

Niemcom zestawienie długów do 1. maja 1921. Dwa lata niepewności dały sporo czasu do nieproduktywnej dyskusji, zrodziły tarcia i wywołały zniecierpliwienie, szczególnie w pewnych kolach angielskich, które zarzucały Komisji, że pracuje zbyt powolnie.

Zdala od Komisji dojrzewała myśl, by nie czekając,

aż Komisja ustali wysokość zobowiązałl niemieckich, okre­śli{: je ryezal1em. Konferencje w Boulogne, Hythe, Bruk­seli, Spa i Paryi,u są wyrazem tych usiłowaI1. Szczególnie dO\~iosły jest układ paryski z 29, stycznia 1921., nakładający na Niemcy 'zobowiązania dwojakiego rodzaju. Pierwsze mają charakter progresywnie rosnących rat rocznych, roz­lożonych w wysokości z góry ustalonej na 42 lat. Niemcy miałyby zaplaeić według tego układu 226 miljardów marek, a mianowicie 2 raty po 2 miljardy, 3 raty po':3 miljardy, :l raty po 4 milj::mly, 3 raty po fi miljardów i 31 rat po

58

Komisja ustali łącznie etat wypłat, określając ich ter­miny oraz sposób uiszczenia przez Niemcy całkowitego (llugu w okresie lat 30, poczynając od 1 maja lU21 r. \'1 ra­zie jednak, gdyby w ciągu tego okresu Niemcy nic dopeł­nily uiszczenia elIugu, uregulowanie salda niezaplaconego będzie moglo być przeniesione na lata następne, według uznania Komisji, lub też będzie moglo być przedmiotem oddzielnego postępowania na 'warunkaeh oln'eślonych przez Hządy sprzymierzone i slo warzysz one, które będą działaly stosownie do przepisów, przewidzianych w niniejszej Czę­ści tego Traktatu.

6 miljardów marek złotych. Wartość teraźniejsza tych rat przy dyskoncie 5% wynosi 84 miljardy. Zobowiązania dru­giego rodzaju polegają na zaplacie 42 zmiennych rat ro­cznych, z których każda wynosi 12% wartości rocznego 'v"y­wozu niemieckiego. Określając w ten sposób zobowiązania Niemiec, utraciły pai1stwa sprzymierzone i stowarzyszone korzyści ryczaltowego określenia odszkodowail, wszelkie bowiem obliczania przypuszczalnego rozwoju eksportu nie­mieekiego są' jedynie hypotezami, i to różniącemi się mię­dzy sobą w lym stopniu, IŻ dzisiejszej wartoścI tego zobowią­zania wyrazić uie można. Nadto postanowienia konferencji paryskiej, będącc nowacją trak latu wcrsalskicgo wymagały zgody Niemiec. O lem zaś ani mowy nic było. Niemcy uznały postanowienia paryskie za niemożliwe do wykonania i wy­stąpily na konIcrencji londyilskiefrz nowemi propozycjami, nad któremi koalicja nic chciała wogóle dyskulować~.

Tak więc projekt ryczałtowego określenia dlugu nie­mieckiego nie udal się. Trzeba było wrócić~ do litery lrak!alu wersalskiego. W wykonaniu arl. 233, nolyfilwwala Komisja odszkodowal'l niemieckiej Komisji dla ciężarów wojennych (!!Kriegslastcnl;ommissiow() wieczorem dnia 28. kwietnia b. r., a zatem na trzy dni przed wyznaczonym terminem, zeslawiellie długu niemieckiego, określonego na 132 miljardy marek złot~ch. Z sumy tej potrącić jednak należy wartość spelllionych już świadczeil, które oszacowano na 2900 miljo-

59

ARTYKUf~ 234.

Komisja odszkodowai1 będzie obowiązana po 1 maja 1921 r. zai7ądzać od czasu do czasu badanie zasobów i zdol­ilOŚci płatni('zej Niemiec; Komisja udzieli przedstawicielom tego kraju SlUSZIlCj możności wypowicdzenia się, poczem bę­dzie miała prawo przecUużyć okres'i zmicnić sposób przewi­rlywanej wyplaty, stosownie do art. 233; jednak Komisja nie będzie mogla skreślić żadnej sumy bez specjalnego upo­ważnienia od poszczególnych Hządów, reprezenlowanych w jej łonie.

AHTYKUL 235.

Ażeby Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, za­nim wysokość ich pretensji ostatecznie ustaloną zostanie, miały możność przystąpić natychmiast do odbudowy swego przemyslowego i ekonomicznego życia, Niemcy wyplaq w ciągu lat 191D, 1920 i pierwszych czlerech mie~ięcy

1U21 r. w tylu rata<;h i w taki sposób (w złocic, w towa­rach, w okrętach, w walorach lub też inaczej), jaki Ko-

nów marek złotych, a doliczyć do niej należy sumy, jakie [1al1stwa sprzymierzone i stowarzyszone pożyczyły Belgji przed 1.1. listopada 1918 r. Obliczając pożyczkę belgijską n8 5.5 miljarda marek złotych (z czego na Francję przypada 2.514 miljonów, na Anglję 2.200, a na' Slany Zjednoczone 800 miljonów), - sposlrzegamy, że Niemcy mialy ogółem zapłacić 134.6 miljardów marek złolych. (132+5.5-2.9). Obli­czenie to nic jcst zupełne, ponieważ nie uwzględnia jeszcze pewnych sum, ktQre w myśl traktatu potrącić należy na kor;:yść Nitmiec, jak wartość majątku Hzeszy i pai1stw nie­mieckich w terytorjach utraconych.

Na powyższem obliczeniu Komisji reparacyjnej opiera się też nota z 5. maja br., której warunki Niemcy przyjęli

bez zaslrzeżeil, zobowiązując się tem samem do spełnienia wszystkich obowiązków reparacyjnych. (patrz II. Układ

r ,ondYI1ski, str. 77).

60

misja odszkodówai1 ustali, równowartość 20.000.000.000 (dwu­dziestu miljardów) marek w zlocie na rachunek powyższej należności. Z tej sumy zostaną pókryte przedewszystkiem koszta utrzymania armji okupacyjnej po Rozejmie z 11 li­stopada 1918 r., jak również tych środków żywności i su­rowców, które zostaną uznane przez Rządy Głównych Mo­carstw sprzymierzonych i stowarzyszonych za niezbędne, do tego, aby umożliwić, Niemcom uczynienie zadość ich obo­wiązkowi odszkodowania; koszta te za zgodą rzeczonych Rządów będą mogły być zapłacone również z zaliczeniem na poczet wymienionej kwoty. Saldo zostanie zaliczone na poczet sumy, należnej od Niemiec z tytułu odszkodowania. Prócz tego Niemcy wydadzą bony, przepisane w paragra­fie 12 c) dolączonego Aneksu II.

ANEKS II. § 1.

Komisja, przewidziana w artykule 233 będzie mial a nazwę »]\: o 11l i s j i o d s z k o d o w a I'l«; w artykułach na­stępnych będzie nazywana wprost »Komisją'x,

§ 2.

Delegatów do Komisji zamianują Stany Zjednoczone Ameryki '), 'Wielka Brytanja, Francja, 'Włochy, Japonja, Belgja i PaI'lstwo Serbsko-Kroacko-SłoweI'lskie. Każcie z tych mocarstw zamianuje jednego Delegata oraz Za­stępcę, który go zastąpi na wypadek choroby lub przymu­sowej nieobecności, który jednak w każdej innej okoli~zno­ści będzie mial prawo tylko być obecnym przy rozpra­wach, nie biorąc w nich żadnego udziału.

1) Po objęciu rządów przez prezydenta Harclinaa rząd Stanów Zjednoczonych wycofal z Komisji swego d~­legata, Boydena. Po konferencji 10nclY!'lsldej jednak de­legat Stanów Zjednoczonych zajął 12. maja 1921. dawne l~iejsce w Komisji, ale czynnego udziału w jej pracach nie /)Ierze.

61

W żadnym wypadku Delegaci więcej niż pięciu wy­mienionych Mocarstw nie będą mieli prawa udzialu w roz­prawach Komisji i w glosowaniu. Delegaci Stanów Zjedno­czonych, Wielkiej Brytanji, Francji i Włoch będą mieli zawsze to prawo. Delegat Belgji będzie posiadał to prawo we wszystkieh wypadkach, prócz niżej wymienionych. De­legat .r aponji będzie je posiadał w razie, gdy będą rozpa­Irywane sprawy strat na morzu, jak również sprawy, prze­widziane przez artykuł 260 Części IX (Przepisy finansowe), w których interesy Japonji będą w grze. Delegat PaI'lstwa Serbsko-Kroacko-SłoweI'lskiegobędzie korzystal z rzeczo­nego prawa, gdy będą rozważane kwest je, dotyczące Au­strji, Węgier lub Bułgarji.

Każdy z Hządów reprezentowanych w Komisji bę­

dzie mial prawo wycofać' się z niej po uprzedniem zawia­domieniu Komisji na 12 miesięcy z góry i potwierdzeniu g? 5"go miesic1ca po pierwszem zawiadomieniu.

S 3.

Każde z innych zainteresowanych Mocarstw sprzy­mierzonych i stowarzyszonych będzie miało prawo zamia­nować D e l e g a t a, k t ó r y, d z i a łaj ą c w c h a rak te­l' z e a ,s c s o r a, b e ci z i e o b e c n y t Y l k o w l y c h w y­p a d k a c h, g cI y n a l e ż n 'o ś c i :1 u b i n t e r e s y d a­n e g o M o'c a r s t wab ę cl ą J) a d a n e lu b o m a w i a­n e. D e l e g a t t e n n i e bę d z i e m i a l p r a wag los "u.

§ 4.

W razie śmierci, dymisji lub oc! wołania Dclegata, Delegata-zastępcy, lub asesora, następca jego powinien być.

zamianowany w 'czasie możliwie najkró[szylR

§ 5.

Komisja posiadać. będzie swoje głównc stale biuro w p ą ryż u; tam w czasie możliwie najkrótszym po pra wo­mocności tego Traktatu odbędzie ona swe picrwsze po­siedzenie; następnie Komisja zbierać się będzie w miej-

62

scach i w terminach, które uzna za właściwe i które będ,! konieczne dla możliwie najsźybszego wykonania jej obo­wiązków.

§ 6.

Na pierwszem posiedzeniu Komisja wybierze z po­między wyżej wymienionych Delegatów Prezesa 'oraz Wi­ceprezesa, którzy będą pelnili obowiązki w ciągu rok'J i którzy mogą być ponownie wybrani; jeżeli stanowisko Pre­zesa lub \Viceprezesa 'w ciągu danego okresu rocznego za­wakuje, Komisja przystąpi natychmiast do nowych wybo­rów na pozostałą część pomienionego okresu.

§ 7.

Komisja jest upoważniona mianować niezbędnych do wykonania Jej obowiązków funkcjonarjuszów, ajentów i urzędników, oraz ustalać ich wynagrodzenie, tworzyć ko­mitety, których czlonkowie niekoniecznie mają być człon­

kami KomiJsji, oraz przedsiębrać wszelkie kroki, niezbędnc do wykonywania swego zadania, przekazywać władzę i peł­nomocnictwa swym .funkcjonarjuszom, ajentom i komi ~ lctom.

§ 8.

w s z y s L k i c n a r a d y K o m i s j i b ę d ą t a j n c, chyba że z powodów specjalnych Komisja w poszczegól-11ym wypadku zdecyduje inaczej.

§ 9.

Komisja obowiązana będzie w terminach, przez sie­bie od czasu do czasu ustalanych, i o ile rząd niemiecki tego zażąda, wysłuchać wszystldch argumentów i świadectw, przedstawionych przez Niemcy odnośnie do wszystkich kwe­styj, związanych z ich zdolnością płatniezcl.

§ 10.

Komisja zbada zażalenia niemieckie i da Hządowi

niemieckiemu słuszną możność przedstawienia swych wy-

63

wodów; nie będzie miał Oll jednak prawa żadnegoudzialu w decyzjach Komisji. Taką samel możność da Komisja sprzy­mierze,I'lcom Niemiec, skoro uzna, że ich interesy są w grze.

§ 11.

Komisja nie będzie związana żadnem prawochr,\'­stwem, alli żadnym szczególnym kodeksem, ani żadnrm

specjalnem prawidłem dochodzenia lub postępowania; prze­wodnikiem jej będzie sprawiedliwość', słuszność i dO~l!'a

wiara. \"1 decyzjach swych obowifFC\na będzie kiero,'.'a(', sir" zasadami i prawicUami jeclnostajnemi we wszystkich wypadkach, gdy te zasady i przepisy będą mialy zastoso­wanie. Komisja ustali prawidla co do sposobu udowadnia­nia zażalel'!. Będzie mogla UŻyt', każdego uprawnionego spo­~obl1 obliczania.

§ 12 ').

Komisja posiacla<'~ będzie wszystkie prawa i będzie korzystała ze wszystkich atrybucyj, jakie jej niniejszy T1':1k­tat przyzna.

Komisja będzie miała wogóle najdalej idącą władzę

kontrolującą i wykonawczą w nkresie tego, co dotyczy zagadnienia odszkodowania, rozumianego tak, jak ono jest lljęte w niniejszej Części tego Traktatu; nadto będzie ona miała władzę tłumaczenia przepisów niniejszej Części. Przy zachowaniu postanowień ~11l1leJszego Traktatu, Komisję utworzą łącznie wszystkie Hządy sprzymierzone i stowa­rzyszone, wymienione w § § 2 i 3, jako wyłączne przedsta­wicielstwo każdego z nich z oSQbna, mające na celu otrzy­manie, sprzedaż, ,Przechowywanie i repartycje wyplat od­szkodowawczych, których Niemcy mają dokonać w myśl niniejszej Części tego Traktatu. Komisja będzie obowiązana stosować się do warunków i postanowiel1 następujących:

a) Każda część całkowitej sumy sprawdzonych wie-

1) Konferencja londyóska zmienila znacznie postano­wienia tego §. (Patrz str. 77).

64

rzytelnoścL która nie będzie zapłacona w zlocie lub okrę­

tach, walorach i towarach lub w jaki inny sposób, po­winna być na warunkach, które określi Komisja, pokryta przez Niemcy przez wydanie, tytułem gwarancji, rÓ'~llo­ważnej sumy w bonach, zapisach długu lub w innych w tym celu, aby ustanowić uznanie odpowiedniej części

. elIugu. b) Oceniając perjodycznie zdolność

p l a t n i c z ą N i e m i e c, KomiJsja zbada niemiecki system fiskalny: 10 aby wszystkie dochody Niemiec, wlączaj<lc w to dochody, przeznaczone na potrzeby lub spłatę wszelkiej po­życzki wewnętrznej, były użyte na splatę sum dłużnych

z tytułu odszkodowania, jako uprzywilejowanych; 2° aby uzyskać pewność, że naogól niemiecki system fiskalny jest stosunkowo zupełnie tak samo uciążliwy, jak system fiskalny któregokolwiek z Mocarstw reprezentowanych w Komisji.

c) Ażeby ułatwić i dalej prowadzić: natychmiastową

odbudowę życia gospodarczego Krajów sprzymierzonych i stowarzyszonych, Komisja, jak to jest przewidziane wart. 235, otrzyma od Niemiec, jako gwarancję i uznanie przez nie swych długów, pierwszą wypłatę w bonach na okaziciela w zlocie, wolnych od wszelkiego rodzaju opłat i podatków, które są ustanowione lub mogą być ustanowione przez Rządy Hzeszy lub PaI1stw niemieckich, albo przez inn[! jalGl wJadzę, od nich zależną; bony te będą doręczone, jako za­liczka, w trzech częściach, jak o tem będzie powiedziane Iliżej (marka w zlocie, płatna stosownie do artykułu 262 Części IX. (Przepisy finansowe niniejszego Traktatu).

l G Dla natychmiastowej emisji - 20 miljardów (dwa­dzieścia miljardów) marek zlotem w bonach na okaziciela, platnych najpóźniej do 1 maja 1921 roku, bezprocentowych. Do zamortyzowania tych bonów będą w szczególności użyte wpłaty, których Niemcy zobowiązały się dokonać stosownie do artykułu 235, 'po odliczeniu sum, przeznaczonych na po­krycie kosztów utrzymania wojsk okupacyjnych oraz na spłatę kosztów zaopatrzenia Niemiec w żywność i surowce.

. Bony, które nie zostaną zamortyzowane na 1 maja 1921 r.-,

65

lJę(h1 wymienione na nowe tego typu, jaki jest przewidziany poniżej (12, c 2").

2" Dla natychmiastowej emisji - ,10 miljardów (czter­dzieści miljardów) marek zlotem w bonach na okaziciela, przynoszących 2"/,% (dwa i pól procent) w okresie po­między 1921 r. i 1926 r., a następnie 5% (pięć procent) oraz 1 % (jeden procent) dodatkowo na amortyzację, poczyna­iąc od 1926 roku na calą sumę emisyjną·

30 Dla natychmiastowego wydania, jako j)okryeie, piśmienne zobowi'lzanie emitowania tytulem nowej wpłaty (ale tylko w wypadku, jeżeli Komisja będzie prze);:onaną,

że Niemcy mogą zapewnić procenty oraz amortyzację fun­duszu amortyzacyjnego tych bonów) - :10 miljardów (czter­dziestu miljardów) marek zlotem w bonach na okaziciela 5% (pi~:cio procentowych). Czas i sposób splaty kapitalu i procentów zostaną określone przez Komisję.

Terminy płatności procentów, sposób użycia fundu­szu amortyzacyjnego oraz wszystkie analogiczne kwest je co do emitowania, zarządzania i regulowania emisji bo­nó'W będ~i określane przez Komisję od czasu do ezasu.

Mogą być. wymagane nowe emisje, tytułem nznania i gwarancji, na warunkach, które Komisj,l określać będzie

później od czasu do czasu. d) W razie, gdyby bony, zobowiązania lub inne uzna­

nie elIugów, wydane przez Niemcy, jako gwarancja lub !lznanie ich długu powstCllego z tytulu odszkodowania, zo­stały przyznane jako tytuł ostateczny, nie zaś jako tytul gwarancyjny innym osobom, nie zaś poszczególnym HZ,ą­

dom, na których korzyść suma długu odszkodowawczego Niemiec była pO,czątkowo określona, to wymieniony dlug będzie \V stosunku do tych Hządów uważany za pokryly w wysokości, odpowiadającej nominalnej wartości bonów, które zostały w ten sposób ostatecznie przyznane, i zobo­wiązaniE. Niemiec, z racji wymienionych bonów, lJędziesię ogral1iczalo do zobowiązania, które w n,ich jest wyrażone.

e) Koszta wywolane naprawą i odbudową własności, polożonych w okręgach, uległych najazdowi i spustoszeniu,

Z zagadnień polityki światowej. 5

66

wh,\czaj~e w to ponowną instalację ruchomości, maszyn i wszelkich materjałów, b ę d ą o c e n i a n e p o d l u g k o­s z t u Ił a p r a W i o d b u d o w y w c z a s i e, k i e d y r o­b o t Y b ę d ą w y li: o n y w a n e.

f) Decyzjc Komisji co do całkowitcgo lub częścio­

wego skreślenia kapitalu lub procentów wszelkiego spra­wdzonego długu Nicmiec winny być umotywowane.

§ 13.

Co się tyczy głosowania, to Komisja trzymać się bę­

dzie zasad następujących: Jeżeli Komisja uchwala decyzję, wówczas zapisuje

się glosy wszystkieh Delegatów, mających prawo głosu lub, w razie nieobecności niektórych z nich, glosy Delegatów­zastępców. Wstrzyman,ie się od glosowania będzie uważane za oddanie głosu przcciw omawianemu wnioskowi. Aseso­rowie nie mają prawa głosu.

Następujące sprawy wymagają jednomyślności:

a) sprawy dotyczące zwierzchnictwa Mocarstw sprzy­mierzonych i stowarzyszonych oraz skreślenia całości lub części długu albo zobowiązaI1 Niemiec;

b) sprawy dotyczące sumy i warunków bonów i in­nych zapisów długu, które mają być wydane przez Rząd niemiecki oraz ustalenia czasu i sposobu ich sprzedaży obrotu lub repartycji;

c) ,,,,,szelkie przeniesienie wyplat, przypadających

między 1 maja 1921' i kOlkem 1926 roku włącz nic, całkowite lub częściowe, na czas po roku 1930;

d) wszclkie przeniesienic wypłat przypadających po 1926 rokLl, całkowite lub częściowe, na czas powyżcj trzcch lat;

e) sprawy dotyczące zastosowania w poszczególnym wypadkn mctody occny szkód, różnej od tej, która była

przyjęta poprzcdnio w podobnym wypadku; f) sprawy interpretacji jlostanowieI'l niniejszej Części

tego Tralctatu.

67

Wszystkie inne sprawy będą rozstrzygane większością glosów.

W razie gdyby pomiędzy Delcgatami wynikI a różnica ldaI'l, czy elana sprawa nalcży do tych, które wymagah lub nie wymagają decyzji jednomyślnej i w razi c, gdyhy spór ten ni0 mógl być rozstrzygnięty przcz odwolanie s,ię do własnych Rządów, lo Rządy sprzymierzone i slowarzyszonc lobowi,)zują się poddać spór rozjemczej decyzji osoby bez­stronnej, na którą się zgodzą i której ,vyrok zobowic~zują t'ię uznać.

Deeyzje powzięte przez Komisję zgodnie z pcłno­

mocnictwami jej lldzielolH;mi będą natychmiast wykonalne i mogą być: natychmiast zastosowane bez żadnych innych formalności.

§ 15.

r~omisja wyda każdemu Mocarstwu zainteresowanemu w formie, 1;:lÓr<l sama usIali:

10 Zaświadczenie, w którem będzie powiedziane, że

Komisja posiada na rachunku danego Moc8rsl wa bony wy­żcj wymienionych emisyj. Zaświadczenie to możc być'., na żądanie odnośnego Mocarstwa, podzielone na kilka odcin­I,ów, jednak nie więcej niż na pięc'.

2° Od czasu do czasu - zaświadczenie, \V którcl11 bę­dzie powiedziane, żc Komisja posiada na rachunkudancgo :\I ocarst wa wszelki inny majćltek wydany przez Niemcy, jako zaliczkę na ich dlug za odszl;odowania.

\Vyżej wymienione zaświadczcnia będą lmiei1lle i b(~­dcl mogIy być:, po zawiadomieniu o tem Komisji, przeka­zywane zapomocą indosu.

