Prawne aspekty przemocy

Rola wymiaru sprawiedliwości w systemie pomocy

rodzinom z problemem przemocy.

Opole 21 marca 2013 roku.

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy

w rodzinie

Przemoc w rodzinie - jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (art. 2 pkt 2 ustawy).

Przemoc ścigana przez prawo

Art. 207 – znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą

najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub

przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo

nad małoletnim lub osoba nieporadną ze względu na jej

stan psychiczny lub fizyczny; wszczynane z urzędu

podlega karze od 3 miesięcy do lat 5;

połączony ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa

od roku do lat 10;

jeżeli następstwem przemocy jest targnięcie się

pokrzywdzonego na własne życie – od lat 2 do 12

Pojęcie „Znęcania”

„Znęcanie się” (207 kk) – działanie lub zaniechanie polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dotkliwych cierpień moralnych, powtarzających się w czasie albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie

(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 roku (VI KZP 13/75;

OSNKW 1976, nr 7-8, poz. 86).

Znęcanie fizyczne – może polegać m.in. na

- biciu; rzucaniu przedmiotami;

- głodzeniu; odmawianiu pożywienia czy napojów;

- zmuszania do przebywania w zimnie;

- poleceniu wykonywania upokarzających czynności;

- wyrzucaniu z domu;

- wyrywaniu włosów;

- przypalaniu papierosem, etc.

Znęcanie psychiczne – może polegać m.in. na

- lżeniu; wyszydzaniu; upokarzaniu;

- znieważaniu; straszeniu; grożeniu;

- sprowadzaniu do mieszkania osób nieakceptowanych

przez domowników;

- uniemożliwianiu spoczynku nocnego; złośliwym

budzeniu; odmowie opuszczenia pomieszczenia;

- niepokojeniu przez telefony i sms’y

np. w miejscu pracy; złośliwym chowaniu

dokumentów, kluczy; etc.

Kwalifikacje prawne czynów karalnych polegających na stosowaniu przemocy lub groźby

bezprawnej w stosunku do najbliższych

148 § 1, § 2, § 3, § 4 kk, - zabójstwo;

153 § 1, § 2 kk, - przerwanie lub doprowadzenie kobiety ciężarnej do przerwania ciąży;

156 § 1, § 2, § 3 kk, - spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka;

157 § 1, § 2 kk, - spowodowanie średniego i lekkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka;

158 § 1, § 2, § 3 kk, - udział w bójce lub pobiciu;

159 kk, - udział w bójce lub pobiciu z użyciem broni, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia;

189 § 1, § 2, § 3 kk, - pozbawienie wolności;

189a § 1 kk, - handel ludźmi

190 § 1 kk, - groźba bezprawna

190a § 1, § 2, § 3 kk, - stalking, uporczywe nękanie i podszywanie się;

191 § 1, § 2 kk, - przemoc lub groźba bezprawna w celu zmuszenia do określonego zachowania;

191a § 1 kk, - utrwalanie i rozpowszechnianie wizerunku nagiej osoby;

193 kk, - naruszenie miru domowego;

197 § 1, § 2, § 3, § 4 kk, - zgwałcenie;

198 kk, - współżycie płciowe z osobą w stanie ograniczonej poczytalności;

199 § 1, § 2, § 3 kk, - wymuszenie współżycia płciowego na osobie podległej, w krytycznym położeniu;

200 § 1, § 2 kk, - pedofilia – uprawianie, prezentowanie treści;

200a § 1 kk, - nagabywanie małoletniego w sieci;

201 kk, - kazirodztwo;

202 §1,2,3,4,4a,4b kk, - prezentowanie treści pornograficznych;

203 kk, - doprowadzenie przemocą innej osoby do uprawiania prostytucji;

207 § 1, § 2, § 3 kk, - fizyczne lub psychiczne znęcanie się nad najbliższym lub pozostającym w stosunku

zależności;

208 kk, - rozpijanie małoletnich;

217 § 1 kk, - naruszenie nietykalności cielesnej;

245 kk, - przemoc lub groźba bezprawna wobec świadka, biegłego i innych uczestników postępowania;

280 § 1, § 2 kk, - rozbój;

281 kk, - kradzież rozbójnicza;

282 kk, - wymuszenie rozbójnicze;

288 kk - zniszczenie mienia;

289 § 3 kk, - zabór pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia;

2. Orzecznictwo w zakresie art. 207 § 1 kk

1. W 2012 roku w Sądach Rejonowych w Polsce

osądzono z art. 207 § 1 kk ogółem:

15.245 (16.077-2011, 16.239 - 2010) osób.

Z tego:

12.877 - skazano (13.588-2011, 13.569 - 2010);

460 - uniewinniono;

1.161 - warunkowo umorzono postępowanie;

747 - umorzono postępowanie;

795 - tymczasowo aresztowano.

