Postępowanie dietetyczne w profilaktyce i leczeniu miażdżycy

Prof. dr hab. med. Władysław Sinkiewicz

Klinika Kardiologii, Szpital Uniwersytecki nr 2

W krajach wysoko rozwiniętych choroby układu krążenia stają się najczęstszą przyczyną

zgonów. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia 25% z 11 milionów zgonów w krajach

zachodnich spowodowane jest właśnie chorobami sercowo-naczyniowymi.

Prawie pół wieku temu Ancel Keys jako pierwszy określił zależność między stylem życia a chorobą niedokrwienną serca. Następne lata dostarczyły wielu prac, które pozwoliły dokładnie określić tę

relację i rolę poszczególnych elementów stylu życia na rozwój tej choroby. Obecnie istnieją liczne dowody naukowe potwierdzające, że główne składowe stylu życia, takie jak dieta,

aktywność fizyczna i palenie tytoniu, stanowią istotne czynniki zwiększające ryzyko rozwoju

chorób układu sercowo-naczyniowego.

Wiele danych wskazuje na to, że niezwykle istotnym elementem w prewencji zarówno pierwotnej, jak i wtórnej choroby sercowo-

naczyniowej jest poprawa zwyczajów żywieniowych. Osoby ze zwiększonym

ryzykiem chorób układu krążenia powinny podlegać specjalnej opiece żywieniowej, która

uwzględniałaby także cały profil czynników ryzyka danego pacjenta.

Obserwacje Framingham czy badania Nurses Health

Study oraz Health Professionals Study pozwoliły określić korzyści, jakie można uzyskać

zmieniając styl życia. Wykazano, że modyfikacja diety, uzyskanie prawidłowej masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej i umiarkowane spożycie alkoholu może wśród kobiet zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca o 82%, a cukrzycy o 90%. Efekt ten obserwuje się również u mężczyzn, jednakże w nieco mniejszym stopniu.

Projekt Północnokarelski

Jak korzystna jest zmiana stylu życia, szczególnie zmiana spożycia tłuszczów w diecie, obrazują doświadczenia fińskie. Ponad 30-letnie oddziaływanie projektu w Północnej Karelii w Finlandii pokazuje, że zmiana stylu życia powoduje redukcję umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca aż o 85% ( dla całego kraju o 80%).

Badanie Seven Countries Study

Długoletnie, liczne badania pozwoliły na udokumentowanie wpływu sposobu żywienia na rozwój chorób układu krążenia. Pierwszym badaniem, które potwierdziło związek pomiędzy zawartością tłuszczu i jego jakością w diecie a ryzykiem rozwoju choroby niedokrwiennej serca, było badanie Seven Countries Study. Wzięło w nim udział 7 państw: Japonia, Grecja, była Jugosławia, Holandia, Włochy, Stany Zjednoczone i Finlandia.

Wykazano w nim, że wielkość spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych w dziennych racjach pokarmowych znacznie wiąże się ze śmiertelnością z powodu chorób naczyniowo-sercowych we wszystkich badanych populacjach. Nasycone kwasy tłuszczowe: ich źródłem są głównie produkty mleczne i mięso. W dużych ilościach występują także w oleju kokosowym i palmowym.

Zależność pomiędzy spożyciem tłuszczu ogółem była dużo słabsza, ale również widoczna we wszystkich krajach biorących udział w badaniu.

Po 25 latach, analizując śmiertelność z powodu chorób układu krążenia populacji biorącej udział w badaniu Seven Countries Study, wykazano, że śmiertelność wzrasta wraz z zwiększaniem się ilości długołańcuchowych nasyconych kwasów tłuszczowych oraz kwasów tłuszczowych trans w diecie.

W odniesieniu do cholesterolu pokarmowego wiele badań epidemiologicznych potwierdziło jego niekorzystny wpływ na profil lipidowy osocza krwi.

W 1965 roku Keys wykazał, że wielkość spożycia cholesterolu pokarmowego decyduje o stężeniu cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL w surowicy krwi ludzi. Późniejsze badania na zwierzętach i wśród ludzi potwierdziły te wyniki, wskazując, że wpływ na efekt zwiększający stężenie lipidów w surowicy krwi izolowanego cholesterolu pokarmowego jest mniejszy niż nasyconych kwasów tłuszczowych i kwasów trans.

