Prefabrykacja - SPBs-p-b.pl/img/upload/Zeszyt 5 ostateczny.pdf · „beton architektoniczny” co...

skierowany do: inwestorów, projektantów, wykonawców,

architektów, inżynierów, studentów budownictwa, uczniów techników budowlanych

Prefabrykacja – jakość, trwałość, różnorodność– Zeszyt 5 -

ISBN

978

-83-

9463

88-0

-1

Beton w architekturze

2Beton w architekturzeSpis treści

• Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej:

– Dr inż. arch. Jerzy Górski– Prof. dr. hab. inż. arch. Ewa Kuryłowicz– Mgr inż. arch. Marcin Goncikowski– Mgr inż. arch. Krystyna Ilmurzyńska– Dr inż. arch. Anna Tofiluk • Reckli Polska

– Mgr inż. Andrzej Wójcik • Koordynator wydania

– Mgr inż. arch. Marek Kołłątaj

- Wydział Architektury PW

W opracowaniu uczestniczyli

Przedstawiciele

przedsiębiorstw - Członków

Stowarzyszenia Producentów

Betonów.

Autorzy:

WydawcaStowarzyszenie Producentów BetonówWarszawa, wrzesień 2017

Copyright © by Stowarzyszenie Producentów Betonów Warszawa 2017

SPIS TREŚCI

Beton - rys historyczny. Rozwiązania monolityczne i prefabrykowane– Dr inż. arch. Jerzy Górski

Biurowiec Silesia Star w Katowicach - betonowe na wierzchu !

– Prof. dr hab. inż. arch. Ewa Kuryłowicz, – Mgr inż. arch. Marcin Goncikowski

Użycie betonu jako środka wyrazu architektonicznego w obiektach Opery Podlaskiej i Kampusu Uniwersytetu w Białymstoku

– Mgr inż. arch. Krystyna Ilmurzyńska

Systemy prefabrykacji dla wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego – „wielka płyta” wczoraj i dziś.„Wielka płyta” wczoraj.

– Dr inż. arch Anna Tofiluk

Betonowe fasady a efekt architektoniczny – możliwości kształtowania prefabrykowanych i monolitycznych elewacji.Wprowadzenie.

– Dr inż. arch Anna Tofiluk

Beton Architektoniczny

– Mgr inż. Andrzej Wójcik

2

4

19

36

39

49

60

3Beton w architekturze

4Beton w architekturzeBeton - rys historyczny. Rozwiązania monolityczne i prefabrykowane

Beton czyli konglomerat spoiwa cementowego, odpo-wiedniego kruszywa i wody zarobowej, uzyskuje swoją użytkową strukturę w wyniku nieodwracalnej reakcji chemicznej. Otrzymuje się materiał mogący uzyskiwać dużą wytrzymałość na ściskanie, w aspekcie konstruk-cyjnym zbliżony do cech kamienia. Beton nazywany jest często „sztucznym kamieniem niewypalanym” (w odróżnieniu do ceramiki zwanej „sztucznym ka-mieniem wypalanym). Obserwując obecne stosowanie betonu można rozróżnić dwa aspekty – konstrukcyjny, gdzie ten materiał wykorzystywany jest w elementach nośnych, oraz estetyczny w elementach okładzinowych i innych detalach architektonicznych.Tradycyjnie efekt wizualny elementów konstrukcyjnych był naturalnym wynikiem działania technologicznego - uzyskiwano powierzchnię surowego betonu ze śladami elementów szalunków. W przypadkach, kiedy taki efekt wizualny nie był akceptowalny, zacierano powierzch-nię lub nakładano tynk. Ostatnio, dzięki możliwościom technologicznym powierzchnia elementów konstruk-cyjnych może przyjmować różne faktury tworząc tzw. „beton architektoniczny” co będzie zilustrowane odpo-wiednimi przykładami.Historyczne przykłady pierwszych obiektów budow-nictwa, w których zastosowano beton stwierdzono już w starożytności (Asyria, Republika i Cesarstwo Rzymskie). Opis technologii znaleźć można w dziele Witruwiusza („O architekturze ksiąg dziesięć”) a przy-kłady budynków istnieją do dzisiaj. Głównym spoiwem w ówczesnym betonie była pucolana, czyli pył lub drobny popiół pochodzenia wulkanicznego. U Witru-wiusza znajduje się następujący opis: „Istnieje pewien gatunek pyłu, który dzięki przyrodzonym właściwościom wytwarza rzeczy godne podziwu. Występuje on w okoli-cach Bajów i na gruntach municypiów leżących dookoła Wezuwiusza. Proszek ten zmieszany z wapnem i łama-nym kamieniem nie tylko zapewnia trwałość budowli, lecz nawet użyty przy budowie grobli w morzu tward-nieje pod wodą” [1] . Beton ten (spoiwo caementum, masa betunium) używany był przy wznoszeniu budyn-ków oraz budowli inżynierskich, takich, jak akwedukty. Wykorzystywana była jego zasadnicza cecha, analogicz-na do kamienia, czyli duża wytrzymałość na ściskanie. W związku z tym ustroje i elementy budowlane musiały być odpowiednio ukształtowane – łuki, sklepienia, ko-puły. Najbardziej znanym obiektem architektonicznym wzniesionym z użyciem betonu był rzymski Panteon (125 r. n.e.). Szczególnym osiągnięciem inżynierskim

Fot. 1. Panteon w Rzymie ( I w.ne) Widok kopuły od wnętrza.(fot. A.Tofiluk)

Użycie betonu jako materiału konstrukcyjnego zani-kło na wiele wieków. Ponowne stosowanie nastąpi-ło w końcu XVIII wieku kiedy podejmowano w wielu krajach badania nad różnymi recepturami. Na prze-łomie wieków popularność zdobył cement zwany ro-mańskim opatentowany w roku 1796 przez Josepha Parkera. Opatentowanie w 1824 roku przez Anglika

dr inż. arch. Jerzy GórskiWydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Pracownia Budownictwa i Infrastruktury Technicznej

BETOn - RyS hISTORyCzny. ROzWIązAnIA mOnOlITyCznE I PREFABRyKOWAnE

jest kopuła o rozpiętości 43,6 m gdzie ukształtowanie elementów konstrukcyjnych i materiałów zapewniło sztywność przy minimalizacji ciężaru. Ceglany szkielet żebrowy pokryty został masą betonową tworząc mo-nolityczną konstrukcję z użyciem ciężkiego kruszywa w dole kopuły i lekkiego z tufu wulkanicznego w górze wokół okulusa.


Beton - rys historyczny. Rozwiązania monolityczne i prefabrykowane

Fot. 2. Żelbetowa konstrukcja wiaduktu mostu Ponia-towskiego w Warszawie (1904 – 1914, projekt

konstrukcyjny m. marszewski, W. Paszkowski. nadbudowa architektoniczna kamienna St.

Szyller). (fot. J. Górski)

Josepha Aspdina nowej metody produkcji spoiwa nazwanego cementem portlandzkim było począt-kiem rozwoju konstrukcji betonowych trwającego do dzisiaj. Cement portlandzki charakteryzował się lepszymi cechami hydraulicznymi (wiązanie w śro-dowisku wodnym). Produkowany jest w dwóch eta-pach, w pierwszym etapie zmielone składniki, skałę wapienną i glinokrzemiany wypala się w tempera-turze 1450 °C otrzymując tzw. klinkier cementowy. Następnie w wyniku zmielenia klinkieru i specyficz-nych dodatków otrzymuje się różne rodzaje cementu portlandzkiego. Połączenie masy betonowej z prę-tami i wkładkami stalowymi pozwoliło na tworzenie elementów pracującymi także na rozciąganie. Już w roku 1848 francuski wynalazca Joseph-Louis Lambot zbudował łódź z zaprawy cementowej zbro-jonej drucianą siatką , pierwowzoru siatkobetonu, która zaprezentowana została na Światowej Wysta-wie w Paryżu w 1855 r.Kształtowanie bardzo efektywnych elementów kon-strukcyjnych rozwinęło się po opatentowaniu w 1892 roku przez francuskiego konstruktora Francoisa Henne-bique metody kształtowania żelbetu pozwalającego na wznoszenie szkieletowych konstrukcji żelbeto-wych. Idea konglomeratu betonu ze stalą została zrealizowana później w jeszcze bardziej efektywnej konstrukcyjnie formie strunobetonu i kablobetonu.Żelbet znalazł szybko zastosowanie w obiektach in-żynierskich np. mostach. Pierwszy most zrealizo-wany wg projektu Hennebique’a zrealizowany został w Viggen w Szwajcarii w roku 1894. Na terenie Polski duże osiągnięcia w realizacjach z żelbetu miał Ma-rian Lutosławski działający w Warszawie od 1902 roku. Realizował mosty, konstrukcje nośne budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej np. most żelbetowy przy ulicy Zamojskiej w Lublinie zbudo-wany w 1909 roku. Żelbet znalazł też zastosowanie w obiektach militarnych. Wczesnym przykładem be-tonowego budownictwa militarnego może być fort należący do zespołu twierdzy Modlin usytuowany w Czosnowie (Fort V Dębina). Budowę rozpoczęto w latach 80-tych XIX wieku, ale był on wielokrotnie modernizowany z wykorzystaniem konstrukcji żelbe-towych aż do I Wojny Światowej. Późniejsza historia potwierdziła użyteczność betonu i żelbetu w różne-go rodzaju obiektach wojskowych, schronach, bun-krach, wieżach przeciwlotniczych itp.W pierwszych dziesięcioleciach stosowania żelbetu jego powierzchnia - surowy beton często ze śladami deskowań ewentualnie zacierany - była ekspono-wana tylko w określonych sytuacjach. Było to natu-ralne w obiektach inżynierskich, takich jak mosty i w konstrukcjach nośnych w wieloprzestrzennych budynkach użyteczności publicznej oraz w budyn-kach militarnych. Było to i jest do dzisiaj akceptowa-

ne. Zaś żelbetowe elementy nośne budynków miesz-kalnych na ogół były niewidoczne, osłonięte przez wewnętrzne i zewnętrzne materiały wykończeniowe. Elewacje budynków kształtowane były w sposób tra-dycyjny, tynkowane, z licówką ceramiczną, okładziną kamienną. W przypadkach pokazywania żelbetowej konstrukcji nośnej kształty i proporcje elementów wynikały w większości z zależności obliczeniowych tworząc czysto strukturalne formy. Nie mniej nie-które wcześniejsze realizacje z początku XX wieku, w celu uzyskania publicznej akceptacji, posiadały fragmenty formalnie nawiązujące do tradycyjnych form ewentualnie miały dodatkowe fragmenty archi-tektoniczne. (fot. 2.).

6

Fot. 3. hala Stulecia, Wrocław (wzniesiona w latach 1911–1913, projekt max Berg). nośna konstrukcja żelbetowa. (fot. J. Górski)

Fot. 4. hala Targowa, Wrocław (projekt Richard

Pluedermann, heinrich Kuester, 1906 – 1908). Żelbetowa konstrukcja nośna.

(fot. J. Górski)

Fot. 5. hala Targowa, Wrocław. Widok z zewnątrz.

na elewacji cegła ceramiczna i detale kamienne.(fot. J. Górski)

Przykładami obiektów z początków XX wieku, gdzie forma nośnych elementów żelbetowych jest struktu-ralna natomiast elewacja jest kształtowana tradycyjnie mogą być : Hala Stulecia i Hala Targowa we Wrocławiu (fot. 3.4.5.), budynek centrali telefonicznej Cedergren (później PAST) w Warszawie(fot. 6.) czy Budynek Fil-trów Pospiesznych na terenie kompleksu uzdatniania wody w Warszawie (fot. 7.8.). Elewacja Hali Targowej we Wrocławiu jest kształtowana w formie i materiale (cegła ceramiczna, detale kamienne) nawiązujących do tradycyjnej lokalnej architektury. Budynek PASTy w Warszawie miał szkieletową konstrukcję żelbetową i wysokość 51m ( przez kilka lat był najwyższym bu-dynkiem w tej technologii w Europie, w Polsce był najwyższym budynkiem do 1934 roku.). Obudowa ma charakter historyzujący. Użyto w niej m.in. cegłę ce-mentową.

Beton w architekturzeBeton - rys historyczny. Rozwiązania monolityczne i prefabrykowane

7

Fot. 6. Budynek Szwedzkiego Towarzystwa Telefo-nów Cedergren, później PAST (Polska Akcyj-na Spółka Telefoniczna) w Warszawie przy ul. zielnej 39. zrealizowany w 1908 roku wg projektu Bronisława Brochwicz-Rogójskiego. ze szkieletową konstrukcją zelbetową. z lewej pierwszy budynek Cedergrenu z 1904 r. o konstrukcji stalowej. ( fot. J. Górski)

Fot. 7. Budynek Filtrów Pospiesznych na terenie

kompleksu uzdatniania wody w Warszawie zrealizowany w 1933 roku wg

projektu architektonicznego Antoniego Jawornickiego. Konstrukcja nośna – żelbet.

(fot. J. Górski)

Fot. 8. Budynek Filtrów Pospiesznych na terenie

kompleksu uzdatniania wody w Warszawie. Okładzina zewnętrzna – płyty

kamienne, cegła licowa. Dekoracja rzeźbiarska w stylu art deco - architekt Jan Goliński.

(fot. J. Górski)


8

Zasada kształtowania budynku, gdzie konstrukcja no-śna jest dostosowana do funkcji i możliwości technicz-nych ( od początku XX wieku w dużej mierze żelbet) zaś elewacje zależą od koncepcji architektonicznej była powszechna w pierwszej połowie XX wieku. Stosowane w elewacjach materiały i elementy są różnorodne za-leżne od aktualnych tendencji formalnych, typu bu-dynku i indywidualnych gustów. W ostatnich czasach stosowane są także okładziny betonowe, które będą omawiane w dalszej części opracowania. Natomiast pokazanie na zewnątrz betonu będącego materiałem konstrukcyjnym mogło nastąpić wraz z powszechny-mi zmianami np. przemianami społecznymi, co miało wpływ także na poszukiwania nowych form budownic-twa. To co od wieków było sprawą naturalną tzn. akcepta-cja takich materiałów, jak kamień, ceramika, drewno na elewacjach, w przypadku betonu musiało przejść odpowiednią drogę od rewolucyjnych pierwszych pro-pozycji, spotykających się z krytyką, do akceptacji i dalszego rozwoju formalnego w postaci różnych form „betonu architektonicznego”. Pierwsza połowa XX wie-ku charakteryzowała się dynamicznymi procesami w różnych dziedzinach, w polityce, w ideach społecz-nych i socjalnych ale także w związanych z nimi ideach budownictwa i architektury. Pojawiały się manifesty dotyczące zarówno zagadnień budownictwa socjalne-go, jak i wizji formalnych architektury. Ekspresjonizm charakterystyczny dla kręgu państw niemieckojęzycz-nych dotyczący głównie poszukiwań formalnych lecz podbudowanych celami ideologicznymi, zrealizowany został w wielu monumentalnych obiektach gdzie forma wyrasta ponad racjonalne zasady budowania. Żelbet okazał się dobrym materiałem do uzyskiwania indywi-dualnych, często abstrakcyjnych form. Dobrym przy-kładem może być Schauspielhaus w Berlinie zrealizo-wany według projektu Hansa Poelziga. Był to teatr na pięć tysięcy miejsc przebudowany z hali targowej, od-dany do użytku w 1919 roku. Jako element dekoracyjny wielkiej kopuły zostały zastosowane żelbetowe panele w formie zwieszających się elementów przypominają-cych stalaktyty, które przy odpowiednim podświetleniu tworzyły tajemniczą atmosferę wnętrza.Poszukiwania treści i formy nowej architektury trwały przez wiele dekad XX wieku przybierając różne formy ideowe. Opisane one były w rozlicznych manifestach definiujących takie kierunki, jak funkcjonalizm, kon-struktywizm. Nie wchodząc w szczegóły i różnice for-malne a mając na uwadze użycie betonu i żelbetu moż-na uogólnić ten okres jako modernizm i zilustrować jego odmiany na odpowiednich przykładach. Bardzo charakterystyczne jest tworzenie form strukturalnych, gdzie celem było racjonalne kształtowanie ustrojów i elementów konstrukcyjnych tak, by zużycie materiału było optymalne. Bardzo ważnym obiektem, który uka-

zał możliwości kształtowania wszystkich elementów budynku w żelbecie był kościół Notre Dame du Raincy zaprojektowany przez Auguste Perreta, zrealizowany w latach 1922-23. Ten budynek był podsumowaniem dotychczasowych doświadczeń Perreta w stosowaniu żelbetu i zilustrował kompletną integralność tech-nologii i formy. Kościół ten powtarza archetyp struk-turalnych, prześwietlonych światłem witraży świątyń późnego gotyku zrealizowany we współczesnym ma-teriale. Poszczególne elementy pokazują możliwości tego materiału np. smukłość kolumn wysokości 11 m o zmiennej średnicy od 43 cm do 35,5 cm podpierają-cych łupinowe sklepienia. Widoczne ślady deskowań podkreślają strukturę elementów np. pionowe odciski na kolumnach przypominają kanelowanie. Większość powierzchni wypełniających ścian zewnętrznych, ze ścianą ołtarzową włącznie, składa się z ażurowych prefabrykowanych paneli wypełnionych szkłem. [2]Frank Lloyd Wright w domach określanych jako „pre-riowe” i „usonian houses” stosował głównie tradycyjne materiały, cegłę, kamień, drewno, nie mniej istnie-je kilka obiektów wybudowanych z użyciem betonu. Wczesnym doświadczeniem było zaprojektowanie czterech domów w Kalifornii, tzw. „Textile houses” zrealizowanych w 1923 i 1924 roku. Stylistycznie bu-dynki nawiązywały do prekolumbijskiej architektury, kultury Majów. Technologicznie F.L. Wright postanowił użyć bloczki betonowe, materiał uważany wówczas za pośledni, mając na uwadze idee społeczne i dostęp-ność domów. Z drugiej strony poszukiwał ideału organiczności architektury, w tym wypadku związku z otaczającym krajobrazem. Przykładowo do produkcji bloczków betonowych stosowano piasek i żwir z dział-ki, żeby otrzymać lokalny koloryt elementów. Indywi-dualną formę budynków nadawały bloczki z reliefowym wzorem, powtarzającym się na elewacji, tak jak na drukowanych tkaninach, stąd nazwa tej serii domów. Do podobnej stylistyki i materiału powrócił Wright w 1956 roku realizując dom w Detroit zaprojektowany dla Dorothy Turkel. Prawie wszystkie elementy skonstru-owane są z betonu lub żelbetu. Ściany nośne wykonane z betonowych pustaków, zewnętrzne ściany przeszklone z betonowych prefabrykowanych ram, stropy, wsporni-ki tarasów żelbetowe, elementy wykończeniowe także z betonu np. posadzka z polerowanego jastrychu ce-mentowego.


