Powstanie Legionów Polskich i ich walki we Włoszech
30
Powstanie Legionów Polskich i ich walki we Włoszech Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela
Transcript of Powstanie Legionów Polskich i ich walki we Włoszech
UntitledBibliografia:
Tadeusz Kociuszko w oczach artystów i historyków, red. E. Biernacka, Warszawa 1995. Zajewski Wadysaw, Europejskie konflikty dyplomatyczne, Kraków 2012. eromski Stefan, Popioy, 1902. Da nam przykad Bonaparte… Wspomnienia i relacje onierzy polskich, t. 1, red. komentarze i przypisy R. Bielecki, opr. tekstów A. Tyszka, Kraków 1984.
Kady z nas zna sowa hymnu polskiego, czyli Pieni Legionów Polskich. Czy pamitamy jednak, co znacz wielokrotnie powtarzane sowa „z ziemi woskiej do Polski”? To przecie nic innego jak zapisana w pieni zapowied kontynuowania walki zbrojnej o niepodlego kraju i marzenie o powrocie do wolnej Polski. Toczce si na przeomie XVIII i XIX w. na terenie Italii dziaania wojenne daway Polakom moliwo wystpienia przeciwko Austrii, u boku generaa Napoleona Bonapartego i sojuszniczej Republiki Lombardzkiej. Czy rzeczywicie udao si zrealizowa patriotyczne plany? Jakie korzyci odnieli sami legionici, a jakie sprawa polska na wspópracy z Napoleonem?
Twoje cele
Przedstawisz okolicznoci i powody utworzenia polskich si wojskowych we Woszech. Wskaesz miejsca najwaniejszych bitew z udziaem Legionów Polskich. Ocenisz konsekwencje zaangaowania si Polaków po stronie Napoleona w latach 1797–1800.
Sztandar 1 Legii Legionów Polskich we Woszech. ródo: Maciej Szczepaczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.
Powstanie Legionów Polskich i ich walki we Woszech
Przeczytaj
Po upadku powstania kociuszkowskiego i ostatnim rozbiorze Rzeczypospolitej polscy emigranci polityczni we Francji (skupieni w tzw. Agencji) podjli starania o utworzenie polskich oddziaów militarnych. Francja w latach 17921797 prowadzia wojn z I koalicj antyfrancusk, do której naleao kilka europejskich mocarstw, m.in. Austria, std te intensywnie prowadzia nowe zacigi do armii. Wadze republiki, czyli Dyrektoriat, wyraziy zgod, jednak zapisy konstytucji kraju zabraniay im przyjmowa na swój od obcokrajowców. Dlatego jako miejsce ich ewentualnej rekrutacji wskazay Pówysep Apeniski, gdzie w walkach z Austri oddziay Polaków wspomaga miayby sojusznicz Lombardi (na ilustracji poniej: wygrana przez Napoleona bitwa pod Lodi w Lombardii). Polskim oficerom i onierzom zaproponowano te tamtejsze obywatelstwo.
Louis-François Lejeune, Genera Bonaparte wydaje rozkazy w bitwie pod Lodi (1796), obraz z 1804 r. Bitwa przesdzia o losie Austriaków, którzy musieli opuci Lombardi i odda Mediolan w rce Francuzów. Napoleon powoa do ycia Republik Transpadask, cieszc si wzgldn suwerennoci. W nastpnym roku zostaa ona przeksztacona w Republik Cisalpisk. ródo: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Plan ten zyska akceptacj Napoleona Bonapartego, ówczesnego dowódcy armii francuskiej we Woszech. W efekcie 9 stycznia 1797 r. polski genera Jan Henryk Dbrowski podpisa umow dotyczc utworzenia Legionów Polskich na subie Republiki Lombardzkiej (nosia te nazw Republiki Transpadaskiej). Od tej pory przez kilka nastpnych lat Polacy walczyli na obszarze Italii. Mimo lombardzkiego obywatelstwa otrzymali mundury wzorowane na polskich i prawo powrotu do kraju, gdy zakocz wojenn sub.
Legiony Polskie posikujce Lombardi Tak brzmiaa oficjalna nazwa Legionów Polskich we Woszech. Oddziay te otrzymay mundury wzorowane na ubiorach polskiej kawalerii narodowej i sztandary zblione do polskich. Na onierskich szlifach polskich legionistów we Woszech widnia woski napis „Ludzie wolni s brami”. Do mundurów przypinano trójkolorowe kokardy symbolizujce ideay rewolucji francuskiej, a take protekcj Republiki Francuskiej. Przyjrzyj si ilustracjom w galerii poniej i wska, czym wyraao si podobiestwo szczegóów umundurowania.
Szkoa demokracji Kadr oficersk Legionów Polskich stanowili ochotnicy, którzy na wezwanie Dbrowskiego przybyli z kraju do Woch, na wasny koszt. Zacigali si do nowego wojska take oficerowie powstaczy przebywajcy na emigracji we Francji i we Woszech, którzy schronili si tam po upadku powstania kociuszkowskiego w 1794 r. Szeregowych onierzy rekrutowano sporód jeców wojennych z armii austriackiej, w której suyy wówczas tysice chopów z Galicji. W maju 1797 r. Legiony Polskie liczyy ju okoo siedem tys. onierzy. Utworzone
W tamtej epoce, podobnie jak wczeniej, w wikszoci europejskich armii od szeregowych onierzy nie wymagano niczego poza karnoci. Pierwszym krajem, w którym zmienio si podejcie do onierza, bya rewolucyjna Francja. ladem francuskich rozwiza pody gen. Jan Henryk Dbrowski, który zadba o demokratyczny charakter podlegych sobie si zbrojnych. Po raz pierwszy w historii polskiej armii szeregowi rekruci mogli awansowa za zasugi wojskowe, bez wzgldu na swoje pochodzenie spoeczne. By to wielki przeom. Synowie chopów, mieszczan i drobnej szlachty zyskali szans na kariery oparte na odwadze i pracowitoci, a nie tylko szlacheckim urodzeniu.
Wewntrzne sdownictwo, na wzór francuski, odrzucao kary cielesne, oficerowie za zobowizani byli zwraca si do onierzy sowem „obywatelu”. Legionici, z których bardzo wielu byo analfabetami, w czasie wolnym uczyli si czyta i pisa. Zachcano ich take do poszerzania wiedzy, poznawania matematyki, historii ojczystej, geografii i jzyków obcych. Odczytywano im wybór wiadomoci ze wiata i tumaczone na jzyk polski fragmenty dzie literackich. Bya to w duej mierze zasuga Józefa Wybickiego, wspótwórcy polskich si zbrojnych i autora Pieni Legionów Polskich.
Zawierzeni Kociuszce Po uwolnieniu przez cara Tadeusz Kociuszko wyruszy na kilkanacie miesicy do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Fetowano go tam jako polskiego i amerykaskiego bohatera narodowego. Gdy w drodze powrotnej wiosn 1798 r. dotar do Francji, powita go tam raport gen. Dbrowskiego, symbolicznie skadajcy w jego rce komend Legionów Polskich. Oficerowie w uroczystym adresie pisali do naczelnika: „Nie dla innych widoków widzisz raz jeszcze Europ, tylko eby nas doprowadzi do ziemi ojców naszych”. Autorytet Kociuszki by bardzo legionistom potrzebny – ten odwzajemni si odezwami „do braci onierzy” i „do braci kolegów” (tj. oficerów).
Polityka szabli i jej koszty
Cakowita zaleno gen. Dbrowskiego od strategii i planów Napoleona sprawiaa, e polscy legionici czciej od triumfu przeywali rozczarowanie jego decyzjami politycznymi. Ju w pocztkach istnienia formacji polscy onierze odebrali nakaz stumienia antyfrancuskiego powstania w Rzeczypospolitej Weneckiej, która stracia wówczas swoj wielowiekow suwerenno i staa si jedn z francuskich zdobyczy. Zaledwie w kilka miesicy po utworzeniu Legionów Polskich rozpoczy si kilkumiesiczne rokowania Bonapartego z Austri.