Zupten Study, Honolulu Heart Program, Helsinki Heart Study

W badaniach tych stwierdzono, że jeśli podaż cholesterolu pokarmowego z dietą przekracza 200 mg/1000 kcal, relatywne ryzyko choroby niedokrwiennej serca zwiększa się o 30%.

Badania nad rolą nienasyconych kwasów tłuszczowych w profilaktyce chorób układu krążenia zostały zapoczątkowane przez Sinclaira w latach 40. XX wieku. Po raz pierwszy opisał on bowiem związek pomiędzy dużym spożyciem jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych a małym ryzykiem zgonu z powodu chorób układu krążenia.

Badania wśród Eskimosów

W latach 70. ubiegłego wieku w badaniach prowadzonych wśród Eskimosów stwierdzono, że w tej populacji nie występują zmiany miażdżycowe. Charakteryzowała ich także mała zapadalność na choroby układu krążenia w porównaniu z pozostałymi mieszkańcami Danii. Szczególne zainteresowanie wzbudził fakt, że dieta Eskimosów była bogata zarówno w cholesterol, jak i tłuszcz zwierzęcy. Różniła się jednak przede wszystkim dużym spożyciem tłustych ryb, a co za tym idzie – dużą zawartością wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3.

• Obserwacje te zapoczątkowały wieloletnie i wieloośrodkowe badania nad ochronną ą rolą kwasów omega-3 na układ sercowo-naczyniowy. Wyliczono, że każde dodatkowe 20 g ryb morskich w codziennej diecie jest związane ze zmniejszeniem ryzyka umieralności z powodu niedokrwiennej choroby serca o 7%.

Wyodrębnienie kardioprotekcyjnego modelu żywienia zawdzięczmy omówionemu badaniu Seven Countries Study. Dzięki niemu zwrócono także uwagę, że w dwóch z siedmiu krajów biorących udział w badaniu, czyli w Grecji (Kreta) i Włoszech, sposób żywienia wpływa na małe występowanie ryzyka miażdżycy, a co za tym idzie – choroby niedokrwiennej serca.

Stwierdzono także, że dieta stosowana przez ich mieszkańców, dla której charakterystyczne jest małe spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, a duże spożycie oliwy z oliwek, warzyw i owoców, ryb oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych odpowiada za małe ryzyko wystąpienia zawału serca.

Grupy priorytetowe prewencji CVD w praktyce klinicznej

1. Chorzy z potwierdzoną CVD na podłożu miażdżycowym 2. Osoby bezobjawowe wysokiego ryzyka CVD z powodu: • 2.1. obecności wielu czynników ryzyka prowadzących

do podwyższonego ryzyka całkowitego CVD (10-letnie ryzyko zgonu z powodu CVD ≥5%)

• 2.2. cukrzycy typu 2 lub typu 1 z mikroalbuminurią • 2.3. znacząco podwyższonego pojedynczego czynnika

ryzyka, zwłaszcza w powiązaniu z krańcowym uszkodzeniem na- rządowym

3. Bliscy krewni osób, u których przedwcześnie wystąpiła CVD na podłożu miażdżycowym, lub krewni osób szczególnie wysokiego ryzyka

Cele prewencji chorób sercowo-naczyniowych:

1. Wsparcie osób z grupy niskiego ryzyka w utrzymaniu tego statusu w ciągu całego życia oraz pomoc tym, u których ryzyko jest najwyższe, w jego redukcji

2. Osiągnięcie następujących cech przez osoby dążące do utrzymania zdrowia:

2.1. niepalenie tytoniu 2.2. zdrowe nawyki żywieniowe 2.3. aktywność fizyczna: 30 min umiarkowanej aktywności fizycznej

dziennie 2.4. BMI <25 kg/m2 oraz unikanie otyłości centralnej 2.5. BP <140/90 mmHg 2.6. cholesterol całkowity <5 mmol/l (≈190 mg/dl) 2.7. cholesterol LDL <3 mmol/l (≈115 mg/dl) 2.8. poziom glukozy we krwi <6 mmol/l (≈110 mg/dl)

3. Uzyskanie bardziej rygorystycznej kontroli czynników ryzyka u osób z grupy wysokiego ryzyka, zwłaszcza z ustaloną CVD lub cukrzycą:

3.1. ciśnienie krwi <130/80 mmHg, jeżeli to możliwe

3.2. cholesterol całkowity <4,5 mmol/l (≈175 mg/dl), opcjonal- nie <4 mmol/l (≈155 mg/dl), jeżeli to możliwe