9

Fot. 9. Dorothy Turkel house, Detroit. (projekt F.l. Wright, 1956). Prawie wszystkie elementy budynku, ściany, stropy, ościeża okien, balustrady są wykonane z betonu.(fot. J. Górski)

Fot. 10. Dworzec kolejowy w lucernie po przebudowie. Wejście do hali dworcowej (proj. Santiago Calatrava, 1991 r.)(fot. J. Górski).

Formy elementów konstrukcyjnych nurtu struktural-nego odzwierciedlały wykresy momentów odchodząc od prostopadłościennych przekrojów. Spotykamy charak-terystyczne podpory w kształcie litery V, zwężające się wsporniki, układy tarczownicowe czy cienkowarstwowe powłoki paraboliczne. Wśród wielu przykładów można wspomnieć podpory w prześwicie parteru w Jednostce Marsylskiej Le Corbusiera, obiekty Pier Luigi Nerviego, np. Palazzetto dello Sport w Rzymie (1957) czy wczesna realizacja Santiago Calatravy zapowiadająca jego póź-niejsze strukturalne obiekty - odbudowany po pożarze dworzec kolejowy w Lucernie (1991)

Późny okres modernizmu, gdzie naturalny beton był nie tylko elementem konstrukcyjnym ale także głów-nym tworzywem formy architektonicznej nazywany jest brutalizmem (beton brut, brutalizm). Można w nim wy-różnić dwa nurty, strukturalny gdzie formy elementów wynikają z uzależnień czysto konstrukcyjnych oraz nurt neoekspresjonistyczny w którym indywidualna forma architektoniczna jest wiodącym czynnikiem. Taki cha-rakter mają na przykład późniejsze realizacje Le Corbu-siera, gdzie budynki stanowią indywidualne przestrzen-ne formy realizowane w betonie, grające światłocieniem poprzez ukształtowanie i fakturę, tworząc efekty eks-presjonistyczne. Między innymi będą to : kaplica piel-grzymkowa w Ronchamp (1955), klasztor la Tourette w Eveux(1957).

Opera w Sydney jest kolejnym budynkiem o konstruk-cji żelbetowej wyróżniającym się bardzo ekspresyjną formą. Autorem oryginalnej koncepcji był Jorn Utzon, który wygrał konkurs w 1957 roku. Projekt konstrukcji wykonało biuro Ove Arup. Zmiany programowe, skom-plikowany projekt wykonawczy i technologia wykonania spowodowały długi okres realizacji, który zakończył się w 1973 roku. W drugiej fazie projektowania uczestniczy-li australijscy architekci P. Hill, L. Todd, D. Littlemore. Swobodne formy przekryć sugerowałyby technologię monolityczną ale w rzeczywistości są one zbudowane z prefabrykatów. Krzywizny dachów wykonane są z ka-blobetonowych żeber składających się z przestrzennych elementów opartych na belce kalenicowej. Wykończenie zewnętrzne stanowią panele pokryte płytkami cera-micznymi.

Fot. 11. Kaplica w Ronchamp (projekt le Corbusier,

1955 r.) Forma podkreślona zróżnicowaną fakturą i odcieniem betonu.

(fot. J. Górski)


10

Fot. 12. Opera w Sydney (projekt Jorn Utzon, realizacja 1973). Widok ogólny. (fot. J. Górski)

Fot. 13. Opera w Sydney. zbliżenie pokazujące konstrukcję przekryć i pokrycie z płytek ceramicznych. (fot. J. Górski)

Fot. 14. Opera w Sydney. Widok od wewnątrz

żebrowej konstrukcji przekryć. (fot. J. Górski)


11

Fot. 15. Budynek terminalu na lotnisku Dullesa w Waszyngtonie (projekt Eero Saarinen, 1962). Kolumny podpierające przekrycie i przeszklenie ściany zewnętrznej.(fot. J. Górski)

Interesującymi przykładami nurtu neoekspresjoni-stycznego są terminale na lotniskach w Nowym Yorku i w Waszyngtonie zaprojektowane przez Eero Saari-nena. Terminal TWA na lotnisku JFK w Nowym Yorku oddany do użytku w 1962 roku ma formę rozpostartych skrzydeł olbrzymiego ptaka. Główna konstrukcja i ele-menty wnętrza mają swobodną abstrakcyjną formę. W tym samym roku oddano do użytku terminal na lotnisku Dullesa w Waszyngtonie, którego głównym elementem było krzywoliniowe przekrycie nawiązujące do kształtu skrzydła samolotu podpartego przez dwa szeregi kolumn z interesująco rozwiązanym miejscem podparcia.

Najciekawszym polskim przykładem brutalizmu była konstrukcja nośna dworca kolejowego w Katowicach zaprojektowanego przez Wacława Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego, Eugeniusza Wierzbickiego zrealizowanego w 1972 roku. Strop hali dworcowej składał się z kielichowych odcinków podpartych sze-regiem (16 szt.) strukturalnych podpór żelbetowych. W czasie przebudowy dworca w latach 2010 – 2013 rozebrano wszystkie oryginalne podpory. W przebudo-wanym kompleksie wykonano cztery podpory nawiązu-jące do oryginalnych. (fot. 16)

Strukturalne kształty elementów konstrukcyjnych mają także inne obiekty związane z koleją, np. słupy głównej konstrukcji Dworca Centralnego w Warszawie czy wiaty i pawilony przystanków Stadion, Powiśle, WKD Cen-trum, Ochota (projekt - Arseniusz Romanowicz, Piotr Szymaniak) realizowane na przełomie lat 60-tych i 70-tych. Te obiekty kontynuują tradycję wiat perono-wych i poczekalni realizowanych w latach 30-tych na linii średnicowej w kierunku Otwocka i Żyrardowa. Miały one formy strukturalne zrealizowane w żelbecie.

Fot. 16. Dworzec w Katowicach po przebudowie w 2013 roku.

(fot. J. Górski)

Fot. 17. Wiata peronowa na przystanku

Warszawa Włochy (1937).(fot. J. Górski)


12

Ekspresjonistyczny wyraz ma elewacja budynku Ga-lerii Sztuki Współczesnej w Krakowie, zrealizowanej w 1965 roku według projektu Krystyny Różyskiej-Tołłocz-ko. Od roku 1995 galeria znana jest pod nazwą „Bunkra Sztuki”. Adres pawilonu to Pl. Szczepański 3a ale głów-na elewacja jest od strony Plantów. Jej powierzchnia z surowego betonu ma reliefowy charakter odzwier-ciedlający specjalnie projektowane deskowanie, które-go rzeźbiarska forma została opracowana przez Anto-niego Hajdeckiego. Wewnątrz surowy beton jest także widoczny w wielu elementach.

Charakterystyczną cechę modernistycznego brutali-zmu czyli totalne eksponowanie powierzchni surowe-go betonu na zewnątrz i wewnątrz doskonale ilustrują obiekty kultury, usytuowane w Londynie nad Tamizą, South Bank Centre i National Theatre. W skład South Bank Centre wchodzi zespół sal koncertowych Queen Elizabeth Hall, Purcell Room (1967 r.) oraz Hayward Gallery (1968 r.), usytuowane obok wcześniejszego Royal Festival Hall z lat 50-tych. Opodal jest zespół Na-tional Theatre zrealizowany w 1967 roku według pro-jektu Denysa Lasduna, zawierający trzy sale teatralne o różnej wielkości i charakterze oraz różne obiekty to-warzyszące.

Ideową i estetyczną reakcją na racjonalizm rozwiązań modernistycznych i puryzm materiałowy brutalizmu był nurt postmodernistyczny występujący głównie w latach 80-tych. Charakteryzował się on narracyjnością, na-wiązywaniem do archetypów historycznych, traktowa-niem elewacji jako dekoracji, swobodnym stosowaniem różnorodnych materiałów budowlanych. Architektura postmodernistyczna charakteryzuje się pluralizmem idei i bogactwem form architektonicznych. Beton i żel-bet występuje jako materiał konstrukcyjny, natomiast jako wykończeniowy stanowi elementy formalistycznych detali. Przeważa jednak wyraźnie użycie innych mate-riałów, szczególnie kamienia. Jednym z nurtów okresu postmodernizmu, w którym konstrukcja była traktowana w sposób manierystyczny, jest dekonstruktywizm. Żelbet, dzięki swojej strukturze doskonale nadawał się do tworzenia takich niejedno-znacznych struktur. Bardzo dobrym przykładem twór-czej interpretacji archetypów architektonicznych może być kościół Wniebowstąpienia Pańskiego w Warszawie na Ursynowie, a szczególnie jego wewnętrzna kon-strukcja nośna. Kościół oddano do użytku w roku 2003

Fot. 18. Wiata wejściowa do przystanku WKD Centrum (1967 ). Stan obecny. (fot. J. Górski)

Fot. 19. Pawilon Galerii Sztuki Współczesnej w Krakowie (projekt Krystyna Różyska-Tołłoczko, 1965).Widok elewacji z surowego betonu. (fot. A. Wójcik)

Fot. 20. national Theatre w londynie. Widok z zewnątrz.

(projekt Denys lasdun, 1967). (Fot. J. Górski)


13

Obserwując realizacje architektoniczne ostatnich dwóch dekad pod kątem zastosowania betonu i żelbe-tu można zauważyć dużą różnorodność wykorzystania cech tego materiału pozwalającą na uzyskanie różnych efektów przestrzennych i formalnych. Możliwe jest uzyskanie z jednej strony swobodnych form organicz-nych i z drugiej precyzyjnie parametrycznie zaprojekto-wanych i zrealizowanych konstrukcji. Inne możliwości dają konstrukcje monolityczne a inne prefabrykowane.

po wieloletniej trudnej realizacji. Został zaprojektowany przez Marka Budzyńskiego i Zbigniewa Badowskiego. Oprócz innych charakterystycznych rozwiązań materia-łowych i formalnych, uwagę zwracają wewnętrzne filary żelbetowe jakby przeczące prawom grawitacji.

Fot. 21. Wnętrze kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego w Warszawie na Ursynowie. (Projekt marek Budzyński, 2003)(Fot. J. Górski)

Fot. 22. ”Organiczne” formy żelbetowej konstrukcji domu zagłębionego w ziemi. Formy uzyskane dzięki torkretowaniu specjalnie ukształtowa-nego zbrojenia. (Dietikon Szwajcaria, arch. P.Vetsch) (Fot. J. Górski)

Fot. 23. Dworzec Oriente lisbon na terenach wystawo-

wych EXPO 1998. Strukturalne formy dolnej konstrukcji żelbetowej podtrzymujące charak-terystyczne przekrycia części nadziemnej zre-alizowane w stali (projekt Santiago Calatrava)

(fot. J. Górski)

Fot. 24. Pawilon Portugalii EXPO 1998 w lizbonie (pro-

jekt Alvaro Siza i Eduardo Souto de moura). Widok ogólny pawilonu. Charakterystycznym elementem jest zadaszenie nad otwartym pla-

cem między pawilonami wystawowymi. Dach ma formę cienkiej powłoki żelbetowej

podwieszonej kablami do usytuowanych obok budynków.

(fot. J. Górski)


14

Fot. 25. Pawilon Portugalii EXPO 1998 w lizbonie.Widok spodu zadaszenia z mocowaniem do konstrukcji sąsiedniego budynku. (fot. J. Górski)

Fot. 26. Żelbetowa konstrukcja prefabrykowana łącząca funkcję nośną i elewacyjną. zespół P4 budynków biurowych na Służewcu w Warszawie przy ulicy Postępu 4. (projekt Jems Architekci, przewidywa-ne zakończenie 2017) (fot. J. Górski)

Tak charakteryzuje zespół budynków P4 współautor, członek zespołu Jems Architekci, Marcin Sadowski: [10] „P4 mocno nawiązuje do miejsca, a raczej – jego histo-rii. Na Służewcu było bardzo dużo budynków przemy-słowych o bardzo charakterystycznych detalach, cza-sem lekko socrealistycznych, z pięknymi proporcjami i podziałami okien. Widać, że te budynki, choć „zwykłe”, były projektowane przez architektów, którzy mieli dużą wrażliwość. To nie były tylko zwykłe, standardowe hale. I taki mieliśmy pomysł, że jeżeli budynek ma stanąć w tym miejscu, jeżeli ma być czymś zupełnie innym od tego co dziś buduje się dookoła, to niech będzie nawią-zaniem do hali, „adaptowanej” na cele biurowe. Stąd pomysł żelbetowych ram – modułów tworzących struk-turę konstrukcji dwóch wyższych budynków, które dalej zmieniają się w konstrukcyjne tarcze budynków niż-szych. To nasze wyobrażenie o surowości tych budowli, osadzonych w już biurowym, ale cały czas przemysło-wym jeszcze, otoczeniu.”Wielkowymiarowe elementy betonowe zostały zasto-sowane na elewacjach dwóch bliźniaczych budynków LCC w Katowicach zrealizowanych w latach 2015 i 2016 według projektu pracowni architektonicznej Kuryło-wicz&Associates. Efekt architektoniczny jest odmien-ny od P4 w wyniku innych proporcji elementów beto-nowych i szkła na elewacji. Krzysztof Pydo, architekt z tej pracowni tak wyjaśnia założenie architektoniczne: [11] „Chcieliśmy … nawiązać do katowickiej moderny, budynków przemysłowych i słynnego dworca kolejowe-go. Ważna była jednak też trwałość i łatwość utrzymania takiej ściany w czystości. … Podczas prac do krawędzi stropów przymocujemy specjalną stalową konstrukcję, na której zabudujemy szalunek. Potem zostanie do niej wlany beton. W ten sposób lico zewnętrzne zyska beto-nową elewację. Będzie to betonowa faktura z jej wszyst-kimi „niedoskonałościami”. Ciepłą kolorystykę wprowa-dzimy za pomocą nieregularnie rozmieszczonych okien, których szyby będą miały złoty odcień”.

Fot. 27. Budynki biurowe lCC w Katowicach

(projekt Kuryłowicz&Associates, 2015) (fot. SPB)


15

Fot. 29. „Jordanki”, wielofunkcyjna sala koncertowo--kongresowa w Toruniu.(projekt Fernando menis, 2015). Widoczny układ płyt szalunko-wych podkreślający dynamiczną kompozycję elewacji. (fot. J. Górski)

Fot. 28. liceum Białołęka- Warszawa. (Projekt Konior Studio, 2005r.)Powierzchnia surowego betonu elementów elewacyjnych. (fot. SPB)

Fot. 30. Sala koncertowa nOSPR w Katowicach. ( Projekt Tomasz Konior, 2014). Żelbetowa ściana monolityczna między salą i foyer barwiona na kolor grafitowy. (fot. J. Górski)

Fot. 31. muzeum „Brama Poznania IChOT”, Ostrów Tumski Poznań. (projekt Ad Artis Emerla, Jagiełłowicz, Wojda, 2014). Powierzchnie

ścian zewnętrznych, wewnętrznych i elemen-tów małej architektury -gładki beton w dużej

części szlifowany i miejscowo polerowany. (fot. J. Górski)

Faktury powierzchni betonu „architektonicznego” wy-stępujące współcześnie zarówno w elementach kon-strukcyjnych jak i okładzinowych mogą być także bardzo zróżnicowane:• powierzchnia surowego betonu ze śladami technolo-

gicznych szalunków i otworami po ściągach, • surowy beton z projektowanym układem szalunków, • bogate faktury uzyskane dzięki specjalnym wkładkom

do szalunków,• różne odcienie betonu dzięki odpowiednim dodatkom

koloryzującym, • faktury uzyskane w wyniku obróbki powierzchniowej

elementów (cyklinowanie, płukanie, młotkowanie, szlifowanie a nawet obecnie polerowanie).

Poniższe przykłady współczesnych obiektów architekto-nicznych zilustrują tę różnorodność w stosowaniu ele-wacyjnych powierzchni betonowych wynikającą z indy-widualnych koncepcji formalnych.


16

Fot. 34. Element elewacyjny w wytwórni

BTB w Radzyminie przeznaczony dla budynku „Szucha Corner” w Warszawie).

(fot. J. Górski)

Fot. 32. muzeum „Brama Poznania IChOT”, Ostrów Tumski Poznań.). Wykończenie sufitu nadwieszenia płyta-mi prefabrykowanymi (fot. SPB)

Fot. 33. Biurowiec „Szucha Corner” Warszawa, Al. Szucha (projekt Bolesław Stelmach, 2017). Od wschodu i połu-dnia przed przeszkloną ścianą kurtynową umieszczone są pionowe prefabrykaty betonowe, których biały kolor uzyskano dzięki zastosowaniu białego cementu i dodatkowych barwników. (fot. J. Górski)

Ściany zewnętrzne głównej bryły muzeum mają formę monolityczną gładką. Sufit nadwieszenia wykończony jest podwieszonymi płytami ze śladami otworów tech-nologicznych.


17

Fot. 35. nowy budynek Biblioteki Archidiecezji Wrocławskiej. (projekt AQ7, J. Gomółka, K. Downarowicz, 2016). Widok ogólny. (fot. J. Górski)

Interesującym przykładem zastosowania okładzin z betonu architektonicznego jest nowy budynek Biblioteki Archidiecezji Wrocławskiej. (projekt AQ7, J. Gomółka, K. Downarowicz, 2016). Budynek po-wstał na miejscu alumnatu z XVIII wieku. Założeniem formalnym było powtórzenie kubatury i elementów elewacji oryginału. Projektanci i inwestorzy zdecy-dowali, że budynek zachowując tradycyjną formę ze-wnętrzną, funkcją i użytymi materiałami zaświadczy o czasie swojego powstania. Ściany zewnętrzne są warstwowe z wymaganym ociepleniem a elewacyjną warstwę stanowią płyty z betonu zbrojonego włók-nem szklanym (GRC) barwione na oczekiwany kolor („perłowy”), mocowane kotwami ze stali nierdzew-nej. Materiał ten pozwolił na kształtowanie skom-plikowanych kształtów okładziny zachowując współ-czesny charakter.

