Mgr Maciej MaciejowskiInstytut Politologii UKSW

Obraz Kościoła w TV Republika - próba rekonstrukcji linii

programowej w kontekście przekazu mainstreamowego

Telewizja Republika to jedyna ogólnopolska stacja informacyjno – publicystyczna, która sama pozycjonuje się jako „konserwatywna”. Jest przy tym stacją komercyjną a nie jest konfesyjną. W kwietniu minie 2 lata istnienia stacji. Można więc pokusić się o próbę rekonstrukcji prezentowanego przez Republikę obrazu Kościoła. Czy, a jeśli tak – to w jaki sposób – wizerunek ten różni się od prezentowanego w mediach głównego nurtu? Jakie stanowisko prezentuje stacja wobec sporów wewnątrz Kościoła i w dyskusji publicznej o jego roli we współczesnym świecie?

Dla próby określenia linii programowej Telewizji Republika w tym zakresie warto dokonać porównania z inną stacją. Powinna być to stacja jednocześnie informacyjno – publicystyczna i komercyjna. Do porównania wybrałem stację TVN24, jako odwołującą się do wartości liberalnych a jednocześnie będącą punktem odniesienia dla TV Republika.

Obraz Kościoła pokazywany w tych stacjach przeanalizuję na przykładzie relacji i komentarzy dotyczących niedawnego Synodu Biskupów na temat współczesnych wyzwań wobec rodziny.

Media deontologiczne

Definiują się jako swego rodzaju instytucje zaufania publicznego. Kierują się tym, co uważają za właściwe z punktu widzenia dobra wspólnego

Redakcje prezentują wyraziste linie programowe

Są narażone na zarzut braku obiektywizmu

Dają dziennikarzom możliwość pracy w zgodzie z własnym sumieniem

Informacja:

jako funkcja jako gatunek

W odróżnieniu od publicystyki, która pełni funkcję

interpretacyjną i perswazyjną.

Istnieje tendencja do postmodernistycznego zacierania różnicy pomiędzy informacją a komentarzem, jednak z punktu widzenia pragmatyki funkcjonowania mediów warto starać się rozgraniczać te dwa zjawiska.

Komentarz a priori zakłada przekonanie odbiorcy do stanowiska komentatora. Może to odbywać się wprost lub w zakamuflowany sposób. Warto więc podjąć próbę odtworzenia intencji autora przez postawienie pytania, czy dany komunikat miał charakter perswazyjny.

Perswazja polega na wykorzystywaniu komunikacji do wzmacniania, zmieniania lub modyfikowania postaw, wartości, przekonań i działań słuchaczy”.

Odbiorca serwisu informacyjnego oczekuje, że będzie on spełniał funkcję informacyjną i jako taki go odbiera. Można więc stwierdzić, że horyzont oczekiwań odbiorców wyznacza granicę, której przebieg chcemy ustalić.

Trudności w praktycznej analizie mediów wiążą się z interpretacją użytych przez autora środków wyrazu. W przypadku telewizji są to nie tylko środki takie, jak dobór słów, stylistyka wypowiedzi, intonacja, ale także montaż,oświetlenie, dźwięki. Nie istnieją absolutnie zobiektywizowane metody badania jakościowego przekazów pod kątem perswazyjności. Najlepszym przykładem jest powoływanie się mediów na „badania obiektywizmu” polegające na zliczaniu czasu antenowego poświęconego poszczególnym partiom politycznym. Bez analizy zawartości komunikatów, tego typu badania nie przedstawiają wartości merytorycznej.

Koresponduje to ze stanowiskiem części medioznawców, że podmiotem zasady obiektywizmu jest dziennikarz, nie zaś komunikat. „Używając terminologii logicznej, można by powiedzieć, że podmiotem zasady obiektywizmu jest dziennikarz, a dziedziną – zbiór informacji. Obiektywizmem jest więc w gruncie rzeczy już samo dążenie do zachowania bezstronności...”

