ALINA KLOCEK

PŁOCKA RAFINERIA I PETROCHEMIA

W LATACH 1959-2000 m o n o g r a f i a

PŁOCK 2010

1

Zdjęcia z prywatnych zbiorów Haliny Płuciennik i Archiwum Stowarzyszenia Płockich Naftowców ISBN 978-83-62081-96-7 Wydawca: P.P.-H. „DRUKARNIA” Sp. z o.o. Skład, druk, oprawa: P.P.-H. „DRUKARNIA” Sp. z o.o. Sierpc, tel./fax: 24 275-19-35

2

SPIS TREŚCI WSTĘP ..............................................................................................................................................5 Rozdział 1. Powstanie i rozwój Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w latach 1959-1989. Wpływ Zakładów na rozwój miasta ............................................................. 9 1.1. Uwarunkowania lokalizacji MZRiP w Płocku ........................................................................... 9 1.2. Budowa kompleksu chemicznego i innych zakładów do 1964 roku ........................................ 10 1.3. Produkcja rafineryjna i petrochemiczna ................................................................................... 12 1.4. Wpływ MZRiP na rozwój miasta ............................................................................................. 14 1.4.1. Gwałtowny wzrost liczby mieszkańców ........................................................................ 14 1.4.2. Rozwój budownictwa mieszkaniowego i towarzyszącej infrastruktury.......................... 15 1.4.3. Kształcenie kadr dla potrzeb przemysłu chemicznego ................................................... 17 1.4.4. Płock - centrum rozwoju społecznego ............................................................................ 20 Rozdział 2. MZRiP w pierwszych latach transformacji ustrojowej (1989-1992) ......................................... 23 2.1. Podjęcie działań związanych z komercjalizacją przedsiębiorstwa ........................................... 23 2.2. Powołanie generalnego dyrektora MZRiP ................................................................................ 25 2.3. Samodzielne kierowanie kompleksem rafineryjno-petrochemicznym ..................................... 25 2.3.1. Określenie potrzeb w zakresie modernizacji i budowy nowoczesnych instalacji .......... 25 2.3.2. Założenia programu ochrony środowiska ...................................................................... 27 2.3.3. Struktura nakładów finansowych (źródła finansowania) ............................................... 30 2.3.4. Zadania marketingowe przedsiębiorstwa ....................................................................... 31 Rozdział 3. Przekształcenia MZRiP w latach 1993 - 1998 .............................................................................. 33 3.1. Utworzenie Jednoosobowej Spółki Skarbu Państwa ................................................................ 33 3.2. Nowoczesne zarządzanie i restrukturyzacja przedsiębiorstwa ................................................. 34 3.2.1. Program działań dla restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A. ...................................... 34 3.2.2. Powołanie zespołów odpowiedzialnych za realizację programu ................................... 43 3.2.3. Powołanie spółek handlowych ....................................................................................... 44 3.3. Realizacja własnego Programu rozwoju .................................................................................. 46 3.3.1. Modernizacja i budowa proekologicznych instalacji ..................................................... 46 3.3.2. Strategia rozwoju rynku ................................................................................................. 47 3.3.3. Inwestycje kapitałowe .................................................................................................... 48 3.3.4. Działania na rzecz prywatyzacji ..................................................................................... 51 3.4. Petrochemia Płock S.A. a Unia Europejska .............................................................................. 55 3.4.1. Dostosowanie jakości produktów do zachodnich parametrów ....................................... 55 3.4.2. Realizacja Ekologicznego Programu Dostosowawczego oraz Programu

„Odpowiedzialność i Troska” („Responsible Care”) ..................................................... 56 3.4.3. Działania na rzecz fundacji „Polska dla Europy” ........................................................... 60 3.5. Aspekty sponsoringu wielu sfer życia społecznego kraju ........................................................ 60

3

Rozdział 4. Działalność Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A. w końcu XX wieku ....................... 65 4.1. Powołanie Polskiego Koncernu Naftowego S.A. 4.1.1. Inkorporacja Centrali Produktów Naftowych S.A. do Petrochemii Płock S.A. ............. 65 4.1.2. Prywatyzacja i zmiany własnościowe Koncernu ........................................................... 67 4.2. Rola Koncernu w kraju i w Europie ......................................................................................... 69 4.2.1. Działalność handlowa i produkcyjna .............................................................................. 69 4.2.2. Kontynuacja inwestycji i programów ekologicznych .................................................... 72 4.2.3. Grupa Kapitałowa PKN ORLEN S.A. ........................................................................... 73 4.2.4. Patronat nad wydarzeniami w regionie, w kraju i zagranicą .......................................... 74 Rozdział 5. Wpływ Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych na rozwój regionu płockiego .......................................................................................................... 77 5.1. Zurbanizowanie społeczeństwa Płocka i jego okolic ............................................................... 77 5.2. Wzrost aktywności Towarzystwa Naukowego Płockiego i Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku ................................................................................................................................... 83 5.3. Ośrodek Kultury i Sztuki Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych

w Domu Technika ..................................................................................................................... 89 5.4. Zaangażowanie pracowników na rzecz regionu ....................................................................... 93 Rozdział 6. Aktywność społeczno - zawodowa kadry płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego ...................................................................................................... 97 6.1. Wyspecjalizowana kadra i rozwój różnorodnych form szkolenia pracowników ..................... 97 6.2. Działalność Oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego

w Płocku ................................................................................................................................. 103 6.3. Powstanie i działalność Towarzystwa Przyjaciół Petrochemii Płock S.A.

(Stowarzyszenie Płockich Naftowców) w latach 1994-2001 ................................................. 106 6.4. Zaangażowanie w tworzenie Płockiego Parku Przemysłowo-Technologicznego .................. 107 Podsumowanie .............................................................................................................................. 111 Załączniki ...................................................................................................................................... 119 Wykaz źródeł i literatury ............................................................................................................. 129

- źródła archiwalne ................................................................................................................. 129 - źródła drukowane ................................................................................................................. 129 - źródła prawa ......................................................................................................................... 130 - prasa ..................................................................................................................................... 130 - druki zwarte .......................................................................................................................... 131 - artykuły w czasopismach i wydawnictwach ciągłych .......................................................... 132 - witryny internetowe ............................................................................................................. 136

Spis tabel ....................................................................................................................................... 137

4

Spis zdjęć ....................................................................................................................................... 139

W S T Ę P

Przypadająca w 2009 roku pięćdziesiąta rocznica powołania Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych to doskonała okazja do przypomnienia dziejów największego polskiego kompleksu chemicznego, którego działalność przyczyniła się do zmiany charakteru miasta Płocka z typowo administracyjnego w przemysłowy oraz przekształcenia rolniczego charakteru województwa płockiego na przemysłowo-rolniczy. To także możliwość ukazania dorobku kilku pokoleń pracowników płockiej rafinerii i petrochemii, którzy szczególnie zasłużyli na słowa uznania i podziękowania za wpływ w rozwój firmy, która obecnie znajduje się w pierwszej dziesiątce - niektóre źródła podają, że nawet w pierwszej piątce - wśród największych, najnowocześniejszych i najaktywniejszych tego typu obiektów w Europie. Od 1999 roku płocki kompleks rafineryjno-petrochemiczny funkcjonuje jako Główny Zakład Produkcyjny Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN Spółka Akcyjna. W związku z tym do rąk Państwa trafia okolicznościowe opracowanie historii Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych.

Uchwała Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 5 stycznia 1959 roku o zlokalizo- waniu w Płocku zakładu przetwarzającego ropę naftową zaowocowała rozpoczęciem od podstaw budowy zakładu, wraz z dziesiątkami uruchamianych od zera przedsiębiorstw, ich kadrą techniczną i administra- cyjną oraz całą towarzyszącą temu przedsięwzięciu infrastrukturą. Stopniowo zakład rozrastał się nie tylko pod względem technologicznym, wymuszonym postępem technicznym i potrzebami kraju, ale również organizacyjno-prawnym, związanym ze zmianami ekonomicznymi kraju po transformacji ustrojowej.

Płocki kompleks rafineryjno-petrochemiczny w latach 1959-1992 działał jako przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne. Następnie od 1993 roku, przez pięć lat, był spółką akcyjną pod nazwą Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne Spółka Akcyjna, która mogła używać skrótu - Petrochemia Płock S.A. W 1999 roku ponownie zmieniono nazwę płockiego kompleksu chemicznego na Polski Koncern Naftowy Spółka Akcyjna, który po połączeniu z Centralą Produktów Naftowych S.A. został największym polskim producentem i dystrybutorem paliw oraz jedynym wytwórcą wybranych produktów petrochemicznych. Od 2000 roku Polski Koncern Naftowy ORLEN Spółka Akcyjna znalazł się w gronie pionierów produkujących benzyny ekologiczne w skali Europy, stał się liderem polskiej gospodarki bardzo wrażliwym na potrzeby i oczekiwania odbiorców.

Dotychczas ukazały się dwie monografie historyczne poświęcone Mazowieckim Zakładom Rafineryjnym i Petrochemicznym działającym jako przedsiębiorstwo państwowe: Petrochemia a rozwój Płocka autorstwa Jakuba Chojnackiego (wyd. I 1976, wyd. II 1977) oraz album wydany w 1986 roku przez MZRiP p.t. Płocka Petrochemia w latach 1960-1985 pod redakcją Wiesława Końskiego.

Książka, którą Państwu dedykuję, ukazuje charakter przemian niezwykłego, wielkiego i jedynego polskiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego oraz jego rolę w Płocku i regionie, podczas zmieniających się warunków politycznych i społeczno-gospodarczych, w czterech przedziałach czasowych: - pierwszy obejmuje lata 1959-1989, związane z działalnością przedsiębiorstwa państwowego Mazo-

wieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w warunkach gospodarki scentralizowanej; - drugi odnosi się do lat 1990-1992, czyli pierwszych lat likwidacji systemu nakazowo-

rozdzielczego, podczas których rozpoczął się proces usamodzielniania przedsiębiorstwa już nie państwowego, ale jeszcze nie sprywatyzowanego;

- trzeci to powstanie i rozwój Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych Spółka Akcyjna używająca skrótu Petrochemia Płock S.A. w warunkach gospodarki rynkowej w latach 1993-1998;

5

- czwarty przypomina lata 1999-2000, czyli początki tworzenia narodowego koncernu paliwowego. Monografia MZRiP charakteryzuje postawy wyspecjalizowanej kadry i pracowników

płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego wobec wyzwań stojących przed nimi w poszczególnych etapach jego działalności. Na uwagę zasługuje fakt, iż właściwie ukierunkowany wysiłek i podjęty w odpowiednim czasie umożliwił samodzielne funkcjonowanie przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej oraz przyczynił się do różnorodnych istotnych zmian pozwalających na wzrost efektywności gospodarowania, a także doprowadził do jego konkurencyjności na rynku krajowym i zagranicznym. Bardzo szybkie wprowadzenie unikatowych technicznie rozwiązań w skali świata możliwe było przede wszystkim dzięki zaangażowaniu pracowników płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego, którzy chętnie uczyli się obsługi i eksploatacji nowych instalacji.

Nowoczesne rozwiązania technologiczne i organizacyjne to wielka zasługa fachowej kadry, która nie traciła kontaktu z najlepszymi zdobyczami techniki światowej, nawet w czasach trudności gospodarczych. Działalność tej kadry nie ograniczała się do obowiązków związanych stricte z pracą na terenie Zakładu. Znaczna grupa pracowników MZRiP aktywnie udzielała się społecznie w ramach struktur płockiego oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego oraz Towarzystwa Przyjaciół Petrochemii Płock S.A. - w 2001 roku nastąpiła zmiana nazwy tej organizacji na Stowarzyszenie Płockich Naftowców. Wielu z nich zaangażowanych było w misję tworzenia wokół kompleksu rafineryjno-petrochemicznego Płockiego Parku Przemysłowo-Technologicznego.

Monografia Płocka Rafineria i Petrochemia w latach 1959-2000 to całościowe opracowanie historyczne dotyczące powołania, budowy, uruchomienia produkcji, rozbudowy i modernizacji Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w latach 1959-2000. Jej napisanie było możliwe przede wszystkim dzięki wykorzystaniu dokumentów, które znajdują się w Archiwum Zakładowym PKN ORLEN S.A. oraz raportów rocznych firmy, artykułów własnych publikowanych m.in. w Biuletynie miasta Płocka, Tygodniku Płockim, Petro-Echu – tygodniku Petrochemii Płock S.A., Notatkach Płockich – kwartalniku Towarzystwa Naukowego Płockiego. Uzupełnieniem materiałów archiwalnych stały się wywiady, które przeprowadzałam z pracownikami płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego, a przede wszystkim z seniorami obecnie emerytowanymi pracownikami Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A.

Książka p.t. Płocka Rafineria i Petrochemia w latach 1959-2000 liczy sześć rozdziałów, które chronologicznie prezentują poszczególne etapy związane z budową, uruchomieniem produkcji i rozwojem płockiego kompleksu chemicznego oraz jego wpływem na sytuację społeczną i gospodarczą na Mazowszu Płockim.

W rozdziale I przypomniano dzieje Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w latach 1959-1989. Szczególną uwagę zwrócono na uwarunkowania lokalizacji zakładów chemicznych w Płocku wynikające z polityki wewnętrznej i międzynarodowej ówczesnych władz partyjnych. Scharakteryzowano rodzaj i wielkość produkcji, którą określały poszczególne plany pięcioletnie i decyzje podejmowane przez władze państwowe w ramach systemu nakazowo-rozdzielczego. Ponadto uwzględniono wpływ MZRiP na powstawanie innych zakładów przemysłowych, niezbędnych przy budowie płockiego kompleksu chemicznego, oraz zmiany w dotychczasowym charakterze Płocka i okolic.

W rozdziale II opisano MZRiP w pierwszych latach transformacji ustrojowej do 1992 roku. W tym czasie wielkim zmianom w kraju towarzyszyły zmiany w Płocku, kiedy m.in. podjęto działania rozpoczynające komercjalizację kompleksu rafineryjno-petrochemicznego. Po raz pierwszy w dziejach przedsiębiorstwa Komisja Konkursowa powołała generalnego dyrektora, który wraz z zespołem pracowników dostrzegających konieczność niezbędnych reform, rozpoczął samodzielne kierowanie MZRiP. Określono potrzeby kompleksu chemicznego w zakresie modernizacji i budowy proekologicznych instalacji, ustalono źródła finansowania oraz zadania marketingowe przedsiębiorstwa. Zaproponowano program przebudowy całej firmy tak, aby mogła rozwijać się na wolnym rynku.

Rozdział III prezentuje dzieje Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych Spółka Akcyjna, skrót Petrochemia Płock S.A., w latach 1993-1998, czyli od powstania, poprzez lata dynamicznego rozwoju, aż do momentu połączenia z Centralą Produktów Naftowych S.A. W ramach przygotowań do gospodarki rynkowej dotychczasowe przedsiębiorstwo państwowe MZRiP zostało przekształcone w spółkę akcyjną, a także z typowo produkcyjnego w firmę produkcyjno-handlową.

6

Systematycznie wprowadzono nowoczesne zarządzanie i restrukturyzację przedsiębiorstwa. Mimo braku pomocy ze strony państwa rozpoczęto realizację ustalonego „Programu rozwoju na lata 1992-2000” w oparciu o własne środki i kredyty. Dostrzegając wówczas konieczność natychmiastowych zmian w obliczu wolnego rynku, samodzielnie uporano się z bardzo trudną sytuacją finansową i przeprowadzono gruntowną modernizację oraz wybudowano nowe proekologiczne instalacje, dzięki którym dostosowano jakość produktów do zachodnich parametrów. Opracowano strategie rozwoju rynku i tworzenia inwestycji kapitałowych. Ponadto podejmowano działania zmierzające do integracji z Unią Europejską.

W rozdziale IV ukazano rolę i miejsce płockiej rafinerii i petrochemii w ramach działalności Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN Spółka Akcyjna na przełomie XX i XXI wieku, który rozwijał się w kierunku międzynarodowej firmy handlowo-produkcyjnej.

Rozdział V przedstawia wpływ Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych na rozwój w regionie płockim. Zlokalizowanie w Płocku największego i najnowocześniejszego polskiego kompleksu chemicznego przyczyniło się do przekształcenia lokalnej i bardzo tradycyjnej, rolniczej społeczności w nowoczesne zurbanizowane społeczeństwo. Nastąpił znaczący wzrost zamożności mieszkańców Płocka i okolic, które wyróżniały się ożywieniem gospodarczym poprzez budowę nowych zakładów przemysłowych, m.in. w Gostyninie, Kutnie, Łęczycy i Żychlinie. W związku z napływem do Płocka kadry z wyższym wykształceniem podejmującej pracę w MZRiP, znacznie uaktywniło swoją działalność Towarzystwo Naukowe Płockie i jego nowe oddziały. Ośrodek Kultury i Sztuki Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych działający w Domu Technika w Płocku odegrał znaczącą rolę w kształceniu zainteresowań muzycznych, kultywowaniu tradycji ludowej, upowszechnianiu fotografii, plastyki, propagowaniu czytelnictwa wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z Płocka i okolic.

Przykłady zaangażowania pracowników MZRiP na rzecz regionu to przede wszystkim prace związane z odbudową Zespołu Pałacowo-Parkowego w Srebrnej i Parku na Zdunach w Płocku.

Ludziom płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego został poświęcony rozdział VI. Zwrócono uwagę na fakt, iż bardzo szybkie wprowadzanie unikatowych technicznie rozwiązań w skali świata, możliwe było także dzięki ogromnemu zaangażowaniu pracowników firmy, którzy chętnie uczyli się obsługi i eksploatacji nowych instalacji. To sukces wielkiej roli fachowej kadry, która nie traciła kontaktu z techniką światową oraz doprowadziła do odtworzenia potencjału technicznego, dzięki czemu produkcja stała się bardziej efektywna, tańsza i z mniejszym wpływem na środowisko. Ponadto opracowano strategie rozwoju rynku i tworzenia inwestycji kapitałowych. Znaczna grupa pracowników płockiej rafinerii i petrochemii uczestniczyła w pracach oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego oraz Towarzystwa Przyjaciół Petrochemii Płock S.A. – obecnie jest to Stowarzyszenie Płockich Naftowców. Wielu z nich zaangażowanych było w misję tworzenia Płockiego Parku Przemysłowo-Technologicznego.

Wiedza, umiejętności, zaangażowanie i entuzjazm pracowników z długim stażem pracy w Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych zostały docenione. Ogółem w latach 1969-1999 wyróżniono 337 osób odznaką „ZASŁUŻONY PRACOWNIK PETROCHEMII”, a w 2000 roku 20 osób otrzymało tytuł „WYRÓŻNIONY PRACOWNIK PKN ORLEN S.A.”

Należy pamiętać, iż wśród zasłużonych są pracownicy ponad 30 biur projektowych, kilkunastu instytutów i uczelni, kilkudziesięciu firm wykonawczych, kilkuset dostawców maszyn i urządzeń oraz wielu innych instytucji i organizacji. Wdzięczność należy się tym wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego wyjątkowego dzieła, tej największej i niezwykłej polskiej firmy rafineryjno-petrochemicznej.

Najnowsza historia tysiącletniego Płocka - niegdyś znaczącego grodu, stolicy państwa polskiego - rozpoczyna się od pojawienia Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych, których pracownicy w istotny sposób przyczynili się do przekształcenia wizerunku współczesnego miasta w potężne „zagłębie rafineryjno-petrochemiczne”, które otrzymało miano stolicy polskiej chemii.

Alina Klocek Płock, 2009.

7

MZRiP. Brama nr 1 podczas budowy w 1963 r.

MZRiP. Budowa Centralnych Warsztatów

8

ROZDZIAŁ I

Powstanie i rozwój Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w latach 1959-1989 Wpływ Zakładów na rozwój miasta

1. 1. Uwarunkowania lokalizacji MZRiP w Płocku

Intensywnie rozwijająca się po zakończeniu drugiej wojny światowej gospodarka polska potrzebowała coraz więcej produktów naftowych. Zwłaszcza rozwój przemysłu i motoryzacji potrzebował większych ilości paliw i różnorodnych materiałów do produkcji. Przerób ropy w działających wówczas krajowych rafineriach przekraczał zaledwie jeden milion ton rocznie, a import paliw sięgał dwóch trzecich ich zużycia. W związku z tym w 1954 roku pojawiła się w Polsce idea budowy nowej VI rafinerii - obok działających rafinerii: Jasło (od 1888 roku), Jedlicze (od 1902 roku), Glink Mariampolski (od 1886 roku), Trzebinia (od 1895 roku), Czechowice (od 1907 roku) - dla zmniejszenia uzależnienia rozwoju gospodarki od importu produktów ropopochodnych.

W latach pięćdziesiątych XX wieku czternaście różnych miejscowości, takich jak Płock, Konin, Koło, Ostrołęka, Tczew, Siedlce, Wyszogród, Łuków, Małkinia, Węgrów, Wyszków, Lubartów, Warka, Puławy, intensywnie zabiegało o usytuowanie na ich terenie kompleksu zautomatyzowanych wytwórni produkcyjnych rafineryjnych i petrochemicznych. Ostatecznie 5 stycznia 1959 roku zapadła decyzja o lokalizacji zakładu przerobu ropy naftowej w Płocku – Radziwie. Jednak po wnikliwym przeanalizowaniu warunków środowiska naturalnego, kosztów budowy samego zakładu oraz nakładów na rozwój miasta i inwestycji towarzyszących, ostatecznie zakład ten usytuowany został na terenach położonych na prawy brzegu Wisły, we wsi Biała Nowa, położonej na północny wschód od Płocka. (Od ratusza miejskiego jest 4,4 km do najbliższej bramy przedsiębiorstwa, a do jego centrum administracyjnego – 7 km). Następnie z dniem 1 grudnia 1959 roku utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą „Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w budowie”, które rozpoczęło swoją oficjalną działalność po zarejestrowaniu 27 stycznia 1960 roku. Od tej chwili przedsiębiorstwo to występowało jako inwestor bezpośredni budowy nowoczesnego płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego.

Ustalono termin realizacji na lata 1959-1965, a koszt tej inwestycji oszacowano na około 30 mld złotych w okresie trzech pięciolatek (1961-1975). Wiele różnorodnych czynników przesądziło o lokalizacji Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku. Dwanaście czynników o charakterze technicznym, ekonomicznym i społecznym, decydujących o lokalizacji w Płocku kompleksu rafineryjno petrochemicznego to: - położenie Płocka nad Wisłą - przemysł chemiczny potrzebuje ogromnych ilości wody; około

4-5 ton na 1 tonę ropy, a rzeka Wisła stanowi naturalne źródło zaopatrzenia w wodę, - odprowadzanie ścieków przemysłowych do dużego zbiornika z przepływem wody, jakim jest rzeka

Wisła, - położenie na trasie rurociągu naftowego „Przyjaźń”, w Płocku zlokalizowano siedzibę

Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągu Naftowego „Przyjaźń”,

9

- korzystne położenie geograficzne (prawie centralne) miasta w kraju, które pozwoli na bardziej ekonomiczny transport produktów naftowych na terenach centralnych i północnych oraz części wschodnich i zachodnich województw. MZRiP stały się prawie wyłącznym dostawcą produktów naftowych dla żeglugi morskiej i portów,

- dążenie do likwidacji zacofania gospodarczego i kulturalnego Mazowsza (województwa warszawskiego),

- gospodarcze wykorzystanie arterii wodnej – Wisły, - istnienie nadwyżek i rezerw siły roboczej, - konfiguracja terenu, słabe piaszczyste gleby i łatwość wywłaszczenia, - właściwa róża wiatrów – 80% wiatrów to wiatry północno - zachodnie, chroniąca miasto przed

zanieczyszczeniami atmosfery przez MZRiP, - zaplecze urbanistyczne i kulturalne oraz stosunkowo niski koszt osiedlenia jednego mieszkańca, - dążenie do zahamowania dysproporcji między nadmiernym wzrostem miast największych

i rozwojem miast małych oraz do przyśpieszenia wzrostu miast średniej wielkości, - dążenie do stworzenia nowego przestrzennego rozmieszczenia przemysłu w Polsce.

Przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą „Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne – w budowie” zostało utworzone na podstawie Zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego z dnia 29 grudnia 1959 roku. Siedzibą przedsiębiorstwa było miasto Płock, przedmiotem działalności w początkowym okresie było prowadzenie budowy zakładów rafineryjnych i petrochemicznych, a następnie ich eksploatacja. Zwierzchni nadzór nad przedsiębiorstwem sprawował Minister Przemysłu Chemicznego przez Zjednoczenie Przemysłu Rafinerii Nafty. Zarządzenie w sprawie utworzenia Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych było kilkakrotnie zmieniane. Do ważniejszych decyzji zalicza się tą z 11 sierpnia 1965 roku, na mocy której Minister Przemysłu Chemicznego zmienił nazwę przedsiębiorstwa na „Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne”. Zmieniono również przedmiot działalności przedsiębiorstwa, które obejmowało przeróbkę ropy naftowej na paliwa, oleje smarowe i asfalty oraz przetwarzanie gazów rafineryjnych, benzyn i innych węglowodorów na półprodukty oraz detergenty i tworzywa sztuczne.

W dniu 26 października 1971 roku Minister Przemysłu Chemicznego w drodze zarządzenia zmienił po raz kolejny przedmiot działalności MZRiP, który od 1 stycznia 1972 roku obejmował przeróbkę ropy na produkty naftowe oraz produkcję petrochemiczną. Od tego dnia zwierzchni nadzór nad przedsiębiorstwem zaczął sprawować Minister Przemysłu Chemicznego przez Zjednoczenie Przemysłu Rafineryjnego i Petrochemicznego „Petrochemia”.

1.2. Budowa kompleksu chemicznego i innych zakładów do 1964 roku

Pierwszy szczegółowy program budowy Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych został zatwierdzony Uchwałą Nr 419/60 Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 8 grudnia 1960 roku. Całość budowy podzielono wówczas na dwa etapy, określając czas budowy na lata 1960-1970. Pierwszy etap zakładał roczny przerób ropy na dwa miliony ton, a drugi - na sześć milionów ton.

W 1960 roku rozpoczęły się prace związane z budową płockiego zespołu fabryk chemicznych, w tym przygotowanie dokumentacji, wywłaszczenie terenu. Wywłaszczeniu poddano 70 gospodarstw rolnych położonych na piaszczystych gruntach głównie IV - VI klasy, rolnicy otrzymali grunty i gospodarstwa zamienne. Według założeń ten nowy kompleks przemysłowy miał składać się z części rafineryjnej i petrochemicznej, kilku instalacji i centralnych warsztatów. Do realizacji zadań inwestycyjnych powołano w Płocku z dniem 1 stycznia 1960 roku Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego „Petrobudowa”, które jako firma ogólno-budowlana stała się generalnym wykonawcą zarówno Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych jak i rozbudowy miasta. Po zorganizowaniu zaplecza i zakładów produkcji

10

pomocniczej, czyli centralnej betonowni, zbrojarni, prefabrykacji, stolarki, bazy sprzętu, już w lutym 1960 roku „Petrobudowa” rozpoczęła pracę na terenie płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego, a nieco później - budowę pierwszych budynków mieszkalnych dla załogi. Przedsiębiorstwo rozwijało się szczególnie intensywnie w pierwszych dwóch latach. Kompletowanie pracowników rozpoczęto, werbując ludzi z Płocka i jego regionu. W pierwszym okresie z Płocka pochodziło 28 % robotników, z powiatu płockiego - 25% oraz z innych rejonów kraju - 47 %. Cechą charakterystyczną był młody wiek załogi, wynoszący średnio 27 lat. Wykwalifikowani robotnicy stanowili zaledwie 34%. W związku z tym dla pozostałych pracowników wprowadzane były intensywne szkolenia.

Na placu budowy płockiego kompleksu rafineryjnego i petrochemicznego po raz pierwszy stosowano wiele różnorodnych nowoczesnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych. W związku z tym systematycznie przybywało przedsiębiorstw budowlano-montażowych, których liczba doszła do 30. W Płocku utworzono samodzielne zakłady wykonawcze, na bazie kierownictw przedsiębiorstw z innych miast, takie jak Płockie Przedsiębiorstwo Konstrukcji Stalowych Urządzeń Przemysłowych „Mostostal”, Przedsiębiorstwo Robót Termoizolacyjnych i Antykorozyjnych „Izokor - Instal” i Płockie Przedsiębiorstwo Transportowo-Sprzętowe Budownictwa. Po trzech latach budowa wkroczyła w decydującą fazę: zakończono roboty budowlano – montażowe w obiektach Destylacji Rurowo - Wieżowej I, Reformingu I, Oksydacji Asfaltów oraz szeregu obiektów pomocniczych.

W 1960 roku, równolegle z budową Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych, rozpoczęto budowę polskiego odcinka rurociągu „Przyjaźń”. W dniu 21 kwietnia 1964 roku ropa zaczęła wypełniać zbiorniki zakładów. W III kwartale tego samego roku oddano do użytku także zbiorniki magazynowe, stację utylizacji gazów, a w IV kwartale w oparciu o licencję włoską zakończono budowę Reformingu II i otrzymano pierwsze tony paliw. Do końca 1975 roku wybudowano i oddano do eksploatacji 31 instalacji produkcji podstawowej oraz 63 obiekty ogólnozakładowe, m.in. cztery jednostki destylacji rurowo-wieżowej, cztery wytwórnie reformingowe, kraking katalityczny, pięć linii oksydacji asfaltów, blok olejów smarowych, trzy linie wytwarzania siarki, blok etylenowy, butadien, polietylen wysokociśnieniowy, polipropylen, blok aromatów (benzen, toluen, paraksylen, ortoksylen), ciepłownię z 3 kotłami o wydajności 320 ton pary/godz. i 3 kotłami po 420 ton pary/godz. Ukoronowaniem tych inwestycji było oddanie w końcu 1970 roku instalacji butadienu, a w 1974 roku wytwórni polipropylenu – najtrudniejszych technologicznie obiektów polskiej chemii.

Ważny etap rozwoju w historii Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych obejmował lata 1976-1980. W ramach chemizacji gospodarki narodowej wybudowano i uruchomiono wówczas kompleks Olefin II na licencji japońskiej, produkujący półprodukty przerabiane na tworzywa sztuczne oraz wytwórnię polipropylenu, polietylenu, tlenku etylenu i glikolu. Na inwestycje przeznaczane były znaczne kwoty, m.in. w 1984 roku wydatkowano z zakładowego funduszu rozwoju 1 350 mln złotych, z czego 340 mln złotych przeznaczono na inwestycje ochrony środowiska, tj. około 17,5 % nakładów.

Do końca 1975 roku w płockim kompleksie rafineryjno-petrochemicznym zainwestowano 26,4 mld zł, w tym 3,9 mld zł przeznaczono na inwestycje towarzyszące i partycypację w inwestycjach miejskich. Do końca 1975 roku Zakłady przerobiły 67,4 mln ton ropy, a produkcja całego zespołu fabryk chemicznych osiągnęła wartość 47,5 mld zł, przy przeciętnym zatrudnieniu 8317 pracowników, zapewniając Mazowieckim Zakładom Rafineryjnym i Petrochemicznym pierwsze miejsce w kraju.

Budowa, a następnie rozbudowa płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego przyczyniły się do bardzo szybkiego rozwoju przedsiębiorstw związanych z budownictwem, a wśród nich Zakładów Stolarki Budowlanej. Rozwijał się także przemysł maszynowo – metalowy. Fabryka Maszyn Żniwnych, zatrudniająca w połowie lat siedemdziesiątych 2800 pracowników, podjęła produkcję nowych samobieżnych kombajnów zbożowych „Bizon” i „Super Bizon”, które zostały opracowane przez polskich specjalistów i wykazywały niezwykłe walory użytkowe.

Inwestycje realizowane w Płocku od 1961 roku spowodowały dalszy szybki rozwój Stoczni Rzecznej w Płocku – Radziwiu, która stała się największą nowoczesną stocznią śródlądową w Polsce produkującą tabor rzeczny obejmujący m.in. zbiornikowce, pchacze, szalandy, promy i barki . W 1975

11

roku na zamówienie francuskiej firmy „Samara” wykonano największe jednostki, jakie opuściły w tym czasie pochylnie polskich stoczni rzecznych.

Pod koniec 1972 roku działało w Płocku 12 przedsiębiorstw przemysłu kluczowego, jedno przedsiębiorstwo państwowego przemysłu terenowego, 10 przedsiębiorstw budowlano-montażowych, 8 przedsiębiorstw gospodarki komunalnej, 7 przedsiębiorstw handlowych, 7 spółdzielni pracy, 2 spółdzielnie inwalidzkie, 4 inne spółdzielnie, 307 zakładów przemysłowych oraz wiele mniejszych zakładów pracy. O wysokim wskaźniku uprzemysłowienia Płocka świadczy fakt, że przeciętna liczba zatrudnienia w przedsiębiorstwach przemysłu kluczowego była w tym czasie prawie dwukrotnie wyższa od przeciętnej krajowej. W ciągu dwunastu lat obszar miasta powiększył się nawet o 67 %, czyli z 31,0 km kwadratowych w 1960 roku do 51, 9 km kwadratowych w 1972 roku. To wszystko doprowadziło do rozbudowy infrastruktury komunalnej i społecznej. Budowa Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych oraz innych zakładów przemysłowych spowodowała tworzenie tysięcy nowych miejsc pracy w Płocku. Pociągnęło to za sobą migrację około 3-4 tysięcy osób z powiatu płockiego, gostynińskiego i sierpeckiego.

1.3. Produkcja rafineryjna i petrochemiczna

Dnia 17 sierpnia 1964 roku około godziny 19-tej do zbiorników magazynowych wpłynęły pierwsze tony benzyny, oleju napędowego i oleju opałowego. Pierwsza Destylacja Rurowo-Wieżowa rozpoczęła normalną pracę. Zastosowanie najnowocześniejszych procesów rafineryjnych w Płocku zapewniło otrzymanie wysokiej jakości benzyn i innych produktów rodzimej produkcji. W tym samym roku uruchomiono pierwszą w Polsce instalację do katalitycznego reformowania benzyn motorowych - Reforming I oraz oddano do eksploatacji Oksydację Asfaltów i Fabrykę Bębnów. Wiosną 1965 roku uruchomiono również pierwszą w polskim przemyśle rafineryjnym instalację do hydroodsiarczania olejów napędowych. W latach 1966-1969 uruchomiono pierwsze obiekty w części petrochemicznej. Na instalacji Fenolu i Acetonu dnia 25 lutego 1968 roku otrzymano pierwszy kumen dobrej jakości. W 1970 roku na Wytwórni Olefin I wyprodukowano pierwsze ilości etylenu, co pozwoliło uruchomić instalację tlenku etylenu, glikoli, polietylenu, polipropylenu. Od tego czasu Płock faktycznie i zgodnie z założeniami stał się „stolicą polskiej petrochemii”.

Prowadzona systematycznie rozbudowa płockiej rafinerii umożliwiła stopniowe powiększanie zdolności przerobowej ropy oraz spowodowała, że do maja 1974 roku przerobiono 50 mln ton ropy, a w 1978 roku - 100 mln. Natomiast tak duże tempo wzrostu przerobu ropy pozwoliło na wyprodukowanie do końca 1979 roku 20 mln ton benzyny, 1,5 ton olejów smarowych, 7 mln ton asfaltów, 417 tys. ton polimerów oraz 1,7 ton rozpuszczalników i surowców do syntez chemicznych. Instalacje wybudowane i oddane do eksploatacji w latach 1965-1984 zasługujące na szczególną uwagę, to przede wszystkim: - Fluidalny Kraking Katalityczny I, który umożliwił pogłębiony przerób ropy przy uzysku białych

produktów 72,5 %, w tym 23,3 % benzyny; - Fluidalny Kraking Katalityczny II, w którym dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych procesów,

urządzeń i rozwiązań technicznych osiągano bardzo wysoki uzysk produktów białych (benzyny, paliwa lotnicze, olej napędowy) tj. 87, 5 % w tym 50, 3 % benzyny;

- Wytwórnia Olefin II o zdolności 5-krotnie przewyższającej zdolność Wytwórni Olefin I. Sukcesywnie powiększano między innymi produkcję: polietylenu, polipropylenu, tlenku etylenu, glikoli. Dzięki temu zapoczątkowano także intensywny rozwój przemysłu petrochemicznego w innych krajowych zakładach. Etylen wysyłano do Zakładów Azotowych Włocławek, a polichlorek winylu, propylen do Zakładów Azotowych Kędzierzyn na tzw. „syntezę oxo”, tj. dla produkcji komponentów farb, lakierów i tworzyw sztucznych.

Wraz z rozwojem płockiego kompleksu instalacji rafineryjno-petrochemicznych znacznie

wzrosła w ciągu pierwszego dwudziestolecia liczba zatrudnionych w nim pracowników. W 1960 roku pracowało 141 osób, a w 1980 roku - 9252. W 1980 roku Mazowieckie Zakłady Rafineryjne

12

i Petrochemiczne w Płocku były największym krajowym przedsiębiorstwem przemysłu chemicznego, biorąc pod uwagę wartość: produkcji, akumulacji, zajmowany obszar i wartość majątku trwałego. W tym samym czasie ponad 10 % ropy przetwarzano na produkty petrochemiczne.

