NNeurologia i Neurochirurrgia Polskka 2012; 46, 3 297

Pocz¹tki Oddzia³u Neurochirurgii Wydzia³u Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego i wspó³praca z Instytutem Neurologicznym w Montrealu

Jerzy Bidziñski

Neurologia i Neurochirurgia Polska 2012; 46, 3: 297-299DOI: 10.5114/ninp.2012.29139

Profesor Kazimierz Orzechowski, kierownik Klini-ki Chorób Nerwowych Wydzia³u Lekarskiego Uni-wersytetu Warszawskiego, by³ wielkim zwolennikiempowstania neurochirurgii jako osobnej specjalnoœci, zaj-muj¹cej siê diagnostyk¹ instrumentaln¹ i operacyjnymleczeniem wybranych chorób uk³adu nerwowego –w tamtym okresie (lata 30. ubieg³ego wieku) g³ównienowotworów mózgu. Uwa¿a³, ¿e osobna specjalnoœæzapewni lepsze wyniki leczenia ni¿ dotychczas osi¹ganepo operacjach wykonywanych na ogólnych oddzia³achchirurgicznych.

Wœród trudnoœci najmniejszy by³ problem perso-nalny. Od 1928 r. asystentem kliniki by³ Jerzy Chorób-ski, zaawansowany naukowo w neurologii kliniczneji neuropatologii, który bezpoœrednio po dyplomie prze-bywa³ w Pary¿u i tam obserwowa³ operacje neurochi-rurgiczne. Chcia³ siê poœwiêciæ tej specjalnoœci, zna³angielski, niemiecki i francuski, co dawa³o mo¿liwoœciszkolenia praktycznie wszêdzie.

Wybór miejsca specjalizacji niew¹tpliwie nastrêcza³pewne trudnoœci. Oœrodki francuskie pozna³ Chorób-ski bezpoœrednio po studiach, a innych znacz¹cychoœrodków w Europie nie by³o. Pozostawa³y wiêc oœrod-ki amerykañskie, w których zreszt¹ nowoczesna neuro-chirurgia siê kszta³towa³a. Wybrano oœrodek neurochi-rurgiczny przy Uniwersytecie McGill w Montrealuw Kanadzie, gdzie uznany ju¿ w krêgach specjalistówWilder Penfield w³aœnie tworzy³ placówkê o charakte-rze zarówno klinicznym, jak i badawczym, zajmuj¹c¹siê szeroko pojêtym zagadnieniem chorób uk³adu ner-wowego, ze szczególnym uwzglêdnieniem neurochi-rurgii. Przy wsparciu g³ównego fundatora, FundacjiRockefellera, oraz licznych innych darczyñców utwo-rzono i otwarto w 1934 r. instytut, trwale zwi¹zanyz osob¹ profesora Wildera Penfielda – Montreal Neu-rological Institute (MNI), bêd¹cy autonomiczn¹ jed-nostk¹ w ramach Uniwersytetu McGill. Zosta³ on zapla-nowany i zrealizowany z wielkim rozmachem. Poza

czêœci¹ szpitaln¹ mia³ niezwykle rozbudowane dzia³yi pracownie naukowe, które zreszt¹ ulega³y dalszej roz-budowie w miarê up³ywu lat. Doœæ powiedzieæ, ¿e pokilku latach, poza klinikami neurochirurgii i neurologii,dzia³a³y ju¿ pracownie: radiologiczna, neurofizjologicz-na i EEG, neuropatologiczna, neuroanatomiczna, bio-chemiczna, neuropsychologiczna, a w nastêpnych latach– zespó³ anestezjologiczny. Audytorium na 120 miejscs³u¿y³o do codziennych odpraw porannych i wyk³adów.Ten wielki i naukowo wybitny oœrodek by³ miejscem,w którym w kolejnych dziesiêcioleciach pobiera³o naukêi doskonali³o swe umiejêtnoœci wielu wybitnych neuro-chirurgów, k³ad¹cych podwaliny pod tê specjalnoœæw swoich krajach.

