2014 / 1 Analiza

Jan Gmurczyk

Innowacyjność polskiej gospodarki.Stan obecny i rekomendacje

Spis treści

Wstęp 21. Istotainnowacji 32. Ocenapoziomuinnowacyjnościpolskiejgospodarki 7

2.1.OgólnewarunkidlainnowacyjnościwPolsce 82.2.Nakładynadziałalnośćinnowacyjną 192.3.OcenaefektówdziałalnościinnowacyjnejwPolsce 232.4.Wnioski 25

3. Czypolskagospodarkapowinnabyćbardziejinnowacyjna? 264. Rekomendacjenarzeczzwiększeniainnowacyjności

polskiejgospodarki 29Bibliografia 34

2

Wstęp

Niemazbytniejprzesadywstwierdzeniu,żetematinnowacyjno-ścizrobiłostatnimilatyzawrotną„karierę”.Znaczenieinnowacjidlakonsumentów,przedsiębiorstwipaństwpodkreślająnaca-

łymświeciekolejneraporty,rankingi,książki,strategie,badania,konfe-rencjeiseminaria.

Innowacje,rzeczjasna,towarzysząludzkościodzaraniadziejów,stano-wiąco sile i tempie rozwojucywilizacji.Podobnie jakdziś,czasempo-jawiałysięwsposóbprzypadkowy,innymzkoleirazemstanowiłyefektświadomychposzukiwań.Chęćbyciapierwszym,lepszymczynowocze-śniejszymod rywali to nie tylkomarzeniemenedżerówwspółczesnychprzedsiębiorstw,aletakżeżyjącychprzedwiekamiwładcówczygenera-łów.Niemniejjednaktakiezjawiska,jakglobalizacja,szybkiprzepływin-formacji,dynamicznypostęptechniczny,względniełatwydostępdoka-pitału,zmianywartościkulturowych,ewolucjanormspołecznych,upo-wszechnieniesiękoncepcjigospodarkiopartejnawiedzy,skracaniecy-klużyciaproduktóworazostrakonkurencjamiędzyprzedsiębiorstwaminaróżnychpolachłączniesprawiają,żeobecniedziałalnośćinnowacyj-nanabraławymowybezprecedensowoszerokiejiintensywnej.Innowa-cjesąwdzisiejszychczasachtakistotne,żestałysięwręczprzedmiotemspecjalizacjiwieluprzedsiębiorstw,aniekiedytakżegospodarek.

Narracja poszukiwania nowych rozwiązań, łamania utartych schema-tówczyredefiniowaniagranicludzkichmożliwościnadajeprzytymdzia-łalnościinnowacyjnejswoistegoblasku.Wtymświetleinnowacjatojużnie tylko sposóbnaprzyziemnąmaksymalizację zyskualboprozaiczneprześcignięcie rywali. Tocośznaczniewięcej:kołozamachowewznio-słegocelu,jakimjestpostęp–człowieka,przedsiębiorstwa,państwalubnawetcałejcywilizacji.Toucieleśnieniewartości,wokółktórychliderzymogąjednoczyćludziwewspólnymdziałaniu.

Tym samym „innowacyjność”bezwiększegowahaniamożna zaliczyćdokanonunajbardziejatrakcyjnychhasełwspółczesności.Równolegletrudnojednakniespytać,jakwcałytenwielceaktualnyipopularnyte-matwpisujesiępolskagospodarka?

Innowacje są w dzisiejszych czasach tak istotne, że stały się

wręcz przedmiotem specjalizacji wielu

przedsiębiorstw, a niekiedy także gospodarek.

3

Celemniniejszejanalizy jestpróbaudzielenia syntetycznejodpowiedzinapowyższepytaniew rozbiciu na trzy obszary. Popierwsze,w jakimstopniupolskagospodarkajestinnowacyjna?Podrugie,czypolskago-spodarkapowinnabyćbardziejinnowacyjnaniżobecnie,ajeślitak–todlaczego?Potrzecie,jakiepomysłynapoprawęinnowacyjnościpolskiejgospodarkimożnawysunąć?

Każdemuztrzechpowyższychpytańpoświęconoodrębnączęśćopra-cowania – odpowiednio drugą, trzecią i czwartą. Pierwsza częśćmacharakterwprowadzającyizmierzadoesencjonalnegowyjaśnieniaisto-tyfenomenu,jakimjestinnowacja.Dziękitemuanalizawdalszychczę-ściachnabierapełniejszegokontekstu,całezaśopracowaniezyskujenaprzystępnościdlaosób,któreniemiaływcześniejszerszejstycznościzte-mateminnowacyjności.

1. Istota innowacji

Czymtaknaprawdęjestinnowacja?Najogólniejrzeczujmując,topoprostuskutecznewdrożeniedorzeczywistościgospodar-czejjakiejśnowości.Dlaprzykładuinnowacjąmożebyćzarów-

noopracowanienowegoproduktu,jakiwprowadzeniedopraktykibiz-nesowej nowych rozwiązań służącychwzmocnieniu strategiimarketin-gowej,usprawnieniuorganizacjiprzedsiębiorstwa,udoskonaleniutech-nologiiprodukcji,ulepszeniukomunikacjizklientamiczyzwiększeniuefek-tywnościprocesówzaopatrzeniowych1.Tymsamymzinnowacjamiwią-żesięszerokiwachlarzpotencjalnychkorzyści:począwszyodszansynapoprawęopłacalnościprowadzonegobiznesu,polepsząrealizacjęta-kichcelów,jaktroskaośrodowiskonaturalne.

Coważne,poszukiwanieinnowacjipowinnozawszełączyćsięzpodej-ściempragmatycznym.MożnatuprzytoczyćsłowaMichałaKicińskiego:„Bycie innowacyjnymnie jest sztuką samąw sobie. (…) «Inaczej»musi

1 Por.Oslo Manual. Guidelines for collecting and interpreting innovation data – third edition,OECD&Eurostat,2005,s.29i46,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/OSLO/EN/OSLO-EN.PDF (datadostępu:19listopada2013r.).

4

oznaczać«lepiej».Czasemwpogonizainnowacyjnościązapominasięotymoczywistymfakcie”2.

Naturalnieinnowacjemogązapewniaćkorzyścinietylkofirmomprywat-nym,aletakżepaństwowymurzędom,uczelniomczylokalnymspołecz-nościom.Wtymmiejscuwartojednakszczególniewyeksponowaćwą-tekbiznesuwdziałalnościinnowacyjnej,albowieminnowacjewkraczajądogospodarkiprzedewszystkimzapośrednictwemprzedsiębiorców.Tooniz regułyprzekuwająwrzeczywistośćrynkowąefektypracnaukow-cówiwynalazców,nacojużkilkadziesiątlattemuzwróciłuwagęJosephSchumpeter3,prekursor rozważańnad innowacyjnością,a zarazem je-denznajwybitniejszychekonomistówXXwieku.

Szukającinnowacji,wielefirmnacałymświeciewspółpracujezeszkoła-miwyższymilubrozwijawłasnedziałybadawcze.Niekiedywrolęprzed-siębiorcówwchodząteżsaminaukowcy.Choćtzw.modelesystemówinnowacyjnych z biegiem czasu ewoluują, kluczowa pozycja biznesuwdziałalnościinnowacyjnejwydajesiępozostawaćuniwersalniestała.

Systematyzującpowyższeuwagi, rysunek1.1. ilustrujewsposóbogólnyopisywanymechanizmzaistnienia innowacji.Coważne,dośćpopular-neutożsamianie„innowacji”z„odkryciem”lub„pomysłem”jestniewła-ściwe,gdyżpomijaistotęinnowacji,jakąjestnamacalneoddziaływanienowościna rzeczywistość,połączonez szansąnaosiągnięciekonkret-nychkorzyści(zysków,przewagkonkurencyjnychitp.)przezprzedsiębior-stwowdrażającetęnowość.

2 M. Kiciński, Wiedźmin, czyli historia polskiego sukcesu, „Instytut Idei” nr 3, InstytutObywatelski,Warszawa2013,s.11.3 R.Bartkowiak,Historia myśli ekonomicznej,PWE,Warszawa2008,s.146–148.

Innowacje wkraczają do gospodarki

przede wszystkim za pośrednictwem

przedsiębiorców.

5

Nowość(wynalazek, odkrycie,

pomysł itp.)

Skutecznewdrożenie

Innowacja

Rysunek 1.1. Powstanie innowacji

Źródło:opracowaniewłasne.

Oczywiścienigdydokońcaniewiadomo,czyposzukiwanieiwcielaniewżycienowychrozwiązańprzyniesiekorzyści,czyteżskończysięporaż-ką.Nawetobiektywniedobrepomysłymogąnatrafićnaróżnebarierywobszarzerozwojulubkomercjalizacji.Oznaczato,żedziałalnośćinno-wacyjnazregułypociągazasobąryzyko.Zdrugiejjednakstronynagro-dązaskutecznewdrożenieinnowacjipotrafiąbyćwspomnianejużzyski,nierzadkobardzowysokie4.Inwestowaniewinnowacjewydajesięzatemwykazywaćistotnepodobieństwodoinwestowanianarynkachfinanso-wych–szansanaosiągnięciewyższegozarobkuidziewparzezwiększymryzykiem.

Ztegowzględuoinnowacjełatwiejwdużych,dobrzedofinansowanychkorporacjachniżwmałych,skromniesytuowanychprzedsiębiorstwachrodzinnych.Niechodzitutylkoowielkośćsamegobudżetunaposzuki-wanienowychrozwiązań,aletakżeoumiejętnośćzarządzaniaryzykiemzwiązanymzdziałalnościąinnowacyjną,wtymzdolnośćdoamortyzacjiewentualnychstratwwynikuporażki.Ponieważbarieryfinansowepotra-fią silnieograniczać innowacyjność firm, zwłaszczaw sektorzemałychiśrednichprzedsiębiorstw(MSP),ważnąrolęzpunktuwidzeniainnowa-cyjnościgospodarkiodgrywaobecność i zasięgdziałaniapodmiotówzainteresowanych wsparciem finansowym projektów innowacyjnych

4 Szczególnieatrakcyjnezpunktuwidzeniaprzedsiębiorstw jestosiągnięcie tzw.zyskumonopolowego. W tym przypadku dana firma posiada coś unikalnego (produkt,umiejętnośćitp.),czegojejkonkurenciniemają.Dziękitemumożeczerpaćzyskiwyższeniż normalniewwarunkach konkurencji. Poszukiwanie zyskumonopolowego to jednazmotywacjidziałalnościinnowacyjnej.

6

nawczesnymetapierozwoju,tj.przedewszystkimprywatnychfunduszypodwyższonegoryzyka(ang.venture capital),„aniołówbiznesu”(ang.business angels)iinstytucjipaństwowych.

Powyższe rozważaniaprowadząw sposóbnaturalnydopytaniaoce-chy, jakichdziałalność innowacyjnawymagaod ludzioraz – szerzej –wszystkichpodmiotówzainteresowanychjejprowadzeniem.Wydajesię,żewszczególnościsąto:przedsiębiorczość,kreatywność,elastyczność,umiejętność krytycznegomyślenia, umiejętność planowania, zdolnośćdo działaniawwarunkach ryzyka oraz szeroko pojęte inklinacje przy-wódcze,gdyż–jakzwracauwagęchoćbyAndrzejKoźmiński–międzyinnowacyjnościąaprzywództwemwystępujesilnyzwiązek5.Odznacza-jącsiętakimiprzymiotami,zjednejstronyłatwiejprzystosowaćsiędody-namicznejrzeczywistości,azdrugiejstaraćsiętęrzeczywistośćświado-miekształtować,tj.defactotworzyćinnowacje.