Płocka rafineria i petrochemia zaspokajały szybko wzrastające zapotrzebowanie na paliwa, oleje oraz surowce dla rozwijającego się nowoczesnego przemysłu chemicznego. Intensywną rozbudowę i sukcesywne uruchamianie nowych instalacji procesowych i towarzyszących prowadzono etapami do początku lat osiemdziesiątych. Uruchomienie w 1983 roku Instalacji Tlenku Etylenu i Glikolu Nr 2 zakończyło okres rozbudowy MZRiP. W projektowaniu i budowie brały udział renomowane firmy polskie i zagraniczne, co zapewniło wysoki poziom produkcji i dobrą jakość produktów. Zakupiono wiele zagranicznych licencji, know-how, projektów, wyposażenia technicznego, a także kompletnych obiektów produkcyjnych i pomocniczych. Zastosowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych pozwoliło na racjonalny, głęboki przerób ropy naftowej (ok. 30 % uzysk oleju opałowego, asfaltów i ciężkiej pozostałości). Pod koniec lat osiemdziesiątych zdolność przerobu osiągnęła 12,6 mln ton ropy rocznie, co zaspokajało w 90 % zapotrzebowanie krajowe na takie wyroby jak polietylen i etylen, w 80 % - na paliwa silnikowe, gazy płynne i oleje smarowe oraz w 65 % - na asfalty. Płocka Petrochemia była wyłącznym producentem m.in. takich towarów jak: polipropylen, butadien, tlenek etylenu, glikole etylenowe, fenol, aceton, p-ksylen, o-ksylen, benzen i toluen petrochemiczny. Produkowała około 90 rodzajów wyrobów transportowanych do odbiorców rurociągami, transportem kolejowym , samochodowym i odbieranych w Polsce przez 2000 zakładów. Część wyrobów eksportowana była do około 40 krajów Europy, Azji, Afryki i obu Ameryk. W cenach 1988 roku wartość produkcji osiągnęła 800 mld zł. MZRiP były przedsiębiorstwem zwartym pod względem technologicznym, terytorialnym i organizacyjnym, zatrudniały na koniec 1987 roku 8200 pracowników.

Tabela 1

Przerób ropy w Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku w latach 1964-1984

Lata Przerób ropy w tonach1964 460819 1965 2060117 1966 2192848 1967 2523211 1968 4111201 1969 5213905 1970 5724196 1971 6637765 1972 8237016 1973 9086546 1974 9530489 1975 11621766 1976 12220054 1977 12800719 1978 12866619 1979 12740264 1980 12700039 1981 10469803 1982 10200037 1983 10439332 1984 10387444

13

Tabela 2

Produkcja zakładów przemysłowych Płocka na tle woj. warszawskiego i kraju w latach 1960-1970 (w miliardach złotych)

Lata Płock Woj. warszawskie % Polska % 1960 1498,5 14965,5 10,0 484519,8 0,3 1961 1623,5 17103,2 9,5 534731,1 0,3 1962 1750,7 19034,9 9,2 580535,4 0,3 1963 1732,5 20765,6 8,3 612632,1 0,3 1964 2643,2 23926,9 11,0 669837,2 0,4 1965 5253,2 29027,6 18,1 730453,6 0,7 1966 5336,2 31832,8 16,8 784425,2 0,7 1967 6032,8 36407,9 16,6 851633,9 0,7 1968 9078,8 42251 21,5 931400 1,0 1969 11028 47931,9 23,0 1017546,6 1,1 1970 12041,4 52266,2 23,0 1103260,1 1,1

1.4. Wpływ MZRiP na rozwój miasta

1.4.1. Gwałtowny wzrost liczby mieszkańców

Uruchomienie w 1964 roku Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych przyczyniło się do przekształcenia Płocka w największy ośrodek przemysłowy w Polsce. Należy pamiętać, że jeszcze około 1860 roku Płock mógł się pochwalić jedynie młynami - pływakami na rzece Wiśle i Brzeźnicy, pięcioma cegielniami i dwoma piecami do wypalania wapna. Sytuacja ta w latach następnych tylko w niewielkim stopniu uległa zmianie i praktycznie przez cały wiek dziewiętnasty poza browarami, fabrykami rolniczymi, cegielniami i fabrykami zapałek nie było w Płocku zakładów o charakterze przemysłowym. Rozwój płockiego przemysłu, a zwłaszcza branży chemicznej nastąpił dopiero po zakończeniu II wojny światowej. Lokalizacja MZRiP w Płocku przyczyniła się do zmniejszenia dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów Polski oraz pozwoliła na uzyskanie optymalnej efektywności lokalizacyjnej przemysłu. Budowa tych zakładów zapoczątkowała drugi etap w dziejach powojennego Płocka.

W latach 1960-1970 intensywny rozwój gospodarczy - dynamiczny wzrost przemysłu, przede wszystkim rafineryjno-petrochemicznego oraz wielki rozwój ośrodka miejskiego – przyczynił się do znacznego przyspieszenia rozwoju ludności Płocka, której wzrost w tym czasie wyniósł około 67%, podczas gdy w minionym dziesięcioleciu wynosił tylko 37%. W początkowym okresie budowy MZRiP odnotowano bardzo wysoki stan zameldowania czasowego przekraczający w 1966 roku nawet 7 000 osób. Byli to ludzie w większości trwale związani z miastem poprzez pracę w płockim przemyśle naftowym. Mieszkali w hotelach i na kwaterach prywatnych, a do 1967 roku nie wliczano ich do stanu zaludnienia miasta. Tak duża migracja świadczyła o tym, że Płock stał się ośrodkiem przyciągającym ludzi z innych miejscowości Mazowsza i kraju.

Dzięki stworzeniu miejsc pracy w przemyśle i budownictwie wzrastała ilość ludności czynnej zawodowo: do 16325 osób w 1960 roku (w 1950 było ich 10026); do 36 820 osób w 1970 roku (stanowiło to 50,9% ogółu ludności) do 49384 osób w 1975 roku (stanowiło to 58,3% mieszkańców).

W tym czasie Płock, jako jedno z 79 miast wydzielonych w Polsce, osiągnął największy przyrost rzeczywisty ludności. W ciągu 10 lat wzrost ten wyniósł 69 %, tj. z 42798 – 1960 roku do 72336 w 1970 roku. Ponadto charakteryzował się najwyższymi w kraju nakładami inwestycyjnymi na jednego mieszkańca.

14

Tabela 3

Wzrost liczby pracowników zakładów przemysłowych Płocka w latach 1950-1970

Ludność Płocka Zatrudnionych Lata Ogółem Czynnych

zawodowo Przemysł MZRiP % w MZRiP

Obszar miasta (łącznie z Wisłą w ha)

1950 33 128 10 026 3600 0 0 2600 1960 42 798 16 325 6674 141 2,11 3118 1965 54 952 29 247 11502 3576 31,09 5194 1966 57 969 30 790 12109 3885 32,08 5194 1967 65 028 32 149 12614 4225 33,49 5194 1968 67 215 34 798 13880 5120 36,89 5194 1969 69 686 37 076 14164 5507 38,88 5194 1970 72 336 36 820 14870 5877 39,52 5194

1.4.2. Rozwój budownictwa mieszkaniowego i towarzyszącej infrastruktury

W związku z budową kombinatu rafineryjno-petrochemicznego przystąpiono do kompleksowej rozbudowy Płocka. Opracowany został regionalny i miejski plan zagospodarowania przestrzennego, jak również ustalenia potrzeb i niezbędnych limitów na poszczególne lata i etapy. Ponadto Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów 8 grudnia 1960 roku podjął dwie uchwały: Nr 419/60 w sprawie zatwierdzenia projektu wstępnego budowy Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku oraz Nr 420/60 w sprawie inwestycji towarzyszących w Płocku i jego rejonie w związku z budową Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych. Obydwie uchwały nie wyczerpały problematyki inwestycji towarzyszących, które obejmowały również m.in. obiekty kulturalno-oświatowe, ochronę zdrowia, szkolnictwo, sport, handel i usługi. W latach 1961-1965 zgodnie z Uchwałą nr 420/60 wybudowano m.in. 5 tysięcy izb mieszkalnych dla MZRiP, 150 dla CPN, 1600 dla kadry fachowców budowlanych, 5 szkół średnich, 3 szkoły podstawowe, jedno przedszkole, stadion, salę gimnastyczną, pawilon sportowy, przystań wioślarską, hotel „Petropol” i szpital na Winiarach (50 mln zł to partycypacja MZRiP). W ramach inwestycji towarzyszących przeznaczono fundusze na adaptację byłego opactwa benedyktyńskiego na siedzibę Muzeum Mazowieckiego oraz wyposażenie przychodni i apteki. Przy ul. Kobylińskiego 25 wybudowano Zespół Szkół Chemicznych (przygotowujący fachowców niezbędnych dla funkcjonowania MZRiP) wraz z internatem na 270 miejsc (działał przez dwadzieścia siedem lat do 1996 roku), stołówką dla 350 osób i salą gimnastyczną. Do 1972 roku wybudowano jeszcze: 9 szkół podstawowych, 4 technika, Zespół Szkół Budowlanych, centralny obiekt Liceum Ogólnokształcącego im. St. Małachowskiego oraz rozbudowano i zmodernizowano jego zabytkowe XVII - wieczne skrzydło. W 1975 roku wybudowano także halę sportową o wymiarach 24x48 metrów.

Dla potrzeb płockiego przemysłu wybudowano i uruchomiono 5 szkół średnich kształcących przyszłych pracowników : Zespół Szkół Budowlanych „Petrobudowa” wraz z internatem, Technikum Ekonomiczne, Technikum Elektryczne z internatem, Technikum Mechanizacji Rolnictwa i Technikum Elektryczne przy ul. Przemysłowej. Wybudowano również 5 przedszkoli i internaty: Zasadniczej Szkoły Zawodowej i Technikum Mechanicznego, Liceum Ogólnokształcącego im. Wł. Jagiełły. W gwałtownym tempie rozbudowano szkolnictwo w Płocku, a w ciągu zaledwie dwunastu lat (1960-1972) wybudowano 16 obiektów z przeznaczeniem na szkoły, a jeszcze w latach sześćdziesiątych XX wieku wybudowano takich obiektów tylko 5. W roku szkolnym 1972/73 w Płocku działało 75 szkół jako oddzielne jednostki organizacyjne, do których uczęszczało łącznie 25052 dzieci, młodzieży, studentów i pracujących.

Niestety, dopiero w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych inwestycje towarzyszące, przede wszystkim mieszkaniowe i ochrony zdrowia, wykonano po raz pierwszy od dziesięciu lat z nadwyżką.

15

W 1972 roku m.in. inwestycje ochrony zdrowia, zwłaszcza nowo budowany szpital na Winiarach, wykonano aż z dwukrotną nadwyżką: planowano przerób 25,2 mln zł, zrealizowano 52,2 mln zł.

Płock w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku stał się jedynym w kraju ośrodkiem miejskim, w którym odnotowano największe tempo rozwoju oświaty. Ilość uczniów liceów ogólnokształcących przypadających na 1000 mieszkańców wynosiła 12,3 w stosunku do wskaźnika krajowego 9,6. Jeszcze wyżej kształtowały się te wskaźniki dla uczniów szkół zawodowych, tj. 66,7: 46,8. Na koniec 1975 roku w mieście działało: 16 szkół podstawowych, 1 szkoła podstawowa dla pracujących, 3 licea ogólnokształcące, 1 liceum ogólnokształcące dla pracujących, 15 zespołów szkół zawodowych obejmujących 27 zasadniczych szkół, 28 technikum liceum oraz 13 pomaturalnych, funkcjonowały dwie szkoły zawodowe specjalne, 11 internatów, 16 przedszkoli i 1 szkoła artystyczna.

W latach 1961-1975 realizując program rozwoju kultury, przeprowadzono remonty, które umożliwiły powiększenie powierzchni lokalowej Muzeum Mazowieckiego, Państwowej Szkoły Muzycznej, filii Biblioteki Miejskiej; przebudowę pomieszczeń przeznaczonych dla kina „Diana”; modernizację Płockiego Domu Kultury „Metalowiec” oraz adaptację byłego Opactwa Benedyktyńskiego – zamku, który został zbudowany przez króla Kazimierza Wielkiego w XIV wieku, budowla posiada relikty architektury wczesno-romańskiej z końca X-XI wieku. Adaptacja jako inwestycja towarzysząca budowie Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych wymieniona została w Uchwale Nr 420/60 Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 8 grudnia 1960 roku.

Przy partycypacji finansowej MZRiP zbudowano Dom Kultury Budowniczych Kombinatu (1963 rok), Ośrodek Kultury i Sztuki (12 mln partycypacja MZRiP, ostatecznie przekazany na siedzibę Teatru Płockiego) oraz Dom Technika MZRiP, który posiadał salę wielofunkcyjną na 300-400 osób, kawiarnię, bibliotekę, czytelnię, pokoje klubowe i stowarzyszeń oraz sale wykładowe.

Przeprowadzona przebudowa i adaptacja murów dawnego Zamku Książąt Mazowieckich umożliwiła przekazanie nowej siedziby 16 maja 1973 roku Muzeum Mazowieckiemu w Płocku, które zostało założone w 1821 roku przez Towarzystwo Naukowe Płockie. Natomiast 12 stycznia 1975 roku rozpoczął działalność Teatr Płocki, w siedzibie domu kultury wybudowanej przy udziale MZRiP (27 mln zł w 1968 roku).

W 1973 roku oddano do użytku nowoczesny Stadion ZKS „Wisła” działający przy Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych. Stadion wybudowany został kosztem 30 mln zł ze środków MZRiP, był najbardziej reprezentacyjnym obiektem w województwie płockim i jedynym nadającym się do organizacji meczów międzynarodowych i I-ligowych, mogącym pomieścić 20 tysięcy widzów, w tym 15 tysięcy miejsc siedzących. Obok płyty głównej mającej wymiary 102 m x 68 m, w skład kompleksu stadionu wchodzą: płyta o nawierzchni mineralnej, 2 płyty o nawierzchni ziemnej, korty tenisowe, boiska asfaltowe do piłki ręcznej i koszykówki oraz gabinety odnowy. Gruntowna modernizacja stadionu została wykonana w związku z przygotowaniami do Centralnych Dożynek oraz na czas ostatniej pielgrzymki do Polski i Płocka Papieża Jana Pawła II. Na Mistrzostwa Polski w tenisie ziemnym na wózkach został także odnowiony i częściowo zmodernizowany.

Tabela 4

Rozwój budownictwa mieszkaniowego w Płocku w latach 1950-1970

Lata 1950-1955 1956-1960 1961-1965 1966-1970 Budownictwo komunalne 585 790 2326 528

MZRiP 0 0 4227 1556 PBP Petrobudowa 0 0 1750 0

PERN 0 0 263 0

budownictwo zakładów

pracy Pozostałe 738 1000 734 477

Spółdzielcze 0 446 1663 7618

Budownictwo mieszkaniowe

w Płocku Budownictwo indywidualne Domy jednorodzinne 602 740 1624 2061

16

Budownictwo ogółem 1925 2976 12587 12240 % Budownictwa MZRiP w stosunku do ogółu 0,00 0,00 33,58 12,71

W latach 1960-1970 ze środków MZRiP wydatkowano na potrzeby miasta 322 mln zł, które przeznaczono m.in. na budowę centrum handlowego, hotelu „Petropol”, ośrodka kultury, zespołu szkół przyzakładowych oraz Filii Politechniki Warszawskiej, a w latach 1960-1975 wybudowano 8056 izb mieszkalnych, tj. więcej o 2717 niż miasto.

W związku z obchodami w latach 1961-1972 tysiąclecia Państwa Polskiego oraz X wieków Płocka, staraniem załogi Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w czynie społecznym wybudowany został Park na Zdunach o powierzchni 3,5 ha, który w 1969 roku został przekazany miastu. Park to elementem płockiej promenady położonej na koronie Skarpy Wiślanej (obejmowała wzgórza: Dominikańskie, Zamkowe, Sieciecha, Mariawickie, Ewangelickie, Zduny i Wzgórze Masława – jarem Brzeźnicy), w którym wybudowano m.in. aleje spacerowe, schody, piaskownice, brodzik z fontanną oraz wyposażono w oświetlenie jarzeniowe, a w zimie tor saneczkowy. Przy robotach ziemnych pracowali przedstawiciele kierownictwa MZRiP: Czesław Jankiewicz – główny księgowy, Bolesław Witkowski – dyrektor ekonomiczny, Zdzisław Nycz – dyrektor handlowy i przewodniczący społecznego komitetu budowy Parku na Zdunach, Jerzy Szymczak – przewodniczący Rady Zakładowej, i Mirosław Zawadzki – poseł na Sejm z MZRiP.

W latach 1960-1974 wraz z kompleksem rafineryjno-petrochemicznym rozwijało się miasto Płock, a także infrastruktura podregionu, na co Ministerstwo Przemysłu Chemicznego wydatkowało około 3,6 mln zł. Z tych środków wybudowano m.in. 6150 mieszkań, 5 hoteli robotniczych, hotel „Petropol”, Zespół Szkół Chemicznych, Obwodową Przychodnię Przemysłową z Oddziałem Szpitalnym, Dom Technika, stadion sportowy, 2 mosty na rzece Brzeźnicy, nowoczesną ulicę Łukasiewicza oraz partycypowano kwotą około 0,5 mld zł w najważniejszych inwestycjach miejskich takich jak: szpital i przychodnie obwodowe służby zdrowia, 2 żłobki, 4 przedszkola, Dom Kultury, Filia Politechniki Warszawskiej z Domem Studenta, szkoły podstawowe, baza autobusowa miejskiej komunikacji, budynek aeroklubu i poczty głównej, wodociągi z ujęciem, uzdatnianiem wody i siecią magistralną, rozbudowa sieci wraz z oczyszczalnią ścieków, ulice i inne obiekty przede wszystkim gospodarki komunalnej.

W celu zwiększenia bazy przeznaczonej na działalność kulturalną z Zamku Książąt Mazowieckich (obecnie Muzeum Mazowieckie) wyprowadzono 44 rodziny, a z Domu „Pod Opatrznością (obecnie siedziba Biblioteki im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego) – 12 rodzin. Z rodzinnego domu Władysława Broniewskiego wyprowadzono 13 rodzin (obecnie przeznaczony na Dom Nauczyciela i Bibliotekę Pedagogiczną). Dom Kultury przy ul. Tumskiej powiększono kosztem 3 mieszkań, a Klub Międzynarodowej Prasy i Książki powstał z 5 mieszkań i sklepu. Zabytkowa, ostatnia baszta miejskiego muru obronnego z XIV wieku przy ul. Okrzei, po wykwaterowaniu 10 rodzin, została zaadoptowana dla potrzeb kultury. Ponadto poprawiono działalność służby zdrowia, wykwaterowując 18 rodzin ze szpitala miejskiego, który został powiększony o 109 łóżek. Realizacja tych działań interwencyjnych wpływających także na poprawę warunków życia mieszkańców Płocka, była możliwa dzięki pomocy Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych, które dostarczały w znacznej części niezbędnych mieszkań zastępczych dla przekwaterowanych rodzin.

1.4.3. Kształcenie kadr dla potrzeb przemysłu chemicznego

Powstający płocki kompleks rafineryjno-petrochemiczny potrzebował obok różnorodnych instalacji i obiektów typowo przemysłowych także wykwalifikowanych pracowników przede wszystkim w zakresie technologii przerobu ropy naftowej. W związku z tym decyzją Ministra Przemysłu Chemicznego 1 września 1962 roku została powołana trzyletnia Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla pracujących oraz 2,5-letnia Państwowa Szkoła Techniczna. Do 1964 roku zajęcia odbywały się w starym budynku „radziwiańskiej podstawówki”, przy ul. Kolejowej 6. Uczniowie szkoły zawodowej zdobywali specjalności: aparatowy przemysłu chemicznego, a Państwowa Szkoła Techniczna kształciła w kierunkach: technologia przerobu ropy naftowej i analiza chemiczna. Dzięki staraniom kierownictwa MZRiP oraz władz miasta Płocka szkoła została przeniesiona do

17

wybudowanego kompleksu oświatowego przy ul. Kobylińskiego 25. Ostatecznie pod koniec 1965 roku przekazano do eksploatacji gmach główny szkoły (w tym m.in.12 sal lekcyjnych, pokój nauczycielski, szatnię, 4 gabinety pomocnicze) oraz plac rekreacyjny przed budynkiem, świetlicę, pracownię fizyczną, pracownię rysunków, budynek warsztatów szkolnych, laboratoria chemiczne, kino aulę i salę gimnastyczną. Kubatura budynku szkolnego wynosiła 19 000 m sześciennych, a kubatura warsztatów szkolnych – 5680 m sześciennych. Szkoła została wyposażona w nowoczesne pomoce naukowe oraz nowoczesne urządzenia w laboratoriach i warsztatach szkolnych, które były w latach 1965-1997 integralną częścią Zespołu Szkół. Podstawowym zadaniem warsztatów było wyrobienie w uczniach umiejętności zawodowych i nawyków produkcyjnych oraz rozszerzenie i pogłębienie wiadomości nabytych na zajęciach z przedmiotów zawodowych. Zajęcia warsztatowe odbywały się w systemie dwuzmianowym na 148 stanowiskach roboczych w następujących działach: ślusarnia, spawalnia, krajalnia, dział narzędziowy, dział remontowy, rozdzielnia robót, kontroli narzędzi i pracownia elektryczna. Zajęcia praktyczne w warsztatach szkolnych odbywali uczniowie wszystkich typów szkół wchodzących w skład Zespołu Szkół Zawodowych MZRiP, a także młodociani pracownicy MZRiP będący uczniami: Zespołu Szkół Elektrycznych, Zespołu Szkół Samochodowych, Szkoły Budowlanej i Szkoły Wielobranżowej w Płocku.

Systematycznie rozwijały się różnorodne kierunki kształcenia, które zapewniały dopływ wykwalifikowanych kadr dla potrzeb rozbudowującego się płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego. Specjalności chemicznej szkoły zawodowej to przede wszystkim: gospodarka wodno-ściekowa, ślusarz mechanik, kierowca mechanik, aparatowy aparatury automatycznej, mechanik maszyn i urządzeń przemysłowych, laborant chemiczny, sterowniczy procesów przemysłu chemicznego i aparatowy przemysłu chemicznego. W Państwowej Szkole Technicznej przemianowanej 1 września 1969 roku początkowo w Pomaturalne, a następnie Policealne Studium Zawodowe rozszerzono kierunki kształcenia o specjalizacje takie jak: aparatura kontrolno-pomiarowa, analiza chemiczna, zabezpieczenia przeciwkorozyjne, technologia przerobu ropy naftowej.

Od 1 września 1965 roku decyzją Ministra Przemysłu Chemicznego powołane zostały kolejne dwa typy szkół: Technikum Chemiczne Ministerstwa Przemysłu Chemicznego na podbudowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej. W tej szkole uczyła się młodzież niepracująca zawodowo. Początkowo kształcono technologów przerobu ropy naftowej, a następnie otwarty został kierunek mechaniczny o specjalności aparaty i urządzenia przemysłu chemicznego. Ponadto działało Technikum Chemiczne dla Pracujących Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych oparte na podbudowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej o specjalności: technologia przemysłu chemicznego. Dalszy rozwój szkoły związany był z decyzją Ministra Przemysłu Chemicznego, który 1 września 1968 roku powołał 5-letnie Technikum Chemiczne po szkole podstawowej ze specjalnością technologia przerobu ropy naftowej, a następnie 1 września 1972 roku powołał 4-letnie Liceum Zawodowe przygotowujące pracowników o specjalności operator procesów chemicznych. Szkoła cieszyła się w Płocku dużą popularnością, o czym świadczy fakt, iż w roku szkolnych 1969/1970 uczęszczało do niej 1100 uczniów.

Zgodnie z potrzebami Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych funkcjonowały: Wydział Zaoczny Technikum Chemicznego dla Pracujących MZRiP w zawodzie – technolog procesów chemicznych; Policealne Studium Zawodowe dla Pracujących o specjalności – technologia przerobu ropy naftowej oraz Średnie Studium Zawodowe o kierunku ogólno-mechanicznym. Na wydziale zaocznym zdobywali kwalifikacje pracownicy zakładów przemysłu chemicznego z Wołomina i Włocławka oraz 12 uczniów z Syrii i 7 z Nigerii.

Od 1 września 1965 roku decyzją Ministra Przemysłu Chemicznego Szkoła działa jako monolit pod nazwą Zespół Szkół Zawodowych Ministerstwa Przemysłu Chemicznego im. Ignacego Łukasiewicza, a następnie w wyniku przekazania tej placówki oświatowej MZRiP w lutym 1978 roku, otrzymała nazwę Zespół Szkół Zawodowych Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych im. Ignacego Łukasiewicza w Płocku (skrót: Zespół Szkół Zawodowych MZRiP w Płocku). W związku z prywatyzacją sektora państwowego w tym MZRiP, które przekształcone zostały w spółkę akcyjną Skarbu Państwa zmieniona została po raz kolejny nazwa szkoły na: Zespół Szkół Zawodowych im. Ignacego Łukasiewicza „Petrochemia Płock S.A.”.

Ponadto Minister Przemysłu Chemicznego w celu centralizacji i koordynacji szkolenia zawodowego młodzieży i pracowników zgodnie z potrzebami płockiego kompleksu rafineryjno-

18

petrochemicznego powołał w 1973 roku Zakład Szkolenia Zawodowego MZRiP, a w 1975 roku Ośrodek Kształcenia Ustawicznego MZRiP. Zespół Szkół Zawodowych MZRiP był integralną częścią obu tych placówek oświatowych.

Zarządzeniem Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z dnia 18 kwietnia 1967 roku została powołana Filia Politechniki Warszawskiej w Płocku. Powstanie tej jednostki dydaktyczno-naukowej było spowodowane koniecznością dostarczania kadr inżynierskich dla rozwijającego się płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego oraz innych zakładów przemysłowych i budownictwa ogólnego, działających w regionie płockim. Była to pierwsza w mieście dzienna uczelnia, której inauguracja roku akademickiego odbyła się 15 września 1967 roku. Studia na Wydziale Inżynierii Budowlanej rozpoczęło wówczas 65 studentów, a następnie w 1972 roku na 3 wydziałach: Inżynierii Lądowej, Mechaniczno-Technicznym i Chemii studiowało 860 osób. W 1973 roku oddano kompleks gmachów przy ul. Łukasiewicza. W ramach trzech instytutów: Budownictwa, Mechaniki i Chemii pobierało naukę na studiach dziennych ponad 1000 studentów. Uruchomiono również studium dla pracujących, w którym uczestniczyło ponad 300 osób. W ramach studiów dla pracujących funkcjonował kurs inżynierski dla uzupełniających naukę i ubiegających się o stopień naukowy magistra inżyniera.

W 1983 roku Filię przekształcono w Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Politechniki Warszawskiej w Płocku z podstawową jednostką organizacyjną – Wydziałem Budownictwa i Maszyn Rolniczych, który wypromował kilka tysięcy absolwentów kierunków, takich jak: budownictwo, mechanika i budowa maszyn, technologia chemiczna oraz inżynieria środowiska. Większość studentów to młodzież z Płocka i jego okolic, która po ukończeniu uczelni stanowiła znaczną część miejscowej kadry technicznej zwłaszcza Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych.

Tabela 5

a) Struktura kwalifikacji pracowników MZRiP w latach 1965-1970 (w liczbach)

Wykształcenie Rok Stan załogi na 31.12

Wyższe Średnie Zawodowe Podstawowe i mniej 1965 3576 365 804 961 1446 1966 3885 382 957 1072 1471 1967 4225 395 1095 1272 1463 1968 5120 420 1307 1561 1832 1969 5507 435 1580 1590 1902 1970 5877 444 1716 1728 1989

b) Struktura kwalifikacji pracowników MZRiP w latach 1965-1970 (w procentach)

% Wykształcenie Rok Stan załogi na 31.12

Wyższe Średnie Zawodowe Podstawowe i mniej 1965 3576 10,21 22,48 26,87 40,44 1966 3885 9,83 24,63 27,59 37,86 1967 4225 9,35 25,92 30,11 34,63 1968 5120 8,20 25,53 30,49 35,78 1969 5507 7,90 28,69 28,87 34,54 1970 5877 7,55 29,20 29,40 33,84

1.4.4. Płock - centrum rozwoju społecznego

Pojawienie się Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych zapoczątkowało proces gwałtownie przyśpieszonego uprzemysłowienia, który, obok całego zespołu procesów

19

technicznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych, prowadził do coraz doskonalszych warunków życia mieszkańców Płocka i Mazowsza Płockiego.

Zwłaszcza budowa oraz uruchomienie w latach 1960-1964 płockiej rafinerii stały się bardzo wszechstronnym czynnikiem wysokiego rozwoju gospodarki, nauki i kultury regionu płockiego. Ukoronowaniem tych zmian było powołanie po raz pierwszy w mieście dziennej uczelni, tj. Filii Politechniki Warszawskiej, która zapoczątkowała awans Płocka jako przyszłego ośrodka akademickiego. Już w ciągu pierwszego dziesięciolecia działalności Filia rozrosła się w znaczącą instytucję naukową, która wywierała wyjątkowo duży wpływ na kształtowanie się kierunków rozwoju w zakresie kwalifikowanych kadr niezbędnych dla rozwoju gospodarki i nauki regionu płockiego. Absolwenci tej uczelni systematycznie zasilali miejscową kadrę techniczną oraz pełnili poważne funkcje w przedsiębiorstwach, w różnych instytucjach, jednostkach administracji państwowej i samorządowej. Cześć z nich podjęła się prowadzenia własnych firm bądź przedstawicielstw firm zagranicznych. Niektórzy zostali pracownikami naukowymi. W tym również profesorami, którzy pracują w kraju i zagranicą. W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku uczelnia poprzez swoich pracowników i studentów zaangażowana była w rozwiązywanie istotnych problemów Płocka i regionu. Jako ważna placówka edukacyjna szkolnictwa wyższego, stała się także regionalnym centrum naukowo-technicznym oraz elementem zintegrowanym z organizmem miasta. Ośrodek znajdował różne formy poparcia w regionie płockim. Najważniejszymi jego mecenasami było kierownictwo Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych oraz władze miasta Płocka.

Płock stał się faktycznym ośrodkiem regionalnym w zakresie oświaty, o czym świadczy utworzenie także sieci szkół pomaturalnych o różnych specjalnościach, które umożliwiały zdobycie wykształcenia zawodowego absolwentom liceów ogólnokształcących miasta i powiatu płockiego oraz kształciły kadry dla potrzeb przemysłu okolicznych powiatów ówczesnego województwa. Rozwój oświaty w Płocku dotrzymywał tempa rozwojowi przemysłu w mieście oraz w jego regionie.

Sukcesem Płocka było także uzyskanie w 1975 roku statusu miasta wojewódzkiego i utworzenie województwa płockiego. W wyniku przeprowadzonych wówczas zmian w kraju powstało 49 jednostek wojewódzkich, a jedną z nich było województwo płockie, które istniało już wcześniej w latach 1495-1919, tj. przez 424 lata. Przywrócenie po 56 latach województwa płockiego i jego stolicy w Płocku, było możliwe dzięki intensywnemu rozwojowi przemysłu, a zwłaszcza dzięki budowie i uruchomieniu Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych, które w 1975 roku osiągnęły pod względem produkcji i sprzedaży pierwsze miejsce w Polsce, tj. 74% wartości sprzedaży całego przemysłu uspołecznionego województwa płockiego.

W latach 1961-1970 dynamicznie rozwijał się przede wszystkim przemysł. Od 1971 roku obok dalszego rozwoju przemysłu wystąpiło silniejsze preferowanie inwestycji towarzyszących przemysłowi, głównie budownictwa mieszkaniowego i ochrony zdrowia. Od 1961 roku następowała systematyczna przebudowa i rozbudowa miasta zgodnie z planem ogólnego zagospodarowania przestrzennego. W granice Płocka włączone zostały tereny o powierzchni 2076 hektarów należące do wsi: Chełpowo, Maszewo, Maszewo Małe i Duże, Winiary, Powsino, Trzepowo, Stare, Niegłosy, Biała Nowa i Parcele oraz Draganie Nowe. W związku z tym obszar miasta zwiększył się 31 grudnia 1961 roku około 5194 hektarów.

Zmodernizowano istniejący system dróg, a zwłaszcza ciąg zachodni – ulice Dobrzyńska i droga do Białej Starej, Witolda Zglenickiego wraz z budową nowego mostu nad jarem Brzeźnicy. Wybudowano nową trasę - ulicę Ignacego Łukasiewicza biegnącą drugim mostem nad jarem, która łączyła śródmieście z MZRiP. W południowej części miasta wybudowano nową trasę obwodnicową, która połączyła rejon dworca głównego PKP przez dzielnicę przemysłową na Kostrogaju z ulicą Łukasiewicza.

Wraz z rozbudową MZRiP odbywało się uprzemysławianie Płocka. Uczestniczyło w nim także wiele przedsiębiorstw budujących płocki kompleks chemiczny, które początkowo traktowane były jako czasowe bazy terenowe macierzystych przedsiębiorstw. Z czasem przekształcone zostały w jednostki stale obsługujące MZRiP oraz inne budowy na terenie kraju i za granicą. Należy do nich m.in. Mostostal oraz Przedsiębiorstwo Robót Termoizolacyjnych i Antykorozyjnych Izokor – Instal. Rozbudowana została Fabryka Maszyn Żniwnych, Płocka Stocznia Rzeczna. Podstawowej modernizacji uległa Stocznia Remontowa. Całkowicie zakończona została realizacja dzielnicy przemysłowo-składowej na Kostrogaju. Powołano tu nowe zakłady takie jak: Płockie Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego, Zakłady

20

Stolarki Budowlanej, piekarnie mechaniczną, obiekty magazynowe MHD, Argedu i PZGS, bazy transportowe (PKS, MPK, łączności, rolnictwa) oraz bazy przedsiębiorstw komunalnych. Na północ od jaru Brzeźnicy powstał kompleks obiektów produkcyjnych Spółdzielni Drzewno-Meblarskiej.

Na początku lat 70 XX wieku, we wschodniej części miasta, rozpoczęta została realizacja dużego zakładu dziewiarskiego Cotex, który dał wówczas zatrudnienie ponad 2 tys. kobiet. Dynamiczny rozwój funkcji produkcyjnej Płocka spowodował w latach 1960-1970 ponad dwukrotny wzrost zatrudnienia we wszystkich działach gospodarki. Gwałtowne zwiększenie liczby nowych miejsc pracy wyczerpało istniejące rezerwy, uruchamiając ogromną falę migracji stałej i codziennej. Przyrost mieszkańców Płocka w okresie tzw. dziesięciolecia petrochemicznego był największy wśród 79 miast wydzielonych w kraju, osiągając 167,5 %. Ludność stałą, której liczba w 1973 roku przekroczyła 80 tysięcy, uzupełniało parę tysięcy uczniów oraz około 6 tysięcy robotników dojeżdżających do pracy z sąsiednich wsi i miasteczek, m.in. z Wyszogrodu, Bielska, Drobina, Bodzanowa, Gostynina, Grabiny, Łącka, Zdworza, Koszelówki i Soczewki.

Pod koniec 1976 roku (stan na 31 grudnia) powierzchnia miasta Płocka jeszcze się powiększyła się, wynosząc 4679 ha (łącznie z Wisłą 5193 ha) i podzielona została na jedenaście dzielnic: Śródmieście, Dworcowa, Kostrogaj, Kostrogaj Przemysłowy, Dobrzyńska, Maszewo (z Winiarami), Petrochemiczna, Trzepowo, Wyszogrodzka, Podoloszyce, Radziwie. Miasto liczące wówczas 90 851 ludności stałej (zajmowało w kraju 36 miejsce wśród miast liczących 50 tysięcy i więcej ludności), graniczyło z sześcioma gminami: Biała Stara, Radzanowo, Borowiczki, Gąbin, Łąck i Duninów. Na uwagę zasługuje fakt, iż wartość wyrobów własnej produkcji i usług (w cenach zbytu) wyniosła w tym czasie 63.652 mln zł, w tym Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych – 50.889 mln zł i była to najwyższa wartość ze wszystkich przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce.

Obok dynamicznie wzrastającej wartości produkcji załoga MZRiP oddziaływała na wszystkie przedsiębiorstwa Mazowsza wprowadzaniem nowoczesnych metod pracy, organizacji, modernizacji i automatyzacji. Mobilizowała sąsiednie zakłady do podejmowania podobnych przedsięwzięć. W związku z tym, od 1960 roku intensywnie rozwijał się także przemysł w okolicach Płocka. Do największych przedsiębiorstw w województwie płockim, których wartość sprzedaży wyrobów własnej produkcji przekroczyła w 1975 roku 1 mld zł należały: Zakłady Wytwórcze Transformatorów „Emit” w Żychlinie - 1107 mln zł (2607 pracowników), Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Kutnie – 1051 mln (1174 pracowników), a pół miliarda złotych przekroczyły: Zakłady Sprzętu Oświetleniowego w Gostyninie – 566 mln zł (1244 pracowników), Zakłady Podzespołów Radiowych „Miflex” w Kutnie – 527 mln (3223 pracowników) i Fabryka Maszyn Rolniczych „Kraj” w Kutnie – 508 mln zł (1590 pracowników). Prawie pół miliarda uzyskały Zakłady Przemysłu Wełnianego „Watina” w Łęczycy – 490 mln (950 pracowników).

