POJĘCIA NORMY, POJĘCIA NORMY, NORMALNOŚCI NORMALNOŚCI

I PATOLOGII I PATOLOGII

Opracowała: Monika HaligowskaOpracowała: Monika Haligowska

Pojęcia normy, normalności Pojęcia normy, normalności i patologii i patologii

są pojęciami podstawowymi są pojęciami podstawowymi dla psychologii klinicznej. dla psychologii klinicznej.

NORMA I NORMALNOŚĆ W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

NORMA: to idealny lub realny wzorzec (prototyp) właściwości lub przebiegu określonych zjawisk.

Może to być wzorzec zachowania, przebieg procesów psychicznych, osobowości, rozwoju – co oznacza, że normy mają różne przedmiotowe odniesienia.

NORMALNOŚĆ: jest zbiorem właściwości przypisywanych osobom, grupom, społecznościom

i instytucjom, które są zgodne z wzorcem, czyli normą.

(Sęk, 2005)

W psychologii klinicznej najbardziej rozpowszechniony jest podział

na normy:

• ilościowe (statystyczne)

• społeczno – kulturowe

• teoretyczne

NORMA ILOŚCIOWA (STATYSTYCZNA)

• jest liczbą, miarą tendencji centralnej, reprezentatywnej dla danej populacji i może być stosowana jako podstawa do interindywidualnych porównań

• czas reakcji, zakres i przerzutność uwagi, pojemność pamięci, poziom inteligencji, poziom reaktywności, kontroli emocjonalnej

(Sęk, 2005)

NORMY SPOŁECZNO – KULTUROWE:

„(…) określają, jakie zobowiązania ciążą na jednostce w związku z pełnieniem przez nią określonych ról społecznych (ojca rodziny, opiekuna, przyjaciela,

pracownika)”.

Za normalne uznaje się też to, co jest powszechne, typowe dla danej kultury:

są to zachowania zgodne ze zwyczajami i ustaloną konwencją.

Normy społeczne odzwierciedlają wzory i wartości kultury, które są przekazywane z pokolenia

na pokolenie, zapewniają harmonię stosunków międzyludzkich i zaspokajanie potrzeb człowieka. Nazywane

są wówczas normami obyczajowymi.

(Sęk, 2005 za: Kojder, 1999, s. 338)

NORMA TEORETYCZNA

jest stosowana wówczas, gdy odnosi się dane jednostkowe do uznawanych teorii naukowych. Twierdzenia naukowe,

uzasadnione koncepcje lub empirycznie stwierdzone prawidłowości, mogą być w psychologii podstawą wzorów

normalności. O stanie idealnym wnioskuje się przyrównując obserwowane

wskaźniki do wzorca idealnego lub realnego.

Pojęcia normy teoretycznej można używać w odniesieniu do sfery biologicznej, psychologicznej czy społecznej człowieka. Możemy np. stwierdzić, czy danego człowieka cechuje normalny rozwój, przewidziany dla określonej fazy życia, czy jest on osobą normalną w tym sensie, że zaspokaja swoje potrzeby, realizuje

swoje możliwości , spełnia wymagania życiowe.

(Sęk, 2005; Weiner, 1994)

ZAGADNIENIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO

W konstruowaniu pojęcia zdrowia długo dominowało podejście negatywne,

tj. zdrowie rozumiano jako brak choroby.

Wraz z rozwojem terapii, profilaktyki i promocji zdrowia konieczne okazało się stworzenie

pozytywnych koncepcji zdrowia – z teorii zaczęto wydobywać założenia na temat właściwości

pozytywnych.

(Sęk, 2005)

ZDROWIE

a)jest pojęciem wieloznacznym, rozumianym jako zdolność, stan lub proces,

b)podchodzi się do tego zjawiska od strony obiektywnej i subiektywnej, a przedmiotowe odniesienia pozytywnego zdrowia mogą być bardzo różne.

Rozumienie zdrowia:

• zdrowie jako stan• zdrowie jako dyspozycja• zdrowie jako proces

Zdrowie jako stan (ujęcie negatywne i pozytywne):

1. Zdrowie jest stanem braku choroby i dolegliwości. 2. Zdrowie jest pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym.

(WHO 1948)

Zdrowie jako dyspozycja:

zdrowie to „poddająca się zmianom zdolność człowieka zarówno do osiągania pełni własnych fizycznych, psychicznych

i społecznych możliwości jak i reagowania na wyzwania środowiska”

(Słońska, Misiuna 1993).

