PORADNIK DLA RODZICÓW

Jak wspierać rozwój dzieckaprzedszkolnego

Percepcja słuchowa Percepcja wzrokowa Sprawność manualna

Opracowała: Sylwia Kała- pedagog, logopeda w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej nr 3 w Katowicach

1

Rodzicu przedszkolaka!

Być może zdarzyło się, że usłyszałeś od wychowawcy swojego dziecka, że „wymaga ono rozwijania funkcji percepcyjnych” i choć chciałeś mu w tym pomóc, nie bardzo wiedziałeś jak to zrobić. Zastanawiałeś się czym są te tajemnicze funkcje percepcyjne. A może sam zauważyłeś, że Twoja pociecha wykazuje różne trudności: nie potrafi się samodzielnie ubrać, niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych, nie lubi rysować, wycinać , majsterkować, bawić się klockami, męczy się słuchając bajek, ma trudności z zapamiętywaniem literek i cyfr. A może po prostu jesteś rodzicem, który chce świadomie wspomagać rozwój swojego dziecka. Jeśli dotyczy Cię którakolwiek z powyższych sytuacji ten poradnik jest dla Ciebie. Każdy rodzic chce, by jego dziecko było zdrowe, dobrze się rozwijało, samodzielnie i skutecznie radziło sobie z zadaniami, które na różnych etapach rozwoju stawia przed nim życie. Jednak jedną z cech rozwoju dziecka jest jego indywidualność. Każde rozwija się we własnym tempie i czasem zdarza się, że rozwój ten postępuje wolniej lub nieharmonijnie. Wówczas konieczna jest Twoja pomoc i współdziałanie z wychowawcą przedszkolnym, który z pewnością w takiej sytuacji także jest aktywny i prowadzi z Twoją pociechą odpowiednią pracę. Jeśli dowiesz się, że wykazuje ona jakiekolwiek deficyty rozwojowe, dostrzeżesz trudności w funkcjonowaniu –nie wpadaj w panikę! Możesz pomóc swojemu dziecku. Nie musisz być w tym celu specjalistą ani dysponować szczególnym warsztatem pracy. Możesz wspierać rozwój swojego dziecka w trakcie wspólnych zabaw w zaciszu domowym. Celem niniejszego poradnika jest przybliżenie Ci czym jest percepcja słuchowa, wzrokowa i sprawność manualna, czyli funkcje rozwojowe zaangażowane w nabywanie podstawowych umiejętności szkolnych. Dowiesz się także jak stymulować ich rozwój. Oczywiście zakłócenia rozwoju mogą występować na każdym etapie życia dziecka, jednak jego stymulowanie, wydaje się szczególnie ważne właśnie w przypadku maluchów. Przede wszystkim po to, by zapobiec niepowodzeniom już na wczesnych etapach edukacji, stworzyć jak najbardziej optymalne warunki do efektywnego przyswajania najważniejszych i najbardziej podstawowych umiejętności w życiu: czytania, pisania i liczenia. Poza tym podejście takie jest zgodne z zasadą, że łatwiej i skuteczniej zapobiegać trudnościom niż później się z nimi zmagać. Praca z dzieckiem na najwcześniejszych etapach rozwoju jest także najprzyjemniejsza, bowiem przybiera formę zabawy. Zachęcam zatem do zapoznania się z jej formami.

Czym jest percepcja słuchowa?

Percepcja słuchowa jest zdolnością do identyfikowania dźwięków mowy- ich rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i syntetyzowania oraz interpretowania poprzez odniesienie do poprzednich doświadczeń.

Percepcja słuchowa jest procesem niezwykle złożonym, angażującym trzy rodzaje słuchu: słuch fizjologiczny, słuch muzyczny i słuch fonemowy.

Słuch fizjologiczny umożliwia odbiór i różnicowanie dźwięków za pomocą narządu słuchu. Rozwija się on stopniowo, a jego rozwój warunkuje przede wszystkim proces opanowania przez dziecko mowy, co pośrednio rzutuje także na przebieg jego rozwoju umysłowego. Nawet nieznaczne ubytki tego słuchu mogą uniemożliwić prawidłową percepcję dźwięków

2

mowy, a tym samym być podłożem rozmaitych trudności w funkcjonowaniu codziennym i szkolnym.