3.3. cholesterol LDL <2,5 mmol/l (≈100 mg/dl), opcjonalnie <2 mmol/l (≈80 mg/dl), jeżeli to możliwe

3.4. poziom glukozy na czczo we krwi <6 mmol/l (≈110 mg/dl) oraz HbA1c <6,5%, jeżeli to możliwe

4. Rozważenie kardioprotekcyjnego leczenia farmakologicznego u chorych z grupy wysokiego ryzyka, zwłaszcza z ustaloną CVD na podłożu miażdżycy

Wskazania żywieniowe w prewencji i leczeniu chorób układu krążenia

Zaleca się, aby zdrowa dieta stanowiła podstawę profilaktyki ChSN [I/B].

Racjonalizacja żywienia jest jedną z najważniejszych metod profilaktyki miażdżycy i jej klinicznych powikłań. Dotyczy to zarówno profilaktyki pierwotnej, jak i wtórnej.

Zasady zdrowej diety • ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, aby stanowiły <10%

zapotrzebowania energetycznego, poprzez zastąpienie ich wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi

• spożycie izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych możliwie jak najmniejsze, najlepiej niepochodzących z żywności przetworzonej i mniejsze niż <1% zapotrzebowania energetycznego z produktów naturalnych

• spożycie soli kuchennej <5 g/d • spożycie błonnika 30-45 g/d z produktów pełnoziarnistych, owoców i warzyw • spożycie owoców 200 g/d (2-3 porcje)spożycie warzyw 200 g/d (2-3 porcje) • spożywanie ryb >=2 razy w tygodniu (w tym 1 raz tłustej ryby) • ograniczenie spożycia alkoholub do 2 porcji (20 g/d) u mężczyzn i 1 porcji (10 g/d) u kobieta . • a Zapotrzebowanie energetyczne powinno być takie, by utrzymać lub uzyskać

właściwą masę ciała (tj. BMI <25 kg/m2); przy stosowaniu takiej diety suplementy nie są potrzebne

• b w przeliczeniu na czysty etanol

• Poszczególne składniki odżywcze powinny być dostarczane w odpowiednich proporcjach.

• W Konsensusie Rady Redakcyjnej Polskiego Forum Profilaktyki dotyczącym zasad zdrowego żywienia przyjęto następujące wartości procentowe poszczególnych składników odżywczych:

• tłuszcze <30% dziennego zapotrzebowania energetycznego, w tym: – nasycone kwasy tłuszczowe poniżej 10% zapotrzebowania

energetycznego (a u osób ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym poniżej 7%)

– jednonienasycone kwasy tłuszczowe do 20% dziennego zapotrzebowania energetycznego

– wielonienasycone kwasy tłuszczowe 6–10% zapotrzebowania energetycznego przy stosunku kwasów n-6 do n-3 mniejszym niż 4:1

– izomery trans kwasów tłuszczowych poniżej 1% dziennego zapotrzebowania energetycznego

• białka 15% dziennego zapotrzebowania energetycznego • węglowodany >55% dziennego zapotrzebowania

energetycznego.

Tłuszcz

• Spożywając tłuszcze należy pamiętać, by w diecie znalazło się jak najmniej nasyconych kwasów tłuszczowych. Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego należy zastąpić jedno- i wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi. W praktyce oznacza to unikanie tłustych produktów mięsnych i wędliniarskich i wprowadzenie do diety tłustych ryb morskich, obfitujących w tzw. wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 (n-3 PUFA).

• Kwasy tłuszczowe n-3 PUFA przyczyniaja się także do właściwego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, mózgu i narządu wzroku. Dobrym źródłem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA) jest olej rzepakowy oraz oliwa z oliwek.

• Oleje te mogą być stosowane zarówno na zimno (czyli do surówek), jak i do obróbki termicznej. Wysoka wartość odżywcza tych tłuszczów wiąże się także z możliwością poprawy profilu lipidowego, czyli obniżenia wartości stężenia zarówno cholesterolu całkowitego, jak i frakcji miażdżycorodnej (cholesterolu frakcji LDL) w surowicy krwi.

• Zatem ograniczenie cholesterolu i tłuszczów nasyconych odbywa się na rzecz spożywania kwasów wielonienasyconych z rodziny omega 3.