Zdrowie jako proces (salutogeneza Aarona Antonovsky’ego, 1995)

• Zdrowie to kraniec kontinuum, którego drugim krańcem jest choroba.

• Zdrowie nie jest stanem ani zasobem, lecz procesem przemieszczania się na kontinuum.

• Człowiek rzadko osiąga pozycje krańcowe.

• Proces zdrowia ma określony przebieg w czasie, zmienia się w odpowiedzi na zaistniałe wymagania zewnętrzne i wewnętrzne.

• Badanie zdrowia następuje w określonych momentach czasowych.

Psychopatologia

nauka z pogranicza psychologii i psychiatrii zajmująca się zaburzeniami

psychicznymi.

(Zeigarnik, 1983; Sęk, 2005; Cierpiałkowska, 2011)

DWA MODELE W PSYCHOPATOLOGII: 1. psychopatologia procesów psychicznych1. psychopatologia procesów psychicznych podejście objawowepodejście objawowe- symptomatologia- symptomatologia- syndromologia syndromologia

Psychopatologia procesów poznawczych: opis objawów czyli zaburzeń najmniejszych przejawów życia opis objawów czyli zaburzeń najmniejszych przejawów życia

psychicznego. Jest to podejście, w którym chory człowiek psychicznego. Jest to podejście, w którym chory człowiek staje się „nosicielem” objawów, staje się „nosicielem” objawów,

a zaburzenie wyrywa się ze społecznego a zaburzenie wyrywa się ze społecznego i podmiotowego kontekstu. i podmiotowego kontekstu.

(Sęk, 2005 za: Weise, 1979)

2. psychopatologia mechanizmów przystosowawczych

podejście całościowe:

psychopatologia zaburzeń zachowania, tj. mechanizmów przystosowawczych (regulacyjnych) :

całościowe podejście, w którym zaburzenie psychiczne jest wyrazem zaburzeń regulacji psychicznej, które polega na

stosowaniu mechanizmów obronnych, tj. zastępczego zaspokajania potrzeb, redukcji napięć i obrony

przed lękiem

(Sęk, 2005)

Terminy stosowane w definiowaniu zaburzeń psychicznych:

• zaburzenia zachowania – podejście behawioralne

(Sęk 2005 za: Page, 1975)

• zaburzenie psychiczne: zaburzenie dynamiki procesów psychicznych – chodzi o dysfunkcje psychiczne

(Sęk, 2005 za: Walkefield 1992)

• objaw psychopatologiczny – podejście medyczne (zaburzenie psychiczne podobne do choroby somatycznej)

(Sęk, 2005)

Zaburzone zachowanie (Lewicki 1978):

zachowanie (celowa czynność) zaburzone jest wówczas, gdy nie zaspokaja potrzeb człowieka, nie służy

wypełnianiu zadań wynikających z uczestnictwa w uspołecznionej kulturze.

Czynnikami etiopatologicznymi są:

• struktury biologiczne

• struktury osobowościowe

• sytuacje trudne (deprywacji, frustracji, zagrażające, straty, konfliktowe)

PSYCHOLOGIA KLINICZNA A PSYCHOPATOLOGIA – WZAJEMNE ZALEŻNOŚCI

Psychologia kliniczna: nauka stosowana, której przedmiotem jest postępowanie z ludźmi psychicznie zaburzonymi lub wymagającymi pomocy w trudnych sytuacjach.

Psychopatologia, psychologia zaburzeń (abnormal psychology): nauka z pogranicza psychologii i psychiatrii zajmująca się zaburzeniami psychicznymi, opisująca i wyjaśniająca genezę i mechanizmy ich powstawania.