Ich efektem byo zawarcie 17 padziernika 1797 r. pokoju w Campo Formio (zdjcie traktatu na ilustracji obok). Traktat przewidywa przekazanie czci ziem wchodzcych w skad Austrii w rce francuskie. Do Francji przyczono Niderlandy Austriackie (dzisiejsza Belgia) i niektóre wyspy na Morzu ródziemnym. Austria zachowaa Wenecj, a wraz z ni punkt oparcia we Woszech. W zamian zgodzia si uzna niepodlego Republiki
Cisalpiskiej (utworzona w 1797 roku z poczenia Republiki Lombardzkiej i Cispadaskiej) oraz Republiki Liguryjskiej, utworzonej z terytoriów Republiki Genui.
Polscy sojusznicy stali si w tej sytuacji obcieniem dla Napoleona. Porozumienia pokojowe z Austri z jednej strony, a utworzenie Republiki Cisalpiskiej z drugiej zmieniay sytuacj Legionów. Oddaliy polskie nadzieje na szybki powrót legionistów „z ziemi woskiej do Polski” (jak gosiy sowa pieni napisanej niedugo póniej przez Józefa Wybickiego). Od tej pory polskie siy dziaay we Woszech jako Polski Korpus Posikowy wspomnianej wyej, nowo utworzonej Republiki Cisalpiskiej ze stolic w Mediolanie.
Republika Cisalpiska (zaznaczona na mapie na zielono) miaa krótki ywot. Powstaa w 1797 r., a ju niecae pi lat póniej zostaa przeksztacona w Republik Wosk. ródo: Adolphus William Ward, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Jak wspomina Józef Wybicki, po pokoju w Campo Formio w pierwszym momencie „generaowie potracili gowy, puszczono krew Wielhorskiemu, zachorowa Dbrowski”. Byy to oznaki rozgoryczenia i rozczarowania. Polacy zdawali sobie jednak spraw, e nie naley okazywa niezadowolenia, by nie dopuci do ograniczenia lub likwidacji polskiego
Traktat pokojowy w Campo Formio, podpisany m.in. przez Napoleona Bonapartego. ródo: domena publiczna.
wojska. Poza tym suchano aluzji Bonapartego o nietrwaoci pokoju i zacht do wytrwania. Dziki temu, przy moralnym wsparciu Tadeusza Kociuszki, Jan Henryk Dbrowski kontynuowa starania o rozbudow formacji. Stworzono wówczas artyleri konn i zaczto organizowa kolejny puk jazdy.
Wród zada wyznaczonych polskiej formacji znalaza si pacyfikacja chopskich buntów i lokalnych powsta (np. w Weronie), inspirowanych przez zwolenników starego porzdku. I Legia gen. Dbrowskiego w grudniu 1797 r. wkroczya do Pastwa Kocielnego, zajmujc kolejne twierdze i miasta oraz przecierajc szlak dla wojsk francuskich (w lutym 1798 r. Francuzi zajli Rzym i utworzyli Republik Rzymsk).
Pocztek walk z II koalicj antyfrancusk
Pesymistyczne przewidywania Napoleona (na ilustracji obok) co do trwaoci pokoju z Austri, koczcego zmagania z pierwsz koalicj antyfrancusk, okazay si suszne. W 1798 r. przeciw Francji zawizaa si druga koalicja – silniejsza ni poprzednia, bo wzmocniona udziaem Rosji. Powstaa wówczas, gdy mody genera Napoleon Bonaparte, po opanowaniu sytuacji na Pówyspie Apeniskim, na polecenie Dyrektoriatu wojowa w Egipcie. Wraz z Rosj do walki ruszyy Austria, Turcja, Wielka Brytania, a na Pówyspie Apeniskim – Królestwo Neapolu i Królestwo Sardynii. W pocztkach aktywnoci drugiej koalicji Francja stracia wszystkie zdobycze kampanii woskiej z 1797 r. Napoleon postanowi wzi sprawy w swoje rce. Po powrocie do Francji na drodze zamachu stanu sign po wadz i stan na czele nowo utworzonego organu wadzy: Konsulatu.
Bonaparte musia znów podj walk z wrogiem, który by ju nad Renem i odnosi sukcesy we Woszech. Jego plan polega na rozwiniciu dziaa przeciwko Austrii na obu tych frontach. Genera Moreau dowodzi 100tysiczn armi majc walczy w Niemczech, sam Bonaparte obj dowództwo nad armi we Woszech.
Antoine-Jean Gros, Pierwszy konsul Bonaparte, 1802 r. W jaki sposób malarz przedstawi Napoleona? ródo: domena publiczna.
Take polskie Legiony znów ruszyy do walki. W trakcie zmaga uczestniczyli oni – realizujc cele wskazane przez Napoleona – w okupacji Pastwa Kocielnego, a nastpnie w obronie Republiki Rzymskiej (jednego z pastewek utworzonych przez Francuzów - patrz tabela powyej). 3 maja 1798 r. gen. Dbrowski wkroczy do Rzymu na czele legionów polskich. Rezydowa na Kapitolu jako komendant wojskowy miasta. Pod koniec tego roku cz legionistów wzia udzia w zwyciskiej ofensywie Francji na Królestwo Neapolu, które wczeniej na krótko zdoao przej kontrol nad Rzymem, nim ulego Francuzom i Polakom pod Civita Castellana w grudniu 1798 r. Kluczow rol w tych dziaaniach wojennych miao take zdobycie przez Polaków twierdzy w Gaecie (30 grudnia).
Na pocztku 1799 r. pod broni stao ju 8300 polskich onierzy i oficerów. Ich udziaem – w przeciwiestwie do roku poprzedniego – stao si pasmo klsk. Po stronie austriackiej doczy korpus wojsk rosyjskich pod dowództwem Aleksandra Suworowa. W toku walk ulega niemal cakowitemu zniszczeniu II Legia Polska pod dowództwem gen. Rymkiewicza. I Legia gen. Dbrowskiego stara si z Austriakami i Rosjanami na terenie Lombardii nad Trebbi (czerwiec 1799 r.) i pod Novi (sierpie tego roku). Do pocztków 1800 r. polskie oddziay stopniay do niecaych dwóch tysicy onierzy.
Sownik Agencja
polska organizacja emigracyjna zaoona w 1794 r. w Paryu, po upadku powstania kociuszkowskiego. Na jej czele sta Franciszek Barss i Józef Wybicki. Agencja sprzeciwiaa si powstaniu zbrojnemu w kraju. Liczono przede wszystkim na dyplomatyczn i militarn pomoc Francji w walce o niepodlego.
Dyrektoriat
Konsulat
forma rzdów we Francji od zamachu 18 brumaire’a roku VIII (czyli 9 listopada 1799) przeprowadzonego przez Napoleona Bonapartego a do wprowadzenia przez niego Pierwszego Cesarstwa (18 maja 1804). Konsulat by wówczas najwyszym organem wadzy publicznej, odpowiednikiem rzdu, a wadz sprawowao trzech konsulów (przy czym faktycznie rzdzi Napoleon).
szlify
obecna nazwa to naramienniki; element munduru, na którym znajduj si naszywki wskazujce np. na stopie wojskowy lub przynaleno do danej jednostki
I koalicja antyfrancuska
sojusz antyfrancuski z lat 17921797, zawizany w dobie rewolucji francuskiej; pocztkowo wojn przeciw Francji toczyy Austria i Prusy, a po obaleniu monarchii (1792) i straceniu Ludwika XVI (1793) do koalicji doczyy take Wielka Brytania, Rosja, Holandia, Hiszpania, Toskania i Neapol.
Sowa kluczowe
Mapa interaktywna
Polecenie 1
Zapoznaj si z informacjami na mapie interaktywnej i odpowiedz na pytanie.
W których bitwach Polacy okazali si Napoleonowi niezbdni?
Polecenie 2
Na poniszej linii chronologicznej przedstawiono najwaniejsze wydarzenia dotyczce Legionów Polskich we Woszech wraz z tekstami ródowymi. Jaka bya atmosfera towarzyszca ich powstaniu? W jaki sposób zakoczya si suba legionistów u boku Napoleona?
Wpisz tekst tutaj…
gen. Józefa Zajczka.
gen. Napoleona Bonapartego.
