STUDIA PRAWNICZE

Postępowaniecywilne

Elwira Marszałkowska-Krześ (red.)

C.H.BECK

STUDIA PRAWNICZE

Postępowanie cywilne

W sprzedaży:

A. Zieliński (red.) KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO. KOMENTARZ, wyd. 6Komentarze Kodeksowe

J. Studzińska, P. CiochPOSTĘPOWANIE CYWILNE, wyd. 2Wykłady Becka

E. Marszałkowska-Krześ (red.) POSTĘPOWANIE CYWILNE. PYTANIA. TABLICE, wyd. 2Ćwiczenia Becka

T. Ereciński (wprow.) POSTĘPOWANIE CYWILNE. ORZECZNICTWOZbiory Orzecznictwa Becka

KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO Z WPROWADZENIEM, wyd. 38Twoje Prawo

www.ksiegarnia.beck.pl

Postępowanie cywilne

Redaktor

prof. dr. hab. Elwira Marszałkowska-Krześ

Autorzy

prof. dr. hab. Elwira Marszałkowska-Krześprofesor Uniwersytetu Wrocławskiegodyrektor Instytutu Prawa Cywilnego

dr hab. Łukasz Błaszczakadiunkt Uniwersytetu Wrocławskiego

Zakład Postępowania Cywilnego

dr Izabella Giladiunkt Uniwersytetu Wrocławskiego

Zakład Postępowania Cywilnego

dr Ewa Rudkowska-Ząbczykadiunkt Uniwersytetu Wrocławskiego

Zakład Postępowania Cywilnego

WYDAWNICTWO C. H. BECKWARSZAWA 2013

Propozycja cytowania:E. Marszałkowska-Krześ (red.), Postępowanie cywilne,

Warszawa 2013

Poszczególne rozdziały opracowali:

Elwira Marszałkowska-Krześ: II; V § 21–23; X; XII § 60–65; XIII § 67–68, 70; XV

Łukasz Błaszczak: I; IV; VI § 24–27, 29, 31–33, 34 pkt I–IV; XII § 58–59; XIV; XVII; XIX § 106 pkt III; XXI § 122–126

Izabella Gil: III; VI § 28, 34 pkt V, 35; IX; XIII § 69, 71–75; XVIII; XIX; XX; XXI § 127

Ewa Rudkowska-Ząbczyk: V § 19–20; VI § 30; VII; VIII; XI; XIII § 66; XVI

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C. H. Beck 2013

Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: Totem, Inowrocław

ISBN 978-83-255-5108-7

ISBN e-book 978-83-255-5109-4

Wstęp

Oferowane Czytelnikom Studia prawnicze z postępowania cywilnego za-wierają pogłębiony wykład dotyczący podstawowych instytucji procedury cywilnej.

Prawo procesowe cywilne ma istotne znaczenie dla wymiaru sprawiedli-wości. Kodeks postępowania cywilnego (ustawa z 1964 r.) był wielokrotnie nowelizowany (około 160 razy). Doktryna i judykatura podejmują starania, aby pokonywać przeszkody wynikające z częstych zmian Kodeksu, stosowa-nia prawa unijnego i międzynarodowego.

Istotne znaczenie dla kształtu procedury miała jedna z ostatnich nowel KPC (z 16.9.2011 r.). Zlikwidowano odrębne postępowanie w sprawach gospodar-czych oraz w ramach koncentracji materiału dowodowego zastąpiono system prekluzji dyskrecjonalną władzą sędziego. Na strony nałożono ciężar doko-nywania czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, a także tzw. ciężar wspierania postępowania, w związku z nowym sposobem koncentracji materiału procesowego. Termin „organizacje społeczne” zastąpiono pojęciem organizacji pozarządowych, z modyfikacją udziału tych podmiotów w postę-powaniu cywilnym. W przypadku ogłoszenia upadłości strony powrócono do poprzedniej regulacji, polegającej na zawieszeniu postępowania. Zmieniono skutki związane z wniesieniem apelacji do sądu niewłaściwego, co nie powo-duje obecnie negatywnych skutków dla skarżącego. Wprowadzono tzw. za-żalenie poziome w przypadku niektórych postanowień sądu II instancji oraz możliwość zaskarżenia zażaleniem do SN orzeczeń sądu II instancji, uchyla-jących zaskarżone orzeczenie i przekazujących sprawę do ponownego rozpo-znania. Zwiększono uprawnienia referendarzy sądowych.

Niespójność terminologiczna i instytucjonalna, spowodowana licznymi nowelizacjami KPC, wskazuje na pilną potrzebę stworzenia nowego Kodeksu i rozważenia, czy niektóre postępowania (np. z zakresu trybu nieprocesowe-go) nie powinny zostać uregulowane w ustawach szczególnych.