Należyjednocześniepodkreślić,żeinnowacjeniemuszązawężaćsięwy-łączniedowdrażaniazupełnienowych,absolutnieprzełomowychroz-wiązań6.Działalnośćinnowacyjnamożemiećtakżeprofilimitacyjny,czy-lizorientowanynawprowadzeniedofirmy(organizacji,instytucji)nowo-ściwdrodzeadaptacjirozwiązańpierwotniewypracowanychjużprzezkogośinnego7.Cowięcej,występowanieinnowacjinieograniczasiętyl-kodosektorówwysokichtechnologii(ang.high-tech),takichjakchoćbybranżainformatyczna.Wróżnychodmianachmożnajespotkaćrównieżw tradycyjnych sektorach technologii średnich iniskich.PrzykładDaniidowodzi,żegospodarkamożebyćwysokoinnowacyjnaikonkurencyj-natakżewtedy,gdydominująw jejstrukturzemałe i średnieprzedsię-biorstwasektoraniskichtechnologii,skoncentrowanenadziałalnościlo-kalnejiwdrażaniuinnowacjiinkrementalnych(stopniowych)8.

5 A.K.Koźmiński,Rozwój potrzebuje liderów, InstytutObywatelski,9maja2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/15114/lupa-instytutu/rozwoj-potrzebuje-liderow(datadostępu:19listopada2013r.).6 Innowacje i transfer technologii – słownik pojęć, pod red. K. B. Matusiaka, PARP,Warszawa 2011, s. 111–112, http://www.parp.gov.pl/files/74/81/469/12812.pdf (datadostępu:19listopada2013r.).7 Oslo Manual...,op.cit.,s.46–47.8 J.Gmurczyk,Nordycki model konkurencyjności,SGH,Warszawa2011,s.82–89.

7

Reasumując,obraz innowacyjnościsystemugospodarczegozależynietylkoodnakładównaposzukiwanieiwdrażanienowychrozwiązań,aletakżewpoważnejmierzeodjakościwarunkówprowadzeniadziałalnościgospodarczej,modelukształceniadzieciimłodzieżyorazstopniawspół-pracymiędzybiznesemanauką.Możnazatemwysunąćprzypuszczenie,żezpunktuwidzeniapredyspozycjidoinnowacyjnościwniekorzystnympołożeniumogąbyćkraje,wktórych:a) występują względnie trudne warunki prowadzenia działalności

gospodarczej,b) systemedukacjiwmałymstopniurozwijaipromujekreatywność,kry-

tycznemyślenie,przedsiębiorczość,odwagę,cechyprzywódczeitp.,c) prowadzisięstosunkowomałobadań,aponadtodużaczęśćefek-

tówpracnaukowców„trafiadoszuflady”,tj.niezyskujepraktyczne-goznaczenia,

d) trudnoowspółpracęizaufanie,zwłaszczanastykubiznesuinauki,e) firmyprywatnenieangażująsię–zróżnychwzględów–wdziałalność

innowacyjną.

Niestety Polska w dużej mierze zdaje się być przypadkiem państwa,wktórym–wmniejszymlubwiększymstopniu–występująproblemywewszystkichpięciuwymienionychobszarach,oczymszerzejbędziemowawdalszychczęściachopracowania.

2. Ocena poziomu innowacyjności polskiej gospodarki

Zracjizłożonościzagadnieniaanalizępoziomuinnowacyjnościpol-skiej gospodarki wygodnie i przejrzyście będzie przeprowadzićwtrzechpłaszczyznach.Pierwszadotyczyogólnychwarunkówdla

innowacyjności,czylim.in.klimatudlabiznesuizasobówkapitałuludzkie-go.Drugawiążesięznakładamifinansowymiprzeznaczanyminainwe-stycjewinnowacje,zaśtrzeciatowynikidziałalnościinnowacyjnej–licz-bainnowacyjnychprzedsiębiorstw,zmianyproduktywnościgospodarki,liczbazgłoszonychwnioskówpatentowychitp.

Ocenatakichcechgospodarki,jakjejinnowacyjnośćzdefinicjizakładakoniecznośćporównańmiędzynarodowych9.Niniejszeopracowanieza

9 Poziom innowacyjnościgospodarki topojęciewzględne,podobnie jaknp.poziomzamożnościspołeczeństwa.

8

podstawowągrupęodniesieniadlaPolski(PL)przyjmujepaństwaczłon-kowskieUniiEuropejskiej(wzależnościoddostępnościdanychUE-27lubUE-28),gdyżwydaje się tonajbardziejdlanasnaturalne zewzględówgospodarczych,geograficznych,politycznychikulturowych.Analizapo-równawczazostanieprzytymuszczegółowionapoprzezwprowadzeniedorozważańjeszczedwóchinnych,węższychgrupkrajóweuropejskich.PierwszaobejmujeCzechy,SłowacjęiWęgry,tj.zbliżonerozwojowodoPolskipaństwanaszegoregionu(REG).DrugaskładasięzDanii,FinlandiiiSzwecji,czyliunijnychpaństwnordyckich(NORD),azarazemkrajówna-leżącychdogronaliderówinnowacyjnościwUE10.

2.1. Ogólne warunki dla innowacyjności w Polsce

Rozważania w pierwszej części opracowania zasygnalizowały wystę-powanie silnego związku między innowacyjnością a przedsiębiorczo-ścią.Z tegopowoduzakluczowywyznacznik jakościklimatudla inno-wacyjnościmożnauznaćogólnewarunkidoprowadzeniabiznesu.Nie-stety,podtymwzględemwróżnychzestawieniachmiędzynarodowychPolskanadal–mimopewnychpostępów–wypadastosunkowomałokonkurencyjnie11.

Tabela2.1.WarunkidladziałalnościgospodarczejwPolsceiwybranychkrajacheuropejskichwświetlepozycjirankingowej

wraporcieBankuŚwiatowegoDoingBusiness2014

Polska Czechy Słowacja Węgry Dania Finlandia Szwecja

Ease of doing business–pozycjana189możliwych 45 75 49 54 5 12 14

Źródło:Doing Business 2014: Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enter-prises,TheWorldBank,Washington,DC2013,s.3,http://www.doingbusiness.org/~/me-dia/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Annual-Reports/English/DB14-Full-Report.pdf(datadostępu:19listopada2013r.).

10 Por. Innovation Union Scoreboard 2013,EuropeanCommission, s.5,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf (datadostępu:19listopada2013r.).11 A.Sulejewicz,Jakość otoczenia biznesu w Polsce, [w:] Polska – Raport o konkurencyjności 2013. Wymiar krajowy i regionalny, podred.M.A.Weresy,SGH,Warszawa2013,s.236–247.

9

Tabela 2.1. ukazuje pozycję rankingową Polski na tle państw regionuikrajównordyckichwraporcieBankuŚwiatowegoDoing Business 2014wkategoriiłatwościprowadzeniabiznesu(ease of doing business).Przy-toczonedanewskazują,żewskaliświatawarunkidlabiznesuwPolscenienależągeneralniedonajgorszych,choćnaszkrajplasujesięrównieżdalekoodczołówkimiędzynarodowej. LokatySłowacji iWęgier,choćnieco niższe, są zbliżone. Z kolei Czechomprzypadłwyraźnie najsłab-szywynikwcałymzestawieniu.TymsamympodwzględemwarunkówdlabiznesuPolskawyróżniasięwregioniedośćpozytywnie,cojednakniepowinnobyćargumentemna rzeczakceptacji aktualnej sytuacji.Wydaje się, że zpunktuwidzenia troski o konkurencyjnośćgospodarkiwyznacznikiemaspiracjidlaPolskipowinnybyćpaństwanordyckie.

Rysunek 2.1. Wskaźnik barier dla przedsiębiorczości w Polsce i wybranych krajach europejskich w latach 1998 i 2008 według OECD

Cze

chy

Węg

ry

Słow

acja

*

Dan

ia

Finl

and

ia

Szw

ecja

Polsk

a

4

3

2

1

0

1998 2008

*BrakdanychdlaSłowacjizarok1998.Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Product market regulation – barriers to en-trepreneurship,OECD,http://stats.oecd.org/(datadostępu:19listopada2013r.).

NaturalniewPolscenaprzestrzeniminionychlatdokonałsię już istotnypostępwzakresieznoszeniabarierdlaprzedsiębiorczości.Zperspektywyhistorycznej(okresu1998–2008)obrazujątochoćbystatystykiOECDza-prezentowanenarysunku2.1.(imniższawartośćwskaźnikanaosipiono-wej,tymogólnielepszeotoczeniedlabiznesu).Niemniej jednakobec-niewciążwielewyzwańpozostajenierozwiązanych,adogłównychbo-lączekpolskichprzedsiębiorcównależyuciążliwośćregulacjiprawnych,

10

zwłaszczapodatkowych12.Wbrewobiegowymopiniom,problemywtymobszarzeniesąwynikiemimplementacji„zawiłego”prawaunijnego,po-nieważpodwzględemjakościprawapodatkowegowielekrajówUEwy-padalepiejniżPolska.

Tabela2.2.prezentujedanezraportuDoing Business 2014oliczbiego-dzin13,których roczniepotrzebujestandardowafirmaśredniejwielkościnaopłaceniepodatkówdochodowych,podatkówodkonsumpcjiorazobowiązkowychskładekipodatkównałożonychnapracę–odprzygo-towańdorozliczenia,pouiszczenienależności14.

Tabela2.2.LiczbagodzinpotrzebnychroczniefirmomnaopłaceniepodatkówwPolsceiwybranychkrajacheuropejskichwedługraportu

BankuŚwiatowegoDoingBusiness2014

Polska Czechy Słowacja Węgry Dania Finlandia Szwecja

286 413 207 277 130 93 122

Źródło:Doing Business 2014: Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enter-prises,TheWorldBank,Washington,DC2013,s.187–188,192,197,217,223i227,http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Annual-Re-ports/English/DB14-Full-Report.pdf(datadostępu:19listopada2013r.).

ZwyjątkiemCzech,wcałejgrupieodniesieniasprawypodatkowemożnazałatwićszybciejniżwPolsce.Wpaństwachnordyckichcałyprocespo-chłaniadwu-albonawettrzykrotniemniejczasu.Sugerujeto,żepodczasgdypolscyprzedsiębiorcypoświęcająjeszczedziesiątkigodzinnapozna-wanieprzepisówpodatkowychikontaktzurzędamiskarbowymi,przedsię-biorcyduńscy,fińscyiszwedzcymogąjużzająćsiękonkurowaniemnaryn-ku, rozwijaniembiznesu lubszukanieminnowacji.Toznakomityprzykład,jakjakośćotoczeniaprawnegomożebezpośredniokształtowaćzdolnośćkonkurencyjnąprzedsiębiorstwi–wkonsekwencji–całejgospodarki.

12 Por. The Global Competitiveness Report 2013–2014, ed. by K. Schwab, WorldEconomic Forum, Geneva 2013, s. 316–317, http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2013-14.pdf(datadostępu:19listopada2013r.).13 Kategoria:time (hours per year).14 Doing Business 2014: Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enterprises,TheWorldBank,Washington,DC2013, s.101,http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Documents/Annual-Reports/English/DB14-Full-Report.pdf(datadostępu:19listopada2013r.).