• Zaleca się spożywanie tłustych ryb morskich (łosoś, makrela, śledź, sardynka) oraz olejów roślinnych (olej lniany, rzepakowy), które można wykorzystać także do obróbki termicznej.

• Oleje, takie jak: słonecznikowy, sojowy, winogronowy, olej z wiesiołka, z dzikiej róży będące źródłem kwasów z grupy omega 6 można wykorzystać także do spożycia na surowo, w sałatkach i surówkach. Dobrym źródłem kwasów nienasyconych są: siemię lniane, pestki dyni, nasiona słonecznika, orzechy włoskie.

Białko

Zaleca się spożywanie chudych gatunków mięs: • kurczaka • indyka • chudego mięsa wołowego • cielęciny • ryb • oraz chudych wyrobów wędliniarskich. Mleko i produkty mleczne także powinny charakteryzować

się niską zawartością tłuszczu. Dobrym źródłem białka są także nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica, soja), lecz nie jest to białko tak dobrze przyswajalne jak białko pochodzenia zwierzęcego.

Węglowodany

Jest to składnik pokarmowy, który w ponad 50% powinien pokrywać dzienne zapotrzebowanie energetyczne. Źródłem węglowodanów powinny być przede wszystkim węglowodany złożone o niskim indeksie glikemicznym.

• Zaliczają się tu m.in.: • chleb z mąki z pełnego przemiału • makarony razowe • ryż brązowy • płatki owsiane. Należy pamiętać, że węglowodany to także bardzo dobre

źródło błonnika rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego w wodzie.

Błonnik

Błonnik rozpuszczalny w wodzie obecny jest w owocach, warzywach i suchych nasionach roślin strączkowych. Odgrywa on ważną rolę w zaburzeniach gospodarki lipidowej:

• obniża stężenia cholesterolu całkowitego

• przyspiesza jego wydalanie z kałem

• wiąże znaczne ilości kwasów żółciowych

• opóźnia wchłanianie triglicerydów i zwiększa wydalanie tłuszczów ze stolcem.

Frakcja rozpuszczalna błonnika pokarmowego (pektyny, gumy, śluzy) zawarty jest głównie w owocach, warzywach i zbożach, przede wszystkim w owsie (płatki owsiane).

Frakcja błonnika nierozpuszczalnego w wodzie, do których zalicza się przede wszystkim otręby, w znacznym stopniu przyczynia się do właściwej pracy przewodu pokarmowego. Działanie to rozpoczyna się już w jamie ustnej poprzez pobudzenie funkcji żucia i zwiększenie wydalania śliny. W jelicie grubym mechaniczne drażnienie ścian jelita wpływa na jego perystaltykę, przez co chroni przed zaparciami, polipami i uchyłkowatością jelit, jak również chorobą nowotworową.

Witaminy

Hamujący wpływ na rozwój miażdżycy mają także związki antyoksydacyjne : witamina E, witamina C oraz beta-karoten. Zaleca się więc zwiększenie spożycia warzyw zielonolistnych oraz koloru czerwonego, żółtego i pomarańczowego, np. marchwi, dyni, papryki, jeśli jest dobrze tolerowana w starszym wieku, owoców, orzechów i kiełków pszenicy.

Dieta śródziemnomorska

Najbardziej polecaną dietą w leczeniu dietetycznym pacjentów ze zwiększonym ryzykiem incydentów wieńcowych jest dieta śródziemnomorska, która charakteryzuje się spożyciem dużej ilości owoców, warzyw, produktów zbożowych z pełnego ziarna, nasion roślin strączkowych, oleju z oliwek oraz umiarkowanym spożyciem ryb, mleka, jogurtów i sera oraz małym spożyciem mięsa.

Dozwolone są przede wszystkim: pieczywo pełnoziarniste razowe lub graham, niskotłuszczowe mleko i produkty mleczne, chude sery twarogowe, białko jaj, chude mięso wieprzowe, wołowe, cielęce, chudy drób, chude ryby (sandacz, szczupak, lin dorsz, karmazyn), tłuste ryby morskie, oleje roślinne, oliwa, ziemniaki z wody lub gotowane na parze, warzywa, potrawy z warzyw – gotowane, duszone, surówki z dodatkiem surowego oleju, soku z cytryny i czosnku, dodatki w postaci ziemniaków, makaronów, kasz, wszystkie owoce z ograniczeniem ilościowym owoców bardzo słodkich.