Elwira Marszałkowska-Krześ

Spis treści

Wstęp .................................................................................................... VWykaz skrótów ......................................................................................... XXXI

Rozdział I. Wiadomości wstępne i wprowadzenie do nauki postępowania cywilnego ........................................................................ 1

§ 1. Wprowadzenie historyczne. Pojęcie i funkcja postępowania cywilnego ............................................................................................ 2

I. Rys historyczny ........................................................................... 2 II. Pojęcie postępowania cywilnego ................................................ 4 § 2. Główne przeobrażenia prawa procesowego cywilnego w Polsce

po 2000 r. ............................................................................................. 6 § 3. Źródła prawa procesowego cywilnego ............................................... 9 I. Akty prawne ................................................................................ 9 II. Judykatura ................................................................................... 12 § 4. Prawo procesowe cywilne a prawo materialne cywilne ..................... 13 § 5. Stosunek sądowego postępowania cywilnego do postępowania

administracyjnego… i sądowoadministracyjnego .................................. 17 I. Sądowe postępowanie cywilne a postępowanie administracyjne 17 II. Sądowe postępowanie cywilne a postępowanie

sądowoadministracyjne ............................................................... 20 § 6. Stosunek postępowania cywilnego do postępowania karnego ........... 22 § 7. Postępowanie cywilne a orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego ...... 25 § 8. Postępowanie cywilne a orzeczenia wstępne Trybunału

Sprawiedliwości (TS) ......................................................................... 27 § 9. Pojęcie i kryteria wyodrębnienia sprawy cywilnej (materialne

i formalne) ........................................................................................... 30 § 10. Droga sądowa ..................................................................................... 31 I. Pojęcie drogi sądowej .................................................................. 31 II. Niedopuszczalność drogi sądowej .............................................. 31 III. Rodzaje niedopuszczalności drogi sądowej ................................ 32 § 11. Przedmiot ochrony w postępowaniu cywilnym… (przedmiot procesu

cywilnego) .......................................................................................... 33 I. Teorie dotyczące przedmiotu ochrony ........................................ 33 1. Koncepcja roszczeń materialnych ........................................... 33 2. Koncepcja roszczeń procesowych .......................................... 33

VIII Spis treści

3. Koncepcja sytuacji prawnej jako przedmiotu procesu cywilnego ................................................................................ 34

II. Żądanie zawarte w powództwie a przedmiot ochrony prawnej .. 35 1. Uwagi ogólne .......................................................................... 35 2. Żądanie o spełnienie świadczenia ........................................... 35 3. Żądanie ustalenia prawa lub stosunku prawnego .................... 35 4. Żądanie ukształtowania prawa lub stosunku prawnego .......... 36

Rozdział II. Przesłanki wymiaru sprawiedliwości ................................... 37 § 12. Przesłanki procesowe ......................................................................... 40 I. Pojęcie przesłanek procesowych ................................................ 40 II. Rodzaje przesłanek procesowych ................................................ 42 1. Przesłanki dotyczące sądu ....................................................... 43 2. Przesłanki dotyczące stron ..................................................... 43 3. Przesłanki dotyczące przedmiotu sprawy ............................... 44 4. Przesłanki procesowe bezwzględne i względne ..................... 44 5. Przesłanki pozytywne i negatywne ......................................... 45 III. Sanowanie przesłanek procesowych ........................................... 45 1. Sanowanie przesłanek dotyczących sądu ............................... 45 2. Sanowanie przesłanek dotyczących stron ............................... 46 3. Sanowanie przesłanek dotyczących przedmiotu sprawy ........ 46 IV. Skutki braku przesłanek procesowych ....................................... 47 1. Skutki braku przesłanek procesowych bezwzględnych ......... 47 2. Skutki braku przesłanek procesowych względnych .............. 47 § 13. Przesłanki materialnoprawne .............................................................. 48

Rozdział III. Rodzaje sądowego postępowania cywilnego ...................... 49 § 14. Rozpoznawanie spraw cywilnych ....................................................... 49 § 15. Rodzaje postępowań ........................................................................... 51 I. Tryby postępowania rozpoznawczego ........................................ 52 1. Proces ...................................................................................... 53 2. Postępowanie nieprocesowe ................................................... 54

Rozdział IV. Zasady procesowe w postępowaniu cywilnym .................... 56 § 16. Pojęcie zasad procesowych i ich rodzaje w systemie… prawa

procesowego ....................................................................................... 57 § 17. Zasady procesowe a konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości 62 I. Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości ............................. 62 II. Zasada prawa do sądu ................................................................. 63 III. Zasada niezawisłości sędziowskiej ............................................. 65 IV. Zasada jednolitości sądów ........................................................... 66 V. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru

sprawiedliwości ........................................................................... 66 VI. Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego .................... 67 VII. Zasada jawności .......................................................................... 67 VIII. Zasada instancyjności .................................................................. 69

