7/30/2019 Pojedynki wikingw.doc

1/1

Pojedynki wikingw (fragment z ksiki Wikingowie Footea i Wilsona)

Dwaj mczyni mogli rozstrzygn spr w drodze walki i suszno przypisywano zwycizcy

oglnie lub zgodnie z zawart przed pojedynkiem specjaln umow. W tym drugim wypadku pojedynek

mg mie charakter zakadu. Wydaje si rwnie, e byo oglnie przyjte, i mona si byo odwoa dopojedynku w celu rozstrzygnicia sprawy prawnej, jednak proceduralnie nie podlega on kompetencji sdu,

jakkolwiek jego wynik mg by prawnie wicy. W czasach chrzecijaskich mg uchodzi za sd boy,

ale nie wydaje si prawdopodobne, by mia ten charakter wrd pogan. To prawda, e w czasachpogaskich formalnemu pojedynkowi towarzyszyy pewne praktyki rytualne lub ofiarnicze, ale byy one

raczej czym w rodzaju rodkw ostronoci lub wyrazem osobistej wdzicznoci ni wiadectwem oglnejwiary w bosk interwencj.

Pojedynkowanie si zostao zakazane na Pnocy bardzo wczenie. Nie wiemy, kiedy zaniko w Danii iSzwecji; w Islandii i Norwegii zakazano go wkrtce po roku 1000. Saxo wiedzia, e byo ono dawnym

zwyczajem w Danii, ale chocia aowa zastpienia go przez sdy boe i wspprzysinictwo, nie czu sizadowolony donoszc o prbie ponownego wprowadzenia go okoo roku 1150, za panowania Svena III.

Krtki tekst prawny, ktry dowodzi, e w Szwecji pojedynkowanie si byo przyjtym rodkiemzmazywania najpowaniejszych zniewag sownych lub zaparcia si ich, znajdujemy w tak zwanym Prawie

Pogaskim (Hednalagen), zachowanym w znacznie pniejszych kopiach, ale pochodzcych z trzynasto-

wiecznego Upplandu. Brzmi ono nastpujco:

Kto mwi nie nadajce si do powtrzenia [tj. obraliwe] sowo do drugiego:

Nie jeste godzien miana ma, nie jeste mem w sercu. [A ten odpowiada:]

Jestem takim samym mem, jak ty. Maj si spotka w miejscu, gdzie si zbiegaj trzy drogi. Jeli

przyjdzie ten, ktry wypowiedzia zniewag, a nie przyjdzie ten, ktrego zniewaono, wwczas zniewaony bdzie

tym, czym zosta nazwany nie moe on skada przysigi prawnej ani wiadczy na korzy jakiegokolwiek

mczyzny lub jakiejkolwiek kobiety. Jeeli zniewaony przyjdzie, a nie przyjdzie ten, ktry znieway, niech

zniewaony wykrzyknie po trzykro nlding i zrobi na ziemi znak przeciwko niemu. Niech ten, ktry rzuci

zniewag, a nie mie jej podtrzyma, bdzie jeszcze gorszy. Jeeli spotkaj si obaj w peni uzbrojeni, a padnie

zniewaony, wtedy naley si za poowa gwszczyzny. Jeli za padnie ten, ktry zniewag rzuci zbrodnia

sowna jest najgorsza, jzyk pierwszym zabjc nich legnie w bezwartociowej ziemi [tzn. gwszczyzma si

za nie naley].

Znak na ziemi musia by jakim widocznym symbolem czyjej haby, by moe w pewnym stopniuodpowiednikiem nidstgng, supa wstydu", opisanego w Egils saga jako sup z koskim bem i wrogo

brzmicymi runami i wierszami, lub trenid, drzewa wstydu", zakazanego w prawie norweskim, ktre naj-

prawdopodobniej skadao sizdrewnianej figury lub figur przedstawiajcych tego, przeciwko komu byo

skierowane, w jakiej ohydnej pozie. Fraza Tunga hovudbani, jzyk pierwszym zabjc", stanowi odmian

przysowia zawartego rwnie w Hdvamdl: tunga er hgfuds bani, jzyk powoduje mier gowy". Warto

wreszcie zauway, e jeli zniewaony zostawa zabity w pojedynku, pacono za jego zabicie poow

zwykej wysokoci gwszczyzny, mimo e okaza mstwo odpowiadajc na zniewag we waciwy sposb.

Sugeruje to, e pojedynek mia w sobie w oczach wczesnych ludzi co z prby fakt, i zniewaony

przegra walk, nasuwa przypuszczalnie wtpliwoci, czy zasugiwa w peni na szacunek, co powodowao

obnienie gwszczyzny.

Wicej wiadomoci o procedurze pojedynku znajdujemy w niektrych tekstach islandzkich. Zwykym

zachodnioskandynawskim sowem na okrelenie formalnego pojedynku jest holmganga, pjcie na wysp",poniewa wyspy musiay by cenione jako miejsca takich walk miay gotowe granice utrudniajce

przeszkodzenie i ucieczk i niewykluczone, e uchodziy za grunt neutralny, gdzie mona byo bezpiecznie

przelewa krew. Najbardziej szczegowy opis pojedynku jest zawarty w Kormdks saga. Jest tam mowa o

specjalnym, jakby ringu wykonanym z kwadratowego kawaka ptna, o boku dugoci siedmiu i p stopy,

przymocowanego do ziemi czterema wbitymi w rogach kokami. Wok tego kwadratu byy wycite w

ziemi trzy bruzdy szerokoci stopy, a dalej wbite na rogach cztery leszczynowe supki, prawdopodobnie

poczone lin. Walczcy potykali si na ptnie i kademu z nich towarzyszy sekundant. Przeciwnicy

zadawali ciosy i okrcali si wok, z tym, e wyzwany uderza pierwszy, a sekundanci osaniali ich

tarczami. Rozbit tarcz zastpowano now i kada ze stron moga zuy w ten sposb do trzech tarcz. Jeli

na ptno pocieka krew, mona byo przerwa walk. Czowiek ciej ranny mg si wykupi wtedy albo

w jakim pniejszym momencie walki, pacc trzy grzywny srebrem. Czowiek, ktry postawi nog poza

granic wyznaczon leszczynowymi supkami, by uwaany za wycofujcego si, a jeli stan obiema

nogami za t lini, oznaczao to, e ucieka.