KRYTERIA NIENORMALNOŚCI I PATOLOGIIwg M.E.P.Seligmana i D.L. Rosenhana cierpieniecierpienie

np. osoba pogrążona w depresji czuje się nieszczęśliwa; przeżycie kolejnego dnia jest dla niej nie do zniesienia

trudność w przystosowaniu intelektualnym trudność w przystosowaniu intelektualnym (nieprzystosowanie)(nieprzystosowanie)istotne jest, aby zachowanie było funkcjonalne i przystosowawcze –pozwala osiągnąć jednostce cel; zachowanie, które zakłóca dobrostanjednostki, jest nieprzystosowawcze;dobrostan: zdolność do pracy i utrzymywania satysfakcjonującychkontaktów z innymi ludźmi; np. agorafobia – lęk przed wyjściem z domu może być tak silny,że zmuszając człowieka do pozostawania w zamkniętym mieszkaniu,uniemożliwia mu osiągnięcie celów; lęk taki odbiera radość życia, zdolność do pracy,utrudnia kontakty z ludźmi;

naruszanie norm społecznych naruszanie norm społecznych ocena zachowań w odniesieniu do norm moralnych, które uważasię za obowiązujące wszystkich ludzi, a nie na podstawie naszych sądów o tym, co jest powszechne i konwencjonalne; np. nienormalna jest zbytnia agresywność i zbytnia uległość, nadmierna nieśmiałość i nadmierna pewność siebie, nadmiar ambicji i jej niedostatek;

nieracjonalność i dziwaczność (irracjonalność)nieracjonalność i dziwaczność (irracjonalność)zachowanie danej osoby nie ma racjonalnego znaczenia, np.:- zaburzenia myślenia (gł. objaw schizofrenii), całkowicie absurdalne i dziwaczne przekonania, spostrzeżenia, nie mające podstaw w obiektywnej rzeczywistości, przeskakiwanie od jednej myśli do drugiej bez żadnego związku;

zachowania niekontrolowane i nieprzewidywalne (brak kontroli i nieprzewidywalność)

bycie niekonsekwentnym, nieprzewidywalnym w różnych sytuacjach, brak kontroli

zachowanie niekontrolowane:

- gdy nagle łamie się przyjęte reguły zachowania - nie wiemy, co powoduje takie działanie

(np. mężczyzna, który jest kulturalny wobec osób spoza rodziny, na stanowisku, w poniedziałek adoruje swoją żonę, a we wtorek okłada ją pięściami)

zachowania niekonwencjonalne zachowania niekonwencjonalne

niektóre fantazje seksualne i agresywne są niektóre fantazje seksualne i agresywne są na przykład dość powszechne, lecz postrzegamy na przykład dość powszechne, lecz postrzegamy

je jako rzadkie i dlatego nienormalne; je jako rzadkie i dlatego nienormalne;

często jako nienormalne traktuje się często jako nienormalne traktuje się zachowania, które są zarazem rzadkie zachowania, które są zarazem rzadkie

i społecznie niepożądane; i społecznie niepożądane;

dyskomfort obserwatora, który czuje się nieprzyjemnie z powodu zachowania danej osoby

- pojawia się przeważnie wtedy, gdy ktoś narusza niepisane reguły zachowania w danej kulturze; naruszenie tych reguł stwarza nieprzyjemne wrażenie, które przyczynia się do uznania, że jest to zachowanie nienormalne; - w niektórych kulturach mamy niepisaną regułę stanowiącą, że poza przejawami gniewu i miłości, odległość pomiędzy twarzami dwóch osób powinna wynosić przynajmniej 35 cm; przekroczenie tej granicy jest

naruszeniem reguły i sprawia, że partner czuje się nieprzyjemnie;

RÓŻNICE MIĘDZY ZABURZENIAMI RÓŻNICE MIĘDZY ZABURZENIAMI WEDŁUG RÓŻNYCH WEDŁUG RÓŻNYCH

KONCEPCJI TEORETYCZNYCH KONCEPCJI TEORETYCZNYCH

PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – KLASYCZNA PSYCHOANALIZAPRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – KLASYCZNA PSYCHOANALIZA

Fiksacja (zastój) libido (psychiczny aspekt popędu seksualnego) w poszczególnych okresach rozwoju psychoseksualnego z powodu braku

możliwości jej rozładowania (frustracja zaspokojenia popędu seksualnego lub nadmierna stymulacja); w życiu dorosłym przejawia się powrotem

w sytuacjach trudnych do obiektów seksualnych charakterystycznych dla tych faz. Nierozwiązany kompleks Edypa.

Konflikty intrapsychiczne.

Lęk neurotyczny i lęk moralny.

(Cierpiałkowska, 2005)

PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – TEORIA RELACJI Z PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – TEORIA RELACJI Z OBIEKTEM (PSYCHOLOGIA EGO)OBIEKTEM (PSYCHOLOGIA EGO)

M. Mahler M. Mahler (1971) : (1971) : Pożądany efekt rozwoju to stałość SELF i obiektu.Pożądany efekt rozwoju to stałość SELF i obiektu.