IXSpis treści

§ 18. Ogólna charakterystyka poszczególnych zasad procesowych ............ 70 I. Zasada równości (równouprawnienia) stron i uczestników

postępowania ............................................................................... 70 II. Zasada dyspozycyjności .............................................................. 73 III. Zasada kontradyktoryjności ........................................................ 75 IV. Zasada swobodnej oceny dowodów ............................................ 78 V. Zasada formalizmu procesowego ................................................ 80 VI. Zasada koncentracji (skupienia) materiału procesowego ............ 82 VII. Zasada kierownictwa sędziowskiego .......................................... 85 VIII. Zasada bezpośredniości ............................................................... 86 IX. Zasada ustności ........................................................................... 88

Rozdział V. Organ procesowy .................................................................... 90 § 19. Sąd ...................................................................................................... 90 I. Organizacja sądów w sprawach cywilnych ................................. 90 II. Skład sądu ................................................................................... 93 1. Skład sądu I instancji .............................................................. 93 2. Skład sądu II instancji ............................................................. 95 3. Skład Sądu Najwyższego ........................................................ 96 § 20. Referendarze sądowi ........................................................................... 97 § 21. Właściwość sądu ................................................................................. 99 I. Uwagi ogólne .............................................................................. 99 II. Właściwość rzeczowa ................................................................. 100 1. Zasada ogólna ......................................................................... 100 2. Sąd okręgowy jako sąd I instancji .......................................... 100 III. Właściwość miejscowa ............................................................... 102 1. Właściwość ogólna ................................................................. 102 2. Właściwość przemienna .......................................................... 103 3. Właściwość wyłączna ............................................................. 104 IV. Właściwość funkcjonalna ............................................................ 105 1. Funkcje sądu rejonowego ....................................................... 105 2. Funkcje sądu okręgowego ....................................................... 106 3. Funkcje sądu apelacyjnego ..................................................... 106 4. Funkcje Sądu Najwyższego .................................................... 107 V. Właściwość umowna ................................................................... 107 § 22. Wartość przedmiotu sporu .................................................................. 108 I. Uwagi ogólne .............................................................................. 108 II. Sposób obliczania wartości przedmiotu sporu ............................ 108 III. Kontrola wartości przedmiotu sporu ........................................... 110 § 23. Wyłączenie sędziego ........................................................................... 110 I. Uwagi ogólne .............................................................................. 110 II. Iudex inhabilis ............................................................................. 111 III. Iudex suspectus ............................................................................ 112 1. Podstawy wniosku .................................................................. 112 2. Podmioty uprawnione ............................................................. 112 3. Rozstrzygnięcie wniosku ........................................................ 113 IV. Wyłączenie innych podmiotów ................................................... 113

X Spis treści

Rozdział VI. Uczestnicy postępowania ...................................................... 115

§ 24. Pojęcie strony procesowej .................................................................. 116 § 25. Zdolność sądowa ................................................................................. 119 § 26. Zdolność procesowa ........................................................................... 122 § 27. Zdolność postulacyjna ........................................................................ 126 § 28. Legitymacja procesowa ...................................................................... 127 I. Pojęcie legitymacji procesowej ................................................... 128 II. Rodzaje legitymacji procesowej .................................................. 132 1. Legitymacja bezpośrednia i pośrednia .................................... 132 2. Legitymacja zwykła i nadzwyczajna ...................................... 132 3. Legitymacja czynna i bierna ................................................... 134 4. Legitymacja indywidualna i grupowa ..................................... 134 5. Legitymacja publiczna i prywatna .......................................... 135 III. Źródła legitymacji procesowej .................................................... 135 IV. Skutki braku legitymacji procesowej .......................................... 136 V. Sposoby konwalidacji braku legitymacji procesowej ................. 137 § 29. Współuczestnictwo procesowe ........................................................... 138 I. Pojęcie i rodzaje współuczestnictwa w sporze ............................ 138 II. Charakterystyka poszczególnych rodzajów współuczestnictwa .. 139 1. Współuczestnictwo czynne i bierne ........................................ 139 2. Współuczestnictwo formalne .................................................. 139 3. Współuczestnictwo materialne ............................................... 140 4. Współuczestnictwo jednolite .................................................. 142 5. Współuczestnictwo konieczne ................................................ 143 6. Współuczestnictwo „nienazwane” .......................................... 144 III. Działania współuczestników w procesie ..................................... 145 § 30. Udział podmiotów na prawach strony w postępowaniu cywilnym .... 146 I. Udział prokuratora w postępowaniu cywilnym .......................... 146 1. Wszczęcie postępowania przez prokuratora ........................... 147 2. Udział prokuratora w toczącym się już postępowaniu ........... 150 II. Udział organizacji pozarządowych w postępowaniu cywilnym .. 150 III. Udział inspektorów pracy w postępowaniu cywilnym ............... 152 IV. Udział powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów

w postępowaniu cywilnym .......................................................... 152 V. Udział Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika

Praw Dziecka i Rzecznika Praw Pacjenta w postępowaniu cywilnym ..................................................................................... 153

