Polsk 1Språkkurs for nybegynnere

- Verb (innføring) -

Waldemar Szyngwelskiws@spirit.pl

Verb (czasownik)

betegner:

handling

pracować (å jobbe), jechać (å kjøre/å dra), pisać (å skrive), czytać (å lese)

tilstand el. tilstandsendring

spać (å sove), leżeć (å ligge), wisieć (å henge), chorować (å være syk), zasypiać (å sovne)

Den enkleste måten å klasifisere verb på er å dele de i to grupper:

verb som bøyes etter grammatiske personer (czasowniki osobowe)

verb som ikke bøyes etter grammatiske personer (czasowniki nieosobowe): - infinitiv (bezokolicznik): verbets form som betegner handling eller tilstand uten å karakterisere bl.a. grammatisk person, tall, modus, og også diatese og tid: pisać (å skrive), palić (å brenne/å røyke), palić się, zapalić (å tenne på)

- partisipp (imiesłów): pisząc, piszący, opisawszy, przyniósłszy, pisany

- verbalsubstantiv (rzeczownik odsłowny): pisanie, czytanie

- forma nieosobowa czasu przeszłego (i setninger uten subjekt; såkalt bezosobnik): pisano, pito, rozpoczęto, zamknięto

Verbets morfologiske kategorier

Verb i polsk språk har forskjellige morfologiske kategorier (kategorie fleksyjne czasownika):

person: - i entall (jeg, du, han, hun, det) - og i flertall ( vi, dere, de)

tid: fortid, nåtid, framtid

modus: indikativ, imperativ, konjunktiv

diatese: aktiv, passiv, refleksiv

aspekt: pågående, fullfurt

grammatisk kjønn

Person (osoba)

entall

1. jeg2. du3. han, hun, det

flertall

1. vi2. dere3. de

Tid (czas)

fortid (preteritum, czas przeszły)

nåtid (presens, czas teraźniejszy)

framtid (futurum, czas przyszły prosty i złożony)

- prosty – verb i fullført aspekt- złożony – verb i pågående aspekt

Fortid (preteritum, czas przeszły)

personer i entall▼ pisać (å skrive)

1. jeg pisałem (jeg skrev; hankjøn) pisałam (jeg skrev; hunkjønn)

2. du pisałeś (du skrev; hankjønn) pisałaś (du skrev; hunkjønn)

3. han hun det

pisałpisałapisało

personer i flertall▼

1. vi pisaliśmy (vi skrev, forma męskoosobowa)pisałyśmy (vi skrev, hunkjønn/intetkjønn, formaniemęskoosobowa)

2. dere pisaliście (dere skrev, forma męskoosobowa)pisałyście (dere skrev, forma niemęskoosobowa)

3. de pisali (de skrev, forma męskoosobowa)pisały (de skrev, forma niemęskoosobowa)

Nåtid (presens, czas teraźniejszy)

personer i entall▼ pisać (å skrive)

1. jeg piszę (jeg skriver – samme form for alle kjønn, gjelder alle personer)

2. du piszesz

3. han hun det

pisze

personer i flertall▼

1. vi piszemy

2. dere piszecie

3. de piszą

Framtid (futurum, czas przyszły prosty i złożony)

personer i entall▼ pisać (å skrive) - pågåene aspekt

być + infinitiv

pisać - pågående aspekt być + …ł

napisać - fullført aspekt

1. jeg będę pisać będę pisał (hankjønn)będę pisała (hunkjønn)

napiszę

2. du będziesz pisać będziesz pisał (hankjønn)będziesz pisała (hunkjønn)

napiszesz

3. han hun det

będzie pisaćbędzie pisałbędzie pisałabędzie pisało

napisze

personer i flertall▼  

1. vi będziemy pisać będziemy pisali (f. męskoosobowa)będziemy pisały (f. niemęskoosobowa)

napiszemy

2. dere będziecie pisać będziecie pisali (f. męskoosobowa)będziecie pisały (f. niemęskoosobowa)

napiszecie

3. de będą pisać będą pisali (f. męskoosobowa)będą pisały (f. niemęskoosobowa)

napiszą

Modus (tryb)

Hva er modus?