Z technik kulinarnych zaleca się gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie w folii.

9 cech tradycyjnej diety śródziemnomorskiej

• duże spożycie oliwy z oliwek i małe spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego

• duże spożycie warzyw

• duże spożycie owoców

• duże spożycie produktów zbożowych (głównie chleba)

• duże spożycie nasion roślin strączkowych

• małe spożycie mięsa i produktów mięsnych

• średnie spożycie produktów mlecznych

• średnie spożycie alkoholu (głównie wina)

• średnie spożycie ryb.

• Osoby spożywające około 400 g owoców i warzyw na dzień mają mniejsze o 40% ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia w porównaniu z osobami spożywającymi około 130 g na dzień.

• Ryzyko choroby niedokrwiennej serca zmniejsza się o 4% wraz z każdą dodatkową porcją warzyw i owoców spożytą w ciągu dnia, natomiast o 7%, gdy dotyczy to tylko porcji owoców. Zielonolistne warzywa oraz owoce i warzywa bogate w witaminę C najbardziej sprzyjają profilaktyce chorób serca.

Dotychczasowe badania wskazują, że dieta śródziemnomorska zastosowana we wszystkich populacjach i na wszystkich kontynentach obniża o co najmniej 50% częstość występowania zgonów sercowo-naczyniowych, zawałów serca oraz śmiertelności ogólnej u osób z chorobą wieńcową.

Co odróżnia dietę śródziemnomorską od innych diet?

Mała zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych

• Przede wszystkim jest to mała zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, których promiażdżycowe działanie nie podlega dyskusji. Duże spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (czyli kwasów tłuszczowych pochodzenie zwierzęcego), przekraczające 10% energii diety, powoduje podwyższenie stężenia cholesterolu całkowitego w surowicy krwi oraz zwiększenie stężenia frakcji miażdżycorodnych (LDL i VLDL). Przyczynia się do zwiększenia krzepliwości krwi, dysfunkcji śródbłonka naczyniowego, wzrostu ciśnienia tętniczego czy zaburzeń rytmu serca.

Należy jednak pamiętać, że najbardziej miażdżycorodne oddziaływanie mają kwas palmitynowy, mirystynowy oraz w nieco mniejszym stopniu – kwas laurynowy. Kwas stearynowy takiego działania już nie wykazuje. Konsekwencją dużego spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (palmitynowego, mirystynowego i laurynowego), oprócz zwiększenia stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji miażdżycorodnej, mogą być również zaburzenia o charakterze prozakrzepowym.

Oliwa z oliwek

• W diecie śródziemnomorskiej jednonienasycone kwasy tłuszczowe dominują w podstawowym tłuszczu tej diety, jakim jest oliwa z oliwek. Zalicza się tu kwas oleinowy, kwas oleomirystynowy i oleopalmitynowy. Należy pamiętać, że jeśli zastępują one w diecie nasycone kwasy tłuszczowe, przyczyniają się do redukcji cholesterolu całkowitego i frakcji LDL, nie powodując zmniejszenia stężenia cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu) i nie wpływają na stężenie triglicerydów.

Niewielkie ilości jaj, mięsa czerwonego, masła

• Dieta śródziemnomorska jest dość uboga w pokarmowe źródła cholesterolu, gdyż zawiera niewielkie ilości jaj, mięsa czerwonego, masła, które są jego głównym źródłem. Wpływ cholesterolu pokarmowego na profil lipidowy jest w dużym stopniu uzależniony od osobniczej wrażliwości organizmu.

Z badań epidemiologicznych wynika, że około 25% ludzi reaguje na duże dawki cholesterolu pokarmowego silnym zwiększeniem stężenia cholesterolu całkowitego w osoczu. Na takie działanie cholesterolu pokarmowego mają także wpływ czynniki genetyczne oraz środowiskowe. U osób wrażliwych zmniejszenie spożycia cholesterolu pokarmowego może zatem przyczynić się do zmniejszenia ryzyka choroby wieńcowej. Redukcja spożycia cholesterolu poniżej 200 mg dziennie przyczynia się do mniejszego o 37% ryzyka śmierci z powodu wszystkich przyczyn.

Kwasy omega-6

W kreteńskim modelu diety śródziemnomorskiej zawartość cholesterolu pokarmowego wynosi średnio około 180–220 mg na dzień. Kolejnym, charakterystycznym dla diety śródziemnomorskiej składnikiem pokarmowym są wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-6. Kwasy omega-6 znajdują się głównie w: oleju słonecznikowym, sojowym, kukurydzianym oraz w margarynach produkowanych z tych olejów.