Jakość otoczenia prawnego może

bezpośrednio kształtować zdolność konkurencyjną

przedsiębiorstw i – w konsekwencji –

całej gospodarki.

11

Tabela2.3.WybranewskaźnikiwykształceniawPolsceiUEw2012roku

PL UE-28(średnia*)

REG(średnia*)

NORD(średnia*)

Odsetekpopulacjiwwiekuod25do64latzwykształceniemprzynajmniejśrednim

89,6% 76,5% 88,8% 81,7%

Odsetekpopulacjiwwiekuod30do34latzwykształceniemwyższym 39,1% 36,4% 26,4% 45,6%

*Obliczeniawłasne(średniaarytmetycznauzyskananabaziedanychzposzczególnychpaństw).

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Total population having completed at least upper secondary education, Population aged 25–64 years, %, Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tp-s00065&plugin=1 (datadostępu:20 listopada2013 r.);Tertiary educational attainment by sex, age group 30–34,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?ta-b=table&init=1&language=en&pcode=t2020_41&plugin=1 (datadostępu:20 listopada2013r.).

Oczywiściezpunktuwidzeniawarunkówdla innowacyjnościkluczoweznaczenieodgrywanietylkoklimatdlaprzedsiębiorczości,aletakżeza-sób kapitału ludzkiego.W zakresie formalnego stopniawykształcenia,tj.odsetkaobywatelizwykształceniemśrednimiwyższym,Polskaplasujesiępowyżejśredniejunijnejiśredniejdlaregionu,oczyminformujądanezawartewtabeli2.3.Możnatoodczytywaćjakopozytywnysygnał,gdyżwyższy stopień wykształcenia społeczeństwa powinien – przynajmniejteoretycznie – sprzyjaćpotencjałowi innowacyjnemugospodarki. Przyinterpretacjipodobnych statystykwarto jednak zachowaćostrożność,ponieważniemówiąonezbytwieleojakościkapitałuludzkiego.Wtymmiejscunasuwasięzatempytanie,jakwPolscewyglądasytuacjapodwzględempoziomukształcenia?

Trudnoojednoznacznąodpowiedźwtymwzględzie.Cieszyprzykłado-wowysokalokataPolskiwprestiżowymbadaniuOECDPISA2012,wktó-rymocenianowiedzę iumiejętnościpiętnastolatkówz65krajów świa-ta.Jaksięokazuje,wzakresiekompetencjimatematycznych,naukprzy-rodniczychorazumiejętnościczytaniapolscyuczniowiewypadlizauwa-żalnielepiejniżichrówieśnicyzCzech,Węgier,Słowacji,DaniiiSzwecji

12

(Finlandiauzyskaławyższenoty).WynikidlaPolskiokazałysiętakżewy-raźniewyższeodśredniejdlapaństwczłonkowskichOECD15.

PewnepowodydosatysfakcjiwzwiązkuzpoziomemkształceniawPol-scesąponadtodostrzegalnewpłaszczyźniestudiówwyższych.Niektó-repolskieszkoływyższemogąposzczycićsięznaczącymiosiągnięciamistudentów,wtymnaareniemiędzynarodowej,np.wdziedzinieinforma-tyki,mechanikiczyfinansów.Zdrugiejstronyniesposóbzanegować,żepojawiająsięrównieżkrytyczneopinienatematsystemuedukacjiwPol-sce.Wskazujesięchoćbynato,żewostatnichkilkunastulatachdoszłodoumasowieniawykształceniawyższego,coniezawszebyłozwiązanezjakościąnauczanialubpotrzebamirynkupracy.

Niekiedykomentarzewzbudzatakżesammodelkształcenia.Przykłado-woAndrzejKoźmińskizauważa:„Polskisystemedukacjizpewnościąniesprzyjakształtowaniusięprzywódców,ponieważniepremiujesamodziel-nościwmyśleniuidziałaniu,jakrównieżwponoszeniuodpowiedzialnościzasiebieiinnych.Polskimodel«dobregoucznia»czy«dobregostudenta»jestzaprzeczeniemmodelustawiającegonarozwijaniecechprzywód-czych”16.ŁukaszTurskizkoleistwierdza:„SzkoławPolscewymagagłębo-kiejreformy.Jesttodyskusjanakilkanaścieczykilkadziesiątlat.Taszkoła,zktórądziśmamydoczynienia,narodziłasięwkońcuXIXwieku”17.

Zpunktuwidzenia jakości formowanegokapitału ludzkiego i rozważańnadinnowacyjnościązpewnościąniepokojącyjestwPolscestopieńpo-wszechnościnauczaniaiegzaminowaniawoparciuoustalonea prio-rischematy„poprawnych”odpowiedzi,zwłaszczatesty.Szkoleniedzie-ciimłodzieżywodgadywaniuipowielaniugotowychwzorcówniejakozdefinicjistoiwsprzecznościz ideąinnowacyjności,gdyżzawężapoledootwartejargumentacji i łatwomożeutrwalać sposóbmyśleniapo-legającynatym,żenieszablonowerozumowaniesięnieopłaca.Zna-

15 PISA 2012 Results in Focus. What 15-year-olds know and what they can do with what they know,OECD2013, s.3–5,http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-overview.pdf(datadostępu:4grudnia2013r.).16 A.K.Koźmiński,Rozwój potrzebuje liderów, op. cit.17 Ł. Turski, Rozpoznać talenty, Instytut Obywatelski, 29 sierpnia 2013 r., http://www.instytutobywatelski.pl/16627/lupa-instytutu/rozpoznac-talenty (datadostępu:4grudnia2013r.).

13

mienne,żewFinlandii–krajunależącymdogrona liderów innowacyj-ności–testówzasadniczosięniestosuje(conajwyżejsąonenarzędziempomocniczym),natomiastnauczycieleciesząsięwswejpracyrozległąautonomią18.

Martwi równocześnie, żeznacznaczęśćmłodzieży zdaje sięmiećpro-blemywtakichobszarach, jakkrytycznemyślenie,formułowanieargu-mentacji i wyobraźnia przestrzenna19. Co więcej, w polskich szkołachwciążzbytmałynaciskpołożonyjestnaedukacjęekonomiczną,którawtokusystematycznejiwieloletniejnaukisprzyjałabyrozwojowipostawprzedsiębiorczych i lepszemuzrozumieniuwspółczesnegoświata20.Bra-kujetakżekluczowegodlarozwojugospodarkikształtowaniaumiejętno-ścipracyzespołowej21.

Tabela2.4.WybranewskaźnikizasobówkapitałuludzkiegowPolscenatlekrajówUE

PL UE-28(średnia*)

REG(średnia*)

NORD(średnia*)

Odsetekpopulacjiwwiekuod25do64,któryuczestniczywprocesieedukacjiustawicznej**–daneza2012rok

4,5% 10,0% 5,6% 27,6%

Przybliżonaliczbabadaczyzaangażo-wanychwdziałalnośćinnowacyjnąnatysiącmieszkańców,wszystkiesektorygospodarki***–daneza2011rok

3 5 4 10

*Obliczeniawłasne(średniaarytmetycznauzyskananabaziedanychzposzczególnychpaństw).

**Zauczestniczącewprocesieedukacjiustawicznejuznawanoosoby,którenaprze-strzeni4tygodniprzedbadaniembrałyudziałwjakiejśformiekształcenialubszkolenia.

18 M.Hannula,Fińska lekcja edukacji, InstytutObywatelski,10października2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/17299/lupa-instytutu/finska-lekcja-edukacji (data dostępu:22listopada2013r.).19 Raport z badania „Diagnoza kompetencji gimnazjalistów – matematyka” (2011), Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2012, s. 45, http://eduentuzjasci.pl/images/stories/publikacje/ibe-raport-DKG-matematyka-2012.pdf (data dostępu: 21 listopada2013r.).20 Zob.J.Gmurczyk,Ekonomię warto znać, InstytutObywatelski,30sierpnia2012r.,http://www.instytutobywatelski.pl/9374/lupa-instytutu/ekonomie-warto-znac(datadostępu:21listopada2013r.).21 M.Garbicz,Gospodarka w czasie turbulencji, „InstytutIdei”nr2,InstytutObywatelski,Warszawa2013,s.83.

14

***WskaźnikobliczonynapodstawiedanychEurostatu jakostosunekcałkowitej liczbybadaczywdanympaństwiew2011roku(Totalresearchers,bysectorsofperformance,Headcount,Allsectors)dojegocałkowitejpopulacji1stycznia2011roku(Populationon1January,Persons);wynikzaokrąglonodopełnejliczby.WprzypadkuLuksemburgadoobliczeńprzyjętoliczbęnaukowcówwedługdanychza2009rok(danezarok2011niesądostępne).

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Lifelong learning, %, Total,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdsc440&plugin=1(datadostępu:21listopada2013r.);Total researchers, by sectors of per-formance, Head count, Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?ta-b=table&init=1&language=en&pcode=tsc00003&plugin=1 (datadostępu:21 listopada2013 r.);Population on 1 January, Persons,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tps00001&plugin=1 (data do-stępu:21listopada2013r.).

Danezaprezentowanewtabeli2.4.informująponadto,żeniewieluPola-kówwwiekuod25do64latuczestniczywprocesieedukacjiustawicznej(ang.life-long learning).Takasytuacjautrzymujesięniezmiennieodlat22.Wtymwzględziepolskagospodarkawyróżniasięjednoznacznienega-tywnienatlenietylkopaństwnordyckich,aletakżeśredniejunijnejikra-jówregionu.ZewspólnychbadańPolskiejAgencjiRozwojuPrzedsiębior-czościiUniwersytetuJagiellońskiegowynika,żeponadjednatrzeciaPo-lakównigdynieuczestniczyławtakichformachkształcenia,jakwarszta-ty,szkolenia,kursyczypraktyki23.

WreszciewPolscestosunkowoniewielunaukowcówzajmujesięposzuki-wanieminnowacji.Oznaczato,żeelitarnegronoosóbowysokimpozio-miekapitału ludzkiegodośćskromniewspierarozwójkonkurencyjnościpolskiejgospodarki.Wyliczeniazaprezentowanewtabeli2.4.wskazują,żew2011rokuśrednionakażdytysiącmieszkańcówPolskiprzypadałotylko3badaczyzaangażowanychwdziałalnośćinnowacyjną,podczasgdyprzeciętnywskaźnikdlaregionuto4badaczy,dlaUniiEuropejskiej5,zaśdlapaństwnordyckichaż10.Dotegostanurzeczyzdająsięprzyczy-niaćprzynajmniejtrzyczynniki.

Popierwsze,wPolsceobserwujemysłaborozwiniętypoziomwspółpra-cynastykunaukiibiznesu.Małeiśrednieprzedsiębiorstwabardzorzad-

22 Lifelong learning, %, Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdsc440&plugin=1 (data dostępu: 21 listopada2013r.).23 A.Szczucka,K.Turek,B.Worek,Kształcenie przez całe życie, PARP,Warszawa2012,s. 9, https://www.parp.gov.pl/files/74/81/545/15088.pdf (data dostępu: 21 listopada2013r.).

W Polsce obserwujemy słabo rozwinięty poziom

współpracy na styku nauki i biznesu.