Mantua
Ferrara
Gaeta
Mediolan
Rzym
Przestudiuj fragment wspomnie gen. Karola Kniaziewicza. Do fragmentów zamieszczonych w tabeli dopasuj odpowiedni komentarz.
„Zwycistwa Francuzów, rozkrzewiajca si we Woszech wolno podsycay nadzieje Polaków, którzy niedawno i wolno i byt polityczny utracili.”, „Dalekie to wprawdzie byy widoki, aby suc Francji, odzyska byt polityczny ojczyzny […].”, „[…] dawni wojskowi polscy przekadali walczy przeciw tym, którzy j rozszarpali, ni y w upokorzeniu na ujarzmionej ziemi.”, Autor krytykuje powody zacigania si polskich oficerów w szeregi Legionów Polskich we Woszech., Autor ocenia szanse na utworzenie si militarnych u boku Francji., Autor krytykuje postaw polskich oficerów.
Komentarz Fragment wspomnie generaa Karola Kniaziewicza
Da nam przykad Bonaparte… Wspomnienia i relacje onierzy polskich
Zwycistwa Francuzów, rozkrzewiajca si we Woszech wolno podsycay nadzieje Polaków, którzy niedawno i wolno i byt polityczny utracili. Rzd francuski, znajc Polaków do ojczyzny i wolnoci przywizanie, rzuci onej promyk, upowaniajc generaa Dbrowskiego do wystawienia we Woszech dwu legii z Polaków. Dalekie to wprawdzie byy widoki, aby suc Francji, odzyska byt polityczny ojczyzny, ale dawni wojskowi polscy przekadali walczy przeciw tym, którzy j rozszarpali, ni y w upokorzeniu na ujarzmionej ziemi. Ten pocig poprowadzi mi do Woch 1797 roku. Ju jedna legia pod dowództwem generaa Wielhorskiego wystawiona bya, druga si formowaa. Zastaem Napoleona w Campoformio, traktat pokoju ukadajcego, który, e si zerwie – podobnym byo Przedstawiony mu byem, po czym rozkaza mi da komend pierwszej legii.
“
Polaków, którzy niedawno i wolno i byt polityczny
utracili.”
„Dalekie to wprawdzie byy widoki, aby suc Francji, odzyska byt
polityczny ojczyzny […].”
„[…] dawni wojskowi
rozszarpali, ni y w upokorzeniu na ujarzmionej ziemi.”
wiczenie 5
Przestudiuj fragment XIX-wiecznej prozy odnoszcej si do epizodu z dziejów Legionów Polskich we Woszech. O jakim wydarzeniu jest w niej mowa? Porównaj j z informacjami zawartymi w legendzie mapy. Nastpnie sporód podanych niej odpowiedzi wybierz poprawn.
Stefan eromski
Popioy
“
obskoczona. Bro wydarto. […] I na grup dwudziestu oficerów artylerii zwalia si masa piechoty austriackiej z nastawionym bagnetem.
ródo: Stefan eromski, Popioy, 1902, s. 120.
walka midzy Austriakami i Francuzami podczas oblenia Mantui
kapitulacja Gaety i i aresztowanie austriackich onierzy
kapitulacja Mantui i aresztowanie polskich legionistów
Wykres sporzdzony na podstawie nastpujcej tabeli:
Kociuszko (1794) 6000
Europejskie konflikty dyplomatyczne
Legiony w 80 procentach rekrutoway si z pojmanych jeców austriackich, reszta to ochotnicy, gównie z wielkich miast Rzeczypospolitej. W cigu pierwszych piciu lat przez Legiony przewino si ok. 25 tys. ludzi. Kadra oficerska Legionów w 90 procentach skadaa si z drobnej szlachty. Ju w 1797 roku Legiony osigny 6 do 7 tysicy ludzi. Bya to powana sia bojowa, jeli uwiadomimy sobie, e Kociuszko mia pod Racawicami 6 tys. ludzi, a gen. Bonaparte podbija Itali majc ok. 25-30 tys. onierzy.
ródo: Wadysaw Zajewski, Europejskie konflikty dyplomatyczne, Kraków 2012, s. 17.
“
Kociuszko (1794) 6000
Dbrowski (1797) 7000
Pochodzenie spoeczne rekrutów wchodzcych w skad armii napoleoskiej w 1797 r.
Sia bojowa Legionów Polskich we Woszech
Sia bojowa Legionów Polskich we Woszech na tle wybranych przykadów z epoki
Pochodzenie spoeczne legionistów polskich we Woszech na tle formacji militarnych Tadeusza Kociuszki i Napoleona Bonapartego
Skad kadry oficerskiej Legionów Polskich we Woszech
wiczenie 7
Przeanalizuj malarskie przedstawienie bitwy pod Marengo, jakie stworzy w 1802 r. uczestnik starcia – malarz Louis-François Lejeune. Nastpnie nanie na obraz w odpowiednich miejscach podane niej elementy. Sprawd, pod czyim dowództwem walczyli w tej bitwie polscy legionici. Jak odegrali w niej rol? Czy zostali oni przedstawieni na obrazie? Czy to obraz realistyczny, czy symboliczny? Oszacuj, która ze stron poniosa wiksze straty.
Pod czyim dowództwem walczyli w tej bitwie polscy legionici?
Jak rol odegrali w niej legionici?
Zapoznaj si z opisem etapów bitwy pod Marengo. Uzupenij tekst pojciami z zakresu historii wojskowoci.
Bitwa pod Marengo rozegraa si w dwóch fazach. Pierwsz stanowio waciwe
zakoczone klsk Francuzów. W fazie tej kolejne natarcia austriackie doprowadziy stron
francusk do zuycia , wyczerpania w sferze materialnej i moralnej, wreszcie do
zarzdzenia . Dla Francuzów ta cz bitwy miaa i charakter obronny, postpy
austriackie powstrzymywane byy miejscowymi, doranymi . Bonaparte stara si za
wszelk cen utrzyma nieprzerwany front w oczekiwaniu na Desaix’go. Walk
obronn Francuzów mona równie podzieli na kilka czci, w tym starcie stray przedniej na
zachód od Marenga, linii potoku Fontanone, obrona wsi Marengo oraz Castel-
Ceriolo i wreszcie odwrót.
Druga faza bitwy miaa charakter zupenie odmienny. Francuzi, którzy przez wiele godzin
trwali w rozpaczliwej obronie, po wzmocnieniu Boudeta przeszli do nagego
. Zatrzymao ono i osadzio rozpoczty przez przeciwnika ; zosta on
zarzdzony w przekonaniu o cakowitym wojsk Bonapartego. Wejcie do bitwy si
przyprowadzonych przez Desaix’go wywoao pierwszy kryzys w szeregach austriackich.
Spotgowaa go wykonana przez gen. François Kellermanna, która staa si
pocztkiem wojsk barona Melasa. Bitw zakoczy pocig Francuzów za wojskami
austriackimi.
obrona kontruderzenia dywizj kontrnatarciami
Przeczytaj i przeanalizuj fragment mowy Tadeusza Kociuszki skierowanej do polskich legionistów. Nastpnie wska w tekcie te fragmenty, w których: zachca on legionistów do wytrwaoci, zdobywania dowiadczenia wojskowego i rozwijania umiejtnoci przydatnych ojczynie (kolor czerwony), dzieli si wasnymi odczuciami i wspomnieniami (kolor zielony).
