Jak przygotowa i napisa

rozprawk maturaln?

Poradnik

Instytut Bada Edukacyjnych

Warszawa 2014

2

Opracowanie:

Witold Bobiski

Adam Broek

Wioletta Kozak

(Pracownia Jzyka Polskiego)

3

Spis treci

I. O rozprawce maturalnej ..................................................................................................................... 4

1. Budowa rozprawki ............................................................................................................................... 4

2. Temat rozprawki .................................................................................................................................. 4

II. Odwoania do tekstw kultury ......................................................................................................... 5

1. Co znaczy: odwoa si? ..................................................................................................................... 6

2. Co to znaczy: nawizywa do problemu? ........................................................................................... 6

3. Warto powiczy ................................................................................................................................ 13

III. Przykady uczniowskich rozprawek ............................................................................................. 18

1. Budowanie wstpw .......................................................................................................................... 19

2. Budowanie zakocze ....................................................................................................................... 22

3. Analiza przykadowych wypracowa ................................................................................................. 22

4. Podsumowanie .................................................................................................................................. 25

4

I. O rozprawce maturalnej

Na maturze z jzyka polskiego od roku 2015 na poziomie podstawowym zdajcy bd mieli do wyboru

dwa tematy wypracowa. Rozwinicie kadego z nich bdzie wymagao napisania wypowiedzi

o charakterze argumentacyjnym: rozprawki problemowej lub interpretacji tekstu poetyckiego.

W niniejszym opracowaniu zajmiemy si rozprawk czyli form wypowiedzi, w ktrej rozwaamy jaki

problem (podany w temacie maturalnym), zajmujemy wobec tego problemu stanowisko (formuujemy

tez lub hipotez) i dowodzimy jego susznoci (przekonujco argumentujemy).

1. Budowa rozprawki

Rozprawka jest wypowiedzi o skonwencjonalizowanej, trjdzielnej budowie, na ktr skadaj si:

wstp

rozwinicie

zakoczenie.

Wstp powinien spenia kilka funkcji:

wprowadza czytelnika w problematyk, ktrej dotyczy bdzie rozwinicie

zachca do lektury caoci wypracowania

przedstawia stanowisko autora wobec problemu podanego w temacie.

Rozwinicie to gwna cz rozprawki. Zawiera podstawow tre rozwaa argumentacj.

Skadaj si na ni poszczeglne argumenty, czyli dowody wiadczce na rzecz susznoci przyjtego

stanowiska, wyraonego w formie tezy lub rzadziej hipotezy. Argumenty powinny by przede

wszystkim przekonujce, czyli:

rzeczowe oparte na faktach istotnie wiadczcych na rzecz susznoci tezy,

odpowiednio przedstawione w zgodnej z wymogami retoryki, czyli sztuki przekonywania,

formie jzykowej i we waciwej kolejnoci.

Zakoczenie to ostatnia cz rozprawki, nierzadko niedoceniana, pomijana lub dopisywana na si.

.Zakoczenie mona uzna za udane, jeli:

zrcznie podsumowuje przedstawione w rozwiniciu rozwaania

skania czytelnika do refleksji nad przedstawionym problemem i jego rozstrzygniciem.

2. Temat rozprawki

Celem rozprawki maturalnej jest sprawdzenie umiejtno analizy i interpretacji tekstu literackiego

oraz innych tekstw kultury (np. filmw, spektakli teatralnych, dzie plastycznych), a take

odwoywania si do trafnie wybranych kontekstw literackich bd kulturowych.

Praca nad rozprawk powinna si zawsze zaczyna od analizy tematu, ktry skada si z polecenia

5

i doczonego do niego tekstu literackiego (epickiego lub dramatycznego). Samo polecenie skada si

z trzech czci:

1) pytania, w ktrym zawarty jest problem:

Samotno szansa czy ograniczenie?

2) okrelenia czynnoci, ktre piszcy ma wykona, oraz wskazania materiau, na ktrym

powinien oprze swoje rozwaania:

Rozwa problem i uzasadnij swoje zdanie, odwoujc si do zaczonego fragmentu

Wilka stepowego oraz do innych, wybranych przez siebie, tekstw kultury.

3) okrelenia minimalnej dugoci pracy (zawsze takiej samej):

Twoja praca powinna liczy co najmniej 250 sw.

Pierwsze i najwaniejsze pytanie, ktre powinna sobie postawi osoba przygotowujca si

do napisania rozprawki, powinno brzmie: Czego dotyczy problem? W wypadku podanego wyej

polecenia widzimy, e problem dotyczy samotnoci i ma posta dylematu (szansa czy ograniczenie?).

Na tym etapie przygotowa nie naley jeszcze tego dylematu rozstrzyga. Przedtem naley uwanie

przeczyta tekst zaczony do polecenia. W omawianym przypadku by to fragment powieci

Hermanna Hessego Wilk stepowy (cytujemy go w ostatniej czci niniejszego opracowania).

Po przeprowadzeniu analizy (ktra obejmuje oczywicie etap zrozumienia) doczonego do polecenia

tekstu trzeba przeprowadzi rozumowanie, ktre pozwoli zaj stanowisko wobec problemu,

czyli sformuowa tez rozprawki. W naszym wypadku dylemat mona rozstrzygn twierdzco,

przeczco lub zaj postaw ambiwalentn (Tak, ale lub: Nie, ale)

Po sformuowaniu tezy (lub hipotezy) naley si zastanowi nad doborem tekstw kultury,

ktre pozwol nam owietli rozwaany problem i posu do przekonujcego uargumentowania

susznoci przyjtego stanowiska. Temu zagadnieniu powicony zosta kolejny rozdzia opracowania.

II. Odwoania do tekstw kultury

W Informatorze o egzaminie maturalnym z jzyka polskiego podano midzy innymi, e rozprawka na

poziomie podstawowym jest form wypowiedzi pisemnej, ktra wymaga od zdajcego odwoania si

do zaczonego tekstu oraz do wybranego tekstu/wybranych tekstw kultury. W przypadku,

jeli dany tekst literacki jest fragmentem lektury oznaczonej w podstawie jako obowizkowa,

ucze powinien take odwoa si do caoci utworu. Szczegowe wskazwki dotyczce liczby

tekstw i sposobu odwoania si do nich znajduj si w poleceniu.

Konieczno omwienia zamieszczonego w arkuszu maturalnym tekstu jest oczywista i nie bdziemy

si zajmowa rozwijaniem tego wtku. Niejednokrotnie wicej problemw sprawia odwoanie si

do wybranego tekstu kultury lub ich wikszej liczby, jeli do tego zobowizuje nas temat.

6

1. Co znaczy: odwoa si?

Moemy to sformuowanie zastpi innymi, bliskoznacznymi: przywoa, powoa si na, wspomnie

o lub, po prostu omwi, skomentowa. A zatem oprcz waciwego omwienia tekstu

zaczonego w arkuszu, powinnimy take omwi inne teksty. Po co? Odpowied jest jasna

aby lepiej owietli rozwaany problem i umocni postawion we wstpie tez.

Konieczno taka zachodzi w sytuacji, gdy:

a) zagadnienie (problem, zjawisko) zasygnalizowane w temacie rozprawki jest na tyle obszerne,

e mona je zlokalizowa (dopatrzy si, doszuka) w wielu rozmaitych tekstach kultury

(a wic nie tylko utworach literackich);

b) teza, ktr formuujemy, powinna by umocniona (udokumentowana, udowodniona) szerzej,

bardziej wyrazicie, a wic bardziej przekonujco.

Zacznijmy od omwienia kilku prostych regu dotyczcych przywoywania innych tekstw

kultury:

a) T cz argumentacji zamieszczamy w rozprawce w drugiej kolejnoci po omwieniu tekstu

podstawowego, doczonego do tematu rozprawki.

b) Komentarz lub komentarze zwizane z przywoanymi tekstami kultury powinny by krtsze

ni komentarz odnoszcy si do tekstu gwnego.

c) Komentarze zwizane z przywoanymi tekstami powinny we waciwy sposb nawizywa

do zagadnienia poruszonego w temacie rozprawki.

