III Rzesza i naziści na Dolnym Śląsku

Pani promotor - Monika Witalis Malinowska

Skład grupy:

Michał Bochenek

Marcjan Krzykawski

Franek Kroll

Jan Sitko

1

Spis treści:

1.Wstęp

2.Wprowadzenie – Jan Sitko

3.English extract - Jan Sitko

4.Odpowiedzi na pytania badawcze

- Pytania Michała Bochenka

- Pytanie Franka Krolla

- Pytanie Marcjana Krzykawskiego

5.Podsumowanie - Jan Sitko

6.Bibliografia

2

Wstęp

W tym roku wybraliśmy projekt pod tytułem „ III Rzesza i naziści na Dolnym Śląsku“, który

napiszemy z Panią Moniką Witalis Malinowską jako promotorką. Zdecydowaliśmy się na ten

temat, ponieważ wszyscy interesujemy się historią XX wieku, a szczególnie II Wojną Światową.

Konflikt ten miał niebywały wpływ na rozwój techniki nie tylko związanej z machiną wojenną,

ale również urządzeniami, które później zostały wykorzystane do eksploracji kosmosu, chociażby

w programie Apollo.

Temat ten jest bardzo obszerny, więc zadaliśmy sobie cztery pytania badawcze. Oto one :

● Jak przebiegało oblężenie Wrocławia? - Michał Bochenek

Pytanie to ma na celu opisać historię odbijania Dolnego Śląska oraz przebiegu oblężenia

Wrocławia przez Armię Czerwoną.

● Czym był kompleks Riese i jakie było jego przeznaczenie? - Michał Bochenek

Zadaniem tego pytania jest przybliżenie jednej z największych zagadek związanych z

działalnością nazistów, jaką jest przeznaczenie podziemnych hal i korytarzy w głębi Gór Sowich.

● Jak wyglądała architektura, uroczystości i propaganda w tamtym regionie od 1933 do

roku 1945 ?- Marcjan Krzykawski

Trzecie zagadnienie ma za zadanie opisać architekturę III Rzeszy ze szczególnym

uwzględnieniem budynków, które mieliśmy szansę zobaczyć we Wrocławiu. Spróbujemy

również wyjaśnić jaki wpływ miała architektura oraz uroczystości na propagandę prowadzoną

przez kierownictwo NSDAP.

● Zamek Czocha i Książ ogólna historia. –Franciszek Kroll

Czwarte pytanie objaśnia historię Zamku Czocha i Książ oraz jak naziści je wykorzystywali.

3

Wprowadzenie

Wrocław, a po niemiecku Breslau, był jednym z największych miast państwa polskiego od

początku jego istnienia, roku 985 kiedy na Ostrowie Tumskim powstał pierwszy gród

wybudowany przez Mieszka I. Jednak w XIV wieku dostał się pod panowanie Królestwa Czech,

a w wyniku tzw. wojen śląskich w XVIII wieku trafił w granice Prus. W wieku XIX miasto

Breslau jako już miasto niemieckie weszło w okres rozwoju gospodarczego i rozrosło się

terytorialnie stając się ważną metropolią Rzeszy Niemieckiej.

W latach I wojny światowej (1914-18) Breslau/Wrocław pozostawał z dala od działań

wojennych i podobnie było przez pierwszych pięć lat II wojny. Jednak gdy w 1944 roku wojska

niemieckie pod naporem sowieckiej Armii Czerwonej cofały się na Zachód, miasto zostało

ogłoszone na rozkaz Hitlera twierdzą (Festung Breslau)i otrzymało rozkaz bronienia się do

ostatniego żołnierza. Niemcy pod dowództwem gen. Niehoffa przez niemal trzy miesiące (11 II

– 6 V 1945) bronili Breslau/Wrocławia przed wojskami sowieckimi dowodzonymi przez

marszałka Koniewa.

Ostatecznie kapitulację Festung Breslau podpisano dopiero na dwa dni przed zakończeniem

wojny w Europie. Breslau/Wrocław poddał się jako jedno z ostatnich miast III Rzeszy (cztery dni

po upadku Berlina), zaś zniszczenia wojenne kosztowały miasto niemal 20 milionów metrów

sześciennych gruzu.

Terminologia

III Rzesza - nazwa państwa niemieckiego pod rządami NSDAP1 w latach 1933-1945. Oficjalnie

państwo nosiło nazwę Rzesza Niemiecka, a od 1938 nazywała się też Rzeszą Wielkoniemiecką.

Nazizm, jest to nazwa wywodząca się z doktryny narodowego socjalizmu hitlerowskiej partii

NSDAP. Jej cechami był: rasizm, terror, kult wodza oraz wiara w istnienie ,,narodu panów”.

Nazizm można uznać za ideologię zbrodniczą, która była oficjalną doktryną III Rzeszy (1933-

1945).

1 NSDAP - Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników – niemiecka partia polityczna, zwana potocznie nazistowską.

4

Adolf Hitler - (ur. 1889, zm. 1945) – polityk niemiecki z pochodzenia austriackiego, kanclerz

Rzeszy od 30 stycznia 1933, wódz i kanclerz Rzeszy od 2 sierpnia 1934 , przywódca NSDAP¹,

ideolog hitleryzmu, twórca i dyktator III Rzeszy niemieckiej, zbrodniarz wojenny,

odpowiedzialny za zbrodnie przeciw ludzkości.