Jeżeli bony będ'l cmitowanc na sprzedaż, lub ella o!Jroltr i jeżeli Illajątck zostanie wydany przez Komisję, to odpowiednia ilość zaświadczeń będzie wycofana.

{)'

68

§ 16.

l3ędcl zapisane na debet Hządu niemieekiegu, puezy­najcle od 1 maja 1921 roku, procenty od dlugu, który Ko­mISJa ustali po obliezeniu wszystkieh wplat w gotówce, jej rówllowartośd lub w bonach, emito\vanych na korzysć Ko­misji oraz wszelkieh splat, wspomnianych \\' artykule 24:1. Stopa tych procentów zostanie określona na 5 %, ehyba że

Komisja UZlla kiedykolwiek później, że okoliczności uspra­wiedliwiajc} zmianę tej stopy.

Kumisja, ustalajc)c na dzieó 1 maja 1921 ruku ogólml wysokość: dlugu Niemiec, będzie mugla wzi,)ć: pod uwagę procenty należne od sum, przeznaczonych na odszkodowa­nie strat materjalnyeh, poczynaj:)c od 11 listopada 1918 roku do 1 maja 1921 roku.

§ 17. \\1 razie uehybienia ze strony Niemiec w wykonaniu

którcgokolwiek z dążących na nich zobowiązail, wymie­nionych w nin.iejszej Części tego Traktatu, Komisja zawia­domi natychmiast o tem nicwykonaniu każde z Mocarstw zainteresowanych, z pudaniem propozycji zarządzCl'l, które uzna za stosowne z powodu tego nicwykonania.

S 18.

Śrudki, które Mocarstwa sprzymierzone i stowarzy­szone będą mialy prawo przedsięwziąć w razie dobrowol­nego uchybienia ze strony Niemiec, a których to środków Niemcy zobowiązują się nie uważać za akty nieprzyja­delskie, mogą polegać na zakazach i represaljach gospo­darczych oraz finansowych i wogóle na wszelkich zarzc!­dzeniach, które odnośne Hządy uznają za wskazane w da­nych okolicznościach.

~ 19.

Wplaty, którc winny być: dokonane w zlocie lub jego równowartości, jako zaliczka na rachunek sprawdzonych reklamacji Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, mogą być w każdym czasie przyjmowane przez Komisję,

w formie majątku ruchomego i nieruchomego, [owarów,

.,.... !

r

69

przedsiębion;tw, praw i koncesji na terytorjaeh niemieckich lub poza obrębem tych terytorjów, okrętów, obligacyj, akcyj lub wszelkiego rodzaju walorów, lub pieniędzy niemieckich albo innych Pailstw. Ich wartość zastępcza w stosunku <to zlota powinna być: określona podług slopy sprawiedliwej i lojalnej przez samą Komisję.

§ 20.

Komisja, ustalając lub przyjmując wpłaty, które będą uskulecznione przez wydanie majątków lub praw określo­

nych, będzie miała na uwadze wszystkie prawa i sluszn .. ' interesy Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych lub neutralnych oraz ich obywateli.

§ 21.

Czlonek Komisji będzie odpowiedzialny za wykona­nie lub zaniedbanie swych obowiązków jedynie tylko przed Hządem, który go wyznaczy!. żaden z Hządów sprzymie­rzonych i stowarzyszonych nie ponosi odpowiedzialności

za inny Rząd.

§ 22.

Z zastrzeżeniem poslanowiet1 tego Traktatu, niniej­szy Aneks będzie mógł ulec poprawkom na mocy jednu· myślnej decyzji Mocarstw, reprezentowanych w Komisji.

§ 23.

Komisja zostanie rozwiązana z chwilą, gdy Niemcy oraz id! Sprzymierzel1cY uiszczą wszystkie sumy należne od nich w wykonaniu tego Traktatu lub decyzji Komisji i gdy \yszystki« sumy otrzymane lub ich równowartoś(­h(!df! podzielone między interesowane Mocarstwa.

ARTYKUŁ 236.

Pozatem Niemcy zgadzają się, żeby ich zasoby gospo­<łan'ze były bezpośrednio zużytkowane na odszkodowanie, jak 10 wyszczególniono w Aneksach III, IV, V i VI, odno­śnie do floty handlowej, odbudowy w naturze, węgl8 i jego

70

przetworów, barwników i innych wyrobów chemicznych; rozumie się przytem zawsze, że wartość majątku przekaza­nego oraz jego zużytkowania w myśl wymienionych Ane­ksów, po ustaleniu w sposób tam przepisany, zostanie za­pisana na kredyt Niemiec i będzie obrócona na zmniejszenie zobowiązań, przewidzianych w artykułach powyższych.

ANEKSY III., IV., V. i VI.

Podajemy w krótkiem strzeszczeniu: A n e k s III. określa rozmiary odszkodowania Mocarstw

sprzymierzonych i stowarzyszonych za okręty i statki han­(l1owe oraz -rybackie, utracone lub uszkodzone na skutek działań wojennych.

A n e k s IV. Ustala obowiązek Niemiec do współdzia­łania w odbudowie zniszczonych terytorjów i do wypełnie­nia pewnych świadczei1 w naturze, jak dostarczenie inwen­larza żywego, maszyn, narzędzi, materjalów budowlanych, mebli i t. p.

A n e k s V. normuje dostawę węgla niemieckiego! jego przelworów.

A n eks VI. czenia . barwników cznych.

nakłada na Niemcy obowiązek dostar­chemicznych produktów farmaceuty-

ARTYKUŁ 237.

Stopniowe wplaty, łącznie ze wskazanemi w m'tyku­łach poprzednich, dokonane przez Niemcy ella zaspokoje­nia powyższych pretensyj, zostaną podzielone przez Rżącly sprzymierzone i stowarzyszone według stosunku, określo­

nego przez nic zgóry i opartego na słuszności i na pra­wach każdego ....

ARTYKUŁ 2:38.

Ponad wpłaty wyżej przewidziane, Niemcy dokonają, stosując :~ię do postępowania ustanowionego przez Komisję oclszkodowaIl, - r e s t y t u c j i w gotówce - gotowizny zebranej (enlevees), zajętej (saisies) lub zasekwestrowanej, jak również zwrotu zwierząt, wszelkiego rodzaju przeclmio-

"I"'""

71

tów i walorów, zabranych, zajętych (saisis) lub zasekwe­strowanych, w wypadkach, gdy będzie można stwierdzi(; ich tożsamość na obszarze Niemiec, bądź też na obszarze ich SprzymierzeI1ców ....

ARTYKUŁ 243.

Zapisane zostaną na dobro Niemiec z tytułu ich obo­wiązku odszkodowania pozycje następujące:

a) Ostateczne saldo na korzyść Niemiec, wymienione w Dziale V. (Alzacja i Lotaryngja), Części III. (Polityczne warunki europejskie) oraz w Działach III. i IV. Części X. (Przepisy ekonomiczne) Traktatu niniejszego;

b) Wszelkie sumy, przypadające Niemcom z tytułu

cesji, wymienionych w Dziale IV. (Zagłębie Saary) Części III. (polityczne warunki europejskie), w Części IX. (Prze­pisy Iinansowe) i w Części XII (Porty, drogi wodne i drogi żelazne);

c) \Vszelkie sumy, które zdaniem Komisji powinny być zapisane na dobro Niemiec na rachunek wszelkich in­nych przelewów własności, praw, koncesyj oraz innych in­teresów, przewidzianych w Traktacie niniejszym.

Jednak w żadnym wypacHm restytucje, wykonane na zasadzie artykułu 238 niniejszej Części, nie będą mogły być zapisane na dobro Niemiec ....

CZĘŚĆ IX.

PRZEPISY fiNANSOWE.

ARTYKUŁ 248.

Z zastrzeżeniem wyjątków, przyznanych przez Komisję oc1szkodowall n a w s z y s t k i c h d o b r a c h i d o c h o­d a c h R z e s z y o r a z P a ń s t w n i e m i e c k i c h, u s t a­nawia się przywilej pierwszeI1stwa na rzecz o d s z'k o cl o w a il i i n n y c h c i ę ż a ró w, w y n i k aj ą­eych z obecnego Traktatu lub z innych Tra­k t a t ó w i re o n wen c j i \l Z U P e ł n i aj ą c y c h, jak ró-

72

wnież z układów, zawartych między Niemcami a Mocar­stwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi w czasie za­szenia broni lub jego prolongal.

Do 1. maja 1921 r. Hzącl niemiecki nie będzic mógł wy­wozić złota, ani niem dysponować, ani upoważniać kogokol­wiek do wywozu zlota lub dysponowania niem bez uprze­dniego zezwolenia na to J\Iocarstw sprzymierzonych i slo­warzyszonych, reprezentowanych przez Komisję odszko­dowaI1.

ARTYKUL, 249.

Całkowity k o s z t u t r z y m a n i a w s z V s t k i c h a l' m i j sprzymierzonych i stowarzyszonych na 'okupowa­nych terytorjach niemieckieh będzie obciążal Niemcy od chwili podpisania Rozejmu z 11. listopada 1918 r.; wchodzą w to: koszt utrzymania ludzi i zwierząt, kwaterunek i roz­łożenie na leże, żold i dodatki, płace i zarobki, noclegi, opal, oświetlenie, ubranie, wyekwipowanic, uprząż, uzbrojenie w materjał przewozowy, obsluga lotnieza, opieka nad cho­rymi i rannymi, obsługa weterynaryjna i remontu, obsługa przewozowa wszelkiego rodzaju (kolejami, morzem, rzeka­mi, samochodami ciężarowemi) komunikaeja i koresponden­eja i wogóle wszelka obsluga administracyjna i techniczna, niezbędna do utrzymania- wojsk, ich stanu liczebnego i spra­wności wojennej.

Zwrot wszystkich wydatkó\v, wchoclzącyeh w zakres wyszezególnionych wyżej kategoryj, o ile odpowiadają one zakupom lub rekwizyejom, dokonanym na lerenach, okupo­wanych przez Hządy sprzymierzone i stowarzyszone, bę­

dzie dokonywany przez Hząd niemiecki na rzecz Hzadów sprzymierzonych i stowarzyszonych w markach podług "kur­su bieżącego, albo leż przyjętego przez Rząd niemiecki.

Wszelkie inne wyszczególnione wyżej wydatki będą zwrócone w markach złotycll.

ARTYKUŁ 251.

p i e l' w s z e I1 s t w o ustalone przcz art. 24R, będzie

wykonywane w porządku następującym, z llwzgleclnieniel11

zastrzeżeni,] wymienionego w ostatnim paragrafie niniej­szego artykulu:

,l) ZwrrJl określonych armji okupacyjncj podczas jongat.

wart. 249 kosztów utrzymania Za wieszenia broni i jego pro-

b) Zwrot określonych wart. wszystkich armij okupacyjnyeh niejszego Traktatu.

2"19 kosztów utrzymani:1 po prawomocności ni-

e) Odszkodowanie, wynikające z niniejszego Traktat 11

oraz traktatów i konweneyj uzupelniających. d) Wszelkie inne ci~żary, spadającc na Niemey na

mocy Konwencji zawieszenia broni, niniejszego Traktatu oraz traktatów i konwencji uzupelniająeyeh.

Zaplata za zaopatrzenie Niemiec w środki żywnoscl

i surowce, jak f~ównież wszelkie inne wypłaty ze strony Nic­miec w zakresie, w jakim Rządy sprzymierzone i stowarzy­szone uznają je za niczbędne do tego, aby umożliwić Niem­com wywiązanie się z ich zobowiązaó odszkodowawczych, hędą mialy pierwszcI1stwo w takim stopniu i w takich wa·· runkach, jak lo zostalo lub zostanie określone jJrzez Hząrly sprzymierzone i stowarzyszone.

ARTYKUŁ 254.

:.vI o e a l' s t w a, k l ó l' y m z o s t a l y o d s t ą P i o n e l e r y t o r j a n i e m i e c k i e, b ę d ą o b o w i ą z a n e, z za­strzeżeniem przepisów art. 255, w z i ą (: n a s i e b i e z a­p l a t ę:

1) Części dlugu Hzeszy niemieckiej w wysoko­ści, jaką dIug ten przedstawial w dniu 1 sierpnia 1914 r., obliezonej na pQclstawie przeciętnej z trzech lat budżelo­

wych 1911, 1912 i 191:3, według stosunku, jaki zachodzi po­między pewną kategorją dochodów na terytorjum odstąpi 0-

Ilem a odpowiedniemi dochodami calej Rzeszy i1iemieckiej, które zostam! uznane przez Komisję oclszkoclowaó za li aj,)('(' slus:l.ną podstawę do oceny zdolności platniczej lerytorjów odstąpionych.

2) C z \' Ś (' i d ł u g u P a ó s t w a n i e m i e (' k i e g o,

74

d o k t ó r e g o n a l e ż a l o o d s t ą P i o n e t e l' y t o r j u m, vI' wysokości, jaką dług ten przedstawiał w dniu 1. sierpnia 1914 r.; część ta będzie oznaczona według zasady wyżej wy­łożonej.

Te części długu zostaną ustalone przez Komisję od­szkoc1owaiJ.

Sposób wykonania przyjętych z tego tytułu zobowią­

ZaIl, zarówno co do kapitalu, jak i co do procentów, zosta­nie określony przez Komisję odszkodowań. Może on przy­brać, między innemi, postać następującą: Hząd, obejmujący odstąpione terytorjmn, przejmie na siebie zobowiazania Nie­miec z tytulu długu niemieckiego wobec swoich własnych obywateli. Ale w razie, gdyby metoda przyjęta pociągnęla za sobą potrzebę wyplat na rzecz Hządu niemieckiego, to wyplaty te będą przekazywane Komisji odszkodowaI'1 na rachunek sum, należnych jako odszkodowanie, przez czas dopóki Niemcy będą z tego tytulu dłużne jakąkolwiek pozo­stałość.

AHTYKUŁ 255.

l" Jako wyjątek od przepisów po·wyższych, ze względu na to, że Niemcy w r. 1871 odmówiły przejęcia na siebie ja­ldejkolwiek cnęści dIugu franeuskiego, Francja, o ile to (10-tyczy Alzacji i Lotaryngji, będzie zwolniona od wszelkiej zaplaty, wynikającej z art. 254.

2° C o s i ę t Y c z Y P o l s k i, t o c z ę Ś ć dl u g u, ]z t ó rąK o m i s j a o cl s z k o d o wall u z n a z a p 0-w :' t a l ~ w s k u t e k s to s ow a n i a p r z e z H z ą d Y n i e­m! e c lu o r a z p r u s kiś r o d k ó w, z m i e r z aj ą cy e h do kolonizacji niemieckiej, zostanie wylą­c z o n a o d p r z y j ę c i a, klóre pOWi11l10by nastąpić w wy­konaniu artykułu 254.

3" Co się tyczy wszystkich odstąpionych terytorjów, z wyjątkiem Alzacji i Lotaryngji, to przypadająca na nie ezęść cllllguHzeszy lub Paóstw niemieckich będzie wyjęta z pod działania przepisów artykulu 254, jeżeli Komisja 0<1-szkodował1 uzna, że odpowiada ona wydatkom poniesionym

<

l

75

vrzez Rzeszę lub Pa11stwa niemieckie, z tytulu dóbr oraz whlsności, przewidzianych wart. 256.

AHTYKUL 256.

Mocarst wa, którym zostaly odstąpione terytorja niemie­ckie, otrzymają wszystkie dobra i wszelką własność Rzeszy lub Państw niemieckich, położone w obrębie tych terytorjów. Wartość tych nabytków ustali Komisja odszkodowaiJ, wy­płaci ją Komisji odszkodowaJ1 PaiJstwo - cesjonarjusz, c o b ę d z i e z a p i s a n e n a d o b r o R z ą d u n i e m i e c k i e­g o i P o trą c o n e z s II m, n a l e ż n y c h z t Y t u l u ó cl­s z k o d o w a 11.

Za dobra i wlasność Rzeszy i PaJ1StW niemieckich w rozumieniu niniejszego artykułu będzie uważana wszelka wlasność Korony, Hzeszy i PaJ1sl w niemieckich oraz pry­watne dobra byłego cesarza Niel1liec i innyeh osób pocho­dzenia królewskiego.

Ze względu na warunki, w jakich Alzacja i Lotaryngja zostala odstąpiona Niemcom w r. 1871, Francja będzie zwol­niona, co do Alzacji-Lotaryngji, o~l wszelkiej zapłaty lub zarachowal1 na rzecz Niemiec z tytułu wartości dóbr i wla­sności Hzeszy lub PaJlstw niemieckieh, znajdujących się w granicach Alzacji i Lotaryngji, a wymienionych w niniej­szym artykule.

Belgja będzie również zwolniona od wszelkiej zaplaty i zarachowania,. na rzecz Nieilliec z 1ytulu wartości dóbr i własności Hzeszy lub Państw niemieckich, położonych na terytorjach, nabytych przez Belgję z mocy niniejszego Trak­talu.

ARTYKUŁ 260.

Nie naruszając dokonanego mocą niniejszego Traktatu zrzeczenia się przez Niemcy praw należnych im lub ich oby­watelom, Komisja odszkodowa11 będzie mogła w ciągu roku od pł'awomocllości niniejszego Traktatu . zażądać, aby Niemcy nabyly wszystkie prawa i udziały obywateli niemie­ckich we ·wszelkiego rodzaju przedsięwzięciach użyteczności

76

publicznej i wszelkich koncesjach w Rosji, Chinach, Austrji, na \Vęgrzech, w Bulgarji, w Turcji oraz posiadłościach tych Pa!lstw i krajach zależnych od nich, jak również na tery­torjach, które należaly poprzednio do Niemiec lub cIo ich sprzymierzellców, na mocy zaś niniejszego Traktatu mają być odstąpione lub przekazane w zarz>!dmandatarjusza; Rząd niemiecki będzie obowiązany ze swej strony w ciągu 6 mie­sięcy od daty powyższego żądania przekazać Komisji od­szkoclowaJ1 "W całości wszystkie te prawa i udziały oraz wszystkie prawa i udzialy, które Niemcy same mogą po­siadać.

Niemcy poniosą ciężar wynagrodzenia wywlaszczo­nych w ten sposób swoich obywateli, zaś Komisja oclszko­dowaJ1 zapisze na dobro Niemiec, na rachunek sum należnych od nich z tytulu odszkodowar'l, sumy, odpowiadające warto­ści przekazanych w ten sposób praw i udziałów, ustalonej przez Komisję odszkodowaIl. Hząd niemiecki winien w prze­ciągu 6 miesięcy od prawomocności niniejszego Trak­tatu podać Komsji oclszkoclowar'l wykaz wszystkich omawia­nych praw i uc1zialóvv,. bez względu na to, czy zostały one już nabyte, zastrzeżone, czy też jeszcze nie wykonane, oraz zrzeknie się w imieniu swojem i swoich obywateli na rzecz i'vIocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych \vszystkich praw i udzialów, o których wyżej mowa, a które nie zosla­Iyby wymienione w omawianym wykazie,

ARTYKUf_ 261.

Niemcy zobowiązuj".! się wydać. Mocarstwom sprzy­mierzonym i stowarzysz'mym wszystkie wierzytelności przy­padające im od Austrji, Węgiel", Bulgarji i Turcji, w szcze­gólności te, które powstaly lub powstaną w wykonaniu za­wartych ze wspomnianemi Mocarstwami podczas wojny zo­bowiązaó.

AHTYKUŁ 262.

Wszelkie zobowi~!Zallia Niemiec co do \\' y ]l l <l I w 111 o II e c i e \\' w y k o n a II i 11 II i II i e j s z ('-

l

77

g o T rak t a t LI, o P i e waj ą c e w m ark a c h z lot y c h 111 a j ą b Y ć, P o d l u g w Y b o r LI w i e r z y c i e l i, p l a­l' o n e w f u n t a e h s z t e r l i n g a c h, p l a t n y c h w L o ]1-

d y n i c, w d o l a r a c h z I o t Y c h S:l a n ó w Z j e d n o­c z o n y c h, ]l l a t n y c h w N o w y m Jork u, we f r a]1-l;: a c 11 z lot y e h, p l a t n y c h w P a ryż u i w l i l' a c h z lot Y c h, P l a l n y c h w H z Y m i e,

Dla wykonania niniejszego artykulu, wymienione wy­żej monety zlote mają odpowiadać- wadze i zawartości, usta­wowo przepisanym dla każdcj z nich w dniu 1. stycznia lDH r,

II.

Układ Londyński z 5 maja 1921. Dnia 5. maja 1921, o godzinie 11 wieczór wrQ­

czyI Ludwik Dubois, prezydent Komisji odszkodowa11, przewodniczącemu niemieckiej Komisji clla ciężarów

'wojennych (Kriegslastenkommission), v. Oertzenowi notę, którą zamieszczamy niżej w tłumaczeniu. Hislo .. ryczny len dokument, będący rezultatem konferencji londYl1skiej nosi charakter ultimatum, żądającego de­finitywnego przyjęcia w terminie do 12. maja 1921. Pod wpływem tego ultimatum utworzyl się w Niem­czech nowy rząd pod kierownictwem dra Wirtha, którego pierwszym krokiem bylo notyfikowanie dnia lO. maja 1921 pallstwom sprzymierzonym następują­

cej deklaracji: ))RZącl niemiecki jest zdecydowany: 1 o bez zastrzeżel1 spełnić zobowiązania tak, jak

je ustali Komisja oclszkoclowaIl; 2° bez zaslrzeżell przyjąć i wykonać zarządze­

nia, wydane przez Komisję odszkodowal1 celem za­bezpieczenia tych zobowiązaI1;

3° bez zastrzeŻel} i zwłoki wykonać zarządze­

nia, mające na celu rozbrojenie sil h!dowych, 11101'-

78

ski eh i powiclrznych tak, jak lego żądaly pallstwa sprzymierzone w nocie z 29. stycz!1ia 1921, przyczem wykona się niewykonane na czasie zarządzenia na­tychmiast, a wszystkie inne w oznaczonych terminach;

4° bez zastrzeże!'1 i zwIoki osądzić sprawców wojny i 'yykonać niespelnione postanowienia trakta­towe, wspomniane w pierwszej części noty paiJstw sprzymierzonych z dnia 5. maja«.

Niemcy przyj<ili więc postanowienia układu

10ndyiJskiego bez zastrzeżeiJ i na tem polega donio­slość tego aktu.

LeUre d'envoi. Paryż, 5. maja 1921.

Komisja oclszIcodowaIl do Komisji dla ciężarów wojennych.