W latach 1961-1975 Płock był jedynym ośrodkiem miejskim w kraju, wykazującym najsilniejsze i niespotykane w innych uprzemysławianych miastach tempo rozwoju oświaty. Ilość uczniów liceów ogólnokształcących na 1000 mieszkańców wynosiła 12,3 (wskaźnik krajowy wynosił 9,6), a ilość uczniów szkół zawodowych - 66,7 (wskaźnik krajowy - 46,8). Rozwój szkół, a zwłaszcza zawodowych, techników, liceów i pomaturalnych o różnych specjalnościach, dawał możliwości zdobycia wykształcenia nie tylko mieszkańcom Płocka, który stał się faktycznym ośrodkiem regionalnym w zakresie oświaty, ale także pozostałym mieszkańcom regionu płockiego. Rozwój oświaty dotrzymywał tempa rozwojowi przemysłu.

Do płockich ośrodków kulturotwórczych działających w latach 1961-1975 należały przede wszystkim: Towarzystwo Naukowe Płockie, Muzeum Mazowieckie, Teatr Płocki, Orkiestra Kameralna, Państwowa Szkoła Muzyczna, Płocki Ośrodek Kultury oraz Ośrodek Kultury i Sztuki Domu Technika Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych. Ponadto powstały ośrodki twórczości plastycznej, poetyckiej, muzycznej zaangażowane w organizowanie wielu imprez kulturalnych o zasięgu regionalnym, krajowym i międzynarodowym, m.in. takich jak Ogólnopolski Festiwal Poezji im. Władysława Broniewskiego (od 1963 roku), Ogólnopolski Festiwal Folklorystyczny (od 1966 roku) i Ogólnopolski Festiwal Filmów Amatorskich (od 1975 roku). To wszystko świadczy o wielkości rozwoju kultury w Płocku i znaczeniu miasta jako głównego ośrodka kultury na Mazowszu.

Ponadto Płock posiadając urządzenia i obiekty sportowe, stał się miejscem organizacji wielu międzynarodowych imprez sportowych, m.in. takich jak turnieje w piłce ręcznej juniorów, mecze piłki

21

nożnej lekkoatletyczne juniorów, spotkania rugby i w podnoszeniu ciężarów oraz zapasy. Rokrocznie organizowane były imprezy lokalne: Igrzyska Ziemi Mazowieckiej, Ogólnopolski Wyścig Kolarski Juniorów „Dookoła Ziemi Płockiej”, Kryterium Kolarskie „Dookoła Kombinatu” i Międzynarodowy Turniej Piłki Ręcznej o Puchar Prezydenta m. Płocka. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczny zawsze chętnie przeznaczały środki finansowe na organizacje różnorodnych imprez kulturalnych, m.in. w Dniu Chemika 7 czerwca 1969 roku wystąpił w płockim amfiteatrze (na 3000 miejsc) Reprezentacyjny Zespół Wojska Polskiego, który z tarasów i korony Skarpy Wiślanej obejrzało kilkanaście tysięcy osób.

Znaczenie Płocka jako regionalnego ośrodka gospodarczego, naukowego i kulturalnego zostało wyjątkowo docenione przez najwyższe władze państwowe. Prezes Rady Ministrów ustalił, iż z dniem 9 grudnia 1973 roku organem administracji państwowej w mieście Płocku będzie prezydent miasta. Płock nie miał wówczas jeszcze 100 tysięcy mieszkańców, ani nie był miastem wojewódzkim. MZRiP. Kraking Katalityczny I podczas budowy w 1962 roku

22

23

ROZDZIAŁ II

MZRiP w pierwszych latach transformacji ustrojowej (1989-1992)

2.1. Podjęcie działań związanych z komercjalizacją przedsiębiorstwa

Do 1989 roku gospodarka polska funkcjonowała w oparciu o scentralizowany system zarządzania, w którym przedsiębiorstwa państwowe, a wśród nich także Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Płocku, zarządzane były odgórnie. Jedynym wskaźnikiem oceny ich działalności była wielkość produkcji. Ponadto obowiązujące wówczas prawo gospodarcze uniemożliwiało podejmowanie na poziomie dyrekcji firmy decyzji o dalszym jej rozwoju lub modernizacji. Likwidacja w 1989 roku systemu nakazowo - rozdzielczego, a następnie umożliwienie przekształcania przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa dały możliwość decydowania o przeznaczeniu wypracowanego zysku na rozwój i modernizację firmy. Wykorzystując tę sytuację, dyrekcja i samorząd zakładowy Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych przystąpiły do przeprofilowania przedsiębiorstwa typowo produkcyjnego w nowoczesną firmę produkcyjno-handlową potrafiącą zaoferować i sprzedać klientom wyroby o najwyższej jakości, konkurencyjne cenowo, odpowiadające europejskim standardom ekologicznym oraz pozwalające na podjęcie wyzwań na wolnym rynku europejskim. Ustalono, że rozwój firmy nastąpi dzięki budowie nowych zdolności produkcyjnych, modernizacji majątku trwałego i zwiększeniu siły kapitałowej.

W związku z planowaną prywatyzacją sektora naftowego w Polsce obowiązywała ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 13 lipca 1990 roku. Zgodnie z postanowieniami zawartymi w tej ustawie, prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego polegała na udostępnieniu osobom trzecim akcji lub udziałów spółek powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa lub na udostępnieniu osobom trzecim mienia przedsiębiorstwa albo na sprzedaży przedsiębiorstwa. W tym celu przedsiębiorstwo państwowe mogło być przekształcone w spółkę lub zlikwidowane na zasadach określonych ustawą. Realizacja procesu prywatyzacji kapitałowej dotyczącej dużych przedsiębiorstw, zawsze była poprzedzona przekształceniem przedsiębiorstwa państwowego w Jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa (akcyjną lub z ograniczoną odpowiedzialnością), co określano mianem komercjalizacji.

W 1991 roku dyrektor wspólnie z Radą Pracowniczą zaplanowali przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa.

„To, że przekształcenie przedsiębiorstwa jest konieczne to wiemy, dała temu wyraz opinia Zebrania Delegatów w 1992 roku z tym, że w dalszym ciągu jest to wielka niewiadoma i tego się obawiamy – wyjaśniał przewodniczący Rady Pracowniczej Edward Dzierżanowski podczas Ogólnego Zebrania Delegatów Samorządu Załogi 14 czerwca 1993 roku. W sytuacji, gdy w 1997 roku ma nastąpić „Wolna Europa” bez granic celnych, to innego wyjścia nie mamy. Musimy stać się konkurencyjnym krajem dla Zachodu. Aby tego dokonać potrzebne są nam fundusze, których nie posiadamy, a w obecnym systemie organizacyjnym i zarządzającym trudno byłoby nam je pozyskać. Generalny dyrektor wspólnie z Radą Pracowniczą uaktualnił dokumenty potrzebne do przekształcenia

24

naszego przedsiębiorstwa w Jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa według art. 5 Ustawy o prywatyzacji PP. Osobnym tematem jest Sektor Naftowy, ale tu działa komisja, której przewodniczącym ze strony rządowej jest p. dr. A. Olechowski. Zostały powołane Zespoły Robocze złożone z przedstawicieli dyrekcji, związków zawodowych i rad nadzorczych kluczowych zakładów rafineryjnych i petrochemicznych. Ich zadaniem jest uczestniczenie w tworzeniu Sektora Naftowego, zgłaszanie uwag i dbałość o interesy zakładu i załogi. Przedstawicielem Petrochemii z ramienia Rady Pracowniczej jest mgr inż. Andrzej Kamiński.”.

Dyrekcja i Rada Pracownicza MZRiP uznały, że najdogodniejszym ze sposobów przekształcenia firmy będzie spółka akcyjna, z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa. Wniosek w tej sprawie, po zatwierdzeniu przez Ogólne Zebranie Delegatów Samorządu Załogi, należało złożyć do Ministerstwa Przekształceń Własnościowych. Następnie po procesie przygotowawczym rejestracji spółki (trwającym od kilku tygodni do kilku miesięcy), miało odbyć się przekształcenie, w którym I etap obejmował przekształcenie firmy w Spółkę Akcyjną z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, a II etap dotyczył restrukturyzacji przedsiębiorstwa. Zwracano uwagę także na fakt, iż dotychczasowe władze przedsiębiorstwa zostaną zastąpione przez władze spółki prawa handlowego, takie jak: Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, Rada Nadzorczą i Zarząd Spółki. Walne Zgromadzenie jako najwyższa władza spółki określa sposób i kierunki rozwoju oraz nadzoruje jej funkcjonowanie. Zarząd kieruje spółką i jest kontrolowany przez Radę Nadzorczą, która będąc organem sprawującym kontrolę nad działalnością gospodarczą spółki, przeprowadza badania nad stanem finansowym firmy, sprawozdaniami Zarządu i przedkłada pisemne wyniki tych badań Walnemu Zgromadzeniu. Nie ma uprawnień w dziedzinie zarządzania spółką, a jej członkowie nie mogą być ani członkami zarządu, ani pracownikami firmy.

Podstawą do przekształcenia Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Jednoosobową Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa były obligatoryjne dokumenty przedkładane Ministerstwu Przekształceń Własnościowych, które obejmowały: - projekt Aktu przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego Mazowieckie Zakłady Rafineryjne

i Petrochemiczne w Spółkę Akcyjną, - cztery pozytywne uchwały Rady Pracowniczej Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych

i Petrochemicznych, - pozytywną opinię – uchwałę Ogólnego Zebrania Delegatów Samorządu Załogi, - oświadczenia Rady Pracowniczej o aktualności podjętych uchwał i opinii organów Samorządu

Załogi, - Regulamin wyboru przedstawicieli Załogi do Rady Nadzorczej Mazowieckich Zakładów

Rafineryjnych i Petrochemicznych Spółka Akcyjna, - propozycję składu Zarządu Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych uzgodnioną

z Radą Pracowniczą.

Na początku dziewięćdziesiątych lat XX wieku (do czasu poddania przedsiębiorstwa regulacjom prawa handlowego, tj. decyzji o jego komercjalizacji) wzrosła aktywność samorządu załogi MZRiP (19-osobowa Rada Pracownicza i 110 osób Ogólnego Zebrania Delegatów), który podejmował istotne decyzje dotyczące wszystkich praktycznie sfer funkcjonowania przedsiębiorstwa. Reprezentanci załogi wyróżniali się przede wszystkim znajomością techniczno-ekonomicznej specyfiki przedsiębiorstwa, ogólną wiedzą dotyczącą zasad gospodarki, umiejętnością argumentacji i przekonywania oraz konsekwencją i elastycznością. Podjęto wówczas wspólnie z dyrekcją bardzo wiele ważnych decyzji, rzutujących na sprawne funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Najwięcej pracy zajęła bieżąca kontrola wyników finansowych przedsiębiorstwa, które Rada Pracownicza oceniła jako dobre biorąc pod uwagę fakt, iż zostały one osiągnięte w okresie recesji gospodarczej panującej w całym kraju. Osiągnięcie takich wyników to rezultat systematycznego obniżania kosztów produkcji, poprawa jakości wyrobów, dostosowanie do gospodarki rynkowej, dążenie do wyeliminowania pośredników, odchodzenie od zatrudniania obcych firm, prowadzenie ciągłej analizy należności i zobowiązań płatniczych. Uchwałą Rady Pracowniczej z dnia 14 kwietnia 1993 roku został utworzony Fundusz Prywatyzacyjny Załogi przeznaczony na zakup akcji preferencyjnych. Został

25

również opracowany regulamin podziału tego Funduszu. Idea powstania i zabezpieczenia Funduszu Prywatyzacyjnego powstała w Radzie w trosce o pracowników MZRiP.

2.2. Powołanie generalnego dyrektora MZRiP

W 1992 roku po raz pierwszy dyrektora generalnego Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku wyłoniono w drodze konkursu, zgodnie z uchwałą Nr 55/92 z 15 stycznia 1992 roku. W składzie Komisji byli: Ilona Gozdowska (przedstawiciel Państwowego Banku Gospodarczego w Łodzi), Teresa Imielińska (przedstawiciel Departamentu Polityki Przemysłowej Ministerstwa Przemysłu i Handlu), Stefan Kalisz (przedstawiciel Rady Pracowniczej Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych), Stanisław Piotrowski (przedstawiciel Departamentu Restrukturyzacji), Aleksander Żuławnik (przedstawiciel Rady Pracowniczej Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych). Ponadto na wniosek Rady Pracowniczej MZRiP do Komisji Konkursowej powołano dwóch sekretarzy spoza komisji. Byli to Grzegorz Cichocki i Edward Dzierżanowski, którzy reprezentowali Radę Pracowniczą Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych.

Ostatecznie dnia 22 marca 1992 roku na stanowisko dyrektora generalnego Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych powołany został Konrad Jaskóła, absolwent Politechniki Śląskiej w Gliwicach, specjalność – ciężka synteza organiczna. W latach 1969-1974 jako stażysta pracował w Zakładach Chemicznych „Blachownia” w Kędzierzynie na stanowiskach - mistrza, technologa i zastępcy kierownika Wydziału Benzolu. W 1974 roku rozpoczął pracę w MZRiP w Płocku, gdzie był kierownikiem Wydziału Olefin (1974-1978), kierownikiem Wydziału Etylenowego II (1978-1980), kierownikiem technicznym w Zakładzie Syntezy Monomerów MZRiP (1980-1982), od 1982 roku pełnił funkcję dyrektora do spraw produkcji petrochemicznej, a w latach 1990-1992 był dyrektorem do spraw produkcji Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych. Doprowadził do realizacji wielu przedsięwzięć modernizacyjnych i intensyfikacyjnych produkcji instalacji petrochemicznych. Przygotował do uruchomienia i kierował rozruchem Wytwórni Tlenku Etylenu.

Konrad Jaskóła oceniając sytuację MZRiP, wyróżnił negatywne i pozytywne czynniki, które występowały w zakładzie. Do pozytywnych zaliczył m.in. silne zapotrzebowanie rynku na produkty z MZRiP, możliwość elastycznego dostosowywania się do życzeń odbiorców, znaczne możliwości eksportowe wyrobów rafineryjnych i petrochemicznych, znaczny potencjał remontowy służb utrzymania ruchu, możliwość produkcji własnych nośników energii oraz rozbudowy służb pomocniczych (transportu kolejowego i samochodowego), a także dalszy rozwój wykwalifikowanej i doświadczonej kadry. Negatywnie ocenił przede wszystkim to, że zakład rafineryjno-petrochemiczny był kolosem trudnym do elastycznego zarządzania, część technologii była energochłonna i kosztowna a technika przestarzała, wzrastały opłaty z tytułu korzystania ze środowiska oraz znacznych opóźnień inwestycji na rzecz ochrony środowiska.

Na wniosek dyrektora generalnego, Konrada Jaskóły, Rada Pracownicza (na kolejnych posiedzeniach, po uprzednim przeprowadzeniu szczegółowych rozmów) powołała na jego zastępców: Mieczysława Mierzejewskiego na stanowisko dyrektora ds. produkcji, Mirosława Tyburskiego na stanowisko dyrektora ds. pracowniczych oraz Stanisława Mańkę na stanowisko dyrektora ds. handlowych.

2.3. Samodzielne kierowanie kompleksem rafineryjno-petrochemicznym

2.3.1. Określenie potrzeb w zakresie modernizacji i budowy nowoczesnych instalacji

Strategicznym celem opracowanego przez kierownictwo MZRiP programu rozwoju przedsiębiorstwa było zapewnienie utrzymania pozycji głównego producenta na krajowym rynku paliw płynnych i wybranych produktów petrochemicznych, dotrzymanie warunków konkurencji rynkowej oraz osiągnięcie wymaganego przepisami stanu oddziaływania na środowisko. Ciągły

26

wzrost zapotrzebowania na benzyny i oleje napędowe wymuszał, dla utrzymania istniejącej pozycji płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego na rynku paliw w Polsce, podejmowanie działań poprawiających jakość i ilość produkowanych paliw silnikowych. Dla realizacji ww. celów przewidziano zamierzenia inwestycyjne w zakresie modernizacji instalacji już istniejących oraz budowy nowych, mając na względzie: poprawę jakości wytwarzanych produktów, obniżanie energochłonności produkcji i ochronę środowiska naturalnego.

W wyniku podjętych działań przez kierownictwo MZRiP pod koniec 1992 roku przerób ropy był wyższy od zakładanego planem o 5,4%. Zadawalająco ukształtowały się podstawowe wskaźniki: przychód ze sprzedaży wyrobów i usług, wynik finansowy i zysk netto, co pozwoliło skierować stosowne środki na obowiązkowe odpisy oraz na poszczególne fundusze zapewniające finansowanie wszystkich dziedzin funkcjonowania przedsiębiorstwa. Ważniejsze inwestycje modernizacyjne połączone z intensyfikacją zdolności produkcyjnych, realizowane już w 1992 roku to: - rozpoczęcie modernizacji DRW IV w zakresie przebudowy wnętrza kolumny K-5 w celu

zmniejszenia energochłonności przerobu ropy i poprawy jakości produktów, - modernizacja i intensyfikacja instalacji Polipropylenu I i II w celu zwiększenia produkcji

i rozszerzenia asortymentu produkcji o polipropylen napełniony, - modernizacja i intensyfikacja wytwórni fenolu, acetonu i lumenu w celu zwiększenia produkcji, - rozbudowa wytwórni azotu i tlenku II w celu podniesienia stanu sprawności technicznej instalacji

i zabezpieczenia ciągłej produkcji azotu.

W 1992 roku MZRiP przystąpiły do realizacji własnego Programu Rozwoju składającego się z trzech etapów: lata 1992-1994 (I etap), lata 1995-1997 (II etap), lata 1998-1999 (III etap). Jego celem było wzmocnienie pozycji firmy na krajowym rynku paliw płynnych, asfaltów, olejów smarowych i tworzyw sztucznych, zmniejszenie kosztów (w tym zwłaszcza energochłonności produkcji), zminimalizowanie szkodliwego oddziaływania na środowisko procesów technologicznych i niektórych produktów, aby odpowiadały najostrzejszym normom i standardom emisji oraz poprawa jakości produktów.

Planowano, że w wyniku realizacji programu inwestycyjnego średnioroczny przerób ropy ulegnie zwiększeniu do 12,6 mln ton w 2000 roku. Produkcja benzyn zwiększy się w tym czasie o około 20 %, a oleju napędowego o 46 %, przy czym wytwarzane oleje będą miały max. 0,02 - 0,05 procent zawartości siarki. Wzrośnie również produkcja paliwa lotniczego, tworzyw sztucznych i asfaltów. Paliwa produkowane przez płocką firmę będą spełniały wymagania określone przez normy i certyfikaty zachodnioeuropejskie, a to z kolei pozwoli na zwiększenie jej konkurencyjności.

W związku z uruchomieniem na początku lat 90. XX wieku procesów integracyjnych z krajami zachodnioeuropejskim, a zwłaszcza po przyjęciu przez Polskę 16 grudnia 1991 roku Układu Stowarzyszeniowego z Unią Europejską, przed MZRiP stanęło nowe wyzwanie. Ponadto zapowiedź zniesienia w marcu 1997 roku ostatniej bariery ochronnej (ceł na paliwa z importu), postawiła przed płocką firmą nowe zadania zwłaszcza, że ostatnie inwestycje zakończyły się na początku lat 80. ubiegłego wieku. Należało natychmiast obniżyć koszty produkcji, podnieść jakość produktów i zadbać o ekologię. Uwzględniając uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne przedsiębiorstwo rafineryjno-petrochemiczne w Płocku przyjęło wówczas następujące zadania: nowe inwestycje i modernizacja majątku; restrukturyzacja zewnętrzna i wewnętrzna; zminimalizowanie szkodliwego oddziaływania na środowisko procesów technologicznych i niektórych produktów; poprawa jakości wyrobów oraz unowocześnienie organizacji i zarządzania firmą. W zakresie inwestycji i modernizacji Program Rozwoju w I etapie do najważniejszych przedsięwzięć zaliczał takie jak: - instalacja Hydroodsiarczania Olejów Napędowych V (HON V) o zdolności przerobowej 900 tysięcy

ton rocznie, - instalacja Reformingu V, o zdolności przerobowej 700 tysięcy ton rocznie wraz z infrastrukturą, - instalacja oddzielania etylenu z gazów suchych z instalacji Krakingu Katalitycznego, umożliwiająca

zwiększenie produkcji etylenu, podstawowego surowca do produkcji petrochemicznej,

27

- terminal nalewczy do autocystern o możliwości hermetycznego nalewu 2,5 mln ton paliw rocznie. Wyżej wymienione inwestycje produkcyjne miały przyczynić się do rozpoczęcia produkcji

oleju napędowego o zawartości siarki do 0,2 % wag., oleju napędowego City Diesel o zawartości siarki do 0,02 % wag. oraz benzyny bezołowiowej Super Plus.

W II etapie do najważniejszych zadań tego Programu zaliczono: - instalację odparafinowania olejów smarowych o mocy przerobowej 140 tysięcy ton rocznie, - zmodernizowanie instalacji Olefin II o zdolności produkcyjnej 330 tysięcy ton etylenu rocznie,

intensyfikując produkcję o 20 %, - wybudowanie wytwórni folii podwójnie orientowanej o zdolności produkcyjnej 10 tysięcy ton

rocznie, pierwszej w kraju instalacji wytwarzającej nowoczesną folię do opakowań, - zmodernizowanie Destylacji Rurowo-Wieżowej oraz zakończenie prac przy modernizacji

Destylacji Rurowo-Wieżowej IV, - oddanie do eksploatacji nowej instalacji Biturox o zdolności produkcji 300 tysięcy ton rocznie

asfaltów o podwyższonej jakości.

III etap obejmował zadania przypadające na lata 1998-1999. Do najbardziej istotnych należały: - budowa instalacji Reformingu VI o zdolności przerobowej 700 tysięcy ton rocznie, - budowa instalacji Hydroodsiarczania Olejów Napędowych VI (HON VI) o zdolności przerobowej

1,6 mln ton rocznie, - budowa instalacji Izomeryzacji Frakcji CS – CE o zdolności przerobowej 1,6 mln ton rocznie, - drugi etap modernizacji instalacji Krakingu Katalitycznego II, - kontynuacja modernizacji obiektów energetycznych, - modernizacja nalewaków z odciągiem oparów, - inwestycje związane z infrastrukturą i dystrybucją własnych produktów rynkowych.

2.3.2. Założenia programu ochrony środowiska

U progu lat 90. XX wieku krajowy przemysł rafineryjny stanął przed koniecznością dostosowania technologii paliw do konstrukcji współczesnych silników i wymagań ochrony środowiska. W tym czasie płocka rafineria przygotowywała się do podjęcia produkcji paliw o zdecydowanie lepszych parametrach. Prace badawcze prowadzono przy wydatnej pomocy Instytutu Technologii Nafty w Krakowie i Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Przemysłu Rafineryjnego w Płocku. Już w maju 1988 roku wyprodukowano w MZRiP próbną partię ponad 2000 ton benzyny bezołowiowej 91 (tzw. „Bony”), ale zakres parametrów jakościowych tego paliwa znacznie odbiegał od wymagań obowiązujących w Europie Zachodniej, USA i Japonii. To wydarzenie miało jedynie swój krajowy wymiar i nadal polski przemysł rafineryjny dzieliła od Zachodu znaczna luka technologiczna. Zdając sobie z tego sprawę przy opracowywaniu programu rozwoju wprowadzono duże przedsięwzięcia inwestycyjne, które miały w przyszłości wprowadzić radykalną zmianę jakości produkowanych paliw. Przewidywano również, że transformacja krajowej gospodarki i niedaleka eliminacja dotychczasowych barier celnych wynikająca z Traktatu Stowarzyszeniowego z Europejską Wspólnotą Gospodarczą sprawi, że nasilać się będzie konkurencja na polskim rynku paliw oraz zaostrzać się będą obowiązujące nas standardy ochrony środowiska. Nie chcąc zostać w tyle MZRiP rozpoczęły prawdziwy inwestycyjny wyścig z czasem.

Dnia 12 września 1991 roku rozpoczęto próbną produkcję benzyny bezołowiowej 95 (porównywalnej z Eurosuper 95), ale zanim mogła ruszyć produkcja na masową skalę, trzeba było gruntownie zmodernizować instalacje Reformingu I oraz wybudować i uruchomić instalację Eteru Metylo-Tert-Butylowego. Technologia otrzymywania tego wysokooktanowego komponentu benzynowego uznawanego za najlepszy składnik podnoszący liczbę oktanową została opracowana w pełnym cyklu rozwojowym w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Przemysły Rafineryjnego w Płocku, a projekt instalacji opracowało Zakładowe Biuro Projektów MZRiP w Płocku. Produkcja

28

na instalacji o zdolności 60 tysięcy ton rocznie ruszyła 24 grudnia 1991 roku. Było to znaczące osiągnięcie, bowiem zastosowano na niej szereg nowoczesnych chronionych patentami rozwiązań technologicznych i aparaturowych oraz pierwszy w płockiej rafinerii system sterowania rozproszonego. Wprowadzenie komponentu tlenowego, jakim był eter metylo-tert-butylowy, wymagało w części rafineryjnej przedsiębiorstwa szeregu niezbędnych prac, m.in. przejrzenia i remontów zbiorników w tym dachów pływających, odwodnień, rurociągów, armatury głównie pod kątem ich szczelności i wyeliminowania możliwości kontaktu z wodą. Od momentu uruchomienia instalacji EMTB płocka rafineria była w pełni przygotowana do rozpoczęcia ciągłej produkcji i wprowadzania na rynek krajowy benzyn nowej jakości. Instytut Technologii Nafty opracował bardzo pomocne karty technologiczne, które podawały receptury na komponowanie benzyn w zależności od sytuacji produkcyjnej i magazynowej przedsiębiorstwa.

Prowadzone w MZRiP inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska miały na celu ograniczenie szkodliwego oddziaływania procesów produkcyjnych na zdrowie załogi i mieszkańców Płocka, a także ochronę powietrza, wód i gleby przed zanieczyszczeniami w ramach technologicznych możliwości i zgodnie z obowiązującymi normami. Znaczna ich część dotyczyła usprawnienia gospodarki ściekowej w przedsiębiorstwie , a także gospodarki odpadami produkcyjnymi, dla których wybudowano odpowiednie składowiska spełniające wymogi ochrony środowiska.

Oddano także do eksploatacji w 1991 roku instalacje do produkcji EMTB, której znaczenie dla ochrony środowiska polegało na tym, że dostarczała ona produktu będącego zamiennikiem czteroetylku ołowiu w benzynach silnikowych, co umożliwiało wytwarzanie benzyn niskoołowiowych i benzyny bezołowiowej. Instalacja ta miała duże znaczenie dla ochrony środowiska w skali kraju. W 1991 roku zakupiono także dwie stacje automatycznego monitoringu, które pozwalały na zebranie wiarygodnych danych o stanie zanieczyszczenia powietrza w najbliższym sąsiedztwie zakładu i w mieście. Ogółem w toku realizacji było w 1991 roku 20 zadań z zakresu ochrony środowiska. Wśród nich na uwagę zasługuje także instalacja Hydroodsiarczania Olejów Napędowych (HON V) o zdolności przerobowej 900 tys. t/r. Jej uruchomienie pozwoliło na obniżenie zawartości siarki w olejach napędowych do 0,3%. Miała więc znaczenie o zasięgu krajowym (podobnie jak instalacja EMTB), pozwalając na zmniejszenie emisji SO2 z pojazdów mechanicznych o około 5000 t/r.

Natomiast zmniejszeniu emisji związków siarki w MZRiP służyły instalacja Clausa V i instalacja Odsiarczania Gazów Kominowych z Clausa. W ten sposób usuwano nie tylko resztkowe ilości H2O i SO2, ale przede wszystkim szczególnie toksyczne związki siarki w postaci CS2 i COs powstające w procesie utylizacji siarkowodoru w instalacjach Clausa. Realizowano także zadania służące poprawie efektywności oczyszczalni ścieków i zmniejszeniu jej uciążliwości dla otoczenia. Zadania te pochłonęły w 1992 roku nakłady w wysokości blisko 200 mld zł.

Do największych zadań z zakresu ochrony środowiska zaliczono pod względem nakładów, jak i uzyskiwanych efektów w postaci zmniejszenia emisji zaliczono: odsiarczanie gazów spalinowych z EC oraz odsiarczanie wsadu na Kraking Katalityczny. Konieczność realizacji pierwszego z nich wynikała z obowiązku dotrzymania wprowadzonych Rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska nowych norm emisji SO2, NOx i pyłów z energetycznego spalania paliw. Ponadto nie było innej technicznej możliwości tak znacznej redukcji emisji SO2, jak właśnie odsiarczanie spalin. Ponieważ emisja z EC stanowiła wówczas około 70 % emisji SO2 z całego zakładu – tym samym nastąpiło bardzo znaczące obniżenie emisji ogółem. Ograniczenie emisji SO2 z niskich emitorów, czyli kominów pieców technologicznych, zamierzano osiągnąć przez zmniejszenie zawartości siarki w paliwie do tych pieców. W paliwie tym około 50 % stanowiła frakcja ciężkiego oleju z Krakingu. Odsiarczanie wsadu obniżyło zawartość siarki w tej frakcji, pozwalając skomponować paliwo do pieców zawierające co najmniej o 1/3 mniej siarki niż paliwo stosowane dotychczas. W ten sposób w ciągu roku obniżona została emisja SO2 z tych pieców o około 8-10 tysięcy ton.

Równolegle z realizacją wyodrębnionych zadań dotyczących bezpośrednio ochrony środowiska prowadzone były inwestycje modernizacyjne instalacji produkcyjnych. Zgodnie z zasadą eliminowania emisji u źródeł ich powstawania, uwzględniano także przedsięwzięcia ograniczające zużycie wody i energii pod różnymi postaciami, zmniejszenie emisji gazowych i zrzutu ścieków. Zakup i przerób pewnych ilości rop niskosiarkowych miał niewątpliwie związek z proporcjami asortymentowymi, jakością i kosztami wytwarzanych produktów, ale równocześnie umożliwiał częściowe zmniejszenie ilości związków siarki emitowanych do atmosfery.

29

Programy inwestycyjne roczne i wieloletnie w MZRiP były systematycznie aktualizowane w dostosowaniu zarówno do istniejących oraz ujawnianych nowych potrzeb, jak i do możliwości realizacyjnych. Opracowany na przełomie 1990/1991 program początkowo na lata 1991-1995 był ciągle przepracowywany. Istotne znaczenie miały dla jego realizacji wówczas zewnętrzne warunki funkcjonowania przedsiębiorstwa w zmieniającej się rzeczywistości raz jego kondycja finansowa. Zakładano, że przedsięwzięcia o największym znaczeniu i największych kosztach realizacji zostaną wsparte funduszami zewnętrznymi, gdyż zapotrzebowanie na fundusze np. na budowę odsiarczania spalin z EC – znacznie przekraczały możliwości finansowe zakładu nawet przy bardzo korzystnej sytuacji produkcyjnej i handlowej. Brano także pod uwagę przewidywany wzrost opłat za korzystanie ze środowiska, które stanowiły i zapewne miały stanowić w przyszłości istotny czynnik ekonomiczny skłaniający przedsiębiorstwo do podejmowania inwestycji ekologicznych.

Skoncentrowanie znacznego potencjału produkcyjnego przerobu ropy i produkcji wyrobów ropopochodnych wywoływało odczuwalny wpływ na środowisko naturalne. W 1992 roku MZRiP wyemitowały 69503 ton zanieczyszczeń gazowych i pyłów oraz wytworzyły 124.7 tys. ton odpadów przy przerobie 9.461 tys. ton ropy. W związku z tym podstawowym problemem o charakterze lokalnym były zanieczyszczenia gazowe i pyły, zaś krajowym – związki siarki zawarte w produktach głównie w benzynie i olejach.

W celu ograniczenia szkodliwego wpływu na środowisko przedsiębiorstwo przystąpiło do realizacji szeregu zamierzeń inwestycyjnych i organizacyjnych. Na lata 1993-2000 zaplanowano wykonanie ponad 40 zadań inwestycyjnych bezpośrednio związanych z ochroną środowiska na kwotę 7,5 bln zł w cenach I kwartału 1993 roku. Ponadto zaplanowano usprawnienia szeregu procesów i węzłów technologicznych pozwalające na obniżenie wskaźnika zużycia surowców i energii (paliwa zasiarczanego). Zamierzenia te pośrednio wpływały na dalszą poprawę stanu środowiska. Zakładano, że realizacja przyjętego programu ochrony środowiska spowoduje: - w zakresie ochrony powietrza – wymierne obniżenie emisji SO2 o około 63.600 t/r, NOx o około

5.415 t/r i węglowodorów o około 930 t/r przy przerobie 10 mln t/r ropy naftowej, - w zakresie ochrony wód – zmniejszenie fenolu w ściekach o 0,4 t/r, ChZT o 795,8 t/r i zawiesiny

o 790 t/r, - w zakresie ochrony ziemi - bieżące gospodarcze wykorzystanie odpadów lub ich utylizacja w inny

sposób. Efekty ekologiczne zaplanowano uzyskać poprzez realizację zamierzeń inwestycyjnych takich jak: - budowa instalacji hydroodsiarczania wsadu na Kraking Katalityczny II. Efekt to zmniejszenie

emisji SO2 o 11.600 t/r oraz emisji NOx o 15 t/r (koszt inwestycji 4.100 mld zł), - budowa inwestycji odsiarczania gazów spalinowych z EC. Efekt to zmniejszenie emisji SO2

o 39.840 t/r i NOx o 5.500 t/r (koszt inwestycji 1.720 mld zł), - przekazanie do eksploatacji w 1993 roku instalacji Clausa i odsiarczanie spalin z Clausa. Efektem

tego było zmniejszenie emisji SO2 o 1.700 t/r (koszt inwestycji 140 mld zł).

Ponadto zaplanowano kontynuowanie zakupu ropy niskosiarkowej, co pozwalało zmniejszyć emisje SO2 o 10.500 t/r. Należy zaznaczyć, że ropa niskosiarkowa była przeciętnie droższa o około 15 USD/t, od ropy rurociągowej co obniżało wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa. Modernizacja technologii umożliwiła znaczne obniżenie związków ołowiu w benzynach i siarki w olejach napędowych. Uruchomienie w 1991 roku instalacji EMTB umożliwiło rozpoczęcie produkcji benzyn niskoołowiowych. Obniżenie zawartości ołowiu w E-86 z 0,56 do 0,15 g/l oraz E-94 z 0,30 do 0,15 g/l.

W 1992 roku rozpoczęto masową produkcję benzyny bezołowiowej EUROSUPER – 95, której sprzedano 288 tys. ton. do 15.03.1993 roku. Uruchomienie instalacji Reformingu V umożliwiło intensyfikację produkcji benzyny bezołowiowej i rozpoczęcie produkcji benzyny niskoołowiowej E-98. Planowana wielkość produkcji benzyny bezołowiowej to 600 tys. t/r przy możliwości intensyfikacji produkcji do około 1 mln ton w przypadku wzrostu zapotrzebowania. Produkcja

30

benzyny bezołowiowej umożliwić miała obniżenie emisji w spalinach samochodowych o 387 ton ołowiu, 2.040 ton – SO2, CO o 24 % i węglowodorów o 10 %. Obniżka emisji w spalinach CO i węglowodorów została potwierdzona badaniami ITN.

W 1992 roku zmiana reżimu pracy instalacji Hydroodsiarczania Olejów Napędowych pozwoliła na zmniejszenie zawartości siarki w olejach napędowych z 0,6 do poniżej 0,3 % wag. Uruchomienie instalacji HON-u umożliwiło rozpoczęcie produkcji oleju napędowego „Ekodiesel” o zawartości siarki poniżej 0,2 % wag. Z pakietem dodatków uszlachetniających oraz rozpoczęcie produkcji lekkiego oleju opałowego „Eksterm” o zawartości siarki poniżej 0,3%. Produkcja oleju „Ekodiesel” pozwoliła na obniżenie rocznie emisji w spalinach SO2 o 27.600 ton, CO o 10 %, węglowodorów 0,6 % i czarnego dymu o 6%. Olej ten poprawił również warunki eksploatacyjne pojazdów poprzez zmniejszenie zużycia paliwa i zwiększenie żywotności silników wysokoprężnych. Po uruchomieniu HON IV istniała możliwość produkcji całej puli ON w gatunku „Ekodiesel”. Planowana dalsza modernizacja instalacji hydroodsiarczania oleju napędowego oraz procesów związanych z produkcją i blendingiem benzyn, umożliwiła przedsiębiorstwu wytwarzanie paliwa dostosowanego do przyszłościowych norm, które miały obowiązywać w EWG po 1997 roku.