2. Co to znaczy: nawizywa do problemu?

To wanie najistotniejsza kwestia zwizana z odwoaniami do innych tekstw kultury.

Aby odwoanie byo waciwe, powinno spenia dwa zasadnicze kryteria:

- powinno odnosi si do tekstu kultury (a zatem dziea literackiego lub malarskiego, filmowego,

muzycznego, teatralnego, ewentualnie rzeby, albo innego wytworu kultury jak np. forma

dziennikarska, instalacja artystyczna czy fotografia);

- powinno by zwizane z zagadnieniem wspomnianym w temacie rozprawki w taki sposb,

by przyjt tez umacnia (ale mona sobie te wyobrazi rozprawk, w ktrej autor stosuje rwnie

argumenty przeciw i konfrontuje je z tymi za).

Waciwe nawizanie do zagadnienia wymaga w pierwszym rzdzie zrozumienia tematu rozprawki

a wic zrozumienia problemu, ktrego temat dotyczy. Postaramy si to wykaza na przykadzie

tematu, ktry formuujemy poniej.

7

Przypumy, e piszemy rozprawk na nastpujcy temat:

Czy mona kierowa mioci przy pomocy rozumu? Rozwa problem, odwoujc si

do podanego fragmentu dramatu Williama Szekspira oraz do innych tekstw kultury.

Romeo i Julia

JULIA

Romeo! Czemu ty jeste Romeo!

Wyrzecz si swego rodu, rzu t nazw!

Lub jeli tego nie moesz uczyni,

To przysi wiernym by mojej mioci,

A ja przestan by z krwi Kapuletw.

ROMEO

Mame przemwi czy te sucha dalej?

JULIA

Nazwa twa tylko jest mi nieprzyjazna,

Bo ty w istocie nie Montekim dla mnie.

Jeste Monteki choby tylko rk,

Ramieniem, twarz, zgoa jakkolwiek

Czci czowieka? O! we inn nazw!

Czyme jest nazwa? To, co zowiem r,

Pod inn nazw rwnie by pachniao;

Tak i Romeo bez nazwy Romea

Przecie by ca sw warto zatrzyma.

8

Romeo! porzu t nazw, a w zamian

Za to, co nawet czstk ciebie nie jest,

We mi, ach! ca!

ROMEO

Bior ci za sowo:

Zwij mi kochankiem, a krzymo chrztu tego

Sprawi, e odtd nie bd Romeem.

JULIA

Kto ty jest, co si noc osaniajc,

Podchodzisz moj samotno?

ROMEO

Z nazwiska

Nie mgbym tobie powiedzie, kto jestem;

Nazwisko moje jest mi nienawistne,

Bo jest, o! wita, nieprzyjazne tobie;

Zdarbym je, gdybym mia je napisane.

JULIA

Jeszcze me ucho stu sw nie wypio

Z tych ust, a przecie dwik ju ich mi znany.

Jest e Romeo, mw? jest e Monteki?

ROMEO

9

Nie jestem ani jednym, ani drugim,

Jednoli z dwojga jest niemie tobie.

JULIA

Jak e tu przyszed, powiedz, i dlaczego?

Mur jest wysoki i trudny do przejcia,

A miejsce zgubne; gdyby ci kto z moich

Krewnych tu zasta

ROMEO

Na skrzydach mioci

Lekko, bezpiecznie mur ten przesadziem,

Bo mio nie ma adnych tam i granic;

A co potrafi, na to si i way;

Krewni wic twoi nie trwo mi wcale.

JULIA

Zabiliby ci, gdyby ci ujrzeli.

ROMEO

Ach! wicej groby ley w oczach twoich

Ni w ich dwudziestu mieczach; patrz askawie,

A bd silny przeciw ich gniewowi.

JULIA

10

Na Boga! niech ci oni tu nie ujrz!

ROMEO

Ciemny paszcz nocy skryje mi przed nimi.

Lecz niech mi znajd, jeli ty mi kochasz.

Lepszy kres ycia skutkiem ich niechci

Ni przeduony zgon w braku twych uczu.

JULIA

Kto ci dopomg znale to ustronie?

ROMEO

Mio, co mi go doradzia szuka;

Ona mi instynkt, ja jej oczy daem.

Nie jestem sternik, gdyby jednak bya

Rwnie daleko jak w brzeg, ktrego

Morze najdalsze podmywa krawdzie,

miao po taki klejnot bym popyn.

William Szekspir, Romeo i Julia, tum. J. Paszkowski

Fragment doczony do tematu to synna scena balkonowa, w ktrej midzy innymi modzi

bohaterowie uwiadamiaj sobie, e wywodz si z wrogich rodw i ich mio moe by dla nich

zagroeniem.

11

Prac nad rozprawk zawsze zacz trzeba od prby zrozumienia problemu ujtego w temacie

Niejeden pewnie modzieniec i niejedna dziewczyna zorientowawszy si, e ich rodziny dzieli

gboka i wielowiekowa nienawi ulegliby lkowi, moe nawet strachowi przed gniewem wasnych

rodw i ich odwiecznych wrogw. Nie chcc przysporzy sobie powanych kopotw, staraliby si -

tak zakadamy zapomnie o sobie, nie spotyka si, po prostu da sobie spokj z rozkwitajcym

dopiero uczuciem. Czy tak decyzj moglibymy okreli jako zgodn ze wskazwkami rozumu?

Zapewne mona byoby j tak zinterpretowa, w kadym razie nie byaby ona dyktowana potrzebami

serca. Wiemy za, e bohaterowie dramatu Szekspira nie kieruj si tak pojt rozwag

i wiadomo zagroenia nie jest w stanie stumi ich namitnoci i odwie ich od przebywania

ze sob. Mimo wielu powanych przeszkd postanawiaj spdzi razem cae ycie i przypiecztowa

t decyzj lubem otrzymanym z rk duchownego. Przykad zachowania Romea i Julii moglibymy

zatem uzna za argument na rzecz tezy, e rozum nie jest w stanie kierowa mioci, e to ona jest

silniejsza od wszelkich racjonalnych kalkulacji. Nawet jeli rozkwita niejako wbrew rzeczywistoci.

Przypumy, e autor przyszej rozprawki skania si ku takiej wanie tezie i nie sposb kierowa

mioci przy pomocy rozumu. Pierwszy argument wspierajcy tak tez ju ma bdzie to akapit

zawierajcy interpretacj zamieszczonego pod tematem tekstu interpretacj zgodn z naszymi

rozwaaniami na ten temat, ktre powinno si zilustrowa odpowiednimi cytatami z podanego

fragmentu.

Teraz kolej na przywoanie kontekstw a wic innych tekstw kultury, ukazujcych sytuacj

porwnywaln z sytuacj Romea i Julii, czyli analogiczn, podobn lub choby korespondujc.

Nie bdzie nas interesowa motyw mioci w ogle poszukujemy bowiem sytuacji fabularnych,

w ktrych moemy dostrzec kontrast (albo niezgodno, rozbieno) wskaza rozumu i poryww

serca (uczucia). Waciwe nawizanie do zagadnienia wskazanego w temacie rozprawki oznacza

zatem

ODNALEZIENIE W INNYCH TEKSTACH KULTURY ANALOGICZNYCH (ODPOWIADAJCYCH,

PODOBNYCH, ZBLIONYCH)

- SYTUACJI FABULARNYCH;

- MOTYWW I ICH KOMBINACJI;

- ZESTAWIE WARTOCI;

- TYPW POSTACI.

Kategorii tych moe by wicej i oczywicie nie musz one wystpowa wszystkie naraz, zazwyczaj

poszukiwa bdziemy w tekstach kultury jednej lub dwu z nich.