Słuch muzyczny rozwija się na podstawie i pod wpływem spostrzegania dźwięków mowy. Umożliwia on odbiór barwy i wysokości głosu, melodii i tempa wypowiedzi. Pozwala także wychwycić przerwy dzielące wyrazy i wypowiedzenia, co stanowi podstawę m.in. czytania z odpowiednią intonacją i akcentowaniem oraz wiernej rejestracji potoku żywej mowy, która ma być zapisana.

Słuch fonemowy jest zdolnością do rozpoznawania i różnicowania najmniejszych elementów składowych wyrazów czyli fonemów (głosek). Umożliwia on dokonywanie oceny bodźców słuchowych z punktu widzenia potrzeb komunikacji językowej tj. pozwala wyodrębnić te cechy głosek , które są istotne i pominąć te, które są nieistotne. To właśnie dzięki niemu dziecko słyszy różnicę w słowach kura-góra czy buty-budy. Słuch fonemowy podobnie jak poprzednie rozwija się stopniowo, rozwój ten powinien być jednak zakończony do 6 roku życia dziecka.

Ponadto na percepcję słuchową składają się:

analiza słuchowa – jest umiejętnością wyodrębniania zdań w potoku mowy, wyrazów w zdaniach, sylab w wyrazach, głosek w sylabach z zachowaniem ich kolejności,

synteza słuchowa – jest umiejętnością scalania głosek w sylaby, sylab w wyrazy, wyrazów zdania, zdań w dłuższe wypowiedzi słowne,

pamięć słuchowa – jest zdolnością do zatrzymywania w pamięci ciągów wyrazów (np. pozwala zapamiętać po kolei dni tygodnia, miesiące, pory roku, umożliwia uczenie się wierszy i piosenek, rozumienie dłuższych poleceń i instrukcji słownych), ponadto umożliwia również zapamiętanie liczby sylab i głosek oraz ich kolejność w wyrazie.

Dlaczego percepcja słuchowa jest taka ważnai co powinno zaniepokoić rodzica?

Rozwój percepcji słuchowej jest podstawą i czynnikiem niezbędnym do pełnego rozumienia mowy, poprawnego jej realizowania oraz nabywania podstawowych umiejętności szkolnych, czyli czytania i pisania. Percepcja słuchowa rozwija się stopniowo, a poszczególne jej składniki doskonalą się wraz z wiekiem dziecka, generalnie jednak pod koniec wieku przedszkolnego zaczynają one funkcjonować jako nieświadoma czynność umysłowa. Co może wskazywać, że występują zakłócenia w rozwoju funkcji słuchowych? Trudności w uczeniu się wierszyków i piosenek, zapamiętywaniem po kolei nazw dni tygodni, miesięcy, pór roku, problemy z powtarzaniem dłuższych zdań i rozumieniem bardziej złożonych poleceń, nieporadność w budowaniu wypowiedzi (agramatyzmy, ubogi zasób słów, przekręcanie wyrazów), wady wymowy, unikanie zajęć umuzykalniających i rytmicznych, męczliwość przy słuchaniu bajek, opowiadań, trudności z dokonywaniem analizy i syntezy głoskowej i sylabowej.

3

Jak pomóc?

Jeśli zostały wykluczone ubytki słuchu fizjologicznego i możemy stwierdzić, że trudności dziecka mają charakter rozwojowy zaproponujmy mu następujące typy zabaw:

-odtwarzanie rytmu na podstawie schematu graficznego np. „Wyklaszcz taki rytm: ▲▲▲ ▲▲ ▲ ▲▲▲▲” itp.

-rozpoznawanie układu przestrzennego (np. klocków ułożonych w sposób zaprezentowany powyżej) na podstawie wyklaskanego rytmu,

-dźwiękonaśladownictwo- kojarzenie obrazków (przedstawiających np. zwierzęta, pojazdy, zjawiska atmosferyczne) z określonym dźwiękiem np. „z jakim dźwiękiem kojarzą ci się te obrazki”/ „jakie dźwięki wydają zwierzęta/pojazdy przedstawione na obrazkach” itp.