Komisja odszkodowaJl ma zaszczyt podać na podshl­wie załączonego dokumentu do wiadomości rządu niemie­ckiego zestawienie, określające czasokresy i sposoby za­bezpieczenia i zupelnego uiszczenia zobowiązalI niemieckich z tytulu oclszkodowaJ1 na zasadzie art. 231., 232. i 233. trak­tatu w Wersalu.

(Podpisy) Louis Dubois, Salvago Haggi, .John Bradbury, Leon Delacroix.

Zestawienie określaj:;tce czasokresy i spo­soby zabezpieczenia i zupełnego uiszczenia zo­bowiązaI1 niemieckich z tytułu odszkodowaJl. Komisja odszkodowall ustalila zgodnie z art. 233. trak-

tatu w 'Wersalu w sposób, niżej podany czasokresy i spo­soby zabezpieczenia i zupelnego uiszczenia niemieckich zo­boWiclZaIl odszkodowawczych, wynikających z art. 231., 232. i 233. traktatu.

Ustalenie to nie ,zmienia w niczem ani obowiązku

Niemiec do zwrotów, przewidzianych wart. 238., ani wszel­kich innych zobowiązalI, wynikających z traktatu w Vlfer­salu.

l

79

Art. I.

Niemcy są zobowiązane w sposób, w lem zestawie­niu przewidziany zaplacić sumy, ust'anowiom! przez komisję odszIcodowaIl na zasadzie art. 231.,232. i 233. traktatu w 'Ner­salu, a mianowicie 132 111 i l jar Li ó w m a rek w z l o e i e, z a p o trą c e n i e m:

a) sum, wypłaconych już na rachunek odszkodowaI1, b) sum, które zapisać: można na dobro Niemiec, ze

w~ględu na majątek pa11stwowy Hzeszy i paIlstw niemie­ckIch w terytorjach, które w myśl traktatu odstąpiły,

c) wszystkich sum, wplaconych przez państwa obe­cnie. albo przedtem nieprzyjacielskie, o ile Komisja posta­nOWi sumy le zapisać na dobro Niemiec; z d o l i c z e n i e m:

. d) dlugu, zaciągniętego u paI1slw koalicyjnych przez Bdg!y: Wysokość tych potn1cell i doliczeil określi później komiSja oclszkodowaIl.'

Art. II.

~iemcy S~! zobowiązane vv miejsce bonów, które w wy­konaulU § 12 c Aneksu II. Części VIII. (odzskodowania) irakt~ll:, Y': Wersalu już oddaly albo jeszcze oddać mają, WypUSCIC i doręczyć Komisji następujące zapisy długu:

A. Z a p i s y dl u g u 11 a s u 111 ę 12 m i lj a r d ó w 111 a ~'e k w z.lo c i e. lapisy anleży wypuścić i doręczyć na j_ dale] do. 1. lIpea 1\:)21. Od 1. maja 1921 POCZ,!wszy, Niemcy są obowiązane na mocy niniejszego dokumentu z fumlu­szów, klóre mają utworzyć, pIacić corocznie kwotę, wy­noszącą 6% wartości nominalnej wypuszczonych zapisów dlugu. Z tej kwoty należy wyplacać: półrocznie odsetki w wy­~o~\:Ości 5% za rok od zapisów długu, będących każdocze­Sl1ie J) w obiegu, a resztę ohrócić na fundusz amortyzacyjny,

l) Liczba zapisów długu ulega zmianie wskutek amor­tyzacji.

80

celcm wykupienia zapisów długu al pari drogc! corocznego losowania.

Powyższe zapisy długu nazywać się będą w ninie,j­sz)'m dokumencie: »S e l' j ą A z a p i s ó w d l li g lI«,

B. Zapisy dIugu na sumę :38 miljardów ll1 a rek w z I o c i e. Zapisy te należy wypuścić i doręczyć najdalej do 1. listopada 1921. Od 1, listopada 1921. począwszy, Niemcy są zobowiązane na mocy niniejszego dokumentu z funduszów, które mają utworzyć, pIacić corocznie kwotę ,vynosząccl 6% wartości nOl11im~Inej wypuszczonych zapisów dIugu, Z tej kwoty należy wypIacać: półrocznie odsetki w wy­sokości 5% za rok od zapisów dIugu, będących każdocze­śnie w obiegu a resztę obrócić na fundusz amortyzacyjny celem wykupienia zapisów al pari drogą corocznego loso­·wania.

Powyższe zapisy dlugu nazywać się będą w niniej­szym dokumencie »S e r .i ą B z a ]l i s ó w d ł u g u«.

C. Z a p i s Y dl u g u n a s u 111 ę 82 m i l jar d ó w 111 a l' e k w z ł o c i e, Suma ta może ulec sprostowaniu, które okaże się koniecznem przy wykonaniu art. I. Spro­stowanie to nast'lPi przez wypuszczenie albo wycofani(' zapisów dJugu. Zapisy te należy wypuścić i doręczyć Ko­misji oclszkodowa6 bez lmponów najclalej do 1. listopad a 1921. Komisja wypuszczać będzie te zapisy w miarę, jak się przekona, że sumy, które ,y wykonaniu niniejszegn układu mają Nicmcy uiścić, wystarczają na pokrycie od­setek i amortyzacji zapisów dlugu, Od dnia wypuszczeni,1 zapisów dlugu przcz Komisję lnają Niemcy z funduszów, klóre sami muszą utworzyć, pIacić corocznie kwotę, wy­lloszaca 6% wartości nominalnej wydanych zapisów. Z tej kwoty • należy pólrocznie wyplacać odsetki w wysokości' 5% za rok od zapisów dlugu, będclcych jeszcze w obiegu, ,I resztę obrócić na fundusz amortyzacyjny, celem wyku­pienia zapisów długu ell ]Jari, drogą corocznego losowania.

HZ'.Id nicmiecki zobowi,}Zany jest dostarczać komisji kuponów, w miary wydawania zapisów dlugu przez komisję·

81

Powyższe zapisy dlugu nazywać się beda w niniej­szym dokumencie »S e l' j ą C z a p i s ó w dl u g u« 1).

Art. III.

Zapisy dlugu, przewidziane wart. II., będą skryptami c1lużnemi, podpisanemi przez rząd niemiecki, opiewającemi na okaziciela, Ich formę i wartoŚ<': nominalną sztuk określi Komisja odszkodowa!1, tak, aby zapewnić im łatwy zbyt na rynku pieniężnym. Zapisy mają być wolne od wszelkich po­datków i ciężarów, które obecnie w Niemczech istnieją

lub w przyszlości wprowadzone będą. Zgodnie z art. 248, i 251. traktatu w Wersalu zapisy długu będą zabezpieczone na całym majątku i wszystkich dochoda'ch Hzeszy i nie­mieckich pa!1stW związkowych, a w szczególności na fundu­szach i dochodach, określonych wart. VII. niniejszego układu.

Zapisy długu A, B i C będą mialy na wymienionych funduszach i dochodach prawo zastawu pierwszego wzglę­dnie drugiego względnie trzeciego stopnia,

Oprocentowanie zapisów dlugu będzie zabezpieczone w ten sam sposób, jak spłaty, które Niemcy mają uiszczać na podstawie niniejszego dokumentu.

Art. IV.

Niemcy są zobowiązane pIacić corocznie, aż do zamor­tyzowania zapisów, określonych wart. II. z właściwego funduszu amortyzacyjnego:

l" sumę 2 miljardów marek w zlocie; 2" a) sumę, kLórą Komisja określi jako ekwiwalent

25 % wartości \vY,wozu niemieckiego w ciągu 12 miesięcy, od 1. maja 1921 począwszy,

1) Skoro oprocentowanie wynosi 5%, a amortyzacja 1 %, wszysLkie trzy serje, zapisów dlugu umorzone zostaną w ci~gu :lG do 37 lat. Chwila jednak emisji serji C zależy od finansowej sytuacji Niemiec i dlatego nie można ozna­czyć Lerminu, w któryfn Niemcy w zupelności uiszczą zo­bowiązania ',reparacyjne.

Z zagadnie" polityki światowej, 6

82

albo b) inną odpowiednią sumę, oznaczoną na podstawie

innych kryterjów, zaproponowanych przez Niemcy i przy­jętych przez Komisję;

3° sumę dodatkową, odpowiadającą 1 % wartości ca­lego wywozu niemieckiego, oznaczoną według znamion wyżej określonych albo inną sumę dodatkową," obliczoną według zasad, podanych pod b).

Skoro tylko Niemcy wypełnią wszystkie· zobowiąza­nia, wynikające z niniejszego dokumentu z wyjątkiem zo­bowiązań, które wynikają z zapisów długu, będących jeszcze w obiegu, kwota, jaką mają corocznie płacić w myśl niniej­szego §, będzie zniżona do kwoty, potrzebnej w danym roku do opłacania procentów i amortyzacji zapisów, będących

jeszcze w obiegu. O ile art. V. nie postanawia inaczej należy kwoty,

przewidziane sub 1° płacić kwartalnie, najpóżniej 15. sty­cznia, 15. kwietnia, 15. lipca i 15. pażdziernika każdego

roku, kwoty zaś przewidziane sub 2° i 3° płacić należy kwar­lalnie, najpóżniej 15. listopada, 15. lutego, 15. maja i 15. sierpnia na podstawie wywozu w przedostatnim poprzedza­jącym kwartale. Pierwszą ratę należy zapłacić najpóźnicj

15. listopada 1921, na podstawie wywozu w kwartale, kOI1-czącym się 31. lipca 1921.

Art. V.

Niemcy mają zapłacić w ciągu 25 dni od chwili no­lyfikacji niniejszego dokumentu 1 miljard marek złotych

w złocie albo w dewizach, przyjętych przez komisję albo w niemieckich bonach skarbowych o trzymiesięcznym ter­minie płatności, żyrowanych przez uznane banki niemieckie, płatnych we frankach w Paryżu, we funtach w Londynie, w dolarach w New-Yorku albo w jakimkolwiek innym pie­niądze w kraju, oznaczonym przez komisję odszkodowail 1).

1) Dnia 2. czerwca 1921 ogłosiła Komisja odszkodo­wań notę, w klórej wyraziła uznanie dla rządu niemieckie­go z powodu punktualnego wypełnienia obowiązku, wynI-

83

Zapłalę tę uzna się za dwie pierwsze raty kwartalne długu, przewidzianego wart. IV. (1).

Art. VI.

Komisja powola do życia w ciągu 25 dni od notyfi­blcji niniejszego dokumentu, zgodnie z postanowieniem zmienionego § 12 bis Aneksu II. Traktatu, specjalną pod­komisję, która będzie nosila nazwę »K o m i t e t u g w a­l' a n c y j n e g 0«. Komitet gwal'aneyjny składać się będzie z zaslępców paJ1sl w sprzymierzonych, obecnie reprezento­wanych. w Komisji odszkodowań, oraz z zastępcy Stanów Zjednoczonych, o ile zechcą zamianować swego zastępcę 1). Komitet gwarancyjny może koopotować najwyżej trzech zastępców obywateli il1l}ych paJ1slw, o ile komisja przyj­dzie do przekonania, że obywatele tych państw posiadają

kającego z art. V. W zakreślonym terminie Niemcy uiścili

pierwszy miljard w sposób następujący: 1) 160 miljonów marek złotych częścią w zlocie, czę­

ścią w dewizach; 2)840 miljonów marek złotych w 20 bonach po 10

miljonów dolarów; 200 bowiem miljonów dolarów równa się wedJug parytetu zlota 8'10 mil,ionom marek złotych (1 do­lar = 4.20 Mk). Sześć bonów opiewało na Londyn, sześć na Paryż, ośm na New-York. Bony były żyrowane przez na­slępujące banki: ))Deutsche Bank«, »)Disconto-Gesellschafl« i »Bank mr Handel und Industrie« ())Darmstiidter Bank«).

W ciągu trzech micsięcy, tzn. do 31. sierpnia 1921, Niemcy wykupili wydane bony dolarowe w liczbie 20, a tem samem miljard marek w zlocie efektywnie zapłacili.

') KomiteL gwarancyjny ukonstytuował się dnia 27. maja 1921. w składzie następującym: Sir I-hIgh Lewick, jako delegat-zastępca Wielkiej Brytanji w Komisji odszko­dowaI1, generalny kontrolor l\1auclere, jako delegat-zastępca Francji, d'Amelio, jako delegat-zastępca Włoch, Bemelmanns, jak()o delegat-zastępca Belgji, Sekiba, jako delegat Ja­ponji i Diuricz, jako delegat Jugoslawji. Stany Zjednoczone nic desygnowały delegaLa.

6*

84

zapisy dlugu, wydane na podstawie niniejszego układu w ilości, uzasadniającej prawo do posiadania zastępstwa

w komitecie.

Art. VII.

Komitet gwarancyjny jest zobowiązany zabezpieczyć

IwIeżyte wykonanie art. 241. 1) i art. 248.") traktatu w Wer­salu. Ma on czuwać nad tem, by funduszów, przeznaczonych na zabezpieczenie świadczeó, do których Niemcy są zoIJo .. wiązane wedlug art. IV., użyto na cele zapisów długu, prze­widzianych wart. II.

N a fundusze Le skladać~ się maj,r a) dochody z wszystkich cel morskich i h!dowych,

w szczególności z wszystkich opIat przywozowych i wywo­zowych;

IJ) dochody z 25%-owej opIaty od wartości całego wywozu niemieckiego, z wyj'.lLldem wywozu, obciążonego

na mocy ustaw przewidzianych wart. IX. opłatą, conaj­mniej ,25%-ową;

c) dochody z podatków bezpośrednich i pośrednich albo z innych żródeł, które rząd niemiecki zaproponuje, a komitet gwarancyjny przyjmie zamiast albo obok sum, przewidzianych sub a) i b).

Rząd niemiecki złoży fundusze, przeznaczone na cele zapisów dlugu w zlocie lub obcych walutach, przez komitet uznanych na rachunkach, które otworzy się na imię komi­tetu i które pod jego kontrolą pozostawać będą·

Hząd niemiecki zwróci eksporterowi w walucic nie­mieckiej równowartość 25%-owej opłaty, przewidzianej sub b).

Hząd niemiecki jest zobowiązany donieść~ komitetowi gwarancyjnemu o zamierzonych zarządzeniach, które mo-

1) Art. 241. brzmi: Niemcy zobowhFują się oglosii', utrzymać w mocy i opublikować wszystkie ustawy, regu­laminy i dekrety, któreby okazaly się niezbędnemi dla za­pewnieniel calkowitego wykonania niniejszych postanowieó.

2) Art. 248. - patrz wyżej str. 71.

85

glyby wydajność jednego z wymienionych źródel do­chodowych zmniejszyć, i na żądanie komitetu przezn8czy<' Il,l zabezpieczenie inne, przez komitet uznane fundusze

[(omitel. gwarancyjny jesl zobowiązany przeprowa­dzić w imieniu Komisji ocenę zdolności platniczej Nie­miec, jak lo przewiduje § 12 b Aneksu II. Części VIII. lraktatu w ~Wersalu. Jest zobowiązany badać w imieniu Ko­misji, a w razie potrzeby prostować sumę, podaną przez rząd niemiecki, jako wartość wywozu niemieckiego, celem obliczenia raty płatnej w ciągu każdego roku względnie

każdego kwartału. N a mocy art. IV. (2) jest zobowiązany badać i prostować w imieniu Komisji wartość funduszów i dochodów, przeznaczoi1ych według niniejszego artykułu

na cele zapisów długu.

Jest również uprawniony do przedsiębrania wszel­kich zarzącIzeiJ, które uważać~ będzie za konieczne dla za­bezpieczenia należytego wykonania swych zadaó.

Kom.itet gwarancyjny nie ma prawa mieszać się

w sprawy administracji niemieckiej.

Art. VIII.

Zgodnie z postanowieniem zmienionego § 19 alinea 2 Aneksu II. mają Niemcy za uprzednią zgodą Komisji na żądanie każdego z paJlstw sprzymierzonych dostarczyć ro­botników i materjałów, których pai1stwa te potrzebować

będą już lo dla odbudowy zniszczonych terytorjów, już też

dla przywrócenia do dawnego stanu i rozwinięcia życia go­spodarczego. ~Wartość~ dostarczonego materjału i dostarczo­nej pracy oceni dwóch znawców, z których jednego wyzna­czą Niemcy, a drugiego interesowane paóstwo, w ~ braku zaś zgody jeden 'rozjemca, wyznaczony przez Komisję.

Postanowienie powyższe nie odnosi sie do oszacowa­nia dostaw, wykonanych zgodnie z Aneksa~i III., IV., V.

IV. Działu L Części VIII. Traktatu w Wersalu.

Art. IX. Niemcy są zobowiązane zastosować wszelkie środki

natury ustawodawczej i administracyjnej, aby ulatwić wy-

86

konanie angielskiej ustawy o odszkodowaniach niel~iecl~icl: z 1921 r. (German Heparation Hecorery Act 1921) l kazde] analogicznej ustawy, wydanej przez którekolwiek pallstwo sprzymierzone, jak długo ustawa taka mieć będzie moc obowiązującą t). .

świadczenia, wykonane przez Niemcy na podstawie takich ustaw należy zapisać na dobro Niemiec na poczet świadczer\ nałożonych na nie wart. IV. (2) niniejszego aktu.

Hó~nowartość tych świadcze\l w walucie niemieckiej ma eksporterom zapłacić rząd niemiecki.

Art. X.

Państwo sprzymierzone, które korzystać będzie z świadczel'\ w naturze lub inych świadczeń, spełnionych w wykonaniu art. IX., będzie zobowiązane za otrzymane świadczenia zaplacić Komisji odszkodowaJl w ciągu jednego miesiąca od przyjęcia świadczenia, w gotówce albo łatwych do zbycia kuponach; zapłatę tę należy zapisać na dobro Nie­miec, na poczet opIat, przewidzianych wart. IV.

Art. XI.

Sumy, płatne według art. IV. (3), jak również całą nadwyżkę dochodów, uzyskanych corocznie prz~z Komisję na mocy art. IV. '(1. i 2.), .pozostałą po opędzemu przypa­dających na elany rok procenLów i amortyzacji za~isó:w dłu~ żnych, będących jeszcze w obiegu, należy skapltahzowac i w miare wysokości, w porze, którą Komisja uzna za sto­sowna, uiyć do uiszczenia procentu prostego od zobowią­zaó, l;iepokryLych w danej chwili wydanemi bonami. Pro­cent ten w okresie od 1. maja 1921. do 1. maja 1926. nie będzie wyższy niż 21 / 2 od sta, a póżniej nie wyższy niż

5 od sta. Procent od tej reszty długu ·nie będzie procentem

1) Anglja nałożyła na import niemiecki opłatę 50%-owa ale po konferencji londyńskiej obniżyła ją do 26%. Podobne ustawy weszły w życie we Francji i w Belgji.

87

składanym i od reszty tej nie należy się żaden inny pro­cent, jak tylko taki, jaki przewiduje niniejszy artykuł.

Art. XII.

Niniejsze zestawienie nie zmienia w niczem postano­wień, które zabezpieczają ~ykonanie traktatu w Wersalu. Postanowienia te mają zastosowanie do postanowiell niniej­szego układu.

III.

Zmiany traktatu w Wersalu według protokołu Londyńskiego.

Alegatem ultimatum londyńskiego był proto­kół, podpisany przez przedstawicieli państw sprzymie­rzonych, zawierający doniosłe z m i a n y t rak t a t u w e l' s a l s k i e g o. Zmiany te mają przedewszystkiem na celu wzmocnienie zabezpieczenia obligacyj nie­mieckich. Według dotychczasowego brzemienia § 12 lit. c1. zobowiązania Niemiec wobec paI'lstw koalicyj­nych gasły w wysokości, odpowiadającej wartości no­minalnej obligacji z chwilą, gdy te obligacje do­stały się dó rc1k »innych osób niż rządów państw«,

na korzyść których ustanowiono odszkodowania. Obecnie, według protokołu Londyńskiego, obligacje nie­mieclde nawet i wtedy, gdy dostaną się do rąk osób prywalnych, stanowią w dalszym ciągu część niemie­ckiego długu reparacyjnego i z tytułu umieszczonej na nich klauzuli zabezpieczenia na majątku i docho­dach państwa podlegają kontroli komitetu gwaran­cyjnego. - Tym sposobem aljanci dbają o losy nawet tych obligacyj, którc kursują wśród ludzi prywatnych,

. starają się zwiększyć zaufanie w te papiery i ułatwić ich zhyt.

88

PROTOKóŁ.

Podpisani, mając pełnomocnictwa do podpisania ukla­dów, postanowili, co następuje:

Rządy Belgji, Francji, Wielkiej Brytanji, WIoch i .J a­ponji, reprezentowane w Komisji odszkodowań, postana­wiają jednomyślnie na podstawie § 22. Aneksu II. Części

VIII. Traktatu w Wersalu zmienić niżej podane paragrafy w sposób następujący:

§ 12. b i s.

a) Nie naruszając postanowień § 12 alillCa. c Aneksu II. Części VIII., Komisja odszkodowań ma prawo między

1. maja 1921 a 1. maja 1926 podwyższyć z 21/2% na 5% stopę oprocentowania bonów, które Niemcy na zasadzie § 12 alinea c, ustęp 1 i 2 już wydaly lub w przyszlości wy­dać mają, jak niemniej ma prawo wydać odpowiednie za­rządzenia celem rozpoczęcia od 1. maja 1921 wypłat amor­tyzacyjnych za rzeczone bony pod tym jednakże warunkiem, że każda nadwyżka, konieczna do podwyższenia stopy pro­centowej i do wyplat amortyzacyjnych wyrównana zostanie przez obniżenie od 1. maja 1921 oprocentowania poniżej 5%; procent ten należy zapisać na debet rządu niemieckiego jako część długu, niepokrytego bonami.

Komisja odszkodowaIl ma prawo zażądać od Niemiec wydania nowych zapisów długu, oprocentowanych w wy­sokości 5% i amortyzowanych w wysokości 1 %, począwszy od 1. maja 1921. ,Vzamian za nowe bony zwróci Komisja odszkodowań bony, które na podstawie § 12 alinea c, ustęp 1 i 2 już wydano.

Komisja odszkodowal'l ma prawo od.roczyć od 1. maja 1921 do 1. listopada 1921 rozpoczęcie wyplaty odsetek i rat amortyzacyjnych od bonów, których wydania może zażądać wzamian za bony, wydane w wykonaniu § 12 alinea c, ustęp' 1 i 2.