W ramach programu rozwoju zaplanowano realizację szeregu innych przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska zmierzających głównie do zmniejszenia emisji lokalnej węglowodorów, benzenu, acetonu, oparów poprzez hermetyzację procesów technologicznych, nalewu produktów, zbiorników i łapaczek, kotłów energetycznych. Zaplanowano także modernizację systemu oczyszczania ścieków, gospodarki wodnej i energetycznej. Koszt realizacji tych zamierzeń to około 800 mld zł. Modernizacja procesów technologicznych umożliwiła w perspektywie wyłączenie (do 1997 roku) z eksploatacji instalacji przestarzałych (FKK-I, Olefiny I, Polipropylen I i II, Acetobenzen, Fenol i Aceton), które były w 1992 roku dużymi emitorami CO, SO2 i innych związków chemicznych. Inwestycje o charakterze ekologicznym realizowane przez MZRiP były finansowane w tym czasie niemal wyłącznie z funduszy własnych przedsiębiorstwa.

W latach 1989-1993 znacznie zmniejszył się wpływ zanieczyszczeń gazowych i pyłowych na stan powietrza w rejonie Płocka i okolic. MZRiP obniżyły wówczas emisje dwutlenku siarki (SO2) o 32%, tlenku węgla (czad), - ponad pięciokrotnie, siarkowodoru (H2S) – ponad trzykrotnie, dwusiarczku węgla (SC2) - prawie dziesięciokrotnie, wszystkich węglowodorów o 30% i fenolu aż ponad czternastokrotnie. Zakład jednak nie spoczął na laurach. Konsekwentnie wdrażano długofalowy program ochrony środowiska, który zakładał dalsze wydatne zmniejszenie emisji zanieczyszczeń.

2.3.3. Struktura nakładów finansowych

Na realizację Programu Rozwoju obejmującego głównie budowę nowych instalacji oraz na modernizację techniczną i technologiczną firma do 2000 roku zaplanowała przeznaczyć 1,9 mln dolarów. Nakłady finansowe przeznaczone na realizację poszczególnych etapów Programu Rozwoju przedstawiały się następująco: I etap lata 1992-1994 około 250 mln dolarów, II etap lata 1995-1997 około 1000 mln dolarów, III etap lata 1998-1999 około 650 mln dolarów, w tym na modernizację do 2000 roku około 400 mln dolarów. Wydatki na realizację inwestycji proekologicznych stanowiły około 40 % planowanych środków finansowych. Wydatki na inwestycje pochodzić miały ze źródeł własnych (60 %) i uzupełniająco ze źródeł zewnętrznych. Główne kierunki pozyskiwania środków zewnętrznych to kredyty komercyjne oraz kredyty na zadania związane z ochroną środowiska.

Z udziałem kredytów zagranicznych przewidywano finansowanie ważniejszych zamierzeń takich jak: Hydroodsiarczanie Wsadu na FKK II, modernizacja instalacji Olefin II, instalacja Polietylenu III, instalacja Polipropylenu III, instalacja Oczyszczania Spalin z EC. Pierwszy kredyt dewizowy zaciągnięto w 1990 roku na budowę instalacji Reformingu V. Z uwagi na możliwy brak środków finansowych na inwestycje w danym roku w opracowaniu przewidziano częściowe finansowanie kredytem krajowym modernizacji instalacji DRW II. Wartość kredytów dewizowych na realizację wymienionych inwestycji w Programie rozwoju skalkulowano w wysokości 348.711 tys. dolarów. Łącznie wydatki dewizowe wraz z odsetkami bankowymi z okresu budowy oszacowano na 426.229 tys. dolarów.

31

W 1992 roku MZRiP uzyskało pożyczkę długoterminową z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w wysokości 12,5 mld zł, która została przeznaczona na realizację inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Udział funduszy przeznaczonych na wykonanie zadań bezpośrednio związanych z ochroną środowiska w ogólnych wydatkach inwestycyjnych wynosił: w 1991 roku – 38 %, w 1992 roku – 18 %. W programie rozwoju do 2000 roku przewidywano wówczas, że udział ten wyniesie 30 % ogólnej kwoty przeznaczonej na inwestycje. Wydatkowanie tak dużych kwot na te inwestycje wpływało ograniczająco na modernizację technologii i wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa. Inwestycje te nie wpływały bowiem bezpośrednio na wzrost wypracowanego zysku. Ich realizacja była jednak konieczna, bowiem w dłuższej perspektywie umożliwiała ona firmie zachowanie pozycji konkurencyjnej w stosunku do krajowych i zagranicznych rafinerii oraz wytwórców petrochemikaliów.

Jednocześnie z procesami modernizacyjnymi i reorientacją polityki handlowej, które miały zapewnić godziwy zysk, podejmowano działania zmierzające do osiągania zysków z innych źródeł. Wymusiły je postępujące szybko zmiany w procesach gospodarczych, a zwłaszcza gwałtowny rozwój rynku pieniężnego i kapitałowego. Uwzględniono ponadto fakt, iż odpowiednio wykorzystane, pozostające w firmie środki pieniężne stanowiły także źródło niebagatelnych dochodów.

2.3.4. Zadania marketingowe przedsiębiorstwa

W 1989 roku Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Płocku zaczęły przejmować funkcje handlowe, które wcześniej były realizowane przez odrębne instytucje i centrale handlowe. Dla zwiększenia konkurencyjności i operatywności handlowej przedsiębiorstwa, jako jednego z kierunków maksymalizacji zysku, podjęto w 1991 roku następujące działania: zwiększono możliwości własnej dystrybucji oleju napędowego, wprowadzono całodobowy system pracy autonalewaków, ujęto w planie inwestycyjnym na 1992 rok budowę terminalu do ekspedycji autocysternowej paliw, dla rozszerzenia asortymentu sprzedaży przyjęto do realizacji adaptację drugiej nitki granulacji polipropylenu do produkcji tworzyw wypełnionych, podpisano list intencyjny na uruchomienie z włoską firmą spółki joint venture na produkcję wysokiej jakości olejów smarowych a ponadto rozszerzono, z pominięciem pośredników, eksport i import, co pozwoliło na ograniczenie wydatków związanych z marżą dla jednostek pośredniczących oraz na obniżkę ogólnych kosztów handlu.

Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, pomimo pewnych okresowych ograniczeń w dostawach ropy i niezbyt sprzyjającej przedsiębiorstwu koniunktury w zbycie niektórych produktów udało się utrzymać kondycje firmy na zadawalającym poziomie. Realizacja założonych planów mających na celu przede wszystkim poprawę funkcjonowania i dalsze podnoszenie efektywności sprzedaży przez pion handlowy sprawiła, że sprzedaż zarówno na ryki krajowe jak i zagraniczne, masowych produktów, głównie oleju napędowego, opałowego i tworzyw sztucznych w istotny sposób poprawiła bilans finansowy firmy. Wielkość uzyskanego w 1991 roku zysku przedsiębiorstwa pozwoliła na prowadzenie 140 zadań inwestycyjnych, produkcyjnych, proekologicznych, infrastrukturalnych i socjalnych.

Nowo powołany pion handlowy wśród głównych zadań miał działania związanie z prowadzeniem do eliminowania pośredników na rzecz coraz większego przejmowania handlu zagranicznego przez wyspecjalizowane służby przedsiębiorstwa. W pierwszym etapie w 1992 roku zapoczątkowano tworzenie sieci hurtowni tworzyw sztucznych, a następnie hurtowni paliw płynnych.

Przyszłość Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych była nierozłącznie związana z podejmowanymi od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku decyzjami inwestycyjnymi, które określały rozmiary i strukturę produkcji. Efektem przyjętego programu modernizacji i rozwoju były produkty, które nie tylko stawały się konkurencyjne w stosunku do zagranicznych, ale zapewniały godziwy zysk pozwalający dalej istnieć i rozwijać się płockiej rafinerii i petrochemii.

32

MZRiP. Kraking Katalityczny I, panorama z 1963 roku

33

ROZDZIAŁ III

Przekształcenia MZRiP w latach 1993-1998

3.1. Utworzenie Jednoosobowej Spółki Skarbu Państwa

Minister Przekształceń Własnościowych, aktem notarialnym z dnia 29 czerwca 1993 roku, przekształcił przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne z siedzibą w Płocku w Jednoosobową Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa. Firma Spółki otrzymała brzmienie: Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne Spółka Akcyjna. Spółka mogła używać skrótu firmy: Petrochemia Płock S.A. Działała na podstawie Kodeksu Handlowego oraz ustawy z dnia 13 lipca 1990 roku o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, a także innych właściwych przepisów.

Kapitał własny Spółki pokryty został funduszem założycielskim i funduszem przedsiębiorstwa w przedsiębiorstwie państwowym Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne, w którym kapitał akcyjny stanowił 4 200 000 000 000 złotych (cztery biliony dwieście miliardów złotych). Pozostała część kapitału własnego stanowiła kapitał zapasowy Spółki. Istniejące w MZRiP (przedsiębiorstwie państwowym) fundusze specjalne, według bilansu zamknięcia przedsiębiorstwa, stały się funduszami celowymi w Spółce z zachowaniem ich dotychczasowego przeznaczenia.

W skład pierwszego Zarządu Spółki, zgodnie z propozycją uzgodnioną z Radą Pracowniczą Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych, powołani zostali: Konrad Jaskóła – prezes Zarządu oraz Mieczysław Mierzejewski, Józef Dolman, Stanisław Mańka, Jan Szypryt, Mirosław Tyburski jako członkowie Zarządu. Kadencja pierwszego Zarządu trwała dwa lata, przy czym za pierwszy rok uznano rok obrachunkowy ustalony statutem. W skład pierwszej Rady Nadzorczej powołani zostali: Kazimierz Adamczyk, Kazimierz Klęk, Andrzej Podgórski, Jerzy Gil, Wiesław Kalinowski, Jolanta Cetwińska oraz wybrani przez pracowników: Józef Świątczak, Stanisław Gralak, Edward Dzierżanowski. Kadencja pierwszej Rady Nadzorczej trwała również jeden rok obrachunkowy. Przedmiotem działalności przedsiębiorstwa Spółki było: - przerób ropy naftowej oraz wytwarzanie produktów i półproduktów ropopochodnych

(rafineryjnych i petrochemicznych), - prowadzenie działalności w zakresie wykonywania usług, w tym projektowo-badawczych,

transportowych oraz w zakresie produkcji metalowej i przetwórstwa tworzyw sztucznych, - obrót towarowy w kraju i za granicą ropą naftową i jej pochodnymi oraz produktami dalej

przetworzonymi, - sprzedaż wyrobów, towarów, materiałów i usług na rynku krajowym i zagranicznym, - prowadzenie działań w zakresie szkolenia zawodowego oraz spraw socjalno-bytowych.

W wyniku komercjalizacji dotychczasowe organy przedsiębiorstwa państwowego, tj. Ogólne Zebranie Pracowników, Rada Pracownicza oraz Dyrektor zostały zastąpione przez Zgromadzenie Akcjonariuszy, Radę Nadzorczą oraz Zarząd. Zgromadzenie Akcjonariuszy było reprezentowane jednoosobowo w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa przez Ministra Przekształceń Własnościowych lub innego właściwego ministra. Zgodnie z obowiązującą procedurą, pracownicy

34

MZRiP stali się z mocy prawa pracownikami spółki – Petrochemia Płock S.A., która wstąpiła w prawa i obowiązki wynikające z dotychczas zawartych z pracownikami umów o pracę. W wyniku dokonanego przekształcenia, związki zawodowe działające dotychczas w przedsiębiorstwie państwowym, kontynuowały działalność w Spółce. Biorąc pod uwagę strukturę kapitałową, to Minister Przekształceń Własnościowych aktem notarialnym z 29 czerwca 1993 roku, przekształcając Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa, ustanowił kapitał akcyjny na 420 milionów złotych, który następnie podzielono na 42 miliony akcji o wartości jednej akcji – 10 złotych.

Zgodnie ze Statutem władzami Petrochemii Płock S.A. były: Zarząd Spółki, Rada Nadzorcza i Walne Zgromadzenie. Zarząd mógł liczyć od 3 do 7 osób i był powoływany przez Radę Nadzorczą, za wyjątkiem pierwszego Zarządu, którego skład został ustalony przez Skarb Państwa w akcie przekształcenia. Kadencja Zarządu trwała trzy kolejne lata, za wyjątkiem pierwszego Zarządu, którego kadencja trwała dwa lata. Rada Nadzorcza powoływała i odwoływała członków Zarządu lub cały Zarząd z własnej inicjatywy bądź na wniosek Walnego Zgromadzenia. Na Prezesa Zarządu mogła być powoływana osoba posiadająca obywatelstwo polskie i miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zarząd Spółki zarządzał Spółką i reprezentował ją na zewnątrz. Szczegółowy tryb działania Zarządu określał Regulamin Zarządu, który uchwalany był przez Zarząd, a zatwierdzany przez Radę Nadzorczą. Umowę o pracę z członkami Zarządu Spółki, na zasadach określonych w uchwałach Rady Nadzorczej, zawierał w imieniu Spółki przedstawiciel Rady Nadzorczej, delegowany spośród jej członków.

Rada Nadzorcza była organem kontrolnym spółki wybieranym przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, zastępowane w pierwszej fazie przekształcenia jednoosobowo przez Ministra Przekształceń Własnościowych oraz w jednej trzeciej przez pracowników przedsiębiorstwa. Jej uprawnienia regulował Kodeks Handlowy i Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Zobowiązana była przede wszystkim do prowadzenia stałego nadzoru nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej funkcjonowania. Do zadań szczegółowych zaliczano m.in. badanie bilansu, rachunku zysków i strat, zarówno co do zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym. Rada zajmowała się także badaniem sprawozdania Zarządu, jego wniosków dotyczących podziału zysku oraz składaniem Walnemu Zgromadzeniu, a chwilowo Ministerstwu Przekształceń Własnościowych, rocznego sprawozdania z wyników tego badania. W związku z tym mogła żądać od Zarządu i pracowników sprawozdań i szczegółowych wyjaśnień, dokonywać rewizji majątku, sprawdzać księgi i dokumenty. Ponadto do kompetencji Rady Nadzorczej należało zawieszanie, z ważnych powodów, w czynnościach poszczególnych lub wszystkich członków Zarządu, jak również delegowanie członków Rady Nadzorczej do czasowego wykonywania czynności członków Zarządu nie mogących z przyczyn losowych sprawować swoich funkcji. Kadencja pierwszego składu Rady Nadzorczej trwała zgodnie z obowiązującymi przepisami i Statutem Spółki do końca 1994 roku tj. do końca roku obrachunkowego (nie kalendarzowego), czyli do dnia przyjęcia sprawozdania Zarządu i złożenia go właścicielowi. Natomiast kadencja pierwszego Zarządu Spółki trwała dwa lata i zakończyła się 31 grudnia 1995 roku.

W związku z powyższym we władzach Petrochemii Płock S.A. Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy było organem uchwałodawczym, Zarząd – wykonawczym, a Rada Nadzorcza sprawowała funkcje kontrolne.

3.2. Nowoczesne zarządzanie i restrukturyzacja przedsiębiorstwa

3.2.1. Program działań dla restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A.

Zmieniające się na początku lat 90. XX wieku otoczenie polityczne i gospodarcze państwa polskiego, wymusiło potrzebę restrukturyzacji Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku. Restrukturyzacja sektora naftowego w Polsce została postanowiona uchwałą Rządu z 8 września 1992 roku. Również ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 13 lipca 1990 roku w art. 20 pośrednio zakładała restrukturyzację oraz potrzeby wprowadzenia zmian

35

organizacyjnych, ekonomicznych lub technicznych. Restrukturyzacja jako zespół działań dla podniesienia wartości przedsiębiorstwa była powszechną metodą kierowania dużymi przedsiębiorstwami w świecie, a często nieodzownym procesem poprzedzającym prywatyzację.

W listopadzie 1993 roku opracowany został Program działań dla restrukturyzacji i prywatyzacji Petrochemii Płock S.A., którego celem było przede wszystkim stworzenie warunków do efektywnego i sprawnego zarządzania firmą. Taka strategia działania wynikała z faktu, iż po integracji gospodarczej z EWG (a od 1993 roku z Unią Europejską) do konkurencji wewnętrznej dołączyła konkurencja zewnętrzna. Istniejące światowe duże, niewykorzystane zdolności produkcyjne przerobu ropy naftowej oraz produkcji petrochemicznej mogłyby całkowicie zaspokoić potrzeby krajowe importem. W tej sytuacji bardzo istotnym elementem była atrakcyjność oferty Petrochemii Płock S.A. (ceny, jakość, warunki dostawy i płatność) w stosunku do oferty zarówno krajowej jak i zagranicznej. Dla stworzenia możliwości konkurencyjnej produktom płockiej firmy niezbędna stała się jej restrukturyzacja i prywatyzacja. Procesy te miały - poprzez obniżkę kosztów, nowe technologie, poprawę jakości do standardów światowych, elastyczne reagowanie na sytuacje rynkowe - umożliwić spółce osiąganie stabilnej i konkurencyjnej pozycji na rynku.

W ramowych propozycjach restrukturyzacji za celowe uznano wydzielenie z istniejącej struktury organizacyjnej Petrochemii Płock S.A. zakładów i służb niebiorących bezpośredniego udziału w produkcji podstawowej i utworzenie z nich spółek - filii prawa handlowego powiązanych kapitałowo ze spółką - matką. Spółki te wykonywałyby określone usługi na rzecz spółki - matki i innych podmiotów gospodarczych. Dla wyodrębnienia poszczególnych spółek - filii przyjęto następujące kryteria: - istnienie możliwości wyodrębnienia ściśle sprecyzowanego zakresu działania, - zdefiniowane parametry rzeczowo-kosztowe „wejścia i wyjścia” dla przyszłego obszaru

funkcjonowania spółki, - istnienie możliwości samodzielnego funkcjonowania jako centrum zysku.

Za celowe uznano wyodrębnienie działalności niezwiązanej ściśle z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa (obiekty socjalne) i ustalenie dla niej odrębnej drogi postępowania. Za konieczne uznano wprowadzenie kompleksowego rachunku kosztów w poszczególnych jednostkach produkcyjnych. Zaplanowano także, że zmianom ulegać będą również centralne służby handlowe, rozwojowe, finansowe i administracyjne. Tworzenie poszczególnych spółek - filii powinno być poprzedzone akceptowanym przez zarząd szczegółowym programem działania podobnie jak to przewidziano dla jednostek pilotażowych, tj. Zakładowego Biura Projektów i Zakładu Transportu Samochodowego. Stwierdzono, że niezależnie od terminów przyjętych dla usamodzielnienia poszczególnych filii należy w trybie pilnym wprowadzić dla tych jednostek docelowe systemy ekonomiczno-finansowe. Wyodrębnienie samodzielnych podmiotów o określonej działalności gospodarczej i nadanie zatrudnionej w nich kompetentnej kadrze kierowniczej dużych uprawnień, w powiązaniu z odpowiedzialnością za podejmowane samodzielnie decyzje, rozszerzyło ilość uczestniczących w procesach decyzyjnych oraz stworzyło warunki do zwiększonej aktywności.

Petrochemia Płock S.A. podobnie jak inne zakłady przemysłowe funkcjonowała pod koniec XX wieku w ciągle zmieniających się warunkach gospodarczych. Dostosowanie się do nich wymagało wdrożenia efektywnych systemów zarządzania oraz klarownej struktury organizacyjnej. Spółka była przedsiębiorstwem wielozakładowym, stanowiącym konglomerat jednostek organizacyjnych o wyraźnie sprecyzowanych zadaniach produkcyjnych i pomocniczych, wzajemnie się przenikających. Konieczne więc było uchwycenie wpływu poszczególnych komórek na wynik działalności przedsiębiorstwa, a w konsekwencji również ekonomizacja ich działań. Szerokie powiązanie firmy z rynkiem wymagało wzmocnienia konkurencyjności, szczególnie w zakresie kosztów produkcji i jakości wytwarzanych produktów. W tych warunkach już w 1994 roku Zarząd Petrochemii Płock S.A. określił odpowiednią politykę jakościową opartą na międzynarodowych normach jakości ISO i przyjął do wdrażania system jakości zgodny z normą ISO 9002. Opracował wówczas i rozpoczął wdrażanie większości (około 85%) procedur tego systemu.

Ponadto w celu sprostania konkurencji na rynkach przeprowadzono wiele zmian organizacyjnych. Między innymi zreorganizowano służbę Marketingu, podporządkowując jej

36

wszystkie komórki współpracujące z klientami firmy. Powołano służbę Głównego Informatyka, powierzając jej informatyzację firmy i koordynację działań we wszystkich obszarach jej stosowania. Powołano Dział Planowania Strategicznego, który przejął organizowanie prac związanych z restrukturyzacją i dostosowywaniem do niej metod zarządzania.

Wprowadzenie nowoczesnego zarządzania spółką wymagało dalszych zmian strukturalnych, które w 1997 roku odnosiły się do strategicznych obszarów jej zarządzania, takich jak: inwestycje i rozwój, handel, promocja i public relations oraz finanse. Powołano Szefa Nadzoru Inwestycji, utworzono komórkę pod nazwą „Projekt Rozbudowy Infrastruktury Rynkowej”, którą podporządkowano bezpośrednio Dyrektorowi ds. Rozwoju. Zorganizowane zostały biura handlowe w Dziale Marketingu odpowiadające za sprzedaż paliw z magazynów należących do Naftobaz Sp. z o.o. oraz powołano Szefa Zarządzania Siecią Stacji Patronackich. Powołano Dyrektora Biura Public Relations i Promocji, któremu podporządkowano następujące działy: Promocji, Informacji, sekcji Wydawniczej i Rzecznika Prasowego.

Utworzono Dział Podatków i Konsolidacji, który podlegał bezpośrednio Głównemu Księgowemu. Systematycznie prowadzony był monitoring rezultatów zmian, jakie zachodziły w poszczególnych jednostkach. Prowadzenie szczegółowej statystyki kosztów i przychodów oraz porównywanie ich z przyjętymi planami, umożliwiało m.in. stałą kontrolę wyników finansowych odpowiednich komórek. Przyczyniło się również do określenia czynników zewnętrznych i wewnętrznych wpływających na uzyskiwane wyniki. Realizacja tych działań była możliwa dzięki wprowadzeniu zintegrowanego systemu informatycznego firmy SAP, który usprawnił zarządzanie firmą oraz wzbogacił bazę informacyjną o nowe dane. System ten obejmował takie sfery działalności Spółki jak: rachunkowość, zarządzanie projektami inwestycyjnymi oraz controlling. W 1997 roku w skład systemu weszły również: gospodarka materiałowa i zarządzanie środkami trwałymi, zarządzanie płynnością finansową i konsolidacja. Praktycznym wyrazem zachodzących zmian w organizacji i zarządzaniu było w tym czasie rozpoczęcie w Petrochemii Płock S.A. procesu usamodzielniania jednostek organizacyjnych i działalności według nowych zasad – wewnętrznego rozrachunku gospodarczego.

W 1998 roku kontynuowano działania w sferze modyfikacji struktury organizacyjnej Spółki, które miały na celu lepsze dostosowanie zadań poszczególnych pionów, działów i komórek do potrzeb firmy. Powstał nowy Pion Dyrektora ds. Pracowniczych i Restrukturyzacji, który m.in. koordynował politykę kadrową i płacową, nadzorował: realizacje programu działań w zakresie restrukturyzacji, projektowanie struktury organizacyjnej, gospodarowanie zatwierdzonym funduszem świadczeń socjalnych oraz zajmował się wydawaniem wewnętrznych aktów organizacyjnych. Utworzone zostało Biuro Planowania Strategicznego, bezpośrednio podległe Generalnemu Dyrektorowi, do którego głównych zadań należało prowadzenie prac związanych z procesem restrukturyzacji i prywatyzacji sektora naftowego, przygotowanie programu rozwoju produkcji petrochemicznej w powiązaniu z rozwojem polskiego przemysłu chemicznego oraz pilotowanie procesu integracji z Unią Europejską.

Modernizacja oraz uruchomienie nowych instalacji spowodowały konieczność modyfikacji struktury organizacyjnej w Pionie Dyrektora ds. Produkcji. W części rafineryjnej utworzone zostały nowe oddziały produkcyjne Oddział HOG na Wydziale Hydrokrakingu oraz Oddział DRW VI w Bloku Przerobu Ropy. W ciągu 1998 roku struktura Pionu Dyrektora ds. Technicznych uległa kilkuetapowej modyfikacji na skutek wdrażania nowej koncepcji funkcjonowania służb utrzymania ruchu, prowadzącej do oddzielenia funkcji wykonawczych od planowania, rozliczania i nadzorowania remontów. Ponadto nastąpiło przesunięcie wszystkich pracowników pionu Dyrektora ds. Produkcji zatrudnionych w wydziałowych służbach utrzymania ruchu do komórek organizacyjnych wchodzących w skład nowo utworzonej struktury organizacyjnej pionu Dyrektora ds. Technicznych. Zastępcy Dyrektora ds. Utrzymania Ruchu podporządkowane zostały wydzielone kompleksy oraz centralne komórki kształtujące jednolitą politykę utrzymania ruchu we wszystkich jednostkach.

Szybko zmieniające się otoczenie, dynamiczny rozwój rynku i dystrybucji produktów rafineryjnych oraz petrochemicznych wywołały potrzebę zmian struktury podporządkowanej Zastępcy Dyrektora Marketingu ds. Rozwoju Rynku. Na bazie Działu Rozwoju Rynku utworzono nowe komórki: Dział Inicjatyw Rynkowych, Dział Rozbudowy Sieci Stacji Paliw oraz Dział Zarządzania Siecią Stacji Paliw. W strukturze Szefa Marketingu powołano pięć Biur Handlowych. Wyodrębniono także funkcje zaopatrzenia, tworząc stanowisko Zastępcy Dyrektora Marketingu ds. Zakupów.

37

Najistotniejszą zmianą w pionie Dyrektora Ekonomiczno-Finansowego, mającą na celu zwiększoną efektywność i bezpieczeństwo lokowania oraz wykorzystania środków finansowych, było utworzenie Działu Gospodarki Pieniężnej. Systematyczna kontrola rezultatów i sprawniejsze kierowanie działalnością gospodarczą możliwe były dzięki wdrożeniu zintegrowanego systemu informatycznego firmy SAP. Wprowadzenie tego systemu spowodowało konieczność zmian organizacyjnych, uporządkowania obiegu dokumentów, a to zaowocowało oszczędnościami w nakładach pracy związanej z rejestracją zdarzeń gospodarczych i ich rozliczaniem. Zdecydowanie największą korzyścią z wdrożenia systemu było wyraźne zmniejszenie czasu obiegu informacji oraz możliwość pogłębienia analiz, które ułatwiały podejmowanie decyzji.

Restrukturyzacja płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego znacząco wpływała na zmiany ilościowe i jakościowe w strukturze zatrudnienia. Właściwe funkcjonowanie Petrochemii Płock S.A. oraz osiągane przez nią systematycznie satysfakcjonujące rezultaty rzeczowe i finansowe były efektem pracy doświadczonej i zaangażowanej załogi. W przeliczeniu na pełne etaty 31.12.1994 roku firma liczyła 8275 pracowników - o 66 mniej w stosunku do stanu na 1.07.1993 roku. Korzystnej zmianie uległa struktura zatrudnienia pracowników pod względem wieku i wykształcenia. Wzrósł udział pracowników w wieku do 25 lat z 10% do 12% i od 25 do 45 lat: z 63% do 65%. Obniżył się natomiast udział pracowników w przedziale wiekowym 45 – 55 lat: z 20% do 19% i powyżej 55 lat: z 7% do 3%. W polityce kadrowej Spółka szczególny nacisk kładła na zdobywanie i pogłębianie przez pracowników praktycznej wiedzy. W 1994 roku w różnych formach szkolenia uczestniczyło 2709 pracowników, w tym w szkoleniach przygotowujących pracowników do restrukturyzacji Spółki – 354 osoby. Realizując politykę zatrudnienia firma dążyła do płynnej zmiany kadr. Pracownicy, których stanowiska w wyniku poprawy organizacji pracy okazały się zbędne, znajdowali zatrudnienie w nowo budowanych obiektach lub zajmowali miejsca zwolnione w związku z przejściem innych pracowników na emeryturę.

Funkcjonowanie Petrochemii Płock S.A. w warunkach gospodarki rynkowej wymagało obok ciągłego doskonalenia organizacji pracy także optymalnego wykorzystania posiadanych zasobów we wszystkich obszarach działania. Proces ten dotyczył również gospodarowania zasobami kadrowymi. W wyniku kontynuowanych działań w 1995 roku uzyskano pozytywne zmiany w wielkości zatrudnienia. Wyniosło ono średnio 8 207 osób i było niższe od średniego zatrudnienia w 1994 roku o 50 osób pomimo oddania do eksploatacji w tym czasie całego szeregu obiektów produkcyjnych i pomocniczych. Polityka kadrowa zmierzała do doskonalenia wielkości i struktury zatrudnienia do potrzeb drogą motywowania do przejścia na normalne i wcześniejsze emerytury. Jednocześnie na zwalnianych lub nowo powstałych stanowiskach zatrudniano pracowników wygospodarowanych w wyniku poprawy organizacji pracy. W związku z tym struktura wiekowa na koniec 1995 roku była korzystniejsza niż w roku poprzednim. Ponadto unowocześnienie wyposażenia technicznego, rozszerzenie działalności handlowo-marketingowej oraz finansowej wymagało zwiększenia udziału pracowników o wysokich kwalifikacjach. Na ogólną liczbę 868 pracowników z wykształceniem wyższym zatrudnionych w Spółce, 270 przyjęto do pracy w latach 1993-1995, w tym 152 w 1995 roku. Udział pracowników z wykształceniem wyższym wzrósł w 1995 roku znacząco i przekroczył granice 10%. Poza zwiększeniem udziału pracowników o wysokich kwalifikacjach w drodze naboru z zewnątrz, realizowany był program różnorodnych szkoleń dla pracowników już zatrudnionych.

W 1996 roku średnie zatrudnienie było niższe niż przed rokiem o 113 pracowników i wyniosło 8174. W dalszym ciągu utrzymywała się korzystna tendencja wzrostu ilości zatrudnionych z wyższym wykształceniem, a kolejne grupy pracowników podwyższały swoje kwalifikacje w ramach kompleksowego planu szkolenia załogi.

Petrochemia Płock S.A. otaczała opieką swoich pracowników zarówno z punktu widzenia warunków pracy, jak i sfery socjalno-bytowej. Bazą nowocześnie kierowanego przedsiębiorstwa byli zawsze pracownicy, a zwłaszcza ich nastawienie do firmy, w której pracują. Jeśli chodzi o zarządzanie potencjałem ludzkim Spółka nadal największy nacisk kładła na systematyczne szkolenia oraz kursy zawodowe. Na koniec 1997 roku zatrudniała 7703 pracowników. Polityka personalna Spółki związana z programem restrukturyzacji i rozwoju, zakładała stały nabór do pracy wyłącznie ludzi z wyższym wykształceniem. W związku z tym największą grupę ogółu zatrudnionych stanowili specjaliści wszystkich kierunków związanych z przemysłem rafineryjno-petrochemicznym. Obok zatrudniania fachowców różnych dziedzin Petrochemia Płock S.A. podejmowała działania, których głównym

38

celem była pomoc pracownikom dotychczas zatrudnionym w Spółce, w systematycznym podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. W związku z tym: 25 osób skierowano do Podyplomowego Studium Zarządzania dla Sektora Naftowego (prowadzonego przez Szkołę Główną Handlową), 180 osób uczestniczyło w różnego rodzaju szkoleniach językowych. Uruchomiono w Zespole Szkół Zawodowych Petrochemii Płock S.A. dodatkowe kierunki kształcenia w systemie wieczorowym o specjalności: technologia chemiczna oraz aparatury i urządzenia przemysłu chemicznego, a 185 pracowników skierowano do technikum wieczorowego w ZSZ Petrochemii Płock S.A.

W 1998 roku nadal jednym z kluczowych elementów strategii Petrochemii Płock S.A. był rozwój jej pracowników, jak również nieustanne podnoszenie warunków pracy i opieki socjalnej. Dlatego w dalszym ciągu system szkolenia ustawicznego i powiązane z nim działania motywacyjne były fundamentem polityki zarządzania potencjałem ludzkim w firmie, która na koniec 1998 roku zatrudniała 6 789 pracowników, czyli o 914 mniej niż rok wcześniej. Zmniejszenie zatrudnienia było efektem konsekwentnie realizowanej restrukturyzacji wewnętrznej firmy polegającej na wydzielaniu z niej samodzielnych podmiotów gospodarczych. Obok stworzenia ponad 700 miejsc pracy w spółkach utworzonych w 1998 roku, w tym samym czasie do pracy w Petrochemii Płock S.A. przyjęto 103 absolwentów wyższych uczelni – głównie specjalistów związanych z przemysłem paliwowym i chemicznym oraz ekonomistów i prawników. Realizując od kilku lat nową politykę kadrową, równolegle z zatrudnieniem fachowców, podejmowała działania mające na celu pomoc pracownikom Petrochemii Płock S.A. w podnoszeniu ich kwalifikacji zawodowych. W wyniku tych działań: 25 osób skierowano na Podyplomowe Studium Zarządzania dla Sektora Naftowego (prowadzonego przez Szkołę Główną Handlową), 25 pracowników uczestniczyło w Podyplomowym Studium Zarządzania i Marketingu (w Szkole Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku), 134 osoby kontynuowały szkolenia językowe, 33 pracowników kontynuowało studia doktoranckie i podyplomowe na innych uczelniach, 104 osoby z kadry kierowniczej przeszkolono w zakresie „Systemu Zarządzania Środowiskowego”, przeszkolono 1952 pracowników Służb Utrzymania Ruchu oraz Zakładu Aparatury w zakresie przygotowującym ich do pracy w usamodzielnionych jednostkach organizacyjnych, 215 pracowników skierowano do Technikum Wieczorowego w Zespole Szkół Zawodowych Petrochemii Płock S.A., 90 pracowników Straży Przemysłowej przeszkolono w celu uzyskania licencji „Pracownik ochrony fizycznej”.

Tabela 6

Zmiany w strukturze zatrudnienia pracowników Petrochemii Płock S.A. według wykształcenia w latach 1997-1998

Poziom wykształcenia 1997 1998 Wyższe 12,70% 12,80%Średnie 41,30% 43,00%Zasadnicze zawodowe 32,40% 32,40%Podstawowe 13,60% 11,8%

Zmiany w strukturze przedsiębiorstwa oraz daleko zaawansowane działania restrukturyzacyjne

spowodowały, że w 1998 roku prowadzone były prace nad objęciem opieką socjalną pracowników Petrochemii Płock S.A., którzy przeszli do nowo utworzonych spółek wydzielonych ze struktury firmy. Na gruncie obowiązujących regulacji prawnych było to możliwe dzięki podpisaniu w tym czasie „Umowy o wspólnej działalności socjalnej” pomiędzy Petrochemią Płock S.A. a nowo powołanymi spółkami. W ramach przyjętych rozwiązań systemowych Petrochemia Płock S.A. partycypowała w kosztach związanych z organizacją wypoczynku dla swoich pracowników oraz ich rodzin. Ogółem w 1998 roku, na podstawie złożonych wniosków, Dział Usług Pracowniczych zrealizował świadczenia dla około 14,5 tysiąca osób. Stworzono także warunki sprzyjające do uprawiania sportu amatorskiego. W zakładowym ognisku TKKF zrzeszonych było około 500 pracowników oraz członków ich rodzin. Zwolennicy sportowego trybu życia mieli do wyboru osiem dyscyplin sportowych w następujących

39

sekcjach: piłki siatkowej kobiet i mężczyzn, piłki koszykowej, piłki nożnej, piłki ręcznej, tenisa ziemnego, tenisa stołowego, biegów długodystansowych i triathlonu. Zwolennicy sportów wodnych realizowali swoje hobby w Klubie Żeglarskim. Bazą dla uprawiania żeglarstwa była stanica nad Wisłą i ośrodek w Jorze Wielkiej nad jeziorem Tałty na Mazurach. Amatorów wędkarstwa skupiało „Koło Wędkarzy” liczące około 500 członków, którzy wędkowali w Nowych Rumunkach, w Lubieszewie i w Jorze Wielkiej. Ponadto Spółka, proponując pracownikom inne formy spędzania wolnego czasu, dofinansowywała zakup biletów na spektakle teatralne, seanse filmowe, koncerty i zawody sportowe.

Wydzielanie jednostek pomocniczych, niebiorących bezpośrednio udziału w procesie produkcji, zakończyło I etap restrukturyzacji organizacyjno-ekonomicznej Petrochemii Płock S.A. w 1999 roku. Drugim etapem była restrukturyzacja części produkcyjnej firmy.