Na podstawie licznych badań epidemiologicznych stwierdzono, że odpowiednia, acz ograniczona podaż kwasów omega-6 w diecie, pozwala na zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL. Nadmierna ilość kwasów tłuszczowych omega-6, powyżej 10% całkowitej energii diety, może zaburzać metabolizm kwasów omega-3. Dlatego eksperci zalecają zachowanie odpowiedniej proporcji w diecie pomiędzy zawartością kwasów omega-3 i omega-6, wynoszącą 1:5, która jest charakterystyczna dla diety śródziemnomorskiej.

Kwasy omega-3

• Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się wysokim spożyciem orzechów, nasion roślin strączkowych, warzyw liściastych oraz ryb i skorupiaków, które są najlepszym źródłem kwasów omega-3.

• Udowodniono, że szczególnie duże ilości tych kwasów w organizmie człowieka występują w mięśniu sercowym, siatkówce oka, tkance mózgowej oraz plemnikach. Kwasy tłuszczowe omega-3 mają wielokierunkowe działanie w profilaktyce i leczeniu miażdżycy. Najważniejsze mechanizmy ich działania, to redukcja stężenia lipidów i lipoprotein (poza LDL) w surowicy krwi, obniżanie ciśnienia tętniczego, stabilizacja czynności serca – działanie antyarytmiczne oraz działanie przeciwzakrzepowe. Wykazano ponad 70% redukcję liczby dodatkowych pobudzeń komorowych u pacjentów przyjmujących kwasy omega-3 pochodzące z ryb morskich.

Należy jednak pamiętać, że kwas eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy, występujące głównie w tłuszczu ryb (takich jak: śledź, makrela, łosoś) i ssaków morskich, wykazują nieco odmienne działanie. Kwas DHA ma większy wpływ na profil lipidowy, ciśnienie krwi, częstość tętna czy poziom glikemii niż kwas EPA, przy czym ich oddziaływanie antyagregacyjne możliwe jest, gdy występują razem. Kwasy omega-3 wykazują najsilniejsze działanie redukujące na poziom triglicerydów we krwi, co wykorzystywane jest w terapii pacjentów z hipertriglicerydemią (czyli podwyższonym stężeniem triglicerydów w surowicy krwi. Kwasy omega-3 stosowane w pierwotnej i wtórnej profilaktyce chorób serca zmniejszają istotnie ryzyko nagłej śmierci sercowej.

Białko roślinne

• Dieta śródziemnomorska oparta jest w większości na produktach pochodzenia roślinnego, czyli dostarcza głównie białko roślinne. Jest to o tyle korzystne, że duże spożycie białka pochodzenia zwierzęcego wpływa na ryzyko wystąpienia miażdżycy. Wykazano, że zamiana białka zwierzęcego na białko roślinne u pacjentów z zaburzeniami lipidowymi przyczynia się do normalizacji stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i triglicerydów we krwi.

Zwiększenie spożycia białka pochodzenia roślinnego może także przyczyniać się do normalizacji ciśnienia tętniczego i zmniejszenia ryzyka chorób układu krążenia. Białka pochodzenia zwierzęcego obfitują w dużą ilość metioniny, która w organizmie ulega przekształceniu do homocysteiny, uznawanej za jeden z niezależnych czynników ryzyka rozwoju miażdżycy. Nadmierna ilość metioniny w codziennej diecie, niedobory witaminy B6, B12 i kwasu foliowego prowadzą do podwyższenia stężenia homocysteiny we krwi.

Skoro dieta śródziemnomorska oparta jest na produktach pochodzenia roślinnego, to bogata jest w węglowodany złożone, zawierające błonnik pokarmowy, a uboga w węglowodany rafinowane o wysokim ładunku glikemicznym, który prowadzi do podwyższonego poziomu glukozy i insuliny. Obecność w diecie węglowodanów złożonych o dużej zawartości błonnika pokarmowego korzystnie wpływa na stężenie triglicerydów, poposiłkowy poziom glukozy oraz wielkość frakcji HDL.