Komisja odszkodowań ma prawo emISJą bonów zwy­.czajnych zastąpić specjalną emisję bonów, przewidzianą

89

wart. 232., odnośl~ie do dlugu belgijskiego. Komisja oclszko~ dowall ma prawo całą sumę nominalną, na jaką opiewaj~ bony, podzielić na serje, obdarzone rozmaitemi prawami pierwszei1stwa, mając na oku fundusze, które slużą do za­bezpieczenia bonów.

b) Komisja odszkoclowall ma prawo zażądać od Nie­miec, aby pl'zeznaczyly pewne bliżej określone dochody albo fundusze, na oprocentowanie całości bonów albo pe­wnych tylko seryj.

c) Komisja odszkodowall ma prawo zażądać, aby w tekście bonów, które wydane zostaną w myśl § 12 alinea c, umieszczono wzmiankę, stwierdzającą wyżej wspomniane przeznaczenie określić się mających funduszów i dochodów. U o 11 y, n a k t ó r y c h t e g o r o d z a j u w z m ia n k a j e s t u m i e s c z o n a, z o s t a j ą m i m o t r e ś c i § 12 a l i n e a et częścią długu ni'cmieck,iego nawet wtedy, g d Y z' o s t a n ą p r z y z n a n e i n n y 111 O. S o b o m, n i ~ r z ą d Y P o s z c z e g ó l n y c h p a 11 s t w, n a r z e c z k t o­l' Y c h p i e r w o t n i e u s t a n o W i o n o s u m ę n i c­m i e c k i c h z o b o w i ą z a ń r e p a r a c y j n y c h.

d) Komitet gwarancyjny, ustanowiony przez Komisję ocIszkodowa!l na zasadzie § 7 Aneksu II. ma prawo czu­wać nad sposobem zarządzania oznaezonemi dochodami i ustanawiać terminy i sposoby wypłat potrzebnych na po­krycie bonów i innych wypłat, stojących w związku z zo­howiazaniami niemieekiemi.

L Rząd niemiecki ma przeznaczyć na cele bonów nastę­pujące dochody:

1) dochód ze wszystkich niemieckich cel i opIat mor­skich iląclowych, a w szczególności dochód ze wszystkieh opIat od przywozu i wywozu;

2) dochód z 25%-owej opłaty od wartości całego wy­wozu niemieckiego z wyjątkiem wywozu, obciążonego oplatą conajmniej 25%-ową na mocy ustaw któregokolwiek z państw sprzymierzonych;

• 3) dochód z podatków bezpośrednich i pośrednich alho innych źródel, które rząd niemiecki zaproponuje, a ko-

90

mitet gwarancYJl1le przyjmie obok albo zamiast sum, wy­mienionych wyżej sub 1) i 2).

Komitet gwarancyjny nie ma prawa mieszać się

w sprawy adminislracji niemieckiej. e) Komisja odszkodowaIl ma prawo zażądać, aby

Niemcy wydały bony bez kuponów w wysokości, ódpowia­dającej części długu, który w danej chwili będzie niepokryty bonami wydanemi zgodnie z postanowieniami zmienionego § 12 alinea c. Rząd niemiecki jest zobowiązany wydać ku­pony do powyższych bonów w terminie późniejszym, który ustanowi Komisja odszkodowań, skoro przekona się, że

Niemcy mogą zapłacić odsetki i amortyzację, przyczem amortyzacja ma się rozpocząć w tym samym terminie.

Bony, do których kupony nie będą przyłączone, uwa­żać się będzie za część długu niepokrytego bonami ze względu na odsetki, które na zasadzie § 16 zmienionego Aneksu II. zapisać należy na debet rządu niemieckiego.

§ 19. i n f i n e.

Niemcy są zobowiązane, za uprzednią zgodą Komisji odszkodowań, dostarczyć na żądanie każdego z państw

sprzymierzonych materjałów i robotników, potrzebnych dla odbudowy zniszczonych terytorjów, jak również dla popar­cia odrodzenia i rozwoju gospodarczego. Wartość tych ma­lerjałów i tej pracy oceni dwóch znawców, z których je­dnego wyznaczą Niemcy, a drugiego interesowane państwo, w braku zaś zgody jeden rozjemca, wyznaczony przez Ko­misj.ę odszkodowal'l.

Niniejsza decyzja będzie notyfikowana państwom,

które podpisały traktat pokojowy, a nadto Komisji odszko­dowall.

Londyn, 5. maja.

(Podpisy) Jean Jaspar, A. Briand, Hayashi, C. Sforza, D. Lloyd George.

B)

ARTYKUŁY KEYNES'A 1).

L

Nowy układ co do odszkodowań.

Znikneła, złuda powojennego, gospodarcze.go riOlzkwit u i ~pessyrmizm zajął miejsce ni.euzusadulO­nych nadziei z wiosny 1920 110ku. PesymlZl~1 ten w,y­pływa głównie z przesłanek gospodarcze] ~~tUl~, horyzont polityczny bowiem, n~w~t .'iV IrlandJ:', r?z­jaśnia się nileoo; nie lękamy SIę JUZ. bo~s,~,ewlcl{Ich zaburzeń; Francjaod[ożyła, prz,ynaJmmeJ n~ c,zas jakiś, swój miecz a repub1ika.l1,sk~ ~1ząd' AmerykI p~~n. o,stmżnie objawia swą życzhwosc dla Europy. l";lkt jednak nie n1'oże być pewnym, czyśmy już przel{I1~~ czyl1 martwy punkt, od którego poc.zą:vsz,y WZ1il'OSIC sie bedziemy w rozwoju, czy też stOImy u progu ol~res~l długotrwałego rozkładu. ~--'---

1) Tłumaczyli pro f. Władysław ~eopold. Jaworski, dr. Mieczysław Lilienlhal i Witold Krzyzal1owsln.

W pi,ęciu, zwi~za,nych ze sob~ artykułach chciałbym, z k0'nieczności jak najzwięźlej, przedsta­wić: cztery gospodarcze zagadnienia najbliższej przy­szłości'; nowy układ z Niemcami! c;o doodszl"odo~ WaJ1, zmniejszenie się istotne popytu, problem wy­dajności pra'cy i przesunięcie gospodarcze,g0' punktu ciężkości między starym a nowym światem. Wyhra­łem te cztery pytania, ponieważ wydaj~ mi się one najhardziej charakterystycznemi dla bada]} nad od­budow~ gospodrarcz~.

Dnia 21 maja 1921 roku po wielu lwnferen­cjach, sztucznym hałasie i teatralnych sz:tLwzlkaoh, przystosovvranych do umysłowości d:oby obecnej, pod­pisały Niemcy, przedstawiony przez kO'alicję, nowy układ c'0 do odsz:kodowaó. Był 0])1 lepszy niż po­przedni twktatolvy, bardzi'ej umiarkO'wany co do, kwoty, hardzJiej stW10wcz,y co do fÓ'Ilmy i lia.pohie:gł zam~ceniu p0'koju w E Ul1o'pie , czem byłoby .ohs,a­clzeniezagłęhia Ruhr. Dał on krajom kO'alicji osiem miesięcy wyt.chnienia, by nabrały rO'zUl11u. Dla mę­żów stantl tych krajów sta,nowił równie wielki zysk na czasie, by mogli doj,ść dO' przekonania, że płytkie i podniiecaj~ce oświadczenia nie s~ jedynym środ­kiem podtrzymania mniemania o ich miło,śd ojczy­zny. Takto wszyscy byli zadowO'leni. W ogólnej uóe­sze wierzyło wielu, że tym razem nastała z:goda na dobre. Jedlnakże mimo jej wartości dla chwili obe­cnej nie należy się łudzl'ć: nowy układ jest, jak ws,zystkie poprzednie, środkiem wyjści>a z kłopotu, środkiem zyskania na czasie i z natury swej wyma-

93

gać będzie poprawy i uzupeł.nienia w na,jbliższych lalach.

Niemcy mają płacić rok rocznie w gotówce i naturz,e równ0'wartO'ść dwóch miljardów marek złotych, a nadt.o 26 procent od wartości swego eks­portu. Dalej mówi układ o wydaniu hO'l~ów. cel;:n: zahezpieczenia tych wypłat (co jednak NIemIec ]u.z nie obciąża), o wyznaczeniu komitetu gwarancYJ­negO', wreszde D termina1cn płatności, CD ma o tyle znaczenie, że rozmyślnie postanO'wiono Niemiec zby­tnio w I'oku kalendarzowym 1921 nie ,obciążać.

By obliGzyćogólne oibó~żenie, trzeba wZ,iąść w rachubę niemiecki ekspo.rt, l~tóry w rOiku 1920 można liczyć na mniej więcej 5 miljal'dów mar~k złotych. \V roku bieżc!cym będzie Dn większy, co ]e­dnalk równoważy fakt spadku cen, w zlocie wyra­żonych, na rynku światowym do wysoko.śd mniej­więcej dwóch trzecich dawnego poziomu. Jest wiQ~ mał'D prawdopodobnemJ byśmy za ni'sko szacowalI prz,yjmując na rok 1921 wartość eksportu 6 miljaT­dów ma,rek złotych. Na tej podstawie suma płacona z tytułu 26 procent wynosić będzie olwło 1'/2 miljar­da, a wszystk,o łącz:nie 3'/2 miljarrda marek złotych. Nie badajmy narazie, czy Niemcy będą w stani'e z;a~ płacić koalicji ,3'/2 miljardaze swego 6-do miljar­dowego. eksportu (zostawałoby Niemcom 2' /2 mi'­ljarda na pokrycie importu, t.o jest mniej niż po­łowa importu w roku 19,20) i zwrM'my się do prak­tycznego czysto. zagadnienia termiinów płatności. Hok w układzie co do. od;szkodow<:1i1 liczymy od 1 maja 1921 do 1 maja 1922. Do 30 sierpnia 1921

94

mają Niemcy zapłacić 1000 miljonów marek zło­

tyoh, 15 listopada przyjmując eksport jak wyżej dalsz,ych 390 miljonów, 15 stycznia pł'atna j.est no­wa raba 500 miljml:ów, 15 lutego 1922 płatne jest znów 390 miljQnów, 15 kwietnia 1922 zaś 500 miljQnów, razem więc do 1 maja 1922 mIm 2.780 miljQnów. Ni!ec,o niższ,a od przewidywanej cyfra pochodzi z usta­lenia terminów płatności, ponieważ w pierws,zym l'oku wstawionQ, zamiast cz'tereoh, tylko dwie kwar­tah1e opłaty od eksportu. Gdyby jed!uak eksport Nie­miec okaz,al się większy, musiałyby zapłacić odpo­wiednią nadwyżkę.

\Varto,ść świa1czer'l w naturze, szczególn~e dQ­staw węgla, na'leży Niemcom zapisać na dobro, a wy­sokość tyoh uznar'l oceni'Ono na 1.200 miljonów ma­rek złQtych rocznie. Cyfrę tę uważać należy za ma­xiilT1UIm, ,v rpra'Myce prawie że nueo,siąlga'1ne. J e­dnakże, gdyby oznaczoną za węgli el cenę podnieść (punkt do którego jeszcze powrócę), to moglaiby z tego ivyróść pozycja przekraczaj~2ca 800 miljQnów.

Otóż zapewne Niemcy zdołają uiścić ratę 31 sierpnia pHl'Cąe jcl w części nagromad2lonemi przed 1-szym maja wartośdami zagranti'cznemi, w części

zaś dQchodem z ostatnich sprzedaży marek na gieł­dach. Raty z 15-go listQpada i 15~go styczmia zostanq pokryte z nadwyżką, dokouanemi od l-go maja do lej daty dostawami węgla i innych materja,łów, a na­wet rata z 15-go lutego może zostać: wyrównaną za­granicznemr walorami, nagromadz.onemi wpływami z eksportu lub wreszcie z d,alszych sprZledaży marki na giełdach. Ale już wyplata z 15-.;go kwietnia stwo-

95

rzy wiele trudności, a to z powodu szybko po sobie idących rat, a mi'anowicie: 390 mi1jonów marek zŁo­tych 15 maja, 500 miljonów 15-go l,ipca, 390 miljo­nów 15-go sierpnia 1922. Nieodzownie gdzieś mię­dzy lutym a sierpniem 1922 popadną Niemcy w ntie­wypła:cabość i to będzie koniec naszego okresu wy­tchnienia.

IstniałlOby j edn'O ty Ik'O wyjście z tej ślepej

uEczki, a miano.wicie gdyby się udało. w miejsce króN"oteI1minowyoh pożyczek uruchomić kapitał. Potężne aktywa Niemiec są do tej pory nie­tknięte, a miail1.owicie obłożQna 'Obecnie sekwe­strem w Ameryce własność niemieckich poddanych, której wartość wynosi fn:niejwięcej 2 miljardy marek złotych. Gdy~y można" pośredl1ii:o czy bezpośredniQ, użyć tego na cele oclsz:l"odowar'l możnaby odpowie­clnioodsunąć bankructwo w niec.o dalszą przyszł.ość. Podobnie udzielenie Niemcom wydatnyoh .ohcych kredytów, nawet trzechmiesięcznych kmdytów ban­kowych, zwbezpieczonych skarbem kruszcowym Banku Rzeszy,mogłohy tę chwrilę krytyczną nieco odsunąć, choć na dł.uższą metę wszystko to był'Oby bezskuteczil1em.

By usprawiedli,wić ten ostateczil1y wniosek mo­żna problem rozpatrzyć z d,vóch albo trzech różnych punktów widzernia. Chcę je pl'zeiść po kolei, .ogra­niczając się przytem do tego, czego można się 'Od Niemiec spodziewać w najbliższej· przyszłości, a wy­l;:Juczająl(~ to, co kraij ten w dalek:i,ej przyszłości, w: oIw.­licznośoiach dziś nieznanych, mógłby świadczlYć. Po pierw:sze jest pewnem na podlstawvę bilansu haJlldl'O-

96

wego, że Niemcy przy eksporcie o wartości 6-cin miljard6w marek złotych nie mog~ ścieśnić tak sw.e?o importu, ,by osi~gnąć nadwyżkę trzech i pół 111ll.laTclia. Odwrotnie jeśliby się Niemcom udrał'O :"viększyć swój wywóz, to równocześnie wzros,łyby lcho:how.iąz:ki płatnicze. Jeśliby naprzykłac1 po",".io­d~o SIę ~Iemco~ trudne zadanie podwojenia, w po­rownanrlU Zi rphem 1920, swojego eksporlu to suma, jaką mieliby placić z tytuł.uordsz,kodiowania wynio .. słaby 4.600 milj'Onów marek w złocie. Poniewa,ż w tym czasie gdy niemiecki import wynosił 5.400 mHj~nów, eksport dochodz,irl do 5-ciu miljardów wymkałoby, że Niemcy, by wywięzać się ze s'wych zohowi<;tzaI1, mUlsiałyby ,!podwoić: swój wyw6z nie P,Od~1'OSZąC ani na jotę swego wwozu. Czy znajdz,j'e Się Jednak ktoś, CIQ mógłby to przyjąć:'?

Zwróćmy się następnie do zagadnienia budżetu, ocliszl"odovvanie jest bowiem zobow,ięzaniem sie rza­dll :n~emie.ckiego i musi być polmj'te zapomoc~l p~_ da.tkow. LICZ<;tC 20 marek papierowych na jedna zlota (~v chwili gdy to piszę stosunek jest taki), 3~!" mi: lprda marek złotych równałoby się 70-ciu papie­rowym. Os'tatnie cyfry niemieckiego budżetu Ha rok 1921 wylwzuj<;t spodziiewane wydatki (bez od­szkodowar'l) w sumie 93.5 mi:ljardów, dochody 59 mi1jardlów. Znaczy to, że sumy płatne z tytułu od­sz,~wc1owaI1 z,nacz:ni'e s~l wyższe, jak "wszystkie spo­dZIewane dochody. Zapewne możnaby s,kreślk nie­],tóre wydatki i zWliększyć nieco dochody, ale budżet nie zniesie ciężaru odszkodowall, jeśli wydatki nie zostaną z,mniejs,wne do połowy, a wpływy pod wo-

97

.ione. Czy może ktol"olwiek uważa(~ to jednak zla prawdopodobne?

Mógłby ktoś słusznie zauwa,zyc, że nie wspo­mniałem dIQ tej pory o kosztach utrzymania armij okupacyjnych, które Niemcy, oprócz istotnego od­szkod:owania także płacić są zobowiąza'ne. Przew,r­n,je nie ogłasza się wysokości tych kosztów, jednak można przyjąć, że najmniej wynoszą one 25 mi1jar­dów marek papierowych rocznie. Czas byJby teraz się zastanowić, czyby nie należało wprowadzić w życie układu, zawartego w roku 1919 w Paryżu między Clemenc,eau, Lloyd,.Georg'ell11 i Wilsonem, wedlektó­rego wysokość ponoszonych przez Niemcy kosz-iów okupacji ograniczono do 240-tu milj10nów marek zł'O­tych l~OCz:Ii,ie (4.8 mi1jarda papierowych), skODO tylko sprzymieneni »lnabiorą przeko,na,nli a: , że warunki rozbrojeHiia Niemiec zostaly w sposób zadawalnia­jący wypełnione«. Gdyby ta ohni'żonCl kwota sialra si'ę, jak słuszil1loŚĆ nakazuje, rzeczywistością w roku prz:y­szłym, wtedy łączne ohCliężenieNi:emiec z tytułu od­szkodowaJni,a i okupacji wyniosłoby mniejwięcej

75 miljardów marek papierowych. Jak przedstawia się ono jednak z trzeciego

punktu widzenia, gdy we.żmiemy w rachubę zdo,l­ność płatniczą i obecny dochód niemieckiego na­rodlu? Obciążenie wynosi, licząc obecnie 60 milj:o­nów ludności, 1250 marek na głowę mężczyzny, lw­biety lub dziecka. Konferencja brukselska ceniła doc.hócl na głowQ w Niemczech na 3.900 marek, je­dnak już wtedy cyfra ta była ZaJ niska, a dziś z po­wodu dalszego, spadku marki ZJ pewnością jest za

Z %agadnień polityki i;wiatowej. 7

98

niska. Ocena obecnego dochodu na 5.000 ma:rek na głowę hyłaby nmiejwi,ęcej trafną. Jeżeli oprzemy się na tych cyfrach, ods,zl"o.clowa:n:ia sltanowliłyby czwal't<-1 część do'Ohodu. Nawet przy naj dal ej idących oszczę­dinościach (prz,y anulo,va,niu pożycz,el\: wo.jennych i pensyj inwalidzkioh) nie mogłoby własne obcią­żenie podatkowe Niemiec zejść poni:żej 1.000 marek papierowych na gło.wę (to jest 60 miljardów, cyfra znacZlnie niższ,a od dzi'siejszych wydatków). Gdy we­źmiemy to pod u\vagę,to 45 p.rocent dochiQdu spo­łecznego było.by śdą:gnięte na podatki. Zdarzają się okolkz.ności, że bogaty naród może coś podobnego przetrzymać. Zważmy jedn,ak, że 5.000 marek papie­I1o.wych równa się plo cLzisi,ejszym kursi,e 17-tu funt!Qm angiels'kim, a w stosunku do siły kupna, przy dzi­siejszych cenaich w Niemczech 35-ciu funtom sz:ter­lingom, to zmaczy, że, po zapłaceniu podatków, prze­ciętny do.chód tygodni!Qwy na głowęodpowi:acl!arby sile kupna mniej więcej 7-mju szyIangom angielskim. Gdyby Niemcy mogły uzyskać odroczenie zapłaty, to podniósłby się kh dochód i ich sila płatnicza, ale przy talkiem obciążeniu, u:niemożliwiającem oszczę­dnośca jest prawdopodohnem ohniżenie się stopy życi!Qwej. Czy mogą baty i ssawki jalkiegok!Qlwiek mVlilecznioll1ego w his10rji mądu wy,ciągnąć z na­rodu, będąoego w takiem po.łożeniu, poIowędo­

chodu? A przeC'lez wciągnąłem do rachu.nku cyfry stosunkowO' nisIde, ponieważ rzeczywiste obcicl­żenie Niemiec w roku 1922 wynosi 3.200 marek papiierowyoh na gŁowę, a naj,świeższe nilemieokk obliczel1Jia dają dochód na gŁowę 4.5DO marek pa-

99

pierowych, co o.Zlnac.zał:o zabieranie nie połowy, lecz dwóch trzecich dochodu.

p i e r· ws z y m w i, ę c r e z li l t a t e ID mo i c h r!Q z waż a 11 j e s t, ż e n.o w y u kła d c lO d n o d­szko.d,owaI1 p,ozwala nam od:etchnąć s Wio bo d n ie d O' rok u 1922, a' l e ,n i e d a je, p o do. b ni e jak p n p r z e d n i e, w i d o k ó w d 1 u ż s z e g o t r w a n i a.

II.

Ogólne zubożenie, jako konieczny skutek odszkodowań.

\V moim poprzednim a:rtykule podstmvą przy to·· ez,onych przezemnie cyfr był przybli'ż,ony obecny rozmiar n\iemieokiego. handlu zagranicznego. Wy­nikało z nkh jasno, że Niemcy nie mogą zapłacić, nałożonych na nie przez sprzymierzonych k!Qsztów reparacji. Jeżelibyśmy jednak przypuśclili, że paI1': siwo niemieckie mogłoby przy pOZlbawio.nej wartości walucie i przy nilskiej stopie życiowe1 p!Qdnidć zna­czn:ie swój eksport, to jakli wpływ mi:ał·oby to na handel reszty .świlalta?

Pragnąłbym kwestję tę zbadać' trochę dokła­dniej, ponieważ budzli Oil1a obecnie w vl'ysokim sto­pniu ogóll1e zainteresowani~ i ponieważ sposób, w j?ki si~ na nicl odpowie, mógłby s,tan!Qwczlo wpły­l1C!Ć .na o.pinję publiczllC! w krajach, które Se! główne­mi go.SPOclal'CZemi współzawo.dnikami Niemrrec. Na

7*

100 -

wstępie jed.nak mu 3Zę zaznaczyć, że wedle mojego zdania obawy żywi.!ine w tym względzie są przesa­dzone. Nie sądzę, jeby pozrbawliony wartoś·c·] kurs weksli i niższa stopa życiowa sta'nowi,!y trwałe ko~ rZy\'3ci handlowe. Gdyby tak /by1.o, to żaden kraj nie mógłby się spoclzliewać, że z Polską lub Rosjcl bę­

dz/ie kiedyk,olwiek. skutecznie konkurował. Osobi­ście jestem pewien, że sprawa nie slwl1cz,y się na tem, ż·e Niemcy zaga';'ną dl,a siebie handel światowy, ~lle że skm'lczy się poprostu w ten sposób, że Niemcy l1lle będą w stanie tego zapłacić, co sprzymierzeni na nich nałożyli. Mimo to bl~ższe zhadanie dru­giej altern,atywy wa'rte jest trudu, chociaż, jak powie­działem, pl'awdopodobieI'lstvw przemawia za tem', że coup de grace wymi,erz,ony będzie na innej d:ro­dze. Sam Lloyd George ma już od poC,Zątkll ten argument w rezerwie, jako linję odwrotu, gdy bę­dzie chciał cofnąć się ze swoich przyrzeczeó. Prę­dzej czy późriiej przypomni on nam z pewlllośoicl

sw,oją mOlwę, wypowiedzianą podczas \vyrborów pó­źną jesienią 1918 w Newcastle (29. XI). W mowie tej ograniczył on s\voje słowa o odszkodowaniu wo­jennem 'wyrażnem z,astrzeżeniem: »Niemcy pio,wiln:ny i muszą płacić, ale nie zezwoli się przytem na żaden 1;aki sposób płacenia, któryby mógł zaszkodziić prze­mysIowi w krajach sprzymierzonych«.