Restrukturyzacja wewnętrzna miała bardzo istotne znaczenie, gdyż bezpośrednio odnosiła się do pracowników. Społeczna gospodarka rynkowa realizowana w państwie polskim od początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku stanowiła połączenie gospodarki rynkowej i dużego zabezpieczenia socjalnego pracowników. Do jej najważniejszych zasad należały takie działania polityki gospodarczej , które nie zagrażały celom o charakterze ogólnospołecznym, takie zabezpieczenie socjalne, aby zmniejszać ryzyko utraty środków do życia przez obywateli oraz taka polityka społeczna, która w trakcie realizacji celów społecznych dbała o wydajność w gospodarce. Bezpośrednim celem tej gospodarki było zapewnienie pełnego zatrudnienia siły roboczej, wspieranie regionalnej mobilności siły roboczej (walka z bezrobociem strukturalnym – spowodowanym potrzebą zmian kwalifikacji pracowników, wywołaną zmianami technologicznymi lub w konkurencyjności danej gałęzi przemysłu), ochrona pracy przez regulację stosunku pracy między pracodawcą a pracownikiem, poprawa na rzecz podziału dochodu narodowego (zysku oraz wspieranie kupowania przez pracowników udziałów w przedsiębiorstwie, w którym pracują, a także rozwijanie szkolnictwa na wysokim poziomie itd.).

Prowadząc od 1989 roku politykę systematycznych zmian, doprowadzono do szybkiego rozwoju gospodarczego płockiego kompleksu rafineryjno petrochemicznego, zachowując dużą ochronę socjalną. Przede wszystkim już w 1994 roku korzystnej zmianie uległa struktura zatrudnienia pracowników pod względem wieku i wykształcenia. Liczba pracowników wynosiła 8275 na 31.12.1994 r. i w przeliczeniu na pełne etaty była o 66 mniejsza w stosunku do stanu na 1.07.1993 r. wzrósł udział pracowników w wieku do 25 lat z 10% do 12% i od 20 do 45 lat z 63% do 65 %, a obniżył się w przedziale wiekowym 45-55 z 20% do 19% i powyżej 55 lat z 7% do 3%. Dbano o zdobywanie i pogłębianie przez pracowników praktycznej wiedzy. W 1994 roku w różnych formach szkolenia uczestniczyło 2709 pracowników, w tym w szkoleniach przygotowujących do restrukturyzacji Spółki – 354 osoby. Realizując politykę zatrudnienia dążono do płynnej zmiany kadr. Pracownicy, których stanowiska w wyniku poprawy organizacji pracy okazały się zbędne, byli zatrudniani w nowo budowanych obiektach lub zajmowali miejsca zwolnione w związku z przejściem innych pracowników na emeryturę.

W 1995 roku Spółka będąc na pierwszym miejscu na ogólnopolskiej liście przedsiębiorstw pod względem obrotów, ponadto dokonała najwyższej wpłaty do budżetu, w dalszym ciągu pełniła funkcje podstawowego stymulatora rozwoju regionalnego i mecenasa w wielu dziedzinach życia. Nakłady na sport, rekreacje, kulturę, oświatę i ochronę zdrowia umocniły autorytet zakładu w mieście i regionie. Na aktywizację zawodową i społeczną regionu ogromny wpływ miało zatrudnienie na rzecz realizowanego wówczas programu inwestycyjnego około 5000 osób z firm zewnętrznych.

Funkcjonowanie Spółki w warunkach gospodarki rynkowej wymagało ciągłego doskonalenia organizacji pracy i optymalnego wykorzystania posiadanych zasobów we wszystkich obszarach działania. Proces ten dotyczył również gospodarowania zasobami ludzkimi. Pomimo oddania do eksploatacji w 1995 roku całego szeregu obiektów produkcyjnych i przemysłowych zatrudnienie wyniosło 8207 i było niższe od roku poprzedniego o 50 osób. Polityka kadrowa zmierzała do dostosowania wielkości zatrudnienia do występujących potrzeb drogą motywowania do przejścia na normalne i wcześniejsze emerytury. Jednocześnie na zwalnianych stanowiskach zatrudniano pracowników wygospodarowanych w wyniku poprawy organizacji pracy. Struktura wiekowa załogi na koniec 1995 roku była korzystniejsza niż w 1994 roku.

40

Unowocześnienie wyposażenia technicznego, rozszerzenie działalności handlowo-marketingowej oraz finansowej Spółki wymagało zwiększenia udziału pracowników o wysokich kwalifikacjach. Na ogólną liczbę 868 pracowników z wykształceniem wyższym zatrudnionych w Spółce, 270 przyjęto do pracy w latach 1993-1995, w tym 1995 roku przyjęto 152 osoby. Udział tych pracowników wzrósł wówczas do ponad 10% ogółu zatrudnionych.

Zakładowa działalność socjalna obejmowała wówczas administrowanie obiektami zakładowymi, które świadczyły usługi o charakterze socjalnym. Należały do nich: domy i ośrodki wczasowe, Dom Technika, Petro-Klub oraz Ośrodki Sportu i Rekreacji. W ramach tej działalności gospodarowano środkami Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych oraz przyznawano świadczenia socjalne indywidualne (dofinansowanie do wczasów pracowniczych, wypoczynku organizowanego we własnym zakresie i leczenia sanatoryjnego, bezzwrotna pomoc na zmniejszenie wydatków mieszkaniowych, dofinansowanie do wypoczynku dzieci młodzieży, zapomogi losowe i rzeczowe, pożyczki na cele mieszkaniowe) i zbiorowe (dofinansowanie do wypoczynku w dni wolne od pracy obejmującego imprezy turystyczne, rekreacyjne i sportowe organizowane wspólnie z organizacjami społecznymi takimi jak Koło „Wędkarz”, ZO PTTK, ZO TKKF, a także Związkami Zawodowymi; zakup sprzętu turystycznego i sportowego do wspólnego użytku; organizacje imprez okolicznościowych wraz z zakupem drobnych upominków z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka i Nowego Roku dla dzieci do ukończenia szkoły podstawowej, Dnia Seniora, Dni Honorowych Dawców Krwi oraz pożegnania pracowników odchodzących na emeryturę).

W 1996 roku w sferze produkcyjnej przeprowadzono szczegółową analizę struktury zatrudnienia, której efektem było dokonanie niezbędnych zmian w etatyzacji na poszczególnych instalacjach. Pomimo pełnego zabezpieczenia kadr dla szeregu nowo wybudowanych obiektów produkcyjnych – średnie zatrudnienie było niższe niż przed rokiem o 113 pracowników i wynosiło 8174 osoby. Utrzymywała się korzystna tendencja wzrostu ilości zatrudnionych z wyższym wykształceniem, a kolejne grupy pracowników podwyższały swoje kwalifikacje w ramach kompleksowego planu szkolenia załogi.

Konieczność przekwalifikowania pracowników spółki spowodowana była znacznymi zmianami technologicznymi wprowadzanymi sukcesywnie od 1992 roku. Petrochemia Płocka S.A. otaczała troską swoich pracowników, zarówno z punktu widzenia warunków pracy, jak i sfery socjalno bytowej. Zarządzając potencjałem ludzkim, największy nacisk kładła na systematyczne szkolenia oraz kursy zawodowe. Polityka personalna Spółki była związana z programem restrukturyzacji i rozwoju, zakładała stały nabór do pracy wyłącznie ludzi z wyższym wykształceniem. W związku z tym największą część ogółu zatrudnionych stanowili specjaliści wszystkich kierunków związanych z przemysłem rafineryjno-petrochemicznym. Ogółem na koniec 1997 roku było zatrudnionych 7703 pracowników, w tym z wykształceniem wyższym było ich 11,27% tj. więcej niż w 1996 roku kiedy stanowili 9,32% zatrudnionych. Ponadto w strukturze zatrudnienia z wykształceniem średnim było 42,26% (1996 rok) i 42,16) % (1997 rok). Ponadto Petrochemia Płock S.A. podejmowała działania, których głównym założeniem była pomoc pracownikom dotychczas zatrudnionym w Spółce, w systematycznym podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. Między innymi 25 osób skierowano do Podyplomowego Studium Zarządzania dla Sektora Naftowego (prowadzonego przez Szkołę Główną Handlową); 180 osób uczestniczyło w różnego rodzaju szkoleniach językowych. W Zespole Szkół Zawodowych Petrochemii Płock S.A. zostały uruchomione dodatkowe kierunki kształcenia w systemie wieczorowym o specjalności: technologia chemiczna oraz aparaty i urządzenia przemysłu chemicznego. W tym czasie to technikum wieczorowego skierowanych zostało 185 pracowników.

W 1998 roku jednym w kluczowych elementów strategii Spółki był ciągły rozwój jej pracowników, jak również nieustanne podnoszenie warunków pracy i opieki socjalnej. Zarząd Spółki twierdził wówczas, że „Ludzie i ich nastawienie do firmy, w której pracują są najważniejszym i podstawowym elementem nowocześnie zarządzanego przedsiębiorstwa. Dlatego też system szkolenia ustawicznego i powiązane z nim działania motywacyjne są fundamentem polityki zarządzania potencjałem ludzkim w Petrochemii Płock S.A.”

Na koniec 1998 roku Petrochemia Płock S.A. zatrudniała 6789 pracowników, w tym 12,10% miałom wykształcenie wyższe, a 42,45% średnie. Ponadto zmniejszenie zatrudnienia o 914 osób w stosunku do roku poprzedniego, było efektem konsekwentnej realizacji restrukturyzacji wewnętrznej firmy polegającej na wydzieleniu z Petrochemii Płock S.A. samodzielnych podmiotów

41

gospodarczych. W tym czasie, obok stworzenia ponad 700 miejsc pracy w utworzonych spółkach, do pracy w Petrochemii Płock S.A. przyjęto 103 absolwentów wyższych uczelni- głównie specjalistów związanych z przemysłem paliwowym i chemicznym oraz ekonomistów i prawników. Równolegle z zatrudnianiem fachowców w ramach pomocy pracownikom firmy w podnoszeniu ich kwalifikacji zawodowych: 25 osób skierowano na Podyplomowe Studium Zarządzania dla Sektora Naftowego prowadzone przez Szkołę Główna Handlową, 25 pracowników było uczestnikami Podyplomowego Studium Zrządzania i Marketingu realizowanego przez Szkołę Wyższą im. Pawła Włodkowica, 134 osoby kontynuowały szkolenia językowe, 33 pracowników kontynuowało studia doktoranckie i podyplomowe na innych uczelniach, 104 osoby z kadry kierowniczej przeszkolono w zakresie „Systemu Zarządzania Środowiskowego”. 1952 pracowników Służb Utrzymania Ruchu oraz Zakładu Budowy Aparatury przeszkolono w zakresie przygotowującym ich do pracy w usamodzielnionych jednostkach organizacyjnych, 215 pracowników skierowano do Technikum Wieczorowego w Zespole Szkół Zawodowych Petrochemii Płock S.A. oraz 90 pracowników Straży Przemysłowej przeszkolono w celu uzyskania licencji „Pracownik ochrony fizycznej”.

Zmiany w strukturze przedsiębiorstwa i daleko idące zmiany działania restrukturyzacyjne spowodowały, że w 1998 roku prowadzono prace nad objęciem opieką socjalną pracowników Petrochemii Płock S.A., którzy przeszli do nowo utworzonych spółek wydzielonych ze struktury firmy. Na gruncie obowiązujących regulacji prawnych było to możliwe dzięki podpisaniu w 1998 roku „Umowy o wspólnej działalności socjalnej” pomiędzy Petrochemią Płock S.A. a nowo powołanymi spółkami. W ramach przyjętych rozwiązań systemowych Petrochemia Płock S.A. partycypowała w kosztach związanych z organizacją wypoczynku dla swoich pracowników oraz ich rodzin.

Ogółem w 1998 roku, na podstawie złożonych wniosków, Dział Usług Pracowniczych zrealizował i obsłużył około 14,5 tys. osób, promując zdrowie w miejscu pracy. Stworzono pracownikom sprzyjające warunki do uprawiania sportu amatorskiego. W Zakładowym Ognisku TKKF zrzeszonych było około 500 pracowników oraz członków ich rodzin. Zwolennicy sportowego trybu życia mieli do wyboru 8 dyscyplin sportowych w następujących sekcjach: piłki siatkowej kobiet i mężczyzn, piłki koszykowej, piłki nożnej, piłki ręcznej, tenisa ziemnego, tenisa stołowego, biegów długodystansowych i triathlonu. Sympatycy sportów wodnych realizowali swoje hobby w Klubie Żeglarskim. Bazą do uprawiania żeglarstwa była stanica nad Wisłą i ośrodek w Jorze Wielkiej nad jeziorem Tałty na Mazurach. Amatorów wędkarstwa skupiało „Koło Wędkarz” liczące około 500 członków. Bazą dla uprawiania wędkarstwa były stanice w Nowych Rumunkach i w Lubiszewie oraz baza w Ośrodku Szkoleniowo-Wypoczynkowym w Jorze Wielkiej. Ponadto Spółka proponowała wiele innych form spędzania wolnego czas m.in. dofinansowywała zakup biletów na spektakle teatralne, seanse filmowe, koncerty i zawody sportowe.

Realizacja strategii przyjętej przez Koncern zależała w dużej mierze od potencjału ludzkiego. To pracownicy inicjowali nowe rozwiązania techniczne, wdrażali nowoczesne technologie – po prostu tworzyli firmę. Od tego, kim są, co robią, jak działają zależała kondycja i pozycja Koncernu.

Utrzymanie pozycji lidera na krajowym rynku paliw i petrochemikaliów oraz przewagi konkurencyjnej opierało się w coraz większym stopniu na jakości zatrudnionych zespołów pracowniczych – dobrze przygotowanej i motywowanej kadry, optymalnie realizującej stawiane przed nią zadania. O perspektywicznym myśleniu świadczyła troska, jaką Koncern otaczał swoich pracowników, zarówno z punktu widzenia warunków pracy, jak i sfery socjalno-bytowej. PKN ORLEN S.A. największy nacisk kładł na systematyczne szkolenia pracowników. Na koniec 1999 roku zatrudniał 10699 pracowników, w tym: w Zakładzie Głównym w Płocku – 5282 (49,4%) wszystkich zatrudnionych, w Oddziałach PKN ORLEN S.A. – 5289 (49,4% wszystkich zatrudnionych), w Zakładzie w Warszawie – 128 osób (1,2% wszystkich zatrudnionych). W porównaniu z 1998 rokiem stan zatrudnienia zmniejszył się o 2532 osoby, i by efektem realizacji programu restrukturyzacji w obu łączących się firmach.

Unowocześnianie wyposażenia technicznego, wdrażanie nowych technologii oraz rozszerzenie działalności handlowo-marketingowej i finansowej przyczyniły się zwiększenia aktywności pracowników o wysokich kwalifikacjach, otwartych, kreatywnych, elastycznych, potrafiących efektywnie pracować w zespole. Koncern zakładał stały nabór ludzi wyłącznie z wyższym wykształceniem. Wyrazem aktywnej polityki w zakresie pozyskiwania najlepszych

42

absolwentów była współpraca z uczelniami i studenckimi stowarzyszeniami m.in. AIESEC czy ELISA oraz uczestnictwo w targach pracy przygotowywanych przez organizacje studenckie. W wyniku tych działań przyjęto do Spółki w 1999 roku 216 absolwentów wyższych uczelni – przede wszystkim ekonomistów, specjalistów z zakresu zarządzania, prawników oraz inżynierów chemików. Kadra z wyższym wykształceniem stanowiła wówczas 15% ogółu zatrudnionych. Szybki rozwój Koncernu wymagał także podnoszenia kwalifikacji zatrudnionych pracowników. Podejmowano i realizowano działania umożliwiające pracownikom podnoszenie kwalifikacji i uzupełnianie wiedzy. Zakres działalności szkoleniowej obejmował formy i kierunki szkolenia, które umożliwiały realizację programu restrukturyzacyjnego w sferze organizacji i zarządzania oraz realizację przyjętego programu modernizacji i rozwoju. W ciągu 1999 roku zostało przeszkolonych ponad 9,5 tys. pracowników, a koszty szkoleniowe poniesione przez Koncern wyniosły blisko 3000,0 tys. złotych. W kursach specjalistycznych uczestniczyło 800 osób, a także wzrosła liczba pracowników rozpoczynających studia – zwłaszcza podyplomowe.

Zakres opieki socjalnej 1999 roku określał Regulamin Zakładowej Działalności Socjalnej oraz plan wydatków ustalony, jak co roku, z organizacjami związkowymi. W oparciu o ustalenia zawarte w regulaminie i w ramach możliwości finansowych Koncern zapewniał takie świadczenia jak: dofinansowanie do wypoczynku pracownika lub jego dzieci, organizowanie imprez grupowych, bezzwrotne zapomogi losowe, udzielanie pożyczek na cele mieszkaniowe, finansowanie świadczeń dla emerytów i rencistów czy organizowanie imprez okolicznościowych. Wysokość świadczeń ustalana była corocznie i uzależniona od sytuacji materialnej w rodzinie.

Osobami uprawnionymi do korzystania ze świadczeń funduszu socjalnego byli: pracownicy, emeryci i renciści (byli pracownicy CPN S.A. i Petrochemii Płock S.A.), pracownicy spółek, które podpisały „Umowę o wspólnej działalności socjalnej” oraz członkowie ich rodzin. W 1999 roku kontynuowane były prace nad objęciem opieką socjalną pracowników, którzy przeszli do nowo tworzonych spółek wydzielanych ze struktury Koncernu. W wyniku tych prac pomiędzy Koncernem a nowo powołanymi spółkami zawarto 20 „Umów o wspólnej działalności socjalnej”. Pracownikom zapewniono warunki do uprawiania sportu amatorskiego w zakładowym ognisku TKKF, który zrzeszał około 500 członków. W ciągu tego samego roku organizowane były liczne imprezy sportowe, które swoim zasięgiem obejmowały również pracowników nie uczęszczających regularnie na treningi. Dużą popularnością cieszyły się takie imprezy jak: zakładowe ligi piłki nożnej i siatkowej oraz turnieje i zawody na terenie całego kraju. Ponadto Koncern organizował dla swoich pracowników wypoczynek masowy o charakterze sportowo-rekreacyjnym, turystyczno-krajoznawczym i kulturalnym. Sympatycy żeglarstwa uprawiali swoje hobby w Klubie Żeglarskim przy PKN ORLEN S.A. oraz reprezentowali barwy Koncernu odnosząc wiele sukcesów i zajmując czołowe miejsca w regatach i zawodach żeglarskich. Amatorów sportów wodnych skupiało Koło „Wędkarz” liczące 500 członków. Wędkarze brali udział w wielu zawodach oraz w imprezach wyjazdowych (zawody w wędkarstwie spinningowym, spławikowym i morskim). Dzieci pracowników z okazji Świąt Bożego Narodzenia oraz nowego Roku otrzymały paczki ze słodyczami. Organizowane były imprezy choinkowe, w których uczestniczyły również dzieci z pogotowia Opiekuńczo-Wychowawczego w Płocku. Dla emerytów i rencistów – byłych pracowników Koncernu, zorganizowano wyjazdy na pikniki, grzybobrania, zabawy taneczne, spotkania kulturalne, wigilie dla osób samotnych oraz tradycyjne spotkania w ramach obchodów Dnia Seniora. Łącznie z pomocy skorzystało w tym czasie około 3 tysiące emerytów i rencistów – byłych pracowników Spółki.

Największym kapitałem spółki są jej ludzie. Dzięki ich kwalifikacjom i umiejętnościom współpracy i kreatywności możliwa była realizacja celów Koncernu w 2000 roku. Na koniec 2000 roku PKN ORLEN S.A. zatrudniał 7646 osób, z tego w Zakładzie Głównym w Płocku – 5184, w Regionalnych Ośrodkach Organizacyjnych – 2337 oraz – w Zakładzie w Warszawie – 125 osób. Kadra z wyższym wykształceniem w 2000 roku stanowiła 23% ogółu zatrudnionych. Zarząd PKN OLEN S.A. w wyniku przeprowadzonej redukcji zatrudnienia oraz w wyniku prowadzonej restrukturyzacji w 2000 roku liczba pracowników została zmniejsza o 3053 osoby. Do podmiotów zależnych trafiło 1575 pracowników, natomiast pozostali odeszli m.in. na emeryturę, renty bądź też rozwiązali stosunek pracy za porozumieniem stron.

W polityce kadrowej prowadzonej przez Spółkę bardzo ważna była dbałość o podnoszenie kwalifikacji pracowników. Już w momencie połączenia Petrochemii Płock S.A. i CPN S.A. Zarząd

43

określił spójne zasady polityki szkoleniowej całego Koncernu. Od tej pory była ona podporządkowana wypełnianiu misji i realizacji strategii Spółki.

W 2000 roku przeprowadzono kompleksowy program szkoleń pracowników PKN ORLEN S.A. Restrukturyzacja logistyki, kontynuowana w 2000 roku była wspomagana działaniami szkoleniowymi. Intensywny program szkoleń, jaki przygotowano dla przedstawicieli Zakładów Transportu Samochodowego, miał na celu podniesienie ich umiejętności menedżerskich. Szkoleniem objętych zostało 1300 osób, a koszt całego programu – pod nazwą „Przygotowanie do zarządzania spółkami prawa handlowego w procesie restrukturyzacji” – wyniósł ok. 1 330,0 tys. zł. Kolejnym programem szkoleniowym była „Akademia Sprzedaży”, której zadaniem było ugruntowanie rynkowej orientacji Koncernu w handlu detalicznym. Szkoleniem objęto w pierwszym etapie 520 osób spośród dyrektorów, kierowników, pracowników Regionalnych Biur Handlu Hurtowego i Logistyki oraz Handlu Detalicznego, a także szefów i opiekunów największych stacji paliw. Zarząd wspierał tych pracowników, którzy łączyli pracę zawodową z indywidualnymi formami szkoleń, w tym studiami podyplomowymi.

Ponadto uchwałą Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy 15 maja 2000 roku został zatwierdzony Program Opcji Menedżerskiej, który obejmował 150 osób odrywających szczególną rolę w zarządzaniu Spółką. Kontynuowana była współpraca z AIESEC - Międzynarodowym Stowarzyszeniem Studentów Nauk Ekonomicznych i Handlowych. W celu pozyskiwania młodych i kreatywnych pracowników o najwyższych kwalifikacjach uczestniczono w targach pracy organizowanych dla studentów i absolwentów uczelni w Polsce.

3.2.2. Powołanie zespołów odpowiedzialnych za realizację programu

Restrukturyzacja wewnętrzna przedsiębiorstwa to proces przeorientowania jego działalności i dostosowania do realiów gry rynkowej. W warunkach silnej konkurencji gospodarki rynkowej utrzymają się jedynie efektywne oraz sprawnie zarządzane przedsiębiorstwa. Założenia Programu działań dla restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A. przyjętego w 1993 roku przedstawiały koncepcję głębokiej przebudowy struktury organizacyjnej i systemu zarządzania firmy, celem dostosowania jej do wymogów nowoczesnej gospodarki rynkowej.

Rada Nadzorcza na posiedzeniu 24 lutego 1995 roku pozytywnie oceniła dotychczasową realizację Programu, zalecając jego konsekwentną kontynuację. Od strony instytucjonalnej proces ten został zabezpieczony poprzez powołanie w pierwszym kwartale 1995 roku przez Dyrektorów pionów trzydziestu dziewięciu zespołów ds. restrukturyzacji poszczególnych jednostek organizacyjnych, których zadaniem było: - zdiagnozowanie jednostek w celu określenia i oceny ich aktualnej struktury organizacyjnej, potencjału

produkcyjnego i usługowego, struktury zatrudnienia oraz stopnia posiadanej samodzielności, - przeprowadzenie podstawowych analiz ekonomicznych i marketingowych, - rekomendowanie konkretnych rozwiązań w obszarach: organizacyjnym, ekonomicznym

i technicznym, - przygotowanie i wdrożenie programów działań restrukturyzacyjnych dla poszczególnych jednostek.

Powyższy proces wsparty został formułą szerokiej konsultacji społecznej, działaniami informacyjnymi oraz systemem szkoleń. Na łamach Tygodnika Petrochemii Płock S.A. Petro-Echo oraz w audycjach Rozgłośni Zakładowej pojawiały się systematycznie informacje dla pracowników firmy, uzasadniające podejmowane działania restrukturyzacyjne.

W proces restrukturyzacji formalnie zostały włączone organizacje związkowe. Zarząd Petrochemii Płock S.A. i zakładowe organizacje związkowe podpisały „Porozumienie w sprawie zasad i trybu udziału Związków Zawodowych w Procesie Restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A.”. W porozumieniu tym ustalono: - program restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A. będzie realizowany przy udziale zakładowych

organizacji związkowych,

44

- powstające koncepcje i zamierzenia będą przedstawiane związkom na piśmie, celem umożliwienia zapoznania się i wyrażenia swojego stanowiska,

- programy restrukturyzacji dotyczące poszczególnych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa Spółki, będą kierowane do realizacji, po uprzednim zaopiniowaniu przez zakładowe organizacje związkowe. Nieprzedstawienie przez związki opinii na temat konkretnego programu w ciągu 21 dni od jego otrzymania, zwalnia Zarząd z dalszego trybu współdziałania ze związkami, przewidzianego niniejszym porozumieniem,

- w przypadku przedstawienia przez związki uargumentowanego sprzeciwu wobec danego programu restrukturyzacji jednostek, Zarząd deklaruje rozpatrzenie propozycji alternatywnych.

Powyższe „Porozumienie” spowodowało uspołecznienie procesu restrukturyzacji poprzez

formalne włączenie do niego organizacji związkowych. Dyskusji merytorycznej nadano nowy wymiar, dotychczasową formułę „Czy?” zastąpiono formułą „Jak?”.

Niezależnie od uwarunkowań zewnętrznych Program restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A. był konsekwentnie realizowany. Zawierał określony tryb realizacyjny z podziałem na konkretne fazy. Od strony instytucjonalnej realizacja procesu restrukturyzacji została zabezpieczona poprzez powołanie Zespołu Głównego ds. Restrukturyzacji oraz Zespołu ds. Konsultacji Społecznych i Informacji, których zadaniem była koordynacja wykonywanych zadań oraz wyjaśnianie i informowanie pracowników o przebiegu procesu restrukturyzacji.

Równolegle do prac w zakresie restrukturyzacji prowadzone były prace mające na celu uchwycenie wpływu działalności poszczególnych obszarów na wynik całego przedsiębiorstwa. W tym celu przystąpiono do porządkowania struktury kosztów w zakresie: przypisywania ich do miejsca powstawania, opracowania nowej ewidencji oraz kontroli i trybu ich rozliczania. Niezwłocznie po wykonaniu tych prac został przyjęty jednolity dla centrów kosztów i zysków rachunek kosztów dla właściwej oceny efektywności produkcji lub świadczonych usług.

Pomyślne wdrożenie planowanych zmian w znacznej mierze uzależnione było od zrozumienia istoty procesu transformacji przedsiębiorstwa przez całą załogę. W związku z tym przed przystąpieniem do restrukturyzacji przedsiębiorstwa założenia „Programu” były szeroko omawiane i konsultowane z pracownikami oraz organizacjami związkowymi. Ponadto zapoczątkowano system szkoleń prowadzonych w różnych formach organizacyjnych, począwszy od kilkudniowych kursów, konwersatoriów, aż do studiów podyplomowych w zakresie pożądanych specjalności. W 1995 roku w trzydniowym seminarium poświęconym formułowaniu celów strategicznych zarówno całej firmy jak i wybranych jednostek organizacyjnych uczestniczyło około 200 osób (w tym całe kierownictwo organizacji związkowych – 20 osób). Rozpoczęto również siedmiodniowe kursy dla członków zespołów ds. restrukturyzacji w poszczególnych jednostkach obejmujące: rachunkowość zarządczą, finanse, marketing itp., przygotowujące do pełnienia stanowisk kierowniczych w usamodzielnionych jednostkach organizacyjnych. W kwietniu 1995 roku w takim kursie wzięła udział pierwsza grupa uczestników – 27 osób, w następnym miesiącu kontynuowano proces szkoleń dla około 60 członków zespołów ds. restrukturyzacji.

3.2.3. Powołanie spółek handlowych

Dzięki procesowi restrukturyzacji wewnętrznej i realizowanemu programowi rozwoju, Petrochemia Płock S.A. pełniła rolę stabilizatora gospodarczego regionu i miasta Płocka. W latach 1994-1998 powołano 13 spółek prawa handlowego oraz opracowywano powołanie kolejnych około 10 spółek w 1999 roku.

W wyniku realizacji przyjętego przez Zarząd i Radę Nadzorczą Programu działań dla restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A. tam, gdzie to było ekonomicznie uzasadnione, następowało sukcesywne usamodzielnianie poszczególnych jednostek organizacyjnych, poprzez utworzenie z nich spółek prawa handlowego, powiązanych kapitałowo z Petrochemią Płock S.A. Pracownicy przechodząc do pracy w nowo tworzonych spółkach zachowali prawo do nieodpłatnego nabycia akcji

45

Petrochemii Płock S.A. oraz uzyskali także możliwość nabycia akcji lub udziałów w powstających spółkach, w których otrzymali zatrudnienie.

W 1998 roku powołano sześć spółek prawa handlowego, tj. Petroprojekt S.A., Zakład Budowy Aparatury S.A., Petropolimer Sp. z o.o., Petroochrona Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Usługowe Zieleń Sp. z o.o. oraz PetroTransport Sp. z o.o., która rozpoczęła działalność od stycznia 1999 roku.

Jednym z podstawowych celów Zarządu Petrochemii Płock S.A. przy konstruowaniu i wdrażaniu Programu działań dla restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A., była troska o przyszłość firmy i jej pracowników. Znalazło to swój wyraz w procesie restrukturyzacji zatrudnienia, który realizowany był m.in. poprzez przechodzenie pracowników firmy do spółek powstałych w wyniku restrukturyzacji. Wobec pracowników przechodzących do pracy w spółkach powoływanych w procesie restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A. stosowano art. 23 Kodeksu Pracy (tj. ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku ze zmianami z dnia 2 lutego 1996 roku). Oznaczało to, że wszyscy dotychczasowi pracownicy jednostek organizacyjnych, na bazie których powstawały spółki prawa handlowego, stawali się z mocy prawa pracownikami tych spółek. W celu złagodzenia procesu przechodzenia z jednego podmiotu do drugiego zaoferowano ww. pracownikom pakiet gwarancji pracowniczych i socjalnych, który został ostatecznie zakończony po bardzo trudnych negocjacjach ze związkami zawodowymi. Pakiet Gwarancji Pracowniczych stanowił: 1. Gwarancje obejmują wszystkich pracowników Petrochemii Płock S.A. przejmowanych w trybie

art. 23 Kodeksu Pracy przez tworzone w procesie restrukturyzacji spółki. 2. Petrochemia Płock S.A. zobowiązała się, że przez okres 36 miesięcy od dnia przejęcia

pracowników przez daną Spółkę nie będą prowadzone w Spółkach zwolnienia pracowników z przyczyn wymienionych w art. 1 i 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (gwarancja zatrudnienia).

3. Jeżeli jednak pomimo udzielonych gwarancji dojdzie do rozwiązania stosunku pracy, pracownik otrzyma stosowną odprawę pieniężną. Wysokość odprawy jest w układzie degresywnym, im dalej tym mniej.

4. Kwoty odprawy obejmują odprawy przewidziane w art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy.

5. Dla pracowników, którym w dniu rozwiązania stosunku pracy brakuje nie więcej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (mężczyzna – 65 lat, kobieta – 60 lat) przewidziano dodatkowe odprawy w wysokości 1 miesięcznego wynagrodzenia.

6. W okresie 18 miesięcy od dnia przejęcia, wobec pracowników Spółek, będą stosowane postanowienia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy Petrochemii Płock S.A. (gwarancja zachowania warunków pracy i płacy).

7. W okresie 18 miesięcy od dnia przejęcia, Spółki nie dokonają bez zgody właściwej zakładowej organizacji związkowej jednostronnych wypowiedzeń warunków pracy lub płacy przejętych pracowników, powodujących pogorszenie dotychczasowych warunków pracy lub płacy tych pracowników.

8. Na podstawie art. 9 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, Petrochemia Płock S.A. złoży Spółkom propozycje zawarcia umowy o wspólnej działalności socjalnej (gwarancja dotychczasowego poziomu świadczeń socjalnych).

Zapisy Pakietu miały stanowić istotną zachętę dla pracowników spółek utworzonych

w wyniku restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A. do obejmowania akcji lub udziałów w nowo tworzonych spółkach. W związku z tym uruchomione zostały środki z tzw. Funduszu Prywatyzacyjnego, który został utworzony uchwałą Rady Pracowniczej a jego celem było udzielenie pomocy materialnej na zakup akcji dla pracowników Petrochemii Płock S.A., którzy w świetle ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, byli uprawnieni do nabycia do 20 % akcji Spółki na zasadach preferencyjnych. Po wejściu w życie nowej ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, uregulowania w tym zakresie uległy istotnej zmianie. Pracownicy

46

prywatyzowanych przedsiębiorstw uzyskali prawo do nabycia do 15% akcji Spółki za darmo. W zaistniałej sytuacji utworzony wcześniej Fundusz Prywatyzacyjny postanowiono wykorzystać do innych celów. Z przeprowadzonych ankiet wśród pracowników wydzielonych jednostek wynikało, że środki z Funduszu dystrybuowane w formie pożyczek, znacznie zwiększą ofertę udziału pracowników w procesie restrukturyzacji. W tym celu opracowano i uzgodniono ze związkami zawodowymi „Regulamin korzystania z Funduszu Prywatyzacyjnego”, który określał tryb i zasady przyznawania pożyczek ze środków Funduszu. Pożyczki z ww. środków udzielane były na zakup akcji lub udziałów jednostki organizacyjnej, na bazie której tworzona była spółka prawa handlowego w ramach Programu działań dla restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A. dla: - pracowników jednostki przejmowanych z Petrochemii Płock S.A., w trybie art. 23 Kodeksu Pracy, - pozostałych pracowników Petrochemii Płock S.A., o ile ww. pracownicy nie obejmą akcji

i udziałów przeznaczonych dla nich w ilości oraz w określonym terminie.

Wysokość udzielanej pożyczki oraz okres spłaty w indywidualnych przypadkach zostały określone w umowach zawieranych z pracownikami.

3.3. Realizacja własnego Programu rozwoju

3.3.1. Modernizacja i budowa proekologicznych instalacji

W pierwszych latach działalności Petrochemia Płock S.A. zrealizowała inwestycje, które były zaplanowane na lata 1974-1984. Z uwagi na sytuację polityczno-ekonomiczną naszego kraju instalacje Clausa V i Clausa VI oraz instalacje Reformingu V wraz z HON V zrealizowane zostały dopiero w latach 1993 i 1994.

Po trzydziestu latach eksploatacji instalacji produkcyjnych rozpoczęto wielki program modernizacji firmy, który w połowie lat 90. dwudziestego wieku nazwany został „Przedsięwzięciem nr 6”. Dla zaspokojenia wciąż rosnących potrzeb rynku na paliwa ekologiczne o bardzo niskiej zawartości siarki, w ramach tego zadania uruchomiono w 1997 roku instalacje Hydrokrakingu Destylatów Próżniowych wraz z Wytwórnią Wodoru i instalacją Odzysku Wodoru oraz instalacjami Clausa VII i Clausa VIII, Instalacja Hydrokrakingu o zdolności przerobowej 2,6 mln t/r. została zbudowana w oparciu o licencję UOP a wykonawcą była włoska firma Snamprogetti. Głównym zadaniem tej instalacji jest przerób ciężkich destylatorów próżniowych z instalacji DRW. Proces technologiczny składa się z etapów hydroodsiarczania, hydrokrakingu i rozfrakcjonowania produktów poreakcyjnych. Procesy hydroodsiarczania i hydrokrakingu przebiegają w obecności katalizatorów przy temperaturach 340-350 °C w obecności wodoru pod ciśnieniem 15 MPa. Równolegle z reakcjami usuwającymi siarkę produkty pozbawiane są innych zanieczyszczeń takich jak azot, chlor, tlen czy metale ciężkie, następuje również uwodornienie olefin i częściowo aromatów. Powstałe w wyniku wspomnianych procesów produkty są bardzo dobre jakościowo oraz charakteryzują się wysoką stabilnością jak również niską zawartością siarki i azotu.

Wzrost wymagań ekologicznych dotyczących jakości paliw do opalania pieców technologicznych i energetycznych, wymagał obniżenia w nich zawartości siarki. Wykonując te zadania przystąpiono do realizacji kolejnego „Przedsięwzięcia nr 7”, w ramach którego zbudowano instalacje Hydroodsiarczania Gudronu, Regeneracji Aminy, Stripping Wód Kwaśnych oraz Clausa IX. W październiku 1999 roku uruchomiono instalację Hydroodsiarczania Pozostałości Próżniowych (HOG), o wielkości przerobowej 1,8 mln t/r. Licencjodawcą projektu była amerykańska firma, HRI (obecnie AXENS), a wykonawcą projektu – ponownie sprawdzona już na polskim rynku firma Snamprogetti. Wsadem tej instalacji jest zasiarczona pozostałość próżniowa z DRW. Oprócz odsiarczania, usuwania azotu i metali ciężkich, przebiegają też reakcje hydrokrakingu. Wszystkie te reakcje zachodzą w dwóch reaktorach połączonych szeregowo w obecności katalizatora w atmosferze wodoru pod ciśnieniem 17,8 MPa, przy temperaturach 422-434 °C. Dla tego typu wsadu bardzo ważnym parametrem jest aktywność złoża katalitycznego. Aktywność tę na stałym poziomie

47

utrzymuje się przez okresowe jeden raz na dobę odprowadzanie części katalizatora zużytego i dozowanie ekwiwalentnej ilości katalizatora świeżego. Główny produkt tej instalacji stanowi nisko-siarkowe paliwo dla elektrociepłowni oraz odsiarczony olej próżniowy dla FKK.