Fot. 36. nowy budynek Biblioteki Archidiecezji Wrocławskiej. Prefabrykowane detale elewacji zrealizowane

w GRC, mocowane do konstrukcji nośnej kotwami ze stali nierdzewnej. (fot. J. Górski)


18

Bibliografia:

1. Witruwiusz – O architekturze ksiąg dziesięć, (tłumaczenie Kazimierz Kumaniecki) PWN 1956, str. 322. D. Watkin – Historia Architektury Zachodniej, Arkady 20013. Curt Siegel- Formy strukturalne w architekturze, Arkady, 1964 – 2704. BUDOWNICTWO OGÓLNE, Tom 1. – Materiały i wyroby budowlane, Arkady 20055. Jamroży Z., „Beton i jego technologie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 20096. Pyrak S., „Konstrukcje z betonu”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 20017. http://www.przegladbudowlany.pl/2012/10/2012-10-PB-13-18_raczkiewicz.pdf (Beton – materiał budowlany znany od wieków Dr inż. Wioletta Raczkiewicz, Politechnika Świętokrzyska, Kielce)8. http://pl.wikipedia.org/wiki/Hala_Stulecia9. http://www.muratorplus.pl/technika/osiagniecia-inzynierii/zelbet-odkrycie-xix-wieku 57107.html10. http://garvest.com/sadowski_szukam_w_stosownosci_rzeczy,62.html11. http://katowice.wyborcza.pl/katowice/1,35019,14712301,LC_Corp_buduje_biurowiec_w_centrum_Katowic12. http://www.urbanity.pl/mazowieckie/warszawa/postepu,b7397 P413. http://wroclaw.naszemiasto.pl/artykul/nowa-biblioteka-na-ostrowie-tumskim-wkrotce-ma-ruszyc

Fot. 37. Amfiteatr Górczewska, Warszawa. Elementy betonowe ograniczające strefy funkcjonalne ze zróżnicowanymi fakturami powierzchni. (fot. SPB)

Beton i żelbet doskonale nadają się do wykonywania elementów inżynierskich i technologicznych nie wyma-gających struktur warstwowych z izolacjami termicz-nymi, tak, jak w elewacjach budynków. Mogą to być fundamenty i elementy wsporcze obiektów nieogrzewa-nych, takich jak wiaty o różnych konstrukcjach przekryć i materiałach pokryciowych, osłony akustyczne, mała architektura. Elementy te mogą mieć różnorodne formy przestrzenne, wykończenie powierzchni, zabarwienie, Poniższe przykłady pokazują te bogate możliwości.

Fot. 38. Stadion legii - Warszawa. Elementy betonowe

elewacji części kubaturowych. (fot. SPB)

Fot. 39. Ekrany- Sosnowiec.

Bogata faktura ekranów betonowych umieszczo-nych miedzy konstrukcją nośną żelbetową.

(fot. SPB)



Biurowiec Silesia Star w Katowicach - betonowe na wierzchu!

Prof. dr hab. inż. arch. Ewa Kuryłowicz, mgr inż. arch. marcin GoncikowskiKuryłowicz & Associates, sp z o.o.; zakład Projektowania i Teorii Architektury, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej

BIUROWIEC SIlESIA STAR W KATOWICACh - BETOnOWE nA WIERzChU!

WstępDlaczego beton? Zespół biurowców Silesia Star jest kolejną naszą przy-godą1 z betonową materią wykorzystaną w formie pre-fabrykacji. Naszą atencję i szacunek do betonu wyraża szereg zrealizowanych w tym materiale budynków, które upewniały nas w jego nieskończonych możliwościach, wykorzystywania których, jak mamy wrażenie, wraz z całą pracownią K&A ciągle się uczymy. Nauka ta trwa od momentu powołania pracowni czyli od roku 1990, kie-dy to działalność projektową i realizacyjną można było prowadzić według własnych przekonań, na własną odpo-wiedzialność i na własny rachunek. A trzeba powiedzieć, że o beton w architekturze na początku trzeba było trochę powalczyć.W nową rzeczywistość Polski bowiem wkroczył on z nieco zaszarganą reputacją, wskutek jego pauperyza-cji w różnych wydaniach Wielkiej Płyty i nienajlepszego socjalistycznego wykonawstwa. W referacie z 2002 roku pt. „Beton – uczciwość i prawda w architekturze”2 prof. Stefan Kuryłowicz ujął to następująco: „Jesteśmy jako gru-pa współpracujących od lat w APA Kuryłowicz & Associates3 architektów gorącymi zwolennikami betonu jako materiału do tworzenia architektury. Nie traktujemy go jedynie jako mate-riał konstrukcyjny - taka rola betonu jest oczywista; ma zna-komite właściwości wytrzymałościowe i „przeniesie” niemal wszystko. Stosujemy go jako eksponowany materiał konstruk-cyjny, jako tworzywo będące elementem wystroju wnętrz /…./. Proponujemy beton jako tworzywo mebli. Uczyniliśmy z niego podstawowy element plastyczny w sali konferencyjnej naszego biura – oprawiliśmy stalową ramą fragment ściany z surowe-go betonu podnosząc go do rangi obrazu – dzieła sztuki. Beton jest najuczciwszym z tworzyw stosowanych w architekturze. Jest jaki jest, niczego nie udaje. Jego faktura jest rozwiązaniem eleganckim i prostym.”Popularyzację betonu jako tworzywa wolnego od złych PRL-owskich skojarzeń pracownia Kuryłowicz & Asso-ciates rozpoczęła realizacją siedziby firmy ARCON S.C. w Warszawie w roku 1998, (fot.1), następny był budynek

dla EMI Pomaton z betonowymi wnętrzami reprezen-tacyjnych pomieszczeń części biurowej (1999) (fot.2), FOCUS w Warszawie (2000) (fot. 3) biurowiec PLL LOT (2002) (fot. 4) gdzie beton jest odkryty w ścianach we-wnętrznych i stropach co wymusiło i nauczyło nas szcze-gólnych rozwiązań instalacyjnych; domy jednorodzinne: w Konstancinie z zastosowaniem szalunków Reckli (2006) (fot. 5), w wylewanym betonie obecnym też we wnętrzach w domu prywatnym n. Narwią (2009) (fot.6), by wymienić te najważniejsze.

1W ramach prac pracowni Kuryłowicz & Associates sp zo.o., w której pracujemy, obok zatrudnienia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Silesia Star, proj. Kuryłowicz & Associates, prof. arch. Ewa Kuryłowicz, gen. projektant Pracowni, główni projektanci obiektu: arch. Marcin Goncikowski, arch. Krzysztof Pydo, zespól projektowy: Bartosz Swiniarski, Ewelina Moszczyńska, Krzysztof Popiel, proj. 2008-14, realizacja 20162Referat wygłoszony podczas XVIII Konferencji Naukowo – Technicznej „Jadwisin 2002 - Beton i prefabrykacja” 10-12 kwietnia 2002, materiał niepublikowany z archiwum pracowni Kuryłowicz & Associates.3Pracownia zmieniła nazwę na Kuryłowicz & Associates w roku 2010

Fot. 1. Siedziba firmy Arcon

(fot. z archiwum Kuryłowicz & Associates)

20Beton w architekturzeBiurowiec Silesia Star w Katowicach - betonowe na wierzchu!

Fot. 3. Biurowiec Focus (fot. z archiwum Kuryłowicz & Associates)

Fot. 2. Siedziba firmy EmI Pomaton (fot. z archiwum Kuryłowicz & Associates)

Fot. 4. Biurowiec Pll lOT


Fot. 5. Rezydencja prywatna w Konstancinie


21

Przygodę z prefabrykacją betonową rozpoczął dla nas projekt siedziby firmy Reprograf w Warszawie ukończony w roku 2003 (fot.7). Pisał o nim tak arch. Jacek Cybis: „Beton to rzeczywiście tani, prosty materiał niewymagający dodatkowych obróbek i prac wykończeniowych, lecz do niedawna jeszcze uzyskanie dobrego betonu było nieosiągalne dla wielu krajowych wyko-nawców. /…./ Szara betonowa bryła opleciona jest delikatną siatką podziałów prefabrykatów podkreślających jej horyzon-talność. /…/ Dla Le Corbusiera beton brut był prowokacją wy-mierzoną w znienawidzony gust mieszczański. Beton w budyn-ku „Reprografu” występuje w kilku wcieleniach zarówno jako materiał konstrukcyjny jak i tworzywo architektoniczne. Jako monolityczny żelbet materiał ten został użyty wszędzie tam, gdzie konstrukcja była ukryta przed wzrokiem użytkownika. Elementy widoczne jak monolityczne klatki schodowe czy pre-fabrykowane płyty stropowe zostały potraktowane jako beton architektoniczny o gładkiej poddanej piaskowaniu powierzchni z widocznymi liniami podziału płyt szalunkowych i otworami po ściągach. Okładziny zewnętrzne i wewnętrzne ścian to wysokiej jakości prefabrykat decydujący o wyrazie architektonicznym obiektu. Dzięki przyjętej koncepcji prefabrykacji, w warunkach wytwórni, beton mógł osiągnąć jakości dotąd nienotowane. Cykl produkcyjny można bowiem powtórzyć, błąd naprawić, prefabrykat wyselekcjonować. /…./ W omawianym budynku betonowy prefabrykat został użyty jak kamienna okładzina. Ta swoista nobilitacja prefabrykatu stała się możliwa dzięki ścisłej współpracy łomżyńskiego „Fabetu” z projektantami.” 4

Po realizacji Reprografu kolejnym wykorzystaniem szcze-rości, prawdy i możliwości kontrolowania jakości prefabry-katu był warszawski budynek biurowy Prosta Tower. W tym 70-metrowym wieżowcu beton był użyty nie jako okładzina na elewacjach i w elementach wylewanych na miejscu, jak w przypadku Reprografu, ale w podwójnej roli - jako bu-dulec tej elewacji tak konstrukcyjny jak i wykończeniowy. Decyzja o takim układzie konstrukcyjnym budynku i jego architekturze została podjęta na tle koniecznej zmiany o którą wystąpił inwestor budynku – firma Marvipol. Budy-nek był projektowany początkowo jako wieża mieszkalna. Kryzys roku 2008 spowodował plan zmiany funkcji miesz-kalnej na biurową. Pojawił się problem – charakterystycz-ne bowiem dla funkcji mieszkalnej ściany dzielące lokale jednocześnie usztywniały konstrukcję budynku. Ściany te, naturalne dla mieszkań, w przypadku biur upośledzałyby wręcz przestrzeń. W obliczu konieczności zmiany prze-znaczenia funkcjonalnego musieliśmy „uwolnić” piętra od ścian i słupów w maksymalnym stopniu, stąd powstał pomysł „wyprowadzenia” konstrukcji nośnej na zewnątrz. Wykonanie jej z powtarzalnych elementów wylewanych na miejscu gwarantowało dopilnowanie i kontrolę jako-ści wykończenia. Założeniem bowiem było utrzymanie maksymalnej ekonomiczności rozwiązania przy zerowych kompromisach wobec elegancji finalnej architektury. W przypadku Prostej partnerem było firma wykonawcza

4Jacek Cybis „Reprograf czyli prefabrykat uszlachetniony” w: Album Architektura betonowa 2006, str. 23-26.

Beton w architekturzeBiurowiec Silesia Star w Katowicach - betonowe na wierzchu!

Fot. 6. Dom nad narwią


Fot. 7. Siedziba firmy Reprograf



Fot. 8. Galeria Warmińska (fot. z archiwum Kuryłowicz & Associates)

WARBUD, realizująca wiele obiektów współczesnej pol-skiej architektury. Prosta Tower została oddana do użytku w roku 2012. Uzyskała kilka nagród m.in. Cemex Building Award 2011 za Najlepszy Budynek z betonu zrealizowany na świecie oraz wyróżnienie w V Edycji konkursu im. Ma-cieja Nowickiego za innowacyjne rozwiązania architekto-niczne w Polsce oraz nagrodę równorzędną w konkursie Polski Cement w Architekturze w r. 2013.W roku 2014 ukończyliśmy Galerię Warmińską w Olsztynie – obiekt, gdzie beton tak w prefabrykowanych osłonowych ażurach jak i perforowanych ścianach stanowił dla nas ko-lejny etap wtajemniczenia w niezwykłe i ciągle nieodkryte możliwości betonu. (fot. 8)

Silesia Star – kolejna porcja doświadczeń Uwarunkowania koncepcji urbanistycznej i architek-tonicznej.Rok 2016 przyniósł nam realizację biurowca Silesia Star w Katowicach, zrealizowanego według projek-tu, którego finalny kształt powstał w naszej pracowni w latach 2012- 2014, prace zaś rozpoczęły się wcześniej w r. 2008 (fot.9). Tu beton został wykorzystany z racji na jego ekonomiczność i racjonalność, którą odnieśliśmy też do pragmatycznej tradycji Śląska, w sposób konty-nuujący nasze doświadczenia z Prostej o tyle, że dzięki zastosowaniu ociepleń od wewnątrz sprefabrykowane betonowe płyty elewacji pełnią również rolę konstruk-cyjną. I tu prefabrykacja okazała się pomocna do uzy-skania jakości, ocenionej w recenzji w Architekturze Murator krzepiącymi nas bardzo słowami: „Budynek Silesia Star /…./przywodzi na myśl słowa Mies’a van der Rohe: nie chcę być interesujący, chcę być dobry.”5

Nie ma lepszych motywatorów do działań innowacyj-nych jak przeciwności i sytuacje przymusowe. Jak po-wiedział geniusz Leonardo da Vinci: Siła rodzi się z przy-musu, a umiera z wolności.6 I w tym przypadku okazało się to słuszne. Zespół biurowy pomyślany początkowo jako wieżowce, inwestor, firma LC Corp, postanowił jednak po upływie kilku lat od powstania pierwszych koncep-cji7 zrealizować w formie zabudowy niższej i w bardzo ekonomicznej formule. Lokalizacja obiektu stawała się przez czas od kiedy pracowaliśmy nad tym projektem coraz bardziej prominentna, wyznaczana spektakular-nymi budynkami nowego Centrum Katowic. Po ponad-czasowej hali tzw. „Spodka” z 1971 roku8 , stanowiącej przykład niezwykle twórczego zastosowania koncepcji tensegrity w konstrukcji przekrycia obiektu, w bezpo-średnim sąsiedztwie działki Silesii w 2011 roku powsta-ło Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademic-

kiej Uniwersytetu Śląskiego autorstwa koszalińskiej pracowni HS 99. Po drugiej stronie Alei Roździeńskiego pojawiły się siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia (2013, autorzy: Konior Studio), Muzeum Śląskie (2013, Riegler & Riewe) oraz Międzynarodowe Centrum Kultury (2014, JEMS architekci). Niezwykłe budynki powstałe w efekcie konkursów, nominowane w różnych latach do najbardziej prestiżowej europejskiej nagrody architektonicznej Mies van der Rohe Award.Takie sąsiedztwo było niezwykle zobowiązujące. Nagro-dy są zawsze wyznacznikiem jakości, budżety tych obiek-tów były wysokie – stanęliśmy zatem wobec zadania za-projektowania budynku, który odpowiednio skromnie, z racji swojego przeznaczenia, ale i przewidzianych na-kładów, nie mógł tego otoczenia zepsuć. Naszą ambicją było aby wniósł, pomimo ograniczeń „wolności” w sen-sie maksymy Leonarda, wartości dodane. Komercyj-ne przeznaczenie - jest to biurowiec z powierzchniami do wynajęcia - nie zdejmuje bowiem z budynku misji włączenia się do tworzenia i kontynuacji kultury archi-tektonicznej miejsca. Skromy budżet nie powinien być w tym wypadku przeszkodą, choć rzecz jasna zadania nie czyni prostszym – ale przecież „siła rodzi się z przymusu”.9 A z tej „siły” nie chcieliśmy i nie mogliśmy zrezygnować. Przymusowi zatem postanowiliśmy udzielić możliwie prostych odpowiedzi. Na płaszczyźnie urbanistycznej, na płaszczyźnie formalnej - poprzez kształt brył i na płaszczyźnie struktury elementów te bryły budujących. Działka znajduje się między strefą wejściową do bu-dynku Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Aka-demickiej Uniwersytetu Śląskiego10 a kładką prowa-dzącą ponad Aleją Roździeńskiego w stronę Muzeum Śląskiego. W ramach decyzji urbanistycznych zapro-ponowaliśmy wzniesienie obiektu wzdłuż przejścia pozostawionego w przestrzeni tego rejonu miasta jako ciąg publiczny i obudowanego usługami, łączącego kładkę z placem wejściowym do CINiBA. Decyzja doty-cząca formy wynikała z chęci zachowania skromności i powściągliwości a jednocześnie z założonej etapowej realizacji inwestycji. Proste bryły części wschodniej i zachodniej, podporządkowane w swoim układzie lo-gice budynków biurowych, połączone są wspólnym ogrodem założonym na łączniku pomiędzy budynkami. Na płaszczyźnie struktury elementów budujących bryły pragnęliśmy nawiązać do regularności i geometrycz-nej artykulacji elewacji CINiBA - wykończonej wszak-że kosztownym kamieniem. Na tle tych poszukiwań powstała koncepcja wykorzystania prefabrykacji be-tonowej, która stwarza możliwość uzyskania drobnej

5Hanna Szukalska „ Biurowiec Silesia Star w Katowicach „, Architektura- murator nr 05/2017, str. 060.6Za: Władysław Stróżewski „ Dialektyka twórczości „ PWM 1983, s. 282 72008 rok8Arch. Maciej Gintowt, arch. Maciej Krasiński, Andrzej Żurawski, 19719Patrz przypis 6 10 W skrócie CINiBA


Fot. 9. Biurowiec Silesia Star (fot. z archiwum Kuryłowicz & Associates)




artykulacji ścian, stanowiąc jednocześnie trwałe wy-kończenie zewnętrzne, niewymagające żadnych do-datkowych materiałów. Przy zastosowanej zasadzie ocieplenia ścian od wewnątrz, co nadaje elewacji ko-nieczną autonomię, jej wyraz architektoniczny kształ-tuje sekwencja powtarzalnych betonowych prefabry-katów. Ich szerokość modularna jest dostosowana do rytmów okładzin kamiennych i otworów okiennych w CINiBA, zmienne natomiast jest wysokość i położenie przeszkleń. Ten element koncepcji podporządkowany jest pragnieniu uzyskania różnego stopnia transpa-rentności ścian. Elementy o najmniejszej powierzchni przeszklenia znajdują się w najniższych partiach, im wyżej tym szyby są większe. Beton użyty w tej układan-ce stanowi też w naszej intencji bezpośrednie odnie-sienie do industrialnego charakteru miasta, budujące-go jego architektoniczną i urbanistyczną tożsamość. Architektura przemysłowa nie znosi niepotrzebnych elementów, jest pragmatyczna, oszczędna. Buduje swój wyraz i charakter z misternej układanki widocz-nych części obsługujących budynki maszyn, koniecz-nych elementów technologicznych jak kominy czy silosy, z praktycznych materiałów wykończeniowych. Jako drugi element odnoszący się do tej katowickiej tożsamości zastosowaliśmy zatem czarne, płytki klin-kierowe o wymiarach cegły. Są one matowe, przetyka-ne płytkami szkliwionymi. Dopełniającym akcentem plastycznym ożywiającym szaro czarną kompozycję głównych materiałów budujących przestrzeń budynku są złotawy kolor przeszkleń i złotawa ślusarka, wcho-dzące w dialog z kolorami kładki ponad Aleją Roździeń-skiego oraz zieleń na łączniku, będącym ogrodem re-kreacyjnym dla pracowników.