Pozosta³y do rozwi¹zania sprawy finansowe, gdy¿w ¿adnym przypadku kosztów wieloletniej specjali -zacji Jerzego Choróbskiego nie móg³ pokryæ szpitalczy uczelnia. Pewne znaczenie mia³ przypadek. Otó¿w 1929 r. Madeleine L. Ottman za³o¿y³a fundacjêFoun dation for Research in Epilepsy i z grantem 10 tys. dolarów przekaza³a fakultetowi medycznemuUniwersytetu McGill w Montrealu, zapewne dlatego,¿e Wilder Penfield, organizuj¹cy Instytut Neurolo-giczny, szczególnie interesowa³ siê leczeniem – zw³asz-cza operacyjnym – padaczki (od czasu wspólnych pracz Otfridem Foersterem we Wroc³awiu). Przy po parciui rekomendacji profesora Orzechowskiego stypendiumzwi¹zane z t¹ fundacj¹ otrzyma³ Jerzy Choróbski, przy-gotowany pod ka¿dym wzglêdem do spe³nienia sta-wianych wymagañ. Choróbski spêdzi³ wiêc dwa lata,ucz¹c siê neurochirurgii, ale jednoczeœnie wraz z Pen-fieldem wykona³ doœwiadczaln¹ pracê na ma³pach, do -tycz¹c¹ przebiegu nerwów rozszerzaj¹cych naczyniamózgowe [1].

Po zakoñczeniu okresu stypendium pracowa³ przezrok jako rezydent w Klinice Neurochirurgii Northwe-stern University Medical School w Chicago. W dokoñ -czeniu specjalizacji w neurochirurgii pomog³a mu Fun-

HISTORIA POLSKIEJ NEUROLOGII I NEUROCHIRURGII/HISTORY OF POLISH NEUROLOGY AND NEUROSURGERY

NNeurologia i Neurochirurgia Polska 2012; 46, 3298

Jerzy Bidziñski

dacja Rockefellera. Jak wynika z dokumentów, za rad¹profesora Orzechowskiego stypendium Fundacji zosta³oprzeznaczone na dokoñczenie specjalizacji w neurochi-rurgii dla Jerzego Choróbskiego. Wróci³ wiêc w 1934 r.do w³aœnie formalnie wtedy otwartego instytutu w Mon -trealu i do³¹czy³ do grona pierwszych 11 asystentów(Research Fellows and House Staff), wœród których bylim.in. J. Evans i A. Tordkilksen. Po ukoñczeniu rezy-den tury w ramach tego stypendium przebywa³ po kilkatygodni w innych znanych oœrodkach amerykañ -skich.

Po powrocie do kraju, pod koniec 1935 r. otworzy³Oddzia³ Neurochirurgii Kliniki Chorób NerwowychUniwersytetu Warszawskiego, który prowadzi³ z pomoc¹Adama Kunickiego i Ernesta Ferensa. Lata wojenne i bez-poœrednie lata powojenne spowodowa³y ca³kowite zerwa-nie wiêzi z Instytutem Neurologicznym w Montrealu.

Dopiero po prze³omie spo³eczno-politycznym w Pol-sce, 18 lutego 1957 r., do Polski przyjecha³a piêciooso-bowa delegacja przedstawicieli Fundacji Rockefelleraz zadaniem ponownego objêcia Polski pomoc¹ finan-sow¹. Delegacji przewodniczy³ cz³onek Zarz¹du G³ów -nego Fundacji, dr Warren Weaver, który wyrazi³ zado-wolenie, ¿e: „miêdzy nasz¹ instytucj¹ a polsk¹ nauk¹wznowione zostan¹ dawne przyjacielskie stosunki”.W sk³adzie delegacji byli dyrektorzy m.in. Wydzia³u ds.Szkolnictwa Medycznego i Zdrowia Publicznego orazprzedstawiciel Fundacji na Europê, pp. O.L. Petersoni J. Maier. Przedstawiciele Fundacji przybyli równie¿do swojego by³ego stypendysty, profesora Jerzego Cho-róbskiego, który przedstawi³ swych kandydatów do sty-pendiów naukowych.

W wyniku rozmów kwalifikacyjnych stypendiumFundacji Rockefellera w pierwszym okresie otrzymaliLucjan Stêpieñ i Jerzy Bidziñski. Dziê ki temu odnowi³ysiê kontakty Kliniki Neurochirurgii z Instytutem Neu-rologicznym w Montrealu.

Lucjan Stêpieñ (póŸniejszy kierownik Kliniki), prze- bywa³ w instytucie w Montrealu na prze³omie 1958i 1959 r. Zgodnie ze swoimi zainteresowaniami, zagad-nieniem tzw. œwie¿ej pamiêci, wykona³ on wraz z inny-mi pracê doœwiadczaln¹ na ma³pach, której efektem by³ydwie publikacje [2,3].

Jerzy Bidziñski (nastêpny kierownik kliniki) stu-diowa³ w Instytucie w 1958 i 1959 r. i zapoznawa³ siêg³ównie z zagadnieniem diagnostyki i operacyjnegoleczenia padaczki, zw³aszcza skroniowej, oraz prob -lemem znieczulenia w neurochirurgii. Doœwiadczeniazwi¹zane z pobytem w Instytucie Neurologicznymw Montrealu by³y podstaw¹ jego pracy habilitacyjnej.