22 sierpnia 1798 „Bracia onierze! Najprzykrzejszy by moment ycia mego, gdy skutkiem nieszczliwych przeznacze rozstajc si z Wami, nie mogem owiadczy Wam wdzicznoci narodowej za okazane dowody obywatelstwa i walecznoci waszej w obronie kochanej ojczyzny, wydobyty z wizów rosyjskiej niewoli, a dzi zupenie wolny, wam kochani bracia, najczulsze wyrazy dzików [pisownia oryginalna] i szacunku mego zasyam. Niech ten sam duch mstwa i mioci ojczyzny, który was w stronie kraju napenia, bezprzestannie oywia; zachowajcie dla nieprzyjació ojczystych równ nienawi. Wasnoci wasze stay si ich upem i oddzielili was od krewnych, on i dzieci waszych, poczytuj was za wygnaców, gotuj kajdany i mczarnie dla tych, których by dosic mogli. Lecz onierze! Jeeli wam pod przemoc nieszczcia ulec przyszo, nie jestecie jeszcze pokonanymi, wiem, e pory tylko pomszczenia si za ojczyzn oczekujecie. Niecierpliwo moja w tym razie równ jest waszej. Przyjdzie ta pora dana i prdzej moe, nili si dzi spodziewacie, dlatego starajcie si usilnie oy czas teraniejszy na sposobienie si w stanie obroców ojczyzny, do którego was naród powoa. Zachowajcie prawida karnoci i subordynacji wojskowej […]. Trwajcie w nierozerwalnej jednoci i przyjani z Francuzami i Cisalpinami, których wolnoci posikowymi obrocami jestecie. Niech kady z was stara si naby umiejtnoci czytania i pisania rodowitym jzykiem. Pomnijcie obywatele, e jestecie zawizkiem siy zbrojnej narodu polskiego”.
Zapoznaj si z fragmentem opracowania naukowego, a nastpnie zaznacz w tekcie mowy Kociuszki kolorem niebieskim fragment, w którym odnosi si do opisanych niej wydarze.
Tadeusz Kociuszko w oczach artystów i historyków
“
Dlaczego Kociuszko naoy mundur generaa armii amerykaskiej?
zgodnie z ceremoni do wadcy. Jak si ubra […] genera lejtnant wojska polskiego? Naoy mundur generaa armii amerykaskiej.
ródo: Tadeusz Kociuszko w oczach artystów i historyków, red. E. Biernacka, Warszawa 1995, s. 69.
Dla nauczyciela
Podstawa programowa:
zakres podstawowy
3) przedstawia przykady zaangaowania si Polaków po stronie Napoleona, z uwzgldnieniem Legionów Polskich we Woszech.
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
przedstawia okolicznoci i powody utworzenia polskich si wojskowych we Woszech. wskazuje miejsca najwaniejszych bitew z udziaem Legionów Polskich. ocenia konsekwencje zaangaowania si Polaków po stronie Napoleona w latach 1797– 1800.
Strategie nauczania:
Formy zaj:
praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach, praca caego zespou klasowego.
rodki dydaktyczne:
Przebieg zaj:
Przed zajciami uczniowie zapoznaj si z treci tekstu gównego emateriau (bez multimedium).
Faza wstpna
1. Nauczyciel przedstawia cel zaj: Przeledzicie proces formowania si Legionów Polskich we Woszech i szlak bojowy Polaków, a nastpnie ocenicie konsekwencje zaangaowania si Polaków po stronie Napoleona.
2. Nauczyciel inicjuje rozmow wprowadzajc w temat, mówic: Kady z nas zna – a przynajmniej powinien zna – hymn Polski, czyli Pie Legionów Polskich. Czy które z was mogoby przypomnie pierwsz i drug zwrotk oraz refren hymnu? Jeden z uczniów (wskazany przez nauczyciela lub ochotnik) recytuje fragment tekstu hymnu.
3. Nauczyciel rozpoczyna krótk dyskusj. Pyta uczniów:
Czy mona mówi o romantycznej wizji Józefa Wybickiego, czy raczej o konkretnym celu, z powodu którego powsta Mazurek Dbrowskiego? Jakie emocje mogy towarzyszy twórcy hymnu i polskim onierzom, dla których powstaa ta pie?
Uczniowie podaj swoje propozycje i wspólnie je omawiaj.
Faza realizacyjna
1. Odnoszc si do odpowiedzi uczniów, nauczyciel podkrela nadzieje, jakie towarzyszyy osobie Napoleona Bonapartego i powstaniu Legionów Polskich we Woszech. Pyta uczniów, jakie idee i wzory przywiecay formowaniu i organizacji legionów? Uczniowie podaj swoje propozycje (na bazie wiedzy z emateriau), a prowadzcy wyjania ewentualne wtpliwoci. Nastpnie wywietla map prezentujc szlak Legionów.
2. Uczniowie wykonuj wiczenia 3 i 4 z emateriau. Nauczyciel upewnia si, e zadania zostay poprawnie wykonane i udziela informacji zwrotnej.
3. W kolejnym kroku prowadzcy prosi uczniów, aby zapoznali si z map interaktywn i opisami bitew w wojnie francuskoaustriackiej, w których uczestniczyli legionici. Mog te wykorzysta jako pomoc lini chronologiczn z najwaniejszymi wydarzeniami. Nauczyciel prosi, aby zwrócili uwag na konsekwencje bitew dla Polaków i Francuzów. Uczniowie wykonuj wiczenie 5.
4. Nastpnie dzieli uczniów na cztery grupy. Zapowiada, e bd przygotowywali w grupach analiz SWOT. Wprowadza temat analizy: Wyobracie sobie, e jestecie dowódcami Legionów Polskich po wieo zakoczonej kampanii woskiej. Musicie podj decyzj, czy nadal angaowa si po stronie Napoleona. Przeprowadcie analiz SWOT. Zacznijcie od analizy sytuacji swojej i swoich onierzy oraz sprawy polskiej u boku Napoleona na pocztku XIX w. Zapiszcie jej plusy i minusy (Satisfactions and Weaknesses). Nastpnie ocecie szanse (Opportunities) i zagroenia (Threats) dalszego zaangaowania si w walki prowadzone przez Napoleona, uwzgldniajc ich dotychczasowy przebieg oraz wasne ambicje i oczekiwania spoeczne.
5. Uczniowie na podstawie tekstów ródowych i materiaów ikonograficznych przygotowuj swoje argumenty. Nauczyciel wyznacza czas na realizacj zadania i rysuje na tablicy/wywietla na tablicy interaktywnej tabel do analizy SWOT.
6. Po upywie wyznaczonego czasu chtne lub wybrane osoby z klasy umieszczaj we waciwych miejscach tabeli swoje argumenty. Nauczyciel z uczniami dokonuje analizy. Prosi ucznia lub uczennic o podsumowanie wyników.
Faza podsumowujca
1. Podsumowujc prac uczniów, nauczyciel wraca do pocztkowej dyskusji na temat treci hymnu Polski. Inicjuje krótk dyskusj i zadaje uczniom pytanie: Czy nadzieje polskich legionistów, które zawar w tekcie Józef Wybicki, zostay spenione?
2. Na zakoczenie nauczyciel dokonuje oceny pracy wylosowanej grupy. Prosi o samoocen uczniów dotyczc wspópracy w zespole oraz wykonanego zadania. Dokonuje oceny pracy wybranych uczniów.
Praca domowa:
1. Przeanalizuj fragment mowy Tadeusza Kociuszki skierowanej do polskich legionistów (wiczenie 8 z emateriau), a nastpnie wykonaj polecenia z wiczenia. Na podstawie tekstów z lekcji opisz, w jaki sposób naczelnik insurekcji kociuszkowskiej odnosi si do idei Legionów Polskich we Woszech oraz do samego Napoleona Bonapartego.
2. Poszukaj pozostaych zwrotek Mazurka Dbrowskiego. W oryginalnym rkopisie ostatnia zwrotka odnosi si do postaci wanej dla historii Polski. O kogo chodzi? I co oznaczaj sowa tej zwrotki?
Materiay pomocnicze:
Stanisaw Grodziski, Eligiusz Kozowski, Polska zniewolona 1795–1806. Dzieje Narodu i Pastwa Polskiego, t. 3, KAW, Warszawa 1987.
Roman Wapiski, Historia polskiej myli politycznej XIX i XX wieku, Arche, Gdask 1997.
Stefan eromski, Popioy; strona https://wolnelektury.pl.
Da nam przykad Bonaparte… Wspomnienia i relacje onierzy polskich 1796–1815. Wybór, komentarze i przypisy Robert Bielecki, oprac. tekstów Andrzej Tyszka, t. 1– 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984.
Tekst Mazurka Dbrowskiego wedug pisowni rkopisu Wybickiego – Wikipedia, haso „Hymn Polski”.