§ 31. Interwencja główna ............................................................................. 154 § 32. Interwencja uboczna ........................................................................... 155 § 33. Przypozwanie ...................................................................................... 157 § 34. Reprezentacja stron i uczestników ...................................................... 158 I. Pojęcie reprezentacji ................................................................... 158 II. Przedstawicielstwo ustawowe ..................................................... 159 III. Pełnomocnictwo procesowe ........................................................ 161 IV. Działanie za stronę niebędącą osobą fizyczną jej organu ........... 165

XISpis treści

V. Zastępca pośredni ........................................................................ 165 1. Teoria urzędowa ...................................................................... 166 2. Teoria zastępstwa .................................................................... 167 VI. Zastępstwo sądowe Skarbu Państwa ........................................... 168 § 35. Następstwo procesowe ........................................................................ 170 I. Rodzaje przekształceń podmiotowych ........................................ 170 II. Sukcesja ogólna .......................................................................... 170 III. Sukcesja szczególna .................................................................... 171 1. Nabywca przedmiotu lub prawa objętego sporem .................. 171 2. Interwenient uboczny .............................................................. 172 3. Zstępni małżonka .................................................................... 172 4. Kurator .................................................................................... 173

Rozdział VII. Przedmiot postępowania cywilnego ................................... 174 § 36. Pojęcie powództwa ............................................................................. 174 § 37. Rodzaje powództw .............................................................................. 178 I. Powództwo o świadczenie .......................................................... 179 1. Żądanie alternatywne .............................................................. 180 2. Facultas alternativa ................................................................ 181 3. Żądanie ewentualne ................................................................ 182 II. Powództwo o ustalenie ................................................................ 182 III. Powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego ..... 184 § 38. Kumulacja i rozdrobnienie roszczeń ................................................... 185 I. Kumulacja roszczeń .................................................................... 185 II. Rozdrobnienie roszczeń .............................................................. 187 § 39. Zmiana powództwa ............................................................................. 188 § 40. Cofnięcie pozwu ................................................................................. 190

Rozdział VIII. Dowodzenie faktów i inne sposoby dokonywania ustaleń faktycznych w postępowaniu cywilnym .................................. 193

§ 41. Wstępna kwalifikacja stanu faktycznego sprawy ............................... 194 § 42. Przedmiot dowodu .............................................................................. 196 I. Fakty jako przedmiot dowodu ..................................................... 196 II. Normy prawne jako przedmiot dowodu ...................................... 198 § 43. Ciężar dowodu .................................................................................... 199 I. Pojęcie ciężaru dowodu ............................................................... 199 II. Ciężar dowodu w znaczeniu formalnym ..................................... 199 III. Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym .................................. 200 § 44. Termin przedstawiania twierdzeń i dowodów przez strony ................ 201 § 45. Pozadowodowe sposoby dokonywania ustaleń faktycznych .............. 203 I. Fakty notoryjne ........................................................................... 203 II. Fakty znane sądowi urzędowo .................................................... 204 III. Fakty przyznane .......................................................................... 204 IV. Domniemania prawne ................................................................. 206 V. Domniemania faktyczne .............................................................. 207 VI. Dowód prima facie ...................................................................... 208

XII Spis treści

§ 46. Postępowanie dowodowe .................................................................... 209 I. Ogólne reguły postępowania dowodowego ................................ 209 II. Postanowienie dowodowe ........................................................... 211 III. Zabezpieczenie dowodu .............................................................. 212 § 47. Środki dowodowe ............................................................................... 213 I. Klasyfikacja środków dowodowych ........................................... 214 II. Zasada równorzędności środków dowodowych .......................... 215 III. Dowód z dokumentu ................................................................... 217 1. Pojęcie dokumentu .................................................................. 217 2. Dokumenty urzędowe i prywatne ........................................... 218 3. Moc dowodowa dokumentów ................................................. 223 4. Zakazy dowodowe .................................................................. 226 5. Przedstawianie dokumentów .................................................. 228 IV. Dowód z zeznań świadków ......................................................... 229 1. Pojęcie dowodu z zeznań świadka .......................................... 229 2. Niemożność bycia świadkiem ................................................. 230 3. Prawo odmowy zeznań ........................................................... 232 4. Prawo odmowy odpowiedzi na pytania .................................. 233 5. Przeprowadzenie dowodu ze świadka .................................... 233 6. Środki przymusu ..................................................................... 234 V. Dowód z biegłego ........................................................................ 236 1. Pojęcie dowodu z biegłego ..................................................... 236 2. Przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego ........................... 237 3. Opinia instytutu naukowego lub naukowo-badawczego ........ 239 VI. Dowód z oględzin ........................................................................ 240 VII. Dowód ze stron ............................................................................ 241 1. Charakter dowodu ze stron ..................................................... 241 2. Podmioty przesłuchiwane w charakterze strony ..................... 243 3. Przeprowadzenie dowodu ze stron .......................................... 243 VIII. Inne środki dowodowe ................................................................ 244 1. Dowód z grupowego badania krwi ......................................... 245 2. Dowód ze środków wizualnych i audialnych ......................... 245 § 48. Uprawdopodobnienie .......................................................................... 246