Produkty pełnoziarniste

• Im więcej spożywamy produktów pełnoziarnistych tym mniejsze jest ryzyko zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca. Obserwacje epidemiologiczne potwierdziły, że populacje odżywiające się produktami żywnościowymi bogatymi w błonnik mają zwykle mniejsze stężenie cholesterolu całkowitego, a przede wszystkim cholesterolu frakcji LDL. Warto pamiętać, że dieta śródziemnomorska to dieta bogata w naturalne antyoksydanty, do których zalicza się witaminę E, C i karotenoidy, zwłaszcza beta-karoten, likopen, luteinę oraz grupę związków flawonoidowych.

Witaminy

• Badania potwierdziły korzystny wpływ spożycia witaminy E, A i C z naturalnych, pokarmowych źródeł na zmniejszenie umieralności z powodu chorób układu krążenia.

Warto przy tym zaznaczyć, że witaminy antyoksydacyjne wykazują swoje korzystne działanie tylko wtedy, gdy pochodzą z naturalnych źródeł pokarmowych, a nie z suplementów diety. Fakt ten tłumaczy, dlaczego odpowiednio zestawiona dieta, tak jak dieta śródziemnomorska, zmniejsza ryzyko umieralności z powodu chorób układu krążenia. Kolejnym elementem przemawiającym na korzyść diety śródziemnomorskiej jest duży udział fitozwiązków (zwłaszcza flawonoidów obecnych w winie czerwonym, herbacie, cebuli i czosnku). Mała zawartość tych związków w diecie jest istotnym czynnikiem zwiększającym zagrożenie chorobami sercowo-naczyniowymi.

Wino i czekolada

Najpowszechniej opisywanym w piśmiennictwie przykładem skuteczności działania flawonoidów jest tzw. paradoks francuski. W latach 80. XX wieku stwierdzono, że Francuzi mają kilkukrotnie mniejszą śmiertelność z powodu chorób układu krążenia w porównaniu z populacją Europy Północnej, mimo że ich sposób żywienia charakteryzuje się wysoką zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie. Stwierdzono, że resweratrol, będący głównym związkiem polifenolowym obecnym w czerwonym winie, wpływa m.in. na podwyższenie stężenia cholesterolu HDL w osoczu.

Oprócz czerwonego wina, flawonoidy występuj także w wielu innych produktach żywnościowych: warzywach, owocach, herbacie, kakao, które są częstym elementem diety śródziemnomorskiej. Najnowsze badania wskazują, że gorzka czekolada bogata we flawonoidy poprawia krążenie wieńcowe u zdrowych mężczyzn, niezależnie od zmiany parametrów stresu oksydacyjnego, profilu lipidowego i ciśnienia krwi.

Dieta śródziemnomorska - podsumowanie

Dieta śródziemnomorska powoduje:

• redukcję śmiertelności ogółem z różnych przyczyn o 9%

• zmniejszenie śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych również o 9%

• zmniejszenie liczby nowych incydentów i śmiertelności z powodu nowotworów o 6%

• redukcję nowych zachorowań na chorobę Parkinsona i chorobę Alzheimera aż o 13%.

Coraz nowsze badania potwierdzają ogromną korzyść stosowania diety śródziemnomorskiej nie tylko w profilaktyce pierwotnej chorób sercowo-naczyniowych, ale również chorób nowotworowych.

Oznacza to, że dieta śródziemnomorska powinna być wzorem do naśladowania przez wszystkie populacje na świecie, niezależnie od położenia geograficznego.

Dieta śródziemnomorska w Polsce

W Polsce, chcąc stosować dietę najbardziej zbliżoną do modelu diety śródziemnomorskiej, należy:

• jeść warzywa i owoce w każdym posiłku

• zastępować białe pieczywo pieczywem razowym

• często zastępować biały ryż i ziemniaki kaszami

• przynajmniej 3 razy w tygodniu jeść ryby, zwłaszcza ryby morskie

• mięso czerwone jeść tylko kilka razy w miesiącu

• do surówek dodawać oliwę z oliwek lub olej rzepakowy zamiast sosów śmietanowych i majonezowych

• spośród produktów mlecznych wybierać jogurty, kefiry, mleko acidofilne, chude twarogi

• ograniczać spożycie soli, zastępując ją ziołami i czosnkiem

• słodycze zastąpić orzechami, migdałami, owocami suszonymi lub czarną czekoladą,

• pić dużo wody mineralnej, 1,5–2 litry w ciągu dnia oraz lampkę czerwonego wina do posiłku.