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium:
Innym sposobem wykorzystania mapy moe by przygotowanie przez wybranych (chtnych) uczniów prezentacji powiconej szlakowi bojowemu polskich legionów we Woszech.
Tadeusz Kociuszko w oczach artystów i historyków, red. E. Biernacka, Warszawa 1995. Zajewski Wadysaw, Europejskie konflikty dyplomatyczne, Kraków 2012. eromski Stefan, Popioy, 1902. Da nam przykad Bonaparte… Wspomnienia i relacje onierzy polskich, t. 1, red. komentarze i przypisy R. Bielecki, opr. tekstów A. Tyszka, Kraków 1984.
Kady z nas zna sowa hymnu polskiego, czyli Pieni Legionów Polskich. Czy pamitamy jednak, co znacz wielokrotnie powtarzane sowa „z ziemi woskiej do Polski”? To przecie nic innego jak zapisana w pieni zapowied kontynuowania walki zbrojnej o niepodlego kraju i marzenie o powrocie do wolnej Polski. Toczce si na przeomie XVIII i XIX w. na terenie Italii dziaania wojenne daway Polakom moliwo wystpienia przeciwko Austrii, u boku generaa Napoleona Bonapartego i sojuszniczej Republiki Lombardzkiej. Czy rzeczywicie udao si zrealizowa patriotyczne plany? Jakie korzyci odnieli sami legionici, a jakie sprawa polska na wspópracy z Napoleonem?
Twoje cele
Przedstawisz okolicznoci i powody utworzenia polskich si wojskowych we Woszech. Wskaesz miejsca najwaniejszych bitew z udziaem Legionów Polskich. Ocenisz konsekwencje zaangaowania si Polaków po stronie Napoleona w latach 1797–1800.
Sztandar 1 Legii Legionów Polskich we Woszech. ródo: Maciej Szczepaczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.
Powstanie Legionów Polskich i ich walki we Woszech
Przeczytaj
Po upadku powstania kociuszkowskiego i ostatnim rozbiorze Rzeczypospolitej polscy emigranci polityczni we Francji (skupieni w tzw. Agencji) podjli starania o utworzenie polskich oddziaów militarnych. Francja w latach 17921797 prowadzia wojn z I koalicj antyfrancusk, do której naleao kilka europejskich mocarstw, m.in. Austria, std te intensywnie prowadzia nowe zacigi do armii. Wadze republiki, czyli Dyrektoriat, wyraziy zgod, jednak zapisy konstytucji kraju zabraniay im przyjmowa na swój od obcokrajowców. Dlatego jako miejsce ich ewentualnej rekrutacji wskazay Pówysep Apeniski, gdzie w walkach z Austri oddziay Polaków wspomaga miayby sojusznicz Lombardi (na ilustracji poniej: wygrana przez Napoleona bitwa pod Lodi w Lombardii). Polskim oficerom i onierzom zaproponowano te tamtejsze obywatelstwo.
Louis-François Lejeune, Genera Bonaparte wydaje rozkazy w bitwie pod Lodi (1796), obraz z 1804 r. Bitwa przesdzia o losie Austriaków, którzy musieli opuci Lombardi i odda Mediolan w rce Francuzów. Napoleon powoa do ycia Republik Transpadask, cieszc si wzgldn suwerennoci. W nastpnym roku zostaa ona przeksztacona w Republik Cisalpisk. ródo: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Plan ten zyska akceptacj Napoleona Bonapartego, ówczesnego dowódcy armii francuskiej we Woszech. W efekcie 9 stycznia 1797 r. polski genera Jan Henryk Dbrowski podpisa umow dotyczc utworzenia Legionów Polskich na subie Republiki Lombardzkiej (nosia te nazw Republiki Transpadaskiej). Od tej pory przez kilka nastpnych lat Polacy walczyli na obszarze Italii. Mimo lombardzkiego obywatelstwa otrzymali mundury wzorowane na polskich i prawo powrotu do kraju, gdy zakocz wojenn sub.
Legiony Polskie posikujce Lombardi Tak brzmiaa oficjalna nazwa Legionów Polskich we Woszech. Oddziay te otrzymay mundury wzorowane na ubiorach polskiej kawalerii narodowej i sztandary zblione do polskich. Na onierskich szlifach polskich legionistów we Woszech widnia woski napis „Ludzie wolni s brami”. Do mundurów przypinano trójkolorowe kokardy symbolizujce ideay rewolucji francuskiej, a take protekcj Republiki Francuskiej. Przyjrzyj si ilustracjom w galerii poniej i wska, czym wyraao si podobiestwo szczegóów umundurowania.
Szkoa demokracji Kadr oficersk Legionów Polskich stanowili ochotnicy, którzy na wezwanie Dbrowskiego przybyli z kraju do Woch, na wasny koszt. Zacigali si do nowego wojska take oficerowie powstaczy przebywajcy na emigracji we Francji i we Woszech, którzy schronili si tam po upadku powstania kociuszkowskiego w 1794 r. Szeregowych onierzy rekrutowano sporód jeców wojennych z armii austriackiej, w której suyy wówczas tysice chopów z Galicji. W maju 1797 r. Legiony Polskie liczyy ju okoo siedem tys. onierzy. Utworzone
W tamtej epoce, podobnie jak wczeniej, w wikszoci europejskich armii od szeregowych onierzy nie wymagano niczego poza karnoci. Pierwszym krajem, w którym zmienio si podejcie do onierza, bya rewolucyjna Francja. ladem francuskich rozwiza pody gen. Jan Henryk Dbrowski, który zadba o demokratyczny charakter podlegych sobie si zbrojnych. Po raz pierwszy w historii polskiej armii szeregowi rekruci mogli awansowa za zasugi wojskowe, bez wzgldu na swoje pochodzenie spoeczne. By to wielki przeom. Synowie chopów, mieszczan i drobnej szlachty zyskali szans na kariery oparte na odwadze i pracowitoci, a nie tylko szlacheckim urodzeniu.
Wewntrzne sdownictwo, na wzór francuski, odrzucao kary cielesne, oficerowie za zobowizani byli zwraca si do onierzy sowem „obywatelu”. Legionici, z których bardzo wielu byo analfabetami, w czasie wolnym uczyli si czyta i pisa. Zachcano ich take do poszerzania wiedzy, poznawania matematyki, historii ojczystej, geografii i jzyków obcych. Odczytywano im wybór wiadomoci ze wiata i tumaczone na jzyk polski fragmenty dzie literackich. Bya to w duej mierze zasuga Józefa Wybickiego, wspótwórcy polskich si zbrojnych i autora Pieni Legionów Polskich.
Zawierzeni Kociuszce Po uwolnieniu przez cara Tadeusz Kociuszko wyruszy na kilkanacie miesicy do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Fetowano go tam jako polskiego i amerykaskiego bohatera narodowego. Gdy w drodze powrotnej wiosn 1798 r. dotar do Francji, powita go tam raport gen. Dbrowskiego, symbolicznie skadajcy w jego rce komend Legionów Polskich. Oficerowie w uroczystym adresie pisali do naczelnika: „Nie dla innych widoków widzisz raz jeszcze Europ, tylko eby nas doprowadzi do ziemi ojców naszych”. Autorytet Kociuszki by bardzo legionistom potrzebny – ten odwzajemni si odezwami „do braci onierzy” i „do braci kolegów” (tj. oficerów).
Polityka szabli i jej koszty
Cakowita zaleno gen. Dbrowskiego od strategii i planów Napoleona sprawiaa, e polscy legionici czciej od triumfu przeywali rozczarowanie jego decyzjami politycznymi. Ju w pocztkach istnienia formacji polscy onierze odebrali nakaz stumienia antyfrancuskiego powstania w Rzeczypospolitej Weneckiej, która stracia wówczas swoj wielowiekow suwerenno i staa si jedn z francuskich zdobyczy. Zaledwie w kilka miesicy po utworzeniu Legionów Polskich rozpoczy si kilkumiesiczne rokowania Bonapartego z Austri.