Organizacje Paramilitarne Rzeszy

Sturmabteilung [SA] - Oddziały szturmowe NSDAP¹.

Schutzstaffe [SS] - Elitalna niemiecka formacja nazistowska.

Volkssturm - formacja o charakterze pospolitego ruszenia.

Reichsarbeitsdienst [RAD] - masowa organizacja przystosowania obywatelskiego i

wojskowego młodzieży w III Rzeszy.

English extract

This year we have chosen a project titled " The Third Reich and the Nazis in Lower Silesia "

who we have written under the supervision of Mrs. Monika Malinowska Witalis. We decided to

take this subject, because we all are interested in the history of the twentieth century and

especially of the World War II . This conflict had have a tremendous impact on the development

of technology not only related to the war machine, but also to many devices that were later used

for space exploration, for example in the Apollo program.

The subject is very broad so we gave us four research questions. Here they are:

● How proceeded the Siege of Breslau ? - Michał Bochenek

This question is to describe the history of capture of Lower Silesia and the course of the three month long Siege of Breslau. We will show the preparations for the battle, after in August 1944 Adolf Hitler declared the city of Breslau to be a fortress, then the long hard battle between the

5

German troops and Sowiet forces and finally how the well prepared German army collapsed under the superiority of the Soviets commanded by marshal Koniev .

● What was the complex Riese and what kind of role did it play? - Michał Bochenek

The target of this question is to introduce one of the greatest mysteries connected with the activities of the Nazis, started and left unfinished, located in the Owl Mountains and in and under Książ Castle, seven big complexes of the underground military facilities, who required more concrete than the entire population had at its disposal for air-raid shelters in 1944 and what is more terrified - it cost thousands of human lives! What was the purpose of the underground halls and corridors? Should it have been the place where the German Wunderwaffe was born?

● How did architecture, events and propaganda in that region in the years 1933 - 1945 look

like? - Marcjan Krzykawski

The third issue is to describe the architecture of the Third Reich with a particular focus on buildings that we had a opportunity to see in Wroclaw. Nazis did not use one particular architectural style but they created a mix of different trends . In their buildings was noticeable classicism and modern functionalism. A characteristic feature of their architecture was the massiveness of the building. These monumental works had to demonstrate the strength of the III Reich. The places, witch we could see during our trip are: the shelters, Centennial Hall, Hotel Monopol , Provincial Office and Department Store .We will also try to explain what influence did architecture and ceremony had on the propaganda used by the leadership of the NSDAP. An important element of the doctrine of the Nazis was propaganda, which was used by Hitler and his propaganda leader Joseph Goebbels to indoctrinate the public. The monumantal buildings was both the background and the measure of the propaganda.

● General history of Castle Czoch and Książ. - Franek Kroll

The fourth question explains the importance and history of fortifications used during this period by the Nazis. During the World War II the Castle Czoch visited Werner von Braun, one of the geratest figures of the twentieth century, scientific and national Hero of Nazi Germany. He was called the inventor of the rocket weapons and his visits could be associated with experiments in the underground in the forest with the V-1 and V-2 engines or experiments with modern weapons uraniom. And it is assumed that the Castle Książ (as part of the Riese complex) was intended to become one of Hitler’s main headquarters.

6

Zagadnienie 1:

Jak przebiegała obrona Wrocławia?

Wstęp

Na początku roku 1942, gdy wojska niemieckie zdobywały coraz większe obszaru Związku

Radzieckiego, nikt chyba nie przypuszczał, by państwa Osi szybko straciły inicjatywę. Jednak w

lutym 1943 zostały one powstrzymane pod Stalingradem. Niedługo później, w sierpniu tego roku,

poniosły olbrzymie straty podczas bitwy na Łuku Kurskim, a sytuacja uległa zmianie.

Przegrywająca dotychczas batalię za batalią Armia Czerwona przeszła do kontrofensywy i

odepchnęła Niemców. Pomimo dużych strat, wojska radzieckie spychały Wermacht na zachód,

aż w 1944 stanęły u bram Trzeciej Rzeszy.

W wyniku tych klęsk Adolf Hitler wydał rozkaz nr 11 który zawierał głównie instrukcje

dotyczące sposobu walki opartego na miastach-twierdzach. Twierdzami ogłoszono między

innymi: Opole, Głogów, Brzeg i Kostrzyn. Losu tego nie uniknął również Wrocław.

Przygotowania

W pierwszej połowie 1944 roku we Wrocławiu panował jeszcze błogi spokój. Sytuacja

zmieniła się diametralnie, gdy w sierpniu tego roku miasto zostało ogłoszone twierdzą. Nadanie

takiego statusu oznaczało, że obiekt musiał mieć komendanta, zdolny do działania sztab, oddziały

forteczne, środki łączności, szpitale forteczne oraz oczywiście zapasy broni, amunicji i żywności.

Co do tego ostatniego, to sytuacja była nadzwyczaj dobra, ponieważ całe województwo

dolnośląskie było traktowane w czasie wojny jako "schron przeciwlotniczy Rzeszy", a w jego

stolicy znajdowały się duże zapasy żywności (między innymi 150 000 mrożonych królików i 5

000 000 jaj). Dzięki wzorowemu zarządzaniu zawartością magazynów, żołnierze i mieszkańcy do

końca nie tylko dobrze jedli, ale też pili i palili. Gorzej natomiast było z amunicją. Pomimo

7

transportów zaopatrzenia, podczas szkolenia oddziałów Volkssturmu dysponowano bardzo

niewielką ilością nabojów. Największym problemem było jednak to, że Wrocław prawie nie

posiadał umocnień. Pojawiła się więc konieczność budowy bunkrów i innych fortyfikacji.