12

Wrmy do naszej rozprawki inspirowanej fragmentem Romea i Julii. W jakich innych tekstach

kultury moemy odnale bohaterw (lub bohatera) uwikanych (uwikanego) w sytuacj

wyboru pomidzy wskazaniami rozumu (rozsdku, a moemy tu wczy rwnie i prawo)

a porywami serca?

a) Tristan i Izolda. Namitno, ktra poczya bohaterw amaa ich (a waciwie Tristana)

zobowizania, pamitamy, e bohater przyrzek, i przywiezie Izold swemu suwerenowi,

krlowi Markowi. Win Tristana i Izoldy agodzi fakt, i mio tych dwojga rozgorzaa

po niewiadomym wypiciu napoju miosnego, pniej za wiadomie skazana przez nich

na niespenienie (miecz pomidzy picymi kochankami, decyzja o rozstaniu). Mona wic

w historii tych dwojga dopatrzy si zdarze wiadczcych zarwno o przemonej sile

mioci, jak i uwieczonych powodzeniem (cho okupionych cierpieniem) prb wiadomej

rezygnacji z osobistego szczcia. Uznanie racji rozumu (nakazujcych podporzdkowanie

si ustalonej hierarchii wartoci) przewysza tu si namitnoci, cho przysparza bohaterom

cierpie i powiksza ich dramat. Tristan i Izolda ostatecznie rezygnuj z osobistego

szczcia, cho nie umiej i nie chc wyrzec si mioci.

b) Bohater Sonetw do Laury i jego ukochana. Zakochany w Laurze mczyzna jest bezsilny

wobec wszechogarniajcego uczucia, ktre jest zarazem wysublimowan duchow mioci,

jak i zmysowym porywem. Mimo i nigdy z Laur nie zamienia nawet sowa, jego uczucie

jest tak wielkie, i moe si wyda wrcz niszczce. Bohater wie, e cierpi, ale te zdaje

sobie spraw, e od tego cierpienia nie ma ucieczki, bo nie potrafi nie kocha Laury nawet

po jej mierci. Rozum nie jest tu w ogle partnerem wewntrznego dialogu, uczucie

nie pozwala sob kierowa.

c) W wielu Fraszkach i Pieniach Jana Kochanowskiego pojawia si motyw mioci biorcej

w niewol posta mwic (np. Bo mnie mio pojmaa; Trudno si przed mioci

schroni). Mio jest lotna, a czowiek tylko pieszy, wic wobec tego przemonego

uczucia bezsilny. We Fraszkach spotykamy te motyw mioci (czy nawet namitnoci)

starszego mczyzny do modej dziewczyny, a take uczucia do kobiety, ktra go

nie odwzajemnia, a nawet bawi si cierpieniem mczyzny. W obu tych przypadkach mio

zawsze jest gr, czsto wbrew rozsdnej, rozumowej ocenie sytuacji.

d) Mio i namitno okrelane jako romantyczne rwnie przegrywaj z rozumem. Hrabia

Henryk z Nie-Boskiej komedii Krasiskiego w istocie porzuca on dla mioci do wynionej

kobiety, bdcej w rzeczywistoci jego uud. Emma Bovary rujnuje rodzinne szczcie

i ycie dla romansw, ktre maj urzeczywistni jej marzenia o wielkiej mioci, na wzr tych

z popularnych powieci. Trudno w postpowaniu Hrabiego Henryka czy Emmy Bovary

dopatrzy si racji rozumu, momentami zachowanie bohaterw wydaje si wrcz

bezrozumne i w obu przypadkach prowadzi do tragedii.

e) Stanisaw Wokulski. Ta posta (podobnie jak pierwsza para bohaterw) w pewnym stopniu

burzy obraz mioci jako potnej siy usuwajcej w cie poczynania rozumu, rozumienie

zjawisk czy po prostu refleksj. Wokulski wprawdzie kocha namitnie, ale swoj mio

niejako planuje, podejmuje odpowiednie kroki (take biznesowe), aby zyska uczucie panny

13

Izabeli. Nie chcc si zgodzi na rol marionetki u boku piknej kobiety (ktra ma pewne rysy

Emmy Bovary), Wokulski rezygnuje z realizacji swoich marze, co wymagao od niego

wielkiej siy charakteru i przynioso cierpienie. Rozpoznanie sytuacji skonio Wokulskiego

do wygaszenia aru uczu.

f) Forrest Gump i jego ukochana Jenny. W filmie Roberta Zemeckisa mamy sytuacj jak gdyby

odwrotn do opisanych poprzednio. Wydaje si, e rozum wspdziaa tutaj z mioci.

Kierujcy si prostymi odruchami serca, ale i ustalonym porzdkiem wartoci (dobro,

wierno, godno, odpowiedzialno) Forrest od lat chopicych kocha Jenny, ktra marzy

o nieskrpowanym yciu, wolnym od zobowiza. wiadomie odrzuca uczucia Forresta,

chcc y mioci szalon. Serce ofiarowuje wic mczyznom rwnie szalonym jak jej

wyobraenia o yciu. Dopiero dowiadczajc cierpienia spowodowanego chorob, decyduje

si mie z Forrestem dziecko i otwiera si na jego uczucie. Wydaje si, e refleksja

i rozsdek kieruj jej uczuciami.

Przywoane powyej teksty kultury pozwalaj zmodyfikowa przyjt tez i sformuowa j w nieco

innym brzmieniu: kierowanie mioci przy pomocy rozumu jest do pewnego stopnia moliwe

czowiek bowiem niekiedy potrafi odrzuci niszczce go uczucie (cho to bardzo trudne), a nawet

rozbudzi w sobie mio, kierujc si refleksj i dowiadczeniem yciowym. O tym wiadczyyby

odwoania do przywoanych tekstw kultury.

WANA UWAGA: o odwoaniach do konkretnych tekstw kultury decyduje w ostatecznoci nasza

interpretacja problematyki podjtej w tych tekstach, ktra nie musi by zgodna z opini innych.

Wane, abymy przekonali w rozprawce, e odwoanie do konkretnego tekstu jest waciw ilustracj

problemu podjtego w temacie.

3. Warto powiczy

Waciwie nawiza do zagadnienia zasygnalizowanego w temacie oznacza: sprecyzowa

problem, ktry zosta w temacie podjty. To sprecyzowanie pozwolio nam pozostawi poza

zainteresowaniem wszystkie teksty kultury mwice np. o mioci spenionej, udanej, szczliwej

takiej, ktra nie rozwina si na przekr rozsdkowi, wiedzy o yciu czy wanym wartociom, lecz

powiedzmy w zgodzie z tymi kategoriami.

Na koniec podajemy dwa tematy maturalnych rozprawek wraz z propozycjami sprecyzowania

problemu, ktre prowadz do konkretnych odwoa (nawiza) do tekstw kultury. Mog one posuy

przyszym maturzystom jako materia wiczeniowy do napisania interesujcych rozprawek.

14

1) Czy modo w nieunikniony sposb skania do przyjcia postawy buntu wobec

rzeczywistoci?

Zamieszczony tekst: Sawomir Mroek, Tango (fragmenty)

ARTUR - (zrywa si i biega po scenie) Co tu mwi o dziadku. Urodziem si dwadziecia pi lat

temu, a do tej pory mj wzek dziecinny jest tutaj! (kopie wzek) Dlaczego nie na strychu? A to, co to

jest? Suknia lubna mojej ciotki, (wyciga zakurzony welon ze stosu rupieci) Dlaczego nie w szafie?

Bryczesy wuja Eugeniusza! Dlaczego one wci tutaj, jeeli ostatni ko, na ktrym jedzi wuj

Eugeniusz, zdech bezpotomnie czterdzieci lat temu? adnego porzdku, adnej zgodnoci z dniem

biecym. adnej skromnoci ani inicjatywy.

Tutaj nie mona oddycha, chodzi, y!

[]

STOMIL - Mj drogi, tradycja mnie nie obchodzi, twj bunt jest mieszny. Sam widzisz, e nie

przywizujemy adnej wagi do tych pomnikw przeszoci, do tych nawarstwie naszej rodzinnej

kultury. Ot, tak sobie to wszystko ley. yjemy swobodnie, (zagldajc do filianki) Gdzie moja kawa?

[]

ARTUR - Suchajcie, mnie nie chodzi akurat o t tradycj. Tu ju nie ma w ogle adnej tradycji ani

adnego systemu, s tylko fragmenty, proch! Bezwadne przedmioty. Wycie wszystko zniszczyli

i niszczycie cigle, a zapomnielicie sami, od czego si waciwie zaczo.