Przy osiągnięciu takiego poziomu rozwoju psychicznego osobaPrzy osiągnięciu takiego poziomu rozwoju psychicznego osobarealizuje swoje cele, nie obawiając się realizuje swoje cele, nie obawiając się porzucenia czy odtrącenia,porzucenia czy odtrącenia, z ufnością nawiązuje bliskie, intymne relacje z innymi, nie obawiając się z ufnością nawiązuje bliskie, intymne relacje z innymi, nie obawiając się

pochłonięcia.pochłonięcia.

W sytuacji deficytu lub traumatycznego zerwania relacji dziecka W sytuacji deficytu lub traumatycznego zerwania relacji dziecka z empatycznie wspierającą matką w okresie przed procesem pełnego z empatycznie wspierającą matką w okresie przed procesem pełnego

różnicowania self i obiektu (10 m-c ż.) następuje zniszczenie wyłaniającego się różnicowania self i obiektu (10 m-c ż.) następuje zniszczenie wyłaniającego się self self i i psychozapsychoza. .

Po okresie różnicowania – fragmentacja i osłabienie spójności self, Po okresie różnicowania – fragmentacja i osłabienie spójności self, a w konsekwencji a w konsekwencji zzaburzenia osobowościaburzenia osobowości czy czy depresja.depresja.

(Cierpiałkowska, 2005)

PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PSYCHOLOGIA SELFPRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PSYCHOLOGIA SELF

Osobowość narcystycznaOsobowość narcystyczna

Przy wysokim poziomie frustracji w relacji self – z obiektem człowiek:

albo poszukuje swej wielkości i doskonałości uzależniając się od podziwu innych.

albo traktuje innych jako self – obiekty służące „uzupełnianiu” deficytu self i porzuca je po tym,

jak w jego poczuciu potrzeby te są zaspokojone lub osoba okaże się nieprzydatna.

(Cierpiałkowska 2005, za: Kohut, 1977; Wolf ,1978; Stern,1985)

PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PODEJŚCIE PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PODEJŚCIE BEHAWIORALNEBEHAWIORALNE

ZaburzeniaZaburzenia zachowania, reakcji emocjonalnych i nastawień powstają zgodnie zachowania, reakcji emocjonalnych i nastawień powstają zgodnie z prawami warunkowania i uczenia się.z prawami warunkowania i uczenia się.

Są to głównie 2 typy patologii:Są to głównie 2 typy patologii:1) brak pożądanych, przystosowawczych nawyków, czynności i kompetencji,1) brak pożądanych, przystosowawczych nawyków, czynności i kompetencji,2) wadliwe reakcje, nawyki i systemy zachowań, irracjonalne przekonania. 2) wadliwe reakcje, nawyki i systemy zachowań, irracjonalne przekonania. Warunkowanie klasyczne – przebiega na zasadzie kojarzenia bodźców. Warunkowanie klasyczne – przebiega na zasadzie kojarzenia bodźców. Zaburzenia somatyczne i emocjonalne mogą powstawać drogą klasycznegoZaburzenia somatyczne i emocjonalne mogą powstawać drogą klasycznegowarunkowaniawarunkowania. . BB (silny dźwięk) RB (strach)BB (silny dźwięk) RB (strach)BB + BW (dźwięk, szczekanie psa) RB BB + BW (dźwięk, szczekanie psa) RB Powtarzanie współwystępowania BB i BWPowtarzanie współwystępowania BB i BWBW RW (strach na widok psa lub reakcje fizjologiczne). BW RW (strach na widok psa lub reakcje fizjologiczne).

Zgodnie z mechanizmem WK mogą powstawać zaburzone reakcje emocjonalne (fobie) Zgodnie z mechanizmem WK mogą powstawać zaburzone reakcje emocjonalne (fobie) i związane z nimi reakcje wegetatywne (np. nudności, wymioty, ból) . i związane z nimi reakcje wegetatywne (np. nudności, wymioty, ból) .

(Sęk 2005 za: Pawłow 1952)

Warunkowanie instrumentalne. Warunkowanie instrumentalne.