Widok na Schlossplatz (obecnie Plac

Wolności)

Obecny

widok na

Plac

Wolności

Oblężenie miasta

Kiedy w styczniu 1945 roku, wojska radzieckie pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa

zbliżały się do Wrocławia, komendant twierdzy - generał Johannes Krause, wydał rozkaz

ewakuacji ludności cywilnej. Niestety duża część uciekinierów zmarła w czasie podróży, a inni

8

dotarli do Drezna tuż przed jego bombardowaniem. Z powodów zdrowotnych, dowódca musiał

opuścić miasto, a zastąpił go generał Hans von Ahlfen.

Właściwe oblężenie Wrocławia zaczęło się 14 lutego, gdy pierścień wokół miasta został

zamknięty. Tego samego dnia słuszne okazały się przenosiny stanowiska dowodzenia z

gabinetów przy ulicy Gajowieckiej do podziemi Wzgórza Liebicha (obecnie Wzgórze

Partyznatów). Tuż po opuszczeniu pierwotnego miejsca, bomby poważnie uszkodziły budynek.

Obecny widok na wzgórze Liebicha (Partyzantów)

Zabudowa wzgórza Liebicha przed oblężeniem

9

W tym czasie, prawie codziennie, Niemcy przeprowadzali wypady, które miały na celu

likwidowanie wysuniętych placówek wroga. Przy okazji powodowały one, że niedawno

sformowane oddziały zyskiwały pewność siebie. Do najważniejszych potyczek należało

zlikwidowanie rosyjskiego stanowiska w ruinach osiedla w Radwanowicach.

20 lutego 1945 roku Armia Czerwona przedarła się przez pierwszą linię obrony i dotarła do

przedmieści Wrocławia. Niektóre budynki, na przykład koszary kirasjerskie, przejmowane były

w ciągu dnia kilka razy! O duży, solidny budynek szkoły prowadzono tak zaciekłe walki, że

nieraz Niemcy znajdowali się na strychu, a Rosjanie piętro niżej, by kilka godzin później obrońcy

miasta szturmowali wroga broniącego się w piwnicach. Obie strony stosowały w tym czasie

dosyć kontrowersyjną taktykę: wypalali całe kwartały domów, żeby móc kryć się w niepalnych

ruinach. Niemcy użyli wtedy bojowo Goliatów- niewielkich, zdalnie sterowanych pojazdów

gąsienicowych, które zabierały po 75 kilogramów materiałów wybuchowych. Do walki z

radzieckimi czołgami szczególnie skuteczne okazały się słynne 88 (działa przeciwlotnicze

kalibru 88 milimetrów), które strzelając na wprost mogły przebić prawie każdy pancerz. Z

powodu zagrożenia utratą lotniska w Gądowie, rozkazano przyspieszyć trwające już od miesiąca

prace nad lotniskiem zapasowym na Polach Marsowych. Wyburzono w tym celu kilka kwartałów

budynków i przesiedlono wiele ludzi. 9 marca dowodzenie objął ostatni komendant Festung

Breslau - generał Hermann Niehoff.

Początek końca

Pomimo silnego oporu, stawianego przez wojska niemieckie, Rosjanie stopniowo zdobywali

teren. Obrońcom zaczynało brakować amunicji artyleryjskiej oraz, co ważniejsze, żołnierzy. Do

oblężonego miasta przybył wprawdzie batalion wojsk powietrznodesantowych, ale wzmocnienie

to okazało się niewystarczające. 20 marca do walki włączył się także zbudowany przez obrońców

pociąg pancerny “Poersel”. Do początku kwietnia jego działa zniszczyły 7 czołgów i 3 samoloty!

Jednak przewaga wojsk radzieckich była zbyt duża i 28 kwietnia 1945 roku przełamały one linie

obronne Niemców i wdarły się głęboko do miasta. 5 maja sytuacja stała się tak zła, że gauleiter

Karl Hanke uciekł z miasta awionetką typu Storch.

10

Wreszcie, po kilku miesiącach walk, 7 maja 1945 roku twierdza Wrocław skapitulowała.

Pomimo zapewnień strony radzieckiej o humanitarnym traktowaniu Niemców, wielu z jeńców

nie wróciło do domów.

Zagadnienie 2:

Czym był kompleks Riese i jakie było jego

przeznaczenie?

Projekt Riese to kryptonim największego projektu górniczo-budowlanego hitlerowskich

Niemiec, rozpoczętego i niedokończonego w Górach Sowich, oraz na zamku Książ i pod nim, w

latach 1943-1945 lub 1933 -1945 (dokładna data rozpoczęcia prac nie jest znana, ponieważ nie

znaleziono dokumentacji obiektów). Plany obejmowały utworzenie wielkich przestrzeni

wydrążonych pod zamkiem Książ, konstrukcji olbrzymich tuneli i sal podziemnych w kilku

miejscach w Górach Sowich, reorganizacji całej siatki okolicznych dróg oraz połączenia całości

siecią kolei wąskotorowej. Rozmach budowlano-inżynierski był na najwyższym wówczas

dostępnym poziomie. Na projekt Riese przyznano w 1944 roku 28 tysięcy ton stali i cementu,

czyli tyle, ile Niemcy przeznaczały rocznie na budowę schronów przeciwlotniczych dla ludności

cywilnej! Prace te były wykonywane głównie rękami 30 000 jeńców wojennych i robotników

przymusowych z podbitych krajów, a żeby ich zakwaterować, zbudowano w pobliżu cztery

obozy koncentracyjne. Początkowo zwierzchnictwo nad pracami sprawowała spółka

Industriegemeinschaft Schlesien AG, jednak wobec niezadowalającego postępu prac na

przełomie marca i kwietnia 1944 nadzór przejęła organizacja Todt. Była ona w tamtym czasie

kierowana przez Alberta Speera, głównego architekta Adolfa Hitlera.