Ich efektem byo zawarcie 17 padziernika 1797 r. pokoju w Campo Formio (zdjcie traktatu na ilustracji obok). Traktat przewidywa przekazanie czci ziem wchodzcych w skad Austrii w rce francuskie. Do Francji przyczono Niderlandy Austriackie (dzisiejsza Belgia) i niektóre wyspy na Morzu ródziemnym. Austria zachowaa Wenecj, a wraz z ni punkt oparcia we Woszech. W zamian zgodzia si uzna niepodlego Republiki
Cisalpiskiej (utworzona w 1797 roku z poczenia Republiki Lombardzkiej i Cispadaskiej) oraz Republiki Liguryjskiej, utworzonej z terytoriów Republiki Genui.
Polscy sojusznicy stali si w tej sytuacji obcieniem dla Napoleona. Porozumienia pokojowe z Austri z jednej strony, a utworzenie Republiki Cisalpiskiej z drugiej zmieniay sytuacj Legionów. Oddaliy polskie nadzieje na szybki powrót legionistów „z ziemi woskiej do Polski” (jak gosiy sowa pieni napisanej niedugo póniej przez Józefa Wybickiego). Od tej pory polskie siy dziaay we Woszech jako Polski Korpus Posikowy wspomnianej wyej, nowo utworzonej Republiki Cisalpiskiej ze stolic w Mediolanie.
Republika Cisalpiska (zaznaczona na mapie na zielono) miaa krótki ywot. Powstaa w 1797 r., a ju niecae pi lat póniej zostaa przeksztacona w Republik Wosk. ródo: Adolphus William Ward, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Jak wspomina Józef Wybicki, po pokoju w Campo Formio w pierwszym momencie „generaowie potracili gowy, puszczono krew Wielhorskiemu, zachorowa Dbrowski”. Byy to oznaki rozgoryczenia i rozczarowania. Polacy zdawali sobie jednak spraw, e nie naley okazywa niezadowolenia, by nie dopuci do ograniczenia lub likwidacji polskiego
Traktat pokojowy w Campo Formio, podpisany m.in. przez Napoleona Bonapartego. ródo: domena publiczna.
wojska. Poza tym suchano aluzji Bonapartego o nietrwaoci pokoju i zacht do wytrwania. Dziki temu, przy moralnym wsparciu Tadeusza Kociuszki, Jan Henryk Dbrowski kontynuowa starania o rozbudow formacji. Stworzono wówczas artyleri konn i zaczto organizowa kolejny puk jazdy.
Wród zada wyznaczonych polskiej formacji znalaza si pacyfikacja chopskich buntów i lokalnych powsta (np. w Weronie), inspirowanych przez zwolenników starego porzdku. I Legia gen. Dbrowskiego w grudniu 1797 r. wkroczya do Pastwa Kocielnego, zajmujc kolejne twierdze i miasta oraz przecierajc szlak dla wojsk francuskich (w lutym 1798 r. Francuzi zajli Rzym i utworzyli Republik Rzymsk).
Pocztek walk z II koalicj antyfrancusk
Pesymistyczne przewidywania Napoleona (na ilustracji obok) co do trwaoci pokoju z Austri, koczcego zmagania z pierwsz koalicj antyfrancusk, okazay si suszne. W 1798 r. przeciw Francji zawizaa si druga koalicja – silniejsza ni poprzednia, bo wzmocniona udziaem Rosji. Powstaa wówczas, gdy mody genera Napoleon Bonaparte, po opanowaniu sytuacji na Pówyspie Apeniskim, na polecenie Dyrektoriatu wojowa w Egipcie. Wraz z Rosj do walki ruszyy Austria, Turcja, Wielka Brytania, a na Pówyspie Apeniskim – Królestwo Neapolu i Królestwo Sardynii. W pocztkach aktywnoci drugiej koalicji Francja stracia wszystkie zdobycze kampanii woskiej z 1797 r. Napoleon postanowi wzi sprawy w swoje rce. Po powrocie do Francji na drodze zamachu stanu sign po wadz i stan na czele nowo utworzonego organu wadzy: Konsulatu.
Bonaparte musia znów podj walk z wrogiem, który by ju nad Renem i odnosi sukcesy we Woszech. Jego plan polega na rozwiniciu dziaa przeciwko Austrii na obu tych frontach. Genera Moreau dowodzi 100tysiczn armi majc walczy w Niemczech, sam Bonaparte obj dowództwo nad armi we Woszech.
Antoine-Jean Gros, Pierwszy konsul Bonaparte, 1802 r. W jaki sposób malarz przedstawi Napoleona? ródo: domena publiczna.
Take polskie Legiony znów ruszyy do walki. W trakcie zmaga uczestniczyli oni – realizujc cele wskazane przez Napoleona – w okupacji Pastwa Kocielnego, a nastpnie w obronie Republiki Rzymskiej (jednego z pastewek utworzonych przez Francuzów - patrz tabela powyej). 3 maja 1798 r. gen. Dbrowski wkroczy do Rzymu na czele legionów polskich. Rezydowa na Kapitolu jako komendant wojskowy miasta. Pod koniec tego roku cz legionistów wzia udzia w zwyciskiej ofensywie Francji na Królestwo Neapolu, które wczeniej na krótko zdoao przej kontrol nad Rzymem, nim ulego Francuzom i Polakom pod Civita Castellana w grudniu 1798 r. Kluczow rol w tych dziaaniach wojennych miao take zdobycie przez Polaków twierdzy w Gaecie (30 grudnia).
Na pocztku 1799 r. pod broni stao ju 8300 polskich onierzy i oficerów. Ich udziaem – w przeciwiestwie do roku poprzedniego – stao si pasmo klsk. Po stronie austriackiej doczy korpus wojsk rosyjskich pod dowództwem Aleksandra Suworowa. W toku walk ulega niemal cakowitemu zniszczeniu II Legia Polska pod dowództwem gen. Rymkiewicza. I Legia gen. Dbrowskiego stara si z Austriakami i Rosjanami na terenie Lombardii nad Trebbi (czerwiec 1799 r.) i pod Novi (sierpie tego roku). Do pocztków 1800 r. polskie oddziay stopniay do niecaych dwóch tysicy onierzy.
Sownik Agencja
polska organizacja emigracyjna zaoona w 1794 r. w Paryu, po upadku powstania kociuszkowskiego. Na jej czele sta Franciszek Barss i Józef Wybicki. Agencja sprzeciwiaa si powstaniu zbrojnemu w kraju. Liczono przede wszystkim na dyplomatyczn i militarn pomoc Francji w walce o niepodlego.
Dyrektoriat
Konsulat
forma rzdów we Francji od zamachu 18 brumaire’a roku VIII (czyli 9 listopada 1799) przeprowadzonego przez Napoleona Bonapartego a do wprowadzenia przez niego Pierwszego Cesarstwa (18 maja 1804). Konsulat by wówczas najwyszym organem wadzy publicznej, odpowiednikiem rzdu, a wadz sprawowao trzech konsulów (przy czym faktycznie rzdzi Napoleon).
szlify
obecna nazwa to naramienniki; element munduru, na którym znajduj si naszywki wskazujce np. na stopie wojskowy lub przynaleno do danej jednostki
I koalicja antyfrancuska
sojusz antyfrancuski z lat 17921797, zawizany w dobie rewolucji francuskiej; pocztkowo wojn przeciw Francji toczyy Austria i Prusy, a po obaleniu monarchii (1792) i straceniu Ludwika XVI (1793) do koalicji doczyy take Wielka Brytania, Rosja, Holandia, Hiszpania, Toskania i Neapol.
Sowa kluczowe
Mapa interaktywna
Polecenie 1
Zapoznaj si z informacjami na mapie interaktywnej i odpowiedz na pytanie.
W których bitwach Polacy okazali si Napoleonowi niezbdni?
Polecenie 2
Na poniszej linii chronologicznej przedstawiono najwaniejsze wydarzenia dotyczce Legionów Polskich we Woszech wraz z tekstami ródowymi. Jaka bya atmosfera towarzyszca ich powstaniu? W jaki sposób zakoczya si suba legionistów u boku Napoleona?
Wpisz tekst tutaj…
gen. Józefa Zajczka.
gen. Napoleona Bonapartego.
Mantua
Ferrara
Gaeta
Mediolan
Rzym
Przestudiuj fragment wspomnie gen. Karola Kniaziewicza. Do fragmentów zamieszczonych w tabeli dopasuj odpowiedni komentarz.