Wiele reakcji ucieczkowych i obronnych typuWiele reakcji ucieczkowych i obronnych typuunikania można tłumaczyć za pomocąunikania można tłumaczyć za pomocą

warunkowania instrumentalnego. warunkowania instrumentalnego.

Zachowania neurotyczne związane z różnymi postaciami lęku Zachowania neurotyczne związane z różnymi postaciami lęku (fobie, lęk społeczny, ostry lęk uogólniony), które powstały (fobie, lęk społeczny, ostry lęk uogólniony), które powstały

drogą warunkowania klasycznego, mogą być skomplikowane drogą warunkowania klasycznego, mogą być skomplikowane nakładaniem się instrumentalnych reakcji obronnych pod nakładaniem się instrumentalnych reakcji obronnych pod

postacią kompulsji (czynności przymusowych) mających na celu postacią kompulsji (czynności przymusowych) mających na celu unikanie lęku. unikanie lęku.

(Sęk 2005 za: Skinner 1984)

PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PODEJŚCIE PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PODEJŚCIE NEOBEHAWIORALNE NEOBEHAWIORALNE

Uczenie się zaburzonych zachowań drogą Uczenie się zaburzonych zachowań drogą modelowania modelowania ((A. Bandura A. Bandura 1977, 1986):1977, 1986):

efekt wynikuefekt wyniku (skutkiem modelowania jest nauczenie się, że (skutkiem modelowania jest nauczenie się, że zachowanie daje wynik; ucząc się w sytuacji społecznej drogą zachowanie daje wynik; ucząc się w sytuacji społecznej drogą modelowania, zdobywamy umiejętność zachowania, którego modelowania, zdobywamy umiejętność zachowania, którego wynik możemy przewidzieć)wynik możemy przewidzieć)

efekt zahamowania efekt zahamowania (występuje, gdy obserwuje się (występuje, gdy obserwuje się zachowanie szkodliwe, które zostaje ukarane)zachowanie szkodliwe, które zostaje ukarane)

efekt rozhamowania efekt rozhamowania (ma miejsce, gdy aspołeczne, dewiacyjne, (ma miejsce, gdy aspołeczne, dewiacyjne, patologiczne zachowania zostają nagradzane, powoduje to patologiczne zachowania zostają nagradzane, powoduje to wzrost naśladowania, często dochodzi wzrost naśladowania, często dochodzi

do rozhamowania powściągów, np. powrót do picia alkoholu w do rozhamowania powściągów, np. powrót do picia alkoholu w przyjemnej atmosferze towarzyskiej, gdy wszyscy piją alkohol)przyjemnej atmosferze towarzyskiej, gdy wszyscy piją alkohol)

efekt facylitacjiefekt facylitacji (przejmowanie zachowania od modela (przejmowanie zachowania od modela do siebie podobnego, lubianego, bliskiego; do siebie podobnego, lubianego, bliskiego; facylitacja modelowania zachodzi też w warunkach tłumu)facylitacja modelowania zachodzi też w warunkach tłumu)

Modelowanie jest mechanizmem, który leży u podłożaModelowanie jest mechanizmem, który leży u podłożatworzenia się patologii i równocześnie jest powszechnietworzenia się patologii i równocześnie jest powszechniewykorzystywany w terapii behawioralnej – modyfikacjiwykorzystywany w terapii behawioralnej – modyfikacji

zachowań. zachowań.

PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PODEJŚCIE POZNAWCZEPRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PODEJŚCIE POZNAWCZE

A. BeckA. Beck (1967, 2002) – poznawcza teoria depresji.(1967, 2002) – poznawcza teoria depresji.

Do zaburzeń depresyjnych dochodzi na skutek interakcji czynnikówDo zaburzeń depresyjnych dochodzi na skutek interakcji czynnikówgenetycznych, środowiskowych i psychologicznych. Sytuacje straty,genetycznych, środowiskowych i psychologicznych. Sytuacje straty,

zagrażające i trudne odbierane są przez hiperaktywne strukturyzagrażające i trudne odbierane są przez hiperaktywne strukturypoznawcze, tzw. poznawcze, tzw. negatywną triadę poznawczą:negatywną triadę poznawczą:

negatywna ocena wszystkich dotychczasowych wydarzeń (przeszłość)negatywna ocena wszystkich dotychczasowych wydarzeń (przeszłość)

negatywna ocena samego siebie (teraźniejszość)negatywna ocena samego siebie (teraźniejszość)

negatywne oczekiwania dotyczące przyszłych zdarzeń (przyszłość)negatywne oczekiwania dotyczące przyszłych zdarzeń (przyszłość)