15

ko współpracują w ramach działalności innowacyjnej z innymi firma-milubinstytucjami,coobrazujądanezaprezentowanenarysunku2.2.Wtymwzględzienaszkrajwyróżniasięnegatywnienatlepaństwregio-nu,państwnordyckichiśredniejunijnej.

Rysunek 2.2. Odsetek innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, które współpracują z innymi podmiotami (Innovative SMEs collaborating with others)

w Polsce i UE

Polsk

a

Cze

chy

Słow

acja

Węg

ry

Dan

ia

Finl

and

ia

Szw

ecja

200

150

100

50

0

UE-27 = 100

Źródło: opracowaniewłasnenapodstawie: Innovation Union Scoreboard 2013, Euro-peanCommission, s.30–31,43,47oraz51–53,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).

Z czego wynika ta sytuacja? Przede wszystkim spora liczba polskichprzedsiębiorcówprzypuszczalnienieinteresujesięwogóleinnowacyjno-ścią.Istotnąrolęmożetuodgrywaćzarównobrakpieniędzy,jakitrady-cyjnyprofildziałalności.Wielepolskichfirmczerpieswojepodstawoweprzewagikonkurencyjnezniskichkosztówwytwarzania,aniezciągłegopodnoszeniajakościproduktów,siłystworzonejmarkiczykapitałochłon-nych inwestycjiw rozwój technologii. Z kolei teprzedsiębiorstwa, któresązainteresowaneinnowacjami,częstokoncentrująsięnietylenaszu-kaniuwłasnychrozwiązań(doczego moglibybyćpotrzebninaukow-cy),lecznadużoprostszymzakupietechnologiilublicencjizzewnątrz24.Zaangażowaniebadaczywdziałalnośćkomercyjnądopewnegostop-niamogątakżeograniczaćczynnikizwiązanezmentalnością,przyczymwtymwzględziewydajesiędokonywaćewolucja25.

24 Por.część2.2.analizy.25 J.Kossut,Połączyć naukę z biznesem, InstytutObywatelski,24października2013 r.,http://www.instytutobywatelski.pl/17534/lupa-instytutu/polaczyc-nauke-z-biznesem/2(datadostępu:22listopada2013r.).

16

Jednocześniewartoodnotować,żePolskanatleeuropejskimodznaczasięwyjątkowoniskimpoziomemkapitałuspołecznego26,cowsposóbza-sadniczyzmniejszazdolnośćobywatelidowspólnegodziałania.Wpływutegostanurzeczynainnowacyjnośćkrajunienależylekceważyć,ajegozasięgzpewnościąwykraczapozastosunkimiędzybiznesemanauką.Powstanie iupowszechnienie się innowacji toprzecieżzłożonyproces,którywymagakontaktówmiędzyludźmi,wtymwymianyopinii,przyja-znegowsparciaczywzajemnegodostępudoindywidualnychzasobówwiedzyiumiejętności27.Budowakapitałuspołecznegotowyzwanietrud-neiczasochłonne,przyczympoprawiesytuacjiniesprzyjazpewnościąobecnymodelkształceniawpolskimsystemieedukacji,tj.nacisknain-dywidualneosiągnięciaiznikomyzakresnaukiwspółpracy28.

Podrugie,wPolscewdalszymciągustosunkowomałośrodkówinwesto-wanychjestwbadaniairozwój,zwłaszczawsektorzeprywatnym.Ozna-czato,żezaangażowaniebadaczyifirmwwysiłekinnowacyjnyograni-czajączynnikifinansowe29.

Potrzecie,wysiłekpolskiejkadrynaukowejzdajesięobecnieskoncen-trowanybardziejnadydaktyceniżbadaniach,doczegozapewneistot-nieprzyczynił sięboomedukacyjnyostatnich lat30. Tabela2.5.prezen-tujezestawienieprzychodówzdziałalnościdydaktycznejorazprzycho-dówzdziałalnościbadawczejwszkołachwyższychpublicznychiniepu-blicznychwPolscewroku2012.Zprzytoczonychdanychwynika,żepol-skieuczelniepublicznezarabiająbliskopięciokrotniewięcejnadydak-tyceniż nabadaniach.Wprzypadkuuczelni niepublicznychprzycho-dyzdziałalnościdydaktycznejprzerastajązkoleiprzychodyzdziałalno-ścibadawczejponad23-krotnie.Wśróduczelnipublicznychstosunkowo

26 Diagnoza społeczna 2011 – warunki i jakość życia Polaków, podred.J.Czapińskiego,T.Panka,RadaMonitoringuSpołecznego,Warszawa2011,s.284–292,www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).27 D.Batorski,Kapitał społeczny i otwartość jako podstawa innowacyjności, [w:] Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, pod red. P. Zadury-Lichoty,PARP, Warszawa 2013, s. 89, http://www.parp.gov.pl/files/74/81/626/15959.pdf (datadostępu:21listopada2013r.).28 Ibidem; M. Garbicz, Gospodarka w czasie turbulencji, op. cit., s.83.29 Por.część2.2.analizy.30 Por. D. Antonowicz,Cała Polska studiuje, „Instytut Idei” nr 3, Instytut Obywatelski,Warszawa2013,s.74–78.

17

dużeprzychodyzdziałalnościbadawczejuzyskująuczelnietechniczne,cowydajesiędośćnaturalnezracjiichprofilu.Zkoleiwgrupiepublicz-nychwyższych szkółekonomicznychprzychody zdziałalnościbadaw-czejwyniosływ2012rokuok.38mlnzłotychiokazałysięok.16-krotnieniższeoddochodówzdziałalnościdydaktycznej.

Tabela2.5.PorównanieprzychodówzdziałalnościdydaktycznejibadawczejszkółwyższychwPolscewroku2012

Przychodyzdziałalnościdydaktycznej

(wzaokrągleniudomlnzł)

Przychodyzdziałalnościbadawczej

(wzaokrągleniudomlnzł)

Szkoływyższepubliczne 13.337 2.760

wtymm.in.:

uniwersytety 4.780 928

wyższeszkołytechniczne 3.263 1.134

wyższeszkołyekonomiczne 615 38

Szkoływyższeniepubliczne 2.459 104

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Szkoły wyższe i ich finanse w 2012 r.,GUS,Warszawa2013, s. 180, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/E_szkoly_wyzsze_2012.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).

Danestatystycznezregułycechująsięjednakpewnąinercjąwstosunkudorzeczywistości,atymczasempodwzględemzmianzorientowanychnazwiększeniezaangażowanianaukiwinnowacyjnośćsytuacjawPol-scekształtujesiędośćdynamicznie.Wśródkroków,którerodząnadzie-jęnapoprawępotencjałuinnowacyjnegogospodarki,możnawskazaćwpierwszymrzędzie:1) Powołaniedożyciaw2007rokuNarodowegoCentrumBadańiRoz-

woju(NCBR)–instytucjipublicznej,którejzadaniaustawoweobejmu-jąm.in.realizacjędziałańnakierowanychnapobudzanieinwestycjiprzedsiębiorstwwdziałalnośćbadawczo-rozwojowąorazwsparciekomercjalizacjiefektówbadańnaukowych31.

31 Ustawazdnia30kwietnia2010 r.oNarodowymCentrumBadań iRozwoju,Dz.U.z2010r.Nr96,poz.616,http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20100960616&type=3(datadostępu:21listopada2013r.).

18

2) Powołaniedożyciaw2010rokuNarodowegoCentrumNauki(NCN)–instytucjipublicznej,którejzadaniaustawoweobejmująm.in.finan-sowaniebadańpodstawowych32.

3) Projektnowelizacjiustawy–Prawooszkolnictwiewyższymzdnia16lipca2013r.,któryzakładam.in.przyznaniepracownikomnaukowymprawwłasnościdoefektówichpracy,tj.wynalazków,wzorówprze-mysłowychitp.(obecnieteprawanależądouczelni i instytutów)33.Zgodniezprojektemzmiannaukowcybędąmoglitakżeswobodniewybieraćinstytucje,którepomogąimdokonaćkomercjalizacjiwyni-kówbadań(obecniewyłącznośćwtymzakresieprzysługujeuczel-nianymcentromtransferutechnologii).Możnaoczekiwać,żenoweli-zacjaustawystworzybodźcefinansowedlawiększegozaangażowa-niabadaczywdziałalność innowacyjną,poprawiefektywnośćko-mercjalizacjiodkryćiwynalazków,jakrównieżzbliżydosiebienaukęibiznes.

4) Projekt nowelizacji ustawy o zamówieniach publicznych, przyjęty9lipca2013r.przezRadęMinistrów,któryzakładam.in.uproszczenieprocedurprzetargowychdlanaukowców.Obecniekażdywydatekpublicznychpieniędzypowyżej14tys.eurowymagaprzeprowadze-niaprzetargu,cokrępujepotencjałbadaczy.Wmyślproponowa-nychrozwiązańprógtendlainstytutównaukowychzostałbypodnie-sionydo130tys.euro,zaśwprzypadkuuczelni–do200tys.euro34.

Niewykluczonerównież,żewsytuacjiniżudemograficznego,któryobec-nieprzekłada sięna spadek liczby studentów i ograniczenieprzycho-dów zdziałalnościdydaktycznej,czynniki finansowe (rynkowe) skłoniąprzynajmniejczęść szkółwyższychdo silniejszejorientacjinaczerpanie

32 Ustawazdnia30kwietnia2010 r.oNarodowymCentrumNauki,Dz.U.z2010 r.Nr96, poz. 617, http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20100960617&type=3 (data dostępu: 21 listopada 2013 r.).33 Projekt z dnia 16 lipca 2013 r.: Ustawa o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwiewyższym oraz o zmianie niektórych innych ustaw, http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_07/4c800f57443b839bc4ef7d3efbf452ae.pdf (data dostępu: 21 listopada 2013 r.); Ocena skutków regulacji Projektu z dnia 16 lipca 2013 r.: Ustawa o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz o zmianie niektórych innych ustaw, s. 22, http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_07/5e33476d41f5133c04f8943baffd6427.pdf (datadostępu:21listopada2013r.).34 B. Kudrycka,Wolne ręce naukowców!, MinisterstwoNauki i SzkolnictwaWyższego,9lipca2013r.,http://www.nauka.gov.pl/zdaniem-ministra/wolne-rece-naukowcow.html(datadostępu:21listopada2013r.).

19

dochodów z komercjalizacji badań, a naukowcy będą mogli (albowręczbędąmusieli)więcejuwagipoświęcićbadaniomopraktycznympotencjale.

2.2. Nakłady na działalność innowacyjną

Zapodstawowąmiaręzaangażowaniafinansowegogospodarkiwdzia-łalność innowacyjną uznawana jest wielkość wydatków na badaniairozwój(B+R)wproporcjidoPKB,przyczymnależyodnotować,żeniejest tomiara idealna i zdaniemniektórychekspertówprzypisuje się jejobecniezbytwielkąwagę35.Jakpokazujerysunek2.3.,w2012rokupodwzględemnakładówna B+R Polskawyróżniała się negatywnie na tlepaństwnordyckich,średniejunijnejikrajówregionu.