Rozdział IX. Koszty w postępowaniu cywilnym ....................................... 248 § 49. Pojęcie kosztów postępowania cywilnego .......................................... 249 I. Definicja kosztów procesu .......................................................... 249 II. Zasady orzekania o kosztach procesu ......................................... 249 1. Zasada odpowiedzialności za wynik procesu ......................... 249 2. Zasada kosztów celowych ....................................................... 250 3. Zasada zawinienia ................................................................... 251 4. Zasada słuszności .................................................................... 252 5. Zasada kompensaty ................................................................. 252 § 50. Źródła prawa regulujące koszty postępowania ................................... 254 § 51. Koszty sądowe .................................................................................... 255 I. Definicja kosztów sądowych ....................................................... 255

XIIISpis treści

II. Rodzaje opłat sądowych .............................................................. 255 1. Opłata stała .............................................................................. 256 2. Opłata stosunkowa .................................................................. 256 3. Opłata podstawowa ................................................................. 256 4. Opłata tymczasowa ................................................................. 257 III. Rodzaje wydatków ...................................................................... 257 IV. Podmioty obowiązane do uiszczenia kosztów sądowych ........... 258 V. Sposoby uiszczania opłat sądowych ........................................... 259 § 52. Konsekwencje związane z zaniechaniem uiszczenia należnej opłaty

sądowej ............................................................................................... 260 I. Brak opłaty sądowej .................................................................... 260 1. Brak opłaty w przypadku pisma procesowego wniesionego

przez stronę niereprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego ..................................... 260

2. Brak opłaty sądowej od pisma procesowego wniesionego przez stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego ..................................... 260

II. Brak zaliczki na wydatki ............................................................. 261 1. Zasady ponoszenia przez strony wydatków ............................ 261 2. Skutki nieuiszczenia zaliczki na wydatki ............................... 261 III. Tryb związany z orzekaniem o kosztach w procesie ................... 262 1. Orzekanie o kosztach .............................................................. 262 2. Termin na zgłoszenie wniosku o przyznanie kosztów ............ 262 § 53. Zwolnienie od kosztów sądowych ...................................................... 263 I. Zwolnienie od kosztów z mocy ustawy ...................................... 264 1. Całkowite zwolnienie od kosztów sądowych ......................... 264 2. Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych ........................ 266 2.1. Częściowe zwolnienie o charakterze podmiotowym ....... 266 2.2. Częściowe zwolnienie o charakterze przedmiotowym .... 267 II. Zwolnienie od kosztów sądowych na wniosek ........................... 268 1. Podmioty uprawnione do wystąpienia z wnioskiem

o zwolnienie od kosztów sądowych ........................................ 269 2. Termin, w jakim należy wystąpić z wnioskiem o zwolnienie

od kosztów .............................................................................. 270 3. Wymogi formalne wniosku o zwolnienie od kosztów ............ 270 4. Rozpoznanie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych ... 271 5. Cofnięcie zwolnienia od kosztów sądowych .......................... 272 § 54. Szczególne przepisy dotyczące kosztów postępowania ..................... 273 I. Koszty postępowania nieprocesowego ........................................ 273 II. Koszty postępowania zabezpieczającego .................................... 273 1. Zasady orzekania o kosztach w postępowaniu

zabezpieczającym ................................................................... 273 2. Koszty należne obowiązanemu ............................................... 275 III. Koszty w postępowaniu egzekucyjnym ...................................... 276 1. Zasady orzekania o kosztach w postępowaniu egzekucyjnym 276

XIV Spis treści

2. Forma rozstrzygnięcia o kosztach postępowania egzekucyjnego ......................................................................... 277

IV. Zagadnienie kosztów w postępowaniu grupowym ..................... 277

Rozdział X. Doręczenia i terminy .............................................................. 278 § 55. Doręczenia .......................................................................................... 278 I. Zasady dokonywania doręczeń ................................................... 278 II. Rodzaje doręczeń ........................................................................ 280 § 56. Terminy ............................................................................................... 282 I. Rodzaje terminów ....................................................................... 282 II. Skutki uchybienia terminu .......................................................... 282 III. Przywrócenie terminu ................................................................. 283 1. Warunki przywrócenia terminu ............................................... 283 2. Decyzja sądu ........................................................................... 283