ELEONORA - To prawda. Stomil, pamitasz, jak rozbijalimy tradycj? Posiade mnie w oczach

mamy i papy, podczas premiery "Tannhausera", w pierwszym rzdzie foteli, na znak protestu.

Straszny by skandal. Gdzie te czasy, kiedy to jeszcze robio wraenie. Starae si wtedy o moj

rk.

[]

STOMIL - Moliwe, (zapalajc si) Czas buntu i skoku w nowoczesno. Wyzwolenie z wizw starej

sztuki i starego ycia! Czowiek siga po samego siebie, zrzuca starych bogw i siebie stawia

na piedestale. Pkaj skorupy, puszczaj okowy.

Rewolucja i ekspansja! - to nasze haso. Rozbijanie starych form, precz z konwencj, niech yje

dynamika! ycie w stwarzaniu, wci poza granice, ruch i denie, poza form, poza form!

ELEONORA - Stomil, jak ty odmodniae, nie poznaj ci.

STOMIL - Tak, bylimy modzi.

[]

ARTUR - Ojciec ma racj.

STOMIL - Jak racj?

ARTUR - Tamtego wszystkiego ju nie ma.

[]

STOMIL - Czego?

ARTUR - Tych wizw, okoww, skorup i tak dalej. Nie ma, niestety.

STOMIL - Niestety? Sam nie wiesz, co mwisz! Gdyby y w tamtych czasach, wiedziaby,

ile zrobilimy dla ciebie. Ty nie masz pojcia, jak wtedy wygldao ycie. Czy wiesz, ile trzeba byo

odwagi, eby zataczy tango? Czy wiesz, e tylko nieliczne kobiety byy upade? e zachwycano si

malarstwem naturalistycznym? Teatrem mieszczaskim? Mieszczaski teatr! Ohyda! A przy jedzeniu

15

nie wolno byo trzyma okci na stole. Pamitam manifestacj modziey. Dopiero w tysic dziewiset

ktrym co mielsi zaczli nie ustpowa miejsca osobom starszym. My twardo wywalczylimy sobie

te prawa i jeeli dzisiaj moesz sobie robi z babci, co chcesz, to dziki nam. Ty sobie nie zdajesz

sprawy z tego, ile nam zawdziczasz. I pomyle, e po tomy walczyli, eby ci stworzy t swobodn

przyszo, ktr ty teraz pogardzasz.

ARTUR - I cocie stworzyli? Ten burdel, gdzie nic nie funkcjonuje, bo wszystko dozwolone, gdzie

nie ma ani zasad, ani wykrocze? [] Zatrulicie t swoj wolnoci pokolenia w przd i wstecz.

Spjrzcie na babci. Wszystko jej si w gowie pomieszao. Czy wam to nic nie mwi?

[]

STOMIL - Doprawdy dziwi si tobie, masz jakie zmurszae pogldy. Kiedy bylimy w twoim wieku,

kady konformizm uwaalimy za hab. Bunt! Tylko bunt mia dla nas warto!

ARTUR - Jak?

STOMIL - Dynamiczn, czyli zawsze pozytywn, choby negatywnie. Czy mylisz, e bylimy

wycznie lepymi anarchistami? Bylimy take marszem ku przyszoci, ruchem, procesem

dziejowym. Bunt to postp w fazie potencjalnej. Nie jestemy bez zasug wobec historii. Bunt to opoka,

na ktrej postp buduje koci swj. Im wikszy obszar buntu, tym rozleglejsza jest ta budowla.

I moesz mi wierzy, mymy przygotowali spory kawaek gruntu. [] Ja tylko obiektywnie

przedstawiem nasz rol w historii, niezalenie od naszych zamiarw. My zawsze szlimy tylko

wasn drog. Ale poprzez negacj wszystkiego, co byo. torujemy drog przyszoci.

ARTUR - Jakiej?

STOMIL - To ju nie do mnie naley. Moja rzecz - wychodzi poza form.

ARTUR - A wic jednak zostajemy wrogami.

STOMIL - Po co od razu tak tragicznie? Wystarczy, eby przesta martwi si o zasady.

[]

ARTUR - Bo ja wchodz w ycie. W jakie ycie mam wej? Ja musz najpierw je stworzy, ebym

mia w co wej.

STOMIL - Nie chcesz by nowoczesny? Ty, w twoim wieku?

ARTUR - Ot wanie, nowoczesno! Nawet babcia zestarzaa si ju w wiecie, ktry wypad

z normy. W tej waszej nowoczesnoci babcia si zestarzaa! Wy wszyscy starzejecie si

w nowoczesnoci.

[]

STOMIL - Czego ty chcesz waciwie? Tradycji?

ARTUR - Porzdku wiata!

STOMIL - Tylko tyle?

ARTUR - ...I prawa do buntu.

16

Teksty kultury przywoane waciwie:

Stanowisko TAK: J. D. Salinger, Buszujcy w zbou (ucieczka z domu to bunt bohatera przeciw

zasadom ; W. Szekspir, Romeo i Julia (bohaterowie buntuj si swoj mioci przeciw niezgodzie

starszych); Konrad-Gustaw w Dziadw cz. III podnosi bunt przeciw Bogu; Artur w Tangu w imi zasad

buntuje si przeciw swobodzie obyczajowej rodzicw;

Stanowisko NIE: Modziakwna z Ferdydurke (dziewczyna nie jest zbuntowana przeciw otoczeniu,

gdy jest rwnie nowoczesna jak jej rodzice); ponadto: niektre z przywoanych przykadw (take np.

postawa Ikara) nie prezentuj wiadomie przyjtej postawy buntu (niezgody), lecz po prostu ukazuj

spontaniczne dziaanie modych, zgodne z ich hierarchi wartoci.

Przywoania niewaciwie lub wtpliwe: Tadeusz Soplica z Pana Tadeusza A. Mickiewicza

(problematyka poematu nie dotyczy konfrontacji: modo i jej postawy wobec rzeczywistoci); Dawid

Weiser z Weisera Dawidka Pawa Huellego (problematyka utworu dotyczy zjawiska innoci,

a nie modzieczego buntu).

2) Znaczenia motywu podry w kulturze: ucieczka od czy raczej denie ku?

Zamieszczony tekst: Andrzej Stasiuk, Wyobraajc sobie Kalabri (fragmenty)

Siedz w pokoju i wyobraam sobie poudniowe Wochy. Patrz na zielon dolin, na cieniste

wierkowo-bukowe lasy, na falujce trawy, na drewniane domy w mojej wsi i wyobraam sobie

poudniowe Wochy, wyobraam sobie Kalabri i Basilicat. Nigdy tam nie byem. Za dwa tygodnie

wsid w Warszawie w samolot i przez Rzym polec do Brindisi. Z Brindisi popyn promem

do Durres w Albanii, by spdzi tydzie na pnocy tego kraju, blisko granicy z Kosowem.

Ale gdy bd wraca, spdz rwnie tydzie w Kalabrii.

Ilekro chciaem pojecha do Woch, zawsze mylaem o najdalszej czci pwyspu. Nigdy o Rzymie,

Wenecji, Florencji czy Mediolanie. Nawet Neapol lea zbyt blisko. Zawsze wyobraaem sobie

poudnie, poniewa tam koczy si kontynent, tam koczy si Europa. Wyobraaem sobie,

jak morska woda i soneczny ar nadgryzaj ziemi i odbieraj j ludziom. Pwysep Apeniski

na mapach wyglda jak archaiczna ko, jak fragment szkieletu jakiego przedwiecznego zwierzcia.

I pewnie dlatego to poudnie wyobraaem sobie zawsze jako co niezwykle starego, archaicznego

i udrczonego upywem czasu. Biae kamienie, bezlitosne wiato i cienie czarne jak sadza

tak to widz. I jeszcze nieruchomy wzrok starych kobiet siedzcych przed swoimi domami.

One wygldaj tak, jakby widziay ca przeszo i znay przyszo. [] Pojad sprawdzi,

czy kalabryjskie babki przypominaj babki ze wsi, w ktrej mieszkam.