Redakcja informacjiGatekeeping

Proces selekcji informacji i ich hierarchizacji

Agenda setting

proces decydowania, które informacje są ważne i w jakiej kolejności przekazywane są odbiorcom

Framing

proces definiowania wydarzeń i problemów, wyjaśniania ich odbiorcom i nadawania sensu moralnego

Na proces redagowania wpływają

czynnik czasu

czynnik przestrzeni

czynnik reprezentatywności

czynnik tematyki

czynnik różnorodności i spójności

czynnik grupy docelowej

czynnik możliwości technicznych i osobowych

czynnik okoliczności psychospołecznych

czynnik zdarzeń nieprzewidzianych

Na redagowanie wpływają czynniki wewnętrzne i zewnętrzne

Czynniki wewnętrzne Czynniki zewnętrzne

autocenzuracenzura redakcyjnawpływ udziałowców

Cenzurawpływ reklamodawcówwpływ społeczeństwa

wpływ elit politycznych

Narracja„Narracja jest nie tylko zabiegiem sensotwórczym w konstrukcji tekstów całej gamy produktów medialnych; narzędzia narracyjne odgrywają także kluczową rolę w strategiach marketingowych...”

Model Tzvetana Todorowa skupia się na stanie równowagi i pełni, który zostaje zakłócony przez „złe siły”. Istotne w nim jest jak wygląda ów stan równowagi i co stanowi siłę zaburzającą, a co stabilizującą. Takie podejście można odnieść niemal do wszystkich newsów. Można nawet uznać samo naruszenie równowagi, za kryterium podnoszące wydarzenie do rangi newsa.

Oczywiście o definicji stanu równowagi oraz określeniu sił destabilizacyjnych decyduje przyjęty przez daną redakcję paradygmat ideologiczny. Nie jest on prezentowany wprost, lecz tworzy ramę konstrukcyjną podawanych na antenie informacji.

Manipulacja„Manipulacja – współcześnie (obok tradycyjnego rozumienia tego pojęcia: m. jako czynność wykonywana ręcznie; m. jako czynności związane z załatwieniem jakiś spraw) … określa pewien sposób oddziaływania na zachowania innych ludzi, taki, którego mechanizm ma być utajniony przez osobami poddawanymi oddziaływaniu, a w każdym razie nie polega na otwartym oddziaływaniu na ich świadomość w sposób bezpośredni.

Kwestia etycznej oceny manipulacji. „To nie manipulacja jest zła bądź dobra. To tylko Twoje intencje mają tę właściwość. Czasem wręcz należy kimś zaocznie pokierować. (…) Po prostu – trzeba zrobić coś dla jego dobra”.

Linia programowa

Ma ją każda redakcja. Może być przyjęta formalnie lub dorozumiana. Na linię programową składa się:

Światopogląd

Poglądy polityczne

Orientacja religijna

Orientacja rynkowa

Przykładowe cytaty do analizyTVN24"Rewolucyjne otwarcie, trzęsienie ziemi, przełom, tak o synodzie piszą włoskie media" rozpoczynał się materiał "Faktów" poświęcony otwarciu synodu a zatytułowany "Polski Kościół jest niechętny zmianom". "Polska kościelna twierdza kontra zaskakująca dyskusja w Watykanie. Podczas obrad synodu ds. rodziny biskupi rozpoczęli dyskusję o miejscu osób homoseksualnych w Kościele i możliwości dopuszczenia rozwodników do sakramentu komunii. Część duchownych widzi potrzebę zmian, ale nie polski kościół, a w szczególności arcybiskup Gądecki, bo to wbrew nauczaniom Jana Pawła II".

W materiale pokazano kilkusekundowe wypowiedzi duchownych i przedstawicieli mediów katolickich wyjaśniające, czym jest synod. Zostały one skwitowane jedynym zdaniem narratorki: "Trudno oprzeć się wrażeniu, że synod to jednak coś więcej".Ilustracją dla komentarza są m. in. zdjęcia uśmiechniętych, obejmujących się homoseksualistów.