Program modernizacji kończyło „Przedsięwzięcie nr 8”, w ramach którego uruchomiono w latach 1998-2000 Blending Benzyn, DRW VI, Reforming VI, HON VI i Izomeryzację. Ponadto w czasie realizacji dwóch ostatnich przedsięwzięć zmodernizowano również pracujące już instalacje takie jak: Kraking Katalityczny II, Odparafinowanie Olejów Smarowych Mentol, Oksydację Biturox. Zbudowano instalację do produkcji folii polipropylenowej, zintensyfikowano Olefiny II i Hydrokraking, wyposażając większość instalacji w nowoczesne sterowanie komputerowe, powszechnie wprowadzono komputeryzację. Zrekonstruowano podwajając zdolność przerobową ropy instalację DRW III oraz ponownie zwiększono instalację Olefin II.

3.3.2. Strategia rozwoju rynku

Obok działających od 1992 roku hurtowni tworzyw sztucznych i paliw płynnych rozprowadzających olej napędowy, została stworzona w 1994 roku sieć hurtowni paliw płynnych rozprowadzających również etyliny 98, 94 oraz benzyny bezołowiowe. Sieć własnych hurtowni w warunkach rynkowych pozwalała na elastyczniejsze reagowanie na potrzeby rynku oraz dawała możliwość dotarcia do klientów na terenie całego kraju. Ze względu na rosnącą ilość prywatnych stacji benzynowych zainteresowanych zakupem paliw bezpośrednio u producenta, Petrochemia Płock S.A. uruchomiła w 1994 roku nowoczesny terminal paliwowy, z zastosowaniem pełnej hermetyzacji nalewu i komputerowego systemu firmy Digital, który pozwalał obsłudze m.in. na zdalne sterowanie nalewem i automatyczne rozliczanie wydawanych paliw. Ponadto dysponując własnym parkiem autocystern płocka firma mogła dostarczać paliwo do odbiorców na terenie całego kraju. We wrześniu 1993 roku została oddana do użytku pierwsza stacja benzynowa Petrochemii Płock S.A. Zlokalizowano ją na trasie Płock – Warszawa i wyposażono w dystrybutory z pełną hermetyzacją nalewu i systemem odsysania oparów. Stacje wyposażono w warsztat mechaniczny, myjnię samochodową, sklep i barek szybkiej obsługi.

Systematycznie zwiększał się udział płockiej firmy w zakupie ropy oraz w sprzedaży produktów. W 1995 roku była już zupełnie samodzielna w zakupie ropy naftowej. W celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw ropy do przedsiębiorstwa, Petrochemia Płock S.A. współfinansowała budowę „Naftoportu” w Gdańsku i stała się znaczącym właścicielem jego udziałów. W 1995 roku rurociągiem “Północnym” z Gdańska można było przesłać 100 % potrzebnych ilości ropy. Została stworzona własna sieć dystrybucji paliw i polimerów, którą systematycznie rozwijano. Hurtownie rozmieszczane były na terenie całego kraju. Tworzono również sieć rozlewni gazu płynnego. Paliwa płynne sprzedawano głównie na rynku krajowym. Produkty takie jak: tworzywa sztuczne, aceton, glikole, olej opałowy, aromaty, fenol, propylen butadien, były również wysyłane na eksport.

Petrochemia Płock S.A. w swojej strategii działania uwzględniając interes klientów systematycznie rozwijała własną sieć stacji paliw i kontrolę jakości paliw. Organizowała sprzedaż własnych produktów rozwijając działalności w dwóch podstawowych obszarach rynku: hurtowym i detalicznym. Dystrybucja hurtowa realizowana była bezpośrednio przez płocką Spółkę oraz przez lokalnych przedstawicieli – biura handlowe i spółki kapitałowe, działające jako Regionalni Operatorzy Rynku. Biura Handlowe w Bydgoszczy, Katowicach, Poznaniu, Wrocławiu i Warszawie funkcjonowały jako terenowe przedstawicielstwa Petrochemii Płock S.A., podobnie jak służby handlowe w Płocku. Prowadzili sprzedaż paliw płynnych w imieniu i na rachunek Spółki z terminalu paliwowego w Płocku i Naftobaz, w większości usytuowanych na końcówkach rurociągów paliwowych. Natomiast Regionalni Operatorzy Rynku wykorzystywali do sprzedaży hurtowej i detalicznej paliw płynnych własne lub dzierżawione powierzchnie magazynowe. Sprzedaż detaliczna prowadzona była przez systematycznie rozbudowywaną sieć stacji paliw. Na koniec 1998 roku pod logo Petrochemii Płock S.A. działało 500 stacji, w tym 87 własnych i powiązanych kapitałowo. Ponadto w tym czasie zawarto 183 umowy kapitałowe, tj. więcej o 55 niż w 1997 roku.

48

Drugą siecią handlową o dużej dynamice rozwoju i sprzedaży była sieć 8 spółek

kapitałowych o nazwie „Petrogaz”, utworzona do dystrybucji gazu płynnego. Posiadały 10 rozlewni, funkcjonowały na lokalnych rynkach i prowadziły sprzedaż gazu płynnego w butlach gazowych oraz luzem z przeznaczeniem dla stacji autogazu i zbiorników przydomowych. W 1998 roku za ich pośrednictwem sprzedano 66,8 % gazu płynnego wyprodukowanego w Petrochemii Płock S.A. (104,6 tysięcy ton, czyli ponad dwukrotnie więcej niż w poprzednim roku). Pod koniec lat 90. jednym z najtańszych produktów energetycznych w kraju był produkowany w płockiej firmie rafineryjno – petrochemicznej olej opałowy EKOTERM PLUS. W latach 1992-1998 pod nazwą EKOTERM stał się najbardziej znaną marką wśród lekkich olejów opałowych w Polsce. Sprzedaż nowej generacji lekkiego oleju opałowego EKOTERM PLUS była prowadzona własnymi kanałami dystrybucji nie tylko przez hurtownie patronackie, które zanotowały wówczas wzrost sprzedaży o 32,1 % w stosunku do 1997 roku, czyli do poziomu 55,6 tysięcy ton. W 1998 roku swoją ofertę sprzedaży poszerzyły o ten ekologiczny i nowoczesny produkt, biura handlowe Petrochemii Płock S.A., sprzedając 45,2 tysięcy ton. Tworzywa sztuczne były sprzedawane głównie bezpośrednim użytkownikom oraz poprzez sieć hurtowni patronackich, które w 1998 roku sprzedały 41,3 tysięcy ton polietylenu i polipropylenu. Łącznie sprzedano 156,7 tysięcy ton tworzyw sztucznych, tj. o 9 % więcej niż w roku poprzednim. Struktura odbiorców Petrochemii Płock S.A. w 1998 roku przedstawiała się następująco: własna sieć sprzedaży to 23,4 %, CPN S.A. – 20,0 %, Rafinerie południowe – 5,9 %, grupa większych odbiorców – 9,4 % oraz pozostali odbiorcy – 41,3 %.

3.3.3. Inwestycje kapitałowe

Petrochemia Płock S.A. dążyła do tego, aby być komplementarnym organizmem gospodarczym odpornym na wahania koniunktury i inne zagrożenia rynkowe. W tym celu rozbudowywała swoją obecność na rynku tworząc grupę kapitałową zwiększającą bezpieczeństwo jej funkcjonowania. Strategia rozwojowa Spółki zakładała również dywersyfikację jej działalności poprzez kapitałowe uczestnictwo w najbardziej efektywnych przedsięwzięciach.

Efektem dążenia do dywersyfikacji działalności było utworzenie spółki Polkomtel S.A., która w lutym 1996 roku uzyskała koncesję na budowę i eksploatację sieci telefonii komórkowej GSM. Petrochemia Płock S.A. została właścicielem 19,25 % kapitału akcyjnego.

Przedsięwzięciem łączącym dywersyfikacje ryzyka gospodarczego i potrzeby dystrybucyjno-magazynowe było nabycie w ramach oferty prywatyzacyjnej od Ministerstwa Przekształceń Własnościowych 51 % akcji Inowrocławskich Kopalin Soli, której podstawową działalnością jest produkcja solanki przemysłowej i konfekcjonowanie soli próżniowej. Nabycie akcji IKS S.A. umożliwiło Petrochemii Płock S.A. przygotowanie się do wypełnienia obowiązku utrzymania rezerw surowcowych i paliwowych. Podobnie jak w innych krajach, zapasy ropy i paliw mogły być przechowywane w kawernach po wyrobiskach solnych.

Ponadto zrealizowano szereg innych inwestycji kapitałowych. Utworzone zostały: - „Petrotank” Sp. z o.o. z siedzibą w Widełce k/Kolbuszowej, która zajmuje się sprzedażą hurtową

i detaliczną paliw płynnych, stałych i gazowych. Petrochemia Płock S.A. posiada 60 % udziałów ww. spółce.

- „Petrolex” Sp. z o.o. z siedzibą w Hrubieszowie. Przedmiotem działalności tej spółki jest dystrybucja paliw i gazu propan-butan. Petrochemia Płock S.A. ma 82,24 % udziałów.

- „Petrocentrum” z siedzibą w Płocku, która handluje paliwami płynnymi i gazowymi. Petrochemia Płock S.A. posiada 100 % udziałów.

- zarejestrowano spółkę OWP „Krystynka” z siedzibą w Ciechocinku, która prowadzi działalność leczniczo-rekreacyjną. Petrochemia Płock S.A. ma 76,6 % udziałów, pozostałe 23,4 % jest w posiadaniu pracowników tej spółki.

- powołano Sp. z o.o. Dom Wczasowy „Mazowsze” w Ustroniu Jaszowcu. Petrochemia Płocka S.A. posiada 51 % udziałów, właścicielami 49% są pracownicy spółki.

49

W 1997 roku Petrochemia Płock S.A. posiadała udziały bądź akcje w 36 spółkach w tym między innymi w „Polkomtelu”, który był operatorem sieci telefonii komórkowej Plus GSM, „Naftoporcie” zajmującym się przeładunkiem ropy naftowej i jej produktów naftowych w Gdańskim Porcie Północnym, Inowrocławskich Kopalniach Soli, w hamburskiej firmie „Chemiepetrol”, która zajmowała się sprzedażą tworzyw sztucznych z płockiej Petrochemii.

Najważniejszym przedsięwzięciem kapitałowym było w tym czasie przejęcie od Nafty Polskiej S.A. 75% akcji Rafinerii Trzebinia S.A.(10% akcji zakupiono w ramach umowy kupna – sprzedaży, zaś pozostałe 65% zostało wniesionych przez Naftę Polską S.A., w zamian za objęcie przez nią 871 437 sztuk serii B akcji Petrochemii Płock S.A.). Ogólny koszt tej inwestycji wyniósł 66 394,8 tys. zł. Istotnym przedsięwzięciem finansowym było także, po podwyższeniu kapitału akcyjnego Polkomtel S.A., objęcie nowych akcji tej spółki o wartości 109 532,5 tys. zł. Pozwoliło to na utrzymanie przez Spółkę parytetu 19,25% udziału w kapitale akcyjnym. Ponadto w wyniku restrukturyzacji Petrochemii Płock S.A. utworzono następujące spółki: ZKS Petrochemia Płock Sportowa Spółka Akcyjna (handel, działalność sportowa, 100% udziałów), Petrotel Sp. z o.o. (usługi telekomunikacyjne, 98,45 % udziałów), Zespół Wypoczynkowy Mazowsze Łeba Sp. z o.o. (usługi rekreacyjne i wypoczynkowe, 100% udziałów), Dom Wczasowy Mazowsze Jaszowiec Sp. z o.o., (usługi rekreacyjne i wypoczynkowe, 86,9% udziałów) oraz Petrolek Sp. z o.o. (działalność medyczna, ambulatoryjna, rehabilitacyjna, profilaktyczna, 100% udziałów).

Menadżerowie zarządzający nowoczesnymi przedsiębiorstwami, które odnosiły sukcesy na konkurencyjnych rynkach coraz częściej wskazywali na potrzebę wzrostu inwestycji kapitałowych jako na integralny element wpływający na osiąganie przez firmę doskonałych wyników. Budowa obiektów produkcyjnych, wprowadzanie nowych produktów oraz zakup nowoczesnych technologii nie wystarczały do dynamicznego rozwoju przedsiębiorstwa. Zróżnicowanie efektywności gospodarowania, konkurencja na rynku wpływały na powstawanie coraz liczniejszych powiązań kapitałowych, dzięki którym zmniejszało się ryzyko operacyjne przedsiębiorstwa oraz następowała optymalizacja wykorzystania kapitału. W związku z tym Petrochemia Płock S.A. w dalszym ciągu (systematycznie od 1994 roku) angażowała swój kapitał w liczne przedsięwzięcia takie jak: Polkomtel S.A., Inowrocławskie Kopalnie Soli S.A., Chemiepetrol Sp. z o.o. w Hamburgu, Petrolot Sp. z o.o. zaopatrująca w paliwo lotnicze Jet A1 większość przewoźników lotniczych korzystających z polskich portów lotniczych oraz Naftoport Sp. z o.o. Inwestycje kapitałowe na koniec 1998 roku wyniosły 504 570,6 tys. zł i wzrosły w stosunku do roku poprzedniego o 24,8%. W skład Grupy Kapitałowej Petrochemii Płock S.A. wchodziło wówczas 49 spółek (czyli o 13 więcej aniżeli w 1997 roku), w tym: - 27 spółek zależnych, w których Petrochemia Płock S.A. posiadała udziały większościowe (powyżej

50%), - 4 spółki stowarzyszeniowe (z udziałem od 20% do 50%), - 18 spółek pozostałych (z udziałem mniejszościowym poniżej 20%).

W 1998 roku podpisano umowę nabycia 75% akcji Rafinerii Nafty Jedlicze S.A. (umowa weszła w życie 1 stycznia 1999 roku, zapłatę rozłożono na lata 1999-2000. Ponadto w wyniku powiązania kapitałowego pomiędzy Petrochemią Płock S.A., Rafinerią Trzebinia S.A., Rafinerią Nafty Jedlicze S.A. przy współudziale Rafinerii Czechowice S.A. powołana została Petro-Oil Sp. z o.o., której celem strategicznym było stworzenie silnego środka produkcji i dystrybucji olejów smarowych. W obszarze dystrybucyjnym, związanym z obrotem paliwami, do znaczących przedsięwzięć należało powołanie firmy Petrozachód Sp. z o. o.

W ten sposób zwiększono grupę spółek paliwowych do pięciu, które dynamicznie rozwijały sieć własnych stacji paliw. Na koniec 1998 roku w ich posiadaniu znajdowało się 60 stacji (łącznie spółki kapitałowe powiązane z Petrochemiąa Płock S.A. posiadały 64 stacje).

Petrochemia Płock S.A. kontynuując proces tworzenia sieci spółek gazowych, powołała w 1998 roku ósmą spółkę gazową Petrogaz Łapy Sp. z o.o. Spółki te były bardziej zauważalne na rynku poprzez wprowadzenie do obrotu firmowych białych butli, a ich udział na rynku gazu wyniósł 11%. Ponadto rozszerzono wówczas dystrybucje gazu poprzez punkty jego tankowania na stacjach paliw (autogaz). Sieć spółek gazowych dostarczała gaz do około 250 stacji autogaz. W ramach wydzielania jednostek gospodarczych ze struktur Petrochemii Płock S.A. utworzono pięć nowych

50

podmiotów takich jak: Petropolimer Sp. z o.o. (sprzedaż polimerów, 100% udziałów PPS.A.), Petroprojekt S.A. (usługi projektowe dla potrzeb przemysłu, 51% udziałów), Petroochrona Sp. z o.o. (usługi związane z ochroną osób i mienia, 100% udziałów), P.U. Zieleń Sp. z o.o. (usługi porządkowe, 84,67% udziałów) oraz ZBA S.A. (budowa maszyn i urządzeń przemysłowych, 99,7% udziałów).

Inwestycje kapitałowe w spółkach zależnych w 1998 roku były następujące: 29 800 tys. zł - spółki paliwowe, 7 804 tys. zł – spółki gazowe, 22 412 tys. zł – spółki z restrukturyzacji oraz 8 000 tys. zł pozostałe spółki. Efektem dywersyfikacji ryzyka w 1998 roku był wzrost zaangażowania Petrochemii Płock S.A. w Bank Ochrony Środowiska S.A. poprzez zakup akcji serii M oraz zakup udziałów w Naftoporcie Sp. z o.o.

Nakłady kapitałowe w latach 1993-1997 były następujące; 395 tys.zł, 15 489 tys. zł, 68228 tys. zł, 125 938 tys. zł, 194 234 tys. zł.

Podjęto także szereg działań na rzecz poprawy funkcjonowania Spółki z lepszym wykorzystaniem zasobów kadrowych. Weryfikowano strukturę organizacyjną dostosowując ją do realizowanych celów oraz warunków gospodarowania w otoczeniu zewnętrznym. Usprawnienia w zarządzaniu wewnętrznym zmierzały do zwiększenia operatywności, samodzielności i zyskowności funkcji realizowanych w komórkach organizacyjnych.

Funkcjonowanie Spółki oparte o zasady gospodarki rynkowej spowodowało konieczność przeprowadzenia szeregu zmian już w 1995 roku. W celu optymalizacji systemu sterowania dystrybucją paliw płynnych i niektórych produktów petrochemicznych powołano zastępcę dyrektora ds. handlowych. W celu wzmocnienia nadzoru nad realizacją inwestycji, uznanych za strategiczny obszar decydujący o przyszłości Spółki , powołano zastępcę dyrektora rozwoju ds. organizacji i nadzoru inwestycji. W celu skoordynowania działań związanych z produkcją mediów energetycznych powołano stanowisko głównego energetyka. Dla ułatwienia kontaktów z klientami i firmami współpracującymi - zwłaszcza zagranicznymi , otwarto przedstawicielstwo Spółki w Warszawie.

Realizacja programu (w ciągu ostatnich pięciu lat) restrukturyzacji stanowiła obok programu rozwoju podstawowy obszar nadzorowany bezpośrednio przez Zarząd Spółki. Ze względu na jego znaczenie i wpływ na przyszłość zatrudnionych pracowników program ten był sukcesywnie konsultowany ze związkami zawodowymi i załogami. W wyniku skierowanej do pracowników specjalnej ankiety uzyskano 70 % odpowiedzi akceptujących restrukturyzację jako warunek funkcjonowania Spółki na konkurencyjnym rynku.

Zdaniem Zarządu Petrochemii Płock S.A. program restrukturyzacji firmy to program pro zatrudnieniowy. Oznaczało to, że wprowadzano zmiany, ale nie kosztem masowego zwalniania ludzi. Program wewnętrznej restrukturyzacji zakładał, że w niedługim czasie wokół petrochemii i rafinerii powstanie cała sieć większych i mniejszych firm usługowych, w coraz większym stopniu zarabiających na swoje utrzymanie na rynku zewnętrznym. Zmiany także przeprowadzono w sferze socjalnej. Wydzielono samodzielne jednostki takie jak ośrodki wypoczynkowe, stanicę wędkarską, hotele i mieszkania zakładowe. Utworzono samodzielny Zakład Niepublicznej Opieki Zdrowotnej - spółka „Petrolek” , sportową spółkę akcyjną i spółkę telekomunikacyjną „Petrotel”.

Ponadto w niedługim czasie doszło do trzech dużych wydzieleń ze struktury Petrochemii Płock S.A.: Zakładowego Biura Projektów S.A., Zakładu Budowy Aparatury S.A. i Transportu Samochodowego Sp. z o.o. Plany przewidywały, że zostaną jeszcze wydzielone: Zakład Straży Pożarnej, spółki usług porządkowych, zakład wodno-ściekowy, elektrociepłownia i zakład ekspedycji kolejowej. Z tych jednostek, o ile było to ekonomicznie uzasadnione, tworzone były spółki prawa handlowego. W związku z tym w 1998 roku zatrudnienie bezpośrednio w tej firmie zmniejszyło się w sumie o około 1200 osób. Duży spadek zatrudnienia nastąpił na przełomie 1998/99 roku, gdy wydzieleniu uległy służby utrzymania ruchu. Po ich przekształceniu w spółki wywędrowało dodatkowo około 2400 osób. Ponadto znaczna grupa pracowników odchodziła z firmy w sposób naturalny, tylko w 1997 roku na wcześniejsze emerytury przeszło około 500 osób, które były zachęcane odprawami pieniężnymi. Po zakończeniu przemian niektóre z firm pomocniczych oraz cała część petrochemiczna zostały, o ile było to możliwe, powiązane kapitałowo z zachodnimi partnerami.

Na przeprowadzanie zakładanych zmian organizacyjnych zgodę wyraziła załoga, którą reprezentowało pięć związków zawodowych działających w „Porozumieniu w sprawie współdziałania

51

ze związkami zawodowymi w procesie restrukturyzacji" to pakiet gwarancji pracowniczych i socjalnych, który został podpisany przez obie strony. Zawierał gwarancje w zakresie zatrudnienia, zachowania warunków pracy i płacy, był też gwarantem wysokości odpraw w razie zwolnień grupowych. Rozpoczęto także pracę nad nowym zakładowym układem zbiorowym. W ciągu kilku dni został wdrożony nowy system taryfikacji pracy, zawierający nową wycenę stanowisk pracy i nowe wymagania kwalifikacyjne. Związki zawodowe wyraziły zgodę na ten system.

W latach 1998-1999 nastąpiło dalsze przyśpieszenie jeśli chodzi o inwestycje. W związku z realizacją nowych zadań związanych z unowocześnianiem produkcji paliw, uzyskaniem 12,6 mln ton zdolności przerobu ropy rocznie i zwiększenia ilości produkowanych paliw ,wydatki na inwestycje były największe w dziejach firmy. Były to lata dalszej budowy rynku, a zwłaszcza rozwoju sprzedaży detalicznej, hurtowej i rozbudowy magazynów zamiejscowych paliw oraz poprawiania stosunków z klientami, którzy tankowali na stacjach Petrochemii Płock SA. W ciągu tych dwóch lat nastąpiła intensyfikacja restrukturyzacji wewnętrznej oraz dalsze usamodzielnianie się poszczególnych zespołów pracowniczych. Ponadto na 1998 rok zaplanowano zakończenie etapu prywatyzacji Petrochemii Płock S.A., budowę więzi kapitałowych z podmiotami gospodarczymi z sektora naftowego i innymi. Celem była taka jej restrukturyzacja firmy, która nie ograniczałaby zatrudnienia, ale je stabilizowała, a nawet , gdzie to jest możliwe także rozwijała.

W 1998 roku podejmowano nowe działania pozwalające na przygotowanie Petrochemii Płock S.A. do funkcjonowania na coraz bardziej konkurencyjnym rynku. W dalszym ciągu dostosowywano firmę do restrukturyzacji i prywatyzacji krajowego sektora naftowego. Kontynuowano zapoczątkowaną w 1994 roku restrukturyzację wewnętrzną. Wydzielono wówczas sześć kolejnych spółek, które jako samodzielne podmioty gospodarcze świadczyły usługi na rzecz Petrochemii Płock S.A. oraz innych firm regionalnych i krajowych. Zatrudniono w nich prawie tysiąc dawnych pracowników Petrochemii Płock S.A., a także wielu fachowców i specjalistów z branży naftowej i chemicznej. W celu poprawnego funkcjonowania i stabilności ekonomicznej Spółki, w ciągle zmieniającej się sytuacji gospodarczej kraju, kontynuowano proces tworzenia Grupy Kapitałowej Petrochemii Płock S.A.

W ramach przedsięwzięć kapitałowych w 1998 roku powołano spółkę Petro-Oil Sp. z o.o. w wyniku powiązania kapitałowego pomiędzy Petrochemią Płock S.A., Rafinerią Trzebinia S.A., Rafinerią Nafty Jedlicze S.A. oraz Rafinerią Czechowice S.A. Celem strategicznym Spółki było stworzenie silnego ośrodka produkcji i dystrybucji olejów smarowych. Ponadto w ramach dystrybucji podstawowych produktów Petrochemii Płock S.A. powołano spółkę Petrozachód Sp. z o.o.

3.3.4. Działania na rzecz prywatyzacji

Niezbędnym warunkiem kształtowania i umacniania mechanizmów polskiej gospodarki rynkowej była prywatyzacja, czyli proces dążący do zniesienia dominacji własności państwowej w gospodarce na drodze przechodzenia do własności prywatnej. Program transformacji własnościowej w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku zakładał stworzenie struktury własności w ten sposób, aby struktury własności udziału sektora państwowego i prywatnego były takie jak w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej, gdzie sektor państwowy jest w zdecydowanej mniejszości. Tylko wartość prywatna pozwalała podmiotom gospodarczym na pełną samodzielność, która umożliwiała powstanie mechanizmu rynkowego i stwarzała przesłanki do bardziej efektywnego gospodarowania. W całym procesie transformacji prywatyzacja była najtrudniejszym zadaniem ze względu na bardzo dużą skalę przedsięwzięcia oraz potencjalną konfliktowość. Proces prywatyzacji polegał na udostępnianiu osobom trzecim akcji (udziałów) w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa. Istniało wiele metod prywatyzacji.

Przy ustalaniu kierunków prywatyzacji spółki, zgodnie z Ustawą o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 13 lipca 1990 roku rolę wiodącą powierzono Ministerstwu Przekształceń Własnościowych. Ponadto konieczne było ustalenie założeń prywatyzacji spółki, które obejmowały: wybór strategii prywatyzacji, określenie emisyjnej ceny akcji, organizacji sprzedaży pakietów kontrolnych akcji, udział Skarbu Państwa w posiadaniu akcji.

52

Pierwszy etap prywatyzacji czyli zmiany formy własności przedsiębiorstwa państwowego przez przekazanie jego majątku osobom prywatnym, tzw. komercjalizacja przedsiębiorstwa – przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w Jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa, podlegającą regułom Kodeksu Handlowego - nastąpił 1 lipca 1993 roku. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Płocku działające od 1959 roku jako przedsiębiorstwo państwowe, 29 czerwca 1993 roku zostały przekształcone w spółkę akcyjną Skarbu Państwa i wpisane do rejestru handlowego jako „Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne Spółka Akcyjna”, przy czym spółka mogła używać skrótu „Petrochemia Płock S.A.” (przedstawione w rozdziale II).

Komercjalizacja polegała na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Nie była to jedna z metod prywatyzacji, gdyż zmianie ulegała jedynie forma prawna, natomiast nie zmienił się właściciel, którym nadal pozostawał Skarb Państwa. Oznaczało to jedynie zmianę podstawy prawnej z umowy o przedsiębiorstwie państwowym na umowę określającą działanie firm prywatnych, czyli Kodeksu Handlowego. Następnie zgodnie z przyjętą przez państwo polityką prywatyzacyjną jednoosobowe spółki Skarbu Państwa mogły być prywatyzowane za pomocą różnych metod, które prowadziły do przekazania własności państwowej w ręce prywatne. W wyniku wielu trudności przekształcenie sektora państwowego w prywatny zazwyczaj trwało bardzo długo.

Kolejnym ważnym etapem była restrukturyzacja spółki dla stworzenia atrakcyjnej oferty dla przyszłych akcjonariuszy oraz dla stworzenia możliwości stabilnego funkcjonowania na rynku (przedstawione w rozdziale III).

Przystępując do formowania strategii prywatyzacji należało określić cel prywatyzacji, rolę Skarbu Państwa w tym procesie oraz wybór wariantu prywatyzacji. W przypadku przedsiębiorstw o tak istotnym znaczeniu dla gospodarki kraju jak Petrochemia Płock S.A. ważna dla państwa była również możliwość wpływu na strategiczne decyzje przedsiębiorstwa zarówno w odniesieniu do bezpieczeństwa energetycznego kraju, jak i poziomu dochodów dla budżetu. Petrochemia Płock S.A. dla utrzymania konkurencyjnej pozycji na rynku paliw i wybranych produktów petrochemicznych potrzebowała zasilenia kapitałowego na modernizację i rozwój. Zakładała, iż można to osiągnąć przez drugą emisję akcji lub pozyskanie inwestora strategicznego zainteresowanego rozwojem przedsiębiorstwa.

Program działań dla restrukturyzacji i prywatyzacji Petrochemii Płock S.A. z listopada 1993 roku, opracowany przez Zespół w składzie: Czesław Dolasiński, Aleksander Puchowicz, Władysław Wawak przewidywał dwa warianty prywatyzacji płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego.

Wariant pierwszy wyznaczał tok postępowania procesu prywatyzacji w oparciu o ofertę publiczną. Dopuszczenie do obrotu akcji z pierwszej emisji spowoduje wpływ kapitału do Skarbu Państwa, natomiast druga emisja dostarczy kapitał bezpośrednio do spółki. W tym zakresie przewidywano następujące opcje: 1. Oferta publiczna akcji Petrochemii Płock S.A. z jednoczesną drugą emisją podnoszącą kapitał spółki. 2. Oferta publiczna akcji Petrochemii Płock S.A., a następnie po okresie pół roku od chwili

pierwszego notowania, druga emisja. 3. Oferta publiczna akcji Petrochemii Płock S.A., po 2-3 miesiącach wypuszczenie obligacji z klauzulą

wykupu np. po dwóch latach ze stopą oprocentowania porównywalną dla tego typu papierów wartościowych dostępnych na rynku lub zamiana na akcje emitowane w określonym terminie w przyszłości przez spółkę (możliwe jest wypuszczenie obligacji dewizowych i krajowych).

Wariant drugi programu przedstawiał możliwości kapitałowe przy prywatyzacji

charakteryzujące się zamkniętą ofertą sprzedaży akcji. Opcje w tym zakresie to: 1. Oferta kierowana jest do strategicznego inwestora, który nabywa proponowane mu udziały - pakiet

akcji, a następnie dokonuje drugiej emisji, z której środki zasilają kapitał spółki. 2. Oferta kierowana do określonych gremiów potencjalnych nabywców mogących być

zainteresowanych transakcją zakupu obligacji spółki z klauzulą jak w wariancie pierwszym punkt 3.

Tylko skoordynowanie wielu działań mających wpływ na powodzenie prywatyzacji, mogło przyczynić się do zrealizowania podanych wariantów. Zaliczyć do nich należało stworzenie

53

konsorcjum finansowego składającego się z instytucji takich jak: banki, fundusze inwestycyjne mogące udźwignąć ciężar gwarancji powodzenia operacji. Poza tym istotny będzie czas emisji i związana z nim koniunktura na tego typu papiery wartościowe.

Ponadto opracowany został przez Zespół A. Olechowskiego Program Przekształceń Sektora Naftowego w Polsce, w którym dla Petrochemii Płock S.A. przewidziano następującą ścieżkę prywatyzacji: - komercjalizacja (nastąpiła 1 lipca 1993 roku), - utworzenie Polskiej Kompanii Naftowej obejmującej 50 % akcji Petrochemii Płock S.A., - sprzedaż przez Skarb Państwa pozostałych 50 % akcji Petrochemii Płock S.A. (po zabezpieczeniu

odpowiedniego pakietu akcji dla załogi), - sprzedaż 100 % akcji Polskiej Kompanii Naftowej, a w tym akcji Petrochemii Płock S.A.

Program ten nie został przyjęty przez Radę Ministrów, a ostateczne rozstrzygnięcie strategii prywatyzacji zapowiadano w niedalekiej przyszłości.

Uwzględniając ówczesne warunki funkcjonowania Petrochemii Płock S.A. kierownictwo Spółki ustaliło, że korzystny byłby następujący wariant: - pozostawiający kontrolę państwa nad strategicznymi decyzjami Petrochemii Płock S.A. w formie

odpowiedniego pakietu akcji, - sprzedaż znaczącego pakietu akcji inwestorom strategicznym posiadającym ropę naftową oraz

zainteresowanym rozwojem firmy, - wykorzystujący maksymalnie możliwości przekazania akcji załodze.

Przyjęty 15 lipca 1995 roku, wielokrotnie nowelizowany, rządowy Program restrukturyzacji i prywatyzacji sektora naftowego w Polsce, do głównych założeń zaliczał: - zagwarantowanie efektywnej działalności polskich rafinerii oraz sieci detalicznej CPN S.A., - zapewnienie cenowej i jakościowej konkurencyjności paliw płynnych produkowanych w Polsce,

stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi konkurencyjności wewnątrz sektora, - zapewnienie finansowania programów inwestycyjnych spółek sektora poprzez ich dokapitalizowanie, - doprowadzenie do maksymalnej wartości polskich rafinerii w dłuższym czasie, - zagwarantowanie bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez wzmocnienie systemu logistycznego

dostaw i magazynowania ropy oraz paliw płynnych, - doprowadzenie do uzyskania przez spółki sektora efektywnie działających, prywatnych

akcjonariuszy.

Program zakładał także osiągnięcie stabilnej pozycji finansowej polskich rafinerii wraz z zachowaniem w nich możliwie dużej liczby miejsc pracy. Ponadto według jego zapisów polskie rafinerie powinny zostać sprywatyzowane, a ich funkcjonowanie dostosowane do warunków gospodarki rynkowej. Do realizacji Programu 7 maja 1996 roku powołano jednoosobową spółkę Skarbu Państwa – Nafta Polska S.A.

Działania związane z prywatyzacją obejmowały wiele różnorodnych zadań, w których aktywnie uczestniczyła Petrochemia Płock S.A. w latach 1993 do 1998: - 5 maja 1994 roku odbyło się w Petrochemii Płock S.A wyjazdowe posiedzenie Sejmowej Podkomisji

ds. Polityki Paliwowo-Energetycznej poświęcone restrukturyzacji sektora naftowego w Polsce, - 25 sierpnia 1995 roku z udziałem ministra Klemensa Ścierskiego, przedstawicieli innych resortów,

urzędów centralnych oraz szefów rafinerii dyskutowano w Domu Technika w Płocku nad restrukturyzacją polskiego sektora naftowego,

- 7 maja 1996 roku powołano spółkę akcyjną Nafta Polska , w skład której w wyniku przekazania 75% akcji weszła Petrochemia Płock S.A. oraz pozostałe rafinerie krajowe. Do zarządu powołano Władysława Wawaka – głównego specjalistę ds. planowania strategicznego w Petrochemii Płock

54

S.A. Zawiązanie nowego podmiotu przez Ministra Przekształceń Własnościowych działającego w imieniu Skarbu Państwa, zapoczątkowało realizację rządowego programu restrukturyzacji sektora naftowego w Polsce i było bardzo istotnym faktem w prywatyzacji Petrochemii Płock S.A. W całym procesie prywatyzacyjnym planowano udział inwestorów strategicznych. Od inwestorów strategicznych Petrochemii Płock S.A. wymagano m.in. zobowiązania do dalszej rozbudowy przedsiębiorstwa zgodnie z jego programem rozwoju oraz zabezpieczenia firmy przed skutkami nadmiernego importu paliw na rynek polski. Była to gwarancja nie ograniczania produkcji w krajowych rafineriach na rzecz importu.;

- 18 listopada 1996 roku w Warszawie Petrochemia Płock S.A. i Polskie Linie Lotnicze LOT podpisały umowę powołującą do życia spółkę PETROLOT Sp. z o.o. w celu sprzedaży i dystrybucji paliw lotniczych przewoźnikom krajowym i zagranicznym; 29 listopada 1996 roku w Petrochemii Płock S.A. odbyło się wyjazdowe posiedzenie Sejmowej Komisji Przekształceń Własnościowych przygotowującej opinię o kształcie restrukturyzacji sektora naftowego i określającej kierunki jego prywatyzacji; 6 grudnia 1996 roku o tych samych problemach dyskutowali w płockiej spółce członkowie Zarządu i Rady Nadzorczej Nafty Polskiej S.A. z kierownictwem Petrochemii Płock S.A. i szefami CPN oraz Rafinerii Gdańskiej,

Dążenie do przeprowadzenia głównie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, a także

ich składników i mienia, doprowadziło do nowelizacji obowiązujących norm prawnych związanych z mechanizmem prywatyzacji. 30 sierpnia 1996 roku uchwalona została ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, która uchyliła ustawę z dnia 13 lipca 1990 roku o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Zgodnie z nową ustawą prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych należących do Skarbu Państwa polegała na: - zbywaniu należących do Skarbu Państwa akcji (udziałów) spółek powstałych w wyniku

komercjalizacji, - rozporządzaniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa

państwowego lub spółki powstałej w wyniku komercjalizacji przez sprzedaż, wniesienie do spółki lub oddanie do odpłatnego korzystania.

W nowej ustawie w sposób odmienny uregulowano uprawnienia pracowników do nabywania

akcji. Najistotniejszą zmianą było przyznanie uprawnionym pracownikom prawa do nieodpłatnego nabycia do 15% akcji Spółki należących do Skarbu Państwa. Tak nabyte akcje nie mogły być przedmiotem obrotu (np. sprzedaży) w ciągu 2 lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji. Ponadto w myśl nowych uregulowań krąg pracowników uprawnionych znacznie się poszerzył.