Pojad z niewielkim bagaem i jak ognia bd unika nadmorskich kurortw. Plae latem

przypominaj redniowieczne wizje pieka. Naucz si pidziesiciu woski sw i sprawdz, jak si

podruje w tamtych stronach autostopem. Zabior lekki piwr i oszczdzajc na hotelach,

tu i wdzie si przepi pod goym niebem. Oczywicie bd si ba tarantuli, ale wino pozwoli ukoi

ten lk. W miasteczkach i wsiach bd szuka cienia. Wiem, e na rynku zapadej mieciny mona

spdzi cay dzie, przesuwajc si wraz ze socem, i to jest czasami wiksze i waniejsze

ni wszystkie muzea Rzymu i Florencji. Po godzinie, dwu ludzie przyzwyczajaj si do obecnoci

17

obcego i wchodzi si w ich ycie niemal tak delikatnie, jakby si byo niewidzialnym. Troch ci widz,

ale jednoczenie staraj si y jak zwykle, poniewa duma nie pozwala im zmienia czegokolwiek

na widok przybdy. Tak, siedzie na rynku nieznanego miasteczka albo na wsi w obcym kraju to jest

jak czyta pikn ksik. Troch si rozumie, ale reszt trzeba sobie wyobraa. []

Taki jest mj naiwny plan.

Teksty kultury przywoane waciwie:

Stanowisko: DENIE KU: Odyseja (celem bohatera jest rodzinna Itaka, raz po raz podejmuje

kolejne prby powrotu); M. Cervantes, Don Kichote (bohater wdruje w poszukiwaniu przygd i sawy

na chwa ukochanej Dulcynei z Toboso); D. Defoe, Robinson Kruzoe (podr jest aktem

samorealizacji, celem podry przygoda, doroso, realizacja wizji ycia); A. Mickiewicz, cykl

Sonety krymskie (wdrwka jest deniem do przeycia, doznania rozumianego jako przygoda

i doznanie duchowe); film w re, Tomasza Wiszniewskiego Wszystko bdzie dobrze (mody bohater

pielgrzymuje biegnc na Jasn Gr po zdrowie matki).

Stanowisko: UCIECZKA OD:

Biblia, Ksiga Wyjcia (wdrwka Izraelitw bya jednoczenie ucieczk z niewoli egipskiej,

ale i deniem ku Ziemi Obiecanej); D. Defoe, Robinson Kruzoe (podr jest wprawdzie aktem

samorealizacji wdrwk ku przygodzie, ale pocztkowo jest take aktem porzucenia domu

rodzinnego, oddzielenia si od dziecistwa); B. Prus, Lalka (Wokulski ucieka przed miosnym

dramatem do Parya); J. D. Salinger, Buszujcy w zbou (mody bohater ucieka z obmierzego

mu rodowiska szkolnego); film w re, Tomasza Wiszniewskiego Wszystko bdzie dobrze

(towarzyszcy chopcu nauczyciel wuefu niejako mimo woli odprawia swoj pielgrzymk, ktra staje

si ucieczk od alkoholizmu).

Przywoania niewaciwie lub wtpliwe:

Mickiewicz, Pan Tadeusz (mimo i bohater na pewien czas opuszcza Soplicowo i udaje si walczy

w szeregach Legionw Polskich, motyw podry nie jest ani dominujcy, ani nawet wyrany

w poemacie); W. Gombrowicz, Ferdydurke (mimo i Jzio kilkakrotnie w powieci ucieka, dziaania

te nie ukadaj si w podr, nie mona mwi o wyranej obecnoci tego motywu.

18

III. Przykady uczniowskich rozprawek

W rozprawce maturalnej oczekuje si od ucznia wykazania si przede wszystkim umiejtnoci

pisania o literaturze, dlatego integraln czci tematu wypracowania jest fragment tekstu literackiego.

Tak te byo w temacie rozprawki zastosowanym w Diagnozie przedmaturalnej:

Samotno szansa czy ograniczenie? Rozwa problem i uzasadnij swoje zdanie, odwoujc

si do zaczonego fragmentu Wilka stepowego oraz do innych, wybranych przez siebie,

tekstw kultury. Twoja praca powinna liczy co najmniej 250 sw.

Kady gatunek ludzi ma swoje znamiona, swoje cechy, kady ma waciwe sobie cnoty i wystpki,

kady ma swj miertelny grzech. Do cech wilka stepowego [Harryego] naleao, e by czowiekiem

wieczoru. Ranek by dla niego z por dnia, ktrej si lka i ktra nigdy nie przynosia mu nic

dobrego. Rankiem nigdy naprawd nie cieszy si yciem, nigdy w godzinach przedpoudniowych

nie uczyni niczego dobrego, nie miewa dobrych pomysw, nie umia ani sobie, ani innym sprawi

przyjemnoci. Dopiero w cigu popoudnia rozgrzewa si powoli i oywia, a pod wieczr, w swych

dobrych dniach, stawa si podny i czynny, niekiedy nawet arliwy i radosny.

Z tym wizaa si te jego potrzeba samotnoci i niezalenoci. Nigdy aden czowiek

nie odczuwa gbszej i bardziej namitnej potrzeby niezalenoci ni on. W czasach modoci, kiedy

by jeszcze biedny i z trudem zarabia na chleb, wola godowa i chodzi w podartym ubraniu, byleby

za t cen uratowa odrobin niezalenoci. Nie sprzeda si nigdy dla pienidzy i dobrobytu,

nie sprzeda si nigdy kobietom czy monym i po stokro odrzuca i wyklucza to, co w oczach caego

wiata byo dla niego korzyci i szczciem, by za t cen zachowa wolno. adne wyobraenie

nie byo mu bardziej nienawistne i przeraajce ni to, e musiaby wykonywa zawd na przykad

urzdnika, przestrzega jakiego podziau dnia i roku, sucha innych. Biuro, kancelaria, urzd

to byy pojcia znienawidzone przez niego tak jak mier, a najokropniejsze, co mogoby mu si

przydarzy, to niewola w koszarach. Umia unika tych wszystkich moliwoci, czsto za cen wielkich

ofiar. W tym tkwia jego sia i cnota, w tym by nieugity i nieprzekupny, w tym jego charakter by stay

i prostolinijny. Tylko e z t zalet wizaa si znw najcilej jego bieda i jego los. Wiodo mu si tak,

jak wiedzie si wszystkim: to, czego z najgbszego popdu swej istoty najuparciej szuka i czego

pragn, stao si jego udziaem, ale w wikszej mierze, ni to dla czowieka korzystne. Pocztkowo

byo jego marzeniem i szczciem, pniej gorzk dol. Czowiek wadzy ginie od wadzy, czowiek

pienidzy od pienidzy, poddany od suenia, rozpustnik od rozpusty.

Tak te i wilka stepowego zgubia jego niezaleno. Osign swj cel, stawa si coraz bardziej

niezaleny, nikt mu nie rozkazywa, do nikogo nie musia si stosowa, sam swobodnie decydowa

o swym postpowaniu. Kady bowiem silny czowiek niezawodnie osiga to, czego kae mu szuka

jego prawdziwy popd. Ale porodku osignitej wolnoci Harry nagle spostrzeg, e jego wolno

bya mierci, e jest sam, e wiat w jaki niesamowity sposb pozostawia go w spokoju, e ludzie

go ju nie obchodz, a nawet on sam siebie nie obchodzi, e si powoli dusi w tej coraz cieszej

atmosferze odosobnienia i samotnoci. Doszo bowiem do tego, e samotno i niezaleno

przestay by jego pragnieniem i celem, a stay si jego losem, na ktry zosta skazany,

e czarodziejskie yczenie zostao spenione i nie dao si ju cofn, e nic ju nie pomagao,

gdy peen tsknoty i dobrej woli wyciga ramiona i gotw by do zadzierzgnicia jakiej wizi

i wsplnoty; zostawiono go teraz samego. Przy tym wcale nie by znienawidzony czy te ludziom

niemiy, przeciwnie, mia bardzo wielu przyjaci. Lubio go wiele osb. Ale bya to zawsze tylko

sympatia i yczliwo, zapraszano go, obdarowywano, pisano do niego mie listy, ale nikt si do niego

nie zbliy, nigdzie nie powstaa wi, nikt nie by gotw ani zdolny do tego, by dzieli z nim jego ycie.