Dodatkowe formalne zniekształcenia poznawcze towarzyszące Dodatkowe formalne zniekształcenia poznawcze towarzyszące innyminnymzaburzeniomzaburzeniom : :

personalizacjapersonalizacja – bezpodstawne odnoszenie wydarzeń do siebie – bezpodstawne odnoszenie wydarzeń do siebie

nadmierna generalizacja nadmierna generalizacja – wyciąganie ogólnego wniosku na podstawie izolowanych – wyciąganie ogólnego wniosku na podstawie izolowanych wydarzeń wydarzeń

arbitralne wnioskowanie arbitralne wnioskowanie – dochodzenie do konkluzji, które nie mają – dochodzenie do konkluzji, które nie mają wystarczającego uzasadnienia w rzeczywistości wystarczającego uzasadnienia w rzeczywistości

myślenie „czarno –białe” myślenie „czarno –białe” – związane z przeżywaniem skrajnych, przeciwstawnych – związane z przeżywaniem skrajnych, przeciwstawnych uczućuczuć

minimalizowanie i wyolbrzymianie minimalizowanie i wyolbrzymianie – niedocenianie pozytywów – niedocenianie pozytywów i przeceniania negatywówi przeceniania negatywów

selektywne abstrahowanie selektywne abstrahowanie – koncentrowanie się w myśleniu – koncentrowanie się w myśleniu na szczegółach mniej istotnych i spoza kontekstu na szczegółach mniej istotnych i spoza kontekstu

PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – TEORIE PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – TEORIE HUMANISTYCZNEHUMANISTYCZNE

Abraham MaslowAbraham MaslowZaburzenia Zaburzenia są są defektem rozwoju defektem rozwoju na skutek trwałego niezaspokojeniana skutek trwałego niezaspokojenia

podstawowych potrzeb: bezpieczeństwa, przynależności, uznania,podstawowych potrzeb: bezpieczeństwa, przynależności, uznania,szacunku. Powoduje to zatracenie JA, poczucie nieautentyczności,szacunku. Powoduje to zatracenie JA, poczucie nieautentyczności,brak zdolności do rozpoznawania sygnałów swojego rozwoju; niebrak zdolności do rozpoznawania sygnałów swojego rozwoju; nie

pojawia się potrzeba samorealizacji, gdyż dominują potrzebypojawia się potrzeba samorealizacji, gdyż dominują potrzebyrozwojowe. rozwojowe.

Carl Rogers Carl Rogers 1. Brak spójności między 1. Brak spójności między Ja realnym Ja realnym aa Ja idealnym. Ja idealnym.2. Konflikt między naturalnymi tendencjami do samoaktualizacji2. Konflikt między naturalnymi tendencjami do samoaktualizacji samorealizacji a negatywną oceną tych tendencji ze strony otoczenia.samorealizacji a negatywną oceną tych tendencji ze strony otoczenia. Gdy otoczenie staje na drodze naturalnej tendencji do samorealizacji,Gdy otoczenie staje na drodze naturalnej tendencji do samorealizacji, mogą pojawić się zaburzenia. mogą pojawić się zaburzenia. 3. Gdy człowiek jest zmuszony zaprzeczać własnym pragnieniom i uczuciom,3. Gdy człowiek jest zmuszony zaprzeczać własnym pragnieniom i uczuciom, prowadzi to do objawu jako sposobu poradzenia sobie z zaprzeczeniem. prowadzi to do objawu jako sposobu poradzenia sobie z zaprzeczeniem.

PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PODEJŚCIE PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH – PODEJŚCIE SYSTEMOWESYSTEMOWE

Klasyczna teoria systemówKlasyczna teoria systemów indywidualne problemy jednostki są rozumiane jako przejawy indywidualne problemy jednostki są rozumiane jako przejawy

zaburzeń systemu rodzinnego, reguł wyznaczających jego zaburzeń systemu rodzinnego, reguł wyznaczających jego funkcjonowanie. funkcjonowanie.