11

Wejście do sztolni “Włodarz”

Jeńcy pracowali po 16 godzin dziennie, używając prymitywnych narzędzi. Ich racje

żywnościowe były bardzo skromne, a w sztolniach często zapadały się sklepienia. Śmiertelność

wśród nich była tak duża, że mało który robotnik przeżywał dłużej niż dwa miesiące. Miejsce

miało wiele prób ucieczki, ale jedynie nieliczne kończyły się powodzeniem.

Prace zostały wykonane tylko w części. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej wiele

podziemnych konstrukcji zostało zniszczonych, a tunele do nich prowadzące zostały wysadzone.

Na temat przeznaczenia kompleksu powstało wiele teorii, jednak według najbardziej

prawdopodobnej z nich, w podziemnych halach miały być montowane tzw. Wunderwaffe.

Wyrażenie to zostało sformułowane przez propagandę hitlerowską w okresie II wojny światowej

i oznaczało ono zaawansowaną technologicznie tajną broń o wielkiej sile. Były to między

innymi: pierwszy w historii odrzutowy myśliwiec - Me 262 oraz pociski rakietowe V-1

(Vergeltungswaffe-1) i V-2 (Vergeltungswaffe-2). Zwane one były “latającymi bombami”, a

pomimo swojej znikomej skuteczności siały przerażenie wśród mieszkańców niektórych miast w

Wielkiej Brytanii. Pocisk rakietowy V-2, jako pierwszy obiekt wykonany przez człowieka, dotarł

do przestrzeni kosmicznej.

12

W niektórych pomieszczeniach znajdują się tajemnicze znaki, zdaniem niektórych prowadzące

do najważniejszych, ukrytych części kompleksu.

Streszczenie

Obrona Wrocławia - do 1945 roku Wrocław był pięknym, starym miastem. Znajdowało sie w nim wiele zabytków architektury, a w muzeach eksponowane były cenne dzieła sztuki. Jednak w wyniku toczonych o niego walk, zniszczeniu uległo prawie 70% zabudowy miasta. Pokazuje to jak bezsensowny upór i ślepe wypełnianie poleceń Führera spowodowało śmierć tysięcy ludzi i dewastację dziedzictwa materialnego.

Kompleks Riese - było to jedno z najkosztowniejszych przedsięwzięć III Rzeszy. Ta położona w głębi Gór Sowich budowla do dziś prowokuje do przemyśleń na temat jej przeznaczenia. Praktycznie co roku odkrywane są nowe korytarze oraz pomieszczenia. Kto wie, może następnym odkryciem będzie pełna dokumentacja obiektu?

13

Zagadnienie 3:

Jak wyglądała architektura, uroczystości i

propaganda w tamtym regionie od 1933 do roku 1945

Architektura

Wrocław znajdował się pod niemieckim panowaniem przed bardzo długi okres. Od momentu

zajęcia w 1741 przez Fryderyka II Wielkiego, praktycznie cały czas, nie licząc krótkiego okresu

napoleońskiego należał do ich strefy wpływów. Trwało to do czasu zdobycia go przez oddziały

Związku Radzieckiego w 1945. Miasto przetrwało krwawy okres rządów Hitlera i nazistów, po

którym pozostało wiele budynków oraz zabytków, stworzonych przez nich lub blisko z nimi

związanych. Pomimo zniszczeń jakie spotkały Wrocław podczas oblężenia przez Armię

Czerwoną wiele zachowało się w dobrym stanie. Mieliśmy okazję zobaczyć kilka z nich w

trakcie naszych wycieczek. Niemcy nie używali jednego konkretnego stylu architektonicznego -

stworzyli mieszankę różnych nurtów. W ich budynkach zauważalny był między innymi

klasycyzm i nowoczesny funkcjonalizm. Charakterystyczną cechą ich architektury był ogrom i

masywność budowli. Te monumentalne dzieła miały przytłaczać człowieka swoim rozmiarem i

pokazywać siłę Rzeszy. Do miejsc które mogliśmy zobaczyć podczas naszego wyjazdu należą:

Schrony, Hala Stulecia, Hotel Monopol, Urząd Wojewódzki i Dom Towarowy.

14

Przedwojenny Wrocław z samolotu

Schrony

Naziemne schrony przeciwlotnicze we Wrocławiu zaczęto budować w latach 1940-42.

Zostały zaprojektowane przez Richarda Konwiarza. Zostały wybudowane, by chronić część

ludności przed nalotami aliantów. Wykorzystywane były również przez Niemieckie wojska

podczas obrony przed ofensywą Armii Czerwonej w 1945 kiedy to lmiasto zostało oblężone i

nieustannie ostrzeliwane. Wrocław został określony wtedy w rozkazach jako „twierdza” i miał

bronić się do ostatniego żołnierza. Co ciekawe miasto upadło kilka dni później niż Berlin, co było

15

możliwe właśnie dzięki takim fortyfikacjom. Schrony te znajdują się przy ulicach: Stalowej,

Legnickiej, Słowiańskiej, Ładnej i Białodrzewnej.