Nastêpnie twórczo przez wiele lat rozwija³ on zagad-nienie operacyjnego leczenia padaczki przez poszerze-nie diagnostyki oraz techniki operacyjnej w kierowanejprzez niego klinice, która sta³a siê najpowa¿niejszymoœrodkiem, równie¿ w skali miêdzynarodowej, zajmu -j¹cym siê tym zagadnieniem.

W 1959 r. jeden z pierwszych uczniów Wildera Pen-fielda, profesor Jerzy Choróbski, otrzyma³ tytu³ dokto-ra honoris causa Uniwersytetu McGill w Montrealu.W ten sposób po wieloletniej przerwie nawi¹za³y siê kon-takty pomiêdzy Klinik¹ Neurochirurgii w Warszawiei Instytutem Neurologicznym w Montrealu.

W 1960 r. kolejnym stypendyst¹ Fundacji Rocke-fellera by³ Stanis³aw Toczek, jednak po skoñczeniu sty-pendium nie powróci³ on do pracy w macierzystej kli-nice i po zo sta³ w USA. Mimo to Fundacja Rockefelleranadal wspiera³a Klinikê. Nastêpnym stypendyst¹ by³Tadeusz Bacia, neurofizjolog kliniczny, który w 1963 r.wyjecha³ na rok do Instytutu Neurologicznego w Mont-realu, do pracowni elektroencefalografii i neurofizjolo-gii klinicznej kierowanej przez Herberta Jaspera. Zapo-zna³ siê tam z diagnostyk¹ EEG, szczególnie w padaczcelekoopornej u chorych poddanych nastêpnie leczeniuoperacyjnemu oraz z interpretacj¹ zapisu ECoG. Wrazz Hebertem Jasperem zajmowa³ siê wywo³anymi poten-cja³ami somatosensorycznymi i wzrokowymi [4]. Popowrocie do kraju rozbudowa³ on nale¿¹c¹ do KlinikiPracowniê Elektrofizjologii Klinicznej, sta³ siê niekwe-stionowanym autorytetem w zagadnieniach elektrofi-zjologicznej lokalizacji ogniska padaczkowego. By³ ini-cjatorem kilku nowych metod diagnostycznych, m.in.zastosowania elektrod implantowanych, a tak¿e nie-od³¹cznym i podstawowym wspó³pracownikiem przyoperacjach padaczki.

Stypendyst¹ Fundacji Rockefellera by³ równie¿ JerzyWis³awski. Zgodnie ze swymi zainteresowaniami neu-ropatologi¹ nowotworów mózgu wyjecha³ on w 1964 r.na pó³ roku do Londynu do pracowni neuropatologicz-nej profesor Dorothy Russel. Po powrocie powiêkszy³nale¿¹c¹ do kliniki pracowniê neuropatologiczn¹, samzaœ by³ szczególnie zainteresowany „z³oœliwieniem” gle-jaków oraz histologi¹ guzów przysadki mózgowej, któ-rych operacje by³y jego specjalnoœci¹.

Wieloletnia wspó³praca z oœrodkiem w Montrealuzosta³a podkreœlona wizyt¹ kilku pracowników instytu-tu w warszawskiej klinice oraz nadaniem w 1960 r. pro-fesorowi Wilderowi Penfieldowi doktoratu honoris cau-sa Akademii Medycznej w Warszawie.

Na zakoñczenie pragnê zwróciæ uwagê na pomijanezwykle, a tak bardzo wa¿ne, zagadnienie, jakim jest istot-

NNeurologia i Neurochirurrgia Polskka 2012; 46, 3 299

Pocz¹tki Oddzia³u Neurochirurgii Wydzia³u Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego i wspó³praca z Instytutem Neurologicznym w Montrealu

ny wk³ad Fundacji Rockefellera we wspieranie naukipolskiej, szczególnie w bardzo trudnym okresie powo-jennym, i w tym miejscu podziêkowaæ w³adzom Fun-dacji za przyznane pracownikom kliniki stypendia.

Piœmiennictwo

1. Choróbski J., Penfield W. Cerebral vasodilator nerves and theirpathway form the medulla oblongata. Arch Neurol Psychiatry1932; 28: 1257-1289.

2. Stêpieñ L., Cordeau J.P., Rasmussen Th. The effect of temporallobe and hippocampal lesions on auditory and visual recentmemory in monkeys. Brain 1960; 83: 470-489.

3. Stêpieñ L., Cordeau J.P. Memory in monkeys for compoundstimuli. Am J Psychol 1960; 73: 388-395.

4. Bacia T., Jasper H., Reid J. Somatosensory and visual evokedresponses in patients with epilepsy. EEG Clin Neurophysiol 1965;18: 718.