Jako pierwsza spółka w polskiej branży paliwowej 22 grudnia 1997 roku Petrochemia Płock S.A. rozpoczęła procedurę wydawania 9580 uprawnionym osobom 6 300 000 akcji. Firma współpracowała w tym zakresie z Domem Maklerskim PBG S.A. – Grupa Pekao S.A.

Rada Ministrów 14 maja 1998 roku dokonała aktualizacji programu restrukturyzacji i prywatyzacji polskiego sektora naftowego, który przewidywał inkorporację CPN S.A. do Petrochemii Płock S.A., a następnie prywatyzację tak powołanego Polskiego Koncernu Naftowego S.A. poprzez giełdy papierów wartościowych w Warszawie i Londynie.

W Krakowie 23 października 1998 roku zainaugurowała działanie „Petro – Oil” Sp. z o.o., którą utworzyła Petrochemia Płock S.A. oraz trzy rafinerie południowe: Rafineria Czechowice S.A., Rafineria Jedlicze S.A. i Rafineria Trzebinia S.A. w celu zjednoczenia sił na rynku produkcji i dystrybucji olejów, smarów, płynów i kosmetyków samochodowych. W tym samym roku 19 listopada podpisana została umowa nabycia przez Petrochemię Płock S.A. kontrolnego pakietu akcji (75%) Rafinerii Jedlicze S.A., a 9 grudnia Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Petrochemii Płock S.A. przyjęło zmiany w statucie Spółki nieodzowne przed planowanym połączeniem Petrochemii Płock S.A. z CPN S.A. w ramach zaktualizowanego rządowego programu restrukturyzacji i prywatyzacji sektora naftowego oraz dokonano zmian w składzie Rady Nadzorczej.

55

3.4. Petrochemia Płock S.A. a Unia Europejska

3.4.1. Dostosowanie jakości produktów do zachodnich parametrów

W 1992 roku Petrochemia Płock S.A. na mocy decyzji Generalnego Dyrektora firmy przystąpiła do wprowadzania systemu zapewnienia jakości bazującego na standardzie ISO 9000. System ten w przeciwieństwie do systemu kontroli jakości, skupiony był na procesie produkcyjnym, a nie na gotowym wyrobie. W tym systemie całość podjętych działań zmierzała do tego, by w trakcie produkcji utrzymywać założoną jakość produkowanego wyrobu. W krajach Europy Zachodniej systemy jakości bazujące na standardzie ISO 9000 lub podobnych, dawały świadectwo zaangażowania firmy w procesy zapewnienia jakości oraz lepszą pozycję w negocjacjach handlowych. Przedsiębiorstwa posiadające certyfikaty jakościowe traktowane były jako partnerzy wiarygodni. Z tego względu przynależność Petrochemii Płock S.A. do tego „elitarnego klubu” miała istotne znaczenie dla przyszłych kontaktów handlowych.

Zgodnie z wymaganiami międzynarodowych norm ISO od 10 września 1998 roku obowiązywały w Petrochemii Płock S.A. dwa akty normalizacyjne: „Polityka środowiskowa” i „Polityka jakościowa”. Jak wynikało z ich założeń podstawowym celem firmy była produkcja i sprzedaż produktów o gwarantowanej i coraz wyższej jakości pod względem użytkowym i ochrony środowiska. W związku z tym do podstawowych priorytetów zarządzania zaliczono: - utrzymanie i ciągłe doskonalenie zgodnego z wymaganiami międzynarodowej normy ISO 9002

i Polskiej Normy PN ISO 9002 Systemu Zapewnienia Jakości określającego w sposób ścisły zadania, obowiązki i odpowiedzialność wszystkich osób mających bezpośredni lub pośredni wpływ na jakość produkowanych towarów,

- wdrożenie, utrzymanie i ciągłe doskonalenie zgodnego z wymaganiami Międzynarodowej normy ISO 14001 Systemu Zarządzania Środowiskowego i docelowego zintegrowania obu tych systemów w jeden efektywny System Zarządzania, gwarantujący najwyższą jakość produktów z równoczesną minimalizacją związanego z ich użytkowaniem wpływu na środowisko,

- pełne rozeznanie marketingowe obecnych i przewidywanych kierunków rozwoju w zakresie użytkowych i proekologicznych własności wytwarzanych produktów w celu podjęcia wyprzedzających działań, uwzględniających przyszłe oczekiwania klientów,

- ciągłe podnoszenie efektywności ekonomicznej dla zapewnienia środków na sfinansowanie postępu technicznego w zakresie podnoszenia jakości i rozszerzania asortymentu produktów,

- rozwój stosowanych technologii produkcji oraz odpowiedniej modernizacji i rozbudowy bazy technicznej w drodze zakupu najlepszych dostępnych licencji i patentów uwzględniających światowy postęp w przemyśle rafineryjnym i petrochemicznym i tworzenia tą drogą warunków do wytwarzania produktów o coraz wyższej zgodnej ze światowymi standardami jakości,

- ciągłe stosowanie działań kontrolnych, korygujących i zapobiegawczych gwarantujących wykrycie możliwości powstania błędów technicznych lub organizacyjnych, a w przypadku ich wystąpienia zapewnienie, że nie zostaną one powtórzone,

- ciągłe podnoszenie kwalifikacji załogi w drodze jej systematycznego szkolenia oraz naboru wysoko wykwalifikowanych pracowników.

Podstawowym celem Petrochemii Płock S.A. było utrzymanie pozycji lidera jakości

na polskich i międzynarodowych rynkach zbytu i umacnianie zaufania do niej klientów, jako firmy gwarantującej wysoką jakość i proekologiczne własności oraz terminowość dostaw produkowanych i sprzedawanych przez nią towarów.

Podejmowane przez Unię Europejską strategie mające na celu zwalczanie emisji szkodliwych dla środowiska naturalnego substancji oraz wymagania stosowania proekologicznych najlepszych technologii, akcja „Odpowiedzialność i troska”, wymogi ISO norm 9000 i 14000, mobilizowały płocką firmę rafineryjno – petrochemiczną do działań pozwalających przodować

56

w swojej branży. W wyniku pogoni za uprzemysłowionym światem Petrochemia Płock S.A. zaczęła wytwarzać zupełnie przedtem nieznane produkty, takie jak: - produkcja benzyny EUROSUPER 95 - 1991 rok (1994 rok nagroda „Teraz Polska”), - obniżenie zawartości ołowiu w benzynach do 0,15 g/l -1992 rok, - produkcja paliwa lotniczego według międzynarodowych standardów Jet A1 zamiast PSM-2, - produkcja lekkiego oleju opałowego Ekoterm - 1993 rok, - produkcja benzyny etyliny 94A ze zredukowaną do 0,12 g/l zawartością ołowiu z dodatkiem

alkoholu - 1994 rok, - produkcja benzyny Super Plus 98, - produkcja oleju napędowego Ekodiesel z zawartością do 0,2% siarki, - produkcja oleju napędowego miejskiego prawie bezsiarkowego (1996 rok nagroda „Teraz Polska”,

1997 rok „Lider polskiej ekologii”), - produkcja oleju napędowego Ekodiesel Plus z zawartością do 0,05% siarki – 1998 rok, - produkcja oleju opałowego lekkiego Ekoterm Plus z zawartością do 0,2% siarki.

3.4.2. Realizacja Ekologicznego Programu Dostosowawczego oraz Programu „Odpowiedzialność i Troska” (Responsible Care)

W latach 90. XX wieku przed Petrochemią Płock S.A. stanęły zupełnie nowe wyzwania. Obok celów ekonomicznych ekologia stała się przedmiotem najwyższej troski i inspiracją do zrealizowania ogromnego, wartego dwa miliardy dolarów programu inwestycyjnego, w ramach którego powstało kilkanaście nowych instalacji i wiele zmodernizowano, unowocześniając tym samym firmę.

Tabela 7

Nakłady finansowe Petrochemii Płock S.A. ponoszone na realizację zadań związanych z ochroną środowiska w latach 1994 - 1998

Rok 1994 1995 1996 1997 1998 Nakłady w tys. zł 32700 179362 798048 792615 848000 Udział w ogólnych nakładach inwestycyjnych 10% 33% 77% 80,60% 67%

Od 1993 roku systematycznie zmniejszano uciążliwość przedsiębiorstwa dla otoczenia.

Kompleksowe działania proekologiczne przynosiły stopniowe ograniczanie emisji zanieczyszczeń do atmosfery, wód i gleb. Ponadto w wyniku istotnej zmiany jakościowej, polegającej na powiększaniu puli produkowanych paliw o znikomej zawartości związków siarki i ołowiu, firma korzystnie wpływała na stan środowiska naturalnego w całej Polsce. Zwłaszcza wzrost produkcji paliw proekologicznych wpłynął na obniżenie emisji tlenków azotu, węgla i siarki oraz związków ołowiu i węglowodorów na obszarze całego kraju. Takie gatunki benzyn jak E94A o średniej zawartości siarki 0,06% oraz bezołowiowej EUROSUPER 95 o średniej zawartości siarki 0,04% wag. stanowiły prawie połowę ogólnej puli benzyn. Zmniejszenie poziomu zasiarczenia produkowanych benzyn spowodowało spadek emisji dwutlenku siarki o 3 068 ton. Natomiast dzięki zwiększeniu puli benzyn bezołowiowych emisja ołowiu zmniejszyła się w skali kraju o około 250 tysięcy ton rocznie.

W związku z tym , że produkcja olejów napędowych nastawiona była na wzrost udziału gatunków o niskiej zawartości siarki, podejmowano następujące działania: - zaniechano produkcji olejów napędowych o zawartości siarki 0,3%, - zwiększono produkcję oleju EKODIESEL o zawartości siarki 0,2% (w okresie zimowym

zawartość siarki była zmniejszana do 0,15 dla znacznej ilości produkowanego oleju), a sprzedaż tego oleju w roku 1996 wyniosła około 2,9 mln ton,

57

- wprowadzono do ciągłej produkcji olej napędowy miejski EOL CITY o zawartości siarki 0,02%, paliwo to było wówczas używane na terenie siedmiu największych polskich aglomeracji miejskich, a sprzedaż w 1996 roku wyniosła 120 tysięcy ton,

- zwiększono produkcję lekkiego oleju opałowego EKOTERM o zawartości siarki poniżej 0,3%, a wielkość sprzedaży z w1996 roku – 345 tysięcy ton.

Ponadto dzięki retencjonowaniu ścieków w zarybionych stawach trzcinowo – glonowych

przed skierowaniem ich do Wisły (ostatnie stadium oczyszczania) - nastąpiła dalsza poprawa jakości ścieków, zwłaszcza w zakresie zawartości zawiesin i chemicznego zapotrzebowania tlenu. W zakresie ochrony atmosfery znacznie zredukowano emisję zanieczyszczeń specyficznych tj. kumenu, acetonu i toluenu.

W ramach modernizacji zakładowej sieci monitoringu zanieczyszczeń powietrza dokonano w 1996 roku zakupu i rozruchu czwartej stacji pomiarowej. Prowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń powietrza wokół zakładów wykazywały generalnie (poza bardzo nielicznymi przypadkami) stężenia znacznie poniżej dopuszczalnych norm.

Zintensyfikowano również działania likwidujące zanieczyszczenia wód gruntowych. Wykorzystując piec obrotowy, zutylizowano ponad 100 ton odpadów ropopochodnych ze Składowiska Odpadów Technologicznych. Do produkcji betonów na potrzeby wewnątrzzakładowe wykorzystano ponad 400 ton popiołów z Elektrociepłowni.

Na uwagę zasługuje fakt, iż w 1996 roku Petrochemia Płock S.A. posiadała już uregulowany stan formalno-prawny we wszystkich elementach środowiska, a głównym celem działań w tym zakresie było utrzymanie i dalsza poprawa wskaźników osiągniętych w latach ubiegłych. Jednakże o pełnej obojętności kompleksu wytwórczego Spółki dla otoczenia oraz o proekologicznych walorach wszystkich jej produktów zaczęto mówić zwłaszcza po oddaniu do użytku instalacji Hydrokrakingu i Hydroodsiarczania Gudronu.

W 1997 roku jednym z głównych kierunków polityki Petrochemii Płock S.A. była w dalszym ciągu realizacja nowych przedsięwzięć produkcyjnych nie tylko pod kątem nowoczesności i opłacalności, ale również z uwzględnieniem problematyki ekorozwoju. W związku z tym firma przykładała wielką wagę do tego, aby jej inwestycje były bardziej przyjazne środowisku. Jej celem było osiągnięcie maksymalnie możliwej neutralności kompleksu produkcyjnego Spółki dla miasta i regionu z równoczesną minimalizacją wpływu na środowisko wynikającego z użytkowania wytworzonych przez nią produktów w całym kraju.

Opracowane zostały zasady „Polityki Środowiskowej”, które obowiązywały od 10 września 1998 roku. Zgodnie z ich założeniami wysiłki firmy zmierzały w kierunku spełnienia następujących podstawowych celów środowiskowych: - osiągania stanu pełnej zgodności ekologicznej firmy z obowiązującym prawem i normami

ekologicznymi, - stosowania najlepszych dostępnych i uwzględniających minimalizację wpływu na środowisko

technologii dla nowych oraz modernizację obiektów i instalacji przemysłowych, - zmniejszania na terenie całego kraju emisji substancji szkodliwych z silników zasilanych paliwami

płynnymi w drodze zwiększania w ogólnej puli produktów udziału paliw proekologicznych, w tym pełnej eliminacji benzyn ołowiowych i zmniejszania zawartości siarki w benzynach, olejach napędowych i olejach opałowych,

- zmniejszania ilości substancji szkodliwych dla środowiska emitowanych bezpośrednio przez zakład w wyniku procesów technologicznych i związanych z nimi procesów spalania paliw,

- zmniejszania ilości pobieranej z Wisły wody w drodze zwiększania stopnia zawrotu ścieków celem ich ponownego wykorzystania z równoczesnym zmniejszaniem ilości ścieków oraz ładunku odprowadzanych w nich zanieczyszczeń,

- efektywnego zagospodarowania produkowanych i składowanych odpadów, - ochrony gleby i wód podziemnych i systematycznej likwidacji zaszłości w tym zakresie, - ograniczania uciążliwości akustycznej dla wybranych obiektów zakładu,

58

- zapewnienia sprawnej komunikacji i sposobów informowania zainteresowanych stron i osób w zakresie wpływu Spółki na środowisko,

- podnoszenia środowiskowej świadomości załogi, - kontynuowania programu „Responsible Care”, - dążenia do ciągłego doskonalenia Systemu Zarządzania Środowiskowego i jego zintegrowania

z Systemem Jakości w celu stworzenia jednego efektywnego Systemu Zarządzania.

Ogólny koszt inwestycji Petrochemii Płock S.A. związanych z ochroną środowiska wyniósł w roku 1997 – 792 615 tys. zł i stanowił 80,6 % całości wydatków przeznaczonych na sferę produkcyjną. Najważniejsze inwestycje proekologiczne to: - zakończenie budowy Zespołu Instalacji Hydrokrakingu, dzięki któremu rozpoczęto produkcję

paliw o niższej zawartości siarki, przez co ograniczona została emisja dwutlenku siarki o 114 tysięcy ton rocznie w skali całego kraju,

- uruchomienie zmodernizowanych Kotłów 3 i 5 w Elektrociepłowni spowodowało obniżenie emisji dwutlenku azotu i zmniejszenie zużycia paliwa,

- rozpoczęcie budowy Instalacji Hydroodsiarczania Gudronu (jej uruchomienie spowoduje ograniczenie emisji dwutlenku siarki na obszarze całego kraju),

- rozpoczęcie modernizacji Destylacji Rurowo-Wieżowej IV i budowy DRW VI. Na tych instalacjach zostaną zamontowane palniki niskoemisyjne ograniczające przedostawanie się zanieczyszczeń do atmosfery,

- rozpoczęcie budowy takich obiektów jak: Instalacja Reformingu VI, Hydroodsiarczania Oleju Napędowego VI oraz Izomeryzacji Frakcji C5 – C6, których uruchomienie pozwoli na zwiększenie produkcji benzyn bezołowiowych i olejów napędowych o zawartości siarki poniżej 0,05 %.

Wzrost produkcji benzyny bezołowiowej i benzyny z udziałem etanolu przyniósł efekty

w postaci ograniczenia zużycia czteroetylku ołowiu i zmniejszenie emisji ołowiu w spalinach o 269 ton. Zastosowanie nowych technologii przyczyniło się do zajęcia przez Petrochemię Płock S.A.

pozycji jednego z największych w kraju producentów siarki. W 1997 roku wyprodukowano 36 694 tony tego surowca, który pochodził głównie z odzysku w procesie przerobu ropy. Równolegle z działaniami mającymi na celu ograniczenie emisji do atmosfery szkodliwych związków chemicznych, Spółka realizowała zadania zmierzające do minimalizacji zanieczyszczenia wód gruntowych i rzek. Systematycznie odprowadzała do Wisły coraz mniej ścieków. W 1996 roku szacowano je na 15 997 tys. metrów sześciennych, a w 1997 roku osiągnęły jedynie 14 584 tys. metrów sześciennych. Tak doskonałe efekty udało się osiągnąć dzięki technologii oczyszczania ścieków i ponownego ich wykorzystania w procesach produkcyjnych. Za to rozwiązanie w 1997 roku Spółka została wyróżniona złotym medalem na Salonie Innowacyjnym w Brukseli oraz srebrnym medalem w Genewie w 1998 roku. Natomiast za „Technologię produkcji oleju napędowego miejskiego”, w konkursie zorganizowanym przez Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, firma otrzymała tytuł „Lidera Polskiej Ekologii”.

Petrochemia Płock S.A. dostrzegając, jako pierwsza z firm polskiego przemysłu chemicznego fakt, iż ochrona środowiska wymaga systemowych i kompleksowych działań, opracowała specjalny, wieloletni Ekologiczny Program Dostosowawczy, który obejmował 28 przedsięwzięć inwestycyjnych. Dokonując już w 1997 roku wstępnej analizy rezultatów wdrażania tego Programu, sformułowane zostały wnioski w tzw. „Kompleksowej ocenie oddziaływania na środowisko Petrochemii Płock S.A.”. Był to pierwszy dokument w naszym kraju , zredagowany przez firmę, która potrafiła pokazać wszystkie szanse i zagrożenia, jakie niesie jej produkcja środowisku. Zdaniem ekspertów (Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, Wydziałów Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego i Miasta Płocka) w działaniach na rzecz ochrony przyrody, Petrochemia Płock S.A. stała się jedną z tych firm, dzięki której Polska zrównała się w polityce ekologicznej ze standardami Unii Europejskiej.

59

Ponadto w sierpniu 1997 roku Petrochemia Płock S.A. podpisała Deklarację przystąpienia do Programu „Odpowiedzialność i Troska” („Responsible Care”), w której zobowiązała się do systematycznego podejmowania działań na rzecz środowiska, poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia swojej załogi oraz zmniejszenia uciążliwości procesów produkcyjnych dla społeczności lokalnej.

Systematyczna realizacja Programu Rozwoju (od 1992 roku) oraz przyjęcie Ekologicznego Programu Dostosowawczego zdecydowały o warunkowym skreśleniu Petrochemii Płock S.A. z listy 80 przedsiębiorstw najbardziej uciążliwych dla środowiska w skali kraju. Odpowiedni dokument stwierdzający ten fakt, został wręczony 26 września 1997 roku Prezesowi firmy przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.

W 1998 roku ogólny koszt związany z ochroną środowiska wyniósł 848 000, tys. złotych i stanowił 67 % całości wydatków przeznaczonych na sferę produkcyjną. W tym roku zakończono i przekazano do eksploatacji 20 proekologicznych zadań inwestycyjnych, a najważniejsze z nich to: - modernizacja Destylacji Rurowo - Wieżowej IV, w efekcie której nastąpiło zmniejszenie

energochłonności przerobu ropy i uciążliwości dla środowiska, - budowa Instalacji Blendingu Benzyn zapewniająca komponowanie benzyn spełniających wymogi

jakościowe (produkcja paliw bardziej przyjaznych dla środowiska), - modernizacja Instalacji Dekarbonizacji Wody pozwoliła na uzdatnienie wody do celów

technologicznych w Elektrociepłowni, - modernizacja Fluidalnego Krakingu Katalicznego II, dzięki któremu instalacje zostały dostosowane

do przyjęcia odsiarczonego surowca z Hydrokrakingu.

Rok 1998 był przełomowym w zakresie gospodarki odpadami. W Petrochemii Płock S.A. opracowano kompleksowy program postępowania z odpadami, w tym z odpadami niebezpiecznymi. Ponadto w 1999 roku firma otrzymała od Wojewody Mazowieckiego zezwolenie na prowadzenie kompleksowej działalności związanej z zagospodarowaniem odpadów. Zakończono eksploatację „starego” wysypiska odpadów socjalno-bytowych. W latach 1999-2000 było ono rekultywowane. Odpady po segregacji na linii sortowniczej, uruchomionej w 1999 roku, trafiały na nowo wybudowane składowisko.

Rok 1998 był drugim rokiem realizacji Ekologicznego Programu Dostosowawczego, w ramach którego zrealizowano 21 z 28 zadań obejmujących wszystkie komponenty środowiska, z tego pięć zadań zakończono. Kontrola przeprowadzona w styczniu i lutym 1999 roku przez przedstawicieli Głównego Inspektora Ochrony Środowiska potwierdziła prawidłową i terminową realizację zadań zawartych w Programie.

W czerwcu 1998 roku w Petrochemii Płock S.A. powołano Zakładową Inspekcję Ekologiczną, która stanowiła system identyfikacji, oceny oraz likwidacji zdarzeń uciążliwych dla środowiska. W wyniku działań tej Inspekcji uległa zmniejszeniu częstotliwość występowania uciążliwości (zwłaszcza zapachowych) zarówno dla pracowników Spółki jak i mieszkańców Płocka. Jej pierwowzorem była prowadzona w latach 80. Akcja ALERT. W tym okresie ratownictwo chemiczne płockiej firmy rafineryjno-petrochemicznej wykonywało pomiary stanu powietrza w kilkudziesięciu punktach, używając wprawdzie dość skomplikowanej, ale nie zawsze dokładnej aparatury. Z czasem inspekcja zaczęła korzystać z nowoczesnych i precyzyjnych urządzeń, a uzyskane w ten sposób wyniki pomiarów stawały się bardziej wiarygodne. Działania inspektorów opierały się na zgłoszeniach z poszczególnych instalacji, informujących z wyprzedzeniem o planowanych pracach modernizacyjnych czy konserwatorskich, które mogłyby wywoływać przejściowe zmiany środowiskowe, jak np. uciążliwości zapachowe i hałas. Zadaniem inspekcji było nadzorowanie przebiegu prac i minimalizowanie ich ewentualnych skutków. Inspekcja ekologiczna nazywana także „Zieloną Policją”, reagowała również na zgłoszenia bezpośrednie.

60

3.4.3. Działania na rzecz fundacji „Polska dla Europy”

Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku rozpoczęła się prawdziwa rewolucja w polskim przemyśle naftowym, kiedy to producenci sami, nie czekając na decyzje rządu, rozpoczęli wyścig z czasem. Płocki kompleks rafineryjno-petrochemiczny rozpoczął w 1992 roku realizację własnego programu rozwoju, aby móc konkurować na wolnym rynku europejskim. Po piętnastu latach nie inwestowania (to całe pokolenie, cała generacja rozwiązań technologicznych) zdecydowano się na samodzielne rozpoczęcie procesu modernizacji i unowocześniania potencjału wytwórczego firmy, gdyż zdawano sobie sprawę z tego, że jedynie ofensywne funkcjonowanie może zapewnić przyszłość przedsiębiorstwu i jego załodze. Zarząd Petrochemii Płock S.A. systematycznie śledził wszystkie decyzje podejmowane na szczeblu centralnym oraz aktywnie uczestniczył w pracach nad restrukturyzacją polskiego sektora naftowego. Ponadto był inspiratorem negocjacji z Unią Europejską w sprawie przedłużenia okresu ochronnego dla polskiego producenta paliw, który miał obowiązywać do 13 lutego 1997 roku.

W kwietniu 1997 roku prezes Zarządu Petrochemii Płock S.A. Konrad Jaskóła przebywał w Brukseli, gdzie uczestniczył w prestiżowym spotkaniu czołowych osobistości polskiego i europejskiego świata polityki, gospodarki i kultury. Podczas tego spotkania odbył się promocyjny wieczór pod nazwą „Polska – Europie”. Petrochemia Płock S.A. zabiegała także o należne sobie miejsce w Europie i poprawne relacje we wszystkich układach gospodarczych. Na europejskim rynku realizowała zakupy ropy przekraczające kwotę miliarda dolarów rocznie i była znanym eksporterem wielu produktów. Przedsiębiorstwo wdrażało kosztowny, wart dwa miliardy dolarów, program rozwoju oparty na najnowszych osiągnięciach myśli technologicznej w zakresie konstrukcji i technologii. Petrochemia Płock S.A. była wówczas widziana w Europie, jako silny i bezpieczny partner w interesach i kontaktach międzynarodowych. Te powody zadecydowały, że firma znalazła się także wśród założycieli fundacji pod nazwą „Polska dla Europy” obok przedstawicieli polskiego świata kultury, nauki i gospodarki. Spotkanie w Brukseli było niejako pierwszym spektakularnym gestem, kiedy Firma mogła zaprezentować się osobistościom z najwyższych sfer życia politycznego i gospodarczego Europy, a wśród nich przedstawicielom Rządu Europejskiego. Spotkanie miało na celu promocje polskiej kultury i gospodarki, pokazanie poziomu społeczeństwa polskiego, jego wykształcenia i możliwości rozwojowych. Takie działania służyły wzmacnianiu polskich aspiracji do Unii Europejskiej i prawidłowego postrzegania Polski jako kraju, który był i jest w Europie, a także odegrał znaczącą rolę w historii tego kontynentu i ma tu swoje miejsce.

3.5. Aspekty sponsoringu wielu sfer życia społecznego kraju

Budżet miasta Płocka zasilany był podatkami płaconymi przez przedsiębiorstwa działające na jego terenie. Okazało się, że największymi podatnikami w 1991 roku byli: MZRiP – około 22,5 mld złotych oraz Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych około - 16,5 mld złotych. Pozostałe przedsiębiorstwa państwowe zasiliły budżet podatkami w wysokości około 1 mld złotych. W związku z tym tylko dwa zakłady przyczyniały się do rozwoju miasta, a wśród nich zdecydowany prym wiodły MZRiP. Często się słyszało stwierdzenie, że „Miasto żyje z Petrochemii”.

Przez wszystkie lata istnienia Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Płocku, zmniejszając swoją uciążliwość dla otoczenia, systematycznie wspomagały rozbudowę miasta. Stymulujący wpływ tego przedsiębiorstwa na rozwój miasta w latach 1989-1992 to przede wszystkim świadczenia na rzecz ochrony zdrowia, działalności bytowej, socjalnej, kultury, sportu i rekreacji, darowizn oraz inwestycji.

MZRiP prowadziły: Międzyzakładową Przychodnię Specjalistyczną obejmującą swoją opieką 15 000 pacjentów, w tym 8300 pracowników kombinatu ; Oddział Szpitalny – 50 łóżek przyjmujący w ciągu roku 960 chorych, w tym 28% to pracownicy MZRiP; Gabinet Rehabilitacji, z którego w ciągu roku korzystało 3 000 osób, w tym połowa to pracownicy MZRiP. Koszty prowadzenia tej działalności tylko w 1991 roku wyniosły 4 418 071 tys. złotych. Ponadto firma

61

udzielała pomocy w zakupie aparatury i sprzętu medycznego. W latach 1989-1991 zakupiono dla Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Płocku aparaturę na sumę 1 167 mln złotych, w tym: ultrasonograf dla kardiologii, respirator, aparat do monitorowania akcji serca „HOLTER”, aparat „ALPHATRON”, sprzęt uzupełniający do ZSG „COMBISON”, elektrokardiograf „CARDIOTEST”, bronhofiberoskop i aparatura rejestracyjna dla neurologii.

W ramach działalności bytowej MZRiP świadczyły usługi pralnicze na rzecz m.in. SP, ZOZ, WSSE, FMŻ, ZKM, Cotexu, Hydrobudowy, PERNu, Naftoremontu. Usługi dla obcych przedsiębiorstw stanowiły 40% ogólnej produkcji. Wytwórnia Wód Gazowych zaopatrywała w wodę mineralną wiele płockich przedsiębiorstw. Sprzedaż wody stanowiła 24 % ogólnej produkcji. W ramach działalności mieszkaniowej prowadziła administrację 251 mieszkań, które zasiedlano na podstawie decyzji Urzędu Miasta.

W ramach działalności socjalnej prowadzono przedszkole na 70 miejsc. Poniesione wydatki z zakładowego funduszu socjalnego na utrzymanie tej placówki wyniosły w 1991 roku 286 924 tys. złotych. Od 1 stycznia 1992 roku placówka została przekazana do prowadzenia przez władze oświatowe w Płocku, a znajdujące się w niej wyposażenie o łącznej wartości 7 650 tys. złotych przekazano nieodpłatnie.

Bazą sportowo-rekreacyjną nie tylko dla pracowników MZRiP, ale przede wszystkim dla młodzieży Płocka był Ośrodek Sportu i Rekreacji MZRiP. Obiekt ten był własnością Zakładowego Klubu Sportowego „Petrochemia”, w którym uprawiało sport 1200 dzieci w różnych grupach wiekowych. Ponadto rokrocznie przez zespół obiektów przewijało się 14000 ze szkół podstawowych i 2500 młodzieży ze szkół średnich. Liczby te obejmowały imprezy lub zawody planowane, wewnątrz szkolne lub międzyszkolne. Niezależnie od tego, w ramach lekcji wychowania fizycznego z zakładowych urządzeń sportowych korzystały dzieci ze szkół podstawowych nr 3,7,10,17 oraz młodzież z Zespołu Szkół Elektrycznych, Studium Nauczycielskiego i Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku. Placówki szkolne korzystały przede wszystkim z urządzeń do lekkoatletyki i boisk do gier zespołowych. Korzystanie z nich było nieodpłatne. Wydatki na utrzymanie obiektu i na rozwój sportu systematycznie wzrastały: w 1990 roku wyniosły 1 572 318 tys. złotych, a w 1991 roku – 3 561 492 tys. złotych. Placówką kulturalno-oświatową był Dom Technika MZRiP, który w roku oświatowym 1990/91 prowadził 16 stałych form działalności w zespołach i klubach zainteresowań zrzeszając w nich łącznie 920 osób, z czego połowa nie była związana z MZRiP. Działała w nim także biblioteka z 32022 woluminami, która obsługiwała 910 czytelników szczególnie dzieci i młodzież z pobliskich osiedli. Obok stałych form działalności Dom Technika udostępniał swoje pomieszczenia na organizację: spotkań, narad, festynów, kiermaszy, występów artystycznych, wieczorków tanecznych itp. W imprezach tych uczestniczyło rocznie 80-100 tys. osób. Utrzymanie placówki było w pełni pokrywane przez MZRiP, a wydatki również systematycznie wzrastały wynosząc w 1990 roku 1138942 tys. złotych, a w 1991 roku – 1470 881 tys. złotych.

Rada Pracownicza MZRiP podejmując stosowne uchwały wyrażała zgodę na udzielenie w latach 1991-1992 określonej pomocy finansowej lub rzeczowej różnorodnym adresatom. Dotyczyło to m.in. takich darowizn jak: - 30 mln złotych na zakup książek dla Biblioteki im. Zielińskich, - 100 mln złotych na rzecz Fundacji Pomocy Wojewódzkiemu Szpitalowi Zespolonemu w Płocku, - 10 mln złotych na rzecz Fundacji ”Serce sercu”, - zakup kamery video dla komendy Wojewódzkiej w Płocku, - pokrycie kosztów przewozu z Zakopanego dzieci niepełnosprawnych z Przedszkola nr 22 w Płocku, - przekazanie odzieży i butów wartości 2,5 mln złotych na rzecz Pogotowia Opiekuńczego w Płocku, - partycypacja w kosztach budowy szkoły w Maszewie – 675 mln złotych, - uzupełnienie szyb okiennych w budynku Pogotowia Opiekuńczego w Płocku, - dofinansowanie kwotą 4 mln złotych zakupu czasopism dla Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej, - przekazanie materiałów wartości około 8 mln złotych na rzecz Domu Pomocy Społecznej

w Maszewie, - przekazanie 5 mln złotych na sztandar dla Rady Miasta Płocka, - przekazanie dla Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Płocku prasowalnic o wartości 3 mln złotych, - partycypacja w kosztach budowy nowego mostu przez Wisłę – 50 mln złotych.

62

Udział MZRiP w inwestycjach Miasta Płocka w latach 1989-1993 był następujący: - Przedszkole C – 40 na Osiedlu Gierzyńskiego II B, realizacja rozpoczęta w IV kwartale 1987 roku

została przekazana do użytku we wrześniu 1990 roku, koszt budowy przedszkola wyniósł 2 120 942 395 złotych , przy czym w 70% sfinansowany był przez MZRiP,

- przejście dla pieszych pod torami na osiedlu Gierzyńskiego II B, rozpoczęcie realizacji to I kwartał 1990 roku, a przekazanie do użytku – IV kwartał tego samego roku, koszt budowy wyniósł 1 362 658 710 złotych, z czego MZRiP sfinansowały 70% tj. kwotę około miliarda złotych,

- Szkoła Podstawowa w Maszewie Dużym, realizacja i finansowanie stanu surowego zamkniętego szkoły, hali sportowej, budynku gospodarczego i ogrodzenia, rozpoczęcie realizacji w 1990 roku, zakończenie w 1991 roku, koszt budowy szkoły w powyższym zakresie w całości sfinansowany został przez MZRiP wyniósł 6 970 446 600 złotych,

- uzbrojenie osiedla Gierzyńskiego (sieci osiedlowe, w 1989 roku – około 30 mln złotych, w 1990 roku – około 52 mln złotych, w 1991 roku – około 487 mln złotych),

- uzbrojenie osiedla Dobrzyńska, sieci osiedlowe 373 mln złotych, - środki przekazane dla Urzędu Miejskiego w Płocku w 1989 roku: 100 mln złotych na rozbudowę

infrastruktury Miasta Płocka w związku z budową w MZRiP instalacji Eteru MTB, 100 mln złotych w związku z budową VIII pieca pirolitycznego, 300 mln złotych z tytułu podejmowanej inwestycji Reformingu V z kompleksem, natomiast w 1990 roku przekazano jeszcze 100 mln złotych na rozbudowę infrastruktury Miasta Płocka w związku z budową instalacji Eteru MTB.

Łącznie od 1989 roku do 30 kwietnia 1992 roku MZRiP wydatkowały na rzecz miasta kwotę

prawie 11 miliardów złotych. Spółka dbała nie tylko o kadrę i swoich pracowników, ale była wszędzie tam, gdzie ludzie

potrzebowali pomocy. W czerwcu 1997 roku ponad 100 firm krajowych i zagranicznych współpracujących z Petrochemią Płock S.A. odpowiedziało na apel Prezesa Zarządu o utworzenie Funduszu Pomocy Dzieciom. Zebrano 1 671 192,9 złotych. Pieniądze pochodziły z darowizn poszczególnych firm oraz z kwesty przeprowadzonej w amfiteatrze płockim, w którym 14 czerwca 1997 roku odbył się finał akcji „Petrochemia Dzieciom”.

Petrochemia Płock S.A. była również jedną z pierwszych firm, które pośpieszyły z pomocą powodzianom z regionów południowej i zachodniej Polski, ofiarując 100 tysięcy złotych i 10 ton paliwa lotniczego JET A1 dla ekip ratowniczych. Spółka zorganizowała również kolonie dla około 130 dzieci oraz przekazała ekipom ratowniczym 42 tony oleju napędowego, 5 ton polimerów i folii do uszczelniania wałów przeciwpowodziowych, a także 300 kompletów odzieży ochronnej.

Dzięki licznym akcjom sponsorskim, Petrochemia Płock S.A. zyskała miano firmy otwartej, przyjaznej nie tylko pracownikom, ale także społecznościom lokalnym i krajowym. Znali ją zarówno klienci stacji paliw i odbiorcy petrochemikaliów jak również widzowie teleturniejów, melomani, fani muzyki rockowej, znawcy sztuki. Spółka sponsorowała liczne wydarzenia kulturalne.

Jako jedyna firma w kraju, z okazji premiery filmu „Ogniem i mieczem”, wydała ekskluzywny kalendarz na rok 1999, prezentujący sylwetki wszystkich głównych bohaterów filmu. Udział Petrochemii Płock S.A. w sponsorowaniu najważniejszego wydarzenia muzycznego roku 1998, jakim był koncert legendy rocka zespołu „The Rolling Stones”, pozwolił na zaistnienie firmy w świadomości kilku pokoleń fanów tego zespołu.