Schron przy ulicy Stalowej

Hala Stulecia

Odsłonięta w maju 1913 hala powstała według projektu Maxa Berga na setną rocznicę

wydania we Wrocławiu przez Fryderyka Wilhelma III odezwy “Do mojego ludu”, która

wzywała do walki przeciw wojskom Napoleońskim. Jest to hala widowiskowo-sportowa.

Nazwana przez ówczesnego burmistrza miasta „pomnikiem wyzwolenia ojczyzny i przestrogą

dla przyszłych pokoleń” . Było to miejsce wielu zjazdów NSDAP oraz przemówień Hitlera.

Pomijając kilka remontów od czasów II wojny budynek jest w prawie nie zmienionym stanie.

Hala wpisana jest na  listę światowego dziedzictwa UNESCO. 

16

Hala Stulecia

Hotel Monopol

Został wybudowany w 1892 przez Karla Grossera na miejscu dawnego cmentarza i

klasztoru. Jest zaprojektowany w stylu secesyjnym. Hotel był ulubionym miejscem

zakwaterowania Hitlera w trakcie jego wizyt we Wrocławiu. Ciekawostką jest to, że balkon który

znajduje się nad wejściem był dobudowany w 1937 na prośbę Hitlera, by ten mógł oglądać

defilady swojego wojska podczas festzugów oraz wygłaszać przemowy.

17

Hotel Monopol Balkon nad wejściem do hotelu

18

Urząd Wojewódzki

Budowę gmachu rozpoczęto o w 1939, a skończono w 1945. Podczas wojny budynek ten

pełnił funkcję siedziby zarządu NSDAP we Wrocławiu. Na podstawie planów z tamtego okresu

możemy dowiedzieć się, że planowano zbudować wiele podobnych budynków. Zgodę jednak

wydano tylko na tą jedną ogromną budowlę.

Urząd wojewódzki

Dom Towarowy

Jest to dom towarowy wybudowany w 1930 przez niemiecką firmę żydowskich braci

Wertheim. Podczas wojny był to największy dom towarowy we Wrocławiu. 1937 trafił w ręce

Niemców, a w 1945 został zbombardowany i stał przez kilka dni w płomieniach. Całkowicie

odnowiony i oddany do użytku został dopiero w 2009.

19

Dom Towarowy “Renoma” obecnie ↑ ↓ Dom Towarowy „Wertheim” przed wojną

Propaganda

Ważnym elementem doktryny nazistów obok terroru była propaganda. Hitler starał się w ten

sposób zdobyć fanatycznych popleczników, zachęcić ludzi do wspierania jego sprawy, ogólnie

mówiąc propaganda służyła do indoktrynacji społeczeństwa. Struktury propagandowe

20

hitlerowców z Josephem Goebbelsem na czele, jak i sam ich przywódca wypracowali do tego

skuteczne metody:

1.Przemowy oraz wielkie pochody – Dyktator III Rzeszy specjalizował się w porywających

przemowach. Stosując swoją charyzmę i populistyczne hasła osobiście przekonywał zebranych

na wiecach ludzi do swoich poglądów. Nastrój potęgowały wielkie pochody i manifestacje tzw.

Festzugi, które miały imponować rozmiarem i pokazać, że wszyscy popierają swojego Fuhrera.

We Wrocławiu odbywało się wiele zjazdów partii nazistowskiej oraz świąt narodowych na

których Hitler wygłaszał swoje mowy. Do charakterystycznych miejsc należy między innymi

Hala Stulecia i balkon hotelu Monopol.

2.Filmy oraz materiały propagandowe – Masowo produkowano plakaty oraz filmy

przedstawiające w jasnym świetle hitlerowskie poglądy, domniemaną rasę aryjską oraz bitwy z

udziałem wojsk niemieckich. Większość była niezgodna z prawdą, tuszowała historię. Z drugiej

strony tworzono materiały oczerniające przeciwników reżimu np. Aliantów czy zachęcające do

antysemityzmu. Proste filmy i chwytne slogany łatwo przemawiały do ludzi. Inne pozycje były

natomiast usuwane, a książki palono na głównych placach, na oczach ludności. Takie „pokazy”

urządzano również we Wrocławiu

21

Adolf Hitler w Hali Stulecia”

22

Plakat promujący film “Triumph des Willens

Uroczysty przemarsz żołnierzy ulicami miasta

23

Terror Niemiecki

Naziści do osiągnięcia celów i kontroli społeczeństwa nie ograniczali się jednak tylko do

prężnej propagandy. Stosowali strach i przemoc. Jednymi z przełomowych wydarzeń dla terroru

Rzeszy były:

1. “Noc długich noży” – Nocą z 29 na 30 czerwca 1934 Hitler doprowadził do czystki w

strukturach partii narodowosocjalistycznej. Zaaresztowano przywódców SA i wszystkich jego

przeciwników wewnątrzpartyjnych a następnie ich zamordowano. Niejednokrotnie nawet

rozstrzeliwano ich już na miejscu. Głównym celem dyktatora był Ernst Röhm, ale oprócz niego

zginęło również prawie 400 innych dowódców. Powodami czystki poza poczuciem zagrożenia

rosnącej w siłę organizacji były konflikty racji ważnych sojuszników Hitlera z SA. Regularna

amia rzeszy nie chciała stać się marginalna, a bogatym przemysłowcom wspierającym

gospodarczo reżim nie podobały się ich skrajnie socjalistyczne poglądy. Dzięki pozbyciu się SA

Hitler zyskał przychylność obu tych grup, a co ważniejsze pozbył się jedynej politycznej

konkurencji.