Bliższewejrzeniew statystykipokazuje, żepoziomemśrodkówkierowa-nychnaB+Rprzezsektorrządowy,szkoływyższeiprywatneorganizacjenon-profitPolskaw2012roku(wrelacjidoPKB)nieodbiegałazbytnioodprzeciętnychwartościwUEiregionie.Podstawowymograniczeniempo-tencjału innowacyjnegopolskiejgospodarkiwydają się zatembardzoskromnewydatkinaB+Rwsektorzeprzedsiębiorstwprywatnych.Ichwiel-kośćnaprzestrzeni lat2008–2012wzrosłazaledwiez0,19do0,33proc.PKB(dlaporównania:wCzechachnakładysektoraprzedsiębiorstwsię-gnęływ2012rokuok.1proc.,awFinlandii2,44proc.PKB).Wzrostłącz-nychwydatkównaB+RwPolscewokresiepięciuostatnich lat (2008–2012)z0,6do0,9proc.PKBtowponadpołowieefektzwiększenianakła-dówprzezszkoływyższeisektorpubliczny36.

35 Zob. P. Zadura-Lichota, Wprowadzenie. Dyfuzja innowacji i kulturowe kody innowacyjności a „sprawa polska”,[w:] Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, podred.P.Zadury-Lichoty,PARP,Warszawa2013,s.12–14,http://www.parp.gov.pl/files/74/81/626/15959.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).36 Research and development expenditure, by sectors of performance – % of GDP,Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=1&pcode=tsc00001&language=en (datadostępu:21listopada2013r.).

20

Rysunek 2.3. Poziom i struktura wydatków na badania i rozwój (B+R) w Polsce i UE jako odsetek PKB w 2012 roku

Finl

and

ia

Szw

ecja

Dan

ia

Cze

chy

Węg

ry

Słow

acja

Polsk

a

UE-2

8*

43,5

32,5

21,5

10,5

0

Łączne wydatki sektorów: rządowego, szkół wyższych i prywatnych organizacji non-profit

Wydatki sektora prywatnych przedsiębiorstw

% P

KB

*Obliczeniawłasne(średniaarytmetycznauzyskananabaziedanychdlaposzczegól-nychpaństw;zpowodubrakunowszychdanychdlaLuksemburgaprzyjętodanezroku2010).

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Research and development expenditure, by sectors of performance – % of GDP,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=1&pcode=tsc00001&language=en (datado-stępu:21listopada2013r.).

Do silniejszego zaangażowania finansowego przedsiębiorstw w pra-cebadawczo-rozwojowemożesięprzytymprzyczynićwspomnianyjużwczęści2.1.projektzmianyustawy–Prawooszkolnictwiewyższym.Je-żeliwłaścicielamiprawmajątkowychdowynikówbadaństanąsięna-ukowcy,łatwiejbędzieimnawiązaćwspółpracęzbiznesem,cozkoleimożeprzełożyćsięnamocniejszebodźcedoinwestycjiwB+Rwfirmachprywatnych.Trudnądousunięciabarierąwtymwzględzie–przynajmniejwnajbliższejprzyszłości–zpewnościąpozostanienatomiasttradycyjnyprofildziałalnościiskromnebudżetyczęściprzedsiębiorstw.

21

Tabela2.6.InwestycjetypuventurecapitalorazniezwiązanezB+RwydatkiprzedsiębiorstwnainnowacjewPolsceiUE(UE-27=100)

NiezwiązanezB+Rwydatkiprzed-siębiorstwnainnowacje(Non-R&D

innovation expenditures)

Inwestycjetypuventure capital(Venture capital investments)

Polska 182 55

Czechy 122 11

Słowacja 115 brak danych

Węgry 71 32

Dania 91 111

Finlandia 90 116

Szwecja 113 166

Źródło: opracowaniewłasnenapodstawie: Innovation Union Scoreboard 2013, Euro-peanCommission, s.30–31,43,47oraz51–53,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).

Tabela2.6.prezentujedwakolejnewskaźnikizwiązanezfinansowaniemdziałalnościinnowacyjnej,którepochodzązraportuKomisjiEuropejskiejInnovation Union Scoreboard 2013.Pierwszydotyczypoziomuinwestycjitypuventure capital (tzw.kapitałupodwyższonegoryzyka).DrugimierzywielkośćniezwiązanychzB+Rnakładówprzedsiębiorstwnainnowacje,costanowiodbiciepoziomuwydatków(mierzonychjakoczęśćcałkowi-tegoobrotufirmy)nainwestycjewkapitałrzeczowy(wyposażenieima-szyny)orazzakuplicencjiipatentów37.

Obecnośćkapitałupodwyższonego ryzyka jest szczególnie istotnadlarozwoju innowacyjnych przedsięwzięć na wczesnym etapie rozwoju,tj.nowychiniepewnych,alepotencjalniezyskownych.Zprzytoczonychstatystykwynika,żewPolscewporównaniuzCzechami iWęgrami in-westycje typuventure capital są stosunkowoduże,alemimowszystkoznaczniemniejszeniżśredniowUEipaństwachnordyckich.

37 H.Hollanders,S.Tarantola,Innovation Union Scoreboard 2010 – Methodology report,s.9,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-methodology-report_en.pdf (datadostępu:21listopada2013r.).

22

Jednocześniepolskieprzedsiębiorstwainwestująwinnowacjeniezwiąza-nezesferąB+Rowieleintensywniejniżjakikolwiekinnykrajwzestawie-niuiniemaldwarazytyle,cośredniaunijna.Wobecbardzoniskichwy-datkówprzedsiębiorstwnaB+Rmożnawysunąćtezę,że„innowacyjnośćpopolsku”toobecnieprzedewszystkimzakupiwdrożeniecudzejmyślitechnicznej–ucieleśnionejwmaszynach,licencjachlubpatentach.

OczywiściePolskatostosunkowomłodagospodarkarynkowa,któraniedysponujeanidużymzasobemrodzimegokapitałunainwestycjewryzy-kowneprzedsięwzięcia,anirozwiniętątradycjąinnowacyjności.Niedzi-witeż,żejakokraj„nadorobku”koncentrujesięgłównienaadaptacjicudzejtechnologii,ponieważjesttostosunkowomałoryzykownyiszyb-ki(azatemracjonalny)sposóbnarozwójipodniesienieproduktywnościpracy.Towszystkooznaczajednakrównież,żejeżelipożądanyjestwzrostinnowacyjnościgospodarki,tosiłąrzeczyistotnarolawosiąganiutegoceluprzypadapaństwu.

Wydajesię,żepolskiewładzetodostrzegają,oczymświadczychoćbywspomniany jużwzrostwydatkównaB+Rw sektorze instytucjipublicz-nych iszkółwyższych.Równoleglefunkcjonowanietakich instytucji, jakNarodowe Centrum Badań i Rozwoju, Narodowe Centrum Nauki czyPolskaAgencjaRozwojuPrzedsiębiorczościwspomaga rozwój innowa-cyjnościwśródprzedsiębiorcówinaukowców,wtymzwykorzystaniemfunduszyeuropejskich(możnatuwspomniećchoćbyoProgramieOpe-racyjnym„InnowacyjnaGospodarka”).Wszczególnościwartoodnoto-wać,żepowołanew2007rokuNCBRzkażdymrokiemprowadzidziałal-nośćnacorazwiększąskalę.BudżetCentrumw2008rokuwynosiłok.0,4mldzłotych,podczasgdyw2012rokubyłotojużponad4,6mld38.

Podobneinstytucjestanowiąbardzoważnyelementotoczeniadlainno-wacyjnościwkrajachnordyckich.Przykładowow2011rokuFińskaAgen-cjanarzeczTechnologiiiInnowacji(Tekes)objęławsparciemblisko2ty-siąceprojektównałącznąkwotę610mlneuro39.

38 Raport roczny NCBR 2012, NCBR,Warszawa2013,s.22,http://multimedia.ncbr.gov.pl/SIP/Raport/raport_roczny_ncbr_2012.pdf(datadostępu:21listopada2013r.).39 Tekes Annual Review 2011,Tekes2012,s.7,http://www.tekes.fi/u/Annual_Review_2011.pdf (datadostępu:21listopada2013r.).

„Innowacyjność po polsku” to obecnie

przede wszystkim zakup i wdrożenie cudzej myśli

technicznej – ucieleśnionej w maszynach, licencjach

lub patentach.

23

2.3. Ocena efektów działalności innowacyjnej w Polsce

Wydajesię,żeskoro„innowacja”jestpojęciemszerokim,acelemszuka-niaiwdrażanianowychrozwiązańpowinnybyćkonkretnekorzyści(po-stęp,wzrostzamożnościspołeczeństwaitp.),toistotnejwskazówkicodoefektówdziałalnościinnowacyjnejdostarczająwpierwszymrzędziesta-tystykiproduktywnościpracy,czyli–mówiącogólnie–wydajnościgo-spodarki.Takieujęcieznajdujedobreuzasadnieniezarównowrozumo-waniuodwołującymsiędosensuinnowacyjności,jakiwekonomicznychmodelachwzrostugospodarczego,gdziefunkcjaprodukcjiuwzględniawspółczynnikpostęputechnicznego40.

Tabela2.7.Poziomproduktywnościpracyw2012rokuorazśrednirocznywzrostproduktywnościpracywlatach2002–2012wPolsceiUE

PL UE-27 NORD(średnia*)

REG(średnia*)

Poziomproduktywnościpracy:przyrostPKBnagodzinępracyweurowroku2012 10,4 32,2 45,6 12,4

Średnirocznywzrostproduktywnościpracywlatach2002–2012* 3,4% 1,1% 1,2% 2,9%

*Obliczeniawłasne(średniaarytmetycznauzyskananabaziedanychzposzczególnychpaństw).

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Labour productivity per hour worked, Eu-rostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugi-n=1&pcode=tsdec310&language=en(datadostępu:22listopada2013r.).

DaneEurostatuzaprezentowanewtabeli2.7.pokazują,żew2012rokuproduktywnośćpracybyławPolsceok.trzykrotnieniższaniżprzeciętniewUniiEuropejskiej(UE-27),ponadczterokrotnieniższaniżśredniowkra-jachnordyckichiook.20proc.niższaniżśredniowregionie.Zdrugiejjed-nakstronynaprzestrzenilat2002–2012wydajnośćpracyrosławPolscewtempieśredniorocznym3,4proc.–najszybciejwcałymzestawieniu.Zpunktuwidzeniarozważańnadinnowacyjnościąmożetooznaczać,

40 Oczywiściezmianyproduktywnościmogąbyćskutkiemnietylkoinnowacji,aletakżenp. efektówuczenia się czy nawet zdarzeń losowych (zmiany cen surowców, kryzysymiędzynarodowe itp.), które wpływają na poziom PKB – wskaźnik wykorzystywanydo obliczeń produktywności pracy. Produktywność nie jest zatem idealną miarąinnowacyjności,choćzpewnościąmożnająuznaćzapożyteczną.

24

żechoćpolskagospodarkajestzacofana,dokonujesięwniejstosunko-woszybkamodernizacja,doktórejprzyczyniasiędziałalnośćinnowacyj-naocharakterzeimitacyjno-adaptacyjnym,czylistosunkowointensyw-newydatkiprzedsiębiorstwnazakupmaszyn,urządzeńprodukcyjnych,licencjiipatentów(por.tabelę2.6.).

Rysunek 2.4. Odsetek innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce i UE w roku 2010, które zatrudniają minimum 10 pracowników

Pańs

twa

nord

ycki

e*

Pańs

twa

regi

onu*

UE-2

8*

Polsk

a

70%

60%

40%

20%

0%

*Obliczeniawłasne(średniaarytmetycznauzyskananabaziedanychzposzczególnychpaństw).

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Enterprises by type of innovation,Eurostat,http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=inn_cis7_type&lang=en(datadostępu:22listopada2013r.).