„Zwycistwa Francuzów, rozkrzewiajca si we Woszech wolno podsycay nadzieje Polaków, którzy niedawno i wolno i byt polityczny utracili.”, „Dalekie to wprawdzie byy widoki, aby suc Francji, odzyska byt polityczny ojczyzny […].”, „[…] dawni wojskowi polscy przekadali walczy przeciw tym, którzy j rozszarpali, ni y w upokorzeniu na ujarzmionej ziemi.”, Autor krytykuje powody zacigania si polskich oficerów w szeregi Legionów Polskich we Woszech., Autor ocenia szanse na utworzenie si militarnych u boku Francji., Autor krytykuje postaw polskich oficerów.
Komentarz Fragment wspomnie generaa Karola Kniaziewicza
Da nam przykad Bonaparte… Wspomnienia i relacje onierzy polskich
Zwycistwa Francuzów, rozkrzewiajca si we Woszech wolno podsycay nadzieje Polaków, którzy niedawno i wolno i byt polityczny utracili. Rzd francuski, znajc Polaków do ojczyzny i wolnoci przywizanie, rzuci onej promyk, upowaniajc generaa Dbrowskiego do wystawienia we Woszech dwu legii z Polaków. Dalekie to wprawdzie byy widoki, aby suc Francji, odzyska byt polityczny ojczyzny, ale dawni wojskowi polscy przekadali walczy przeciw tym, którzy j rozszarpali, ni y w upokorzeniu na ujarzmionej ziemi. Ten pocig poprowadzi mi do Woch 1797 roku. Ju jedna legia pod dowództwem generaa Wielhorskiego wystawiona bya, druga si formowaa. Zastaem Napoleona w Campoformio, traktat pokoju ukadajcego, który, e si zerwie – podobnym byo Przedstawiony mu byem, po czym rozkaza mi da komend pierwszej legii.
“
Polaków, którzy niedawno i wolno i byt polityczny
utracili.”
„Dalekie to wprawdzie byy widoki, aby suc Francji, odzyska byt
polityczny ojczyzny […].”
„[…] dawni wojskowi
rozszarpali, ni y w upokorzeniu na ujarzmionej ziemi.”
wiczenie 5
Przestudiuj fragment XIX-wiecznej prozy odnoszcej si do epizodu z dziejów Legionów Polskich we Woszech. O jakim wydarzeniu jest w niej mowa? Porównaj j z informacjami zawartymi w legendzie mapy. Nastpnie sporód podanych niej odpowiedzi wybierz poprawn.
Stefan eromski
Popioy
“
obskoczona. Bro wydarto. […] I na grup dwudziestu oficerów artylerii zwalia si masa piechoty austriackiej z nastawionym bagnetem.
ródo: Stefan eromski, Popioy, 1902, s. 120.
walka midzy Austriakami i Francuzami podczas oblenia Mantui
kapitulacja Gaety i i aresztowanie austriackich onierzy
kapitulacja Mantui i aresztowanie polskich legionistów
Wykres sporzdzony na podstawie nastpujcej tabeli:
Kociuszko (1794) 6000
Europejskie konflikty dyplomatyczne
Legiony w 80 procentach rekrutoway si z pojmanych jeców austriackich, reszta to ochotnicy, gównie z wielkich miast Rzeczypospolitej. W cigu pierwszych piciu lat przez Legiony przewino si ok. 25 tys. ludzi. Kadra oficerska Legionów w 90 procentach skadaa si z drobnej szlachty. Ju w 1797 roku Legiony osigny 6 do 7 tysicy ludzi. Bya to powana sia bojowa, jeli uwiadomimy sobie, e Kociuszko mia pod Racawicami 6 tys. ludzi, a gen. Bonaparte podbija Itali majc ok. 25-30 tys. onierzy.
ródo: Wadysaw Zajewski, Europejskie konflikty dyplomatyczne, Kraków 2012, s. 17.
“
Kociuszko (1794) 6000
Dbrowski (1797) 7000
Pochodzenie spoeczne rekrutów wchodzcych w skad armii napoleoskiej w 1797 r.
Sia bojowa Legionów Polskich we Woszech
Sia bojowa Legionów Polskich we Woszech na tle wybranych przykadów z epoki
Pochodzenie spoeczne legionistów polskich we Woszech na tle formacji militarnych Tadeusza Kociuszki i Napoleona Bonapartego
Skad kadry oficerskiej Legionów Polskich we Woszech
wiczenie 7
Przeanalizuj malarskie przedstawienie bitwy pod Marengo, jakie stworzy w 1802 r. uczestnik starcia – malarz Louis-François Lejeune. Nastpnie nanie na obraz w odpowiednich miejscach podane niej elementy. Sprawd, pod czyim dowództwem walczyli w tej bitwie polscy legionici. Jak odegrali w niej rol? Czy zostali oni przedstawieni na obrazie? Czy to obraz realistyczny, czy symboliczny? Oszacuj, która ze stron poniosa wiksze straty.
Pod czyim dowództwem walczyli w tej bitwie polscy legionici?
Jak rol odegrali w niej legionici?
Zapoznaj si z opisem etapów bitwy pod Marengo. Uzupenij tekst pojciami z zakresu historii wojskowoci.
Bitwa pod Marengo rozegraa si w dwóch fazach. Pierwsz stanowio waciwe
zakoczone klsk Francuzów. W fazie tej kolejne natarcia austriackie doprowadziy stron
francusk do zuycia , wyczerpania w sferze materialnej i moralnej, wreszcie do
zarzdzenia . Dla Francuzów ta cz bitwy miaa i charakter obronny, postpy
austriackie powstrzymywane byy miejscowymi, doranymi . Bonaparte stara si za
wszelk cen utrzyma nieprzerwany front w oczekiwaniu na Desaix’go. Walk
obronn Francuzów mona równie podzieli na kilka czci, w tym starcie stray przedniej na
zachód od Marenga, linii potoku Fontanone, obrona wsi Marengo oraz Castel-
Ceriolo i wreszcie odwrót.
Druga faza bitwy miaa charakter zupenie odmienny. Francuzi, którzy przez wiele godzin
trwali w rozpaczliwej obronie, po wzmocnieniu Boudeta przeszli do nagego
. Zatrzymao ono i osadzio rozpoczty przez przeciwnika ; zosta on
zarzdzony w przekonaniu o cakowitym wojsk Bonapartego. Wejcie do bitwy si
przyprowadzonych przez Desaix’go wywoao pierwszy kryzys w szeregach austriackich.
Spotgowaa go wykonana przez gen. François Kellermanna, która staa si
pocztkiem wojsk barona Melasa. Bitw zakoczy pocig Francuzów za wojskami
austriackimi.
obrona kontruderzenia dywizj kontrnatarciami
Przeczytaj i przeanalizuj fragment mowy Tadeusza Kociuszki skierowanej do polskich legionistów. Nastpnie wska w tekcie te fragmenty, w których: zachca on legionistów do wytrwaoci, zdobywania dowiadczenia wojskowego i rozwijania umiejtnoci przydatnych ojczynie (kolor czerwony), dzieli si wasnymi odczuciami i wspomnieniami (kolor zielony).