-rozpoznawanie dźwięków z otoczenia , rozpoznawanie osób na podstawie głosu,

-czytanie i opowiadanie bajek,

-czytanie rymowanych wierszyków,

Rymy

-wymyślanie rymujących się wyrazów: „wymyśl rymujące się wyrazy” np. woda- moda, pogoda, zagroda,

-odnajdywanie (podkreślanie, wymienianie) rymów w wierszykach, wyliczankach np. „posłuchaj wierszyka i wskaż w nim rymy”,

Opowiem ci bajkę,Jak kot palił fajkę,A kocica papierosa,Upaliła kawał nosa.Trzeba lecieć do doktora,Bo kocica bardzo chora.Raz, dwa, trzy,Po doktora biegniesz ty!,

-dobieranie w pary rymujących się wyrazów w rozsypankach wyrazowych : „połącz w pary wyrazy, które się rymują”,

-Zgadywanki-rymowanki- wymyślanie rymów np.

„zgadnij co lubią jeść leśne zwierzęta”:Bo dziki, które ryją wszędzie,Uwielbiają z dębu……..(żołędzie).Wiewiórka, która w dziupli mieszkaChętnie zjadłaby ……..(orzeszka).

4

„dokończ rymowanki”:Lata osa koło …….Owoce spadają, dzieci je….itp.

-wymyślanie rymowanek : „ułóż rymowankę ze słowami wesoły-szkoły/ mrówki-krówki”,

-rymowanki obrazkowe- rysowanie obrazków, których nazwy rymują się ze wskazanym wyrazem np. „narysuj to co rymuje się ze słowem biurko/ kotek/mewa” itp.

Głoska

-synteza poszczególnych głosek w słowo np. „zgadnij jakie to słowo: k-o-t”/ „jaki wyraz powiedziałam: l-i-s-t” itp.,

-rysowanie obrazków, których nazwy rozpoczynają się na określoną głoskę np. „narysuj przedmioty, których nazwa zaczyna się na R” ,

-rysowanie obrazków, których nazwa kończy się określoną głoską np. „narysuj przedmioty, w których nazwie R jest na końcu”,

-rysowanie obrazków, w nazwie których określona głoska znajduje się w środku np. „narysuj przedmioty, w których R znajduje się w środku nazwy”,

-rysowanie obrazków wg znajdujących się w ich nazwach głosek np. „narysuj jak najwięcej przedmiotów, w których nazwie znajduje się R”,

-grupowanie obrazków wg głosek rozpoczynających ich nazwę np. „znajdź wszystkie obrazki, których nazwy zaczynają się na u”/ „po prawej stronie ułóż wszystkie obrazki o nazwie zaczynającej się od u, a po lewej od e” itp.,

-wyszukiwanie obrazków, których nazwy kończą się tą samą głoską np. „znajdź wszystkie obrazki, które kończą się na A”/ „pokoloruj obrazki, które kończą się na O” itp.,

-dobieranie par obrazków, których nazwa drugiego rozpoczyna się głoską jaką kończy nazwa pierwszego,

-wymyślanie słów rozpoczynających się od podanej głoski np. „wymyśl słowo rozpoczynające się tak samo jak wrona”,

-określanie położenia w wyrazie podanej głoski np. „gdzie słyszysz s w słowie lis?”/” gdzie w słowie but znajduje się u?” itp. ,

-pomijanie głosek w wyrazach np. „powiedz słowo las bez l”,

-zastępowanie głosek w wyrazach innymi np. „powiedz rak, ale zamiast R powiedz M”/„jakie słowo otrzymasz gdy zamiast M w słowie mama powiesz T” itp.,

-ustalanie jakiej głoski brakuje w wyrazie np. „powiedz pas, a teraz powiedz as- jakiej głoski tu brakuje?”,

5

-porównywanie słów wg określonego klucza np. „czy słowo kosz kończy się tak samo jak słowo mysz?”/ „czy słowo but zaczyna się jak słowo ból?”,

-wyszukiwanie w wyrazach określonych dźwięków np. „które wyrazy szumią? : maszt, szept, pasek”/ „które wyrazy syczą?: sok, musztarda, słoń,”/ „znajdź w rozsypance wyrazowej wszystkie wyrazy, które szumią/syczą”/ „ co to za głoska- słychać ją na końcu słowa but, w środku słowa kotek, na początku słowa teczka” itp.,

-tworzenie akronimów np. „jakie słowo powstanie z pierwszych głosek słów: teczka:auto:koń ::=/ mucha:oko:cały:nos:okno ::::” itp. ,

-ustalanie, które słowa kończą i zaczynają się tą samą głoską np. „które słowa zaczynają się tak samo: masło, banan,mama-”/ „które słowa kończą się tak samo: but,kot,rak?” itp.