Ks. Kazimierz Sowa mówi w materiale: "Nie widzę w tym, co przyjął Synod nic sprzecznego z nauczaniem JPII, raczej troskę Franciszka by na wyzwania współczesnego świata odpowiedzieć po nowemu". Ten komentarz jest ustawiony w

kontrze do obrazu zacofanego polskiego Kościoła.

Przykładowe cytaty do analizyTVN24Mężczyźni i kobiety o skłonnościach homoseksualnych muszą być przyjmowani z szacunkiem i delikatnością; sprawa komunii dla osób rozwiedzionych będących w nowych związkach wymaga dalszego pogłębienia - stwierdzili biskupi podczas synodu w Watykanie. W sobotę wieczorem zaaprobowano w głosowaniu dokument końcowy spotkania.

Informacja o przebiegu synodu w ślad za depeszami. Komentarz dominikanina o. P. Gużyńskiego, setka "Niektórzy boją się homoseksualistów jak chorych na ebolę". Sam w sobie komentarz zupełnie neutralny, ale za chwilę zostaje zestawiony z kolejną wypowiedzią. Jacek Poniedziałek, podpisany jako "aktor" bez wzmianki o tym, ze jest aktywistą homoseksualnym: "Polski Kościół nie jest wierny Chrystusowi, tylko Janowi Pawłowi II". Wykreowany zostaje obraz polskiego zacofanego Kościoła nie nadążającego za zmianami w Kościele na świecie.

Watykan: bez przełomu ws. rozwodników i homoseksualistów na synodzie biskupów. W dokumencie nie padają słowa „gej” czy „homoseksualista”. Czytamy za to, że „Kościół nie może nikogo wykluczać”. W Watykanie kończy się poświęcony tematowi rodziny synod biskupów. Nie podjęli oni także żadnej wiążącej decyzji w sprawie dopuszczenia do komunii rozwodników. Jeśli więc ktoś spodziewał się przełomu, to nic z tego. Widoczny ton zawiedzenia.

Przykładowe cytaty do analizyTVN24

Konserwatywni biskupi „wygrali” na synodzie. Na razie? Arcybiskup Stanisław Gądecki wraca z Rzymu po burzliwym synodzie i może czuć się zwycięzcą. Jako pierwszy protestował przeciw zmianom – i przepadły. Rozwodnik na rozgrzeszenie wciąż nie ma szans. A podobno o tym, kto jest pierwszej, a kto drugiej kategorii decyduje w Kościele tylko Bóg. Głosy komentatorów z obu stron. Podkreślanie, że zwycięstwo "konserwatystów" jest pozorne, bo dyskusja toczy się nadal. Katarzyna Kolenda - Zalewska: "Spiżowa brama nieco się uchyliła a papież Franciszek nie pozwoli ich zatrzasnąć".

W innym materiale podsumowującym Synod, także autorstwa Katarzyny Kolendy – Zalewskiej, mamy takie zestawienie wypowiedzi. Najpierw komentarz autorki: "Biskupom zabrakło odwagi, by zmierzyć się z wyzwaniami świata". Następnie „setka” O. Paweł Gużyńskiego: "Papież Franciszek do takiej odwagi zachęca".

Przykłady cytatów TV RepublikaW komentarzach dotyczących synodu w materiałach informacyjnych serwisu „Dzisiaj” można znaleźć takie stwierdzenia autorów materiałów informacyjnych:

„Papież w centrum zainteresowania stawia tych, którzy zostali zepchnięci na margines.”. „Media manipulują słowami papieża i biskupów”.

Autorzy materiałów skupiają się na relacjonowaniu: "Trzy z 62 punktów dokumentu końcowego synodu biskupów na temat rodziny, dotyczące rozwodników i homoseksualistów, nie uzyskały w sobotnim głosowaniu kwalifikowanej większości dwóch trzecich głosów, tylko zwykłą – podał Watykan. Pozostają one otwarte – wyjaśniono. Rzecznik Watykanu ksiądz Federico Lombardi wyjaśnił, że te sporne kwestie nie spotkały się z „szeroką aprobatą”. Z kolei przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski arcybiskup Stanisław Gądecki mówi, że punkty te zostały „odrzucone”.