Betonowe na wierzchu ! Doświadczenia z projektu i realizacji Prosta Tower Na tle opisywanych wyżej uwarunkowań beton miał największą rolę do odegrania. On stanowić mógł o po-szukiwanej sile projektu najbardziej, niepowodzenie w realizacji prefabrykatów miałoby najpoważniejsze konsekwencje. W tym momencie warto może cofnąć się do naszego banku doświadczeń wypracowanych przy realizacji nowej wersji Prosta Tower, o której wspomnieliśmy wcześniej. Sytuację w której powstała koncepcja zastosowania innej zasady pracy ustroju bu-dynku komplikował fakt, iż część obiektu była wtedy już zrealizowana. Do dnia wystąpienia o zamienne pozwo-lenie na budowę wykonane były ściany szczelinowe, płyta denna, stropy pomiędzy kondygnacjami (-3)- (-4) i (–4) – (- 5). Założono, że część podziemna budynku wykonana będzie w całkowitej zgodności z pierwotnym pozwoleniem na budowę. Zmiany w nowym wystąpie-niu dotyczyły nowych funkcji na kondygnacjach(+5)- (+17), konwertowanych z mieszkalnych na biurowe - usługowe; co za tym idzie zmianie uległa ilość kon-

dygnacji nadziemnych z 21 na 20. Do nowej funkcji dostosowano również kształt i architekturę elewacji. (rys. 1, 2 – przekrój, rzut).Zasadniczym elementem nadającym bryle budynku ja-kość architektury jest zaprojektowana od strony ulicy Prostej podwójna fasada. Miękko falująca żelbetowa struktura wykonana z betonu architektonicznego sta-nowi główną konstrukcję budynku i odsunięta jest od właściwej elewacji o 60 cm, stwarzając pretekst do gry cienia i światła, dając jednocześnie ochronę przed słońcem i dźwiękiem. Właściwa szklana elewacja stanowi dla niej tło. W obiekcie można wyróżnić dwa podstawowe typy elewacji: - Elewacja południowa za-projektowana w systemie „podwójna skóra” (elewacja dwu-powłokowa) i elewacji zachodnia i wschodnia za-projektowane klasycznie jako ściana osłonowa. Elewa-cję południową, z uwagi na wysokość obiektu zaprojek-towano w technologii tzw. „podwójnej skóry”. „Skóra” zewnętrzna elewacji południowej i jedno-cześnie element ustroju statycznego obiektu zapro-jektowana jest jako ruszt z powtarzalnych elementów wykonanych z betonu architektonicznego i pełni rolę głównej konstrukcji budynku, łącząc się w węzłach splotów siatki, betonowymi łącznikami z belkami ob-wodowymi stropów. Betonowa struktura odsunięta jest od szklanej, systemowej ściany osłonowej o 60 cm. Odcinki na poszczególnych poziomach odchylają się lub pochylają tworząc charakterystyczną krzywiznę elewacji. Nazwaliśmy to „ kabaretką”. Podobnie jak w przypadku Silesia Star odwołującego się do katowic-kiej przemysłowej tożsamości i tu, w przypadku Prosta Tower nawiązywaliśmy do warszawskiej przemysłowej dzielnicy Wola. Środkiem wyrazu i tam i tu jest beton. (fot. 10) Dzięki wydobyciu głównej konstrukcji na zewnątrz, organicznemu jej kształtowaniu podporządkowane-mu jednocześnie logice konstrukcyjnej, budynek stał się wyróżnikiem architektonicznym miejsca. Decyzja o zastosowaniu betonowej prefabrykacji okazała się trafna, choć dzięki właśnie tym doświadczeniom, jak podaliśmy wyżej, mieliśmy świadomość, na ile jest to trudne.

Prefabrykacja w Silesia Star Ściany biurowca pełnią inną rolę w ustroju budynku niż „kabaretka” Prostej Tower, są też płaskie, nie wie-lopłaszczyznowe. Wymogi odnośnie betonu określono dla prefabrykatów surowo. Ich wykonanie było oparte o komplet przepisów i wytycznych11, efekt ostateczny musiał spełniać warunki specyfikacji zawartej w do-kumentacji technicznej projektu. Moduły elewacyjne były wylewane na budowie wg projektu konstrukcji. Na głównych elewacjach (rys. 3) zaordynowano be-ton o fakturze F2 12 (wg specyfikacji), w dużej mierze jednorodnej i zamkniętej, porowatość P1/P2 równo-

27Konstrukcje szkieletowe realizowane z elementów prętowych

Prefabrykowane elementy nośne obiektów szkieletowych 27Beton w architekturze


0m 10m

Rys. 1. Prosta Tower przekrój (rys. Kuryłowicz & Associates)

Rys. 2. Prosta Tower rzut 2 piętra (rys. Kuryłowicz & Associates)

m0 m01

N

m0 m01

N


mierność zabarwienia na poziomie RZ2, kategoria deskowania KD2, zewnętrzne powierzchnie do im-pregnowania preparatami hydrofobizującymi. Rys. 4-7 prezentują przykładową dokumentację doty-

czącą elementów budujących elewację. Wykonawcą budynku była firma BUDIMEX, ona tez zlecała wy-konanie betonowych prefabrykatów. Rys. 8 - 10 pre-zentują rzuty i przekroje obiektu.Jak relacjonuje arch. Krzysztof Pydo, koordynujący i prowadzący projekt oraz nadzorujący realizację z ramienia generalnego projektanta, w przypadku budynku Silesia Star, wyjściowym problemem był wybór technologii. Rozważano monolityczną, wy-lewaną na budowie ścianę żelbetową, prefabrykaty betonowe oraz cienkościenne prefabrykaty z betonu zbrojonego włóknem szklanym (fibrobeton - GRC). Każda z tych technologii miała swoje wady i zale-ty. Najtańsza – monolityczna została ostatecznie odrzucona. Głównie ze względu na problemy wy-konawcze, związane z szalowaniem zewnętrznego lica elewacji. Ewentualne niedoskonałości faktury i tekstury betonu nie wykluczały tego rozwiązania, ponieważ wpisywały się w założenia projektowe. Trudności montażu i należytego oparcia szalun-ków oraz zagęszczania mieszanki w elementach o dość skomplikowanej geometrii, grubości zaledwie 15 cm i realizowanych na wysokości, ostatecznie wykluczyły tą technologię.Prefabrykowane płyty z betonu zbrojonego włóknem szklanym były kolejnym rozważanym rozwiązaniem. Produkcja płyt w zakładzie, poza placem budowy, miała gwarantować wysoką jakość prefabrykatów. Na budowie pojawiły się próbki elementów o impo-nującej wysokości kilku metrów i grubości ścianek zaledwie 2 cm, ale odwzorowujące założoną tektoni-kę elewacji o głębokości ok. 15 cm. Dzielnie zniosły próby wytrzymałości na udar i obciążenia. Charak-teryzowały się ponadto satysfakcjonującą projek-tantów fakturą, po paru próbach uzyskano również akceptowalną równomierność i barwę tekstury. Opracowano rysunki warsztatowe montażu i podzia-łu płyt elewacyjnych. Ze względu na relatywnie ni-ską masę elementów prognozowano oszczędności na elementach montażowych. Ostateczną przyczyną dyskwalifikacji tej technologii okazał się ówczesny brak na polskim rynku firm, które zapewniłyby cią-

Fot. 10. Biurowiec Prosta Tower (fot. z archiwum Kuryłowicz & Associates)

11A. PN-EN 1504-1:2006 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych -- Definicje, wymagania, sterowanie jakością i ocena zgodności – Część 1:Definicje. B. PN-EN 1504-2:2006 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych -- Defi-nicje, wymagania, sterowanie jakością i ocena zgodności – Część 2:Systemy ochrony powierzchniowej betonu. C. PN-EN 1504-3:2006 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych -- Definicje, wymagania, sterowanie jakością i ocena zgodności – Część 3:Naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne. D. PN-EN 13670:2011 Wykonywanie konstrukcji z betonu. E. PN-EN 206-1:2003 Beton Część 1:Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność. F. PN-B-06265:2004 Krajowe uzupełnienia PN-EN 206-1:2003 – Beton – Część 1:Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność. G. PN-EN 1992-1-1 Eurokod 2. Projektowanie konstrukcji z betonu. Część 1-1:Reguły ogólne i reguły dla budynków. I. Beton architektoniczny – wytyczne techniczne, Stowarzyszenie Producentów cementu, Kraków 2011. 4. Wymagania dla betonu architektonicznego 4.1. Wymagania jakościowe dla powierzchni gładkich Beton architekto-niczny należy wykonać zgodnie z wytycznymi instrukcji Beton12Powierzchnie betonowe z dużymi wymaganiami dotyczącym wyglądu, np. elewacje, reprezentacyjne elementy budowli.




Rys. 4. Silesia Star, elewacja (rys. Kuryłowicz & Associates)

Rys. 3. Silesia Star, elewacje (rys. Kuryłowicz & Associates)


Rys. 5. Silesia Star, element elewacji - rysunek montażowy(rys. Kuryłowicz & Associates)




Rys. 6. Silesia Star, element elewacji - rysunek montażowy(rys. Kuryłowicz & Associates)

Rys. 7. Silesia Star, element elewacji

- rysunek montażowy(rys. Kuryłowicz & Associates)


Rys. 8. Silesia Star, rzut parteru (rys. Kuryłowicz & Associates)



Rys. 9. Silesia Star, rzut kondygnacji biurowej (rys. Kuryłowicz & Associates)


Rys. 10. Silesia Star, przekrój (rys. Kuryłowicz & Associates)



głość dostaw elementów w tak dużej ilości i pozwo-liły na koordynację z harmonogramem innych prac na budowie.Ostatecznie wybrano technologię prefabrykacji ele-mentów żelbetowych, podobną tej stosowanej w bu-dynku Reprograf, wykonywanych w gładkich szalun-kach stalowych, bez mat fakturujących powierzchnię betonu. Jako wykonawcę wybrano Fabud WKB, znaj-dujący się w pobliskich Siemianowicach Śląskich zakład o dużych mocach przerobowych. Jakość już pierwszych elementów próbnych dostarczonych na budowę była satysfakcjonująca. Opracowano nowy, uwzględniający technologię wykonywania elemen-tów i ich montażu, podział elewacji na elementy.Podobnie jak w przypadku innych realizacji, pro-blemem był ostateczny wybór sposobu mocowania prefabrykatów, wybrano modyfikowane rozwiązania systemowe oparte na wieszakach Jordahl. Firma Jordahl & Pfeifer Technika Budowlana opra-cowała rysunki warsztatowe obejmujące nie tylko elementy montażowe i pomocnicze dla transportu płyt, ale też rysunki szalunkowe i zbrojeniowe każ-dej płyty elewacyjnej.Projekt warsztatowy uwzględniał problemy trans-portu i logistyki dostaw płyt elewacyjnych. Montaż odbywał się po wcześniejszym geodezyjnym pozy-cjonowaniu zawiesi skoordynowanym z zatopionymi w prefabrykatach szynami kotwiącymi. W prefabry-katach utwierdzono również gniazda mocujące dla haków wykorzystywanych tylko przy transporcie płyt i umieszczaniu ich w docelowej lokalizacji. Projek-tanci dopilnowali by elementy pomocnicze nie były eksponowane na elewacji.Prefabrykaty zabezpieczono w wytwórni impregna-tem Sikagard - 703 W, dającym dobrą hydrofobiza-cję, bez zmiany wyglądu betonu. Element próbny te-stowany był przy użyciu myjki ciśnieniowej znosząc próbę bardzo dobrze.Ostatecznie, technologia i dostawcy rozwiązań sprawdzili się na pierwszym etapie realizacji, powie-rzono im prace przy drugim budynku w kompleksie Silesia Star, gdzie też wykonano elewację starannie i w terminie. Przyjęte rozwiązania sprawdziły się na etapie użytkowania budynku. Na nawierzchni beto-nowej nie widać brudu i zacieków, są łatwe w kon-serwacji i wytrzymałe na uszkodzenia mechaniczne.

13Patrz przypis 5

Betonowe „ na wierzchu”! Metaforyczne „moje na wierzchu” oznaczające szu-kanie i zdobywanie przewagi, o literackiej i ludowej proweniencji, w przypadku opisu Silesia Star ma, w naszym założeniu, podwójne znaczenie. Jedno wynikające z treści i zakresu stosowania przysłowia oraz drugie - literalne. Beton budujący wierzchnią warstwę ścian jest tu „na wierzchu”, wygrał z każ-dym innym możliwym tworzywem swoją uniwersal-nością, elastycznością, podatnością na podążanie za architektoniczną ideą, wreszcie ceną. Wymogi ekonomiczne udało się spełnić bez kompromisów w obszarze architektonicznym. Jak podsumowa-no nasze wysiłki w piśmie Architektura - murator: „W przypadku biurowca Silesia Star projektantom udało się sprostać /.../ zadaniu, [zaprojektowania budynku komercyjnego, racjonalnego i niedrogiego, w szcze-gólnym architektonicznym sąsiedztwie – przyp. EK], ograniczenia bowiem przekuli w rozwiązania wyróżnia-jące go spośród innych, typowych budynków na wyna-jem. Poprzez ocieplenie ścian od wewnątrz, warstwa konstrukcyjna stała się elewacją, dzięki czemu uniknięto tynku czy tanich okładzin. Idea bliska modernistom do-stosowana została przy okazji do współczesnych norm energetycznych. /…./ Biurowiec Silesia Star zrealizowany w tak złożonym i wymagającym kontekście jest budyn-kiem skromnym, ale zaprojektowanym z dbałością o ar-chitektoniczną jakość.”13

Silesia Star jest naszym kolejnym doświadczeniem z betonem. Jesteśmy pewni, że tworzywo to odsłoni przed nami jeszcze inne, nieodkryte na razie moż-liwości. I to między innymi stanowi o tym, że archi-tektura jest niekończącą się opowieścią kolejnych pokoleń, kolejnych odkrywców, kolejnych jej miło-śników.

36Beton w architekturzeUżycie betonu jako środka wyrazu architektonicznego w obiektach Opery Podlaskiej i Kampusu Uniwersytetu w Białymstoku

Marek Budzyński stwierdził kiedyś, że zastosowanie be-tonowej elewacji w Bibliotece Uniwersytetu Warszaw-skiego było wynikiem „świadomości (...) niemożliwości zrealizowania szklanej ściany, za którą będzie się pięła zieleń. A zieleń jest najważniejsza” (Magazyn Budow-lany 7/99 s.15). Użycie betonu jest zgodne z filozofią ar-chitektury powstającej w pracowni Marka Budzyńskiego z powodu naturalnego charakteru betonu, nasuwającego analogie z formacjami skalnymi i lodowymi oraz z ka-mienną architekturą antyczną, a także łatwości uzyska-nia symbiozy tego materiału z roślinami traktowanymi jako ornament architektoniczny. W obiektach Opery Pod-laskiej (realizacja 2007-2011) oraz Kampusu Uniwersyte-tu w Białymstoku (realizacja 2011-2014) zewnętrzne ele-menty betonowe to fragmenty budynku nie wymagające ocieplenia: o funkcji symbolicznej – kolumnada frontowa Opery, krajobrazowej – schody zewnętrzne do ogrodu na dachach, technicznej – amfiteatr Opery będący czerpnią i wyrzutnią wentylacji (fot. 1), stacje trafo w Kampusie UwB. Naturalna kolorystyka i proces starzenia się betonu współgra z programowymi nawiązaniami do antyku oraz – jak w BUW – pomaga w uzyskiwaniu związków budynku

z przyrodą. We wnętrzach beton architektoniczny stanowi podstawę dla kolorystyki mającej tworzyć monochroma-tyczne stonowane tło dla wydarzeń związanych z prze-znaczeniem budynku. W Operze Podlaskiej wyzwaniem były wylewane żelbetowe ściany Sali Głównej, przezna-czone do malowania na ciemno-granatowo. Pożądanym przez nas efektem było wrażenie monolityczności betonu mimo złożonej geometrii ścian. Aby uniknąć widoczne-go rysunku szalunków oraz raków, zakłócających ko-lor malowanej powierzchni, wykonawca zaproponował wykładanie szalunków folią Zemdrain firmy Max Frank. Zamierzony efekt organicznej spójności materiału ścia-ny (jakby była wykuta w skale) został osiągnięty (fot. 2). Po tym pozytywnym doświadczeniu taką samą folię za-stosowaliśmy w projekcie obiektów Kampusu UwB. Jed-nym z głównych założeń architektonicznych wnętrz było pozostawienie widocznych instalacji i konstrukcji : słu-pów, spodów stropów, schodów i żelbetowych ścian kla-tek schodowych. Zestawienie betonu monolitycznej wyle-wanej konstrukcji, prefabrykowanych stopni schodów (na wzór ciosów kamiennych), balustrad ze stali nierdzewnej i posadzek z szarego kauczuku miało tworzyć stonowaną

Fot. 1. K. Ilmurzyńska


mgr inż. arch. Krystyna IlmurzyńskaWydział Architektury Politechniki Warszawskiej

UŻyCIE BETOnU JAKO ŚRODKA WyRAzU ARChITEKTOnICznEGO W OBIEKTACh OPERy PODlASKIEJ I KAmPUSU UnIWERSyTETU W BIAłymSTOKU

autorzy projektów: arch. arch. m. Budzyński, K. Ilmurzyńska, z. Badowski


Użycie betonu jako środka wyrazu architektonicznego w obiektach Opery Podlaskiej i Kampusu Uniwersytetu w Białymstoku

kolorystykę wnętrz halli głównych i klatek schodowych, łączącą się z zielenią wewnątrz i na zewnątrz budynku. Z uwagi na ograniczenia powierzchniowe przestrzenność i reprezentacyjny charakter halli uzyskano przez ich wer-tykalność - otwarcie przez wszystkie kondygnacje i gór-ne doświetlenie. Dużą rolę w jego uzyskaniu odgrywają okrągłe żelbetowe słupy wysokości do 12,2 m wylewane w tekturowych szalunkach bez widocznych przerw po cy-klach betonowania.Efekt estetyczny wykonanego betonu był zaskakujący. Na powierzchni ścian ukazały się odciski pofałdowań folii oraz nieregularne plamy i przyciemnienia (fot. 3). Prawdopodobnie wynikało to z betonowania w zimie, co w połączeniu z folią odprowadzającą wodę na zewnątrz betonu spowodowało koncentrowanie się na powierzchni ciemnych substancji pochodzących z domieszek. Efekt, niezgodny z założeniem projetu, był malowniczy choć niepokojący (fot. 4). Nadawał wnętrzom ekspresyjnego, mrocznego charakteru, całkowicie niszcząc zamierzony spokojny i pogodny nastrój. Piękne organiczne wzory pojawiły się również na słupach, co ciekawe na każdym innego rodzaju (fot. 5). Początko-wo postrzegaliśmy te zakłócenia faktury i koloru jako niezgodność z projektem niweczącą pierwotny zamysł. Z czasem jednak dostrzegliśmy podobieństwo wzo-rzystych powierzchni słupów do historycznych kolumn z polerowanego kamienia lub stiuku i doceniliśmy po-fałdowane powierzchnie ścian przypominające tkaninę, skałę lub skórę zwierzęcia (fot. 6,7). Niekontrolowane lecz naturalne zakłócenia betonu wniosły do nastroju




budynków Kampusu element spontanicznego narastania i naturalnego starzenia. Aby przywrócić spójność i jednolitość kolorystyki w hal-lach i na klatkach podjęto decyzję o pomalowaniu kon-strukcji schodów i spodu stropów z pozostawieniem zakłóceń w fakturze powierzchni. Na pomalowanej beto-nowej konstrukcji schodów „trzymanej” precyzyjną geo-metrią stalowych balustrad i prefabrykowanych stopni, odciski folii stały się ornamentem i cechą wyróżniającą (fot. 8). Na klatkach schodowych surowe pozaciekane ściany dają ekspresyjny efekt z kontraście z ujednolicony-mi biegami schodów. Pomyślany pierwotnie jako neutralne tło, beton stał

38

się bohaterem architektury Kampusu UwB uzyskując w trakcie budowy status zjawiska żywiołowego a nie pro-duktu ludzkiej techniki. Można pokusić się o twierdze-nie, że zdefiniował w dużej części nastrój wnętrz halli i klatek schodowych, niezależnie od intencji projektan-tów i budowniczych (fot. 9). Estetyczna wartość betonu architektonicznego powstała dzięki zetknięciu z jednoli-tym i precyzyjnym tłem detali balustrad, świetlików, ścian kurtynowych i prefabrykowanych stopni. To zakłócenie, z pewnością możliwe do uniknięcia dzięki bardziej za-awansowanej organizacji i technologii, uważam za jedno z najbardziej interesujących i wartościowych wydarzeń na budowie Kampusu.





