Problemy bezpieczeństwa surowcowego Polski

Prof. dr hab. Krzysztof SzamałekBezpieczeństwo surowcowe Polski10 października 2013 r. Warszawa

Filozofia bezpieczeństwa

• Trafnie odczytane przesłania z przeszłości i właściwa oparta na wiedzy prospekcja przyszłości

• Prawdziwość i obiektywizm przyjętych założeń• Wielostopniowa weryfikacja• Stratedzy przyszłości• Uwarunkowania kulturowe i cywilizacyjne• Rozwój gospodarczy jako katalizator

bezpieczeństwa

Nowe kierunki na świecie vs PolskaBiohydrometalurgia – świat organiczny w służbie człowiekaPodziemne zgazowanieGreen mining – phytomining- świat organiczny (rośliny)w przerobie odpadów górniczych np. otrzymywane platynowce (PMG)Koncentracja i globalizacja - połączenieXstrata (producent górniczy) i Glencore (sprzedawca surowców mineralnych)Gaz z łupków i ropa z łupków – dokąd to prowadzi ???Urban deposits i urban miningZasoby oceanu iły metalonośne, polimetaliczne siarczki hydrotermalneSięganie po złoża głębiej położone i uboższe

Wiedza o zasobach• Podstawowe znaczenie dla oceny stanu

bezpieczeństwa surowcowego kraju i ustalenia strategii jego rozwoju ma wiedza o wielkości potencjalnych rezerw w złożach kopalin, zarówno tych rozpoznanych i udokumentowanych, jak i prognozy możliwych do odkrycia i zagospodarowania zasobów perspektywicznych. Krytycznym elementem jest właściwe przyjęcie kryteriów według których, przyrodnicze zasoby abiotyczne mogą być uważane za możliwe do zagospodarowania i wykorzystania w przyszłości.

Bilansowanie kopalin i surowców mineralnych

Dostęp do surowców mineralnych oraz możliwość ich wykorzystania

obecnie i w przyszłościjest podstawowym warunkiem

bezpieczeństwa gospodarczego kraju i jego zrównoważonego rozwoju

Podstawy bezpieczeństwa surowcowego Polski

• Dywersyfikacja źródeł dostaw surowców energetycznych

• Brak jakichkolwiek ograniczeń (polityczne, ekonomiczne, religijne, etniczne) dostaw surowców mineralnych

• Podstawą wewnętrzne (krajowe) lub z zagranicznych złóż polskich operatorów kopaliny i surowce mineralne

• Własne technologie poszukiwań i wydobycia kopalin• Doświadczona i wysokokwalifikowana kadra

(kształcenie)• Wydobycie ekonomicznie opłacalne

Zasoby gazu z łupków w Polsce vs wiarygodność danych

EIA

USGS

Billion = US trillion

Warunki niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa surowcowego

• Zapewnienie możliwości pozyskiwania surowców ze źródeł krajowych: pierwotnych, wtórnych i odpadowych

• Zapewnienie stabilności dostaw surowców deficytowych ze źródeł pozakrajowych

• Racjonalne wykorzystanie użytkowanych surowców

Bariery zaspokojenia potrzeb surowcowych ze źródeł krajowych

• Uwarunkowania naturalne występowania złóż i stan ich bazy zasobowej (wyczerpywanie się możliwych do eksploatacji zasobów, niska jakość kopalin w niektórych złożach, brak perspektyw dla dokumentowania złóż niektórych kopalin)

• Uwarunkowania ekonomiczne (opłacalność eksploatacji, posiadanie środków kapitałowych na budowę lub rozbudowę kopalń)

• Bariery związane z wykorzystaniem terenu i dostępnością złóż kopalin

• Bariery społeczne (protesty, ruchy ekologiczne)

Deficytowe dla gospodarki krajowej są m.in. surowce metaliczne dla nowoczesnych technologii