Otaczaa go teraz cicha atmosfera samotnych, jaki odpyw fali ludzkiej, nie by ju zdolny

do nawizywania kontaktw, czemu ani wola, ani tsknota ju nic nie mogy zaradzi. Byo to jedno

z wanych znamion jego ycia.

Na podstawie: Hermann Hesse, Wilk stepowy, Pozna 1955.

19

W poleceniu wskazano, e naley rozway przedstawiony w temacie problem i uzasadni swoje

zdanie, czyli przedstawi argumenty przemawiajce za postawion tez, odwoujc si

do zaczonego fragmentu powieci oraz do innych (wybranych) tekstw kultury.

Przystpujc do realizacji zadania, ucze powinien najpierw zinterpretowa podany fragment prozy,

przy czym jego interpretacja musi by ukierunkowana przez temat, czyli skupia si na wskazanym

aspekcie dziea. Powie Hermana Hessego nie jest wprawdzie lektur obowizkow, ale podany

fragment wystarcza do rozwizania problemu wskazanego w temacie. Kolejna czynno, ktr naley

wykona, to rozwaenie zawartej w temacie kwestii. Ucze powinien przeanalizowa moliwe

rozwizania problemu, opowiedzie si za ktrym z nich i dogbnie uzasadni wybrane stanowisko.

Najwikszym problemem wypracowa uczniw byy braki w zakresie umiejtnoci ukierunkowanego

analizowania prozy epickiej. W jej miejsce w rozwizaniach dominuje skonno do streszczenia,

parafrazowania lub opowiadania treci fragmentu utworu literackiego zamieszczonego w arkuszu oraz

tekstw przywoywanych samodzielnie bez zwizania tych odwoa z problemem sformuowanym

w temacie rozprawki.

Oprcz ujawnionego w badaniu braku umiejtnoci analizy kontekstowej niepokoi rwnie to,

e zdajcy nie wykazali si umiejtnoci tworzenia przemylanego sposobu argumentacji,

budowania toku argumentacyjnego. W rozwiniciu zamiast logicznego wynikania zhierarchizowanych

argumentw, spostrzee, przykadw zostay umieszczone luno powizane akapity dotyczce

rnych utworw. Uczniowie w zdecydowanej wikszoci posugiwali si schematami jzykowymi.

Oto typowy przykad takiego schematycznego ujcia:

Akapit 1. Jako pierwszy argument przytocz fakt, i samotno to stan chwilowego ukojenia.

Akapit 2. Kolejnym argumentem na potwierdzenie mojej tezy jest bohater powieci Ludzie

bezdomni S. eromskiego.

Zakoczenie Reasumujc powysze argumenty stwierdzam, e samotno jest ograniczeniem.

Sformuowania tego typu to oglniki, formalne, utarte zwroty, a prace, w ktrych zostay uyte,

pozbawione s cech indywidualizmu.

1. Budowanie wstpw

Dobry wstp do rozprawki powinien spenia trzy warunki:

powinien by rzeczowy (dotyczy problemu podanego w temacie),

powinien by efektowny (zachca do lektury caoci),

powinien zawiera tez (przedstawia stanowisko autora wobec problemu podanego

w temacie).

20

Przykady ciekawych wstpw:

W natur czowieka wpisany jest pocig do rzeczy nieznanych. I mimo,

e wpisana jest w ni rwnie potrzeba bycia czonkiem pewnej spoecznoci,

co przejawia si zarwno w naukowych badaniach (piramida potrzeb

Maslowa), jak i powszechnych powiedzeniach (czowiek nie jest samotn

wysp), czasem bywa ona zwalczana przez t pierwsz. Ludzie d do

indywidualizmu, chc wyrni si z ludzkiej masy i chc osign

niezaleno, by wyjtkowi. Prowadzi ich to w stron nieznanej, pocigajcej

samotnoci. Izolacja moe jawi si jako szansa na stworzenie czego

wyjtkowego czy te wykreowanie siebie w sposb rwnie wyjtkowy.

Wstp

pogbiony,

rozbudowany.

Autor/ka wykaza

si elokwencj i

erudycj

pozaliterack

(odwoanie do

Maslowa).

Samotno jest nieodczn czci ludzkiego ycia. Kady w mniejszym bd

wikszym stopniu jej dowiadczy na pewnym etapie swojego ywota. Czym

wic ona jest? Drczcym uczuciem? Bezsilnoci? A moe wolnoci lub

koniecznym rodkiem do jej zdobycia?

Wstp zawiera

hipotezy w formie

filozoficznych,

egzystencjalnych

pyta.

Niestety umiejtno budowana wstpw trzeba uzna za niewystarczajc. W rozprawkach

z diagnozy przedmaturalnej przewaaj wprowadzenia schematyczne, odtwrcze, nierzadko

niezwizane z omawianym pniej zagadnieniem. Mankamenty wstpw mona podzieli na kilka

kategorii.

Rozpoczynanie bezporednio od tezy lub odwoa do tekstw literackich

W zasadzie mona tu mwi o braku wstpu:

Moim zdaniem samotno to ograniczenie i postaram si w dalszej czci tej pracy udowodni

t tez.

W przedstawionym fragmencie pod tytuem Wilk stepowy Hermanna Hessea jest

przedstawiony gwny bohater Harry jako osoba samotna, ktra yje tylko po zmroku

i ucieka przed ludmi.

Oglniki

W zacytowanym wstpie ucze zapisa refleksj o tym, e niezalenie od okolicznoci samotno jest

czci natury czowieka, dotyka kadego, cho jej rdo moe by dwojakie: wasny wybr

Czsto spotyka si ludzi, ktrzy twierdz, e s samotni i potrzebuj wsparcia i czyjej bliskoci.

Rwnie czsto mona spotka ludzi, ktrzy twierdz, e s samotni z wyboru i przy tym wolni oraz

szczliwi. Naley jednak pamita, e samotno prowadzi do odizolowania si od wiata,

a wtedy jest ograniczeniem.

21

lub okolicznoci. I trudno si z tym stwierdzeniem nie zgodzi, jednak jest to tak zwana prawda

obiegowa, oczywisto, bana.

Nieuzasadnione odwoania do dowiadcze osobistych

.

Wszyscy, oprcz ycia towarzyskiego, potrzebujemy take ycia prywatnego, w rnych

proporcjach, zalenie od czowieka.

Samotno szansa czy ograniczenie? Na ten temat mona by byo dugo debatowa,

gdy kady z nas ma inne upodobania i odmienne zdania. Ja uwaam e samotno w duej

mierze ogranicza nasze mylenie, spojrzenie na wiat jak i nas samych. Nie pozwala nam si

rozwija, osiga zamierzonych celw i spenia marze.

Takie odniesienia do wasnych dowiadcze w nieuchronny sposb trywializuj tekst, dlatego naley

ich unika.

Dysfunkcjonalno wstpu

Niektre wstpy s niefunkcjonalne, nie wprowadzaj w problem, ale stanowi sztucznie wykreowany

schemat, szablon tworzcy pocztek pracy, a bdcy w istocie powtrzeniem tematu np.:

W swojej pracy postaram si rozway problem i uzasadni swoje zdanie odwoujc si

do zaczonego tekstu oraz do innych.

W tym temacie chciabym rozway problem samotnoci i udowodni swoje zdanie, odwoujc

si do fragmentu Wilka stepowego oraz do innych tekstw kultury.

W swoim wypracowaniu chciabym rozwiza problem w pytaniu oraz przytoczy par

fragmentw ktre rozwi dylemat w temacie.

Czytajc zaczony fragment Hermanna Hessea Wilk stepowy nasuwa si pytanie,

czy samotno to szansa czy ograniczenie. Z pewnoci kady moe mie odmienne zdanie

na ten temat, jednak ja uwaam, e samotno jest ograniczeniem.