(Ludwig von Bertalanffy, 1984; Bateson)

Koncepcje terapii narracyjnej:Koncepcje terapii narracyjnej: objawy, problemy jednej z osób są wynikiem dyskursu i objawy, problemy jednej z osób są wynikiem dyskursu i

mają charakter lingwistyczny; odkrywanie wytwarzanych przez mają charakter lingwistyczny; odkrywanie wytwarzanych przez rodzinę opowieści wokół objawu i jego sensu, rodzinę opowieści wokół objawu i jego sensu,

który jest przez rodzinę rozpoznany i nadawany.który jest przez rodzinę rozpoznany i nadawany.

(Cierpiałkowska 2005 za: Salvatore, Dimaggio, Semerari, 2004)

SPOSOBY SYSTEMATYZACJI WIEDZY O ZABURZENIACH SPOSOBY SYSTEMATYZACJI WIEDZY O ZABURZENIACH W ROZWOJU I FUNKCJONOWANIU OSOBOWOŚCIW ROZWOJU I FUNKCJONOWANIU OSOBOWOŚCI

Współczesne klasyfikacje zaburzeń psychicznych przejawiających się Współczesne klasyfikacje zaburzeń psychicznych przejawiających się nienormalnymi zachowaniami dzielą się na 3 typy:nienormalnymi zachowaniami dzielą się na 3 typy:

opisoweopisowe: zachowania są porządkowane w określone klasy, zespoły zaburzeń, : zachowania są porządkowane w określone klasy, zespoły zaburzeń, np. na podstawie zestawienia studiów przypadków ;np. na podstawie zestawienia studiów przypadków ;

wyjaśniającewyjaśniające: tworzy się klasy zaburzeń wg arbitralnie przyjętych kryteriów, np. : tworzy się klasy zaburzeń wg arbitralnie przyjętych kryteriów, np. patogenezy czy dominujących w zaburzeniu mechanizmów obronnychpatogenezy czy dominujących w zaburzeniu mechanizmów obronnych

konstrukcyjnekonstrukcyjne: : wszystkie dotąd wyodrębnione (+ te, które zostaną dopiero wszystkie dotąd wyodrębnione (+ te, które zostaną dopiero odkryte) zaburzenia psychiczne zajmują określone miejsce w złożonym odkryte) zaburzenia psychiczne zajmują określone miejsce w złożonym hierarchicznie systemie klasyfikacyjnym, utworzonym wg najistotniejszych – hierarchicznie systemie klasyfikacyjnym, utworzonym wg najistotniejszych – wspólnych i odrębnych – dla zaburzeń właściwości. wspólnych i odrębnych – dla zaburzeń właściwości.

(Sęk, 2005; Cierpiałkowska, 2011)

Dwa najbardziej rozpowszechnione systemy klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych to:

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (International Diseases and Related Health Problems – ICD – 10) w dziesiątej wersji z 1992r.

Klasyfikacje zaburzeń w ICD mają miernik objawowy oraz etiologiczny.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ma charakter opisowo- wyjaśniający, ponieważ wyodrębnia klasy zaburzeń, uwzględniając ich genezę.

Zaburzenie: układ klinicznie stwierdzalnych objawów lub zachowań połączonych w większości przypadków

z cierpieniem i/ lub z zaburzeniem indywidualnego funkcjonowania osoby.

ICD - 10Wyodrębnione klasy zaburzeń psychicznych:

1. Organiczne zaburzenia psychiczne, włącznie z zespołami objawowymi.2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych.3. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe.4. Zaburzenia nastroju (afektywne), epizody maniakalne, epizody i nawracające zaburzenia depresyjne i zaburzenia afektywne dwubiegunowe.5. Zaburzenia nerwicowe (fobie, nerwice lękowe i natręctw), związane ze stresem pod postacią somatyczna.6. Zaburzenia behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi – zaburzenia odżywiania, snu, seksualne i związane z połogiem.7. Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych – specyficzne i niespecyficzne zaburzenia osobowości, zaburzenia nawyków i popędów, identyfikacji płciowej i preferencji seksualnych.8. Upośledzenia umysłowe.9. Zaburzenia rozwoju psychicznego – rozwoju mowy i języka, umiejętności szkolnych, funkcji motorycznych oraz całościowe zaburzenia rozwojowe (autyzm).10. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym.