Rozdział XI. Czynności procesowe ............................................................ 285 § 57. Pojęcie czynności procesowej ............................................................ 285 I. Uwagi wstępne ............................................................................ 285 II. Wymagania czynności procesowych ........................................... 286 1. Wymagania wewnętrzne czynności procesowych .................. 287 1.1. Treść czynności procesowej ............................................ 287 1.2. Forma czynności procesowej ........................................... 288 1.3. Wymagania podmiotowe ................................................. 289 2. Wymagania zewnętrzne czynności procesowych ................... 290 2.1. Ogólne zewnętrzne warunki czynności procesowych ..... 291 2.2. Szczególne zewnętrzne warunki czynności procesowych 291 § 58. Wadliwości czynności procesowych ................................................... 292 I. Uwagi wstępne ............................................................................ 292 II. Czynności procesowe nieistniejące ............................................. 293 III. Czynności procesowe nieważne .................................................. 295 IV. Czynności procesowe bezskuteczne ............................................ 297 1. Względna bezskuteczność czynności procesowych .............. 297 2. Bezwzględna bezskuteczność czynności procesowych .......... 299

Rozdział XII. Postępowanie przed sądem I instancji .............................. 301 § 59. Postępowanie pojednawcze. Ugoda .................................................... 301 I. Postępowanie pojednawcze ......................................................... 302 II. Ugoda .......................................................................................... 303 § 60. Wszczęcie postępowania .................................................................... 306 I. Formy wszczęcia postępowania .................................................. 306 1. Wymogi pozwu ....................................................................... 306 2. Sposoby sporządzania i wnoszenia pozwu ............................. 308 3. Ustne zgłoszenie powództwa .................................................. 308 II. Skutki prawne wytoczenia powództwa ....................................... 309 1. Uwagi ogólne .......................................................................... 309 2. Materialnoprawne skutki wytoczenia powództwa .................. 309

XVSpis treści

3. Procesowe skutki wytoczenia powództwa .............................. 310 III. Dekretacja pozwu ........................................................................ 310 IV. Skutki doręczenia pozwu ............................................................ 313 § 61. Rozprawa ............................................................................................ 314 I. Posiedzenia sądowe ..................................................................... 314 1. Rodzaje posiedzeń .................................................................. 314 2. Organizacja posiedzenia ......................................................... 315 II. Przygotowanie rozprawy ............................................................. 316 III. Etapy rozprawy ........................................................................... 316 § 62. Obrona pozwanego ............................................................................. 319 I. Niepodjęcie obrony ..................................................................... 319 II. Formy obrony pozwanego ........................................................... 319 1. Zaprzeczenia ........................................................................... 319 2. Zarzuty .................................................................................... 320 3. Powództwo wzajemne ............................................................ 323 III. Uznanie powództwa .................................................................... 325 § 63. Zawieszenie postępowania ................................................................. 327 I. Podstawy zawieszenia postępowania .......................................... 327 1. Uwagi ogólne .......................................................................... 327 2. Obligatoryjne zawieszenie postępowania ............................... 328 3. Fakultatywne zawieszenie postępowania ............................... 329 4. Zawieszenie postępowania na wniosek .................................. 331 II. Podjęcie zawieszonego postępowania ......................................... 331 § 64. Zasady orzekania w postępowaniu cywilnym .................................... 332 I. Wiadomości ogólne ..................................................................... 332 II. Związanie sądu granicami dochodzonej ochrony prawnej ......... 333 1. Zakaz orzekania ponad żądanie .............................................. 333 2. Odstępstwa od zasady ............................................................. 333 III. Zastrzeżenie na rzecz pozwanego prawa do powołania się

w toku egzekucji na ograniczenie odpowiedzialności ................ 334 IV. Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty i wyznaczenie

terminu wykonania eksmisji ........................................................ 335 V. Zasądzenie odpowiedniej sumy według oceny sądu ................... 336 § 65. Merytoryczne zakończenie postępowania cywilnego. Rodzaje

wyroków ............................................................................................. 337 I. Zagadnienia ogólne ..................................................................... 337 II. Wyrok .......................................................................................... 338 1. Istota wyroku .......................................................................... 338 2. Podstawa faktyczna i prawna wyroku ..................................... 338 3. Rodzaje wyroków ................................................................... 339 4. Wyroki ze względu na zakres rozstrzygnięcia ........................ 340 5. Wyroki ze względu na zachowanie się pozwanego ................ 342 III. Wydanie wyroku ......................................................................... 345 IV. Budowa wyroku .......................................................................... 347 V. Skutki prawne orzeczeń .............................................................. 348 1. Prawomocność ........................................................................ 348

XVI Spis treści

1.1. Formalna .......................................................................... 348 1.2. Materialna ........................................................................ 349 2. Wykonalność ........................................................................... 351 2.1. Z mocy ustawy ................................................................. 351 2.2. Z mocy orzeczenia sądowego .......................................... 351 3. Skuteczność ............................................................................. 352 VI. Rektyfikacja orzeczeń ................................................................. 353 1. Pojęcie ..................................................................................... 353 2. Sprostowanie ........................................................................... 354 3. Uzupełnienie ........................................................................... 355 4. Wykładnia ............................................................................... 356 § 66. Formalne zakończenie postępowania cywilnego ................................ 357 I. Sposoby zakończenia procesu ..................................................... 357 II. Odrzucenie pozwu ....................................................................... 357 III. Umorzenie postępowania ............................................................ 358