22

2. Budowanie zakocze

W wikszoci uczniowie stosowali typowe zakoczenia, polegajce na uyciu schematycznej frazy,

bez odniesie, refleksji lub jakiegokolwiek rozwinicia schematu mylowego. Oto kilka typowych

przykadw:

Powysze argumenty udowodniy, e by

Podsumowujc moj prac myl, e do dokadnie wyjaniem to zagadnienie.

Mam nadziej, e przedstawione przeze mnie argumenty przekonuj e samotno

Dobre zakoczenie rozprawki powinno by podsumowaniem rozwaa, ktre skoni czytelnika

do refleksji nad przedstawionym problemem i jego rozstrzygniciem. Oto przykad takiego

podsumowania:

3. Analiza przykadowych wypracowa

Wypracowanie 1.

Wstp Samotno to sowo, ktre w ludzkiej wiadomoci zataro si

jako co negatywnego zy los, kara, ktra nierzadko spada na

ludzi o niejasnej przeszoci, chorych, nikomu nie potrzebnych,

czy w jakikolwiek sposb odstajcych od innych. Jednak moim

zdaniem naley rozway, czy aby na pewno samotno jest

jedynie ograniczeniem dla czowieka, ktry jak wiadomo jest

istot spoeczn? Od zarania dziejw ludzie dobierali si w grupy,

yli w mniejszych lub wikszych spoecznociach, aby atwiej im

byo przetrwa. To ley w naturze ludzkiej. Wikszo z nas

szuka przyjaci, bratniej duszy, osoby, z ktr bdzie mg si

zwiza na cae ycie. Niektrzy wybieraj ycie na uboczu, nie

nawizujc z nikim gbszych relacji i silnych wizi. Mona

powiedzie, e yj samowystarczalnie.

Wstp pogbiony, stawia

pytania, na ktre w

dalszej czci

wypracowania ucze

odpowiada.

Rozwinicie Harry, bohater utworu Wilk stepowy Hermanna Hessea to jedna

z osb, ktre nie potrafic wyprze si silnej potrzeby

niezalenoci, wybray ycie z dala od ludzi. Relacje z nimi nie

byy mu do niczego potrzebne, ucieka na sam myl, e miaby

sta si czyim podwadnym. Jednak kiedy zicio si jego

najwiksze yciowe pragnienie to, e nikt niczego nie bdzie od

niego wymaga, a on sam doskonale czu si radzc sobie ze

wszystkim sam, co w nim pko i dostrzeg, e droga, ktr

obra, doprowadzia go do samotnoci nie tej, ktr wybra sam,

lecz tej, ktr uwaa si za zy los, ktra dziaa destrukcyjnie i

ktra nie pozwala na bycie szczliwym. Harreego niestety

zawioda jego potrzeba samotnoci. Staa si jego ograniczeniem,

Drugi akapit odwouje si

do tekstu doczonego do

tematu.

W tej czci rozwinicie

wiadczy o umiejtnoci

problematyzowania i

interpretowania - odejcia

od dosownego czytania

tekstu na rzecz

rozumienia jego sensw

przenonych i

23

nie pozwalajc mu zacz y inaczej, ni dotychczas.

Czasami samotno, z ktr w parze idzie niezaleno, moe

by szans na poznanie siebie i wiata. Przykadem na to moe

by May Ksi bohater tytuowy wspaniaej ksiki Antoinea

de Saint Exuperyego. Samotno Maego Ksicia skonia go do

podrowania po Planetach. Na nich dowiedzia si czym jest

przyja, mio, czym s wartoci materialne we wspczesnym

wiecie. Ksi pozna take siebie dowiedzia si, ile znaczy

dla niego Ra, ktr pokocha, i lis, ktry sta si jego

przyjacielem.

symbolicznych.

Dobrze dobrany drugi

tekst kultury, ale

omwiony zbyt

lakonicznie.

Brak odniesienia do

trzeciego tekstu kultury.

Zakoczenie Samotno z wyboru bohatera Wilka stepowego bya by moe

spowodowana strachem przed odpowiedzialnoci. Nawizujc

do sw Lisa z Maego Ksicia Pozostajesz na zawsze

odpowiedzialny za to, co oswoie mona wywnioskowa, e

czasami samotno jest atwiejsza, ni utrzymywanie wizi i

relacji z innymi ludmi. Na przykadzie tych utworw atwo mona

odpowiedzie sobie na pytanie, czy samotno to szansa, czy

ograniczenia: nie mona cakowicie si w niej zatraci, poniewa

moe to si sta nieodwracalne, a z drugiej strony warto czasami

si na ni zdecydowa, eby skupi si na sobie.

Zakoczenie zawiera

wnioski - uoglnienia

dotyczce omwionych

tekstw.

Ucze wyrazi pogbion

refleksj podsumowujc

omawiany problem.

Wypracowanie 2.

Wstp Samotno jest ograniczeniem, poniewa moe to nas

zgubi i nas osabi. Gdy jestemy samotni przestajemy

dobrze funkcjonowa. Samotno nas zabija. Pragn to

poprze odpowiednimi argumentami w mojej

rozprawce.

Wstp z tez, ale wyraon

w sposb powierzchowny.

Schematyczne przejcie do

rozwinicia.

Rozwinicie

Jako pierwszy argument pragn poda e samotno

moe doprowadzi nas do zguby, nie jest to zaleta lecz

wada, e jest to los, takiej samotnej osoby.

Po drugie samotno moe nas zabi, staje si to

gorzk chwil, gdy taka samotna osoba jest sama, nie

ma dla kogo y i z czasem moe co sobie zrobi.

Jako kolejny argument, chc doda e w podanym

fragmencie bohater, z tej samotnoci, czu si

osabiony, nic i nikt go ju nie obchodzi nawet on sam

siebie ju nie obchodzi. Przez samotno kady moe

si tak czu.

Kolejnym argumentem bdzie, e samotny czowiek

zaczyna czu tsknot z tego powodu e nie ma

Wprawdzie formalnie

podzielono rozwinicie na 6

czci, ale ucze:

nie rozumie, na czym polega argumentowanie, czym jest argument

nie dokona interpretacji tekstu doczonego do tematu

przywoa dwa teksty beletrystyczne, ktre jedynie w kilku zdaniach streci

nie wykaza si umiejtnociami analitycznymi, przedstawi zagadnienie

24

nikogo, dusi si z samotnoci, jest osabiony.

Jako pity argument chc przytoczy ksik pt.

Pamitnik nastolatki. Bohaterka tej ksiki bya

samotna, po tym jak zerwa z ni chopak, przestawaa

normalnie funkcjonowa, po czasie nie obchodzio j ju

nic ani nikt. Z tej samotnoci chciaa popeni

samobjstwo. Lecz pomogli jej rodzice i jako daa rad

i dziki rodzinie wyleczya si z tej samotnoci.

Kolejnym argumentem bdzie film Weronika

postanowia umrze. Bohaterka filmu czuje si

samotna, z tej samotnoci chciaa si zabi, lecz wysza

z tego, trafia do orodka dla osb chorych umysowo,

tam nadal czua si samotna, lecz z biegiem czasu

poznaa tam chopaka, ktry te by samotny. Mino

troch czasu, pokochali si i oboje wyszli z tej

samotnoci razem.

w sposb powierzchowny.

Spjno midzy akapitami

ma charakter tylko formalny,

opiera si na

schematycznych

wskanikach typu kolejnym

argumentem.

Zakoczenie Podsumowujc, moim zdaniem samotno jest

ograniczeniem, czasem moe zabi, jest gorzk dol,

podcina nam skrzyda, gdy nas ogranicza.

Zakoczenie zbyt lakoniczne.

Powtrzono w nim tylko to,

co zostao wczeniej

powiedziane.

Wypracowanie 3.

Samotno bywa niekiedy wyborem czowieka, innym razem czowiek zostaje na ni skazany.

Nie da si stwierdzi jednoznacznie, czy stan ten przynosi wicej korzyci czy ogranicze.

S sytuacje, w ktrych samotno okazuje si szans, ale nie mona pomin tych, w ktrych bywa

zgubne.