Stosunek procentowy rodzajów orzeczeń Sądów

Rejonowych w zakresie art. 207 § 1 kk

Umorzono

4,5%

Uniewinniono

2,7%

Skazano

84,5%

Warunkowo

umorzono

7,7%

2. W 2012 roku w Sądach Rejonowych w Polsce skazano z art. 207 § 1 kk ogółem:

12.877 (13.588 – 2011, 13.569 - 2010) osób.

Z tego wymierzono:

165 - kary grzywny (samoistnych);

574 - kar ograniczenia wolności;

12.128 - kar pozbawienia wolności;

- 1.674 - bezwzględnych;

- 10.454 - z warunkowym zawieszeniem wykonania.

Stosunek procentowy rodzajów kar orzekanych

w Sądach Rejonowych w Polsce z art. 207 § 1 kk

Kara

pozbawienia

wolności-

bezwzględna

12,6%

Kara

ograniczenia

wolności

4,5%

Kara

pozbawienia

wolności-

zawieszenie

81,6%

Kara grzywny

1%

Wnioski Prokuratora do Sądu

Wniosek z art. 335 § 1 kpk – w akcie oskarżenia

Prokurator może zamieścić wniosek o wydanie

wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionej

z oskarżonym kary (m.in. środków probacyjnych)

i środka karnego.

Wniosek oskarżonego z art. 387 § 1 kpk –

o wydanie wyroku skazującego bez

przeprowadzenia postępowania dowodowego –

Prokurator lub pokrzywdzony może się sprzeciwić.

Wnioski Prokuratora w głosach stron

po zamknięciu przewodu sądowego.

Z 11.088 skazanych z art. 207 § 1 kk na karę

pozbawienia wolności z warunkowym

zawieszeniem jej wykonania pod dozór

kuratora oddano 7711 osoby (69,7% 25.000-30.000

sprawców).

Wśród osób pokrzywdzonych przestępstwem z

art. 207 § 1 kk było 4.407 małoletnich, 14.517

kobiet oraz 2.012 mężczyzn.

Z art. 335 § 1 kpk skazano 3.937, a z art. 387 § 1

kpk – 2.774, co łącznie stanowi 6.711 (49%).

Izolacja sprawcy

przemocy od

pokrzywdzonego

postępowanie przygotowawcze:

1. zatrzymanie osoby podejrzanej (art. 244§1,1a

i 1b kpk);

2. tymczasowe aresztowanie (art. 258 kpk);

3. dozór policji połączony z zakazem kontaktowania się

bądź zakazem przebywania w określonych miejscach

(art. 275§2 kpk);

4.dozór zamiast tymczasowego aresztowania o ile

podejrzany opuści lokal zajmowany z pokrzywdzonym

i określi miejsce pobytu (art. 275§3 kpk);

5. nakaz opuszczenia lokalu (275a§1 kpk);

Nakaz opuszczenia lokalu

przez podejrzanego wspólnie zamieszkującego z pokrzywdzonym

- uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził;

- środek ten stosuje prokurator z urzędu lub na wniosek Policji w czasie 48 godzin od zatrzymania;

- środek ten stosuje się na okres nie dłuższy niż 3 miesięcy z możliwością przedłużenia przez sąd na dalsze okresy, nie dłuższe niż 3 miesiące (może być ich więcej niż jeden);

- oskarżonemu, na jego wniosek można wskazać miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe.

środki probacyjne

(związane z warunkowym zawieszeniem wykonania orzeczonej kary)

6. zobowiązanie skazanego do powstrzymywania się od

przebywania w określonych środowiskach lub miejscach

(art. 72§1pkt7 kk);

7. zobowiązanie skazanego do powstrzymywania się od

kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami

w określony sposób (art. 72§1 pkt 7a kk);

8. zobowiązanie skazanego do powstrzymywania się od zbliżania

się do pokrzywdzonego lub innych osób (art. 72§1 pkt 7a kk);

9. zobowiązanie skazanego do opuszczenia lokalu zajmowanego

wspólnie z pokrzywdzonym (art. 72§1 pkt. 7b kk);

środki karne:

10. obowiązek powstrzymywania się od przebywania w

określonych środowiskach lub miejscach (art. 39 pkt

2b kk);

11. zakaz kontaktowania się z określonymi osobami (art.

39 pkt 2b kk);

12. zakaz zbliżania się do określonych osób (art. 39 pkt

2b kk);

13. nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie

z pokrzywdzonym (art. 39 pkt 2e kk);

Zakazy lub nakazy mogą być połączone z obowiązkiem zgłaszania się do

policji lub innego organu w określonych odstępach czasu.