Sylaba

-grupowanie wyrazów wg ilości sylab np. „wybierz z rozsypanki wyrazowej wyrazy 1-,2-,3-sylabowe”/ „podkreśl na czerwono wyrazy jednosylabowe, na zielono wyrazy dwusylabowe, na niebiesko wyrazy trzysylabowe” itp.,

-tworzenie wyrazów poprzez uzupełnianie sylab np. „co trzeba dodać, żeby powstał wyraz figura: fi………, muszelka: mu…..ka, kokosy: …..ko…..” itp.,

-wymyślanie wyrazów o określonej ilości sylab: np. „wymyśl wyrazy z podaną ilością sylab -, --, ---,” itp.,

-wymyślanie wyrazów zaczynających się od określonej sylaby : „wymyśl jak najwięcej wyrazów rozpoczynających się od ka…, te…,zo…” itp.,

-dokonywanie analizy sylabowej-dzielenie wyrazów na sylaby np. „powiedz jak robot słowo telewizor”,

-przeprowadzanie syntezy sylabowej-składanie wyrazów z sylab np. „zgadnij jakie to słowo: kom-pu-ter” .

Wyraz

-układanie wyrazów wg ich długości np. „przyjrzyj się wyrazom, ułóż je od najkrótszego do najdłuższego” / „posłuchaj wyrazów, powtórz je od najdłuższego do najkrótszego” itp.,

-różnicowanie wyrazów o podobnym brzmieniu np. „z rozsypanki wyrazowej wybierz pary wyrazów różniących się tylko jedną głoską” / „jakimi głoskami różnią się pary wyrazów: bas-pas, buty-budy, gość-kość” itp.,

-szukanie ukrytych słów w innych słowach: „jakie słowo ukryło się w słowie ser-ce/ gra-bie?” itp.,

-zapamiętywanie ciągu wyrazów: „powtórz za mną słowa: młotek, kaczka, jarzębina/ powtórz za mną liczby: 14, 7, 23”.

6

Zdanie

-rozdzielanie wyrazów w zdaniach np. „spróbuj odszyfrować, co napisano w tych dziwnych zdaniach, rozdziel wyrazy kreską”

Mucha/siedzi/na/oknie.Lubiękolorowebajki.

-tworzenie zdań z podanych słów np. „ułóż zdanie ze słów : gotować, bardzo, lubi, mama”,

-wyszukiwanie w zdaniach błędnych wyrazów np. „które słowo nie pasuje w zdaniu: Żaba lubi but wodę./Kwiaty rosną nad w ogrodzie” itp.,

-liczenie wyrazów w zdaniach np. „ile słyszysz wyrazów w zdaniu: Babcia chętnie opowiada wnukom bajki”,

-budowanie zdań do ilustracji: „powiedz pełnym zdaniem co widzisz na obrazku”.

Czym jest percepcja wzrokowa?

Percepcja wzrokowa jest zdolnością do identyfikowania bodźców wzrokowych- ich rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i syntetyzowania oraz interpretowania poprzez odniesienie do poprzednich doświadczeń.

Podobnie jak percepcja słuchowa, percepcja wzrokowa także jest procesem niezwykle złożonym, w obszarze jej funkcjonowania można wyszczególnić kilka aspektów. Jakie zatem zdolności składają się na funkcje wzrokowe?

1. Koordynacja wzrokowo-ruchowa- jest to zdolność do harmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała lub którejś z jego części. Gdy dziecko z normalnie funkcjonującym aparatem wzrokowym sięga po jakiś przedmiot, wówczas jego ręką kieruje wzrok; gdy biega, skacze, kopie piłkę lub omija przeszkodę, ruchami nóg także kieruje zmysł wzroku. Zatem sprawne wykonywanie niemal wszystkich czynności zależne jest od dobrze rozwiniętej koordynacji wzrokowo-ruchowej.