Bohater Wilka stepowe, Harry, mia siln potrzeb izolacji i autoalienacji. Zamyka si w sobie

i nie utrzymywa bliskich kontaktw z ludmi. Samotno dawaa mu wolno i niezaleno,

przynosia pocztkowo korzyci intelektualne (Harry by podny i czynny) i osobiste (niekiedy nawet

arliwy i radosny). Wilk stepowy nigdy nie postpi wbrew sobie nie sprzedawa si, nie rozpocz

wykonywa znienawidzonej pracy urzdnika. Zachowa swj honor i dum, nie ulegajc presji

spoeczestwa. Jednak wolno i niezaleno stay si jego utrapieniem; brak ludzi w otoczeniu

przesta go cieszy, a zacz drczy i uwiera wiadomo. Przez to Harry straci szacunek

do innych, ale te do siebie, uwiadomi sobie, e nic go nie obchodzi. ycie przestao sprawia

mu rado, a okazao si jedynie pust degustacj wrae. Marzenie Harryego o odosobnieniu

urzeczywistnio si, dlatego przestao by takie idealne, jak w wyobraeniach. W momencie

spenienia, pragnienia nie s ju pragnieniami, a jedynie szar codziennoci, ktra po pewnym czasie

zamienia si w rutyn. Na zawieranie bliszych relacji towarzyskich byo ju za pno, Wilk Stepowy

zosta sam, nie czujc si ze sob dobrze. Nazbyt przywyk do zamknicia w sobie, by nawiza

z kim gbszy kontakt. Izolacj zabi w sobie czowieczestwo, co wywaro ogromne pitno

na dalszym jego yciu. Nie mg dzieli z nikim egzystencji, pomimo wewntrznego pragnienia

do posiadania ukochanej osoby.

Innym przykadem bohatera, ktremu samotno nie jest obca, jest Konrad z trzeciej czci

Dziadw. Silne uczucia towarzyszce samotnej kontemplacji ujawnia on w Wielkiej Improwizacji.

Posta ta jest poet, artyst, wielkim twrc wiatw, porwnujcym si do Boga. Odosobnienie jest

dla niego warunkiem artystycznego spenienia, natchnienia, twrczej mocy. Sprzyja rozwijaniu jego

25

geniuszu. Jednoczenie jest przeszkod w byciu zrozumianym przez ludzi, wyobcowany poeta

nie moe rwna si z posplstwem. Konrad jest despot i chce wada duszami ludzi. Samotno

sprzyja take jego optaniu i zwrceniu si przeciwko Bogu.

Rodion Raskolnikow, bohater Zbrodni i kary to przykad postaci, na ktr izolacja wpyna

gwnie destrukcyjnie. Dni spdza samotnie, zastanawiajc si nad sensem wszechrzeczy i ualajc

si nad swoim losem. Czu si ze sob komfortowo, jednak tylko do momentu, w ktrym zaczy

go gnbi wyrzuty sumienia. Autoalienacja doprowadzia do rozwaa, do ktrych wstydzi si

przyzna sam przed sob. Nachodziy go gnbice, okrutne myli, a ich efektem stay si plany

popenienia morderstwa. Rodion nie zatrzyma ich na tym etapie, tylko sprawi, e stay si

rzeczywistoci. Samotno zapdzia Raskolnikowa w niebezpieczn puapk wyszoci nad innymi

ludmi, dziki ktrej czu, e jest w stanie wystpowa przeciwko prawu. Uwaa si za lepszego

od innych, za nadczowieka, majcego spoeczestwu co istotnego do przekazania. Dopiero mio

Soni pomoga mu zrozumie swoje winy i przej gruntowne nawrcenie.

Samotno bywa korzystna, jednak s to zazwyczaj korzyci chwilowe, ulotne, silnie powizane

z chci odpoczynku od ludzi. Natomiast wyobcowanie i izolacja wystpujce w nadmiarze mog by

tragiczne w skutkach zarwno dla osoby osamotnionej, jak i innych ludzi emocjonalnie z ni

zwizanych. Inaczej mwic dobra moe by samotno z wyboru, przymus samotnoci zwykle jest

destrukcyjny.

Autor w zwizym wstpie przedstawi ambiwalentne, wywaone stanowisko wobec problemu

sformuowanego w poleceniu. Uzasadnienie tezy jest trafne, szerokie i pogbione z rozbudowanymi

odwoaniami do utworw Adama Mickiewicza (Dziady) oraz Fiodora Dostojewskiego (Zbrodnia

i kara). Zakoczenie, tak jak wstp, zostao sformuowane w sposb zwizy, ale trafny zawiera

pogbion psychologiczn refleksj nad uwarunkowaniami i ew. skutkami ludzkiej samotnoci.

4. Podsumowanie

Na podstawie analizy pracz diagnozy przedmaturalnej mona sformuowa nastpujce spostrzeenia

dotyczce wad obniajcych merytoryczn wartoci rozprawek:

sprowadzanie analizy i interpretacji do czytania tekstu literackiego na poziomie dosownym

Hermann Hesse w swoim utworze opisa tzw. wilka stepowego, ktrym by Harry. Bohater

najlepiej czu si po zmroku, zupenie jak wilk. Wtedy dopiero potrafi trzewo myle, miewa

dobre pomysy i projekty, naprawd cieszy si yciem i potrafi sprawia przyjemno rwnie

znajomym. Z jego umiowania wieczoru wizaa si potrzeba samotnoci i niezalenoci.

Autor opisuje, e kiedy Harry by mody i z trudem zarabia na chleb wola godowa i chodzi

w podartym ubraniu ni pokazywa, e jest zaleny od kogo, kto okae mu ask.

streszczanie lub parafrazowanie tekstw (zamiast interpretacji)

powierzchowne analizowanie tematw i tekstw

nieuwana lektura tekstu zaczonego do tematu

popenianie bdw rzeczowych

ograniczanie si do odczytywania znacze dosownych i do powierzchownych obserwacji

(saba umiejtno czytania tekstw na poziomie symbolicznym)

26

brak odwoa do kontekstw interpretacyjnych lub ich bdne przywoywanie.

W trakcie wiczenia umiejtnoci pisania rozprawek maturalnych warto pamita o:

rozwijaniu umiejtnoci okrelania typu tekstu, ktry stanowi przedmiot rozwaa, a wic

rozpoznawanie gatunku utworu (np. opowiadanie, nowela, powie, esej), dominanty

kompozycyjnej, typu epiki, charakteru narracji, typu narratora, stosunku narratora do

przedmiotu wypowiedzi, przedstawionych zdarze, postaci i innych elementw wiata

przedstawionego, rozpoznawania tematw, motyww, wtkw, epizodw, toposw,

obrazowania literackiego, konwencji literackiej

przywoywaniu stosownych kontekstw: literackich, historycznoliterackich, filozoficznych,

biograficznych, kulturowych (obejmujcych zarwno typowe dla kultury wysokiej, masowej,

popularnej zjawiska, jak i elementy inne ni literatura, z innych obszarw kultury

wskazanych w podstawie programowej)

dziaaniach tekstotwrczych, w tym:

budowaniu rzeczowego i atrakcyjnego wstpu

ustalaniu kryterium porzdkujcego tok rozwaa w rozwiniciu (np. od argumentw

najsabszych do najmocniejszych; albo: od szczegu do ogu)

budowaniu logicznej wypowiedzi o przejrzystym toku argumentacji (argumenty

powinny si ze sob logicznie czy, co naley podkrela odpowiednio dobranymi

wskanikami nawizania i waciw segmentacj tekstu)

osiganiu spjnoci wypowiedzi lokalnej (wewntrz akapitw) i globalnej

(midzy akapitami)

budowaniu rzeczowego i atrakcyjnego podsumowania rozwaa (nie tylko formalnego

zakoczenia)

osiganiu waciwych proporcji midzy poszczeglnymi czciami rozprawki

wstpem, rozwiniciem i zakoczeniem

stosowaniu elementw wzbogacajcych i uatrakcyjniajcych wypracowanie

(np.: motta, cytatw, celnych puent).