Przedewszystkiem zastanówmy się, jakie arty­kuły mogłyby Niemcy w wielkiej .ilości wywozić,

gdyby były w sta'nlie swój wywóz, powiedzmy, po­troić w s't,osunku do obecnej wysokości. Jeżeli przy­tem uwzględnimy nie .odkglą, ale hezpośrednic~ przy-

101

szlość, to nie może co do tego zachodzić żadna wąt­pliwość. Następująca tabela okazuje, w jakill11 pro­centowym stosunku zmajdowały Slię poszczegó'lne ka-' teaorje towarów do całości wywozu w r. 1913

5 . i w pierwszych 9-oiu miesiącach r. 1920, ostatl1lego okresu, z którego posiadamy cyfry.

N i e m i e c k i w Y wóz.

Towary żelazne ...... , . Maszyny (łącznie z samochodami) Chemilcalja i barwiki . , . Materjał opałowy (węgiel t. d.) Towary z papieru Artykuły elektryczne Towary z jedwabiu Towary z bawełny Szkło ..... Towary ze skóry . Towary ;~ miedzi .

% całości wywozu.

1913 1920 13'2 20'0

'1"5 12'0 4"(?) 13'0 7'0 6'5 2'5 4'0 2"0 3'5 2'0 ;3'0 5'5 3"0 0'5 2'5 3"0 2'0 1'5 1"5

Towarv z wełny i cukier, które przed wojnE,! notowane były w bilansie wywo'z'owym .jako 6 i! 2.5% nie zajmują w eksporcie r. 1920 miejsca, któreby było godne wzmianki.

Liczby te wykazują, że Niemcy tyllw wówczas Uczyć mogą na znaczne dochody z eksportu, jeżeli będą wywoZli,ć towary z żelaza ,i siali, chemikalja, bar~ wiki, towary przemysłu . \.vłókienuiczego i węgiel. Gdyż to są jedyne artykuły wywoz;owe,kiŁóre ten kraj

102

może wyl\varz,ać w wiell"i,ch Ho,ści>ach. Widlzimy jasno, że po wojnie nie zasz,ły szaególnie znaczące zmiany w procentowym stosunku poszczególnych kateglOryj eksportu. Wyjątek stanowi to, że kurs weksla stosunkowo pohudził, jak su'ę zdaje, wywóz tych a'rtykułów, których produkcja .nie jest tak bar­dzo skazaną na import obcych SUJ:1OWCów.

TymczJasem nacisk wywierany na Niemcy, aby zapłaciły wielkie odszkodowanie, równa' snę nie­uchronnej konu'eczności większego rozszerzenia wy­mienilOnych możlii,wości eksportu, na.,żbyto miałlO

miejsce, gdj7iby na kraju nie ciążyły reparacje. Je­dyną stojącą przed Niemcami otworem możliwością takiego powJiększ6ni,a' eksportu jest jednak oczywi­ście tylko podaż towarów po niższych cenach, niż ceny towarów obcych lwnlmrentów. To mog1oby się stać albo przez obniżenie l{>osztów utrzymania robotników przy utrzymDuiu ich zdlOlnJOiści pracy na obecnym plOziomie, albo przez wsparcia, któreby przemysłom eksportującym były bezpośrednio lub pośrednio przyznane na kos~t reszty społeczeństwa. Takie stosunki, gdyby trwały dłużs'zy czas,l11Iogłyby równol10dnym przemysłom innych kr.a:iów przynieś(' z pewnością szkodę, gdyż ~yłyby one pl'zez tlO zmu­szone rozmiar swej pl~odukcji pomniejs,zyć i swojej dzu;ałailll1lOści nadać inny, bardziej opłacają,c,ysrię lde­runelL

" Przemysły te ucierpiałyby bez wątpienia. Je-dnakże popadliby:śmy w złudzenie, które wywołuje! cła ochronne, gdYibyśmy z tego wysnuwa,111 wnios,ek, że otrzymanie ods~kodowani,a mus~ otrzymującemu

-103

je prZiynieść l{loniieczmie szkodę. Prz,ez nałożenie IObo­iviązku odsz,k:odowania zmusza jeden kraj mieszkań­ców drugiego kraju do pracowania dla pierwszego z tych krajów, a z tego wynika logicznie, że kraj, który otrzymuje wy.nagrodzenie, będzie miał mniej do wypmdukowania tych towarów, w których po­l{>onany kraj dłużniczy 'uiszcza odszkod:owanie. J e­dnakowoż, ponieważ z biegiem czasu praca, która w ten sposób nie znajduje zajęcia, szukać będz,ie

innego pola działah1O'ścir i znajdzire opłacające się za­trudnienie we wytwarzaniu innych pożytecznych to­warów, przeto kraj otrzymujący odszkodowanie bę­dzie w ostatecznym rachunku hogatszym, ni'ż przed­tem.

Te proste ekonomiczne prawdy trzeha miel: przed oczyma, jednakże zastos·owanie ich do na­sz;ego przypadku, mieści w sobie dwa warunki, które również zasługują na uwagę. Pierwszym warunkiem jest, że kraj, który przez obl1'i'żena'e cen jest narażo­nym na uszczerbek, musi być tymsamym krajem, któremu przypada odszkodowanie. Drugim warun­kiem jest, że to położenie musi do pewnego stopnia trwać, aby nowa równowaga miiała dostateczny czas dro wytw,orzenia s.ię.

Otóż, piehvszy warunek nie spełnia się, o He idrzie o Wielką Brytanję, otrzymuje ona ni'e całe od.: szkodowal1liie, ale prawie tylko l/fi część.

Wi,adom~ rzeczą jest, że gałęZlie niemieckiego prze'mysłu eksportowego są takie s.ame, j'ak gałęzie angielskiego przemysłu eksporto\vego, i to w taikiej mierze, jak pl'Zy żadnej innej parze nal10dów pJ:10-

104

clukującej we wielkim stylu ,nla .targ światowy. Stany Zjednoczone są \vymusZionem upl~zyvv'ilejowaniem

ekspo.rtu pre;ez rZcld niemiecki mniej na'mżone na usz,czerbek, lecz z drugiej strQny nile biorą udz~alu w odszlwdowan:iu. Francja natomiast, której pewne pI;zemysły z,ostały zdezorganizowan,e, ,otrzyma po­łowQ ods,zkodowan~.a i WlWI1CU p.rzyjdzie na swoje. Tutaj okazuje się sprzeczll10ść inileresów między

Fra'ncją a Wielką Brytanją, którą możnaby najle­piej usunąć przez' Sr!:.oI1l1IOw:anie :i,stniejących długów

i przez ustąpienie Fraincji pie,rwSlzel1stwa w sprawie płatniości .odszkodowania,. Są to, udogodni'enia, które lakże z innych pow,odów są pożądane.

Dl;Ugi z wymienionych wa'ruJl1ków, mi,a:nowicie lrwałość we wypłatach odszkodowania we wielkim stylu jest, mówiąc najłagodniej, zabezptieczona w spo­sób nie bud'zący zaufania. Kto dzrisiaj wieI~y w to, że spTzymierzeni będą w srtrunie przez jedną lub dwie generacje utrzymać potrzehny naoisk na Niem­cy lub, że rzti!d niemiecki posiadać będzie bez prze­rwy potrzebną władzę nad wła'snym .narodem, aby slale w tak wysokiej mieme móc zabierać owoce z jego pracy ~iewo.lnkzej? Nikt nie wierzy w to w głęhi serca. Nie widzę też zupełnie możliwości,

byśmy w tej spTawie mogli pójść do ostate'cznlości. \Vystępek i cnota, rO!z,um i głupota, interes, nami Q­tność, zahobon i współozuoie połączą siQ, aby temu przeszkodz,ić. Nie wierzę, abym mi'ał spo.sohność wi­dzieć Uoyc1a GeOl~ge'a, prowadzącego kampall1ję wy­horc.zą na platfo.rmiie utrzymywaniaarmji mającej bagnetem zmusić Niemcy, by naszych fabryk,antów

-105

podlwpały. Nie! Uoyd George nigdy nie zapomni, źew r. 1918 przyrzekł w.Jhb.omoil11, że ),rnie poz:wloli­my Niemcum płiaoić w taki sposób, by nasz przemysł przez to Ziostał ,zniszczony ii.

Jeżeli wszystk,o się tak stanie, nateTl!cza:s zap.ra­wdę nie opłaci się nas'z przemysł ekspo:rtowy na killm lat Zidez:o,rga:nizmvać, a jes,z.cZie mniej się o.płaci europejski pokój nmażać, wyłącznie dlatego., że siQ boimy zawczasu stanąć oko w olw z .oozywistemi faktami.

Z drugiej strony Niemcy mogą bez pobudizania swojego przemysłu eksportowego. do żywsrZej d'Zira­łaLno.ścri, jakby to w i,nnym wypadku być musiałO, zapłacić, taką kwotę odszkodowania, której przyję­cie byłOrby walI'.le trUrdu sprzym i erzonyd1. , a któ­rej zapłacenie by~oby warte trudu Niem~ec, jalw \v,jrnIla pokuta i dla umożli"vielI1ia dalsIzego. ,spokoj­niejszego życia. ZadQwolnić się tak~l sumą byŁohy bardzo mądrze i mztropnie.

Osobiście wątpię w możliwość wielkiej eks­panzji niemiecki,e~D handlu w bliskiej prż,yszlości. JeżeH rnastąpi powszechne ożywienie hrundlu, to. Niemcy z pewnośoią wezmą wtem udlZ1ial. Jeżeli ceny światowe znowu wrzro,s.ną, natenczas także

.i e:ksport będzrie więceU wart. SądrZ,ę jednak, iiŻ ohawa, że Niemcy .ohniżą ceny światovve, w dotkliwej mie­rze jest przesad:zona. Gdyż liczne przyczynry, ldóre dZiilsiaj umożliwiają halIldlowi niemieckiemu to czy­nić", są z lWI1iecznlo.śc~ ozasowo o.granicZiolne. W pier­ws,zej lin,ji należy uWlZgIQdIlić, że przy I1iepomyśllllej konjunkturze towary stoslllni]wwo małe, ofiarowane

106

po niskIej cEmie mają dla kupca 21ll'a'cz'enie, l ze te towary znowu z.iDlikają, gdy inte;res się poprawia i gdy oeny nie są już opall1owane przez drobne po­daże.

Powlóre, halndel wyWQiZlowy riośnie nie wsku­tek waluty pozbawionej warbośd, le,cz wskutek wa­luty, która jesit w stadjuilTI tmcenia wartośoir. Jeżeli

siła kupna marki niemieckiej opada pręd\zej :zagm­nicą, niż w kraju, to korzystają z tego niemieocy eksporterzy na kO'szt swojego kraju. Ale wa­luta znajdująca się we wstemnym ruchu nrie po­maga nic eksportowi, jeżeli dewalucja przekraoZla pewien punkt. To szczególne pobudzenie wywolZu może jernnak być tylko cZa'slO\vem. PlO trZJecie llIisbe koszta produkcji w pewnych gałęz'ilach fahryoznych mO'żliwe są O'becnie w Niemczech tylko wskutek udogodnień, które w rzeczywiS<tośd są regularnemi paIlstwowemi subwencjami. Materjał opalowy, war­sztaty pnacy, transporty i środki żywlThOrści. są dostar­ozane tym gałęziom przemysłu po ceJil1ach sztuczn'ie niskich, a złĘlczone z lem kosz,Ła tłumaczą po części deficyt budżetu niemieckiego. Slihwencje teotl'zy­muje pnzedewszystkiem przemysł żelaziny i' stalowy. A jednakże gdyby Niemcy choćby tyl{!o powierz,cho­\vnie pmgnęły swój budżet Upo'l'ządkować, bo sub­wencje te musiałyby odpaść. Gdyhy zaś powstały, to inflacja przybrałaby taki rozll11uar, że w bardzo krótkim oZlasie, cała finansowa s[,ruktura bylaby podkopaną. Gdyby źlaś ta fOl~ma państwO'wyoh sub­wencyj się skończyła, to zmilmęłahy także obe,cna sztuclz.na taniość niektórych aIltykulów.

• =2

107

W tym wZiględrziie węgiel ma szczegól,ne zna­ozenie. PJ:1zeciętna ustawowa cena mak,symallna wę­gla wynosiła dolychozas 270 Mk. za toulnę, t. j. mniej niż połowę ceny światowej, przyc,zem wymieniłolna cena mieśC:i w sohie podakk50 do 55 Mk. Odpowie­dnie podwyższ1Clnliłe tego podatku stanow~łoby na­turalnie dla rządu niemieckiego bardzio wydatne źródło dochodów, jest też rzeczywiście rozważany projekf takiego podwyższenia, gdyżc611'a węgla mo- . głaby jese;cze zawsze łatwo być podwyższoną o 200 Mk., nie będąc rażąc,o' wysoką w stosunku do paryte­lu światowego. Podwyższenie podatku ,vęglowego nęci rząd niemiecki jeSJz,cze z i'l1inego powodu, a mia­nowicie z powodu postanowienia traktatu wersal­s1dego, wedle którego węgiel dostarczany sprzymie­rZlonym, jako odszkodowMl!ie licz'ony być musi państwu niemieckiemu po [1~emiecl{!iej c,enie kra­jowej. Wskutek tego Niemcy" pl'Zez pod>yyżsiZ!enie ceny krajowej węgla powi'ększylyby także swolje habet wobec sprz,ymierziOll1ych. Zarazem - a jest to punkt ważny dla zagranicznych producentów że­laza - zmodyfikowałoby to także obecln·e tanie ceny węgla dostarczanego j,ako odszko.dowanie, które id:ztie dlO francuski:Ch i belgijskich odbi'orców. Jeżeli węgiel niel.11iecki pozostan,ie p,rzy obecnej cenie 270 Mk. za tonnę, to konkurencj,a nli.emieckiego że­la:Zła i stali może być potężna; lecz w takim przypad­ku budżeto,we po·lożenie Niemiec doznałoby takiego pogolrsz:plu1a, ze prędzej czy później ja!kieś wyrówlliU­.ią,ce skutki ujemne byłyby nieunrikn,ione.

Sprawa ma jednak jesz:cze inlIJ.ą stwnę godną

108 ,

zastanowienia. Im Niemcy więcej eksplOdują, tem wyższe stają s.ię ich zobowiązania wsl,utek rucho­mej skali. Slopa pI10centowa odslzkodowania eks­poliowego odln'O's,i się w slLałej racie do. wS1zystkich form wywozu. Ta r,ata rOZioiĘlga się navvet na takie dostawy materjałóiv, które nie SĘl kupieckim eks­pOil'tem, lecz które dnstarczane SĘl komisji repara­cyjrnej bez zapłaty. To ZlnaclZ'y, że Niemcy za dostar­czony komisji reparacyjnej węgiel muszĘl tejże ko­mis~i płacić jeszcze w gntówce 26% 'Od wartości we­gla, ponieważ węgiel jest artykułem ekspOirtowYl~. vVslkutek tego przemysł ni!emiecki, roz,wijajĘlc te ga­łęziie eksportu, które zawierajĘl wielkĘl część impor­towanych pr,zedt,em surowców, wyszedłby na term gorzej, niż gdyby się temi gałęzirami eksportu zJU­pdll!ie nie z,ajmnwe.ł. VV rezultaoie, D ile idz:ie o na­ród niemiecki, jako całość, pobiemnde 26% raty l~e­

paracyjnej .od całego®eksportu nie będzie wpływało stale pobudzajĘlco na nietmied:i eksport.

Wniosek z tych wywodów jest taki, że we­wnętrz,n,a sila kUpina niemieckiej marki papierowej staczać slię będ'zie na dół taJk, że z,achęta do eksportu wynikajĘlca IZ obecnej przewyżki wew.nętm:nej s~ly

kupna nad jej stiłĘl zewnętrznĘl musi się zmniejszyć, i że z tego i z innych powodów kO:l1kurenc,ja nie­mieckiegD ekspa.rtu nie bedzie na stale tak silna jak tD niektórzy ludz,ie s~dzĘl. Jeżeli jednak kur~~ weksli niemieckiej marki będzie jeszcze dalej spa­dał, a to musi nastĘlpić pnzez pobiera.hiie obecnych należytości reparacyjnych, t'o Niemcy będą jeszeze przez pewien cz'as w stanrieeksportować po Icenach

$

1u9

niżsZJych, niż ich k'0Il11luuelld. Ale uslil'owarl1,re sprzy­l11icmonych uprawilania prze:z dalsze 2. lata P oH tyki , ktÓirĘl prędzej czy późni,ej ll1'iechyhl1iie muszą porzu­cić, przYlniesie nOllmalnej równiowadze w między­narodowym handlu wiele szkod~y i w ten sposób wywoła .ogól,ue zubożenh~,

III.

Istotna przyczyna przesilenia.

Reforma polityki procentowej.

Wojna światowa, kwest ja rosyjska i upadek g,ospodarczy ,środkowej EUJlopy przyczyniły się do zuhożm1'ia świata i uniel110żliwjajĘl piodniesie'h'ie na­szej stopy życiowej (standard ot lir e) do pierwotneg'J poz:iol11u. Nie sĘldzę jednak, że obecne przesilenie handlowe należy IV pierwszej linji tłumaczyć przez te okoHczno,ści. Trudno rozslrzygnĘlć, czy ogólnie bio­rĘlc, linja, przedista\viajĘlca stan materjalnegD dobro­bytu - wznos,i się czy opada. Przypuszczać należy, że wojna przerwaIa trwały ruch tej liillji ku górze. Poza tem wszysHdel11 dZJiałaj:;t jeszcze prĘlcly perj'O­dycznych prze'silel1, a nasze obecne ni:edomaQania gospodarcze nie S~! niczem innem, jak tyIl{)o ~yj4-tkowo gwaItownem » perjoclycZ1nel11 wstrz,;tśnie­

ni,em«. Talzi<e wyjaśnienie faktów daje przynajmniej tę piDciechę, żeobecnĘl chol'lobę z Imnieczl!1lości CZ8."

sowo ogranicza. Przesilenia gospodarcze przypi's,ują, jak wic,,'

110

domo, rozmaitym przyczynom, o które zreszt2l EPiH.y się toczą między elwnomistami. Także przyczyn:' obecnego kryzysu sc! balldz,o zawiłe, - ale zda:ie ~i.~,

że główną rolę grają tu niekorzystne poł'ożenie

w Azali i błędna ocena tego faktu przez świat hai,­dlowy. Jasnem jest, że wojna jest po,średnią przy­czynĘl przesilenia, gdyż wzmim'y jego ~wytłumacz'yć można jedynie niez,vqkłą Hości~! mylnych oblicze]'], będących konsekwencją nadmiernych wahań \V C',(c:­

nach. Wahania te zaś wynikaje! z państwowej poli­tyki budżetowej. Nadto wyjaśnia obecne przesile . nie 'i ta okoliczność, że przedwojennych pojęć o tem., co jest normalne i przeciętne, nie można bez ~mian~/ stosować przy ocenie sytuacji dzisiejszej. Wszystkie te prz,yczyny złożyły s,ię na ten skutek, że 11andel stracił orjentację i wypadł z norn1Jalnej kolei.

SpoglądajĘlc na okres ostatnich ośmnastu mie­sięcy, przychodlZhny do przekonania, że przyczyn zarniku obrotu hall1dlowego szukać należy n:ietyle w faktycznem położeniu, ile w fatalnych ,ollnyłkaeh, popełniolnych przy 'Ocenie położenia. Przesilenie wy­buchnęło.nie w EUl'opie, lecz w Jap,onji. St::Jlll i c.ld przerzuciło się na Stany Zjednoczone, z Stanów Zje­dnoczonych na Anglję, a wkmlcu na kontynent euro­pejsika', który zres,ztą całego ciężaru przesilenia w p<,l­nej rozciągłości nie odczuł. W Alliglji, z ,,,iosnć!

1920 1'. nie opi,erano horoskopów gospodarcz,ych na nadziei znaoznych obrotów z TLll1cją, Bos]c! i śl10dko­wc! Europą. Tę pomyłkę w ocenie położenia popeł­niły jednak Stany Zjednocwne, gdzie hanki miały nawet oddziały, spełniające dz.iwne ZJadan1ie h1ę-

111

dnego informowania swoich klientów D stosunkach europejskich. W Anglji natomiast zróclełzastoju szukać ,należy w tem, że zamorskie r)mtki w Indja.ch, Auslralji, południowej Afryce i południowej Ame­ryce nagle za wiodły; przewrót zaś relacyj waluto­wych między Londynem a z.alllors·kiemi rynkami w wyższym stopniiU unicestwił pIa,ny i ImHmlacje, niż analogiczny przewrót w s,toslllIllkach międizy Lon­dynem a cell1trami europejskiemi. Na fakt ten zwra­cano dotychczas tak mało uwagi, że ,opłaci Siię cy­fr.owo go zilustrować.