Rysunek 2.4. ukazuje z kolei, żew Polscew 2010 roku tylko niespełna30proc.wszystkichprzedsiębiorstwzatrudniającychdziesięciulubwięcejpracownikówmożnabyłouznaćzainnowacyjne.Tenwynikplasujepol-skągospodarkędalekoodśredniejdlapaństwnordyckich,krajówregio-nuiUniiEuropejskiej.Sugerujetakże,żewysiłekinnowacyjny,jakidoko-nujesięwPolsce,cechujesiękoncentracjąwstosunkowowąskiejgrupiepodmiotów.

25

Tabela2.8.WybranewskaźnikiwynikówdziałalnościinnowacyjnejwPolsceiUE

PL UE-28(średnia*)

NORD(średnia*)

REG(średnia*)

Liczbaaplikacjipatentowychzgłoszo-nychdoEuropejskiegoUrzęduPaten-towegonamilionmieszkańców–daneszacunkowezarok2011**

9,9 79,1 236,1 13,3

Procentowyudziałeksportudóbrwy-sokichtechnologiiwcałymwolumenieeksportu***–danezarok2012

5,9% 11,6% 9,9% 13,9%

*Obliczeniawłasne(średniaarytmetycznauzyskananabaziedanychzposzczególnychpaństw).**PrzyobliczaniuśredniejdlaUE-28wprzypadkuCypruiMaltyprzyjętodaneza2010rok.***Wskaźniktennieobejmujehandluwewnątrzunijnego.

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:High-tech exports, % of exports, Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&p-code=tin00140&plugin=1 (data dostępu: 22 listopada 2013 r.); Patent applications to the European Patent Office – applications per million inhabitants,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=t-sc00032&plugin=1(datadostępu:22listopada2013r.).

NiestetyPolskawypadasłabotakżewwieluinnychzestawieniachobej-mującychkrajeeuropejskie,któredotycząwynikówdziałalnościinnowa-cyjnej.Dotyczy tom.in. liczbyaplikacjipatentowychczyudziałudóbrwysokichtechnologii(high-tech)wcałkowitymeksporcie,oczyminfor-mujądanezaprezentowanewtabeli2.8.StosunkowoumiarkowanesątakżewPolsceprzychodyprzedsiębiorstwzinnowacji41.

2.4. Wnioski

Ustalenia zaprezentowanew częściach 2.1.–2.3. niniejszej analizy pro-wadządowniosku,żenatleeuropejskimpolskagospodarkajestobec-niebardzomałoinnowacyjna.Znajdujetoodbiciewróżnychzestawie-niachmiędzynarodowych,wtymwraporcieKomisjiEuropejskiejInnova-tion Union Scoreboard 2013,gdziePolskazajęławśródpaństwczłonkow-skichUEmiejsceczwarteodkońcaizostałazaliczonadogronanajmniejinnowacyjnychgospodarek42.

41 Product and process innovation,Eurostat,http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=inn_cis7_prod&lang=en (datadostępu:22listopada2013r.).42 Innovation Union Scoreboard 2013,EuropeanCommission,s.5,http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).

Na tle europejskim polska gospodarka jest obecnie

bardzo mało innowacyjna.

26

Dobarierinnowacyjnościzdająsięnależećwnaszymkrajuprzedewszyst-kimprzeciętnewarunkidoprowadzeniabiznesu,problemywsferzeedu-kacji,niskistopieńwykorzystaniapotencjałuinnowacyjnegopolskiejna-ukioraz stosunkowoskromne inwestycjew innowacyjność. Istotną rolęmożeodgrywaćtakżeznikomypoziomkapitałuspołecznego.

Naodrębnąuwagęzasługujefakt,żeobecnie(zróżnychprzyczyn)sto-sunkowomałopolskichfirmwogóleangażujesięwinnowacyjność.Prze-jawiasiętozarównomałyminakładamisektoraprywatnegonadziałal-nośćbadawczo-rozwojową,jakiniewielkimprocentowymodsetkiemfirminnowacyjnych. Istnieją równieżprzesłankina rzecz tezy, że teprzedsię-biorstwa,którewdrażająinnowacje,raczejkupujątechnologiezzewnątrzniż starają sięposzukiwaćwłasnych rozwiązańw tokupracbadawczo--rozwojowych.Pamiętać jednaknależy, żenaniskim lubśrednimpozio-mierozwojugospodarkitakiedziałanieczęstomożebyćracjonalne,po-nieważzapewniawzrostwydajnościstosunkowotanioimałoryzykownie.

3. Czy polska gospodarka powinna być bardziej innowacyjna?

Jakoniemalżesynonimsłowa„nowoczesność”,termin„innowacyj-ność”mawspółcześniewydźwiękbardzopozytywnyiwieleosóbautomatyczniewierzywproporcjonalnązależność–imgospodar-

kabardziejinnowacyjna,tymlepiej.CzyjednakfaktycznienależywPol-scepodejmowaćwysiłeknakierowanynazwiększenieinnowacyjności?Skorodotejporypolskagospodarkarozwijałasiębardzodobrze(ana-wetjakojedynawUEoparłasięrecesjiwroku2009),tomożeinnowacyj-nośćwcaleniejestjejzbytniopotrzebna?

Sceptycywskazują, żenie każdykrajmusi (lubnawetmoże)być lide-remwzakresietworzeniainnowacji.Przywołujesiętuniekiedyargumen-tyopartenaklasycznychteoriachhandlumiędzynarodowego,wedługktórychgospodarka każdegokrajupowinna specjalizować sięw tychobszarach,gdziemaprzewagęnadinnymi.Kontynuująctorozumowa-nie,możnadojśćdowniosku,żeskoroPolskaspecjalnieinnowacyjnaniejestinigdyniebyła,topowinnainwestowaćwinnedziedziny,apogońzainnowacyjnościązostawićdoświadczonymwtymzakresieFinom,Ja-pończykomczyAmerykanom.

27

Zwróćmyjednakuwagę,żetopozornielogicznepostawieniesprawyba-zujenamilczącymzałożeniuobrakuzwiązkumiędzywybranymkierun-kiemspecjalizacjiaosiągalnymdobrobytem.Tymczasemto,czypolskagospodarkadalejbędziebazowaćnastosunkowoniewyrafinowanychdziedzinach,czyteżzacznieodważniejzmierzaćwstronęzaawansowa-nejprodukcjiikonkurowaniajakością,niejestprzecieżbezznaczeniadlaprzyszłegopoziomu życia Polaków.Chcącodczuwalnie zbliżyć siędopoziomuzamożnościobywatelipaństwrozwiniętych,azarazemuniknąćostrej rywalizacjiwkosztachprodukcji zuboższymiodPolskigospodar-kami,prędzejczypóźniej trzebabędzieodejść–przynajmniejczęścio-wo–odprzewagkonkurencyjnychopartychna imporciecudzejmyślitechnicznejczyniskichwynagrodzeniach43.Tonielenistwoczybrakzdol-nościpolskichpracownikówsprawia,żeproduktywnośćpracyjestwPol-sceponadczterokrotnieniższaniżwpaństwachnordyckich(por.tabe-lę2.7.),leczróżnicewkierunkuspecjalizacji,innowacyjnościorazpozio-mie rozwoju technicznego.Wefekcieobywatelenordyccymogącie-szyćsięnietylkowyższymodśredniejunijnejwskaźnikiemPKBnamiesz-kańca44,aleteżstosunkowokrótkimtygodniempracy.WedługdanychOECDwroku2012Polacypracowaliśrednio1929godzinrocznie,pod-czasgdyDuńczycy1546,Finowie1672,aSzwedzi1621godzin45.Wystę-powaniezwiązkumiędzyosiągalnymdobrobytemaprofilemspecjaliza-cjigospodarkitopierwszeuzasadnienie,dlaczegozwiększenieinnowa-cyjnościpolskiejgospodarkibyłobykorzystne.

Drugi,pokrewnyargumentpoleganatym,żezbiegiemlatcoraztrud-niejbędziewPolsceuzyskiwaćprzyrostyproduktywnościpracywopar-ciuodotychczasowymodelrozwoju.Wówczasdodalszegopostępupo-trzebnabędziewłasnamyśl techniczna lub–generalnie–bardziejza-awansowanadziałalność,czylitaka,którazapewniwięcejwartoścido-danejnajednostkępracyniżstosunkowoproste,pracochłonnezajęcia.Jaksiębowiemokazuje,rozwójwoparciuotakieczynniki,jakniskiewy-

43 Zob.Konkurencyjna Polska. Jak awansować w światowej lidze gospodarczej?, podred.J.Hausnera,FundacjaGospodarkiiAdministracjiPublicznej,Kraków2013,s.93–95.44 GDP per capita in PPS,Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tec00114 (datadostępu:22listopada2013r.).45 Average annual hours actually worked per worker, OECD, http://stats.oecd.org/ (datadostępu:22listopada2013r.).

28

nagrodzenia i naśladowaniepaństw zachodnichmaograniczonypo-tencjał,tj.umożliwiaosiągnięcieconajwyżejśredniegopoziomuzamoż-ności46.Prędzejczypóźniejkażdykrajrozwijającysięstajewobliczutzw.pułapki średniegodochodu,którejprzezwyciężenie (dalszywzrostpro-duktywnościiszansanadogonienienajlepiejrozwiniętychgospodarek)wymagainwestycjiwinnowacyjnośćiedukację47.

Warto tu szczególniepodkreślić, żebezwzrostuwydajnościniemożnamyślećouzasadnionych (realnych)podwyżkachpłac.Jeślipensje ro-snąszybciejniżproduktywność,pojawiasięwzrostjednostkowychkosz-tówpracy(ang.unit labour costs–ULC)inastępujeutratakonkurencyj-nościprzedsiębiorstw(gospodarki).Innymisłowy,rosnąkosztywytwarza-niaproduktów,którestająsięprzeztocorazdroższe imniejatrakcyjnez punktuwidzenia kupujących.Wprzypadkugdy kraj dysponujewła-snąwalutą, tenniekorzystnyefektmożepopewnymczasie złagodzićosłabieniewartościwaluty(deprecjacjalubdewaluacja)48.Jeślijednakdanykrajnależydouniiwalutowej,toodzyskaniekonkurencyjnościwią-żesięzrecesją,spadkiempłaci innymibolesnymikosztamispołeczny-mi.Spełnieniesiętakiegowłaśniescenariuszamożnabyłoobserwowaćwostatnich latachwogarniętychkryzysempaństwachczłonkowskichstrefyeuro,gdziedoszłodoutratykonkurencyjności(wzrostULC)wwa-runkachbrakuniezależnościkursowej49.Stądwniosek,żejeśliPolskamy-śliozwiększeniuzamożnościspołeczeństwaorazprzyjęciueuro,towzrostinnowacyjnościokazujesięniezbędny.

Wreszciepodniesienie innowacyjnościpolskiejgospodarki jestkoniecz-netakżezuwaginapostępującezmianydemograficzne.Powszechnie

46 M.Bukowski,A.Szpor,A.Śniegocki,Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, InstytutBadań Strukturalnych, Warszawa 2012, s. 5–7, http://ibs.org.pl/site/upload/publikacje/(eko)inowacje/wp1%20innowacje.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).47 E. Bendyk, Innowacje w kryzysie. Paradoksy rozwoju, [w:] Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, podred.P.Zadury-Lichoty,PARP,Warszawa2013,s.93,http://www.parp.gov.pl/files/74/81/626/15959.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).48 Warto zastrzec, że osłabienie waluty nie daje przy tym gwarancji trwałego(długofalowego) odzyskania konkurencyjności, gdyż jej poziom jest przede wszystkimpochodnąuwarunkowańwewnętrznychdanejgospodarki.49 J.Gmurczyk,Euro w Polsce. Obawy i pytania, InstytutObywatelski,Analiza2013/1,s.21–23,http://www.instytutobywatelski.pl/wp-content/uploads/2013/02/Analiza_Euro_28-03.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).