Zakaz zbliżania się do określonych osób (pokrzywdzonego) – sąd powinien wskazać odległość od osób chronionych;

- Zakaz zbliżania orzeka się w latach od roku do lat 15;

Nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym;

- przesłanka – skazanie za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym wobec osoby najbliższej;

- nakaz opuszczenia lokalu orzeka się w latach od roku do lat 10; (oba można także na zawsze przy ponownym skazaniu za to samo);

W przypadku gdy sąd nakaże opróżnienie

lokalu w związku ze stosowaniem przemocy

Sprawcy przemocy nie przysługuje pomieszczenie tymczasowe, ani też lokal socjalny i niema do niego zastosowania tzw. okres

ochronny

(w którym np. eksmisji się nie wykonuje)

inne:

14. orzeczenie przez sąd bezwzględnej kary pozbawienia

wolności;

15. jako konsekwencja złamania zakazu - środka

probacyjnego,- zarządzenie wykonania kary uprzednio

zawieszonej (art. 75§1a kk);

16. jako konsekwencja złamania zakazu – środka

karnego, - skazanie na karę do 3 lat pozbawienia

wolności (art. 244 kk);

17. zobowiązanie do powstrzymywania się od

kontaktowania z pokrzywdzonym lub innymi

osobami w razie warunkowego umorzenia

postępowania (art. 67§3 kk);

18. odwołanie warunkowego zwolnienia (art. 160§2 kkw)

gdy skazany warunkowo przedterminowo zwolniony z

odbycia reszty kary łamie warunki zwolnienia i znęca

się nad najbliższymi;

19. art. 12 d ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w

rodzinie tj. obligatoryjne zarządzenie wykonania kary

albo odwołanie warunkowego zwolnienia na skutek

złożonego przez kuratora wniosku;

20. w postępowaniu cywilnym, art. 11a ust.1 ustawy,

zobowiązanie przez sąd do opuszczenia mieszkania

(30 dni) członka rodziny stosującego przemoc w

rodzinie na żądanie osoby dotkniętej przemocą.

art. 12 d ustawy Szybka procedura dotycząca osadzenia sprawcy przemocy

w wyniku naruszenia warunków probacyjnych:

• wniosek kuratora sądowego o zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności albo o odwołanie warunkowego zwolnienia;

• zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie skazanego na termin posiedzenia;

• nowa podstawa do obligatoryjnego zarządzenia albo odwołania w postaci stwierdzenia ponownego używania przemocy wobec osoby najbliższej zamieszkującej wspólnie ze sprawcą;

• postanowienie wydane przez sąd podlega wykonaniu z chwilą jego wydania.

Policja Kurator zawodowy

Sąd

Posiedzenie Zakład karny

Informacja o zdarzeniu

wniosek

Nakaz zatrzymania

i doprowadzenia

natychmiastowa wykonalność

801 12 00 02

997 112

Liczba złożonych oraz uwzględnionych wniosków kuratorów

zawodowych z art. 12d ustawy, o zarządzenie wykonania kary

warunkowo zawieszonej

575

200

1152

372

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

I półrocze 2010 2011

Porozumienie MS oraz MPiPS o współpracy

na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

- opracowywanie i wdrażanie projektów służących

ochronie i pomocy osobom dotkniętym przemocą

w rodzinie (np. karta praw osoby dotkniętej

przemocą w rodzinie);

- wzmocnienie współpracy między służbami

realizującymi zadania w obszarze właściwości Stron,

w celu szybkiej i właściwej wymiany informacji,

służącej skutecznej ochronie i pomocy osobom

dotkniętym przemocą w rodzinie (np. kuratorzy

sądowi i pracownicy socjalni);

Wnioski

większość skazanych z art. 207 kk, osadzonych w

jednostkach penitencjarnych, zostało poddanych oddziaływaniom korekcyjno-edukacyjnym (4.230 w 2011 roku),

natomiast skazani pozostający na wolności są poddawania takim programom bardzo rzadko bądź wcale (296 osoby w 2011 roku z sądów - 6,5%! ze wszystkich 4475 osób,

które uczestniczyło w programach – dane z MPiPS).

Sposoby zwiększenia liczby osób kierowanych z

sądów na programy oddziaływań k-e

Zwiększenie liczby wniosków prokuratora z art. 335 § 1 kpk zawierających propozycję zastosowania wobec oskarżonego obowiązku uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,

Uzależnianie uwzględnienia przez sąd wniosku oskarżonego z art. 387 kpk, od jego uczestnictwa w tego typu oddziaływaniach,

Zwiększenie liczby wniosków kuratorów sądowych do sądu w toku postępowania wykonawczego o orzeczenie takiego obowiązku probacyjnego;

Uzależnianie uwzględnienia przez sąd penitencjarny zgody na warunkowe zwolnienie od umieszczenia we wniosku dyrektora zakładu karnego lub samego skazanego w/w obowiązku probacyjnego;

Poszerzenie wiedzy sędziów na temat konkretnych programów stosowanych w obszarze właściwości sądu.

6. Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw 16 Ośrodków Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem

Dane

Ministerstwo

Sprawiedliwości