Modus er en verbalkategori som markerer hva taleren mener om det som blir sagt, om det skal tolkes som: en påstand, et ønske, el. et påbud. Grammatisk modus uttrykker dermed hvordan en ytring skal tolkes.

Det finnes tre modi i polsk grammatikk:

• indikativ (tryb oznajmujacy):- av lat. indicare, påpeke, ev. in- dicare, proklamere- et konstaterende el. fortellende utsagn, el. som et direkte spørsmål: piszesz (du skriver)/piszesz? (skriver du?)

• imperativ (tryb rozkazujacy):- av lat. imperare, befale, byde, regjere- uttrykker at en ytring skal tolkes som befalende: pisz! (skriv!, 2 person entall) niech pisze! (3 person, entall)piszmy! (1 person flertall)piszcie! (2 person flertall)niech pisza! (3 person flertall)

• konjunktiv (tryb przypuszczajacy):- av lat. coniungare, forbinde- uttrykker at en ytring skal tolkes som noe tenkt, ønskelig, uvirkelig el. mulig: pisałbym/napisałbym (1 person entall, hankjønn)pisałabym/napisałabym (1 person entall, hunkjønn)pisałbyś (2 person entall, hankjønn)pisałabyś (2 person entall, hunkjønn)pisałby (3 person entall, hankjønn)pisałaby (3 person, entall, hunkjønn)pisałoby (3 person entall, intetkjønn)pisalibyśmy/pisałybyśmy (1 p. flertall, f. m./f. nm.)pisalibyście/pisałybyście (2 person flertall) pisaliby/pisałyby (3 person flertall)

Diatese (strona)

Hva er diatese?

Diatese er en betegnelse for forholdet mellom subjektet og verbalhandlingen.

Det finnes tre diateser i polsk grammatikk:

• aktiv (strona czynna):piszę (jeg skriver)nazywam (jeg kaller) myję (jeg vasker)

• passiv (strona bierna):książka została napisana (boka ble skrevet)jest nazywany (han blir kalt)jestem myty (jeg er vasket)zostanie zrobione (det blir gjort)jest fotografowany (han fotograferes)

• refleksiv (strona zwrotna): nazywam się (jeg heter)myje się (han vasker seg)dziecko bawi się (barnet leker)

Aspekt (aspekt)

De fleste polske verb opptrer i to aspekter, som formidler om verbalhandlingen/aktiviteten ble utført og er avsluttet eller fortsatt er i gang.

Vi skiller mellom to aspekter i polsk grammatikk:

• pågående aspekt (aspekt niedokonany):

- i fortid: myłem się/czytałem(jeg vasket meg/leste)- i nåtid: myję się/czytam(jeg vasker meg/leser)- i framtid: będę się mył/będę czytał(jeg skal vaske meg/lese)

• fullført aspekt (aspekt dokonany):

- i fortid: umyłem się/przeczytałem(jeg vasket meg/leste og jeg ble ferdig med det)- i framtid: umyję się/przeczytam (jeg skal vaske meg/lese: bok/avis/dokument og jeg skal gjøre det så lenge til jeg blir helt ferdig med det. Nærmere i tid. Mer bestemt.

Grammatisk kjønn

Forskjell på verbets endelser ved bøyning etter personer blir i tillegg bestemt av grammatisk kjønn.

• fortidsformer i entall: hankjønn, hunkjønn, intetkjønnon pracowałona pracowałaono pracowało

• fortidsformer i flertall:

- forma męskoosobowa (når verb beskriver hankjønnssubstantiver som representerer personer): (oni=menn) pracowali

- forma niemęskoosobowa (når verb beskriver hankjønnssubstantiver som ikke er personlige, samt alle hunkjønns- og intetkjønnssubstantiver): (one=kvinner, barn eller kvinner og barn sammen) pracowały

• framtidsformer: se slide ”Framtid”

• konjunktiv: se slide ”Modus”