29

mówisiędziśotym,żezbiegiemlatwPolscebędziecorazmniejpra-cowników,acorazwięcejemerytów.Abycipierwsimogliutrzymaćtychdrugich,potrzebnybędzietakiwzrostproduktywnościpracy,którychoćczęściowozniwelujeubytekwszeregachosóbaktywnychzawodowo.Wpewnymuproszczeniumożnapowiedzieć,żeniedobórrąkdopracymożnastaraćsięskompensowaćtechniką.

Reasumując, w horyzoncie najbliższych lat zwiększenie innowacyjno-ściokazuje sięwPolscepotrzebnezprzynajmniejczterechpowodów:(1)umożliwiwzrostzamożnościspołeczeństwa,(2)podtrzymaciągłośćrozwojugospodarczego,(3)dobrzeprzygotujegospodarkęnaprzystą-pienie do strefy euro, (4) ułatwi sprostaniewyzwaniu starzejącego sięspołeczeństwa.Tymsamympodniesienieinnowacyjnościpolskiejgospo-darkimożnauznaćzawyzwanieowymowiecywilizacyjnej.

4. Rekomendacje na rzecz zwiększenia innowacyjności polskiej gospodarki

Potrzebawzmocnieniainnowacyjnościpolskiejgospodarkijużoddłuższegoczasuprzykuwauwagęekspertówiznajdujeodbiciew dokumentach rządowych. Szczególną rolę w kształtowaniu

politykigospodarczejodgrywająwtymzakresiezobowiązaniaprzyjęteprzez Polskęw ramach realizacji unijnej strategii rozwoju Europa 2020.W tym kontekście innowacyjność została zidentyfikowanaprzez polskirządjakojednazkwestiipriorytetowych50,zaśpodstawowymwyznaczni-kiemzaangażowaniafinansowegokrajuwdziałalnośćinnowacyjnąjestwhoryzoncie końcadekadycelnapoziomie1,7proc.PKB, tj. niemaldwukrotniewięcejniżw2012roku51.

Tumożnajednakpostawićzasadniczepytanie:cotaknaprawdęozna-czapozornieoczywistestwierdzenie,że„polskagospodarkapowinnabyćbardziejinnowacyjna”?Motorempowstawaniaiwdrażaniainnowacjisąprzedsiębiorstwa prywatne i mechanizmy rynkowe, więc innowacyjnej

50 Krajowy Program Reform – Aktualizacja 2013/2014, przyjętyprzez RadęMinistrów30 kwietnia 2013 r., s. 3–6, http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/nd/nrp2013_poland_pl.pdf(datadostępu:22listopada2013r.).51 Europe 2020 indicators, Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/europe_2020_indicators/headline_indicators(datadostępu:22listopada2013r.).

Podniesienie innowacyjności polskiej

gospodarki można uznać za wyzwanie o wymowie

cywilizacyjnej.

Innowacyjnej gospodarki nie da się stworzyć

odgórnym nakazem polityki państwa.

30

gospodarkiniedasięstworzyćodgórnymnakazempolitykipaństwa.Pol-skiefirmysamemuszą„chcieć”byćinnowacyjne,czyliinwestycjewB+Rmuszą z ichpunktuwidzenia sięopłacać i faktyczniebyćpostrzeganejakosposóbnauzyskanieprzewagikonkurencyjnej.Beztakiegozaanga-żowaniazestronysektoraprywatnegoforsowanieosiągnięciazałożonychprzezpaństwowskaźników(np.związanychzB+R)wpewnejchwilizaczy-nabyć„sztukądlasztuki”iprzestajemiećwiększysensspołeczny.Zwolen-nicypielęgnacjiwolnegorynkupowiedzielibyzapewne,żewewłaściwymczasie–gdyjużdotychczasoweźródłarozwojufaktyczniezacznąsięwy-palać–polscyprzedsiębiorcysamiodważniejrusząnaposzukiwaniainno-wacji.Niemniejwydajesię,żepolitykagospodarczateżmawtymmiejscuistotnąrolędoodegrania,tj.możebyćpoważnymanimatoremzmian–przyspieszającym,kształtującymlubułatwiającympewneprocesy.

Kontynuująctęmyśl,należypodkreślić,żepaństwopowinnopoprostustarać się zapewnić jaknajlepszewarunkido rozwoju innowacyjności.Chodzi tuwpierwszym rzędzieo sprzyjające rozwiązania instytucjonal-ne,dobrąjakośćkształceniawpublicznymsystemieedukacji,promocjępostawprzedsiębiorczychorazwsparciefinansowedlatychosóbifirm,któremająpotencjałinnowacyjny,alezpewnychprzyczynnapotykajątrudnościwdostępiedokapitału.Biorącpoduwagęustaleniazaprezen-towanewniniejszymopracowaniu,zpunktuwidzeniatroskioinnowacyj-nośćgospodarkiwartorozważyćkontynuacjęlubwzmocnieniewysiłkównakierowanychprzedewszystkimna:1) Poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej.

Wszczególności istotnawydajesię tudaleko idącapoprawa jako-ściprzepisówpodatkowych.Zdaniemniektórychekspertówds.pra-wapodatkowegoobecneregulacjesątakzłe,żekoniecznastajesięnietyleichkorekta,ilewręczspisanieprawananowoprzezspecjal-niedotegocelupowołanąkomisjękodyfikacyjną52.Bezprzejrzystościizaufaniadopaństwawtakkluczowymobszarze,jakpłaceniepo-datków,trudnomówićokorzystnymklimaciedlabiznesu.Pamiętaj-my,że innowacjewcielajądorzeczywistościgospodarczejgłównieprzedsiębiorcyprywatni, toteż imniższe ibardziejprzewidywalnesądlanichkosztydziałaniawotoczeniukształtowanymprzezpaństwo-

52 Ordynacja podatkowa w gruzach, trzeba nowej ustawy (zapis z debaty z uczestnictwem B. Brzezińskiego, D. Szubielskiej, M. Dudy, P. Karwata oraz I. Ożóg, not. G. J. Leśniak), „DziennikGazetaPrawna”,7sierpnia2013r.

31

weregulacje,tymwięcejczasuiśrodkówmogąonipoświęcićnaak-tywnośćbiznesową,wtymwzmacnianiepotencjałukonkurencyjne-goczyinwestycjewinnowacje.MarzennaWeresazwracauwagę,żePolskadysponujeskładnikaminiezbędnymidoinnowacyjności, leczpotencjałgospodarkiblokujew tymzakresiezbytmałosprzyjającyklimatdlaszerokopojętejprzedsiębiorczości53.

2) Zwiększenie nacisku na jakość kształcenia w polskich szkołachwob-szarachkluczowychdlapotencjałuinnowacyjnegogospodarki:a) Wartopoważniezastanowićsięnadodejściemod instrumentów

nauczaniaiegzaminowania,którepremiująodtwórczośćiintelek-tualny konformizm, a silniej zacząćpromować kreatywność, kry-tycznemyślenieirozwójtalentówprzywódczych.Cociekawe,po-pularnedziśwPolscetestyiklucze„poprawnych”odpowiedzipo-niekąddobrzewpisują sięwobecnymodel rozwojugospodarki,którybazujenaimporciecudzejmyślitechnicznej,tzn.napowiela-niuiwcielaniuwżyciegotowychwzorców.Jednakżetakafilozofiakształceniazpewnościąnie sprzyjaotwieraniuumysłówuczniówimożeokazaćsięwprzyszłościprzyczynąpowstaniapoważnejba-rierydlazmianyścieżkitechnologicznejirozwojowejgospodarki.

b) Korektęsystemuedukacjidobrzebyłobywmiaręmożliwościrozsze-rzyćozwiększenienaciskunabudowępostawprzedsiębiorczychirozwójumiejętnościgospodarowania,tj.wprowadzićwszerszymzakresieedukacjęekonomiczną.Koniecznewtymobszarzewyda-jesięutworzenieodrębnego,wieloletniego(trwającegominimum7–8lat)inauczanegopowszechniewcałymkrajuprzedmiotu,jakrównieżodpowiednieprzygotowaniekadrynauczycielskiej.Rów-noleglewartorozważyćwłączeniewprocesedukacjiekonomicz-nejpraktyków:przedsiębiorców,prawników,ekonomistów,urzęd-nikówskarbowych,doradcówzawodowychitp.

c) W szkołach należy bardziej zaangażować uczniów w naukęwspółpracy, ponieważ w przeciwnym wypadku bardzo ciężkobędziezwiększyćzasóbkapitałuspołecznego.Niskipoziomwza-jemnegozaufaniainiezdolnośćdowspółdziałaniamogąwpew-nymmomencieokazaćsięniewymiernym,alezatobardzopo-ważnymhamulcemrozwojupolskiejgospodarki.

53 M.A.Weresa,Polska droga do innowacji, InstytutObywatelski,2lipca2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/15899/komentarze/polska-droga-do-innowacji/2(datado-stępu:22listopada2013r.).

32

3) Silniejsze zaangażowanie polskiej nauki w praktyczną działalność badawczą oraz zbliżenie do siebie sektora nauki i biznesu.Wostat-nich latach jest to bardzo często powtarzany postulat, przy czympodjętejużdotychczaskrokizdająsięzmierzaćwdobrymkierunku.Mowatum.in.opowołaniudożyciaNCBRiNCN,jakrównieżprojek-towanychzmianachwprawie–przyznaniunaukowcomprawwła-snościdowynikówichpracyorazpodwyższeniuprogówwartościza-mówień publicznych, od których uczelnie i instytuty naukowemu-sząogłaszaćprzetargi.Wmiaręmożliwościnależyprzytymrozważyćdodatkowedziałaniasprzyjającerozwojowiparkówinnowacyjnychorazniewielkichprzedsiębiorstw(tzw.start-upów)54.

Na oddzielną uwagę zasługuje ponadto potrzeba nakreślenia strate-gicznej wizji rozwoju kraju,którajasno,otwarcie,kompleksowoidługo-falowodefiniowałabycelepolitykigospodarczej.NiestetyobecnietakiejwizjiwPolscebrakuje,a tymczasemdoświadczeniaFinlandii sugerują,żewyraźnewytyczeniekursurozwojowegomożepomócwprzestawie-niugospodarkinator innowacyjności iwysokiejkonkurencyjności55.Coważne,wizjarozwojuPolskipomogłabyskoordynowaćpolitykępaństwaz różnychdziedzinżyciaspołecznegow jedną,spójnącałość.Wprzy-padkutakzłożonychzagadnień, jak innowacyjnośćmyśleniesystemo-wewydaje sięwręczniezbędne.Dlaprzykładuwmniejszym lubwięk-szym stopniubarierądla innowacyjnościwPolscemożebyćnie tylkoprozaicznybrakpieniędzynaryzykowneinwestycjewsektorzeprywat-nym,aletakżepozornieniezwiązanazinnowacyjnościąwzajemnanieuf-nośćobywateli,egzaminowaniemłodzieżyzwykorzystaniemtestówczynajeżoneuciążliwościąprawopodatkowe.Oczywiście innowacyjnośćjestjużwPolscewyraźniezdefiniowanajakopriorytetowyobszarpolitykigospodarczej,aledziałaniawtymzakresiepowinnybyćbardziejspójnechoćby z tegowzględu, żewzrostowiwydatkówpublicznychnadzia-łalnośćbadawczo-rozwojowąnietowarzysząwzadowalającymstopniukrokiuwalniającekreatywnośćiprzedsiębiorczośćobywateli.