2. Spostrzeganie figury i tła- figura jest tym elementem w polu spostrzeżeniowym, na którym skoncentrowana jest uwaga, reszta elementów stanowi dla niej mgliście rejestrowane tło. Gdy uwaga zostanie przeniesiona na inny przedmiot wówczas to on staje się figurą, a poprzedni stapia się z tłem. Dla dziecka bawiącego się piłką na placu zabaw to ona będzie figurą, natomiast huśtawki, piaskownica będą stanowić dla niej tło. Jeśli dziecko odłoży piłkę i zacznie bawić się wiaderkiem w piaskownicy wówczas to ono stanie się figurą, a piłka stopi się z tłem. Spostrzeganie figury i tła można więc określić jako zdolność do dowolnego sterowania uwagą i jej koncentrowania na wybranych elementach znajdujących się w polu spostrzeżeniowym.

3. Stałość spostrzegania- jest to zdolność do spostrzegania przedmiotu jako posiadającego stałe właściwości - określony kształt, położenie i wielkość, niezależnie od czynników, które pozornie mogą je zmieniać. Dzięki tej funkcji dziecko np.

7

spostrzega piłkę leżącą od niego w pewnej odległości jako przedmiot o tej samej wielkości jak wówczas, gdy trzyma ją w dłoniach, choć wrażenia w obu sytuacjach są odmienne.

4. Spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni- jest to zdolność do uchwycenia relacji przestrzennych zachodzących między obserwatorem a obserwowanym przedmiotem. Obrazowo można stwierdzić, że dziecko pozostaje zawsze w centrum swojego świata, a otaczające go przedmioty są z tyłu, z przodu, przed, za, ponad, w, poza, na górze, na dole, pomiędzy, po prawej, po lewej itd.

5. Spostrzeganie stosunków przestrzennych- jest to zdolność do spostrzegania położenia dwóch lub więcej przedmiotów w stosunku do samego siebie, a także relacji przestrzennych zachodzących między tymi przedmiotami. Na przykład dziecko nawlekające koraliki na sznurek musi spostrzegać położenie paciorków i sznurka w stosunku do własnego ciała, a także wzajemne położenie paciorków i sznurka. Podstawą rozwijania się zdolności do spostrzegania stosunków przestrzennych jest wcześniej nabyta zdolność do spostrzegania położenia przedmiotów w przestrzeni.

6. Pamięć wzrokowa– jest zdolnością do przyswajania, przechowywania w pamięci i przypominania sobie bodźców odbieranych za pomocą analizatora wzrokowego.

7. Analiza i synteza wzrokowa- rozkładanie na części i scalanie materiału wzrokowego w celu budowania całości obrazu. Dzięki tym procesom dziecko potrafi porównać dwa obrazki, wskazać na nich różnice i podobieństwa, wychwycić braki na ilustracjach, złożyć puzzle.

Czemu służy percepcja wzrokowa i jakie są symptomy zakłóceń w jej funkcjonowaniu?

Percepcja wzrokowa angażowana jest prawie we wszystkich czynnościach podejmowanych przez człowieka na każdym etapie życia. W odniesieniu do dzieci prawidłowo funkcjonujące funkcje wzrokowe są jednym z aspektów gotowości do podjęcia nauki szkolnej, bowiem umożliwiają mu naukę czytania, pisania, wykonywanie zadań arytmetycznych oraz rozwijanie innych umiejętności wymaganych od niego w trakcie edukacji. Doskonalą się one stopniowo, najintensywniejszy okres ich rozwoju występuje od 3;6 do 7,6 roku życia. Jakie symptomy mogą wskazywać na dysharmonie rozwojowe w ich zakresie? Co powinno zwrócić uwagę rodzica? Niechęć do wszelkiego rodzaju układanek (puzzle, klocki, historyjki obrazkowe), niestaranne rysunki ubogie w szczegóły, trudności z odwzorowywaniem szlaczków, obrazków, obrazków, trudności z zapamiętywaniem kształtów liter, cyfr, problemy z porównywaniem przedmiotów, ilustracji, brak zręczności w trakcie zabaw ruchowych, kłopoty z samodzielnym ubieraniem się, zaburzenia koncentracji uwagi, brak rozumienia pojęć przestrzennych i kierunkowych.