Przykłady cytatów TV Republika

Trzeba przyznać, że w TV Republika rzadko pojawiają się komentarze innych teologów, niż redaktor naczelny stacji. Jednak w materiałach informacyjnych znajdziemy wypowiedzi przedstawicieli KAI czy księży z warszawskich parafii. Ks. Robert Skrzypczak: "Franciszek dobrze czuje się na linii kontynuacji nauczania Kościoła, z drugiej strony zmienia styl. Dał mu przykład Jan Paweł II".Komentarze Tomasza Terlikowskiego są zazwyczaj sformułowane bardzo ostro, np. "Nie można zmieniać Ewangelii nadając przywileje cudzołożnikom". Z drugiej strony w materiałach informacyjnych, Republika oddaje głos przedstawicielom polskiego Kościoła: "Prymas Polski podkreślił, że osoby żyjące w związkach niesakramentalnych powinny mieć zapewnione poczucie przynależności do Kościoła, a tym samym odnaleźć w nim opiekę duszpasterską".

Przykłady cytatów TV Republika

Red. nacz. stacji Tomasz Terlikowski podsumował dyskusję o synodzie na antenie: „Jeśli przyjrzymy się całości, widzimy dwa komunikaty: Na zewnątrz – niezależnie od tego, kim jesteś i co zrobiłeś, zawsze możesz przyjść do Chrystusa. Ale ten komunikat jest przez media relacjonowany jako komunikat liberalizacyjny. A jest też drugi komunikat: wewnątrz Kościoła stawiamy wysokie wymagania”.

PodsumowanieTerlikowski obejmując stanowisko redaktora naczelnego telewizji Republika: "To będzie taka stacja, jak dotychczas, republikańska, sarmacka, patriotyczna, konserwatywna i różnorodna, pluralistyczna w spojrzeniu na rzeczywistość geopolityczną”.

Głowna różnica pomiędzy programami analizowanych stacji polega na stosunku do spraw wiary i religii. Telewizja Republika stara się informować często i obszernie o życiu Kościoła. TVN24 informuje o sprawach Kościoła przy okazji głośnych wydarzeń. Wskutek tego, obraz ten jest dość wąsko zakreślony a narracja skupia się na wątkach sensacyjnych.

W warstwie informacyjnej obie stacje relacjonując synod przekazywały te same fakty, w dużej mierze opierając się na tych samych źródłach (depesz PAP, artykuły z prasy włoskiej).

W warstwie komentarzy TV Republika stawiała akcent na ciągłość nauczania Kościoła i prezentowała liberalizacyjne postulaty jako zjawiska marginalne. Z kolei TVN24 skupiła praktycznie na analizowaniu tych właśnie postulatów a jej komentatorzy nie ukrywali rozczarowania z powodu braku ich przyjęcia przez Synod.

Źródła i opracowaniaTV Republika, TVN24, telewizjarepublika.pl, tvn24.pl

Piotr Krzemiński „Jeszcze informacja czy już komentarz? Stopień realizacji funkcji perswazyjnej jako wyznacznik podziału tekstów prasowych na komentarz i informację” w: „Współczesne media. Wolne media?” Tom 3, Lublin 2010.

P. Morreale, B. H. Spitzberg, J. K. Berge, „Komunikacja między ludźmi”, Warszawa 2007.

J. Dąbała „Znaczenie dźwięku w obrazie telewizyjnym”, w: w: „Współczesne media. Wolne media?” Tom 3, Lublin 2010.

K. Burno „Gatekeeping i selekcja informacji jako narzędzia wolnych mediów – na przykładzie rynku prasowego Lublina”, w: w: „Współczesne media. Wolne media?” Tom 3, Lublin 2010.

Taylor, A. Willis „Medioznawstwo. Teksty, instytucje i odbiorcy”, Kraków 2006.

P. Czarnecki „Etyka mediów”, Warszawa 2008.

„Media. Leksykon PWN” prac. zb. Red. E. Banaszkiewicz – Zygmunt, Warszawa 2000.

„Popularna encyklopedia mass mediów”, red. J. Skrzypczak, Poznań, 1999.