Beton w architekturzeUżycie betonu jako środka wyrazu architektonicznego w obiektach Opery Podlaskiej i Kampusu Uniwersytetu w Białymstoku


Systemy prefabrykacji dla wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego – „wielka płyta” wczoraj i dziś. „Wielka płyta” wczoraj.

Produkcja betonowych elementów, które możemy na-zwać prefabrykowanymi, miała swoje początki już w starożytnym Rzymie [1]. Jednak podwaliny pod jej inten-sywny rozwój położyło wynalezienie nowoczesnego beto-nu na bazie cementu portlandzkiego (pierwsza połowa XIX wieku) i żelbetu (druga połowa XIX wieku). W latach 1914-15 Le Corbusier zaprojektował budynek z elementów prefabrykowanych – „Dom-Ino”, który mógł być produkowany masowo. Choć pomysł nie został zreali-zowany stał się inspiracją dla kolejnych pokoleń projek-tantów, a tym samym początkiem fascynacji wielkoseryj-ną produkcją w architekturze XX wieku. Walter Gropius w swoim eseju (ze zbioru z lat 1943-55) tak antycypował zasady stosowania prefabrykacji w bu-downictwie mieszkaniowym: „Obniżenie kosztów budowy mieszkań ma kluczowe znaczenie dla krajowego budżetu. (…) Problemu nie próbowano rozwiązać od podstaw. Jednak-że nowym celem byłaby masowa produkcja standardowych mieszkań, które nie wymagałyby budowy – fabryki opuszcza-łyby części lub jednostki gotowe do montażu. Zaletą takiej me-tody jest stopniowo powiększający się stopień, w jakim możli-we jest złożenie prefabrykowanych części domów na miejscu budowy, zupełnie jak w przypadku maszyn. Technika suchego montażu (…) zlikwidowałaby nie tylko problemy związane z odkształcaniem elementów budynku pod wpływem wilgoci, lecz również czasochłonny proces osuszania domów budo-wanych w sposób tradycyjny, obejmujący roboty murarskie, zaprawę i tynk. W ten sposób możliwa byłaby również praca niezależnie od pogody i pory roku.(…) Jako że wszystkie ustan-daryzowane części wytwarzane maszynowo będą do siebie idealnie pasować, powstanie domu na wyznaczonym terenie na podstawie dokładnego planu montażu przebiegnie szybko i przy minimalnych nakładach pracy, częściowo przy udziale niewykwalifikowanych robotników, bez względu na pogodę czy porę roku.” [2]W tych kilku zdaniach czołowy twórca Bauhausu za-warł główne przyczyny, dla których zostały opracowane systemy prefabrykacji dla budownictwa mieszkanio-wego, także w Polsce i, przez kolejne dziesięciolecia (od połowy lat 50-tych do końca 80-tych XX wieku) sta-nowiły odpowiedź na problem głodu mieszkaniowego. Przede wszystkim miały to być systemy stosunkowo ekonomiczne, szybkie we wznoszeniu, których budowa mogła odbywać się w zmiennych warunkach pogodo-wych. Wydawały się u swojego zarania postępowe i no-woczesne, zgodne z ideą modernizmu.

W naszym kraju systemy te nazywane „wielką płytą” (prefabrykaty wielkowymiarowe) - stosowane były od 1955 roku. Do rozpowszechnionych systemów należały, posiadające często różne odmiany: OW-T, W-70, WK-70, WUF-T, PBU, WWP, „Rataje”, „Winogrady”.Budynki wznoszone w technologii „wielkiej płyty” mia-ły zwykle standardową ilość kondygnacji – 5 lub 11, w niektórych systemach również 13 i 16. Wznoszone były zazwyczaj w konstrukcji z krzyżowym lub poprzecznym układem ścian nośnych. Głównymi elementami systemu były płyty stropowe, ściany konstrukcyjne wewnętrzne, niekiedy również zewnętrzne, ściany działowe i ściany ze-wnętrzne osłonowe. Płyty stropowe miały grubość najczęściej około 14-16 cm, choć zdarzały się i 9 oraz 22 (kanałowe). Ściany konstruk-cyjne miały grubość około 15 cm, działowe 10 cm. Ściany zewnętrzne z betonu komórkowego 24 cm, z keramzyto-betonu 35-40 cm, a najbardziej rozpowszechnione wielo-warstwowe rozwiązanie około 25 cm. Wysokość kondygnacji (płyt ściennych) wynosiła 270 lub 280 cm, w niektórych systemach 330 cm. Budynki wznoszone były przeważnie w układzie klatko-wym lub korytarzowym.O wyrazie architektonicznym budynku decydowała dość prosta bryła i rozmieszczenie przeszkleń, czasami nieco bardziej zindywidualizowane rozwiązania balkonów czy loggii oraz faktura zewnętrznej warstwy płyty ściennej. Ściany zewnętrzne były w większości przypadków ele-mentami trójwarstwowymi. Warstwa zewnętrzna wyko-nana była z betonu zbrojonego, środkowa pełniła funk-cję termoizolacyjną, wewnętrzna nośną i również była z żelbetu. Warstwa konstrukcyjna miała 14-15 cm, weł-na mineralna lub styropian 5-6 cm (w końcowym okresie stosowania „wielkiej płyty” grubość tę zwiększano), war-stwa zewnętrzna również 5-6 cm. Warstwy płyt łączono metalowymi wieszakami i szpilkami. Wraz z końcem lat 80-tych XX wieku stopniowo zanie-chiwano używania tego sposobu wznoszenia budynków mieszkalnych, powodów tej zmiany było kilka. Pierwszy jest związany ze zmianami gospodarczymi - wraz z prze-mianami ustrojowymi wiele dużych zakładów produkcyj-nych przestało istnieć, w tym również „fabryki domów”. Ponadto technologia postrzegana była przez projektan-tów jako ograniczająca swobodę twórczą. Osiedla wiel-kopłytowe w większości kojarzą się z mało wyrafinowaną architekturą, monotonią i powtarzalnością oraz szarą

Dr inż. arch Anna Tofiluk

SySTEmy PREFABRyKACJI DlA WIElORODzInnEGO BUDOWnICTWA mIESzKAnIOWEGO – „WIElKA PłyTA” WCzORAJ I DzIŚ.„WIElKA PłyTA” WCzORAJ.

40

kolorystyką. Moduł konstrukcyjny uniemożliwiał przesu-wanie ścian i zmiany we wnętrzach. Budynki wielkopłytowe były często produkowane szyb-ko, z naciskiem na ilość, a nie jakość. Pośpiech na eta-pie montażu skutkował dużą ilością usterek. Ponadto charakteryzowały się złymi parametrami akustycznymi i termoizolacyjnymi.Choć idea prefabrykacji związana była z masowością, a co za tym idzie opłacalnością, nie była tania. Tzw. „naparza-nie” – proces wiązania i twardnienia elementów prefabry-kowanych przyspieszany przez poddawanie ich działaniu podwyższonej temperatury – było energochłonne i gene-rowało koszty. Również pracochłonny i drogi był transport elementów z fabryki na miejsce budowy i organizacja samego placu, na którym montowano domy. Budynki wielkopłytowe często miały wiele kondygnacji i znaczną liczbę mieszkań, skutkowało to anonimowo-ścią, brakiem kontroli społecznej, w rezultacie zmniej-szało poczucie bezpieczeństwa wśród mieszkańców, nie sprzyjało nawiązywaniu więzi społecznych. Skrajna ma-sowość i typizacja miała w tym wypadku swoje skutki nie tylko budowlane ale i społeczne. Wszystkie te cechy i okoliczności wpłynęły na to, że tech-nologia wielkopłytowa była i wciąż jest odbierana nega-tywnie i wraz z upadkiem centralnie zarządzanego bu-downictwa przestała być stosowana.Obecnie budynki wielkopłytowe są modernizowane, przede wszystkim docieplane. Niestety rzadko działa-nia modernizacyjne są kompleksowe i obejmują osiedla projektowane niegdyś jako całość. Budynki docieplane są pojedynczo, co skutkuje niespójną kolorystyką sąsiadują-cych ze sobą obiektów. Brakuje również kompleksowości w przekształceniach przestrzeni starych osiedli wielkopłytowych – przypadko-wo „dostawia się” nowe obiekty zarówno mieszkaniowe jak i usługowe, dogęszcza i grodzi miejsca parkingowe, likwiduje tereny zielone pod nowe inwestycje [4]. Wszyst-kie te zmiany nie poprawiają wizerunku osiedli wielkopły-towych.

„Wielka płyta” dziś – zasadność stosowania.Obecnie systemy prefabrykacji na rodzimym gruncie – poza nielicznymi wyjątkami – nie są stosowane. W niektórych realizacjach stosuje się konstrukcję szkieletową z elementów prefabrykowanych, stropy, schody czy inne częściowe rozwiązania prefabry-kowane, ale systemy, których główne elementy stanowią płyty żelbetowe stropowe i ścienne, wydają się być tech-nologią przeszłości. Dlatego wydarzeniem, które odbiło się echem w me-diach architektonicznych była niedawna inwestycja na ulicy Sprzecznej w Warszawie – budynek wielorodzinny wzniesiony w technologii zbliżonej do wielkopłytowej. Został zaprojektowany przez pracownię BBGK Architek-

ci, zrealizowany w 2016 roku. Inwestorem był producent elementów betonowych, który chciał nowym obiektem zwrócić uwagę na nieco zapomnianą i niepopularną tech-nologię. Obiekt na Sprzecznej niczym nie ustępuje innym budyn-kom wielorodzinnym powstałym w technologii tradycyjnej (monolityczny żelbetowy szkielet w połączeniu z bloczka-mi go wypełniającymi i dociepleniem, ewentualnie okła-dziną). Żadna z typowych wad dawnej „wielkiej płyty” nie jest tu widoczna. Elewacja z płyt betonowych barwionych w masie ma kolor nawiązujący do ceglanych praskich kamienic. Od wewnętrznej strony kwartału i na elewa-cjach bocznych ciemnoczerwone ściany urozmaicone są kontrastowymi jasnymi płytami balkonów i dużymi prze-szkleniami (Fot. 1, Fot. 2). Mieszkania są zaprojektowane ergonomicznie, z uwzględnieniem potrzeb przyszłych mieszkańców, mimo dość sztywnego układu konstrukcyjnego możliwe są również pewne zmiany lokatorskie.

Fot. 1. (A.Tofiluk)

Beton w architekturzeSystemy prefabrykacji dla wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego – „wielka płyta” wczoraj i dziś. „Wielka płyta” wczoraj.

41

Budynek na Sprzecznej pokazuje, że technologia prefa-brykowana, choć jak każda ma swoje ograniczenia, jest wykorzystywana w sposób twórczy i jest częścią dobrej architektury. Może się wydawać, że realizacja jednej inwestycji jest sprzeczna (nomen omen) z ideą prefabrykacji, która z gruntu jest masowa. Że trudno jest wrócić do tej tech-nologii, nawet gdyby były ku temu przesłanki, ponieważ nie istnieje rodzime zaplecze produkcyjne. Okazuje się jednak, że zaplecze istnieje, a technologia wciąż jest uży-wana w krajach skandynawskich i innych Europy zachod-niej. Polskie zakłady produkują na eksport systemy, które można by nazwać następcami „wielkiej płyty”. Współczesna „wielka płyta” różni się nieco od swojej po-przedniczki. Przede wszystkim jest znacznie bardziej ela-styczna, w znaczeniu dopasowania do potrzeb architekta. PRL-owskie systemy ograniczały swobodę projektowa-nia, wszelkie pomysły niestandardowe były trudne jeżeli nie niemożliwe do zrealizowania. Dziś architekt, biorąc oczywiście pod uwagę wytyczne systemowe, może pozwolić sobie na znacznie więk-szą swobodę twórczą, a jednostki projektowe zakładów prefabrykacji mają za zadanie „przełożyć” zamysł archi-tektoniczny na elementy prefabrykowane. W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że kiedyś architekt dopa-sowywał się do systemu, obecnie system do pomysłów projektanta. Rzut oka na realizacje w systemie współczesnej „wielkiej płyty” pokazuje, że nie różnią się od typowej dzisiejszej zabudowy mieszkaniowej. (Fot. 3, 4, 5, 6). Elewacje współczesnej „wielkiej płyty” są zróżnicowane

Fot. 2. (A.Tofiluk)

– mogą być tynkowane lub mieć różne okładziny. Produ-cenci dysponują pewną ilością rozwiązań standardowych, ale możliwe jest również opracowanie indywidualnej płyty ściennej wykończonej zgodnie z życzeniem projektanta. W odróżnieniu od swoich poprzedniczek, zwłaszcza tych wschodnioeuropejskich, nowe elewacje wielkopłytowe unikają monotonii i skrajnej powtarzalności. Wydaje się, że udaje im się ustrzec przed tym, przed czym ostrzegał już Gropius, a co było jednym z podstawowych „grzechów” dawnej „wielkiej płyty”: „Należy jednak unikać niebezpieczeństwa związanego ze zbyt rygorystycznie pojmo-waną standaryzacją (…), albowiem tłamszenie indywidualno-ści zawsze jest praktyką krótkowzroczną i niemądrą.” [2]

Fot. 3. Osiedle Badstugan, Sztokholm

Fot. 4. Osiedle Kvarnerbyen, Oslo


42

Fot. 5. Osiedle Foderladan, Sztokholm

Fot. 6. Osiedle Branddorren, Sztokholm

Nowsza technologia jak również zapewne wolnorynko-wa konkurencja wyeliminowały drugi poważny zarzut stawiany „wielkiej płycie” w przeszłości – niestaranne wykonanie elementów i ich montaż, częste usterki. Również organizacja placu budowy i samego procesu wznoszenia obiektu uległy usprawnieniu. Montaż może odbywać się bezpośrednio ze środka transportu tym samym skracając czas potrzebny na budowę. Jedno-cześnie - tak jak zakładał Gropius –technologia prefa-brykowana umożliwia prowadzenie robót w warunkach zimowych. Rosnące koszty pracy i brak wykwalifikowanych pra-cowników są również argumentem dla stosowania tego rozwiązania. Wojciech Kotecki, współautor projektu budynku na Sprzecznej, w wywiadzie opublikowanym w serwisie Muratorplus.pl dotyczącym tej inwestycji stwierdza: „Z wyjątkiem prac wykończeniowych, na miej-scu montażu pracował operator dźwigu i dwóch monterów. Wydawało się, że na budowie jest pusto, natomiast prace przebiegały bardzo szybko. Montaż wszystkich prefabryka-tów – budynek wielorodzinny, 7 kondygnacji nadziemnych – zajął cztery miesiące. Założenia czasowe dla tej inwestycji były ekstremalnie krótkie, 12 miesięcy od podpisania umo-wy. Wykonanie miało też swoje tempo, bo cel był taki, aby jedna kondygnacja powstawała w tydzień i na danym pię-trze pozostawiamy stan deweloperski zamknięty – bez insta-lacji wodno-kanalizacyjnych.” [4]W tym samym wywiadzie architekt zwraca uwagę jeszcze na dodatkowy aspekt stosowania współczesnej „wielkiej płyty”: ”Skandynawowie budują w ten sposób z oczywistych powodów – społecznych – pracownik musi mieć stałą umowę, odpowiednie warunki socjalne, ubezpieczenie itd. W krajach


43

skandynawskich raczej nie do pomyślenia jest import taniej siły roboczej choćby z Korei Północnej.(…) Ważny jest również aspekt społeczny – bezpieczeństwo na budowie, praca ludzi w bezpiecznych i ergonomicznych warunkach w fabryce.(…) Prefabrykacja jest szerszym zjawiskiem, nie tylko „gadżetem” architektonicznym lub ciekawą technologią budowlaną odkry-tą w Polsce na nowo. Nazwę to, może trochę na wyrost, zja-wiskiem społecznym, ponieważ jest to związane ze sposobem, w jaki dane społeczeństwa myślą o mieszkalnictwie, pracy ludz-kiej, bezpieczeństwie, czy sposobie prowadzenia biznesu.” [4]Warto zwrócić również uwagę na kwestię energoosz-czędności i budownictwa ekologicznego. W budynkach prefabrykowanych łatwiejsze niż w technologii tradycyj-nej wydaje się kontrolowane zużycie i straty materiałów [5]. Obecnie wznoszenie budynków o standardzie energo-oszczędnym, pasywnym, czy zero-energetycznym zwią-zane jest z wysokimi kosztami. Wydaje się, że zastosowa-nie produkcji prefabrykatów do budowy takich obiektów mogłoby znacznie obniżyć te koszty. Projektowanie obiektów budowlanych jest procesem in-terdyscyplinarnym. Nie inaczej jest w przypadku wielo-rodzinnych budynków montowanych z prefabrykowanych płyt. Producenci systemów oferują architektom wsparcie i współpracę na wszystkich etapach projektowania, która jest niezbędna dla pogodzenia wizji projektanta z możli-wościami systemu.

„Wielka płyta” dziś – wytyczne projektowe.Wspomniane możliwości przykładowego systemu pre-zentuje poniższy opis.Budynki wznoszone w tym systemie osiągały 15 kondy-gnacji bez dodatkowych słupów i belek. Szacuje się, że

Fot. 7.

Fot. 8.

jest on ekonomicznym rozwiązaniem dla inwestycji od 6 tys. m² powierzchni użytkowej mieszkań.Producent oferuje ściany żelbetowe jednowarstwowe we-wnętrze i płyty ścienne dwu- i trójwarstwowe zewnętrz-ne. Ściany dwuwarstwowe (Fot.7) składają się z warstwy żelbetowej i ocieplenia, są tynkowane na placu budowy. Ściany trójwarstwowe posiadają dodatkową warstwę okładziny zewnętrznej (warstwa elewacyjna betonowa szara, malowana, tynkowana, wzory matrycowe, cegły) i nie wymagają od strony zewnętrznej dodatkowego wy-kończenia na etapie montażu. Płyty warstwowe ścian zewnętrznych mają zwykle osadzone okna i parapety ze-wnętrzne.