2.”Noc kryształowa”- Pierwszy zorganizowany pogrom ludności żydowskiej miał miejsce w

nocy z 9 na 10 października 1938 roku. Na terenie całych Niemiec wybuchły zamieszki

wspierane przez organy państwowe. Palono i demolowano sklepy i domy należące do Żydów

oraz synagogi. Służby propagandowe NSDAP wykorzystały jako punkt zapalny śmierć Ernsta

von Ratha, który został zamordowany przez Żyda Herszela Grynszpana. To wydarzenie miało

duży wpływ na rozwój hitlerowskiej kampanii antysemickiej i wzmożenie prześladowań. W

trakcie tej nocy:

- zamordowano prawie 100 Żydów

- spalono 7000 sklepów

- zniszczono 171 domów mieszkalnych

- osadzono w obozach od 20-30 tysiecy Żydów

- zbezczeszczono większość żydowskich cmentarzy i synagog

24

Streszczenie

1. Architektura- Wrocław znajdował się pod władzą państwa niemieckiego od 1741 aż do 1945

kiedy zdobyła go Armia Czerwona. Miasto przetrwało okres wielu zmian w Rzeszy w tym

strasznych rządów Hitlera. Od Fryderyka Wielkiego aż po Hitlera powstało tu wiele obiektów

germańskiej architektury. Wśród tych które możemy dalej oglądać znajdują się między innymi:

- Hala Stulecia

- Urząd wojewódzki

- Hotel Monopol

- Dom towarowy “Renoma”(Przebudowany w nowoczesnym stylu)

Na podstawie tych budowli i obrazu całego miasta widać różnorodność jego stylu

architektonicznego. Pomimo powojennych zniszczeń można odczuć monumentalność

poniemieckich zabytków i poczuć potęgę jaką w tamtych latach zbudowali.

2.Propaganda- Jej celem była zmiana toku myślenia mieszkańców Rzeszy ( a w tym Wrocławia),

by zyskać ich poparcie i stworzyć wyidealizowany wizerunek państwa i wodza. Zajmowało się

nią głównie Ministerstwo Propagandy Josepha Goebbelsa tworząc zgrabnie działającą maszynę

wypuszczającą tysiące materiałów propagandowych w postaci filmów czy plakatów. Ważną rolę

odegrał też sam Hitler i jego płomienne przemówienia na tzw. festzugach oraz na wiecach

partyjnych. Stworzona została wizja wielkiego wodza, silnego państwa oraz złych wrogów z

zachodu i Rosji wspieranych przez wyimaginowane „żydowskie spiski”.

3.Terror- Drugi środek manipulacji społeczeństwem stosowany przez hitlerowców. Zastraszano

samych obywateli jak i prowokowano do zbrodni, czystek lub po prostu je organizowano. Terror

nie ograniczał się do konkretnych grup społecznych. Widać to wyraźnie po rozbieżności celów

dwóch słynnych krwawych nocy. „Noc długich noży” wymierzona była w wysoko postawionych

członków partii, organizacje paramilitarną natomiast „ Noc kryształowa” w bezbronnych

żydowskich obywateli. Terror był skuteczną metodą kontroli którą mogli wpłynąć na każdy cel,

który akurat wydawał się groźny dyktatorowi.

25

Zagadnienie 4:

Historia fortyfikacji używanych podczas II Wojny Światowej na Dolnym Śląsku przez nazistów.

Ogólna historia zamku Czocha

Zamek Czocha został zbudowany jako warownia graniczna na rozkaz króla czeskiego Wacława I w latach 1241-1247. Powstał on na pograniczu śląsko-łużyckim. Został w 1253 roku przekazany pod władanie Biskupowi miśnieńskiemu von Weisenow. W latach

1253 do 1319 tereny te należały do dynastii branderburskich Askańczyków, a w 1306 dzierżawcą bądź właścicielem zamku był Johann von Birbestein. W roku 1319 Zamek Czocha przeszedł na własność Henryka I księcia jaworsko-świdnickiego, zaś on 20 lat później wymienił Czochę wraz z zamkami:

-w Świeciu

-Lubaninem

-Mirskiem

-Żarami

za połowę miasta Głogowa, którą dostał od Jana Luksemburskiego we władanie do końca życia. Faktyczne przekazanie władzy na tym terenie nastąpiło dopiero po śmierci księcia w 1346 roku.