Rozdział XIII. Postępowania odrębne ....................................................... 360 § 67. Zagadnienia ogólne ............................................................................. 360 I. Definicja sprawy gospodarczej ................................................... 362 II. Rodzaje postępowań odrębnych .................................................. 363 § 68. Postępowanie w sprawach małżeńskich ............................................. 366 I. Zakres przedmiotowy .................................................................. 366 II. Właściwość sądu ......................................................................... 366 III. Przepisy wspólne ......................................................................... 367 IV. Postępowanie w sprawach o rozwód oraz o separację ................ 369 1. Mediacja ................................................................................. 369 2. Legitymacja procesowa .......................................................... 370 3. Zawieszenie postępowania ...................................................... 370 4. Postępowanie dowodowe ........................................................ 370 5. Umorzenie postępowania ........................................................ 371 V. Inne sprawy ................................................................................. 371 1. Unieważnienie małżeństwa ..................................................... 371 2. Ustalenie istnienia albo nieistnienia małżeństwa .................... 372 3. Ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami 372 § 69. Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami

a dziećmi ............................................................................................. 372 I. Zakres przedmiotowy .................................................................. 372 II. Właściwość sądu ......................................................................... 372 III. Legitymacja procesowa ............................................................... 373 IV. Tok postępowania ........................................................................ 376 1. Zwolnienie od kosztów sądowych .......................................... 376 2. Niestawiennictwo stron ........................................................... 376 3. Udział prokuratora .................................................................. 376 4. Reprezentowanie strony .......................................................... 376 5. Postępowanie dowodowe ........................................................ 376 6. Zawieszenie i umorzenie postępowania .................................. 377

XVIISpis treści

7. Orzeczenia ............................................................................... 377 § 70. Postępowanie z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych ...... 378 I. Zagadnienia wspólne ................................................................... 378 1. Właściwość sądu .................................................................... 379 1.1. Właściwość sądu w sprawach z zakresu prawa pracy ..... 379 1.2. Właściwość sądu w sprawach z zakresu ubezpieczeń

społecznych...................................................................... 380 2. Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania ............... 380 3. Przebieg postępowania ........................................................... 381 3.1. Wszczęcie postępowania ................................................. 381 3.2. Odrzucenie pozwu ........................................................... 382 4. Badanie wstępne .................................................................... 382 5. Czynności wyjaśniające .......................................................... 383 6. Czynności dyspozytywne stron ............................................... 384 7. Termin wyznaczenia rozprawy .............................................. 384 8. Doręczenia .............................................................................. 384 9. Dyscyplinowanie stron ............................................................ 385 10. Odrębności postępowania dowodowego ................................ 385 II. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy ...................... 385 1. Zakres przedmiotowy .............................................................. 385 2. Zakres podmiotowy ................................................................ 386 3. Właściwość miejscowa sądu ................................................... 386 4. Orzeczenia .............................................................................. 387 4.1. Zakres związania sądu zgłoszonym roszczeniem ........... 387 4.2. Rygor natychmiastowej wykonalności ........................... 387 4.3. Dopuszczalność weryfikacji orzeczenia w drodze

skargi kasacyjnej ............................................................. 388 III. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych .. 388 1. Zakres przedmiotowy .............................................................. 388 2. Zakres podmiotowy ................................................................ 388 3. Właściwość sądu ..................................................................... 389 3.1. Właściwość miejscowa sądu ............................................ 389 3.2. Właściwość rzeczowa ...................................................... 389 4. Przebieg postępowania ............................................................ 390 4.1. Wniesienie odwołania ..................................................... 390 4.2. Czynności organu rentowego........................................... 390 5. Orzeczenia sądu ..................................................................... 391 5.1. Odrzucenie odwołania .................................................... 391 5.2. Umorzenie postępowania ................................................. 391 5.3. Oddalenie odwołania ....................................................... 392 5.4. Uwzględnienie odwołania ............................................... 392 5.5. Rozstrzygnięcia sądu II instancji .................................... 392 5.6. Dopuszczalność weryfikacji orzeczenia w drodze

skargi kasacyjnej ............................................................. 393 § 71. Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania ........................... 393 I. Zakres przedmiotowy .................................................................. 393