Jak pomóc?

Jeśli zaobserwujemy u swojego dziecka któreś z wymienionych rodzajów trudności i wykluczymy inne niż rozwojowe ich przyczyny (np. wady wzroku, problemy zdrowotne) możemy pomóc mu stymulując rozwój percepcji wzrokowej w trakcie wspólnych zabaw. Oto propozycja przykładowych ćwiczeń:

-dobieranie w pary jednakowych obrazków,

8

-odnajdywanie takich samych przedmiotów, obrazków wśród innych podobnych , lecz nie takich samych,

-grupowanie obrazków wg określonego kryterium np. tego samego kształtu, koloru, rozmiaru, zastosowania: „znajdź wszystkie owoce”/”wskaż figury tej samej wielkości”/ „otocz pętelką wszystkie przedmioty służące do łączenia”,

-wyszukiwanie na obrazkach określonych symboli np. „znajdź i pokoloruj wszystkie ∆”,

-wyszukiwanie na obrazkach brakujących elementów,

-dobieranie części do całego obrazka (wg wzoru lub swobodnie),

-składanie obrazków z części,

-składanie pociętych wzorów,

-wyszukiwanie ukrytych różnic na obrazkach,

-odnajdywanie różnic między ilustracjami, przedmiotami i ich układami,

-wyszukiwanie podobieństw na obrazkach,

-wyszukiwanie ukrytych szczegółów na obrazkach,

-uzupełnianie brakujących elementów w rysunkach,

-kończenie rozpoczętych obrazków,

-układanie puzzli, układanek obrazkowych,

-układanie obrazków w szeregu w kolejności w jakiej były pokazywane w krótkich ekspozycjach,

-rozpoznawanie treści obrazków ukazywanych w bardzo krótkich ekspozycjach, -zapamiętywanie jak największej liczby elementów znajdujących się na obrazkach i wyliczenie ich po krótkiej przerwie od przedstawienia obrazka,

-układanie obrazków w oparciu o zapamiętany wzór,

-rysowanie z pamięci- odtwarzanie, obrazków, figur, symboli po krótkich ekspozycjach,

-rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych- zabawa „Co się zmieniło”,

-rysowanie pod dyktando np. zacznij rysunek od czarnej kropki, poprowadź ołówek 3 kratki wyżej, teraz 2 kratki w lewo, 5 kratek w dół, 1 kratkę w prawo”/ „narysuj kółko na środku kartki, pod kółkiem narysuj krzyżyk, między kółkiem i krzyżykiem narysuj kreskę, po prawej stronie dorysuj trójkąt” itp.,

9

-rozpoznawanie obrazków, których położenie zostało określone słownie np. „wskaż obrazek w lewym górnym roku/ na środku kartki/znajdujący się pod obrazkiem umieszczonym w prawym górnym rogu/ trzeci od prawej na dole kartki/” itp.

-budowanie wg wzoru kompozycji z klocków,

-labirynty,

-gra w domino,

-łączenie punktów w określony kształt,

-odwzorowywanie szlaczków, obrazków, figur, symboli,

-odtwarzanie sekwencji (układów) figur, symboli, przedmiotów, również w odwrotnej kolejności,

-wyróżnianie figur, konturów znanych przedmiotów wśród plątaniny różnych kształtów.

Możemy także z dzieckiem pracować na materiale literowym, nawet wówczas, gdy nie potrafi ono jeszcze czytać. Litery i cyfry traktujemy wtedy jako symbole do porównywania, różnicowania, zapamiętywania nie wymagając ich znajomości. Jak to robić?