ICD – 10

Diagnozowanie zaburzeń psychicznych może się odbywaćprzy użyciu przynajmniej 3 osi diagnostycznych:

1) Oś: rozpoznanie kliniczne podstawowe i towarzyszące 2) Oś: poziom niesprawności mierzony skalą 0 – 5 (brak niesprawności – głęboka niesprawność) w zakresie: (a) dbałości o siebie, (b) aktywności zawodowej, (c) rodziny i domu, (d) szerszego kontekstu społecznego

3) Oś: czynniki kontekstowe, które wywarły wpływ na występowanie, obraz, przebieg, zejście lub leczenie zaburzeń wymienionych na osi I.

Podręcznik Diagnostyczny i Statystyczny Zaburzeń Podręcznik Diagnostyczny i Statystyczny Zaburzeń Psychicznych Psychicznych (Diagnostic and Statistical Manual of Mental (Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Disosders – Disosders – DSM- IV DSM- IV TRTR) ) z 2000r. w czwartej poprawionej wersji z 2000r. w czwartej poprawionej wersji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

Klasyfikacje zaburzeń psychicznych w DSM mają charaktersymptomatyczny.

Wszystkie zaburzenia przedstawiono na 5 osiach:

1) Oś: zespoły kliniczne (zaburzenia nastroju, schizofrenie, zespoły urojeniowe, stany lękowe, zaburzenia psychiczne na tle organicznym, zaburzenia spowodowane działaniem bądź odstawieniem substancji psychoaktywnych)

2) Oś: zaburzenia osobowości, zaburzenia rozwojowe, występujące po raz pierwszy w okresie niemowlęcym, dziecięcym i adolescencji oraz upośledzenia umysłowe

3) 3) Oś: stany ogólnomedyczne – takie zaburzenia somatyczne, które mogą okazać się ważne dla zrozumienia istoty występującego

u jednostki zaburzenia psychicznego, bądź są znaczące i mogą mieć wpływ na przebieg leczenia danego przypadku

4) Oś: problemy psychospołeczne i środowiskowe związane z działaniem, w ostatnim roku stresu i obciążeń psychicznych

5) Oś: poziom przystosowania – ocena ogólnego stanu zdrowia u pacjenta na podstawie Skali Ogólnej Oceny Funkcjonowania

(GAF) Wyodrębnione kategorie zaburzeń psychicznych można dodatkowo scharakteryzować w ramach 5

podstawowych wymiarów:

stopień nasilenia objawów (łagodne, umiarkowane, poważne zaburzenie psychiczne) poziom stabilności wzorców zachowania (epizodyczne / nawracające) rozmieszczenie symptomów w przestrzeni (postać zogniskowana – ujawniają się w określonej sferze aktywności

jednostki /postać rozprzestrzeniająca się – występują w wielu różnych obszarach funkcjonowania jednostki) rozmieszczenie symptomów w czasie (zaburzenie o przebiegu ostrym - gdy trwa krótko – nie dłużej niż 6 m-cy / chroniczne – trwa długo i przewlekle) umiejscowienie źródeł symptomów (czynniki wewnętrzne – intrapsychiczne/ zewnętrzne – stresory

środowiskowe)

Diagnostyczna Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych i Rozwojowych w Okresie

Niemowlęctwa i Wczesnego Dzieciństwa: DC: 0 – 3 R z 1994r.

(Diagnostic Classification of Mental Health A disorders of Infancy and Early Childhood –

Revision Edition)

LITERATURA:

A. Antonovsky (1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Warszawa, Fundacja IPN.

L. Cierpiałkowska (2011). Psychopatologia. Wykłady z psychologii. Warszawa, Scholar.

Kryteria diagnostyczne wg DSM-IV (Diagnostic and Statistical manuwal of Mental Disorders) (1994).

A. Lewicki (1978). Psychologia kliniczna. Warszawa PWN.

S. Pużyński, J. Wciórka (1993). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. WHO, Fundacja Zdrowia Psychicznego w Krakowie, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

M.E.P. Seligman, E.F. Walker, D. L. Rosenhan (2003). Psychopatologia. Poznań, Wydawnictwo Zysk i S-ka.

H. Sęk (red.)(2005). Psychologia kliniczna. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, tom 1 i 2.

Z. Słońska, M. Misiuna (1993). Promocja zdrowia. Słownik podstawowych terminów. Warszawa, Agencja Promo-Lider.

B.W. Zeigarnik (1983) Podstawy patopsychologii klinicznej. Warszawa PWN.