44

Fot. 9.

Fot. 10.

Ściany mogą mieć długość nawet do 12 m, choć ekono-micznym rozwiązaniem jest około 6 do 10 m.. Trójwar-stwowe ściany powinny być krótsze niż 6 m, wówczas nie występuje zjawisko nagrzewania się elewacji. Choć możliwa jest produkcja wyższych płyt, ze wzglę-du na opłacalność transportu, najczęściej produkowane płyty ścienne mają wysokość 2,85 m.Grubość żelbetowej warstwy nośnej w płytach ściennych wynosi 15, 18, 20, 22 lub 25 cm. Ze względu na akustykę, pomiędzy mieszkaniami, nie powinno się stosować roz-wiązania cieńszego niż 20 cm. Połączenia ścian zalewane są zaprawami nisko skur-czowymi. Spoiny są widoczne na elewacji, choć wplecio-ne w rysunek fasady potrafią nie zdradzać na pierwszy rzut oka konstrukcji budynku. W miejscu styku płyt zewnętrznych, od strony wewnętrz-nej, powinna być projektowana ściana wewnętrzna. Tym samym łatwiej jest taki styk wypełnić i od strony miesz-kań nie jest widoczny. (rys.1) Producent zaleca projektowanie 3-4 typów powtarzal-nych okien. Zasady umieszczania otworów pokazuje rys. 2. Minimalna szerokość filarka między otworami wynosi 20 cm.

Rys. 1.

Rys. 2.


45

Elementy ścienne wyposażane są standardowo w in-stalację elektryczną, na etapie wykończenia montuje się gniazdka i włączniki elektryczne.Płyty stropowe stosowane w systemie to kanałowe, pełne sprężone lub typu Filigran. Najszybszym i naj-tańszym rozwiązaniem jest płyta kanałowa. Ekono-miczna rozpiętość stropów wynosi 6-8 m, wówczas grubość konstrukcyjna to 18-20 cm. Otwory w płytach stropowych kształtuje się dzięki belkom wymiano-wym. Podobnie jak w innych rozwiązaniach zaleca się konsoli-dację pionów instalacyjnych.Stosowanie płyt stropowych skutkuje widokiem spoiny na suficie lub przy próbach jej tynkowania niebezpie-czeństwem wystąpienia rys. Standardowe szwedzkie rozwiązanie traktuje ją jako element wnętrza. Sufi-ty nie są tynkowane, spoina płyt jest widoczna. Sufit wykańcza się natryskiem masy szpachlowej bez wy-równywania i malowania, co pozostawia strukturę drobnego „baranka” (Fot.11 i 12). Ściany natryskuje się masą szpachlową, wyrównuje i maluje również natryskowo. Spadek stropodachu nad ostatnią kondygnacją kształtu-je się zwykle za pomocą prefabrykowanych dźwigarów drewnianych.Schody i balkony to standardowe, prefabrykowane ele-menty systemu. W najbardziej ekonomicznym rozwiąza-niu schodów jedynie spoczniki mają okładzinę. Układa się ją na budowie ze względu na wyrównanie tolerancji montażu.Najbardziej optymalne są żelbetowe płyty balkonowe o głębokości do 1,5 m, mają wówczas grubość 21 cm.

Fot. 11. Fot. 12.

Wyposażone są w kapinosy, mają spadek 1,5%, zale-ca się montowanie balustrad od czoła, nie wymagają dodatkowego wykończenia. Częstym rozwiązaniem jest mocowanie ich z pomocą łączników cięgnowych. Modularność systemu, zastosowanie sprawdzonych rozwiązań i opracownych detali oraz wsparcie pro-ducenta i jego jednostki projektowej pozwala na eko-nomiczne zaprojektowanie i wybudowanie budynków wielorodzinnych w systemie współczesnej „wielkiej płyty”.


46

Niechęć do tej technologii związana z negatywnymi do-świadczeniami z przeszłości jest tak duża, że nawet do-stępne publikacje, w których autorzy dostrzegają zalety współczesnej „wielkiej płyty”, unikają tego określenia. Podkreślają, że współczesne rozwiązania „nie mają nic wspólnego” ze starą „wielką płytą”. Różnice między starą, a nową technologią są oczywiste i tkwią w bardzo istotnych szczegółach (ulepszone mate-riały, staranność wykonania elementów i montażu) oraz sposobie podejścia do projektowania architektonicznego (system służy projektantowi, a nie odwrotnie), ale sam pomysł na wznoszenie ekonomicznych domów miesz-kalnych z prefabrykowanych, żelbetowych płyt-„klocków” pozostaje ten sam co przed laty. Modularne elementy systemów nie umożliwiają może realizacji projektów zupełnie niepowtarzalnych i unika-towych ale zdają się dobrze sprawdzać przy realizacjach gdzie liczy się cena i sprawność budowy obiektu przy za-chowaniu dobrego standardu rozwiązań architektonicz-nych. Jednocześnie budynek na Sprzecznej pokazuje, że twór-cza interpretacja technologii również jest możliwa. Należy

Fot. 13. (fot. J. Górski)

Fot. 14. (fot. J. Górski)

Współczesne systemy prefabrykacji – podsumowanie.Opisany system i zaprezentowane przykłady realiza-cji pokazują, że „wielka płyta” jest wciąż z powodze-niem realizowana w wielu państwach europejskich (Fot. 17 i 18 – prefabrykaty wykorzystywane do bu-dowy w Finlandii). Na rodzimym gruncie poza przy-wołanym przykładem inwestycji na ulicy Sprzecznej w Warszawie, budynki wielorodzinne nie są realizo-wane w ten sposób.


47

Fot. 15.

Fot. 16.

jednak pamiętać, że ta realizacja nie może być uznana za reprezentatywną dla tego sposobu budowania. Powstała na nieregularnej, niewielkiej działce i zastosowano w niej dużo dodatkowych technologii generujących koszty. Podsumowując rozważania o współczesnej „wielkiej pły-cie” należy powtórzyć, że jej głównymi zaletami jest szyb-kość montażu, precyzja elementów, niezależność od wa-runków atmosferycznych oraz brak potrzeby organizacji dużych placów budowy.Rynek mieszkaniowy w naszym kraju wciąż nie jest jesz-cze nasycony a zapotrzebowanie na ekonomiczne sposo-by budowy nie spada. Wydaje się, że współczesna „wielka płyta” warta jest rozważenia jako alternatywa dla trady-cyjnego sposobu projektowania i budowania mieszkań.

„Wielka płyta” – asocjacje.Niejako na marginesie powyższych rozważań o syste-mach wielkopłytowych nie sposób nie wspomnieć o za-gadnieniach, które bezpośrednio powiązane z nimi nie są ale przychodzą na myśl kiedy tematyka jest poruszana. W 1967 roku w ramach wystawy światowej w Montre-alu wzniesiono Habitat’67. Zespół początkowo służący wystawie do dnia dzisiejszego funkcjonuje jako wieloro-dzinny obiekt mieszkalny, a od 2009 wpisany jest na listę zabytków. Projektantem Habitatu był Moshe Safdi, który inspirując się tradycyjną zabudową Bliskiego Wschodu, stworzył obiekt składający się z ponad trzystu żelbeto-wych, prefabrykowanych modułów łączonych w różnych konfiguracjach. Habitat’67 na stałe zapisał się w historii architektury współczesnej i stał się wzorem dla kolejnych projektów. Wydaje się, że nowa, spektakularna inwestycja w cen-trum Sztokholmu – Norra Tornen – również zainspiro-wana była, przynajmniej częściowo, obiektem Safdiego. W centralnej dzielnicy Sztokholmu (Hagastaden) po-wstają od 2014 roku dwie wieże mieszkalne wznoszo-ne z prefabrykowanych „klocków” – modułów. (Fot. 15, 16, 17). Ich projektantem jest pracownia OMA (Of-fice of Metropolitan Architecture). Budynki będą miały około 145 metrów wysokości, 35 pięter, 300 aparta-mentów. Poza mieszkaniami niższe kondygnacje po-mieszczą program społeczny (klub dla mieszkańców, strefę dla dzieci, bibliotekę), usługi, powierzchnie do wynajęcia. Prefabrykowane moduły mają ściany warstwowe, a ich zewnętrzna rowkowana struktura w kolorze ciepłego, jasnego brązu ma nawiązywać do architektury dzielnicy. Mimo powtarzalnych modułów i skali obiektu widoczny na pierwszy rzut oka podział na jednostki mieszkalne ma nadać budynkom indywidualny charakter i podkreślić niezależność modułów-mieszkań od reszty struktury.Dwie bliźniacze budynki będą swoistą bramą do central-nej części miasta.


48

Zarówno w opisanych obiektach wielkopłytowych jak i w Norra Tornen zastosowano prefabrykowane ściany. Należy wspomnieć, że są one montowane z powodzeniem także w obiektach o innych typach konstrukcji i innych funkcjach. Ich zastosowanie pozwala zoptymalizować efektywność wznoszenia obiektu. Kolejne fotografie pre-zentują rozmaite typy i zastosowania takiego rozwiązania.Warto zakończyć również cytatem z Gropiusa mając na-dzieję, że choć doświadczenia przeszłe pokazały, że się mylił, przyszłe przyznają mu rację:„Błędem jest zakładanie, że architektura ulegnie pogorszeniu z powodu uprzemysłowienia procesu konstrukcji mieszkań. Jest wręcz odwrotnie: standaryzacja elementów budynku wywrze korzystny wpływ na nowe mieszkania i zabudowę, dzięki nadaniu jej ujednoliconego charakteru.” [2]

Fot. 17.

Fot. 18.

Fot. 19.

Fot. 20.

Fot. 21.


Beton w architekturzeBetonowe fasady a efekt architektoniczny – możliwości kształtowania prefabrykowanych i monolitycznych elewacji. Wprowadzenie.

Bibliografia[1] Adamczewski G., Woyciechowski P. Prefabrykacja w XXI wieku, „Prefabrykaty – dodatek specjalny - Inżynier

Budownictwa”, kwiecień 2015, str. 54-58[2] Gropius W. Pełnia architektury, Kraków 2014, Wydawnictwo Karakter, str. 192[3] Bujak P., Bujnowski R., Tofiluk A. Poszukiwanie oraz próba kreacji nowej tożsamości kulturowej w XX-wiecznych

osiedlach blokowych na przykładzie warszawskiego Bródna w Europejskie Stolice Kultury. Wybrane zagadnienia, red. E. Przesmycka, E. Trocka-Leszczyńska, WAPWr, Wrocław 2016.

[4] Wywiad z Wojciechem Koteckim: http://www.muratorplus.pl/inwestycje/inwestycje-mieszkaniowe/dlaczego- w-polsce-boimy-sie-budowy-z-prefabrykatow-rozmowa-z-architektem-wojciechem-koteckim-z-bbgk-_85836.html

[5] Jopek D., Dom, jako produkt. Nowe wyzwania prefabrykacji. „Przestrzeń i forma”,15/2011, str. 215-224.[6] Stodolny Ł.: Prefabrykowane budynki mieszkalne wg systemu Pekabex, prezentacja dla projektantów. [7] www.pekabex.pl

Zastosowanie betonu w architekturze może kojarzyć się z jego możliwościami konstrukcyjnymi, wystarczy jed-nak krótki przegląd realizacji nieco starszych jak i tych najnowszych by zauważyć, że jest to również wybór este-tyczny. Widoczne dla użytkownika betonowe części fasad (a także ścian wewnętrznych) mogą być wyborem pro-jektanta, za którym stoi chęć wykreowania takiego a nie innego charakteru architektury. Cechy betonu, jak również jego powszechna funkcja no-śna i historyczne wykorzystywanie wydają się wpływać na

postrzeganie go jako materiału „surowego”, „zwyczaj-nego”, chropowatego, niejako brutalnego, monotonnego i mało wyrafinowanego. Beton może wydawać się mate-riałem użytecznym ale niewyszukanym i mało finezyjnym, narzucającym pewną geometryczną prostotę rozwiązań. W kontekście możliwości osiągnięcia ciekawego efek-tu estetycznego te konotacje można interpretować jako ograniczenia betonu. Jednocześnie jednak szukając ko-lejnych skojarzeń i odczuć, jakie wywołuje betonowa ma-teria, dochodzimy do trwałości, odporności, stabilności

Fot. 22.

49

Dr inż. arch Anna Tofiluk

BETOnOWE FASADy A EFEKT ARChITEKTOnICzny – mOŻlIWOŚCI KSzTAłTOWAnIA PREFABRyKOWAnyCh I mOnOlITyCznyCh ElEWACJI.WPROWADzEnIE.

50

i monumentalności, co do których choć można mieć dwo-jaki stosunek, wywołują też pozytywne odczucia. Należałoby również pochylić się nad słusznością owych pierwszych skojarzeń – czy rzeczywiście surowa estety-ka betonowego budulca nie daje możliwości osiągniecia finezyjnych, oryginalnych rozwiązań i podkreślenia indy-widualnego charakteru architektury? Jak zauważa Da-riusz Kozłowski: „Dziś beton w architekturze stał się rze-czą normalną – jest podstawą współczesnej technologii budowlanej. Jest materiałem „nowoczesnym” dla tych, którzy tego pragną – łączy bowiem cechy nowoczesnej technologii budowlanej z cechami tradycyjnego budulca. Sposób użycia czy aplikacji zależy wyłącznie od nastawie-nia lub stanu ducha twórcy tej architektury. Trzeba też pamiętać, że z jakiegoś powodu społeczny odbiór archi-tektury betonowej nie jest entuzjastyczny, a samych ar-chitektów ambiwalentny. A przecież beton ma wszystkie cechy doskonałości kamienia, materii budowlanej akcep-towanej przez wszystkich. Beton jest kamieniem współ-czesności. Pozwala obrabiać się jak naturalny materiał, ukazując swoje nowe oblicze, stosownie do zamysłu ar-tysty. Odpowiednio przygotowany jest trwały – pozostaje odporny na czas, jest niezniszczalny. Jest także kamie-niem, który może być odlewany w formach.” [1]Wspomniany ambiwalentny stosunek tłumaczył w 2011 roku P. Mika [2]: „Budowane w okresie 1950-90 osiedla miały ogromny wpływ na stosunek użytkowników, inwestorów, projektantów do prefabrykowanych elemen-tów wielkopłytowych. Jakość ich wykonania pozostawiała wiele do życzenia – produkowane w pośpiechu, z użyciem tanich materiałów, często ulegały uszkodzeniom w trans-porcie. Dodatkowo naglące terminy realizacji skutkowały powstaniem obiektów o niezwykle dużej liczbie usterek, złych parametrach akustycznych, termoizolacyjnych i es-tetycznych. […] Opinia, jaką te systemy wyrobiły wszelkim technologiom związanym z wykańczaniem fasad prefa-brykatami betonowymi, nie tylko konstrukcyjno-elewa-cyjnymi, skutecznie ograniczyła ich produkcję na wiele lat. Od pewnego czasu zaobserwować możemy jednak powrót do estetyki betonu elewacyjnego.”Możliwość dużej dowolności w formowaniu betonu i róż-norakiego kształtowania jego faktury pozwala na podkre-ślenie indywidualnego charakteru architektury zarówno w ukształtowaniu bryły jak i detalu. Dlatego współcześnie zastosowanie betonu nie ogranicza się do użycia go jedy-nie jako materiału konstrukcyjnego, jest on również wi-doczny we wnętrzach i elewacjach. Na poparcie tej tezy wymienić można dzieła uznanych architektów zarówno tych współczesnych jak i poprzedniego wieku (Le Corbu-sier, F. L. Wright, L. Kahn, M. Botta, R. Meier, S. Calatrava, P.Zumthor, Z. Hadid i wielu innych). W starszych realizacjach betonowa materia pozwalała na jedność konstrukcji i widocznej struktury zewnętrznej (często też wewnętrznej), gdzie ściany budynku pełniące funkcję konstrukcyjną, osłonową czy działową stanowiły

bez dodatkowych okładzin również o wyrazie estetycznym budynku. Współczesne wymagania stawiane przegrodom budowlanym w naszej szerokości geograficznej, zwłasz-cza te dotyczące izolacyjności cieplnej, w dużym stopniu uniemożliwiają osiągnięcie takiego efektu. W swej czystej formie bywa on widoczny przede wszystkim w obiektach inżynierskich. W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że poszczególne części przegród warstwowych w budynkach „wyspecjali-zowały się” w różnych funkcjach – konstrukcyjnej, termo-izolacyjnej i estetycznej. Tym samym trudno jest bezpo-średnio eksponować w wyglądzie zewnętrznym sposób w jaki budynek został wzniesiony Kuszące wydaje się zatem, zwłaszcza wtedy gdy mamy do czynienia z konstrukcją betonową (żelbetową), użycie również tego materiału w zewnętrznej warstwie budyn-ku. Takie rozwiązanie nie jest może ortodoksyjnym zasto-sowaniem idei jedność konstrukcji i widocznej struktury zewnętrznej, ale we współczesnych warunkach zbliża do niej, może być interpretowane jako „mniejsze” działanie imitacyjne.Naprzeciw takiemu rozwiązaniu wychodzą elewacyjne rozwiązania betonowe – uzyskiwane w technologii mo-nolitycznej lub zewnętrzne prefabrykowane okładziny głównie w formie płyt. Te ostatnie to zwykle elementy jednowarstwowe, mocowane do konstrukcji budynku przeważnie za pomocą zaprawy klejowej lub na ko-twach stalowych tzw. kamieniarskich, ewentualnie za pośrednictwem rusztu. Pomiędzy warstwą konstruk-cyjną a okładziną znajduje się warstwa izolacji ter-micznej.Zastosowanie elementów prefabrykowanych, a co za tym idzie powtarzalnych niesie za sobą ryzyko efektu mo-notonnego i może budzić obawę ograniczenia swobody twórczej architekta. Z drugiej jednak strony świadomość różnorodności rozwiązań i znajomość zrealizowanych projektów pokazuje, że choć betonowe panele elewacyj-ne jak każdy materiał i element budowlany mają swoje ograniczenia, mogą być również wykorzystane w sposób twórczy i interesujący. Betonowe płyty elewacyjne mogą różnić się od siebie wielkością, kształtem, fakturą i wzorem/rysunkiem na panelu (uzyskiwanymi w wyniku zastosowanej matrycy lub dalszej obróbki po wyjęciu z formy), kolorem (w za-leżności od zastosowania pigmentów czy rodzaju kru-szywa). Projektanci mogą wybierać z oferty producentów lub stworzyć z nimi indywidualne rozwiązanie z myślą o konkretnym obiekcie. Poniżej omówione zostaną realizacje, w których do in-teresującego wyrazu architektonicznego w znacznym stopniu przyczyniło się zastosowanie prefabrykowanych betonowych rozwiązań fasadowych. Następnie w celu uzupełnienia i ukazania możliwości kształtowania be-tonowej fasady zaprezentowane zostaną dwie elewacje ukształtowane bezpośrednio na placu budowy.