-wyszukiwanie w zestawie różnych liter określonej litery wielkiej i małej np. „wśród wszystkich literek znajdź wszystkie P i p”,

-wyszukiwanie w zestawie liter o podobnej budowie graficznej określonej z nich np.: wyszukiwanie wśród b-d-p-B-D-P litery d/ wśród m-w-n-u-W-M-N litery w itd.,

-dobieranie w pary określonych liter np. małych i wielkich, drukowanych i pisanych,

-wyszukiwanie różnic w parach i triadach wyrazów np. „czym się różnią wyrazy : bada-pada, woda-wada; lis-las-los, kit-kot-kat” ,

-wyszukiwanie w rozsypance wyrazowej określonych sylab np. „wśród wyrazów ukryła się sylaba da, znajdź i podkreśl ją : pogoda, ryba, wygoda, baba, zabawa, zguba, kłoda, ruda , nuda, balon, choroba, wada” itp.,

-wyszukiwanie w rozsypance wyrazowej identycznych wyrazów,

-wyszukiwanie w rozsypance wyrazowej wyrazów zawierających określoną literę np. „znajdź wszystkie wyrazy zawierające literkę t: lalka, foka, traktor, makaron, ławka, kotek, farby, targ”, -różnicowanie cyfr o podobnej budowie graficznej np. „wśród wszystkich cyferek znajdź 6 i 9, 6 otocz zieloną pętelką, a 9 niebieską” .

10

Sprawność manualna

Odpowiedni poziom sprawności manualnej w znacznej mierze warunkuje powodzenie dziecka w szkole. Jest nieodzownym warunkiem opanowania techniki pisania, sprawnego posługiwania się przyborami szkolnymi. Poza tym oczywiście zdolności manualne służą na każdym etapie życia, w różnych obszarach funkcjonowania wymagających precyzji i dokładności. Sprawność manualna rozwija się stopniowo. W pierwszej kolejności dziecko zyskuje kontrolę nad mięśniami ramienia i przedramienia. Kontrola nad mięśniami rąk, palców i nadgarstka, czyli tzw. motoryka mała, jest ostatnim etapem rozwoju. W miarę rozwoju sprawności wzrasta szybkość, dokładność, siła i oszczędność ruchów. W 12 roku życia osiąga ona poziom zbliżony do osób dorosłych. Dzieci z niską sprawnością manualną mają trudności z wykonywaniem prac plastycznych: rysowaniem, wycinaniem, wydzieraniem, majsterkowaniem. Ich rysunki są nieestetyczne, ubogie w szczegóły. Wykonują je w zbyt szybkim lub zbyt wolnym tempie. Wykazują także trudności graficzne. Nie lubią tego typu aktywności. Mają problemy z czynnościami samoobsługowymi np. ubieraniem: nie potrafią zapinać guzików, zasuwać zamków, wiązać butów lub robią to z dużym trudem. Problemy potęgują się jeśli niska sprawność manualna współwystępuje z zaburzoną koordynacją wzrokowo-ruchową lub/i zaburzeniami w napięciu mięśniowym. Dzieci te wymagają usprawniania. Ćwiczenia sprawności manualnej można podzielić na trzy grupy: 1.ćwiczenia rozmachowe, 2.ćwiczenia manualne, 3. ćwiczenia graficzne. Podział ten uwzględnia prawidłowości rozwoju sprawności. W zależności od rodzaju trudności dziecka można je wykonywać w tej kolejności lub któryś z etapów pominąć i rozwijać daną zdolność.

Ćwiczenia rozmachowe

Ich celem jest rozluźnianie napięcia mięśni ramienia i przedramienia, wyzwalanie ruchów płynnych, powolnych:

- zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn ruchami poziomymi lub pionowymi z zachowaniem kierunku od strony lewej do prawej, z góry na dół,

-swobodne bazgranie na dużych arkuszach papieru, flamastrami, kredkami świecowymi, pastelami,

- zamalowywanie dużych konturów rysunków,

-pogrubianie konturów dużych rysunków i form geometrycznych,

- rysowanie dużych form kolistych z zachowaniem kierunku pisania owali liter płynnym, ciągłym ruchem,

-rysowanie patykiem po ziemi,

-"rysowanie" palcami w powietrzu określonego przedmiotu,

- malowanie dużych form kolistych,

-malowanie palcami,

11

-gra na instrumentach perkusyjnych,

-rzucanie i chwytanie piłki,

-rzucanie woreczka do celu,

-tańce i zabawy ruchowe,

-podrzucanie baloników.