JeżeN porównamy dz:ieó 1. lutego 1920, kiedy konjunktura w pełnym była jeszcze r,ozkwicie, acz­kolwiek rozpęd jej już slabnĘ(ł, - z dniem 1. lipca 1921, bo skon,statujemy, że wprawdzie przy drugiej z rzędu dacie kurs franka francuskilego w stosunku do fun.ta szte.rHngów i kurs funta w stosunku d!O do­lara Ii~eco s~ poprawił, ale w Indjach, Chinach, Ar­gentynie, Brazylji i Chile kurs weksliJ w stosunku d'O funta spadł o 51, 60, 35, 50 i 54%. Derutv tego l,odz,aju dz/i'ałają wpr,ost katastrofalnie. Bozp~­lrując położeni:e na podstawie kursów weksli, przy­chodzi się do przel{JoLlanlia, że wlaśC!iwy ośrodek kry­zysu leży nie w euwpejskkh, lecz w zamorskich rynkach. Wo!cres1ie też, OlznaCZ1on)'1m wyżej po­danem:i datami, niejednokmtl1lie rymess londyńskich w południ'Owej AfrJice i Australji nie można było wogóle nabyć, .a dzisilaj jeszcze przy uzyskaniu lon­dYlls15iej tmty napotyka si9 w Australji na trudności. Świat cały pokryty jest siecią wllaj emnych stosun­h.ów, a każdy rynek bdgrywa.w tej ca,rośCi właściwą

112

sobie rolę. Dlatego też godzi się z!naczenie ~~f,r t~l~ kich, jak wyżej naprowadzone, silniej podkreshc, mz zwykle się to czyn\l. .

Zawodność raohub ,v kalkulacji haucUowe] nie jest nie,vytlumaczalna. Jedn~ z domill1uj[!cych. cech dzisiejszej organizacji handlowej jest p~wsta.nłe po­między pl'oducen:tem a k()nsUmentel~1 l:czne] gl~U~Y kupców i pośrednikó,v, którzy l~Upl:H 1 za:11awlaF,!, zanrim jeszcze s'przedadlz~. Ludzl'e CIl kupuH za g~o­tówkę. Z Hatury ich rzemiosła wynHw, że m ~ s z ;1 d ,v i e p r z e w i d z i e ć r z e c z y: r o z ,n: l a:' y p o p Y t u k o n s u m e n t ó w i w ~ r t o. s c P l e­n i ~ d z a c z y l i k s z t a ł t o w a n'l e .s l ~ C e n~ Jeżeli w tych przewidywaniach pOl.nyl~ SIę: IC~ tr~Ct i ich pieni~dz id,~ na ma:rne, wali SIę orgamz1aqa go-spodarcza, wybucha pl1zes'ilenie. ., . ,

Z natury rzeczy kupcy powin111 SIę hczyc z ry·· zykiem, wywołanem przez wahanie cen, ktore. r~z­ci~gn~ć się może na znaczn~ część zapasu posillact~­nych towarów. Gdy cenY'wykazuj~ trwale tenden~]ę z\vyżkow~, przed,siębiorstwa os,i~gaj~ n1ad'z;wycza]11.e zyski. \iVtedy też najczęściej padają ofia,r~ zwodm-­czej iluzji przypadkowego wlZbogacenila SIę, dl'OgO bowiem odpłacają za cl1wilow::! łaskę fortuny z chwil~, gdy opera'cje swoje rozszerzać zaczn~ p~­nad mim'e rozumnego umiarkow'ania. W pomysl­nem p010ieniu każdy kupiec bez wyjąt~m włas~1:~j zasłudze przypisuje przychylność losu l w. mn~e]­szym lub większym stopniu popada w mamę WIel-

kości. Od kwietnia 1919 r. aż do lutego 1920 r. rOls1y

113

eeny surowców miesięcznie >O 4%. SZlczęśde uśmie­

chało się sprzedawcom surowca, jak nigdy przed­tem. Trudność polegała jedynie nalrem, alby umieć odróżnić wzpost cen bardziej trwały od mniej trwa­łego, aby odróżnić następstwa naduży,vania pras,y clrukarskiej przez pali.stwo i wyni:kaj~cej st~d in­flacji od chwiliowych zysków, osi ąrgni ętyd1 przez kupców w czasie wys'Okiej konjunktury. Trudność ta ograniczała vv z,naczinej miel'ze możliwo:ść prze­widywania, .nawet u tych jednostek, które dohrze wie:d'zą, że konjunktura j,ak pnzychodzi, tak mija.

Dwie olwlicz,n,ośc'i przyczyniły się jeszcze do tego, aby szereg omyłek z,większyć. RynIe:i, które wojna! pozbmviła zapa.sów, obecnie uzupełI1Jiały Sw:01e skła,dy towarowe. Ale i prz,y tej sposohnosc.i nie .. zm;,ernie trud,no było ustalić, ile z bież~cego popytu liczyć należy na rachunek zapotrzeboviTania, Celel1.1 odłożenia 'na skład, a ile na rachunek zwyczajnego zapotnzehowania. \Vlwli.cu popyt, wszystkiemi tymi hodźcami wzmocniony potężIJliał jeszłcze bardziej przez to, że k u p c. y z a m a w i a l i wi e l e p o n a d m i arę r e a l n e go z a p o t r z e ,b o.w a n t a, aby sobie zapewnić dostawę przynajmniej pewnej czę­

śClr poszukiwanego towaru. \iV t(~n sposób cały świat pogr~żył się w istnej

po\vochii olbrzymich zamówień, udz:idanych pr:zez kupców i pośrednikó\v, którzy' .zapuszczali się

w przedsięwzięcia, przewyższające o wliele potrzeby bież~cej kO!l1sumcji Ceny Złaś przy tych zlecendlad1 były wyższe od poz,i:omu, uwamnkowanego ilości::J

obiegającego na całym świecie pieni~dzla l11awet przy z zagadnień polityki światowej. 8

114

uWlz.ględnie:niu oalej inflacji; dZJiał10 się to mś w cza­sie, kiedy każdej, efektywnej dOlstawieDowaru to-­warzyszyć lT1Usiała natyohmiastowa zapłata. S t a 11

t e n p 1'0 'vV a d z i ł z k 10 n i e c z li: o Ś C j, d 'Ol W y­tw<orzenia się nadm,iernie wielkich z a p a s ó w t o war o w y c h. G d Y z ,a ś i c h w a r­t ość p r z e kro c z Y ł a w y s o koś ć k a p i t a­l ów, k t ó r y m i ś w i. a t d l a l e g o r o d z a j u l o­k a t y 111 Ó g ł d y s p o n o wać, -'- b a ń k a m y­d l a n a p r y s n ę ł a.

Alhowiellll ziaoslzczędzo!lly kapitał, ulokowany w towarach i umożliwiajĘlcy gromad:ze11lie zapasów, trzymanych zdala od podaży rynikowej - ma swoje granice. ZchwilĘl ich przekroczienia nas<tąpić musz~ przymusowe wysprzedaże, spl'owadzające zniżkę cen, która bezwłolcznie .odczuć się daje fabrykanitom. W chwili bowiem, w której handel US'}luJeopano­wać nowe położenie, ustajĘl niemal w zupełności wszelkie zamówienrr,a.

Gdy z<a,ś depresja sz,ersZJe. ziacznie zataczać krę­gi, te same cZJl1i11li1-:i, które przedtem zbyt zachęca­jĘlOO działały na kupców, restryngu:iĘl handel zbyt długo W wprost przeciwnym kierunku. Obawa przed dalszyrl1 spadkiem cen odstrasza kupca od nowych, zamówień i ws!kutek tego następuje wstrzymanie produkcji dóbr, których świat potrzehowałby w 11101'­malnym prziebiegil rzeczy. Z powodu strat świat ku­p~ecki popada w h-udności finansowe, które prze­szkadz:ają temu doniosłemu ogniwu w łańcuchu PllO,.. dukcji i l'oz:dzialu dóbr dziaŁa{ zgodnie z wy'l11aga­ni'ami Oh11otU. Produkcja spada poniżej potnzeb kon-

115

sumcji, dopóki 'firie minie fatalny okres nlieczynn:ych fahryk i nlieuprawionych pól. Dopierto po zamknięclu Łegookresu ,odżYWia P110dukcja dóhr, których świat potrzebuje. \Vtedy tez daje! się uzupełnić braki w za­pas'ach. Pl'oces ten dowodzi, że 'wahania pl'Odukcji nie stoje! w żadnym zwiĘlzku z wahanimIli bieżących potrzeb.

Przyczyny, maj'1ce swoje podiloże \V psycho .. logji i zawiedzli'onych rachubach kupca, jak ni'em.niej w wadliwem funkcjonowaniu maszynerji gOlspo,dar­cZlej - były w ,ostatnich czasach dużo silniejszym hamulcem handlu, niż szkody materjalne, wywołane prz'ez wojnę i złe żniwa.

Mylne oblicze.nia kupców, które droprowadziły do legiO, że zamiasUwnjunktury nastąpiła depresja,~ są. ha<rdzo kosztown,! form,! pomyłki. Mądra jednak międzynapodowa polityka bankOlva m~oże ujemne skutki takiej pomyłki złagodzić. Gdy prod wpły,vem zWy1żki cen kuipcy <rozzuchwalajĘl się i pocho­pnie udzi;elaje! zamówieil, należy zbyt wyso!k~ go­rĘlJczkę przytłumić. Moż,na to najlepiej zrobić przez podwyższeni<e stopy procentowej. G d y t Y l kos i ę o h j a w i Ęl o z n a k i d o b rej k o n j u n k t u r y, n a l e ż y n a t y c h m i a s t s t o P ę P l' o c e 11. t 0-

w ą p o d \Y Y ż s z y ć. Gdy odwrGtnie zniżka cen daje się kupeom ,ye znaki i niezdolno.ść udzielania zamówieI1 wywołuje zastój w handlu, wtedy należy handel ożywiić przez z<a·silenie go tanim kredytem. \V pienvs'zym wypadku ci, któmy udzielajĘl poży­czek, przeceniajĘl wartość towaru w stosunku do wlarrtOiści pieniądza, w drugim zas nie doce-

8*

116

niają wartości towaru w stosunku do wartości

pieniądza. Stopa procentowa pow,inna w gra­n-ica,ch moż~'i wości prosrtovv:al~ obie promylla. W ostatnkh dwóch lat,ach męż,owie, cieszą,cy siię

autorytetem tak w angielskim, jak i, amerykańskim św,iecie ha,nkowYlm - kierowali sielra.fnemi zlasa­elami, ale rozpoczylnali wszelką akcjcę nbyt powolrnie i zbyt pÓiHO. Zbyt powolrnie pOodnosiLi stO'pę pwcen­Imv.ą, a późiniej zbyt po\volrnie ją obniżali. Nie­mało sumt możn'a było unikil1ąć, gdyby fede­racyjny barnk a'Inerykar'lski 'C »Federal Reserve Board «) i bank angielski podrniosły stopę pl'Ocernto­wą sześć miesięcy wcześniej i odpowiednio szybciej. Pm~ez pl~zypływ uaniego kredytu można było uni­knąć nriepotrzebnej stagnacji: i bezlnadz:ie}nego bez­robocia. Mianodajne ,jednak sfery w Anglji i Ame­ryce czekały z podwyżk~! stopy bankowej do 7% aż

do chwilli, w której konjunktura była nielnal w ze·· nicie,a teraz z obniżeniem ·ceny pieniądza dlo 5% czekają, jak się zdaje, dochwiH Zitlpelnego upadku kOHjunktury. Jeżeli jednak -- jak być powiiHno -sfery mial'od'ajne mają aTnbicję, by zdarze,ni,ami kie­rować, a nie dlać się przez nieopanoV\Tać, t o p 0-

winny bezzwłocznie obniżyć stopę

b a n k 'o w ą t a k n i s k o, jak t Y l k o j e s t m 0-żliwem, a więc conajmniej do 5%,z sil­nem jedHak postanowieniem, by ją zmowu podnieść, gdy tyl\!O przemysł silnie stanie na nogach.

Argumenty, które przemawiają przeciw takiej polityce dyslml1Jtowej banku, S~,l niewątpiwie nieła­

twe dO' z\valczania, ale nie s,ie&!aJ· a do alebi do pod-'-LJ <... b (..' ,

117

staw problemu. Pmvszechnie sądzą, że wskutek bra­ku kapitałó\vrz.ecZiOwych faktyczna stopa proc en­Lowa dla długotrwałych inwestycyj będzie w naj­bUżs,z,ej prz.yszlości o wiele wyższa od 5%. Jestto nie­wątpliwie słuszn,e. Ale stopa bankowa nie jest tem samem, c.o stopa procentowa przy długprtermi'llowej pożyczce kapitału. Stopa bankowa to odsetki za kró-

. tkoterminOl\ve używanie środków 'Obiegowych. Pro­cent, na jaki udziela się krótlwterminowych poży­czek, zależy od st,opnia ożywj.enia handlu i od żniżl,Jo­wej lub zwyżkowej tendencji cen. Choci.aż przecię­

tna, dookoła której waha się pro,cent prz,y krótko~ te:lllnilIlowych pożyczkach zależy w ostatniej linji od wysol\iości sLopy procentowej, stosowanej przy długotel~mi!nowych inwen,slycjach, ,nie brak jedna,k gwałtownych waha6, uz:ależlIlionychod chwilowych stosulnk6w. 1nnym argumentem, prze.mawiającym

~a Uh~zYil1~al~iem wysokiego dyskontu balnko\vego Jest rowlmez postulat, sprawnej likwidacji efektów.

Polityka taka wydaje mi się z,upełHi!e błędne!

w czasach, w których przesilenie po'stąpiło już bar­clz:o daleiw. Gdy celny idą w g6rę i WZl!1.0Slzą się pOlllad poziom. uzasadnionlY stos'lU1kami obiegowemi, wtedy zalecenIa godnem jest rz,ucenie to,warów na rynek, aby w ten sposób nieuzasadnioną z,vyżkę zdusić: Gdy z,aś ceny spadają i obniżają się prolniżej poziomu kosztów pmdukcji, jakieu:o Sl)odziewać sie można b (.. L

W najbliżs,zym mIm czy też w najbliższych dwóch lal~!'ch,wtecly w gwałtownej wys'j'kzedaży choćby ze stratą 11ie vvicl.zQ żadnej korz,yści,a'le I~aczej wielka sz,k:odę. Ten h?wiem spo,sób gospodarowania spa=

118

raliżmv,ałby przedewszystkiem bieżącą produkcję, która l1iie byłaby w stanie konkuro,viać z towarem dawniej wyprodukowaIl1yul i sprzedawanym pOil1iiżej ceny ryil1iko\vej, / a vvkońou musiałby d:oprowadzi<.'; do zubożenia świata przez ci~l.głą bezczynność kapi­tału i pracy tak w przemyśle, jak j gospodarstwie rolnem.

R z u c e n i e war t o ś c i o w Y c h i < P o ż y­t e c z n y c h to war ó w j e d y n i e w t y m c e l u, a b y s i ę . i c h p o z b y Ć, - n i e p r z y n o s i, P 0-

ż Y t k.u n i k 'o m u. Zapasy towa,rowe stanowią po·.' vvażml część bogactwaświatoweg,o i są podwalim! dohr.obytu. Stąd śmiesznem wydaje się zapatrywa­nie, uważ1ające to\\';ary za zfo., które trzeba· 'wytępi<" jak chorobe. Pra\vdziwe zł.o rodzi sie wówczas ady '- - <--' b

pmd:ukcja dóbr opiera się l1'a kalkula'cji, większego zysku, niż jej w rzeczywistości przypadnię,

Tl'wiajc}c przy umim'lwwanym optymiżmie, nie, spodz.iewam się wprawdziie obfitości towarów, ani podniesienia si,ę poziomu stopy życiowej, ale spo­dziewam się r e g e n e r a c j i h a n d l u: jakiego taI~:iegoożywienia ohrotów i wytworzenia ,się no­wego ·stosunku równ():vvag,i. Przywróceillie ,pomyśl­~1egos.tanu w Azji i na południowe'j półkuli zrodzi cuda mimo ,głui}Jstw i 6'zaIeI1stw Europy,

IV.

Nowy program liberalizmu. vVydajrność prarey l'Obotni.ków anlgielskich w 1'0-

lm 1920 ,była mniejszą, niż pnzed wojną, zamhki

119

ie.h jedlnak w sbosunku do ceny artykułów pi'erwszej potrzeby i, do siły kupna pieniądza albo, się nie zmniejszyły. albo nawet wzrosły. Można to, pomi­m}wszy naturalnie wyjątki, uważać zia stwierdzlone zarównlo c,odlziennem doświ\adczeniem, j,ak i bada­niami! statystycz.nemi. Należy tu zauważyć, że poda­wane zazwyczaj cyfry indeksOr\ve przesadzIają we wSizystkich krajach rzeczywiste plOdI1Ożenie ]WSllitów utrzym.3lnia i skutki'erm tego za n,is,ko określają .malną podwyżkę zm10hków. Statystykw Biie może uwido­cznić jasHio faktu nierównoll11~eJ.lnego wz.mstu C et.'1 ,

który daje każdej gospodyni możność z:mniejSlzleni,a skutków dl'ożylZlny przez zakupno, o He mo ŻJniOrś ci , tych towaró,y, które najmnieu podrożały, których ce­na nie osiągnęła p.rzeciętnego poziomu. Nadlbo we 'Nszystkich prawie kraj:ach EUDOpy ustawy ooohro­nie lokatorów utmymały nla bardlzQ niskirm poziomie cenę I9rzedmiotu .niezbędmego zapotrzcbowamia., ja-Idem jest mieszkanie. '

Robotnicy zdołali podnieść swą stopę życiową w chwili, gdy za's,oby społeczme zostały przez wlo<jnę zl1ii,szlczlon.e i zmarnowane oszczęd,n;ości jednego po­kolenia. WyglĘl'da to na paradoks i gdyby rzeczywi­ścire się nie wydarzyło, uważalibyśmy to za niemo­żlirwoŚć. J~a,każ jest jednak tego przlyceyna? Nie lZiW1ę·· kszrona wydajrn:ość pracy poszczególnych jednostek, nie pomn,ożona wartość pracy ludzkiej przez nowe odlkryoia, nie zmiana stosunku podaży do popytu' na rynkach świata, któllaby podniosła. wartość pe­wnych a·rtykułów eksportowych. Także rentierzy nie ogłosili, że zadawalają się mniejszymi pl10centami,

120

81hokupcy i pI1z,edsiębiorcy mniejszemi zyskamL Gdzi,eż więc tkwi zagadka!?

Otóż na pewien okres cza'su mamy pewne re­zerwy. Mianowicie, gdy gwałtowny wstrząs warto­ści pi,eniądz:a nie pozwaLa się ,orjentować w sytuacji, może, się zdarzyć, że społeczeństwo wyda bezwiednie na swoje bieżące potrzeby oszczędności przezna­CZ,CJil1e ,naJ ozasy przy,slZłe i w ten sposób uszczupli swój dósiejszy kapitał nie mogąc już potem tego na­prawić. Przy wielkich wahaniach wartości pienią­

dza zaciera się różnka między zyskiem a kapitałem. Ktoś, co ,składa rpieniądze,krtórych waptość nomi..: nalna się nie zmienila, z trudeln uwierzy, że stI1acil połowę swego lmpitału, chociaż wyczyta w »Eko·· nrOmiśóe", że cyfry imdeksovve są dwa/ mzy wyż­sze. \V szyscy ci, 00 mieH swe pieniądze \v honaeh, gotówce i t. p., z powlodu spadku wartości pieniądz.a z.ostal1 obrahowan,i z po.lowy majątku. Wr:łrLo,ści,

które w tein spio'sób jedna klasa utraciła, pojawi,ają się w clrochocUtch par'lstwowych ja<l{<o bieżące podatki, w sfemch przemysłowych pod postacią nadzwyczaj­nych zysków, którymi ta klasa dzieli się w częśoi ze sw'ojemi pracownikami. Spadek wartości kapitałów klasy rClriJ~ieTów i klasy ludzi oSizlczędzających stwo­rzył w'ięc duży fu:ndus,z, ,2 którego płaci się chwHowo zwiększone zarobki llohotników i spekulantów. W różnych stronach świata wiidzimy podiobne zja­vdsko, bo \vS'zęd,zie prawie mamy do czynienia ze spadkiem. wartości pienic1dza.

Fundusz ten jednak kiedyś się musi wyczerpać. .Jeśli jest pra'wdą, a dużo za tem przemawia, że 'vvojna

121

nals zubożyła i że wskutek zmniejszenia czasu pracy produkcja spadła, gdy tymczasem ko!U,sumcja klas rohotniczych się nie zmniejszyłia, to czyż n[e jest jasnel11, że ktoś tu mus'ł ponieść stratę? Ktro jest tym po.szkodJowanyrn? Czy możemy poprostu podnieść naszą stopę życiową przez zużywa!nie tego, cośmy dotąd oszczędzIali? Czy może społeczer'lstwo, wzra­staj~ce Hczho"vvlo utrzymać się bez oszczędzall1li.a przy c1otychczas.QI"vvej stopie życiowej? Bo właśnie cyfra ludno'śc,i, pomin~l\vszy już i'l1negospodareze czyn­niki, powoduje w .głównej mierze niesŁalość naszych stoSUI1ków społecznych.

Podwyżki nominalne zarobków robotniczych, na które spoglądaliśmy w roku 1920 w wielu cz(~­ści:ach świ,ata, były osiągnięte zbyt łatwo i udzidoi1c n,iiebacznie. Pmycz,y.ną tego były w owym c,z.asie nagłe, prze,n'\isilające zwyczajne normy, zyski prze­mysło.wców, wynri!kają,ce ,ze spacIJlm war1borś.ci pie­niądza. Hohotnicy wszystkich krajów, patrząc na niespodziany i olbrzymi wZ1r,os.1 zysków postanowili część tej zdobyczy zagarnąć dla siebie; opinja pu­bliczna sŁała za nimi, przeds~ębi<orcy z:a1ś, wlaścic,iele zi'emscy i inni wytwórcy niecio zastraszeni swohni .olhrzymimi zyskami I1iedłtlgor się też opi'eralL

Tnldno jest jednak dla llohotl1lików zrozumia­łem, że zawdzięczają swe wysolde za rob kil nieure-' gulowanym sbosunkom i że nie mogą one być: trwa­lemi, ponieważ pochodzą z a,normalnych zyskó\v. Te;oretycy ruchu robotniczego twierdzili jednak od­dawl1la, że istnieje nieujawniona nadwyżka, która mogłaby być- użyta na zwiększe,nie płac, gdyby tylko

122

robotnicy posliadali doŚĆ: siły, by ją wywał,czyć.

\V s1rzą,ś[liienie gospoda~rczego ustroju, spowodowane wojną i potęga zorgani,z'owanych mas wytworzyły dla nich korzystne położenie, a uzysk!ana w roku 1920 z,wyżlka plac zdawała się potwiel~dzać teorję.