51

Betonowe elementy fasadowe – przykłady realizacji.Obiekt: Budynek Ewangielicko-luterańskiego Regio-nalnego Kościoła Bawariilokalizacja: monachium, niemcyProjektant: Wolfgang lorch, Thomas WandelRok realizacji: 2015

Nowy budynek administracyjno-biurowy bawarskiego kościoła luterańskiego powstał w miejscu zburzone-go na potrzeby nowej inwestycji, znacznie mniejszego obiektu – kamiennicy z 1929 roku. Pierwotna elewacja frontowa była zbliżona w formie do budynku sąsiednie-go, który również należy do tego samego inwestora. Budynek rozebrany miał cztery kondygnacje i poddasze. Fasada w poziomie parteru podkreślona była boniowaniem ograniczonym przez gładki cokół i dwa proste ale dość głę-bokie gzymsy. Ściana pięter wyższych, poza obramieniami okiennymi, pozbawiona była motywów ozdobnych. Omawiany obiekt zlokalizowany jest w centralnie po-łożnej dzielnicy Maxvorstadt na Katharina von Bora Strasse, na której znajdują się budynki o wartości hi-storycznej i zabytkowej, w tym również projektowane przez uznanych monachijskich architektów przełomu XIX i XX wieku - F. Rittera von Thierscha i E.O. Biedera. Sąsiedztwo zobowiązywało do wpisania się w tę tkankę harmonijnie i z szacunkiem dla dokonań poprzedników. Działka, na której stoi nowy budynek jest narożna, po drugiej stronie przecznicy, znajduje się współczesny w formie biurowiec z lat 90-tych XX wieku. Nowy obiekt musiał zatem zostać wkomponowany pomiędzy budyn-ki zaprojektowane w różnym stylu (Fot. 1). Architekci skoncentrowali się na przetransponowaniu cech budynku zastanego (i później rozebranego) na nową elewację, której kompozycja i podziały oraz obramowanie okien nawiązują do historycznych wzorców. Jednocześnie sposób wykończenia fasady płytami betonowymi nadaje budynkowi bardzo współczesny charakter. (Fot. 1). Betonowe płyty elewacyjne nie są płaskie, ich powierzch-nię, z braku bardziej odpowiedniej nazwy, można nazwać „piramidopodobną”. Współczesny, wielokątny motyw swoiście faluje cofając w głąb budynku lub wysuwając na zewnątrz swoje wybrane krawędzie. Tym samym na od-biór elewacji poza widocznym wzorem wpływa gra świa-tła i cienia eksponująca geometryczne podziały rysunku ściany (Fot. 2). Wydaje się, że inspiracją dla tak rozrzeź-bionej fasady mogło być tradycyjne boniowanie. Zaprojektowane i wykonane specjalnie dla tego budynku betonowe płyty mają kluczowe znaczenie w jego odbiorze i decydują o harmonijnym wpisaniu się obiektu pomiędzy gmachy powstałe w różnym okresie. Pozwalają na pierw-szy rzut oka zakwalifikować gmach jako współczesny ale jednocześnie składający ukłon historycznemu sąsiedztwu.Warto wspomnieć, że geometryczny motyw z ele-wacji powtarza się również wewnątrz budynku. Obiekt ma powierzchnię 5,7 tys. m² i o jedną kondygna-

cję więcej niż poprzednik. Pracuje w nim ponad 100 pra-cowników w 90 biurach, które wcześniej z braku miejsca mieściły się w różnych lokalizacjach w całym mieście.

Fot. 1. Evangelisch lutherisches landeskirchenamt,

münchen RECKlI


münchen RECKlI


münchen RECKlI



52

Obiekt: muzeum Jana Cremera lokalizacja: Entschede, holandiaProjektant: SeARCh i Rem KoolhaasRok realizacji: 2016

W maju 2000 roku w fabryce fajerweków w Entschede, niewielkim holendreskim miasteczku, doszło do eksplozji i pożaru. Wybuchy były przyczyną śmierci 23 osób i spo-wodowały ogromne zniszczenia tej części miasta (Room-beek). Fabryka otoczona była zabudową mieszkalnaniową i dlatego poza zakładem w wyniku eksplozji przestało ist-nieć 400 domów a 1500 uległo uszkodzeniu. W kolejnych latach odbudowywano dzielnicę,a jednym z bardziej spektakularnych projektów było przebudowa-nie starego budynku magazynowego i zaadoptowanie go na potrzeby Muzeum Jana Cremera (holenderski pisarz i malarz urodzony w Entschede w 1940 roku), mające wy-stawiać prace patrona oraz młodych, współczesnych ar-tystów.Przebudowa i rozbudowa starego magazynu bawełny była gruntowna, wydawać by się mogła nawet nieuzasadnio-na w porówaniu z inwestycją w zupełnie nowy gmach. Budynek magazynu jest jednym z najstarszych w okolicy, świadkiem przemysłowej historii miasta oraz wydarzeń 2000 roku, uznano zatem, że zasługuje na zachowanie. Również jego architektoniczny charakter nie powinien ulec zatarciu, mimo wielu zmian jego magazynowa pro-weniencja jest wciąż czytelna.Funkcja ekspozycyjna wymagała wielu zmian przede wszystkim we wnętrzach, w tym modyfikacji wysokości kondygnacj. Ceglane ściany zostały częściowo rozebrane i uzupełnione przeszkleniami w celu doświetlenia przede wszystkim przestrzeni wystawowej. W fasadzie dominuje jednak stara cegła uzupełniona na rozbudowanym frag-mencie nowymi betonowymi płytami w podobnym kolorze. Każda z trzech typów powierzchni elewacji przekazuje inną informację: ceglana wskazuje na dawną funcję i wiek budynku, szkło komunikuje, że sposób użytkowania uległ zmianie, a betonowe płyty wyjaśniają kto jest patronem obiektu.Ciemnoczerwone betonowe płyty to reliefy przedstawia-jące mężczyznę na motorze. Wzorem dla takiego moty-wu była okładka pierwszej książki Cremera z jego zdję-ciem. Jest ona znana, a sama fotografia rozpoznawalna – powieść była bardzo popularna i została sprzedana w 12 mln. egzemplarzy. Producent matryc do płyt betonowych (Reckli) na potrzeby tej inwestycji rozwinął i nieco przekształcił dotychczasową technikę produkcji trójwymiarowych elementów, tak aby sprostać wymaganiom projektantów. Nowa metoda uzy-skiwania plastycznego obrazu w betonowym tworzywie (płaskorzeźba na bazie zdjęcia) na stałe weszła do oferty firmy. Betonowe reliefowe płyty były mocowane na elemntach konstrukcyjnych jako struktury warstwowe wraz z ociepe-

leniem i ścianą wewnętrzną. Mimo wielokrotnego powtó-rzenia tego samego motywu na kolejnych płytach finalny efekt raczej intryguje aniżeli nudzi harmonijnie wpisując się w przeprojektowaną elewację i koncepcję zmian wpro-wadzonych w dawnym magazynie.

Fot. 4. Jan Cremer museum, Enschede RECKlI

Fot. 5.Jan Cremer museum, Enschede RECKlI

Fot. 6.Jan Cremer museum, Enschede RECKlI


53

Obiekt: nowy budynek szkolny „mottier A”lokalizacja: le mont-sur-lausanne, Szwajcaria Projektant: Graf & Rouault ArchitectesRok realizacji: 2012

Rozstrzygnięty w 2008 roku konkurs na projekt roz-budowy szkoły w szwajcarskim Le Mont-sur-Lau-sanne wygrała pracownia Graf & Rouault Architec-tes. Projektanci zaproponowali trzy nowe budynki uzupełniające istniejącą zabudowę, swobodnie roz-mieszczone wśród zieleni obok starszych obiektów. Swój pomysł zatytułowali „3 Tancerki”, a jako inspi-rację wskazali obraz Edwarda Degasa. Rozbudowa została rozłożona na etapy związane ze wznosze-niem kolejnych budynków. Pierwszy z nich, nazywany dzisiaj „Mottier A”, jest czterokondygnacyjny, z wewnętrznym atrium do-okoła którego rozlokowane są sale lekcyjne. Konstrukcja budynku, widoczna również w wystroju wnętrz, jest żelbetowa. Beton umieszczony jest tak-że na elewacjach w postaci płyt o różnym odcieniu szarości, które korespondują z istniejącymi obiekta-mi szkolnymi z lat siedemdziesiątych XX wieku.Kształty płyt wynikają z rozmieszczenia dużych, po-zbawionych podziału okien. Narożniki i krawędzie budynku są zaokrąglone, co daje wrażenie miękkie-go wkomponowania w otoczenie mimo prostopadło-ściennej, nierozrzeźbionej bryły. Fasada pozbawiona jest dodatkowych podziałów poza tymi wynikającymi z wielkości płyt elewacyj-nych i okien. Powierzchnia płyt jest gładka lub fotograwerowana – na betonowe elementy naniesiono wspomniany obraz Degasa. „W zależności od rozdzielczości motywu matry-ca fotograwerowana wykonuje na fasadzie drobną lub zgrubną strukturę powierzchni. W taki sposób powstaje wrażenie, że obraz został wyfrezowany w betonie. Wędrujące słońce tworzy różnorodne efekty, np. światło padające w pionie sprawia, że obraz znika. W przypadku światła padającego pod ostrym kątem, rzeźby rzucają cień, który wyraźnie ukazuje zdjęcie oddane w betonie.” [3]Płyty fotograwerowane w tym przypadku są przede wszystkim ozdobą budynku, akcentem przełamują-cym surowość betonowej powierzchni, intrygującym deseniem na dość jednostajnej betonowej ścianie. Tematyka przedstawionego motywu wydaje się abs-trakcyjna w odniesieniu do funkcji gmachu, choć można również szukać analogii pomiędzy zdobywa-ną w obiekcie wiedzą, a nauką tańca.

Fot. 7.College, mottier RECKlI

Fot. 8. College, mottier RECKlI

Fot. 9.College, mottier RECKlI



54

Obiekt: Centrum Sztuki Współczesnej lokalizacja: nottingham, Wielka BrytaniaProjektant: Caruso St John ArchitectsRok realizacji: 2009

Centrum Sztuki Współczesnej w Nottingham zostało wybudowane zgodnie z projektem przygotowanym na konkurs w 2004 roku. Centrum ma powierzchnię 3,5 tys. m², mieści po-mieszczenia wystawowe, hol, salę teatralną, archiwa oraz kawiarnię. Obiekt powstał w dzielnicy Lace Market (Rynek Ko-ronczarski). Jest to obszar uznawany za najstarszą część miasta. W czasach Imperium Brytyjskiego było to światowe centrum przemysłu koronczarskiego. Dziś to przede wszystkim dzielnica mieszkalna – dawne hale i magazyny przerobiono na apartamenty. Większość budynków wzniesiono z czerwonej cegły z typowymi dla epoki wiktoriańskiej zdobieniami. Autorzy projektu inspirowali się z jednej strony dzielnicą, jej architekturą oraz przeszłością, z dru-giej znacznie bardziej współczesnymi zjawiskami. Na swojej stronie internetowej twórcy tłumaczą [4]: „Artystyczne ambicje projektu (…) mają swoje począt-ki w artystycznych kręgach Nowego Jorku końca lat sześćdziesiątych, a także w twórczości takich arty-stów jak Gordon Matta Clark i Trisha Brown, których praca była bezpośrednio związana z przestrzeniami miasta.”W efekcie powstał obiekt bardzo współczesny w for-mie, odcinający się od starej tkanki sąsiedztwa, ale nawiązujący do miejsca i historii w detalu. Elewacje budynku zakomponowane zostały z trzech typów powierzchni – ciemnych, betonowych płyt w dolnych, cokołowych częściach ścian; prefabryko-wanych, półkoliście wklęsłych betonowych elemen-tów w jadeitowym kolorze w centralnych partiach fasad oraz złotych, aluminiowych powierzchni, które stanowią rodzaj zwieńczenia (Fot. 10). Tam gdzie we wnętrzach mieszczą się sale wystawowe wprowadzo-no duże okna z jednej strony doświetlające ekspozy-cję, z drugiej prezentujące ją także przechodniom. Szaro-zielone betonowe elementy są w całości lub fragmencie ozdobione koronkowym wzorem, któ-ry został uformowany w betonie. Architekci wybrali historyczny, motyw dla przypomnienia przeszłości dzielnicy i zapewne również dla dodania dość ciężkiej elewacji lekkości i elegancji.Koronka na fasadzie, otrzymana dzięki indywidualnie stworzonym na potrzeby projektu matrycom, zaska-kuje swoją subtelnością w zestawieniu z materiałem z jakiego została wykonana.

Fot. 10. nottingham Contemporary Art Center RECKlI

Fot. 11. nottingham Contemporary Art Center RECKlI

Fot. 12.nottingham Contemporary Art Center RECKlI


55

Obiekt: Siedziba firmy Al-KOlokalizacja: Kleinkötz, niemcyProjektant: Ott ArchitektenRok realizacji: 2012

Firma AL-KO produkuje urządzenia ogrodowe. Fasadę jej nowej siedziby zaprojektowano tak, aby w sposób niedosłowny, ale jednoznaczny informowała o prowadzonej przez inwestora działalności. Obiekt ma 3,6 tys m² i mieści powierzchnię biurową, wystawo-handlową, sale szkoleniowe i wykładowe

Fot. 13. Al-KO Glass-Bau Gmbh, Kötz RECKlI

Fot. 14. Al-KO Glass-Bau Gmbh, Kötz RECKlI

oraz część serwisową. Parter budynku jest w dużej mierze przeszkolony. Wyższa część (która w zależno-ści od fragmentu budynku mieści jedną lub dwie kon-dygnacje) jest w części pokryta betonowymi, białymi płytami z motywem roślin. Zaprojektowano 2 typy płyt betonowych, które mogą być obrócone o 180°, dzięki czemu otrzymano 4 wzory powierzchni zestawionych na fasadzie. Motyw traw na elewacji poza urozmaiceniem dużej (ponad 100 m²) powierzchni nadaje z pozoru ciężkiej bryle lekkości i podkreśla funkcję budynku.



56

monolityczne fasady betonowe – przykłady realizacji.Obiekt: nowy budynek muzeum Kraju związkowego Vorarlberglokalizacja: Bregenz, AustriaProjektant: Cukrowicz nachbaur & Architekten zT, fasada: manfred Alois, Urs B. RothRok realizacji: 2012

Muzeum Kraju Związkowego Vorarlberg mieści się w Bregenz pomiędzy jego centrum a Jeziorem Bodeńskim, w sąsiedztwie innych instytucji kulturalnych miasta. Zbio-ry muzeum obejmują eksponaty związane z historią, ar-cheologią, sztuką i folklorem regionu.Muzeum zostało założone w 1857 roku, a w 1905 roku zyskało nową siedzibę w specjalnie zaprojektowanym dla niego budynku (projektu G. Baumeistera). W latach 1950-1960 budynek rozbudowano i przebudowano. W latach 2009-12 miała miejsce kolejna rozbudowa, która powięk-szyła dwukrotnie powierzchnię muzeum. Istniejący budy-nek miał trzy kondygnacje naziemne, w ramach ostatnich zmian dodano kolejne dwie i dobudowano nową pięcio-kondygnacyjną część. Cechą, która łączy obie części, jest ten sam biały kolor elewacji. Granica pomiędzy tym co stare i nowe jest jed-nak dokładnie widoczna. Nowa betonowa elewacja wy-raźnie odcina się od neoklasycystycznej fasady budynku z początku XX wieku. Regularny rytm okien, boniowanie oraz gzymsy istniejącej elewacji zestawione zostały z betonowymi powierzchnia-mi, w których w sposób nieregularny umieszczono pięć dużych przeszkleń. Pierwotnie planowano inne ukształtowanie betonu elewa-cji, ostatecznie zdecydowano się na rozrzeźbienie gładkiej powierzchni trójwymiarowymi „wypustkami” w formie

Fot. 15. Voralberg museum, Bregenz RECKlI

zbliżonej do kielichów kwiatów. Oglądając te elementy od-biorca zdaje sobie sprawę, że jest to kształt znajomy, choć trudno w pierwszej chwili skojarzyć jego pochodzenie.Architekci wraz z południowo-tyrolskim artystą Manfre-dem Alois zainspirowali się zbiorami muzealnymi, w któ-rych skład wchodzą dawne przedmioty codziennego użyt-ku. Ich elewacyjne kwiaty przybrały formę podstaw butelek PET – współczesnych odpowiedników eksponatów. Na betonowej powierzchni ścian znalazło się 13 różnych baz od butelek rozmieszczonych w sposób rozproszony. Projektantom zależało aby to rozproszenie nie sprawiało wrażenia bałaganu i braku planu. W tym celu zaprosili do współpracy Ursa B. Rotha – matematyka, architekta i również artystę. Opracował on matematyczną meto-dę rozmieszczenia kielichów w oparciu o zdefiniowaną siatkę, która przypisała każdemu elementowi konkretne miejsce na elewacji. Betonowe ściany zewnętrzne mieszczą 16 656 kwiatów. Mimo dużej powierzchni i pewnej powtarzalności fasada nie jest monotonna, zmienia się wraz z porami dnia i cie-niami rzucanymi przez trójwymiarowe elementy.Wydaje się, że elewacyjna kompozycja tworzy strukturę mogącą pretendować do miana dzieła sztuki. Warto wspomnieć, ze realizacja tego pomysłu wymaga-ła od producenta matryc (Reckli) nowatorskiego podej-ścia do zagadnienia. Stworzono matryce pozwalające na uformowanie kwiatów „wychodzących” ze ścian na około 4,5 cm oraz opracowano specjalną mieszankę betonową. Jednym z wyzwań było perfekcyjne ukształtowanie kra-wędzi styku pomiędzy kwiatami a pionową powierzchnią ściany (Fot. 18, Fot. 19). Fotografia 19 przedstawia produkcję matryc, z których później, na placu budowy uzyskano powierzchnię elewacji muzeum.


