Posiłki i napoje profilaktyczne i regeneracyjno-wzmacniające

W aktualnym stanie prawnym przewiduje się posiłki i napoje niezbędne ze względów profilaktycznych. Stanowi o tym przepis art. 232 Kodeksu pracy, zobowiązujący pracodawcę do nieodpłatnego zapewnienia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych odpowiednich posiłków i napojów, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych.

Tenże przepis przewiduje wydanie stosownego aktu wykonawczego. Jest nim rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. Nr 60, poz. 279) określające rodzaje tych posiłków i napojów oraz wymagania, jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania. Jeżeli pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych, może zapewnić w czasie pracy korzystanie z takich posiłków w punktach gastronomicznych lub przyrządzanie posiłków przez pracownika we własnym zakresie z otrzymanych produktów.

Posiłki i napoje wydawane są pracownikom w dniach wykonywania prac uzasadniających ich wydawanie, a pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane posiłki i napoje.

Posiłki profilaktyczne

Pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym prace:

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8375 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10oC lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25oC,

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od 1 listopada do 31 marca,

• pod ziemią (§ 3 ust. 1).

Dodatkowo pracodawca zapewnia posiłki pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych (§ 3 ust. 2 Rozporządzenia).

Posiłki profilaktyczne powinny zawierać:

• około 50-55% węglowodanów,

• 30-35% tłuszczów,

• 15% białek.

Powinny one posiadać wartość energetyczną ok. 1000 kcal (4187 kJ) i być wydawane w formie jednego dania gorącego w czasie regulaminowych przerw w pracy – w zasadzie po 3-4 godz. pracy.

Posiłek, który pozwoli na wyrównanie bilansu energetycznego, należy zapewnić pracownikom wykonującym bardzo ciężką pracę fizyczną, która wymaga użycia dużej

1

siły, czyli taką, która powoduje wydatek energetyczny powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet.

Wydatek energetyczny to ilość energii cieplnej produkowanej przez organizm podczas wykonywania jakiejkolwiek czynności, w tym związanej z wykonywaną pracą. Stanowi on podstawę oceny kosztu energetycznego takiej pracy, według jej uciążliwości. Oceny wydatku energetycznego może dokonać każda osoba lub firma, która ma odpowiednią wiedzę i doświadczenie w tym zakresie.

Wydatek energetyczny, a – co za tym idzie – liczba profilaktycznych posiłków zależy również od klimatu. Praca w gorącym klimacie spowoduje wyższy wydatek energetyczny niż taka sama praca w warunkach komfortu cieplnego. W związku z tym uzasadnione jest podawanie posiłków pracownikom już wtedy, gdy wykonują oni ciężką pracę fizyczną, czyli powodującą wydatek energetyczny ponad 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i ponad 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet.

Natomiast podczas wykonywania pracy w warunkach zimnego mikroklimatu (w niskich temperaturach) obowiązkowe jest wyrównywanie bilansu cieplnego organizmu. Podawanie posiłków profilaktycznych w warunkach mikroklimatu zimnego jest uzasadnione wówczas, gdy wykonywana jest ciężka praca zarówno w pomieszczeniach zamkniętych, jak i na otwartej przestrzeni w okresie zimowym.

Napoje profilaktyczne

Na pracodawcy ciąży również obowiązek zapewnienia pracownikom:

• wody zdatnej do picia lub innych napojów wszystkim pracownikom oraz

• wody i innych napojów (np. wody mineralnej, herbaty, soków owocowych) pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych.

Pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym:

• w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25oC,

• w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000,

• przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10oC lub powyżej 25oC,

• przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet,

• na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28oC.

Pracodawca dostarcza pracownikom napoje w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników. Muszą być one odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywania pracy, a w przypadku prac szczególnie uciążliwych powinny być również wzbogacone w sole mineralne i witaminy. Muszą także być dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej i w ilości zaspokajającej ich potrzeby.

Zasady przyznawania posiłków regeneracyjno-wzmacniających zostały określone w ZAKŁADOWYM UKŁADZIE ZBIOROWYM PRACY DLA PRACOWNIKÓW „PKP POLSKIE LINIE KOLEJOWE Spółka Akcyjna” w załączniku nr 15.

Posiłek regeneracyjno-wzmacniający wydawany jest w okresie od 1 listopada danego roku do 31 marca następnego roku pracownikom wykonującym przez minimum 4 godziny dziennie prace:

2

• na otwartej przestrzeni oraz w wiatach i halach nie posiadających ogrzewania,

• w pomieszczeniach stałej pracy, w których temperatura jest niższa niż 14o C.

Posiłek regeneracyjno-wzmacniający wydawany jest w okresie całego roku pracownikom wykonującym przez minimum 4 godziny dziennie prace:

• związane z diagnostyką, konserwacją i utrzymaniem infrastruktury kolejowej na otwartej przestrzeni,

• na posterunkach nastawczych, posterunkach stwierdzenia końca pociągu, strażnicach przejazdowych oraz posterunkach dyżurnego ruchu peronowego,

• związane z ochroną mienia kolejowego na otwartej przestrzeni,

• związane z usuwaniem skutków awarii na otwartej przestrzeni,

• związane z obsługą ciężkich maszyn budowlanych i drogowych, samojezdnych ciężkich maszyn torowych, drezyn motorowych, suwnic, żurawi, podnośników i platform hydraulicznych.

Pracodawca, u którego występują prace wymienione powyżej ustala wykaz stanowisk pracy, na których zatrudnionym pracownikom przysługuje posiłek regeneracyjno-wzmacniający.

Posiłek regeneracyjno-wzmacniający wydawany jest w postaci jednego dania gorącego dziennie. Przy braku możliwości wydawania posiłków w takiej postaci, ze względów organizacyjnych bądź z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy, pracodawca zapewnia:

• korzystanie z posiłków w punktach gastronomicznych lub

• przyrządzanie posiłków przez pracownika we własnym zakresie z otrzymanych produktów.

Posiłek regeneracyjno-wzmacniający przysługuje wyłącznie w dniach wykonywania prac wymienionych w załączniku nr 15. W przypadku niewykorzystania uprawnienia do posiłku regeneracyjno-wzmacniającego ekwiwalent pieniężny nie przysługuje.

Wartość posiłku regeneracyjno-wzmacniającego nie może być wyższa od wartości posiłku profilaktycznego, liczonej w cenach brutto.

Pracownik korzystający z posiłku regeneracyjno-wzmacniającego ponosi koszt jego zakupu wyliczony od jego wartości w cenach brutto, w wysokości 40%. W przypadku występowania jednoczesnych uprawnień do posiłku profilaktycznego i regeneracyjno-wzmacniającego, pracownikowi przysługuje tylko posiłek profilaktyczny.

Oprac. Radosław Strakulski

3