P m,,,vdziw ej p,rzycz,yny jednak i charakte'llU pI'Z'emi." jaaącego zjawiiska wysokich płac nie rnożna poda­\vać w wątpliJwość. PrzedSliębiorca bowiem, ku­pi,ec czy fahrykrunt kupuje albo wytwarza, zanim ""y­sprzeda cały swój zapas i d\latego CiO dO' tego zapasu ponos'ł ryz/yko zniżki cen. Gdy tyl11czasemcerua to­\VaTÓW /nagromadzionych na sldadzie rośll1iie z m1':'­siąca na miesią,c, wtedy sprze,daje ws,zystklO dro­żej, ni/ż się spodziewał i czerpie z tego nadzwyczajny zysk, którego nie wg,tawiał w raehubę. Wtedy han­del staje się ponad mim'ę lekką sprawą. UCiZdwy zysk porządnego kupca jest niczem i najpodlejs:zy interes jest prawie tak samo zyskownym, jak dobrze p 1"0 wa dlZiO<ne pl'zedsi ęhior stwo.

Gdyby podwyżkę z:ar,o<hków 1T1OŻn,a \vytłuma­

czyć .spralVvniejszą organizacją warstw rohotniczych alho uważać ją za wyn:ik skutecznego "volania o spra­wiedli;wy udział w dochodach, jakie daje pI1zemysł, w,tedy podwyżJlm któ/rą zabierały d'O tej pory inne klasy społeczne, mogłaby być trwałą i wtedy war­toby IQ ni'ą walczyć. Tak jednak nie jest. Zapłacon.o ją z tych nieoczekilvanych zysizów, r.os'l1:Ęl:cych \" miarę wzrostu cen, i zysków, które się już nie po­wtórzą, pono.'eważ właściwlie były ukrytą konfiskat0c oszc:zędności irr1,nych czę,ści społeczeństwa.

Prz,yvvódcy ruchu r.ob.otniczego, opi:emjąc s!i,ę

123

więc zln~żce płac walczą swym wpływem, idealizll11em i innymi roz;porządzalnemi środkam~ za sprawę,

która jest niemożlivl'<O,śóą. Musimy ,bowiem s'obie uprzytomnić, że 'Okres olbrzymich zysków zastąpio­nym zostanlie okresemo:lbl~zymi("h stmt. Gdy ceny spadną, na'stąpi pl'o:ces .odwro'Lny dlo tego, jaki wyżej opisaliśmy il prz:edlsiiębiorcy poniosą straty, jakiich również nie hra,li w rachubę, które jednakże, jak poprzecLn1i:o, należy oddzieEć od normalnych obro­tów. Byłoby wtedy równie fałszywem ustalać wy·· sokość zm~obków na po:dstawlie istniejąceg.o kryzysu, jak dz,iś j,est fałsZJy:wem uważanie ich za niezmi,e,nne z powodu wyjątko,w,o dobrej lwnjunktury.

Klasy robotnicze łudziły się przez pa,rę mie­sięcy, widząc przed s'Ob~! ogromne lwnyści, które jednak wkrótce zn;ildy. Któż na ich miejscu n1:e byłby nieoo z'awiedzionym i zgorzkniałym? Otóż roz:cza­r:owanie musi być .ogóllnem uczuciem najhli'ższej

przyszłości. VV AIl1iglji spoclz,ievV'alisię r.ob.otnicy osią­gnąć realną podwyżkę plac pl~zeZ pokojowy lub na­wpół \vojowniczy naoisk swych slwalizol\v'anych orga­nizacyj; wiele ze swych celów osi'ągnęli, a jednak czują się d'ziś rmczal'o:wan,i. Robotnicy eur.opejscy przlez dług,i;e lata żyli chowaną w głębi duslzy na­dz:iej ą na rewIOl ucj ę, przepowiadaną przez Marxa. Niepowodzenie bolszewickich eksperymentów roz­wdał.o w niwecz t.o ws,zy,s,tko. Dotąd wi'erzyli święcie, że zrzucą jarzmo kapitalizmu i ugruntują panowa­nie. proleba,rjatu. Daleko jednIak na wschodzie 11OZ­poC'zął się len gwatlowny ek spe,rym en t , a nob.oiuniry Europy śr.odkO\vej widzą go dośćzbliska, by pIOZn,a('.,

12

że takiemi:. środkami ani nędzy, ani trosk materjal­nych ze św,iata uSlln~1ć nie można. Toteż SĘl podobnie rozczaww:lJni, jak ich angielscy bmcia. S;;! i CZUj~l

się bezradnymi i nie mogą naweL ciesz,yć się nadzi,*! lepszych czasÓIW. Czują, INyraź,niej jakw roku 1914, naprzec,i,w siebie prawidła gospodarczego życi,a i po­tęgęistll1iej ącejorganizacji społecznej.

Choć tyM{o nieco w przyszłość patrzyć mogę,

nie widz,ę katastrofy przewrotu, którą nam z tylu stron. zapowiadają. Zniżki płac, przepruwaclrZio:ne w roku 1921 przyjęto wszędzie tak spokojnie,że bardzo to dobrze św:iadczy o Zidrovvym rozll:mie na­szych czasów. Jak długo więc da się uniknąć rze­czyvviście Z1nacznej ohńiilżki zlarobków, sądzę, że 1'0-

botnic,y, w nadzieji na ich podwyżkę, nie zdecy­dują się obrócić w puch nas.zego porządku społe­cznego. Wypadki dwóch uhi,egłych lat dają nam' wiele do myśleni'a. Zapewne, że w kwestjach jak taka można s;!:awi,ać hOl1osk,opy tylk,o co do tego kmju, w którym się żyje, ale w Anglji Inaprzyldad bardziej należy się oba:wi'ać: najczarniejsz:ego lwn­serwatyzmll, ni,ż rewolucyjnego socjali.zmu. Idealizm wszelkiego rodzaju jeslt obecnie m,ał,o w modz:ie Z'3-

równiO w ohozie robotnicz,ym, jak i gdzieindziiej. Mu·· simy jednak zarównom:zumem, jak chęci21 wiedlZeni do niego ZDrÓW nawrócić.

Przyczyną, że ludziom 'nie idzie lepiej, jark to dzi~ widzimy, jest Lo, że ich je:s:t zadnżo, że jakościowo są mniej warer, że na tym kawałku ziemi, na którym ,~yją, nie wytw1alrzają więcej, a wkollcu, że podczas wojny i w przygotowaniu do niej zaw~ele zni,s'7:C:zyli

f 125

owoców swej pracy. Vvodzowie klasy roblGtnJiczej mylą się s'ąd:ząc, że mogą gwałtem Ivyci.:-;nąć 7· przed­si'ębiorców wiele więcej niż przedtem albo że zo­slan:ie wiele więcej dlo rozdziału, gdyby ich Llsuntli.

Daleko id21ce plany reform socjalnych należy \snuć rozważnie, mając z,a,wsze na uwadze naturę

ludzką, problem zaludnienia i problem zysku, jako koniecznego motoru każdej. pracy. W toku roz'\voju clzrisiiejszych wypadków wystarcz:aj~l jeszcze stare zasady szkoły liberalnej. ,V stosunkach alngielskich, które z'Bajdujc1 gdde indziej swe odpowiedniki, na­leżałoby dodać do nich następujące wniloski: 1. Da­nina maj~ltkowa przerzuciłaby część ciężarów po­datl\iowych z nowych przedsięhiorstw i z bieżących agend, które dają zarobek c.zynnym członkom spo­łecze11sltwa, rohotnikom i pmoown:ikom, na próżllu­j21cych, zasiedziałych posiadaczy. 2. Ogól,ne 1'0zJJl'0-

jenie byŁoby najmniej" szkodlilvą i najwydlatniejsz:l forma oszczedrrości. 3. Zwiazki zawodowe mogły­by, z~ywa~iącc ze SiW2l dQtychc;asową polityką posta-· wi,ć s,obi,e za cel przys,tos'o,vanie wY'nagrodlZen1ia ka­żdegio pracowni,ka, ° ile możności, do j ego zdolno­ści i wydajności pracy i wcaągnięcie w ten sposób do pomocy pO}:lUdki,bYll1a1jmniej niie do pogal~dzenia.

4. Wolność: handlu i wymiany przy współpracy na­rodów pozwoliłaby jak najlepiej wyzyskać ograni" cz,one śPOdki ludzl"ości. 5. Przez zmniejszenie i kon­tl'olę liczby urodzin możnaby osią.ginąć to, że ludz:ie ni,e. musieliby jedni drugich tępić. 6. W celu urze­czywistnienia tegio negatywnego z·adani,a należałoby czU\vać nad zdwwi'em i szerzyc oświatę.

126

Na tej drodz,e, pominąwszy zmiany w oq~ani­zacji, wynalazki, i naturę i nie li,cząc ula stworzenie novvego porządku społecznego, il1JO'żna:by polepszyć materj alne \va'l'lmki bytu. VV szystlw inne .i est zlu­dzen,~em. W każdym razie po raz pierwszy za lud,z­kiej pamięci klasa robotnicza widzi się zmuszoną

zrzec się korzyści, które sobie pozornie wywakz,yła. Od wrotu ,dokonała szybciej i spokojnJiej w Stal1'a~ch Zjednoczonych, jak w Anglji. Byłoby tlO jednak wo­góle niem:Ożliwościc1, gdyby nie pl~zygniatająca lo­gika faktów. Wyczerpujc1ce za,śi złowrogie walki ostatnich sześciu miesięcy były pra:vvdopodohnie \vy­padIdem nie do uniknii,ęc,ia na dl'odrze powrotu do slałych stosunków.

V.

Równowaga~ między starym a nowym światem.

Przez cały wiek XIX. nowy i stary świat sta­nowiły jednolite1 całość: zla,stęp mlodych ludzi szedł za ocean, a wmz z tym kapitałem ludzkim po­syłała EUl'opa lalmOll''Skiemu - sqSliadovvi Lakże po­trzebne śl'odki pieniężne. Tym sposobem zaludniały się 11JOWe części kuh z,iemskiej. Linje ,okrętowe i dro­gi żelazne pokonywały odległości. Kapitał przy­nosił owoce, a młodzi lud'zie lnie zapominarli o oj­cZyZ>Hle, którą opuścili. Europa ciągnęła zyski z za oceanu. Zysk1 te 110SJy tak, że wkJOńcu stary świat

127

pos.iadł znaczny udz,iał w bogactwach naturalnych UlOwego świata.

VV czasie wojny l'o'z,lrwonHa Europa zInacznc1 czę,ść kapitałów, nlagromadwnych w ciągu dłu­

gich l,aL Jak pl1Zed:lem była wierzycielem, tak teraz stała się dłużnikiem. Runęła dawna rów;nlOwaga, a nie wytworzyła s,ię jeszcze nowa. Ponieważ z:aś

p r z y w r ó c e 11 i e j a ki e g o ś s t a n u rów n 0-

wag i, t a k p o l i t Y c z n e j, j a.k i g o s p o d a r­c z ej, m u s i .s l a, n o vd ć ZJ a s a d' n i c z Y P l~ ,o­

b l e m p r z y s z łoś c i, chcialhyn1: przed,sta wić obe­cny stan rzeczy tak, jak go widzę, chociaż puhlicy­ści amerykaóscy gl.osZ~1 zapatrywanie, mojem zda­niem błędne, jakoby chodzli,ło w ty111 wypadku o za­gwdniel1'ia, których publicznego roztrzĘtsania powi­nien clyskretn!ie unikać każdy, kt,o sobie życzy do­brych st,osunków między Amerykq a EUl~OP21. Ame­rykar'lscy ekonomiści zwracają ISziCze,gólną uwagę

na zeslaw·iell1ia statystyczne, ilusilrujĘtce prz,esunię­

cia, które nastąpiły w porównaniu z cz·asem przed­wojennym. Według ich obl>i,czeń Ameryka, pomij[~-

. jĘte w zup'ełności długi państw l{loalic.yjnych, ma pra­wo żĘtd'ać tytułem odsetek od pożyczek, udzielonych zagmnicy d\lŻO wi,ęcej; aniżeli jest dłużna. Nadto amerykal\ska maryna;rka ha,ndlovv,aJ Z'ar,abia n-a zagranicy więcej, niż w swoim czasie musiała pła­cić Amerylm !Za podobne usługi. N a d w y ż k a a m e ryk a ń s ki e g o w y w o z u n a d p r z, y­wO,zelIl1 wynos'i w jednym roku ok,oło

3 111 i l ja r cI y f u n tó w s z t., podlC2.~as gdy wy­pł'aty ,na Etwopę, z tytułu kosztów podróży

128

i oiizczQdności imi,granŁów wynosz,,! w h!cznej sumie według mial'odajnyc,h OSZaCOlYal1 sporo mniej ni;: miljard. vVedług dzisliejszego więc położenia musia-1yby Stany Zjednoczone corocznie pożyczać pow­stałej części kuli ziemskiej w tej lub innej formie dwa ruiljardy, do czego doliczyć, jesZ1cze należy kwo­tę 600 miljonó,w tytułem odsetek i alnorŁyzacji dIn·· gów wojell1nych, zaciągniQŁych przez pm1stwa euro­pejskrie, - o ile długi te wogóle płacić siQ będzlie.

Także obecny okres gospoda'rczej depresji nie zmniejs'zył prz;edstawionego salda kredytowego. \V roku gospodarczego rozkwitu, zamykajc}cego siQ w czerwcu 1920 1'. wynosił ogólnyohrót handlowy 13.350 miljonów, a nadwyżka eksportu .2.870 mi1]o­nÓ\v. W roku przesilenia od czerwca 1920 dlO czer­wca1921 wynosił ogólny obrót 10.150, a nadwyżka eksportu 2.806 miljonów, Nadwyżl"a ta jest przede­wszystkiem rezultatem handlu z Europą, który ilu­strują następujące cyfry: w 11 miesiącach od czer .. wca 1919 do maja 1920 wynosił wywóz do Europy 4.567, przywóz z Europy 1.061, co daje nadlwyżkQ 3.506 miljonów; \V 11 miesiącach od czerwca' 1920 do maja 1921 wynosił wywóz 3.231, przyvvóz 883, co daje nadrwyżkę 2.348 miljonów.

Stan,y Zjednoczone musiałyby

więc obecnie po:~yczać Europie ro­c z n i e s u m ę n i e m a 12m i l jar d ó w. Jest szczęściem dla nasrzej półkuli, że transakcja ta doko­nywa slię na wielką skalę vv fOI~mie spekulacyjnego kupna zdewaluowanych papiieró\v. Straty, jakie ame­rykańscy spekuland ponieśli przy tej spos,ohnoścd,

I

129

Be} je.dnoznaczne z pożyteczn:;t P 0111:0 CC!, Z której ko· \ rzystała Europa w dziedzinie aprowizacji w oSJta­

Gnich dwóch latach. Byłoby jed,nak niero'ztropnem budowa(~ na tem, jaklO na stałem żródle dochodów. Taka polityka po,życzek może niewc:ltpliwie przez pelvien C,Zias ratować obecn:;t sytuację; stosow.ana je­dnak na dlużs,zĘ! metę, musi sytuację z chwalą, gdy narosnc} od'setki, tnvale pogorszyć.

Spolecz'eństvva handlowe z'aLrudniaj2! za wsze \1' handlu zam'orskim wielkie kapitąly. Ale obecnli.e praktykowany sposób invvcstycyj mgran~'czlIlych

jesL wYinalazkiem zupełnie nowym, a przy1em har­dzo nliep e \Wly m , który okazać się może celowym Lylko wś.róc1 pe\Y'nych warllil1.ków. Stare, kulturaLne pań,s,two m,oże w ten sposób popierać rIOzwój no­\vych państw, których \vlasne Ś 110 dki SĘ! jeszcze za słabe, a wszystkie imvestycje mog:;t okazać siQ dla obu stwn ko,r,zystllle, jeżeli \vierzyciel ma prawo spodzi,ewać: się, że z ohfi1lych cl,ochodó\y dłużnika

uzyska mpłatę wierzyteinIOści. Proceder odwrotny jest oczyw'lscle niel1'lożli­

wy. To, że elzi,siaj emituje się w Ameryce bony euro­pejski.e talk, jak emito\valo się w XIX. w. hony amerykal1Skie w Europie, nlie daje jeszcze vvystar­czającej podstawy do analogji, poniew'aż w naszym wypadku a,ni pożycziki nie Iyytw,a,rzająn1owych war­[,ości, ani niema żadnego fUlnduszu amortyzaJcyjinego, z k.tóreg,o można])y spłacić długi. M o ż n a b y ;z a t e m o d s e t k l P l a c i Ć' j e d y n i e z n o­l\' )' c h p o Ż y c z e k. jak długo można je jeszcze

z żagaclnieIl polityki śwtalowrj, 9

130

uzyskać. Jestto jednak budowla gospodarCL;J, która piętrzyć się będ~ie coraz wyżej, aż złudne wyobra­żenie, jakoby spoczywała na silnym fundamencie, wkońcu dłużej utrzymać się nie da. Niechęć amery­kańskich kapitalistów do kupOIwania europejskich bonó"y jest wlidOlcZlniedostatec-"n:ie uz,asadniona.

Pod l"oniec 1919 r. o Ś w i a dc z y ł e ITI s i ę z a t z w. p o życz k ą o d b u d o w y. VIi a łaj ~cl

E u r o p a o t r z y 111 a Ć lO d A m e ryk i P ,Ol d wa­r u n k i e m, ż e s ta ryś w i a t pr z yw r ó c i P 0-

r z <t d e k w s wo i ID do m u. W istocie też POlży­

czyŁa Ameryka EUllopie \y ostatnich dwóch latach, choóaż Euriopa skarży się na niedostateczność poży­c2Jek, luyoty bardz·o znaczne, w sumie nawet du.żo większe od kwoty, D której pierwotnie myślałem,

ale nie w fOl~mie emisji skryptów dłużnych, opiewa­jących na dolary. Nadto pożyczek tych nrre uz'ale­żniono od pewnych określonych warunków tak, iż

\\'kol1cu niiemało pieniądza poszłio na mm~ne. Nie zapoznając tych simt, stwierdZ1ić należy, że pOlżyczki te były ella Europy cennym, ha! nielOdzownym su­kursem ,,'I' krytyczmych dIliach pOi zawiesze.l1'iu broni. Dalsze jednak posuwanłe saę po tej dflodze nie może żadną miarą usunąć obecnego zw!i'chIlięcia równo­wagi. Jakże więc doprowadzić do równowagi? Od­powiedź na to pytanie mUSł być rozstrz,ygnięciem

decydującem dla wszystkich st]1on interesowanych w handlu mi.ędzynanodowym,

Struny ZjedIloczone mogłyby przedstawiony problem prZYIlajmniej częściowo nozwiązać, jeśliby choi,ały zająć stanowiisk~, które dotychczas zajmo-

waly A,nglja, Francja i w drobnej mierze ;\Tiemcy; wszystkie te trzy paIlstwa były kapitalistami gospo­darcZio mniej rOZlWi,l1Iiętych częśc1 kuli ziemskiej, a mian-owicie kolonij angielskich i południowej Ameryki. Także Rosję, zarówno euwpejslq, jak j azjatyoką mvażać można za teren niezaj\,I:V, klóry kiedyś w przyszłośc'i będzie może dla zagranicznego kapitału slosownem miejscem lokaty. Udzielanie jednak kredytu tym krajom, IV których niegdyś

to czyniE kapitaliści angielscy i kancuscy, mu­siałoby,być. dla 1mpitalistów amerykallskich

. o \viele korzystniejszem niż udz!ielanie kredytu pail­siwom elll'opejskim. Nie należy jedrnak przypllszcza(:, ' jakoby w ten sposób cały problem aktualnego prze­sjlenia był j uż r,ozwi~lzany. O s t a t e c z n i e n i c­II n i k n i o n e m b ę d z i e u s t a l e n i e r Ó \v n 0-

wag i m i ę d z Y p r z y wo z e m a \\' y W o z e m, A. m e ryk a b ę d z i e m II s i: a ł a w i ę c e j k u­p o \\' a <\ m n i e j s p r z e d a wać. Takiie jedynie n01zwi<.lzanie moglobybyć corocznym pOdail'llllkiem cHa Europy. Ceny amerykańskie mUSZe} silniej wz.raslać, niż ceny europejskie, jeżeli hank f('(]c­racyj!ny (Federal Heserve Board) przestanie tłu­

mić ·naturaLne nastQPsh'l'a przypływu złota, albo je­żeli eUl'Ope,(skie dewizy ulegną dalszej deprecjacji, aż WkOll.CU niezdolna do zakupów Europ,) ograniczy do ostatecZlności zakupy najniezh\:'clniejszych na­\"el ariykułó\v. Z pocz<.ltku coprawcla przemysło­

wie.e amerykaIlski, który nie może przer\\,a(' z dnia na dziel\ produkcji, obliczonej na eksport, ułatwi

})'

132

sytuację przez l'edukcję cen, Gdy jedna,l,;: WkOÓCll. powiedzmy po dwóch latach polityki tanic.h cen, ce­ny spadn2~ poniżej k,osztóiv pnodul<Jcji, przemysIo\vcy będą bezwzględnie zmuszeni przedsi~biorstwa ogra­nkzyć ~llbo \Y zupeł,n.ości na,wet zl j'kiYidować.

Stany Zjednoczone m.ylnie sobie wyobrażajQ, że będzie moż·na kiecly,kohy:iek powrócić dio stanu rówilloiYagi, nie zmienl,aFlc obecnego położenia,

IV którem ekspol~tuj~l iY dalszym ciągu w tej sa­mej mierZJe, jak dotychczas, a równocześnie utru­dniaj2l imp0l1l: przez lwotekcyjną taryfę 'celną. Jak alj.anci wymagaj2l od Niemiec z,apłaty olbI1Zy1ll1id1 sum, a r6wnocześnie wysilają cały swój rozum na to, aby z,apłatę ul1'ienrożliw.ić, tak santo rz<ld amery­k all ski usiłuje z jednej strony ułatwi(' finansowa­nie eksportu, a z drugiej strony stosuje poliil:.ykę ta­ryfową, która musi z l"onieczmości utrudniC:~ zwrot kredytów eksportowych. 'Wielkie nallody umi,eją, jak st:;!d jest widocznem, popełni'ać: takie glupstw:a i sza .. lellstwa, kt6rych pojedynczemu czI.oiy.iekc),wl niigdyby nie iYybacz,ol1Jo.