XVIII Spis treści

II. Właściwość sądu ......................................................................... 393 III. Legitymacja procesowa ............................................................... 394 § 72. Postępowanie nakazowe ..................................................................... 394 I. Charakter prawny postępowania nakazowego ............................ 394 II. Podstawy do wydania nakazu zapłaty ......................................... 395 III. Charakter prawny nakazu zapłaty ............................................... 397 IV. Tryb zaskarżania nakazu zapłaty ................................................. 398 V. Przebieg postępowania po wniesieniu zarzutów ......................... 399 VI. Rodzaje rozstrzygnięć wydawanych w postępowaniu

nakazowym .................................................................................. 400 § 73. Postępowanie upominawcze ............................................................... 401 I. Właściwość sądu w postępowaniu upominawczym .................... 401 II. Podstawy do wydania nakazu zapłaty ......................................... 402 III. Charakter prawny nakazu zapłaty ............................................... 402 IV. Forma i tryb zaskarżania nakazu zapłaty .................................... 403 V. Przebieg postępowania po wniesieniu sprzeciwu ....................... 403 VI. Rodzaje rozstrzygnięć wydawanych w postępowaniu

upominawczym ........................................................................... 404 § 74. Postępowanie uproszczone ................................................................. 405 I. Rodzaj spraw rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym 405 II. Odmienności postępowania uproszczonego ................................ 406 1. Postępowanie przed sądem I instancji .................................... 406 2. Postępowanie przed sądem II instancji ................................... 407 2.1. Zarzuty apelacyjne ........................................................... 407 2.2. Rodzaje rozstrzygnięć sądu II instancji ........................... 407 III. Relacje postępowania uproszczonego do innych postępowań

odrębnych .................................................................................... 409 § 75. Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych .................. 409 I. Rodzaj spraw rozpoznawanych w europejskich postępowaniach

w sprawach transgranicznych ..................................................... 409 II. Europejskie postępowanie nakazowe .......................................... 409 1. Podstawy zastosowania przez sąd przepisów o europejskim

postępowaniu nakazowym ...................................................... 410 1.1. Warunki uprawniające do zastosowania rozporządzenia

Nr 1896/2006 ................................................................... 410 2. Wymogi formalne pozwu w europejskim postępowaniu

nakazowym ............................................................................. 411 2.1. Wymogi pozwu ................................................................ 411 2.2. Forma wniesienia pozwu ................................................. 411 2.3. Badanie i uzupełnianie wymogów formalnych pozwu .... 412 3. Organy właściwe do wydania europejskiego nakazu zapłaty .. 412 4. Rozpoznawanie spraw w europejskim postępowaniu

nakazowym ............................................................................. 412 4.1. Przekazanie sprawy do rozpoznania w innym

postępowaniu ................................................................... 413 5. Wniesienie sprzeciwu od europejskiego nakazu zapłaty ........ 413

XIXSpis treści

6. Uchylenie europejskiego nakazu zapłaty ................................ 414 III. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń .......... 414 1. Podstawy do zastosowania europejskiego postępowania

w sprawie drobnych roszczeń ................................................. 415 2. Właściwość sądów w sprawach drobnych roszczeń .............. 415 3. Sposób rozpoznawania spraw ................................................ 416 4. Zwrot pozwu w europejskim postępowaniu w sprawach

drobnych roszczeń .................................................................. 416 5. Przeprowadzanie środków dowodowych ............................... 416 6. Rodzaje rozstrzygnięć ............................................................. 416 7. Środki zaskarżenia .................................................................. 417 7.1. Apelacja od wyroku wydawanego w europejskim

postępowaniu w sprawach drobnych roszczeń ................ 417 § 76. Elektroniczne postępowanie upominawcze ........................................ 418 I. Charakter elektronicznego postępowania upominawczego ........ 418 II. Pozew i inne pisma w elektronicznym postępowaniu

upominawczym .......................................................................... 419

Rozdział XIV. Postępowanie grupowe ....................................................... 421 § 77. Charakter i miejsce postępowania grupowego w systemie

postępowania cywilnego ..................................................................... 421 § 78. Zakres podmiotowy postępowania grupowego .................................. 423 § 79. Zakres przedmiotowy postępowania grupowego ............................... 425 § 80. Przebieg postępowania grupowego w ujęciu dynamicznym ............. 426

Rozdział XV. Postępowanie nieprocesowe ................................................ 430 § 81. Zagadnienia ogólne ............................................................................. 430 § 82. Wszczęcie postępowania .................................................................... 432 I. Wniosek o wszczęcie postępowania ........................................... 432 II. Wszczęcie postępowania z urzędu .............................................. 433 § 83. Uczestnicy postępowania .................................................................... 434 I. Pojęcie uczestnika postępowania ................................................ 434 II. Zdolność sądowa i procesowa uczestnika ................................... 435 § 84. Właściwość i skład sądu ..................................................................... 436 I. Właściwość miejscowa i rzeczowa ............................................. 436 II. Skład sądu ................................................................................... 437 § 85. Przebieg postępowania ....................................................................... 437 I. Rozprawa ..................................................................................... 437 II. Wysłuchanie ................................................................................ 438 III. Postępowanie dowodowe ............................................................ 438 IV. Zawieszenie i umorzenie postępowania ...................................... 439 § 86. Orzeczenia .......................................................................................... 439 I. Rodzaje orzeczeń ......................................................................... 439 II. Skutki orzeczeń ........................................................................... 440 1. Prawomocność ........................................................................ 440 2. Wykonalność ........................................................................... 441