26

“Odtąd Czocha stanowił lenno króla Czech zamieszkane przez możnych przedstawicieli rycerstwa czeskiego niemieckiego lub, i pochądzącą z Saksonii rodzinę von Dohna”. Członek rodziny Wenzel von Dohna w 1417 roku sprzedał Zamek Heinrichowi von Renkern, który poczuwszy się zbyt potężnie za murami troszeczkę zbyt pewnie zaczął napadać na swoich ościenników i kupców, szybko zyskując złą sławę. W 1420 roku sprzedał zamek radcy na królewskim dworze Zygmunta Luksemburczyka, Hartungowi von Klux. Hartung bywał tutaj raczej rzadko z uwagi na swoje obowiązki. W 1433 roku, gdy Hartung był w szwajcarskiej Bazylei, zamek Czocha został najechany przez husycki oddział znanego łupieżcy Hansa von Tschirnz Niesytna, łupiąc i okupując przez kilka miesięcy, aż do wiosny następnego roku, kiedy Hartung wraz ze swymi oddziałami odbił zamek siłą i zabił stacjonujących tam rabusiów. W 1451 zmarł ostatni właściciel z rodziny von Klux. Po jego śmierci zamek Czocha przeszedł na własność Kaspara von Nostiz i pozostał własnością jego rodu przez prawie 250 lat.

Kolejnym właścicielem warowni był Christoph von Nostiz. Wspierał on wszelkie badania geologiczne, a w szczególności te w poszukiwaniu złota. Przyczynił się do przejściowego rozwoju tych ziem poprzez zakładanie “wsi górniczych i targowych gdzie osiedlił między innymi uchodźców religijnych z Czech i innych regionów Śląska”. Po śmierci Christopha w 1691 roku majątek jego przejął młody Albrecht, który nie miał szansy zbyt długo się tym spadkiem nacieszyć, ponieważ zmarł zaledwie siedem lat później. Tą drogą cały majątek wrócił do rąk własnych wdowy po Christophie, ona zaś sprzedała ją radcy króla Augusta Mocnego Johannowi Hartwigowi von Uechtritz w 1700 roku. Johann von Uechtritz nie miał synów więc ustanowił regułę, dzięki której jego córki miały krąg kandydatów ograniczony do własnego rodu co miało na celu utrzymanie zamku i majątku w rękach rodu. Jego młodsza córka Krystyna Elżbieta trzykrotnie wychodziła za mąż i dwukrotnie jej mąż ginął. Lecz w 1741 roku w czasie trzeciego małżeństwa Elżbieta zginęła a majątek został wydzierżawiony dalekiemu krewnemu Adamowi von Uechtrit a zaledwie ćwierć wieku później został sprzedany Ferdynandowi Otto von Schnidel.W 1783 roku rodzina von Uechtritz, na drodze sądowej znowu objęła Czochę i okoliczne ziemie we władanie i Friedrich Augusta Christoph dostał je na własność. 1793 rok, noc z 17 na 18 sierpnia została zapamiętana aż do dzisiaj, gdyż wybuchł tej nocy pożar z niewyjaśnionych okoliczności. W wyniku czerwonych płomieni spłonęły dachy,część pomieszczeń mieszkalnych, Biblioteka, wieża i zbrojownia. Niemal natychmiast przystępiono do rekonstrukcji i sześć lat później zamek ponownie nadawał się do użytku choć wystrój wnętrza i wygląd ogólny nieco odbiegał od wcześniejszego. Po śmierci Friedricha majątek odziedziczyła ponownie rodzina Von Uechtritzów czyli “małoletni Ernst von Uechtritz, po nim zaś w 1854 roku Czochę przejął Otto wraz z małżonką Olgą von Wartensleben “. Małżeństwo te miało pięć dzieci które odziedziczą cały majątek. W 1905 po śmierci Otto von Uechtritz, jego spadkobiercy sprzedali rodzinny majątek w 1909 Ernestowi von Gutschow pochodzącemu z Drezna dyrektorowi zakładów tytoniowych. Ernest miał ogromne ambicje żeby zostać arystokratą, a zamek bardzo by mu pomógł w zdobyciu wymarzonego tytułu. Na o drestaurowany zamek wydał 4 miliony marek a sam bywał tam najwyżej kilka tygodni w roku. Zaczął odwiedzać zamek częściej po wybuchu II Wojny Światowej gdyż stanowił on bardziej bezpieczny azyl w

27

porównaniu z bombardowanymi niemieckimi miastami. Jednak jak doszła wiadomość o zbliżającej się w zatrważającym tempie armii sowieckiej Ernst wraz z rodziną w 1945 roku wyjechał najpierw do Drezna a stamtąd do Bad Wildungen, gdzie rok później zmarł. Ernest opuszczając Czochę wywiózł to co uważał za cenne:

-Najcenniejsze książki.

-Zabytkową broń.

-Wyroby snycerskie

-Insygnia koronacyjne carów rosyjskich itd. a na samym początku oczywiście złoto.

Po jego wyjeździe to co zostało w pośpiechu zostawione uległo defraudacji i grabieży. Większość szabrowników trafiła do więzienia lecz nielicznym udało się uciec ze złupionymi skarbami. “ Łącznie udało się odzyskać ok. 25 tysięcy książek, 53 sztuki różnych mebli, 84 obrazy olejne, 29 rzeźb, 130 sztuk zabytkowej broni palnej i białej, resztki zastawy stołowej, szkła i porcelana”.”W drugiej połowie lat 40-tych XX wieku Czocha znalazła się pod opieką Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska“, dalej Dolnośląskiej Izby Rolniczej by wreszcie przejść pod kuratelę ówczesnego Ministerstwa Kultury i Sztuki”. W roku 1952 zamek przejęło

wojsko a w 1989 warownia została otwarta dla turystów.