Przez wysyłkę zapas6w zlota ,do Stanów Zje­clnoczoil1lych i wybuclowanie lym sposobem w Ame­ryce złotego cielca, s'ięgającego aż do chmur - uzy­skać możnaby krótkie tylko \vytchniem,ie. \:VkoI1cU musiałaby przyjść dnvila, w której Stanu Zjedno­czone odmówiłyby przyjęcia zlota i zażądałyby in­nego mdzaju zapłaly. Stałyby się nowym Midasem, kt6ry dammnlie pragnlie pokarmu i zawsze tylk,o złoto znajduje, ho zgodnie z jego życzeniem IV zloto przemi\enia suę IVs;z,ysH~o, czegoko,lwiek się dotknie.

133

Przy\iT6ce,nie gospodarcz,ej równowagi od­clziała z pe\ynościc! niel"orzystn:ie na ,bardzo doniosłe interesy. Jeśliby z,aś ponadto Stany Zjednoc21o-n.e za­mierzały lIpiera(: sir.; przy z,aplaoie długów wojen­nych przez aljanlów, syt~lac.ia ukształtowIałaby się

\\Tęcz niezll1ośnie. Jeśliby Ameryka uporczywie kro­czyła po tej dmdze, jeśliby zrezygnowała z prz,emy­słu eksportowego, a kapitał, zajęty dzisiaj IV tej ga­łęzi ulokowała gdzieindziej, jeśliby dawni, euro­pejscy sprzymierzer'lcy zdecydowali s,ię faktycznie zobmviąz,all'i,a swoje za wszellu! cenę spłacić, wtedy ostateczny rez.ul1at przyn'i6słby Ameryce ni,ewątpli­\i'ie poważne korzyści, materjalne. Ale wszystkie te przeividywail1ia są fantazją i chimerą, kt6ra nigdy sir.; nie z/iści. P l"Z e ci'i-vini e , ni.emal pewnem jest, że Stany Zjednoczone nie będą kroczyły uporczywie po tej dr.odze i pOrZllCc! taką politykę, gdy tylko poczuje1 pierwsze jej skulki. S p r a w a p r z e d s t a w i a s i ę z u p e ł n j e t a k s a m o, jak k w e s t j a o d­s z ko d o w a J1 n i e III i e c k i c h, któn} omawia­łem \i' jednym z poprzeclll1lich artykuł6w. A l11 e­r y k a n i e b ę d z j e u p i e r a ł a s i ę P r z y z a­p l ac i e cI ł li g 6 '" p.l' Z e z a l j a n t 6 IV P o cl o­b n j e, .i a k 'a l j a n c i n j e w y e g z e k \Y 11 .i 'l s w G i c h i) r e t e n s y j z l Y t u ł u o d s z k o d 0-

w a ó. Ani jodno, ani drugie nie byłoby l'OIZScldll<}

polilyk<,l. Niemal wSZySC)T ludzie, któr'zy .7:lnaj2} sy­tuację, prz.yznają to IV poufnych rozmowach. Ży­

jClpy jednak \\. dziwnych cwsach, \V których prasa odlzw'lerciedla w \yjelkiej micpze nie myśli roztro­pnego, ale myśli nieroiZ'tropnegoodlamu opinji pu-

134

JJlieznej, a lo dlatego, że ten drugi odłam jest liozniej­~zy. \YskuLek lego od dłuższego już okresu powstają śmi,eszne, a na \\'ot ,yręcz potworne s'pl'zeczności

między słowem pisaiUcm a mówiionom. \V ohce pl'zedstcnviol,logo stanu rze,ezy byłoby

ze strony Ameryki Wpl'ost nonsensem chcieć do re­szty zel'wac' stosunki z El1l10pą i wprowadzić zmnęt w c1ziedzin'ie s~wcgo przemysłu eksportowego dla ce­lów polityki, którą z pewnnścią trzeba będzie po­r7.11ci Ć', nie uzyskawszy z niej żadnej lwrz,yści.

AJe jest jeszcze jedna kwest ja, której nie wolno pomin~lc' milczeniem. ~Wielka Brytanja, jeśli ziajdzie potrzeba, będzie mogła zapłacić długi, zaciągn!ięle w Ameryce. Nie jest jednak prawdopodohnem, elby i inne pa!'lstwa europejskie były w stan,ie zwrócić pożyczki, ja'kich im Ameryka udzieliła. ByłoOby pioż~~­elanem, aby publi.czna opinja w Ameryce zdała so­bie jasno sprawę z lej istotnej różnicy. W z g l ę el y, d Y k L o w a n e \\' ł a s n e n1 i ko r z y ś c i a 111 i m a L e l' .i a l n e m j p l' Z e m'a w i a j ą z a' z 'a n lI-

" lo \Y a 11 i e m el ł u g Ó \Y e u r o p e j s k i c h, z k t ó­r y c 11 .i e d n a k IV Y ł c} e z y ć: m o ż n Gl b y d ł II g i a n g i e l s k i e. 'vV zglc;:dów tych szukać należy z je­dnej strony \\' sferze przedslawi,onych interesów handlu zewnęlrznego, z drugiej stI1Oil1y ,y genezie europejskiego zadłużenia, która nie jest wyląez<nie nahlil'y goslpodarczej.

Jeżdi na zakolwzeniemamy pl'zedstawi( sobie pbn zclJ'.owej odhudo\\'y i dae: wymz nadzliei spel­nienj'a s,ię Lego, co uchodzi zla ,11 iepra'wclopodohne ,

135

prngmllbym, aby następujc}ce wnioski ostateczmc oka,za!y sic;: slll's,nnemi:

Z a l a t w i e n i e cI ł u g ó w m i ę d z y k o a l i­c Y j n y c h l ą c z y s i ę n a j ś e i ś l e.i z z a ł a­t w i e n ,i e 111 o d s z ko d o w a ń.

S k r c ś l en i e dl u g ó w m i c;: cI z y k o a­licyjnych mogłoby dal: podstawę

i u z a s a el n i e n i e dl a l' o z u 111 n e g o z a ł a­l w i en i ao d s z ko d o w a 11.

Nie można się jednak spodziewać, aby Fran­cja i Włochy zkwi1Jowaly ze sw'ołch \vierz.ytel1l0iści,

zanim Stany Zjednoczone podarują im ieh długi. Ił ,o z ,vi ,1 z a n i e .i e cl n e go p r ob l e 111 II

b e z l' Ó w n o c z e s ne goO r o z w i '1 z a n i a dr u­giego problemu jest mojem zdaniem IV o g ó l e n i e mo żl i 'IV e. \V t y Hl! z a Ś p u n k­cie łączy śię t,a sprawa z problemem l' o z b 1'0 .i e n i, a. Opinja publiczna w Ameryee SfU­

sznie się sirlil'zeeiwia wszelkim ustępstwom finall1'so­\'\'ym na mecz tych pallstw, które dochody swojoe Lrwonic} .J1'.a cele przygotowa,il wojennych, i dlatego Leż Ameryka nie z,l'zel"nie siię swoich wierzytelności, nie ZaWiC1l'O\VClwszy układu kautelami, ktÓore z,ade­eycllljc} o .ro~bro.ie11ill izupelnem 110zwi~!za,niu kw,e­stii niemieckiej.

'vV nadchodzącym roku prz,yjdzie dzie:il, w któ­rym wyhllchniie nOlvy kryzys w sprawie 'odszlwdo­'.1'2111, Oby dziell ten był sposoObl1ością dl() nowego. po~szechnego uregulowanila stosunków międzyna­rodowych przy udziale Stanów Zjed.nocnonych. Może ś\yiat będzie wtedy już dojrzały do zrewid!owan,ia

136

idei Ligi, Nal1Odó\Y \Y duchu amerykallst}(ch zarzu­tó,v, dojrzały do ro~hl~oje[),i'a iskreśle'l1ia hezsen­sownych ,zohowi~~z:al1 ,i1,a papier.z,e, które krępuj~1 gOIS,podarcz~l silę \yslzyslkich namdów bez ceu i po­żytku.

C).

ODPOWIEDŹ TEMPS' A 1). (Nr. 21933 z 22. sierpnia 1921).

Idee p. Keynes'a.

P. Keynes stawia> siQhie \\" clzi,siejsz,ym numerze ,Sunday Times« pyta!luie: »ez,y Niemcy mogą p1,a­óć? v. Po wywoc1ad1 cllugolścti d,vóch szpalt cliocho~ elzi do \\'il1'iiOsku, że uktad l on:dYl1 s,ki jest nie'''yko­nalny: »Osltatni układ \y sprawie ods,zkodlowal1 -pis.ze p. Keynes, - jest pauzą dio wy tchn,i e,ni a aż

do 1'. 1922, ale nie zaw,iera prawdopodobiiel1sbya ,vięks:zej trwaloś:Cii, ,niż układy poprzeclinie.

Nie czynimyp. Keynes'owi ziarzulu lenden­Cyjllllości. Chociaż niejeden raz wypo\viadał zapalry­wanie, sprzeczne .z zapatrywaniem francuskiem, przypomiinall11y stObie dohrze, że, zgrodn,ie z dotych­c,zasowemi poglądami" pll0ptOl1iował wzajemne znie­s.ienie długów międzykoalicyjnych z z:astI1Zeż,eniem

pe-wnych przywilejó,,, na rzecz tel'Y'torjów ZnJszczo-

l) Tlómaczyl dr. Mieczysław Lilienthal.

138

nych. Strzec się więc będziemy, by nie odrzucić ca­lej jego argumentacji en blac tak, jak gdyby była dziełem zasadniczego prze ci \\lnika, a dołożymy sJta­ra{l, by zhada(' je!, jajko tabel, abstrahuj'tc od wszel­kiej polemiki osobistej.

Wywód p. Keynes'asl"łada się z dwóch za­sadniozych oz <.'ści . \V pierwszej częśc,i twierdzieka­namisia angielski, że wy\\'ÓZ nicmied~,i nie wystar­czy, by zaplaci(' sumy, pr:;;ewiclzian,e w pakcie 10n­dyr\skim. \Y następnej do\yodzi, że podatnicy nie­mieccy nie zln'iOSe! ciężail'll podatków, które tnzebaby naloży(' celem zapłaceniaods'zkodowail. Krótko mó\yiąc, bada po lwIei dwi,e 8<trony problemu: pro­blem zewnętl'Zlny zagrożonych wypIiali niemieckich -tu jedna strona; pI'oblem wewnętrz!ny hna,l1sów nie­mieckich - lo d/ruga strona.

P. Keynes szacuje wail'loM' wy\\'OZU niemie­c1"jego w 1'. 1920 na 350 mi1jon(yw funtów, a Ivar­ioM' pl~ZyWOZll \y tym samym roku n'a 375 miljonów. Z lych przesłane};: wnosi, że Niemcy, aby uczYilli(: zadoM z,ohowi'tzan,iom, nałożonym na nie w ulda­elzie lO!l1dYI1skim, musiałyby po dwoi (. swój eksport, ani o s,zczyptę nie powiększając ,swojego inwortu. Ponieważ zaś niemożHwoś(' operacji tak~.ej rzuca się wprost W oczy, p. Keynes sQdzi, że Niemcy zawie-8Z'l z konieczności wypliatę och,zkodolyań \y ciągu

nadehoclz<!eego roku, a m:iaifwwicie między lutym a sicwpniem.

Nie \\'da.icF~ się \\" dyskusję szczególo\\'~l, która \yymagalaby przycllugieg!o wstępu i Iwzydlugich wy­wodóiY, chcielibyśmy :;;wróei(' uwagę p. Key'neS'Oiyi,

1~19

że .me jest \\' zgodzie z pewnynri pisarrzami niemie­cl~imi. Barclw 'bystry publicysta, podp.isujący si<.' pseudonimem »Paryus«, pisał dnia ;)0. maja V," CZ8-sopiśmie)Die Glocke «:

)Mamy zapłaeić~ aljanbom 1:15 miljardów »marek iY złoóe. Płacimy te mi1ja,1'(ly lowara­> mi, jużto dostarczając ich wp.:rost, jużlo sp.1'z('­,dając je IV inny sposób, aby cenę sprzedażną,

• » oddal: al1janLom. Chc~l'C określi( nasz~l izd/ol­»,no·ś(; platniczcl, nie możemy jednak U:ozyć we­)dług cen przed·wojennych. Jeżeli deprecjację »złotaokreś1a si ę \yspółczynnikiem 2, należy

)nasze cloehody i waeioś(: nasz·ego wyWiQ·zu ), pomnożyć' lwze,z 2, a sumę 'naszych ClłUgÓiY

li podziellć: przez 2 (. Vv rzec,zywistości, jak slusL'mie )(p,}t]"\'us, za01-

senyowal, iyszystko zależy od iYal'tości, jaiką miel' będzie II' ,uaj,bHżs,zych lalach .złoto w sto,sunku do różnych lOWail'Ó\Y, czyli innemi słowy, wszylSltko za­leży od ,cen 'towarów na ry1nku śwriatowym, wyracżo­n)'ch w pienifldzu złotym. Czy p. KeyTles może prze­widzieć' te ceny? Jest z pewnośc.ią zbyt sumienny, by na lo pyt'8Il1ie {lclpowiedl~ieć' tivie.rdlZ~lcO. Wobec tego ws,zystkie pl'ognoslyki, przepmvi'a:dająoe s,to­sLl'nko\v~! wartość' wywozu, ]"l'2-yWiQ,ZU i długu w mal'­lza,c.h złotych olmzują nalturę wybitl1lie hypotetyoZ!nćl.

P. Keynesoc1powie zapewne, że sam l~ząd nie­miecki w memorj,ale, ogłoszonym przed kilku dnia­mi. przeiz ministerst~vo gospodarstwa pańs:twolvego (Reichswirisclwftsamt), zapowiada ·bardziO wielki de­ficyt wskutek niemieckich zohowiąlzal\, plah1yeh

140

\V l:adclwdzącym poku. Pomijajc!'c ruhrykQ wydat­kó\',-, spo;wodmvanyd1 kosztami okupacja" szacuje 111emorja1 sumy, jakie Ni,emcy majć! zapłacić: zagm­uicy ozy'~o za i.mporl, Clzy też tytułem odsetek ocl długu zaigranicznego i kOlSlztó\Y wykonania braktalu pol(iojo·wego, okrągło na 10 miljm'dów marek z!ło­

tych. Natomi'as,t dochody Niemiec (eksport, branizyt itp.) dochodzcl zaledwie do 6 111Hdardów; wskutek tego deficyt \\" 1'. 1922 wy!I101sić bQdzie 4 111 i lj-a rdy . Przepowiadajć1c jednak taką przySlzłość, rZc!d .l1!ie­mi'ecki, nie twierdzi bynajmniej ja,koby sytuacja hyla bez wyjśc1ia. Przeciwnie, memorjał ogłosIzony przez lninisteeslwo gospodarstwa paI1stwowego proponuje szerokie zastosowanie zastawów, które pozwoli Ni·emcom pl'zebiedm\"ać: okres Lrudnośc,i fi'Ba,nso'­\yych, a wierzycielom zagrankznym zapewni real­ne zyski. Jeżeli p. Keynes 'Zlnał len rnemorjal, lo na­leży żałować, że nie przedyskutowal jego kon­kluzji wadykule S ,,",o·jm, w którym proklamowal niewypbcalnlOś<': Niemiec. Wbrew swej woli upra­wiał grc;; lych Niemców, któ,rz,y mdzą złamać: zlob(l­wk!zani,a traktatowe, obalić gabinet 'Virtha i przy·· golowal' dziel'l, \y którym pośle} aljantornnie złolo, ale olów i żelaz.o.

W dirugiejczęści alrtykułu, ohlicza p. Keynes, że obciclżel1lie podatkowe IV Niemczech WZPos'nJe prz,edętnie do 46% dochodu, o ile Niemcy maje} za­płacić wszylstkie zobmviQz:an,ia, przewidziane ukłil­

dem londY11skim. VV z.wiązku zaś z tym rachun­kiem slunje jJ. Keynes jeszcze jedną hypotezQ, a mi,[i-

141

llO\Ylcle ocen,i:a przeciętny dochód każdego oby\,"a­\ iela niemieddego na 5.000 marek pGlp~el'owych.

Ale hypotezom nie należy zbytnio ufać. Zajrza­\\"szy bo\yiem do omawianego memor}alu, spostirize­żemy, że niemieckie ministerst\yo gospocla,rstwH par1stwOivego s:zacuje relzuHat calej {l,ziablności go­spodarczej, jaka rozwij,a siC;; obeonie w Niemc:zech (El,trag der deuLschelll 'VirtschaH), nla 25 do 28 mi­ljarcló\\" marek zŁotych rocznie. Przyj,=!wszy, zgodnie z p. Keynes'em, że Niemcy mają 60 miljonó\v ludno­ści i żemaTlka papierowa ma wartość 'IJO :ma'rki iZło­tej (przez co pllzyjmujemy na\vet wartość' wyższlą niż p. Keynes), przekonamy si\" że ogólnemu dochodowi 26.5 miljardów ma/rek zlotych od'powi:ad!a roczny dochód 6.624 marek papierowych nla głowę. P'l'zy Lakim zaś dochodzie obciążenie podatkowe, o któ­rem wspomina, p. Keynes, nie wynosiłoby 46%, ale niespeJ.na· 35%. Czy wolno jedln,ak w wywodach tak donriasłych i zdecydowanych operować: założe:n:iami tak elastyoznemi?

Mó,viąlc io, nie negujemy bynajmniej tru­dności finansiQ'wydl i slmrbowych, z krtóreil11i musi walczyć' gahi,~1et vVirtha. Nie spr,zeciwiamy się by­najmniej spra.wieclliwemu zbadaniu SytlWICji niemie­ckiego clłużrLik,a. Ale zaraz pierwsze \v'11ilO8.k.i, któ·re wy·snuwamy z tego badania, różnią s:lC;; istotnie od w.l1iiloslkó \Y, wysnutych przez p. Keynes' a,.

P. Keynes ·zalec.a na temz dwa lelmrstwa. Je­dl1io polega na podwyższeniu ceny vVQgla, dos.tarcza­nego przez Ni.emcy, drugie na zmniejszen!iu lms.ztó\\" okupa'cj'i \vojskowej. Oba te śr,oclki, - 11Iie wcho-

142

dzimy \y lo, czy s~1 właściwe, czy nievvlaściwe, -przyniosłyby szkodę Francji. Francja otrzymuje najwiękslzą ilość węgla n'iemieckiego, ponieważ ko­paLnie francuskie są zniszczone. Fra,l1icja ma ,n,aj­większe wydalLki z powodu okupacj,i LeryLorju!ll1 nie­llvieckiego, ponieważ musi utrzymywać naj siLniejsze załogi na lewym. brzegu Renu. Redukcja Iyydatków wojskowych nie jesL zwiększe,niem wypłacaln!ości Niemiec, ale :amniejszeniem sum, których zapłaty

Francja ma prawo domagać siQ na pierwszerll miej­scu, poniew:aż koszta okupacji maiją pienvszei1stwo przed zapłatą odszkodowaI'l. Sądzimy, że cenę w\,­gla niemieckiego u stali (, należy Ivedług zasad słl1-

s'z,l1iości i że koslzta okupacji należy \Y granicach mo­żli\yości ograniczy('. Uważamy jednak, że byłoby

wpl10sl skandalem ZDzucać na ba,rk1 Francji, i to J;awsze FI'ancji, konsekwencje niepomyśl,nej djagno­zy, do której można dojść, badadąc wypłacal­noŚ(' niemiecką.

Jeżeli Niemcy nie będą w stanie w ciągu nad­chodzącego roku zaopatrzyć się z,agranicą w pieni;}­c1ze, któ,rych polI1zebują dla wykonania układu lon­dyńskiego, to widok tych kłopotów fitnansolvych 1'0-w,ill1ien zac h (;C'i<" pallstwa koalkji do zażądania

śWIadCzeI'l IV" natmze. A jeżeli artykull0 układu 101l­

dyński.ego sprzeci,via się zapłacie tego rodzaju, lo należy zlH1icni(: postanrO\vieuie tego artykułu. Rozwa­żania p. Keynes'a dostarczaj~,l równie niespodziewa­nych, jak cennych argumentów, pl1Zemawiaj:;tcych za

143

Heyllaud w czasopiśmie ),Revue hebdomadaire "Byłoby w interesie Francji i Stanó\v Zjed,noczo­nychc, pisze doskonale p. Paweł Heynaud, »by to­wary \niemieckie przydZ!ielono Francji, aby w ten sposób llzupdnić' braki w olwlicach znis,zczo-· nyoh, choćby nawet za cenę P,llZywil'ócenia pierw­szeI1st\,'a Fra:ncji, o ile chodzi o świadczenia IY na­lurze« .

.T eżeli l'oztrząsan,ja p. KeY'nes' a zgodne S~1 z rze­czy,,"islości~!, narzuca siQ aljantom Vi' sposób ,vpl'osi niecierpiący zwłoki roz,,":iĘlzanie innej jeszcze kwestji. Konferencja finans:o\va ",Paryżu zakol1ezyla się 1;3. sierpnia b. 1'. komvencj~1, nieratyfiko\nn0. j eszeze prz,ez rząd francuski, \"edlug której Anglj a i Belgja, z zupełnem ,yykluczeniem Fra:ncji,otrzy­muj~1 w całości piermozy miljard, który Niemcy mają zapłaci<': w golówce. Nadto Anglja zażc1dała dla sie­bie 124 miljonów marek złotyeh, które Komis:ja od­szl{}odowar'l zariil1lka'sowala 1. maja b. r. Jeden z na­szych przyjaóół angielskkh obliezał niedawno, że angielski slmrb pailstwa otrzyrna IV tym 110ku, dzięki sumom, ściągniętym od Niemiec, okolo 30 miljonów funtów czyli z gón~ 600 milj:onów marek złotych. Je­żeli zach odzi I1~eczywiście niehezpieczeilstvy'O, :~e

Nierncy przesŁaną plaeić odszkodowania od lutego c,zy też od sierpnia 1922, czy nie należałoby całą go­tówkę, jaką Dok bieżący prżyniesie, przezmaczyć na fundusz rezerwowy, wspólny dla wszystkkh wierzy­cieli? 'vV len sposób powstałby fundusz, przy pomocy którego możnaby próbować pewnyc.hope,racyj zapatrywaniem, które z talentem przedstawił p. Pa wel

144

\\- dziecl:aiinie kmclytu międzyna,l'odowego; IV ten też

sposób mo Żinaby ulaiw'ić Niemcom pezebycie ol{jresu l1'ie\vypłacal1Uiości, }akim nalll1 gl'Olz:i p. Keyines. W ka­żdym r,a:aiie airtykuł p. KeY1Uies'a, 00 niemałą jest za­slugc!, \vykaizuje, że konwencję z 13. s,i'erpnia poddać należy jak najrychlejS'zej rewi'zji.