54 J.Kossut,Połączyć naukę z biznesem, op. cit.55 J.Gmurczyk,Fińska recepta na sukces, InstytutObywatelski,11czerwca2012r.,http://www.instytutobywatelski.pl/7339/komentarze/finska-recepta-na-sukces (data dostępu:22listopada2013r.).

33

Podobnychproblemównienależylekceważyć,ponieważtzw.efektsła-begoogniwapotrafistanowićistotnąblokadęrozwojugospodarczego,anawetutrwalaćzacofanie56.Jedenzrzadkodostrzeganychczynnikówsukcesugospodarczegowysokoinnowacyjnychpaństwnordyckichpo-leganatym,żepotrafiąone–takżezasprawąwysokiegokapitałuspo-łecznego– skuteczniezharmonizowaćróżneaspektyżyciaspołeczne-gowdobrzefunkcjonującącałość(systemedukacji,wolnośćgospodar-czą,systempaństwadobrobytu,wartościkulturowe,troskęozrównowa-żonyrozwój,współpracęmiędzynarodową,instytucjepubliczne,rozwią-zaniaobecnerynkupracyitd.).

Mówiącowzorcachzagranicznychwarto jednakzastrzec, żeprzynaj-mniejzdwóchwzględówPolskamusiwypracowaćswójwłasnymodelinnowacyjności. Po pierwsze, każdy kraj odznacza sięwłasną specyfi-ką instytucjonalną i kulturową. Podrugie, obszary specjalizacji państwzachodnichmogąoferowaćjużbardzoniewieleprzestrzenidlagospo-darek,któredopierochcązbliżyćsiędogronaliderówinnowacyjności.Stądteżmożnapodejrzewać,żePolskamaszansęzbudowaćnajwiększeprzewagiwtychobszarach,októrychjeszczeniewielesięsłyszy.Askorotak,topaństwozdefinicjiniemożeichzidentyfikowaćjakopożądanychkierunkówrozwoju;musząonezostaćdopierowypracowaneiwdrożoneprzeznaukęibiznes.Sektorpublicznymożewtymkontekścieraczejza-pewniaćjedyniekorzystnewarunkidorozwojuinnowacyjnościbądźteżudzielaćwsparciaobiecującymprojektom.PrzykładowosporenadziejeczęściobserwatorówbudziwPolscerozwójjeszczenieznanychszerszejopiniipublicznejtechnologiizwiązanychzgrafenemczyazotkiemgalu,któremająpotencjałzrewolucjonizowaćelektronikęnaświecie.

Reasumując,kierunekrozwojugospodarkipowinienbyćzatemwypad-kową(1) strategicznejwizji rozwoju ze stronypaństwa,którawsposóbkonsekwentnyiprzemyślanytworzym.in.atrakcyjnewarunkidladziałal-nościgospodarczejiinnowacyjnościoraz(2)specjalizacjiiprzewagkon-kurencyjnych,któredzięki sprzyjającemuotoczeniupowstająoddolniezasprawąaktywnościsamychobywateli–przedsiębiorców,pracowni-kówinaukowców,przyewentualnymwsparciuinstytucjipublicznych.

56 M.Garbicz,Problemy rozwoju i zacofania ekonomicznego. Dlaczego jedne kraje są biedne, podczas gdy inne są bogate?, WoltersKluwer,Warszawa2012,s.33–64.

Polska musi wypracować swój własny model

innowacyjności.

34

Bibliografia

I. Publikacje książkowe, opracowania, raporty, dokumenty

1. BartkowiakR.,Historia myśli ekonomicznej,PWE,Warszawa20082. BukowskiM.,SzporA.,ŚniegockiA.,Potencjał i bariery polskiej inno-

wacyjności,InstytutBadańStrukturalnych,Warszawa2012,http://ibs.org.pl/files/publikacje/projekty/wp1_innowacje.pdf

3. Diagnoza społeczna 2011 – warunki i jakość życia Polaków,podred.J.Czapińskiego,T.Panka,RadaMonitoringuSpołecznego,Warszawa2011,www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf

4. Doing Business 2014: Understanding Regulations for Small and Me-dium-Size Enterprises,TheWorldBank,Washington,DC2013,http://www.doingbusiness.org/~/media/GIAWB/Doing%20Business/Docu-ments/Annual-Reports/English/DB14-Full-Report.pdf

5. GarbiczM.,Problemy rozwoju i zacofania ekonomicznego. Dlaczego jedne kraje są biedne, podczas gdy inne są bogate?,WoltersKluwer,Warszawa2012

6. GmurczykJ.,Euro w Polsce. Obawy i pytania, InstytutObywatelski,Analiza 2013/1, http://www.instytutobywatelski.pl/wp-content/uplo-ads/2013/02/Analiza_Euro_28-03.pdf

7. GmurczykJ.,Nordycki model konkurencyjności,SGH,Warszawa20118. HollandersH.,TarantolaS.,Innovation Union Scoreboard 2010 – Metho-

dology report, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-methodology-report_en.pdf

9. Innovation Union Scoreboard 2013, European Commission, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf

10. Innowacje i transfer technologii – słownik pojęć,podred.K.B.Matu-siaka,PARP,Warszawa2011,http://www.parp.gov.pl/files/74/81/469/12812.pdf

11. Konkurencyjna Polska. Jak awansować w światowej lidze gospodar-czej?,podred.J.Hausnera,FundacjaGospodarkiiAdministracjiPu-blicznej,Kraków2013

12. Krajowy Program Reform – Aktualizacja 2013/2014, przyjętyprzezRadęMinistrów30kwietnia2013 r.,http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/nd/nrp2013_poland_pl.pdf

35

13. Oslo Manual. Guidelines for collecting and interpreting innovation data – third edition, OECD & Eurostat, 2005, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/OSLO/EN/OSLO-EN.PDF

14. PISA 2012 Results in Focus. What 15-year-olds know and what they can do with what they know, OECD 2013, http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-overview.pdf

15. Polska – Raport o konkurencyjności 2013. Wymiar krajowy i regional-ny,podred.M.A.Weresy,SGH,Warszawa2013

16. Raport roczny NCBR 2012,NCBR,Warszawa2013,http://multimedia.ncbr.gov.pl/SIP/Raport/raport_roczny_ncbr_2012.pdf

17. Raport z badania „Diagnoza kompetencji gimnazjalistów – matema-tyka” (2011), Instytut Badań Edukacyjnych,Warszawa 2012, http://eduentuzjasci.pl/images/stories/publikacje/ibe-raport-DKG-mate-matyka-2012.pdf

18.SzczuckaA.,TurekK.,WorekB.,Kształcenie przez całe życie,PARP,Warszawa2012,https://www.parp.gov.pl/files/74/81/545/15088.pdf

19. Szkoły wyższe i ich finanse w 2012 r.,GUS,Warszawa2013,http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/E_szkoly_wyzsze_2012.pdf

20.Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, podred.P.Zadury-Lichoty,PARP,Warszawa2013,http://www.parp.gov.pl/files/74/81/626/15959.pdf

21. Tekes Annual Review 2011, Tekes2012,http://www.tekes.fi/u/Annu-al_Review_2011.pdf

22. The Global Competitiveness Report 2013–2014, ed. by K. Schwab,World Economic Forum, Geneva 2013, http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2013-14.pdf

II. Artykuły, komentarze, wywiady

1. AntonowiczD.,Cała Polska studiuje,„InstytutIdei”nr3,InstytutOby-watelski,Warszawa2013

2. GarbiczM.,Gospodarka w czasie turbulencji,„InstytutIdei”nr2,Insty-tutObywatelski,Warszawa2013

3. Gmurczyk J., Ekonomię warto znać, Instytut Obywatelski, 30 sierp-nia 2012 r., http://www.instytutobywatelski.pl/9374/lupa-instytutu/ekonomie-warto-znac

36

4. GmurczykJ.,Fińska recepta na sukces,InstytutObywatelski,11czerw-ca2012r.,http://www.instytutobywatelski.pl/7339/komentarze/finska--recepta-na-sukces

5. HannulaM.,Fińska lekcja edukacji,InstytutObywatelski,10paździer-nika 2013 r., http://www.instytutobywatelski.pl/17299/lupa-instytutu/finska-lekcja-edukacji

6. KicińskiM.,Wiedźmin, czyli historia polskiego sukcesu, „Instytut Idei”nr3,InstytutObywatelski,Warszawa2013

7. KossutJ.,Połączyć naukę z biznesem,InstytutObywatelski,24paździer-nika 2013 r., http://www.instytutobywatelski.pl/17534/lupa-instytutu/polaczyc-nauke-z-biznesem/2

8. Koźmiński A. K., Rozwój potrzebuje liderów, Instytut Obywatelski,9maja2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/15114/lupa-instytutu/rozwoj-potrzebuje-liderow

9. KudryckaB.,Wolne ręce naukowców!,MinisterstwoNaukiiSzkolnic-twaWyższego,9lipca2013r.,http://www.nauka.gov.pl/zdaniem-mi-nistra/wolne-rece-naukowcow.html

10. Ordynacja podatkowa w gruzach, trzeba nowej ustawy(zapis z de-baty z uczestnictwem B. Brzezińskiego, D. Szubielskiej, M. Dudy, P. Kar-wata oraz I. Ożóg, not. G. J. Leśniak), „Dziennik Gazeta Prawna”,7sierpnia2013r.

11.TurskiŁ.,Rozpoznać talenty,InstytutObywatelski,29sierpnia2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/16627/lupa-instytutu/rozpoznac-talenty

12.WeresaM.A.,Polska droga do innowacji,InstytutObywatelski,2lipca2013r.,http://www.instytutobywatelski.pl/15899/komentarze/polska--droga-do-innowacji/2

III. Źródła statystyczne

1. Eurostat,http://epp.eurostat.ec.europa.eu2. OECD,http://stats.oecd.org

IV. Inne

1. Ocena skutków regulacji Projektu z dnia 16 lipca 2013 r.: Usta-wao zmianieustawy – Prawoo szkolnictwiewyższymorazo zmia-

37

nie niektórych innych ustaw, http://www.nauka.gov.pl/g2/orygina-l/2013_07/5e33476d41f5133c04f8943baffd6427.pdf

2. Projektzdnia16lipca2013r.:Ustawaozmianieustawy–Prawooszkol-nictwiewyższymorazozmianieniektórychinnychustaw,http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_07/4c800f57443b839bc4ef7d3efb-f452ae.pdf

3. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Badańi Rozwoju, Dz. U. z 2010 r. Nr 96, poz. 616, http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20100960616&type=3

4. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Nauki,Dz.U.z2010r.Nr96,poz.617,http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20100960617&type=3.

ul. Wiejska 12 lok. 900-490 Warszawa

tel. +48 22 459 64 41biuro@instytutobywatelski.plwww.instytutobywatelski.pl