Okres II Wojny Światowej na zamku Czocha

“Podczas II Wojny Światowej zamek Czocha odwiedzał Wernher von Braun, jedna z największych postaci naukowych XX wieku i bohater narodowy nazistowskich Niemiec, a później dwulicowej Ameryki”. Nazywali go twórcą niemieckiej broni rakietowej. Odwiedziny przypuszczalnie wiązały się z eksperymentami w podziemnych fabrykach pod leśną nad bronią V-1 i V-2, nowoczesnymi silnikami lub eksperymentami z bronią uranową . Podczas wojny niedaleko zamku znaleziono silną obronę przeciw-lotniczą co daje nam możliwość przypuszczenia, że właściciel mógł pozwolić aby Werhner von Braun miał to swoje biuro badawcze. Wspomniana wcześniej fabryka nosiła nazwę „GEMA WERKE“ i zajmowała się wytwarzaniem urządzeń radarowych FREYA, jednak inne prace , jakie przeprowadzano w tej fabryce dawały efekt w postaci silnego pola elektromanetycznego .W samym zamku mieściła się szkoła szyfrantów Abwehry. “Prawdopodobnie przechowywano tu urządzenie do dekryptażu depesz radzieckich.”

28

Zamek Książ Napiszę w tym podrozdziale ogólną lekko skróconą historię Zamku Książ (w samych datach) gdyż niestety nie mieliśmy szansy na odwiedzenie tego jakże przepięknego, interesującego zamku :

1228-1292r. - W tym okresie powstał zamek Fürstenstein ( teraz: Książ) jeden z wielu zamków obronnych księcia świdnicko-jaworskiego Bolka Surowego.

1392r. - W tym roku na mocy traktatu sukcesyjnego warownia przechodzi z rąk Piastów Świdnickich do rąk korony czeskiej.

1497r. - Zamek zostaje sprzedany przez Władysława Jagiellończyka swojemu kanclerzowi Johannowi von Schelenberg

1508r. - Johann von Haugwitz otrzymuje wszelkie dobra książańskie.

1509r.- 11 Czerwca “Johann von Haugwitz przekazujem Twierdze i sąsiadujące z nim dobra Konradowi von Hochberg” ( zamek został z tą rodziną aż do zabrania go przez nazistów )

1705-1742r. - Konrad Ernest von Hochberg lekko zmienia to zamczysko , dobudowuje nowe elementy i odrestaurowywuje stare.

1848r. Rodzina von Hochbergów dostaje tytuł książecy.

1907-1938r. Jan Henryk XV ostatni raz organizuje przebudowę zamku.

29

III Rzesza i Zamek Książ :

1941r. - Warownia ulega konfiskacie przez nazistowski reżim.

1943r.- Na Zamek wjeżdża paramilitarna nazistowska organizacja “TODT”. “ W tym czasie powstawały podziemne tunele “ i historycy spekulują po co te tunele zostały wykopane. Przypuszczalnie budowano tu jedną z wielu kryjówek Hitlera.

1946r. - do sierpnia tego roku Bastyllia był zajmowany przez wojska radzieckie.

Do końca roku 1956 Zamek Książ niestety został zapomniany i zaczął się niszczeć.

1974r.- Zamek Książ jest poddany do renowacji.

1992r.- Zamek zostaje udostępniony do zwiedzania.

Streszczenie:

Zamek Czocha (III Rzesza)- Podczas II Wojny Światowej zamek Czocha odwiedzały światowe gwiazdy Rzeszy Niemieckiej np: Werhner von Braun który prowadził tam swoje eksperymenty i inni. Mieściła się tam szkoła szyfrantów i prawdopodobnie mieściła się tu legendarna maszyna deszyfrująca.

Zamek Książ ( III Rzesza) - Został on przejęty przez Władze niemieckie w 1941 i szybko przekształcono go w kwaterę Adolfa Hitlera. Pod zamkiem wydrążono podziemny schron .

Wydaje mi się, że odpowiedziałem na postawione sobie pytanie badawcze. Niestety musiałem się posiłkować wiadomościami ze stron internetowych (przypisy) gdyż nie dane mi było porządnie pozwiedzać Zamku Czocha, a Zamku Książ w ogóle nie miałem przyjemności zobaczyć.

Zakończenie

W naszym projekcie udało nam się zawrzeć odpowiedź na postawione przez nas pytania

badawcze. Realizując podjęty temat utrwaliliśmy w sobie (nabytą w poprzedniej klasie) zdolność

do pracy w grupie, rozwinęliśmy w kilku aspektach naszą wiedzę z zakresu II Wojny Światowej

30

oraz jeszcze raz zmierzyliśmy się z trudem pisania pracy projektowej. Możliwość zobaczenia

wielu miejsc na własne oczy pomogło i rozbudziło naszą wyobraźnię. Przeglądając książki i inne

opracowania łatwiej było nam się przenieść w tamte czasy.

Bibliografia1. Wydawnictwo Dolnośląskie, “Festung Breslau w ogniu”, 2008

2. Joanna Lamparska, “Tajemnice ukrytych skarbów”, 1998

3. http://www.vaterland.pl/

4. Teresa Kulak, “Wrocław”, Wydawnictwo Dolnośląśkie, 1997

5. atrakcje-wroclawia.pl.tl : Wrocław w III Rzeszy (Naziści w Breslau)

6. Modernistyczna architektura Wrocławia - Janusz L. Dobesz

7. www.zamkipolskie.com

8. www.ksiaz.walbrzych.pl/historia.htm

9. www.zamkipolskie.com

31