Wykład II

Feudalizm – istota systemu,

różnice regionalne

(X-XV w.)

Krzywa demograficzna (lata 0-2013)

Ubóstwo, bieda i głód jako norma

życia większości ludzi

• „Życie zgodnie z naturą”

• Największe zagrożenia „dawnego człowieka”

- śmierć,

- głód,

- choroby,

- wojna, rozbój, gwałt i rabunek,

- poza tym: ciemnota, zabobon, skrajna ciasnota.

Przez ostatnie 200 lat na „Zachodzie” nastąpił rzadki w historii okres, w którym postęp i dobrobyt dotknął więcej niż 10% społeczeństwa

Przechodzenie od biedy do bogactwa

• Wielowymiarowość przemian

prowadzących do bogactwa

(techniczne, polityczne, społeczne,

gospodarcze, kulturalne, mentalne)

• Proces, który „eksplodował” 200 lat

temu swe korzenia posiada wieki temu

• Paleolit (ok. 2-2,5 mln lat p.n.e. do 8 tys. lat p.n.e.)

• Neolit (8 tys. lat p.n.e. – 5 tys. lat)

• Epoka brązu (3 tys. – 1000-700 lat p.n.e)

• Epoka żelaza (…..)

…od wspólnoty pierwotnej do

feudalizmu..

• Zbieractwo,

• Myślistwo,

• Pasterstwo (koczownictwo),

• Rolnictwo osiadłe,

• … na tym etapie pojawia się

niewolnictwo…

• Feudalizm,

Istota feudalizmu cz. I

• System podległości prawnej i gospodarczej jednych grup społecznych względem innych.

• Feudalizm – system, w którym poddani

dzierżawią ziemię w zamian za służbę

wojskową

• Hierarchia lenna = hierarchia wojskowa

• = hierarchia polityczna i gospodarcza

1. Jedność politycznej i gospodarczej sfery działania.

2. Powszechne wykorzystywanie pracy niewolniczej.

3. Wysoki stopień samowystarczalności,

Podstawowe pojęcia związane z

feudalizmem

• Senior, Wasal, Lenno (drabina feudalna)

• Nadania i immunitety (ekonomiczny i sądowy)

• Pańszczyzna

• Stany: szlachecki, chłopski ( i mieszczański

Główny regulator procesów

gospodarczych

• Wolność. Własność, Rynek….?

• Państwo, Kościół, zwyczaj / obyczaj

• Organizacja produkcji i handlu (cechy i

gildie)

• Pieniądz w średniowieczu

Feudalizm europejski a feudalizm reszty

świata

Europa Azja

Prawo dziedziczenia lenna Brak dziedziczenia

Dużo szczebli Niedużo szczebli

drabiny feudalnej drabiny feudalnej

Wzajemne prawa i Bardziej autorytarny

obowiązki seniora i stosunek senior-wasal

wasala

„rozmycie władzy” „centralizacja władzy”

Organizacja produkcji wieś - miasto

WIEŚ MIASTO DWÓR – jednostka polityczna, CECHY – org. rzemieślnicze

prawna i ekonomiczna KUPCY – gildie, zrzeszenia

samowystarczalność brak samowystarczalności

mała rola handlu duża rola handlu

mała rola pieniądza większa rola pieniądza

brak wolności osobistej większa wolność osobista

brak własności własność

brak samorządu samorząd

konserwacja feudalizmu zaczątki kapitalizmu

Cechy gospodarki feudalnej

• Rolniczy charakter gospodarki (80-90% ludności do końca XVIIIw.)

• Dominacja gospodarki naturalnej

• Decentralizacja rynków towarowych

• „BRAK RYNKÓW” (zwyczaj, a nie gra popytu i podaży ustalał ceny i płace)

Dowody na rozwój gospodarczy w

średniowieczu:

- zerwanie z gospodarką opartą na niewolnictwie (Rzym <-> Barbarzyńcy)

- wzrost populacji i dochodu światowego

- „rewolucja agrarna” w XI-XII w.

- handel dalekosiężny i rozwój miast

Liczba ludności na świecie

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Rok 500 Rok 1500 Azja

(1500 r.)

Europa

(1500 r.)

Polska

(1500 r.)

Rozdział światowego PKB według kontynentów

około 1500 r. 250 mld USD (w roku 500 – 120

mld.)

Azja (65%)

Europa (25%)

Afryka (7%)

Reszta świata

Rewolucja agrarna

• Zmiana sposobu uprawy (dwupolówka / trójpolówka; wzrost produktywności o 50%).

• Nowe uprawy (umiędzynarodowienie upraw): len, konopie, warzywa, hodowla bydła, owiec, trzody, drobiu

• Woły i koń

• Wynalazki: pług, chomąto, koło wodne, kosa,

Zboże ozime

lub

Zboże jare

Ugór

I ROK Zboże

ozime

Zboże

jare

Ugór

II ROK Ugór Zboże

ozime

Zboże

jare

III ROK Zboże

jare

Ugór Zboże

ozime

Miasta w średniowieczu

• V – X w. – dezurbanizacja i ruralizacja

• X – XV w. – urbanizacja i rozkwit miast

• Europa Zachodnia =/= Bizancjum

• Konstantynopol, Aleksandria, Saloniki,

• Archipelag miast włoskich: Wenecja, Genua,

Florencja, Mediolan, etc.

• Flandria, Brabancja, Niderlandy, północna

Francja, wzdłuż Renu, Prowansja, Katalonia

• Praga, Wiedeń, Kraków, Kijów, Wielki Nowogród

Tendencje rozwoju handlu dalekosiężnego i

rzemiosła w średniowieczu

- Handel kierowany przez Bizancjum.

- Ekspansja gospodarcza Arabów.

- Odrodzenie się handlu śródziemnomorskiego.

-Znaczenie Hanzy.

„Od tego czasu gospodarczy postęp społeczeństwa

nie był już przerywany. Bezpieczeństwo osobiste i

własności wzrastało powoli, lecz stale; sposób

życia nieustannie się podnosił; rabunek przestał

być głównym źródłem nagromadzenia bogactw, a

feudalna Europa dojrzała do przekształcenia się

w Europę handlową i przemysłową”.

John Stewart Mill

Przyczyny rozkładu feudalnego

• Zmiany w technice wojskowej (wojsko oparte na

rycerstwie zostaje zastąpione specjalistycznymi formacjami „armii

zawodowej”).

• Klęska demograficzna w Europie (XIV w.) (wpływ zmian popytu i podaży siły roboczej na warunki

gospodarowania chłopów)

• Wzrost roli miast i handlu.