Ćwiczenia manualne

Głównym celem ćwiczeń manualnych jest usprawnianie motoryki rąk, tzn. płynności, elastyczności i precyzji ruchów dłoni, palców i nadgarstka, a także rozwijanie koordynacji wzrokowo – ruchowej:

-nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków, tasiemek, sznurowadeł,

- zwijanie sznureczka według wzoru,

-układanki płaskie (obrazkowe, geometryczne, klockowe) na wzorze, według wzoru i bez wzoru,

- montowanie konstrukcji z gotowych elementów,

- modelowanie w plastelinie zaczynając od form prostych typu wałeczki do form bardziej złożonych,

-wycinanie z papieru z uwzględnieniem stopnia trudności (cięcie po linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych i konturów rysunków)

-wycinanki- naklejanki z papieru, materiału, wełny,

-wydzieranki- naklejanki,

-łamanki papierowe, orgiami,

-stemplowanie,

-lepienie z modeliny, gliny, piasku, masy solnej czy papierowej,

-ugniatanie ciasta,

-konstruowanie,

-gry w pchełki, bierki,

-czynności samoobsługowe: zapinanie i odpinanie guzików, ubieranie i rozbieranie się, sznurowanie butów.

12

Ćwiczenia graficzne

Ćwiczenia graficzne są ostatnim etapem przygotowania dziecka do pisania. Ich celem jest usprawnianie drobnych ruchów ręki ułożonej w pozycji jak przy pisaniu:

-rysowanie wzorów po śladzie,

-pogrubianie konturów,

-kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną,

-rysowanie za pomocą szablonów figur geometrycznych i nieskomplikowanych przedmiotów,

-zamalowywanie kredkami małych przestrzeni, kolorowanie,

-kreskowanie – wypełnianie konturów za pomocą równoległych kresek poziomych lub pionowych z zachowaniem kierunków od lewej do prawej i od góry do dołu,

-rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze (wodzenie po wzorze, kończenie rozpoczętego wzoru, odwzorowywanie)

-rysowanie szlaczków obrazkowych,

-dowolne rysunki kredkami świecowymi lub ołówkowymi,

- rysowanie wzorów po śladzie kropkowym.

Zaproponowane ćwiczenia nie stanowią oczywiście zamkniętej ich listy. Wręcz przeciwnie, można potraktować je jako wstęp i inspirację do poszukiwania własnych pomysłów na zabawy z dzieckiem. Realizując je w praktyce warto pamiętać o kilku zasadach. Nam dorosłym, wykonanie tych ćwiczeń może wydawać się banalne i proste. Nie musi być jednak takie dla dziecka. A na pewno nie będzie dla malucha, u którego którakolwiek z opisanych funkcji rozwojowych szwankuje. Dlatego ważna jest więc, drogi Rodzicu, Twoja cierpliwość i wyrozumiałość dla jego trudności. Może się zdarzyć, że dziecko tego typu zabawy będzie podejmować niechętnie lub wręcz będzie próbowało ich uniknąć, może także wykonywać ćwiczenia niedokładnie, zbyt szybko, tak by tylko mieć je za sobą. Postaraj się zatem dopilnować, by pracowało starannie i każde zadanie doprowadzało do końca. Lepiej wykonać ich mniej, ale poprawnie. Zadbaj też o systematyczność, bo tylko praca prowadzona w ten sposób przyniesie rezultaty. Ćwicz z dzieckiem codziennie. Staraj się, by wasze wspólne zabawy były atrakcyjne, przyjemne i nie kojarzyły się dziecku z karą. Chwal za sukcesy i dokonywane postępy. Wówczas jest mniejsza szansa na to, że Twoja pociecha będzie próbowała pracy unikać. Przestrzegaj także zasady stopniowania trudności. Na początku proponuj ćwiczenia łatwiejsze. Podnoś poprzeczkę dopiero wtedy, gdy dziecko będzie sobie z nimi radzić bez trudu. Teraz pozostaje mi tylko życzyć Ci Rodzicu wiele przyjemności ze wspólnych zabaw z Twoją pociechą oraz tego, by przynosiły one sukcesy w postaci postępów rozwojowych. Do dzieła!

13