Rozwój energetyki odnawialnej (wiatrowej, fotowoltaiki) jest limitowany przez dostęp do surowców krytycznych,

takich jak np.: Ga, Ge, In, Se, Te,

Nd, Dy, Sm, Co Ich niedostatkiem jest zagrożona cała Unia Europejska

Ryzyko surowcowe

• ponad 50% największych złóż kopalin występuje w państwach o PKB nie przekraczającym 10 USD/dzień zatem perturbacje polityczne i ekonomiczne tych krajów związane z nadmierną inflacją, zamachami stanu, wojnami domowymi silnie oddziaływają na możliwość realizacji dostaw surowca

Udział importu w pokryciu zapotrzebowania krajowego dla najważniejszych surowców nieenergetycznych, %

Surowiec 1993 2000 2009

Surowce metaliczneAluminium 43 50 82

Cynku koncentraty rud 29 28 47

Cynk 2 5 28

Miedzi koncentraty rud 0 0 5

Miedź (hutnicza) 1 0 7

Ołów rafinowany 13 22 17

Surówka żelaza 2 0 5

Żelazostopy 21 90 86

Boksyty i alumina, antymon, arsen, beryl, bizmut, chromity, chrom, cyna, gal, ind, kobalt, krzem, magnez, manganu surowce, molibden, nikiel, niob, pallad, platyna, pierwiastki ziem rzadkich, rtęć, tal, tantal, tellur, tytanu surowce, wolfram, żelaza rudy i koncentraty

całkowicie deficytowe

Surowce niemetaliczne 1993 2000 2009

Baryt 26 100 100Bentonity 84 99 98Cement 0 2 3Dolomity 1 5 8Gips i anhydryt 1 3 5Iły biało wypalające się 0 80 86Iły ogniotrwałe 2 15 23Kamienie budowlane i drogowe 3 31 10Kaolin 62 35 41Kruszywa naturalne łamane 0 4 5Kwarc 2 16 62Kwarcyty 5 5 41Siarka elementarna 3 10 12Skalenie 45 33 37Sól 4 4 14Wapno 0 3 3Andaluzyt, boru surowce, brom, cyrkon, diamenty, diatomity, fluoryt, fosforyty, fosfor, grafit, jod, korund i szmergiel, litu surowce, magnezyty kalcynowane, prażone i topione, mika, perlit, pumeks, sole potasowe, strontu węglan, talk i steatyt, wermikulit, wollastonit

całkowicie deficytowe

Wystarczalność zasobów eksploatowanych złóż niektórych kopalin w Polsce (stan na koniec 2010)

Kopaliny

Złoża zagospodarowane

Wydo bycie

roczne

mln t

Wystarczalność zasobów

operatywnych

lat

Zasoby bilansowe w

złożach niezagospo darowanych

22(1,2,3) 23(1,2,3)

mln t

Zasoby operatywne

11(1,2,3)

mln t

Pozostałe zasoby

31(1,2,3)

mln t

Rudy Zn-Pb 9,48 7,64 2,45 3,9 59,59

Rudy Cu 869,99 277,31 22,45 38,7 291,81

Siarka rodzima 13,31 - 0,52 25,6 256,69

Sól kamienna 294,38 11527,83 3,76 78,3 72640,49

Wapienie i margle przem.

2430,43 2847,15 40,02 60,7 12042,39

Gips,anhydryt 81,99 16,51 1,18 69,5 128,23

Kruszywa żwirowo-piaskowe

2025,00 1497,94 163,44 12,4 11300,67

Iły białowypalające 0,58 1,57 0,16 3,6 56,46

• protesty społeczne • istniejące lub planowane zagospodarowanie terenu

wykluczające możliwość podjęcia eksploatacji, • prawa własności nieruchomości gruntowych z którymi wiąże

się prawo własności złóż, w szczególności eksploatowanych sposobem odkrywkowym

• wymagania ochrony krajobrazu i innych składników środowiska przyrodniczego

Występujące ograniczenia i zagrożenia dla zagospodarowania złóż, a w szczególności bariery związane z wykorzystaniem

terenu i dostępnością złóż kopalin powodują, że wykorzystanie potencjalnej bazy zasobowej często staje się wątpliwe

Możliwość wykorzystania wielu złóż jest ograniczona przez:

Zagrożeniem dla dostępności złóż jest planowanie innych inwestycji, zwłaszcza o znaczeniu ponadlokalnym, nie liczące się z

faktem występowania złóż na terenie planowanej inwestycji

Istotnym ograniczeniem dostępu do złóż przewidzianych do eksploatacji odkrywkowej są prawa własności nieruchomości

gruntowych Bardzo częste ogromne rozdrobnienie własnościowe tych

nieruchomości sprawia, że rozwój eksploatacji złóż już zagospodarowanych jest bardzo

ograniczany, a zagospodarowanie nowych dużych złóż staje się wątpliwe

Zapewnienie bezpieczeństwa surowcowego kraju w długoletniej perspektywie wymaga opracowania polityki

surowcowej państwa uwzględniającej:

• kontynuację stałego i bieżącego opracowywania analiz, prowadzenia baz danych i gromadzenia informacji o złożach kopalin i odpadach oraz o gospodarowaniu surowcami mineralnymi,

• ocenę stanu i wielkości bazy zasobowej kraju oraz wprowadzenie elementów jej prawnej i rzeczywistej ochrony, dla zapewnienia jej dostępności dla przyszłej eksploatacji

• określenie możliwości zagospodarowania i eksploatacji złóż niezagospodarowanych oraz możliwości rozwoju produkcji surowców ze źródeł wtórnych i odpadowych,

• określenie możliwości poszukiwań nowych złóż, zwłaszcza rud metali na większej głębokości, dostępnych do eksploatacji w wyniku postępów techniki górniczej,

• zbadanie możliwości pozyskiwania ze źródeł krajowych metali określanych jako „krytyczne” (np. Ge, Sc, Nb, REE),

• pogłębienie przeróbki i przetwórstwa kopalin oraz uzyskiwanie większej liczby surowców mineralnych niezbędnych dla gospodarki.

Elementem takiej polityki surowcowej państwa powinno być także:

• Określenie możliwości pozyskiwania surowców mineralnych z

krajów trzecich, także (a może zwłaszcza?) poprzez wspólne

przedsięwzięcia surowcowe z udziałem firm polskich,

• Prowadzenie odpowiedniej „dyplomacji surowcowej” zapewniającej

stabilność dostaw tych surowców, których pozyskanie ze źródeł

krajowych jest niemożliwe

Zapewnienie bezpieczeństwa surowcowego kraju wymaga racjonalnego określenia celów w długoletniej perspektywie opartych na kierunkowych politycznych dokumentach planistycznych.

Niezbędne jest opracowanie polityki surowcowej państwa uwzględniającej:• opracowywanie analiz, prowadzenie baz danych i gromadzenie informacji o złożachkopalin, odpadach i surowcach mineralnych,• ocenę stanu i wielkości bazy zasobowej kraju oraz jej aktywną ochronę,• określenie możliwości zagospodarowania i eksploatacji złóż oraz produkcji surowców mineralnych,• pozyskiwanie surowców mineralnych z krajów trzecich,• określenie rodzaju nowych surowców do wykorzystania w przyszłości w wynikupostępu technicznego,• przygotowanie do eksploatacji i przetwarzania oceanicznych zasobów mineralnych• szkolenie i przygotowanie kadr dla realizacji polityki• Określenie sposobów finansowania realizacji polityki • Określenie metodyki weryfikacji perspektyw złożowych• Określenie celów państwa w zakresie prawa własności złóż i ich udostępniania oraz czerpania korzyści

source: http://www.euromines.org/who_is_euro_raw_materials_initiative_map.html

- Bulgaria (2011)- Czech Republic (2011)- Finland (2010)- France (2011)- Germany (2010)- Greece (2011)- Hungary (2011)- Netherlands (2009)- Poland (2011)- Portugal (2011)- Sweden (2012)- UK (2012)

Kraje UE, które opracowały swoją lub zaczęły opracowywać strategię bezpieczeństwa surowcowego.

NordMin - Inicjatywa Rady Nordyckiej powołania centrum doskonałości w surowcach mineralnych przez: Szwecję, Norwegię, Finlandię, Danię, Islandię i Grenlandię (2012).

DZIĘKUJĘ….