57

Obiekt: muzeum Rysunku Architektonicznego lokalizacja: Berlin, niemcyProjektant: SPEECh Tchoban & KuznetsovRok realizacji: 2013

Muzeum Rysunku Architektonicznego w Berlinie to prywatna placówka. Założona została przez architek-ta Sergeia Tchobana aby udostępnić zwiedzającym jego kolekcję rysunków architektonicznych obejmu-jącą eksponaty od XIV wieku po czasy współczesne. Organizowane są tu również wystawy tymczasowe we współpracy z innymi instytucjami. Muzeum mieści się w dzielnicy Prenzlauer Berg, na terenie dawnego kompleksu fabrycznego Pfefferber-ga, w sąsiedztwie Forum Architektury AEDES, wielu pracowni oraz galerii dopełniając swoją obecnością kulturalny charakter dzielnicy. Za projekt budynku odpowiedzialny jest właściciel,







58

który wraz ze swoim wspólnikiem Sergeyem Ku-znetsovem zaproponował czteropiętrowy budynek ze szklaną nadbudową (piąta kondygnacja). Obiekt zaj-muje niewielką narożną działkę przy zielonym skwe-rze (Teutoburger Platz) i sąsiaduje z tradycyjnymi berlińskimi kamienicami z przełomu XIX i XX wieku.Na parterze budynku znajduje się hol wejściowy, bi-blioteka, szatnia, sklep. Na wyższych kondygnacjach sale wystawowe i archiwum, na ostatnim, przeszklo-nym piętrze sala konferencyjna i taras.Bryła budynku to pięć masywnych bloków przesu-niętych względem siebie przywodzących na myśl skojarzenia ze stosami papierów czy z nieregularnie powysuwanymi szufladami, w których przechowuje

się rysunki. Cztery dolne bloki mają betonowe fasady, najwyższy to wspomniana szklana kondygnacja. Betonowe części elewacji to rodzaj płaskorzeźb przedstawiających przeskalowane rysunki archi-tektoniczne. Powtarzające się motywy zachodzą na siebie niczym kartki papieru. Wrażenie, że elewacja odwzorowuje efekt pracy architekta, potęgowane jest żółto-szarym kolorem betonu takim jak barwa stare-go papieru czy pergaminu. Reliefowy, zrobiony na zamówienie wzór nadaje cięż-kim piętrom-blokom pewnej lekkości i subtelności. Dzięki strukturze odciśniętej w barwionym betonie elewacja staje się nośnikiem informacji o funkcji bu-dynku i przedstawianych w nim ekspozycjach.

Fot. 20. museum für Architekturzeichnung, Berlin RECKlI


Fot. 22.museum für Architekturzeichnung, Berlin RECKlI


59

Podsumowanie. Omówione przykłady udowadniają, że współczesne be-tonowe rozwiązania fasadowe dają możliwość efektow-nego współkształtowania architektury budynku. Technologia wykonania tych elementów pozwala na indywidualne formowanie rysunku elewacji zgodnie z potrzebami i zamysłem projektanta. Dzięki temu efekt końcowy może być nie tylko estetyczny, ale nieść także dodatkowe treści. W budynku administracji kościelnej w Monachium elewacja nawiązuje do historycznej architektury jed-nocześnie stając się pomostem między budynkiem dawnym a współczesnym. Berlińskie ściany muzeum rysunku, holenderskie z reliefem okładki książki i te z budynku firmy AL-KO informują odbiorcę o tym co mieści się w murach obiektu. W sposób nieoczywi-sty podobne zadanie pełnią kwiaty fasady w Bregenz. Koronka z elewacji w Nottingham przełamuje in-dustrialny charakter centrum sztuki i jest ukłonem w stronę przeszłości dzielnicy. Impresjonistyczny ob-raz wielokrotnie powielony na gmachu szwajcarskiej szkoły jest dopełnieniem wizji projektantów (idea trzech „tańczących” budynków). W każdym z tych obiektów, dzięki możliwościom jakie daje kształtowanie betonowej materii, mniejsze lub większe rozrzeźbienie powierzchni ściany, pozwala na osiągnięcie przyciągającego wzrok efektu architekto-nicznego. Elewacja z prefabrykowanych paneli jest tańsza niż ta wykonana w technologii monolitycznej i choć nieco bardziej ogranicza swobodę projektanta (powtarzalne powierzchnie, dobrze widoczne granice pomiędzy ele-mentami) twórczo wykorzystana również daje intere-sujący efekt.Warto wspomnieć również, że poza możliwością indy-widualnego modelowania elementów elewacyjnych, na rynku dostępny jest cały szereg gotowych wzorów pa-neli. Nie dają one może tak spektakularnego efektu jak te formowane na zamówienie, ale również mogą stać się istotną częścią rozwiązania architektonicznego.


Bibliografia[1] Kozłowski D. Beton surowy w architekturze lat 60. i pięćdziesiąt lat później, Czasopismo Techniczne Politechniki

Krakowskiej, 3-A/2011, str. 83-94. [2] Mika P. K Klasyfikacja prefabrykowanych betonowych rozwiązań fasadowych oraz przyczyny ich marginalnego zna-

czenia na polskim rynku budowlanym, Czasopismo Techniczne Politechniki Krakowskiej, 2-A/1/2011, str. 149-158.[3] https://www.reckli.com/pl/polska/produkty/fotobeton/fotograwerowanie[4] http://www.carusostjohn.com/projects/nottingham-contemporary/[5] www.reckli.com/en/blog/[6] http://archinea.pl/muzeum-rysunku-architektonicznego-fundacji-tchoban-w-berlinie/[7] www.graf-rouault.ch



60

Wpływ na wygląd betonuWłasności plastyczne betonu podczas wylewania, po-zwalają w istotny sposób wpływać na jego kształto-wanie. Obecnie można wykonywać z tego tworzywa budowlanego bardzo skomplikowane formy wyrazu, które cechują się ciekawą geometrią, indywidualną strukturą powierzchni, fakturą oraz kolorem. Połącze-nie najnowszych technologii: procesów projektowania, wykonywania form, precyzyjnego dostosowywania re-ceptur betonu wraz ze starannym, rzemieślniczym charakterem wykonawstwa, daje architektom i projek-tantom ogromne możliwości.Istotną cechą, na którą można wpłynąć przy produk-cji wszelakiego rodzaju betonu, jest jego powierzch-nia. W ostatnich latach w polskich pracowniach projektowych i biurach architektonicznych można zauważyć, iż rośnie świadomość wpływu na końcowy wygląd samej powierzchni betonu architektonicz-nego. Nie jest to już tylko szary, porowaty i surowy beton – teraz może on być gładki lub szorstki, posia-dać w mniejszym lub większym stopniu odsłonięte kruszywo lub posiadać ciekawe faktury i struktury. Dzięki farbowaniu betonu w masie czy malowaniu powierzchni, można odpowiednio dobrać również jego kolorystykę.Dla architekta – osoby mającej wpływ na wygląd prze-strzeni w jakiej żyjemy, beton jest materiałem budowla-nym i architektonicznym o ogromnej dowolności kreowa-nia. Z drugiej strony, takie właściwości jak wytrzymałość, powtarzalność produkcji, czynią to tworzywo interesują-ce dla inwestora i wykonawcy. Nie trzeba przekonywać, wystarczy rozejrzeć się w otaczającym nas świecie – in-frastruktura, przestrzeń publiczna, budynki i ich wnę-trza: właśnie tam stosowany jest beton architektoniczny. To z niego wykonywane są elementy dróg i mostów, chod-niki, ławki, pomniki, ogrodzenia, fasady budynków i ich wnętrza, elementy dekoracyjne i sztukatorskie.W porównaniu do innych materiałów beton architek-toniczny pozwala architektom i producentom w dużym stopniu wpływać na wygląd i efekt końcowy. Oczywiście solidne wykonanie i jakość samego betonu wiążą się z wyższą ceną, jednak produkcja elementów betono-wych w sposób powtarzalny daje realne oszczędności. Dlatego coraz częściej, zwłaszcza na Zachodzie, ale też w Polsce, widać powrót i rozwój technologii prefabry-kacji betonu.W niniejszym opracowaniu pokazane zostaną sposoby uzyskania efektu estetycznego na wszystkich powierzch-niach betonu, ze szczególnym uwzględnieniem betonu prefabrykowanego.

Formy do betonuW zakładach prefabrykacji, do produkcji różnych elemen-tów betonowych stosuje się odpowiednie rodzaje form. W zależności od czynników, takich jak wielokrotność użycia (powtarzalność elementu betonowego), żądane-go efektu estetycznego, technologii produkcji, wymiarów prefabrykatu, itp., można dokonać następującego po-działu ze względu na materiał, z którym styka się beton: materiały sztywne – stal, drewno, sklejki drewnopodob-ne oraz tworzywa sztuczne sztywne – PVC, poliester, itp. Są to materiały ogólnodostępne, które mogą posłużyć do produkcji elementów zarówno o prostych jak i finezyj-nych kształtach. Formy stalowe często używane są dla elementów o bardzo wysokiej powtarzalności, sięgającej nawet krotności rzędu kilku tysięcy. Najczęściej jednak do produkcji skomplikowanych form stosuje się sklejki drewnopochodne wodoodporne, z których można stosun-kowo łatwo uzyskać kształt przestrzenny. Formy stalowe i drewniane są skręcane z wielu części, co umożliwia roz-szalowanie samego elementu betonowego. Inne materiały służą często jako wkładki do form stalo-wych czy sklejkowych/drewnianych i pomagają nadać od-powiednią strukturę na powierzchni. Mogą to być wkład-ki sztywne (styrodur, PVC, itp.) oraz wkładki elastyczne, najczęściej wykonane z elastomerów poliuretanowych, czasami silikonów.

matryce do betonuTechnologia produkcji matryc do betonów architekto-nicznych polega na wykonywaniu modelu – pozytywu (fot. 1.), na bazie którego odlewa się matryce – nega-tywy (fot. 2.). Elastyczność form/matryc wykonanych z elastycznych tworzyw sztucznych pozwala na osiąga-nie przy każdym kolejnym odlewie bardzo zbliżonych efektów estetycznych. Beton w procesie wiązania traci wodę, co powoduje stratę w jego objętości. Przy styku z powierzchnią sztywną z każdym odlewem beton nieja-ko rysuje jej powierzchnię, co może prowadzić do różnic w wyglądzie kolejnych elementów betonowych, niekie-dy nieakceptowalnych. Matryce wykonane z materiałów elastycznych poddają się siłom powstałym na skutek wiązania betonu oraz zdecydowanie ułatwiają rozszalo-wywanie, zwłaszcza przy głębszych strukturach.Sam proces produkcji matryc, do których każdorazowo potrzebny jest wcześniej wspomniany pozytyw, jest po-łączeniem rzemiosła i technologii CNC. Model tworzony przez frezarki sterowane numerycznie, w kolejnych pro-cesach wymaga ręcznej obróbki: szpachlowania, szli-fowania i lakierownia. W ten sposób można dokładnie sprawdzić poprawność pozytywowej struktury jeszcze

Beton w architekturzeBeton architektoniczny

mgr inż. Andrzej Wójcik – Doradca Techniczny Reckli Polska

BETOn ARChITEKTOnICzny

61

przed wykonaniem właściwych „wkładek”, które umoż-liwiają uzyskanie bardzo finezyjnych struktur betonu, a zarazem matryce wykonane z elastomerów poliureta-nowych osiągają stukrotne lub większe przebiegi, co przy produkcji prefabrykowanych elementów betonu archi-tektonicznego staje się opłacalne. Największe matryce mogą mieć wymiary nawet 10 m x 4 m, co daje architek-tom dosyć duże możliwości, porównywalne z powierzch-niami uzyskiwanymi w budownictwie monolitycznym.

Fot. 1.matryca ściągana z modelu pozytywowego, Voralberg museum, Bregenz RECKlI

Fot. 2.matryca rozłożona na stole prefabrykacyjnym – przed przyklejeniem (fot. Reckli)

Co więcej, odlewniczy charakter produkcji matryc daje ogromne możliwości pod względem stopnia komplikacji i precyzji kształtów.Struktura i kształt powierzchni betonu, osiągane za pomocą form do betonu, rożnego rodzaju wkładek, daje jedną z najważniejszych możliwości wpłynięcia na odbiorcę takiej architektury. Kolejnymi, istotnymi cechami, które definiują walory estetyczne, są kolor i faktura betonu.



62

Fot. 3.Prefabrykowane płyty z delikatną strukturą antypoślizgową, Kreuzlingen Antislip RECKlI

Fot. 5.Prefabrykowane panele ze strukturą skały

trawertynu, malowane i impregnowaneParis, Frankreich RECKlI (2/90 Travertin)

Fot. 6.Fasada z betonem gładkim oraz struktury

skały, elementy spełniają funkcję konstrukcyjnąArbon, Schweiz RECKlI (2/122 yukon)

Fot. 4.Prefabrykowane elementy fasadowe ze strukturą fali, Bologna, Frankreich RECKlI (2/95 Anazonas)


63

Faktura oraz ocena wyglądu betonu architekto-nicznegoPod pojęciem faktury betonu kryje się jego wygląd, ale rozróżnialny dopiero przy bliższej ocenie, nie-kiedy dopiero organoleptycznej. Najczęściej stosowane są w projektach dwie klasy-fikacje betonu architektonicznego. Pierwsza, autor-stwa Krzysztofa Kuniczuka („Beton Architektoniczny – Wytyczne Techniczne”, wydawnictwo Stowarzysze-nie Producentów Cementu), wyodrębnia trzy klasy (BA1 – BA3). Drugą klasyfikacją są wytyczne DBV (Niemieckie Stowarzyszenie Technik Betonu i Bu-dowlanej – przyp. autor), które dzielą beton na czte-ry klasy: Sichbetonklassen SB1 – SB4. Główne różnice między poszczególnymi klasami dotyczą ko-lorystyki, jednorodności powierzchni, ilości pęche-rzyków powietrza oraz innych wizualnych cech. Kla-syfikacja ta ułatwia zdecydowanie prace z betonem architektonicznym w procesie projektowym czy wy-konawczym. Generalnie wykonywanie powierzchni o najwyższych klasach i dużych wymiarach wiąże się z wielokrotnie większymi kosztami, które wynikają z czasochłonności prób i produkcji, lepszych surow-ców, większej dbałości wykonania itp.Bardzo powszechne są betony architektoniczne gładkie, których powierzchnia jest jednolita, gładka i posiada jednolity kolor. Ich powierzchnia to mlecz-ko cementowe, które nadaje im ostateczny wygląd. Takie betony są jednak trudne do uzyskania przy wy-maganiach najwyższych klas – widoczne są wszyst-kie błędy, niedoskonałości i zabrudzenia.Jednym z rozwiązań, które może znacznie ułatwić i przyspieszyć osiągnięcie wysokiej klasy betonu architektonicznego bez utraty jego szlachetności jest „złamanie” lub zaburzenie gładkości. Można to osiągnąć w różny sposób: z pomocą wcześniej wspomnianych wkładek szalunkowych albo różnym procesom obróbki powierzchni (piaskowanie, śruto-wanie). Jedną z technologii są tzw. dezaktywatory powierzchni betonu. Są to substancje nanoszone na powierzchnię formy lub na świeży beton, które powodują zaburzenie wiązania cementu na wybraną głębokość. Technologia ta, znana od czasów „Wiel-kiej Płyty”, rozwinęła się w kierunku pozwalającym osiągnąć bardzo wysoką jakość poprzez równomier-ne i precyzyjne wypłukanie cementu. Głębokość wymywania wraz z kolorem i rodzajem (gatunkiem) kruszywa pozwala uzyskać bardzo ciekawy wizualny efekt.

Fot. 7.Fasada ze strukturą drewna, (fot. Reckli)

Fot. 8.Struktury indywidualne, (fot. Reckli)



64

Reasumując, każde nadanie faktury poprzez wymy-wanie, piaskowanie, śrutowanie, pozwala na więk-szą dywersyfikację wyglądu powierzchni licowej be-tonu, nadaniu jej ciekawego efektu. Z drugiej strony tak obrobiony element pozwala na wyrównanie i ujednolicenie powierzchni, jeżeli taki efekt jest wy-magany.

Kolorystyka betonuKolor betonu może być nadany w dwojaki sposób. Pierwszą metodą jest barwienie betonu w masie. Poprzez dobranie odpowiednich barwników, rodzaju cementu (biały, szary) oraz kruszywa uzyskuje się

Fot. 9.mocne odsłonięcie kruszywa na płytach betonowych, (fot. Reckli)

odpowiedni kolor w całej masie betonu. Tak zabar-wiony beton często zachowuje naturalny charakter, który ujawnia się w postaci małych różnic w odcie-niach, wykwitów.Innym sposobem jest nakładanie specjalnych farb do betonu, które mogą całkowicie pokryć po-wierzchnię betonu i ujednolicić kolorystykę, albo takich, które w tylko w pewnym zakresie są kry-jące – mniej lub bardziej zasłaniają różnice na po-wierzchni betonu. Wybór odpowiedniej metody koloryzacji betonu za-leży przede wszystkim od wymaganego efektu, czę-sto stosuje się obydwie metody równocześnie.


65

Fot. 10.Struktura antypoślizgowa uzyskana dzięki drobnemu wypłukaniu cementu, (fot. Reckli)

Wytrawiane

Wypłukiwanie delikatne

Wypłukiwanie nano

Wypłukiwanie głębokie

Fot. 11.Porównanie różnych głębokości dezaktywacji cementu, (fot. Reckli)



66

Fot. 12.malowane ściany wewnątrz Sali koncertowej nOSPR w Katowicach

Fot. 13.Prefabrykowana fasada betonowa z pomalowaną powierzchnią

PodsumowanieW artykule tym zostały opisane niektóre najczęściej stosowane technologie uzyskiwania betonu archi-tektonicznego. Można powiedzieć, że możliwości są nieograniczone: od stosowania form / matryc prze-strzennych, za pomocą których można osiągnąć wiel-kie, wymyślne geometryczne bryły, do strukturyzacji powierzchni betonu matrycami, co pozwala na osią-gnięcie ciekawych faktur i kolorów.

Technologii i możliwości oczywiście jest więcej niż zawarte w niniejszym artykule.Zarówno producenci elementów betonowych, jak i dostawcy różnego rodzaju rozwiązań stosowanych w tej branży, wynajdują coraz to nowsze technologie i metody otrzymywania ciekawszych struktur, faktur

i barw. Również odbiorcy coraz bardziej świadomi efektów jakie mogą uzyskać, stawiają coraz wyższe wymagania. Te dwa czynniki powodują szybki rozwój branży prefabrykacji betonu w Polsce, która staje się jednym z najważniejszych graczy na tym rynku w Europie.Architekci i projektanci mają duże możliwości two-rzenia ciekawych projektów wybierając beton jako materiał architektoniczny. Współpracując i korzysta-jąc z doświadczenia specjalistów tej branży, mogą uniknąć wielu błędów zarówno projektowych, jak i wykonawczych. Finalnie produkt w postaci betonu architektonicznego będzie miał indywidualny, cieka-wy charakter, będzie opłacalny pod względem pro-dukcji, dobrej jakości i spełniał stawiane mu wymogi.



Partnerzy

W oPraCoWaniu WykorzyStane zoStały materiały źródłoWe Wyżej WymienionyCh firm

PARTnERzy

TWÓJ PARTNER

W TECHNIKACH BUDOWLANYCH


Stowarzyszenie Producentów Betonów02-829 Warszawa, ul. mączeńskiego 2tel. 022 643-64-79, fax 022 643-78-41www.s-p-b.pl; e-mail:[email protected]

Skład i druk Art Stylwww.artstyl-reklama.com.pl

Prefabrykacja - SPBs-p-b.pl/img/upload/Zeszyt 5 ostateczny.pdf · „beton architektoniczny” co...

Documents

Transcript of Prefabrykacja - SPBs-p-b.pl/img/upload/Zeszyt 5 ostateczny.pdf · „beton architektoniczny” co...