22 sierpnia 1798 „Bracia onierze! Najprzykrzejszy by moment ycia mego, gdy skutkiem nieszczliwych przeznacze rozstajc si z Wami, nie mogem owiadczy Wam wdzicznoci narodowej za okazane dowody obywatelstwa i walecznoci waszej w obronie kochanej ojczyzny, wydobyty z wizów rosyjskiej niewoli, a dzi zupenie wolny, wam kochani bracia, najczulsze wyrazy dzików [pisownia oryginalna] i szacunku mego zasyam. Niech ten sam duch mstwa i mioci ojczyzny, który was w stronie kraju napenia, bezprzestannie oywia; zachowajcie dla nieprzyjació ojczystych równ nienawi. Wasnoci wasze stay si ich upem i oddzielili was od krewnych, on i dzieci waszych, poczytuj was za wygnaców, gotuj kajdany i mczarnie dla tych, których by dosic mogli. Lecz onierze! Jeeli wam pod przemoc nieszczcia ulec przyszo, nie jestecie jeszcze pokonanymi, wiem, e pory tylko pomszczenia si za ojczyzn oczekujecie. Niecierpliwo moja w tym razie równ jest waszej. Przyjdzie ta pora dana i prdzej moe, nili si dzi spodziewacie, dlatego starajcie si usilnie oy czas teraniejszy na sposobienie si w stanie obroców ojczyzny, do którego was naród powoa. Zachowajcie prawida karnoci i subordynacji wojskowej […]. Trwajcie w nierozerwalnej jednoci i przyjani z Francuzami i Cisalpinami, których wolnoci posikowymi obrocami jestecie. Niech kady z was stara si naby umiejtnoci czytania i pisania rodowitym jzykiem. Pomnijcie obywatele, e jestecie zawizkiem siy zbrojnej narodu polskiego”.
Zapoznaj si z fragmentem opracowania naukowego, a nastpnie zaznacz w tekcie mowy Kociuszki kolorem niebieskim fragment, w którym odnosi si do opisanych niej wydarze.
Tadeusz Kociuszko w oczach artystów i historyków
“
Dlaczego Kociuszko naoy mundur generaa armii amerykaskiej?
zgodnie z ceremoni do wadcy. Jak si ubra […] genera lejtnant wojska polskiego? Naoy mundur generaa armii amerykaskiej.
ródo: Tadeusz Kociuszko w oczach artystów i historyków, red. E. Biernacka, Warszawa 1995, s. 69.
Dla nauczyciela
Podstawa programowa:
zakres podstawowy
3) przedstawia przykady zaangaowania si Polaków po stronie Napoleona, z uwzgldnieniem Legionów Polskich we Woszech.
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
przedstawia okolicznoci i powody utworzenia polskich si wojskowych we Woszech. wskazuje miejsca najwaniejszych bitew z udziaem Legionów Polskich. ocenia konsekwencje zaangaowania si Polaków po stronie Napoleona w latach 1797– 1800.
Strategie nauczania:
Formy zaj:
praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach, praca caego zespou klasowego.
rodki dydaktyczne:
Przebieg zaj:
Przed zajciami uczniowie zapoznaj si z treci tekstu gównego emateriau (bez multimedium).
Faza wstpna
1. Nauczyciel przedstawia cel zaj: Przeledzicie proces formowania si Legionów Polskich we Woszech i szlak bojowy Polaków, a nastpnie ocenicie konsekwencje zaangaowania si Polaków po stronie Napoleona.
2. Nauczyciel inicjuje rozmow wprowadzajc w temat, mówic: Kady z nas zna – a przynajmniej powinien zna – hymn Polski, czyli Pie Legionów Polskich. Czy które z was mogoby przypomnie pierwsz i drug zwrotk oraz refren hymnu? Jeden z uczniów (wskazany przez nauczyciela lub ochotnik) recytuje fragment tekstu hymnu.
3. Nauczyciel rozpoczyna krótk dyskusj. Pyta uczniów:
Czy mona mówi o romantycznej wizji Józefa Wybickiego, czy raczej o konkretnym celu, z powodu którego powsta Mazurek Dbrowskiego? Jakie emocje mogy towarzyszy twórcy hymnu i polskim onierzom, dla których powstaa ta pie?
Uczniowie podaj swoje propozycje i wspólnie je omawiaj.
Faza realizacyjna
1. Odnoszc si do odpowiedzi uczniów, nauczyciel podkrela nadzieje, jakie towarzyszyy osobie Napoleona Bonapartego i powstaniu Legionów Polskich we Woszech. Pyta uczniów, jakie idee i wzory przywiecay formowaniu i organizacji legionów? Uczniowie podaj swoje propozycje (na bazie wiedzy z emateriau), a prowadzcy wyjania ewentualne wtpliwoci. Nastpnie wywietla map prezentujc szlak Legionów.
2. Uczniowie wykonuj wiczenia 3 i 4 z emateriau. Nauczyciel upewnia si, e zadania zostay poprawnie wykonane i udziela informacji zwrotnej.
3. W kolejnym kroku prowadzcy prosi uczniów, aby zapoznali si z map interaktywn i opisami bitew w wojnie francuskoaustriackiej, w których uczestniczyli legionici. Mog te wykorzysta jako pomoc lini chronologiczn z najwaniejszymi wydarzeniami. Nauczyciel prosi, aby zwrócili uwag na konsekwencje bitew dla Polaków i Francuzów. Uczniowie wykonuj wiczenie 5.
4. Nastpnie dzieli uczniów na cztery grupy. Zapowiada, e bd przygotowywali w grupach analiz SWOT. Wprowadza temat analizy: Wyobracie sobie, e jestecie dowódcami Legionów Polskich po wieo zakoczonej kampanii woskiej. Musicie podj decyzj, czy nadal angaowa si po stronie Napoleona. Przeprowadcie analiz SWOT. Zacznijcie od analizy sytuacji swojej i swoich onierzy oraz sprawy polskiej u boku Napoleona na pocztku XIX w. Zapiszcie jej plusy i minusy (Satisfactions and Weaknesses). Nastpnie ocecie szanse (Opportunities) i zagroenia (Threats) dalszego zaangaowania si w walki prowadzone przez Napoleona, uwzgldniajc ich dotychczasowy przebieg oraz wasne ambicje i oczekiwania spoeczne.
5. Uczniowie na podstawie tekstów ródowych i materiaów ikonograficznych przygotowuj swoje argumenty. Nauczyciel wyznacza czas na realizacj zadania i rysuje na tablicy/wywietla na tablicy interaktywnej tabel do analizy SWOT.
6. Po upywie wyznaczonego czasu chtne lub wybrane osoby z klasy umieszczaj we waciwych miejscach tabeli swoje argumenty. Nauczyciel z uczniami dokonuje analizy. Prosi ucznia lub uczennic o podsumowanie wyników.
Faza podsumowujca
1. Podsumowujc prac uczniów, nauczyciel wraca do pocztkowej dyskusji na temat treci hymnu Polski. Inicjuje krótk dyskusj i zadaje uczniom pytanie: Czy nadzieje polskich legionistów, które zawar w tekcie Józef Wybicki, zostay spenione?
2. Na zakoczenie nauczyciel dokonuje oceny pracy wylosowanej grupy. Prosi o samoocen uczniów dotyczc wspópracy w zespole oraz wykonanego zadania. Dokonuje oceny pracy wybranych uczniów.
Praca domowa:
1. Przeanalizuj fragment mowy Tadeusza Kociuszki skierowanej do polskich legionistów (wiczenie 8 z emateriau), a nastpnie wykonaj polecenia z wiczenia. Na podstawie tekstów z lekcji opisz, w jaki sposób naczelnik insurekcji kociuszkowskiej odnosi si do idei Legionów Polskich we Woszech oraz do samego Napoleona Bonapartego.
2. Poszukaj pozostaych zwrotek Mazurka Dbrowskiego. W oryginalnym rkopisie ostatnia zwrotka odnosi si do postaci wanej dla historii Polski. O kogo chodzi? I co oznaczaj sowa tej zwrotki?
Materiay pomocnicze:
Stanisaw Grodziski, Eligiusz Kozowski, Polska zniewolona 1795–1806. Dzieje Narodu i Pastwa Polskiego, t. 3, KAW, Warszawa 1987.
Roman Wapiski, Historia polskiej myli politycznej XIX i XX wieku, Arche, Gdask 1997.
Stefan eromski, Popioy; strona https://wolnelektury.pl.
Da nam przykad Bonaparte… Wspomnienia i relacje onierzy polskich 1796–1815. Wybór, komentarze i przypisy Robert Bielecki, oprac. tekstów Andrzej Tyszka, t. 1– 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984.
Tekst Mazurka Dbrowskiego wedug pisowni rkopisu Wybickiego – Wikipedia, haso „Hymn Polski”.
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium:
Innym sposobem wykorzystania mapy moe by przygotowanie przez wybranych (chtnych) uczniów prezentacji powiconej szlakowi bojowemu polskich legionów we Woszech.