Petrochemia Płock S.A. była także poważnym inwestorem w polskiej kulturze. Jednym z ważniejszych wydarzeń związanych z tą działalnością było w 1998 roku przekazanie Łazienkom Królewskim w Warszawie obrazu Portret Króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, z pracowni Marcello Bacciarellego, zakupionego przez Petrochemię Płock S.A. Płótno, którego powstanie datuje się na koniec XVIII lub początek XIX, przez prawie 200 lat nie było prezentowane publiczności, gdyż znajdowało się w rękach prywatnych. Dzięki darowiźnie dokonanej przez Petrochemię Płock S.A. oraz przeznaczeniu dalszych środków na konserwacje, zabytek powrócił do Łazienek, gdzie pierwotnie było jego miejsce.

63

W ciągu 1998 roku trwała druga edycja akcji charytatywnej „Petrochemia Dzieciom”, podczas której udało się zgromadzić na koncie Fundacji „Petrochemia Dzieciom” aż 1 314,5 tys. złotych. W tym samym roku Petrochemia Płock S.A. włączyła się również do sponsorowania: Międzynarodowych Pokazy Lotniczych Air Show organizowanych w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Powietrznych w Dęblinie, objęła patronat nad jedną z najbardziej prestiżowych imprez sportowych w Polsce jaką był Rajd Polski 55, współuczestniczyła w przygotowaniu takich wydarzeń jak: 41. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień, III Konferencja Praw Człowieka w Warszawie, koncert charytatywny Dzieci jednego Świata pod auspicjami UNICEF, III Ogólnopolski Festiwal Piosenki Dzieci i Młodzieży Specjalnej Troski w Ciechocinku, wspierała także inaugurację Sceny Dramatycznej Teatru Narodowego w Warszawie oraz niektóre spośród krajowych i międzynarodowych imprez sportowych takich jak: Finał Indywidualnych Mistrzostw Świata na Żużlu w – „Grand Prix Polski” w Bydgoszczy i Bieg „Petro nad Olzą” w Cieszynie.

Pieniądze od Petrochemii Płock S.A. znalazły się wszędzie tam, gdzie ratowanie ludzkiego zdrowia i życia wymagało nakładów finansowych. W 1998 roku firma ofiarowała pieniądze między innymi dla Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Płocku na rehabilitację dzieci z dziecięcym porażeniem mózgowym oraz dzieci z dysfunkcją narządu ruchu. Znaczną kwotę przeznaczyła dla Kliniki Kardiochirurgii Akademii Medycznej w Łodzi.

Petrochemia Płock S.A. odpowiedziała także na apel Gazety Wyborczej i włączyła się do akcji „Wszystkie misie świata”. Na potrzeby służb ratowniczych z regionu Płocka zakupiła pluszowe przytulanki przynoszące ukojenie i zmniejszające cierpienie psychiczne najmłodszych uczestników wypadków. Za ten gest została uhonorowana tytułem „Srebrnego Przyjaciela Wszystkich Misiów Świata”. MZRiP. Reforming I podczas budowy w 1963 roku

64

MZRiP. Destylacja Rurowo-Wieżowa I (DRW I) uruchomiona w 1964 roku

65

ROZDZIAŁ IV

Działalność Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN Spółka Akcyjna w końcu XX wieku

4.1. Powołanie Polskiego Koncernu Naftowego Spółka Akcyjna

4.1.1. Inkorporacja Centrali Produktów Naftowych S.A. do Petrochemii Płock S.A.

Tworzenie krajowego podmiotu zdolnego do konkurowania w warunkach otwartego i wolnego rynku europejskiego, było wydarzeniem bezprecedensowym nie tylko w skali Polski, ale także państw środkowoeuropejskich. Rządowy Programu restrukturyzacji i prywatyzacji sektora naftowego w Polsce z 15 lipca 1995 roku był wielokrotnie nowelizowany, a po zmianach 16 lutego 1999 roku, zakładał między innymi:

„(...) Przyjmuje się koncepcję restrukturyzacji i prywatyzacji Petrochemii Płock S.A. i Centrali Produktów Naftowych S.A. opartą na następujących założeniach: a/ Petrochemia Płock S.A. i Centrala Produktów Naftowych S.A. zostaną połączone w jeden Koncern

Naftowy w drodze inkorporacji CPN S.A. do Petrochemii Płock S.A. zgodnie z art. 463 pkt. 1 Kodeksu Handlowego,

b/ Minister Skarbu Państwa spowoduje, aby kandydat na prezesa zarządu Koncernu Naftowego został wybrany w drodze konkursu oraz zapewni, że kandydat będzie miał swobodę doboru współpracowników reprezentujących obydwa łączące się podmioty,

c/ Akcjonariusze Petrochemii Płock S.A. i Centrali Produktów Naftowych S.A. będą akcjonariuszami Koncernu Naftowego,

d/ W pierwszym etapie do 30 % akcji Koncernu Naftowego zostanie udostępnionych w drodze oferty publicznej na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie oraz na giełdach zagranicznych, np. w Londynie poprzez GDR-y (dopuszczonych do obrotu byłoby więc, oprócz akcji pracowniczych, do 30 % akcji sprzedanych w ofercie przez Naftę Polską S.A.,

e/ Po zakończeniu pierwszej oferty publicznej – przewidywanym na koniec czerwca 1999 roku – Rada Ministrów podejmuje uchwałę co do dalszego trybu zbycia akcji Koncernu Naftowego pozostających w posiadaniu Nafty Polskiej S.A. (...)”.

W związku z decyzją o utworzeniu Koncernu Naftowego poprzez inkorporację Centrali

Produktów Naftowych S.A. do Petrochemii Płock S.A., a następnie jego prywatyzację poprzez giełdy papierów wartościowych w Warszawie i Londynie, z inicjatywy Zarządów Petrochemii Płocka S.A. i CPN S.A. utworzony został Zespół Plenarny ds. Wypracowania Zasad Integracji obu spółek. Zadaniem tego Zespołu było: określenie stopnia zaawansowania realizowanych programów, analiza infrastruktury rynkowej, ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej firm, ocena poczynionych i przyszłych nakładów finansowych na modernizację majątku oraz wypracowanie strategii powiązania firm z uwzględnieniem uwarunkowań i konsekwencji ekonomiczno-prawnych. W celu opracowania powyższych zagadnień powołane zostały podzespoły problemowe, złożone z przedstawicieli obu

66

spółek, które przeprowadziły szereg analiz, niezbędnych do wypracowania docelowej strategii inkorporacji oraz dokonały oceny Petrochemii Płock S.A. i CPN S.A.

Rozpoczęcie pierwszych działań w zakresie inkorporacji było możliwe dopiero po podwyższeniu kapitału akcyjnego Nafty Polskiej poprzez wniesienie, w dniu 30 lipca 1998 roku, akcji Centrali Produktów Naftowych S.A. Terminy realizacji poszczególnych zadań procedury inkorporacji były bezpośrednio związane z harmonogramem nieodpłatnego nabycia akcji przez uprawnionych pracowników CPN S.A. Wydawanie powyższych akcji zakończyło się 30 kwietnia 1999 roku i natychmiast rozpoczęto działania zgodne z harmonogramem inkorporacji tych firm, takie jak: - 4 maja udostępnione zostały akcjonariuszom obu spółek sprawozdania finansowe, sprawozdania

Zarządów, sprawozdania Rad Nadzorczych, wnioski Zarządów w sprawie podziału zysków oraz opinie i raporty biegłych rewidentów;

- 12 maja udostępnione zostały akcjonariuszom obu firm treści uchwał połączeniowych, natomiast akcjonariuszom Petrochemii Płock S.A. – dodatkowo wnioski o zmiany w statucie Spółki;

- 14 maja zaprezentowane zostały listy akcjonariuszy uprawnionych do wzięcia udziału w Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy obu spółek.

Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Petrochemii Płock S.A. podczas obrad

16 kwietnia 1999 roku podjęło uchwałę w sprawie zatwierdzenia Andrzeja Modrzejewskiego (dotychczasowego prezesa IX NFI im. E. Kwiatkowskiego) na prezesa Petrochemii Płock S.A., a następnie narodowego Koncernu Naftowego, którego nazwa oraz logo nie były wtedy jeszcze ustalone. Ponadto wybrano pozostałych członków pięcioosobowego Zarządu Petrochemii Płock S.A.: Marek Mroczkowski został wiceprezesem i dyrektorem ds. ekonomicznych i finansowych, Czesław Bugaj – dyrektorem ds. produkcji, Władysław Wawak – dyrektorem ds. rozwoju, Andrzej Drętkiewicz dyrektorem ds. handlu. W tym samym dniu obradowało Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Centrali Produktów Naftowych S.A., które powołało nowy Zarząd CPN S.A. w składzie: Jarosław Tyc – prezes (od 19 maja – wiceprezes i dyrektor ds. personalnych i restrukturyzacji Koncernu), Krzysztof Cetnar – dyrektor ds. ekonomiczno-finansowych (od 19 maja – dyrektor ds. planowania i nadzoru właścicielskiego w Koncernie), Tadeusz Szczerba – dyrektor ds. handlowych (od 19 maja – dyrektor ds. handlu detalicznego Koncernu), Wojciech Weiss – dyrektor ds. restrukturyzacji i integracji (od 19 maja – dyrektor ds. integracji Koncernu).

Dnia 19 maja 1999 roku w Petrochemii Płock S.A. i CPN S.A. odbyły się równoległe Walne Zgromadzenia Akcjonariuszy, które przyjęły uchwałę o połączeniu obu firm i utworzeniu Polskiego Koncernu Naftowego S.A. z siedzibą w Płocku. W skład dziesięcioosobowego Zarządu PKN S.A. weszli członkowie Zarządów łączących się firm. 20 maja 1999 roku Wydział Gospodarczy Sądu Rejonowego w Płocku dokonał wpisu dotyczącego połączenia Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych Spółka Akcyjna w Płocku z Centralą Produktów Naftowych Spółka Akcyjna w Warszawie i zmiany nazwy firmy z dotychczasowej na Polski Koncern Naftowy Spółka Akcyjna w Płocku.

Jeszcze przed rzeczywistym połączeniem, 19 sierpnia 1999 roku Zarządy PKN S.A. i CPN S.A. podpisały porozumienie z Sekcją Krajową NSZZ „Solidarność” Pracowników CPN S.A., które pozwoliło na zlikwidowanie wielu różnorodnych obaw pracowników dotyczących inkorporacji oraz dawało możliwość połączenia obu firm. Najważniejszym elementem połączenia była przede wszystkim integracja załogi nowej firmy wokół wspólnych wartości, scalania odrębnych kultur organizacyjnych, dopasowania różnorodnych stylów zarządzania, pełnego wykorzystania wysokich, często uzupełniających się umiejętności pracowników oraz utrzymania kluczowej kadry zarządzającej.

Dnia 7 września 1999 roku, kiedy Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy, Wydział XVI Gospodarczy Rejestrowy dokonał wykreślenia Centrali Produktów Naftowych S.A. z rejestru handlowego, nastąpiło formalne utworzenie Polskiego Koncernu Naftowego S.A. w wyniku połączenia CPN S.A. z Polskim Koncernem Naftowy S.A., poprzez przeniesienie całego majątku Centrali na Koncern, w zamian za akcje, które Polski Koncern Naftowy S.A. zobowiązany był wydać wszystkim uprawnionym akcjonariuszom przejmowanej Centrali. Liczba akcji PKN S.A. otrzymywanych przez dotychczasowych akcjonariuszy CPN S.A. równała się liczbie posiadanych przez nich akcji CPN S.A.

67

Kapitał akcyjny Koncernu podzielony został na 420 mln akcji o cenie nominalnej 1,25 złotych za sztukę, z tego 343 mln akcji wniosła Petrochemia Płock S.A., a 77 mln CPN S.A. Ze względu na 4,5 krotnie większą wartość Petrochemii Płock S.A. niż CPN S.A., akcjonariusze Centrali otrzymali za jedną akcje swej firmy jedną akcję Koncernu, zaś akcjonariusze Petrochemii – osiem. Mniejsza wartość CPN S.A. wynikała z utraty przez tę spółkę znaczącej pozycji rynkowej oraz była następstwem nie przeprowadzenia w niej restrukturyzacji.

Połączenie dwóch firm posiadających silne konkurencyjne pozycje na rynku, przyniosło natychmiastowe efekty oszczędnościowe dając jednocześnie możliwości w zakresie dalszej redukcji kosztów. Osiągnięto korzyści w postaci oszczędności podatkowych. Został ustanowiony jeden system zarządzania gotówką oraz nastąpiła racjonalizacja kapitału obrotowego. W wyniku integracji i restrukturyzacji wzmocniła się również pozycja bilansowa w perspektywie średnioterminowej. Rozpoczęto proces budowy nowej struktury organizacyjnej, która eliminowała dotychczas nakładające się obszary działania obu firm.

Dostosowując strukturę organizacyjną do jakościowo nowej sytuacji zmieniono zakresy zadań i kompetencji poszczególnych pionów. Utworzono m.in. Pion Dyrektora ds. Integracji, którego zadaniem było wspieranie i koordynowanie procesu integracji w skali całego Koncernu oraz aktywne uczestniczenie w tworzeniu ostatecznej struktury organizacyjnej firmy.

Utworzenie Polskiego Koncernu Naftowego S.A. stworzyło możliwość konkurowania z podobnymi firmami zachodnimi i dawało gwarancję zabezpieczenia strategicznych interesów państwa w dziedzinie paliwowej.

4.1.2. Prywatyzacja i zmiany własnościowe Koncernu

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku mechanizmy prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych zostały określone w ustawie z 30 sierpnia 1996 roku o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Zgodnie z tym aktem prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego polegała na: - zbyciu należących do Skarbu Państwa akcji bądź udziałów spółek, które powstały w procesie

komercjalizacji, - rozporządzaniu wszystkimi materialnymi oraz niematerialnymi składnikami majątku

przedsiębiorstwa państwowego lub spółki, która powstała w wyniku komercjalizacji tego przedsiębiorstwa przez jego sprzedaż, wniesienie do spółki lub oddanie do odpłatnego korzystania.

Ponadto w tej ustawie wyróżniono dwie zasadnicze drogi prywatyzacji przedsiębiorstwa:

prywatyzację pośrednią, czyli kapitałową oraz prywatyzację bezpośrednią, inaczej zwaną likwidacyjną. Prywatyzacja kapitałowa, czyli pośrednia określana jest również jako prywatyzacja „wielka” lub prywatyzacja „pasywów”. Określenie wielka jest związane z tym, że ten rodzaj prywatyzacji dotyczy przede wszystkim przedsiębiorstw dużych i ważnych, a ich proces przekształceń własnościowych znajduje się pod bezpośrednim nadzorem Ministra Przekształceń Własnościowych. Nazwa pośrednia oznacza, ze prywatyzacja jest poprzedzona przekształceniem przedsiębiorstwa w spółkę, ponieważ dopiero wtedy może nastąpić udostępnienie akcji lub udziałów. Nazwa prywatyzacja pasywów odnosi się do udostępniania akcji spółki osobom trzecim. Kapitał akcyjny umieszczony jest w bilansie przedsiębiorstwa po stronie prawej, jako jedna z pozycji pasywów. Jest to pośrednia droga prywatyzacji polegająca na komercjalizacji czyli przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Może to być spółka akcyjna lub z ograniczoną odpowiedzialnością. Kolejny etap to zbycie akcji lub udziałów należących do Skarbu Państwa w tej spółce. Z pełną prywatyzacją mamy dopiero do czynienia, gdy wszystkie akcje bądź udziały przejdą w ręce prywatnych osób fizycznych lub prawnych.

Udostępnienie akcji lub udziałów odbywa się za pomocą oferty ogłoszonej lub w wyniku rokowań, podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Ogólnie rzecz biorąc polega to na tym, że Ministerstwo Przekształceń Własnościowych ogłasza przetargi na tzw. szybką sprzedaż

68

(ekspres prywatyzacji) lub podejmuje rokowania ze strategicznymi inwestorami, a także może ogłosić publiczną subskrypcję na sprzedaż akcji istotnym i niewielkim inwestorom.

Spółka aby mogła być sprywatyzowana za pomocą publicznej emisji, powinna spełniać wiele kryteriów charakterystycznych dla rynku kapitałowego. Konieczność spełnienia bardzo surowych warunków określonych w ustawie Prawo o publicznym obrocie i funduszach inwestycyjnych jest warunkiem dopuszczenia firmy do obrotu na giełdzie. Głównym warunkiem dokonania sprzedaży jest prospekt emisyjny, zawierający zweryfikowane dane ekonomiczne o spółce za ostatnie lata oraz podstawowe wskaźniki ekonomiczne. Zawiera on również dane dotyczące oferowanej liczy akcji, ich ceny emisji oraz prognozę dywidend wypłacanych w przyszłości. Cena akcji ustalana jest na podstawie wyceny wartości spółki dokonanej przez doradców prywatyzacyjnych. Podstawowe kryteria wyboru inwestora w procesie prywatyzacji kapitałowej zostały zawarte w tzw. Standardowej umowie i są to: określenie wielkości pakietu zdobywanych akcji lub udziałów; cena, za jaką inwestor nabywa określony pakiet akcji wraz z ustalonymi warunkami dokonywania płatności za niego; zobowiązania inwestycyjne; część zobowiązań socjalnych, ich całość zawarta w odrębnym porozumieniu z przedstawicielami załogi, głównie związkami zawodowymi, stanowi umowę cywilno-prawną; zobowiązania dotyczące ochrony środowiska. Zazwyczaj inwestorami są instytucje zajmujące się inwestycjami, takie jak: korporacje, holdingi lub też osoby fizyczne i przedsiębiorcy indywidualni. Najczęściej nabywca staje się inwestorem strategicznym, który kontroluje spółkę oraz jej władze.

Uwzględniając obowiązujące przepisy prawa gospodarczego, została przeprowadzona prywatyzacja Polskiego Koncernu Naftowego Spółka Akcyjna. Formalny proces dopuszczenia akcji Koncernu do notowania na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie rozpoczął się 19 sierpnia 1999 roku, kiedy prospekt emisyjny Polskiego Koncernu Naftowego S.A. został złożony do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

Rada Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, 21 października 1999 roku w drodze Uchwały, postanowiła dopuścić do obrotu giełdowego 420 177 137 akcji Polskiego Koncernu Naftowego S.A. Następnego dnia tj. 22 października Koncern zawarł z Centrum Operacji Kapitałowych Banku Handlowego umowę o pełnieniu funkcji członka giełdy – specjalisty na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. Tego samego dnia Zarząd Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych S.A. postanowił w drodze Uchwały przyznać PKN S.A. status uczestnika Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych w typie Emitent i przyjąć do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych 420 177 137 akcji Spółki.

Prace nad prospektem emisyjnym Koncernu, które rozpoczęły się jeszcze w dwóch oddzielnie funkcjonujących firmach (Petrochemia Płock S.A. i CPN S.A.) trwały równolegle do momentu ich połączenia. Wielu pracowników obydwu firm oraz doradców wybranych w procesie prywatyzacji przyczyniło się do tego, iż już w październiku 1999 roku Komisja Papierów Wartościowych i Giełd wyraziła zgodę na wprowadzenie akcji Koncernu do obrotu publicznego. 20 listopada 1999 roku cena akcji w ofercie publicznej została ustalona na 19, 50 złotych. Zainteresowanie akcjami Koncernu przekroczyło wszystkie oczekiwania. Zlecenia składane przez inwestorów indywidualnych w Okresie Zleceń Podstawowych zostały zredukowane średnio 92,98%, a w Okresie Zleceń Końcowych średnio o 96,49%. Zanotowano również nadsubskrypcję w transzy inwestorów instytucjonalnych: niemal 4-krotną w odniesieniu do instytucji zagranicznych i 2,4-krotną dla instytucji krajowych.

Dnia 22 listopada 1999 roku Koncern zadebiutował na Londyńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Globalne Kwity Depozytowe (GDR) zadebiutowały na Giełdzie Londyńskiej ceną 9,75 USD za jeden GDR, czyli 21,94 złote za akcję. Następnie 26 listopada tego samego roku akcje Koncernu zadebiutowały na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie ceną 22,20 złotych to jest o 13,8% wyżej niż cena w ofercie publicznej. Pierwsza publiczna oferta sprzedaży akcji była ogromnym sukcesem. Redukcja zleceń w transzy krajowych inwestorów indywidualnych wyniosła średnio 94%. Obroty na pierwszej sesji były najwyższe w całej historii notowań i wyniosły 485 000 tysięcy złotych. Koncern miał najwyższy udział w indeksie WIG , w wysokości 10,92%.

Podczas pierwszej publicznej oferty sprzedaży - 26 listopada 1999 roku - do obrotu giełdowego trafiło 45% całkowitej emisji akcji, w tym około 15% stanowiły akcje nieodpłatnie przyznane wcześniej pracownikom Koncernu zgodnie z Ustawą o prywatyzacji i komercjalizacji

69

przedsiębiorstw państwowych. Około 55% oferty skierowano do inwestorów zagranicznych w postaci Globalnych Kwitów Depozytowych (GDR) notowanych na londyńskiej giełdzie London Stock Exchange. Po I ofercie publicznej struktura akcjonariatu PKN ORLEN S.A. przedstawiała się następująco: Skarb Państwa 10,38%, Nafta Polska 44,06%, The Bank of New York (jako depozytariusz GDR) 18,96% , pozostali inwestorzy giełdowi 26,60%.

Dnia 22 lutego 2000 roku rząd zatwierdził decyzję o przeprowadzeniu drugiego etapu prywatyzacji Koncernu. Była to pierwsza w Polsce prywatyzacja, w której po raz drugi zaoferowano inwestorom akcje w ofercie publicznej.

W dniach od 23 maja do 30 czerwca 2000 roku przeprowadzona została kampania informacyjna drugiego etapu prywatyzacji Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN Spółka Akcyjna, którą prowadziła Nafta Polska S.A. w ramach zadań prywatyzacyjnych zatrudniając wyspecjalizowane agencje. Etap wizerunkowy kampanii od 23 maja do 2 czerwca obejmował informację oraz reklamę w prasie ogólnopolskiej i lokalnej. Gazety prezentowały nowy wizerunek firmy czyli nowe logo i nazwę handlową Koncernu ORLEN. Reklama PKN ORLEN S.A. przedstawiająca nowy znak graficzny ukazała się w „Gazecie Wyborczej”, „Rzeczypospolitej”, „Życiu”, „Prawie i Gospodarce”, „Parkiecie”, „Plusie Biznesu” oraz w 16 lokalnych czasopismach, w tym także w „Tygodniku Płockim”. Pod koniec tego etapu 1 czerwca pojawiła się również reklama zewnętrzna na wszystkich nośnikach zaliczanych do tej grupy: outdoor, cityboard oraz standardowe tablice na stacjach benzynowych. Etap wizerunkowo-informacyjny kampanii od 3 do 15 czerwca poza grupami mediów, reklamy już wymienionymi obejmował informacje w telewizji i na antenie rozgłośni radiowych. Ostatni etap kampanii nazwany etapem sprzedażowym trwał od 16 do 30 czerwca informując o drugiej części prywatyzacji potencjalnych inwestorów za pomocą wszystkich wymienionych nośników.

Nafta Polska S.A. 7 lipca 2000 roku sprzedała w drugiej ofercie publicznej 109 250 000 akcji Koncernu. Mimo słabej koniunktury giełdowej (najwyższą cenę – 28,4 złotych – akcje Koncernu osiągnęły 10 stycznia 2000 roku) zainteresowanie inwestorów było ponownie ogromne. Skala redukcji podczas przyjmowania zapisów na akcje w transzy inwestorów indywidualnych wyniosła około 95%. Był to dowód dużego zaufania, jakim obdarzali Koncern inwestorzy i akcjonariusze.

Po II ofercie publicznej zasadniczo zmieniła się struktura akcjonariatu PKN ORLEN S.A. Ilość akcji w wolnym obrocie giełdowym wzrosła do 71,56% całkowitej emisji, natomiast Nafta Polska zachowała 18,06% akcji, a Skarb Państwa 10,38% akcji. Istotnym akcjonariuszem pozostał The Bank of New York, depozytariusz GDR, który na koniec roku posiadał 27,07% akcji.

4.2. Rola Koncernu w kraju i w Europie

4.2.1. Działalność handlowa i produkcyjna

Nowy kształt Spółki, określony w wyniku przeprowadzonej restrukturyzacji, to także nowa strategia rozwoju koncentrująca się na części handlowej, przy kontynuacji rozwoju części produkcyjnej. Planowano osiągnąć stabilność sprzedaży paliw w nowoczesnym Polskim Koncernie Naftowym S.A. oraz tak zrekonstruować sieć detaliczną, aby stała się nie tylko siecią sprzedaży paliw, ale także ogólnokrajową, detaliczną siecią sprzedaży towarów i usług stanowiącą dodatkowe źródło zwiększania zysków Koncernu.

Kluczowym elementem rozwoju infrastruktury rynkowej stał się system dystrybucji paliw. W 1999 roku powstało 11 Regionalnych Biur Handlu Hurtowego i Logistyki, zbliżając służby handlowe Koncernu do lokalnych rynków oraz optymalizując system transportu, magazynowania i dystrybucji paliw, usprawniając przepływ informacji. Powstała nowa struktura handlu detalicznego, licząca ponad 2000 obiektów i zaliczana do największej w Polsce, którą podzielono według opracowanych kryteriów na trzy segmenty: A, B i C. Dla każdego segmentu utworzono jednolitą koncepcję zarządzania i sprzedaży, która zapewniała określony asortyment oferowanych towarów i usług. Segment A to najbardziej nowoczesne i reprezentacyjne stacje będące wizytówką firmy,

70

pod koniec 1999 roku było ich 125 . Do segmentu B zaliczono stacje, które z powodu swojej lokalizacji bądź innych przyczyn nie spełniały wymagań segmentu A. Jednak jakość obsługi na tych stacjach była bardzo wysoka i były one systematycznie modernizowane. Do segmentu C włączono stacje, które ze względu na lokalizację i infrastrukturę nie miały warunków do rozwoju, większość z nich przewidziano do likwidacji.

Kontynuowany był program inwestycyjny o wartości około 2 mld USD, którego zakończenie w drugiej połowie 2000 roku pozwoliło zwiększyć ilość przerabianej ropy naftowej do wielkości około 13 000 tysięcy ton rocznie. W 1999 roku zakończono i oddano do eksploatacji 29 inwestycji, z czego najważniejsze to: Instalacja Hydroosiarczania Gudronu, Instalacja Clausa I, Instalacja Destylacji Rurowo-Wieżowej VI. W ramach budowanego od kilku lat nowoczesnego ciągu technologicznego produkcji paliw, kontynuowano także budowę m.in. Instalacji Reforminngu VI, Instalacji Hydroosiarczania Olejów Napędowych VI, Instalacji Izomeryzacji Benzyn. Tak więc paliwa produkowane były przy zastosowaniu nowoczesnej, wysoko zaawansowanej technologii. Ich jakość ściśle była kontrolowana poczynając od surowca, a na dystrybutorze na stacji paliw kończąc. Ponadto prowadzone były prace związane z rozwojem infrastruktury rynkowej. Oddano do użytku 7 nowych stacji paliw i przeprowadzono modernizację 128 istniejących stacji paliw. Kontynuowano prace projektowe i budowlane bazy paliw w Ostrowie Wielkopolskim w celu zwiększenia i usprawnienia dystrybucji paliw w południowo-zachodniej Polsce. Prowadzono działania formalno-prawne i prace projektowe warunkujące rozpoczęcie robót związanych z budową rurociągu Płock-Ostrów Wielkopolski, który umożliwi bezpieczny, niezawodny i najtańszy transport paliw.

Rozwój infrastruktury logistycznej oraz inwestycje w zakresie baz magazynowych i rurociągów umacniały konkurencyjną pozycję Koncernu na hurtowym rynku paliw. W zakresie sieci stacji paliw (w ciągu dwóch lat) 300 z planowanych około 2300 stacji należeć miało do standardowego segmentu A, istniejące stacje segmentu B i niektóre wybrane z segmentu C wyznaczono do modernizacji celem podniesienia jakości oferowanych usług oraz spełnienia wszystkich wymagań dotyczących ochrony środowiska. Wizytówką Koncernu miała stać się sieć stacji segmentu A, spełniająca najwyższe standardy w zakresie jakości usług i oferowanych produktów, zgodnie z najlepszymi praktykami w branży. W sieci stacji segmentu A miały zostać wdrożone elementy nowego systemu identyfikacji wizualnej. Dla każdego segmentu stworzona została jednolita koncepcja zarządzania i sprzedaży, zapewniająca określony asortyment oferowanych towarów i usług. Na stacjach proponowano bogaty asortyment paliw: etyliny, benzyny bezołowiowe, olej napędowy oraz gaz. Ważnym działaniem w zakresie sprzedaży detalicznej było opracowanie programu lojalnościowego (dla klientów indywidualnych przygotowano Karty Stałego Klienta), klienci instytucjonalni mogli dokonywać zakupów bezgotówkowych, dzięki Kartom Flotowym. Program Kart Flotowych docelowo dotyczył 1800 stacji Koncernu. Powyższe działania to część elementów długofalowej strategii rozwoju sieci stacji paliw.

W 1999 roku przychody ze sprzedaży Grupy Kapitałowej Koncernu zgodnie z Polskimi Zasadami Rachunkowości, wyniosły 18 350 012 tysięcy złotych, podczas gdy zysk operacyjny 1 065 929 tysięcy złotych, a zysk netto 721 907 tysięcy złotych. Przychody ze sprzedaży Grupy Kapitałowej Koncernu liczone według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości osiągnęły poziom 13 279 000 tysięcy złotych, podczas gdy zysk operacyjny wyniósł 1 266 000 tysięcy złotych, a zysk netto 944 000 tysięcy złotych. W 1999 roku w stosunku do roku poprzedniego w Zakładzie Głównym w Płocku nastąpił wzrost przerobu ropy o 6,8 %. W 1999 roku zanotowano szczególnie wysoki wzrost ceny ropy naftowej z około 11 USD/bbl na początku roku do około 25 USD/bbl na koniec roku. W ciągu 1999 roku nastąpił również wzrost stawek podatku akcyzowego o około 29 % w przypadku benzyn i około 27 % w przypadku oleju napędowego w stosunku do stawek obowiązujących na koniec roku poprzedniego.

Zrealizowano większość przedsięwzięć inwestycyjnych z wieloletniego programu rozwoju. Tylko w 2000 roku w ramach Grupy Kapitałowej Spółki wydano 1,6 miliarda złotych na urządzenia i technologie światowej klasy. W Zakładzie Produkcyjnym w Płocku powstały nowoczesne instalacje Reformingu VI i Izomeryzacji C5–C6, służące do produkcji komponentów paliw silnikowych, a także instalacje Hydroodsiarczania Olejów Napędowych VI i Hydroodsiarczania Gudronu. Te rozwojowe inwestycje między innymi sprawiły, że czołowe banki inwestycyjne uznały PKN ORLEN S.A. za jedną z najbardziej atrakcyjnych polskich spółek giełdowych. Produkty otrzymywane w rafinerii

71

w Płocku przewyższały wszystkie normy jakościowe, obowiązujące w Polsce oraz w znacznej części spełniały normy obowiązujące w krajach Unii Europejskiej. W 2000 roku przerobiono w płockiej rafinerii 12 536,620 tysięcy ton ropy, czyli o 4,5% więcej niż rok wcześniej (12 001,585 tysięcy ton w 1999 roku). Wyprodukowano także 3 182,087 tysięcy ton benzyn silnikowych, czyli o 7,3% więcej niż 1999 roku. W IV kwartale 2000 roku zakończono produkcję benzyny etylizowanej, którą zastąpiła benzyna uniwersalna – bezołowiowa. W całej produkcji benzyn silnikowych udział benzyn bezołowiowych wzrósł do poziomu 89,5%. Ponadto bardzo korzystne zmiany jakościowe osiągnięto w produkcji olejów napędowych. Rozpoczęto produkcję oleju napędowego Ekodiesel Plus 50 o zawartości siarki 50 ppm (0,005%). Była to norma, którą przewidywano w krajach Unii Europejskiej na 2005 rok. Tak doskonałe parametry uzyskano dzięki oddaniu do eksploatacji nowoczesnej instalacji Hydroodsiarczania Olejów Napędowych VI. Dynamika wielkości produkcji w poszczególnych kategoriach była następująca: olej opałowy lekki – Ekoterm 46,9%, gaz płynny (LPG) 14,3%, paliwo JET A-1 20,5%, oleje smarowe 27,1%, asfalty i lepiki 13,9%.

Maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych oraz sprzyjające warunki rynkowe pozwoliły na osiągnięcie dużo wyższych wyników produkcyjnych niż w latach poprzednich. Zwiększono produkcję wysokiej jakości petrochemikaliów. Integracja produkcji petrochemicznej z rafineryjną pozwoliła na optymalne wykorzystanie możliwości produkcyjnych, a przy wzrastających potrzebach rynkowych znacznie zwiększono produkcję oraz sprzedaż petrochemikaliów. W 2000 roku w produkcji etylenu Spółka odnotowała rekord 362,0 tysięcy ton czyli o 22,3% więcej w stosunku do 1999 roku. Dynamika wzrostu pozostałych produktów była następującą: propylen 15,3%, polietylen 15,1%, tlenek etylenu 17,5%, glikole i płyny chłodnicze 31,8%, butadien 22,9%, fenol 9,0%, rozpuszczalniki 24,0%.

Nowoczesna infrastruktura produkcyjna pozwoliła na dalsze podnoszenie efektywności działania. W 2000 roku uzyskano między innymi w wyniku współpracy z firmą KBC, światowym liderem w optymalizacji zarządzania rafineriami – około 40 % ze 125 mln złotych przewidywanych oszczędności w produkcji. Oszczędności uzyskane przez Spółkę możliwe były także dzięki intensywnemu procesowi reorganizacji. Powstało 12 Regionalnych Jednostek Organizacyjnych, w skład których weszły Regionalne Biura Handlu Hurtowego i Logistyki, Regionalne Biura Handlu Detalicznego, Regionalne Biura Finansowe oraz Regionalne Biura Inwestycji i Remontów. Jednostki te połączono z Zakładem Głównym w Płocku siecią informatyczną umożliwiającą wspólną pracę w programie SAP R/3. Ograniczono ilość baz magazynowo-dystrybucyjnych do 42, a pozostałe 110 przeznaczono do sprzedaży, dzierżawy lub likwidacji.

W osiąganiu lepszej efektywności dystrybucji produktów Koncernu pomogły również rozpoczęte wówczas inwestycje w handlu hurtowym i logistyce. W Ostrowie Wielkopolskim rozpoczęto budowę bazy magazynowej paliw o pojemności 55 tys. metrów sześciennych oraz rurociągu produktowego, łączącego ją z rafinerią w Płocku. Kontynuowano adaptację kawern solnych w Inowrocławskich Kopalniach Soli „Solino”. Powstały tam podziemne magazyny paliw, które w następnych latach umożliwiły gromadzenie obowiązkowych zapasów paliw zgodnie z przepisami Unii Europejskiej.

Zarząd Koncernu wychodził z założenia, że wartość dla akcjonariuszy tworzy doskonały produkt, ale tylko w połączeniu ze sprawną siecią dystrybucji i skutecznym marketingiem. Z tego powodu po wielu analizach podjął decyzję o stworzeniu nowej marki – ORLEN, która została wyłoniona z ponad 10 000 propozycji nazw poprzez przeprowadzenie kompleksowych badań (zgodności z wiodącymi w wizji pojęciami, rejestrowalności, opinii publicznej oraz lingwistycznych). Szybko stała się jedną z nazw handlowych dobrze rozpoznawanych przez polskich konsumentów. Nazwa ORLEN składa się z dwóch morfemów: orl (wywodzi się od wyrazu orli lub orzeł) i en (wywodzi się od wyrazu energia). Kolejnym krokiem w budowie systemu tożsamości wizualnej firmy było opracowanie godła. W tym celu przeprowadzony został konkurs, którego zwycięzcą został znany grafik prof. Henryk Chyliński, twórca m.in. znaku „Teraz Polska”. Nagrodzony znak przestawiał stylizowaną głowę orła. Ostatecznie postać logo firmy wybrano po modyfikacjach dostosowujących je do wymogów znaku towarowego.

Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy 3 kwietnia 2000 roku podjęło uchwałę o przyjęciu przez Polski Koncern Naftowy S.A. nazwy handlowej ORLEN. Od tego czasu firma działa na rynku jako Polski Koncern Naftowy ORLEN Spółka Akcyjna. Może również używać skrótu PKN ORLEN S.A. Ponadto w celu stworzenia spójnej tożsamości wszystkich firm wchodzących

72

w skład Koncernu, po przyjęciu nazwy handlowej ORLEN spółki zależne zmieniły swoje nazwy przez dodanie do dotychczasowych nazw słowa – ORLEN np. ORLEN PetroZachód. Natomiast spółki stowarzyszeniowe dodały nazwę – grupa ORLEN np. PetroOil Grupa ORLEN.

W 2000 roku Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. zarządzał największą w Polsce siecią sprzedaży detalicznej paliw liczącą 2077 stacji. W handlu detalicznym wdrożył nowe metody działania stacji paliw, podjął intensywne działania promocyjne i dokonał szeregu inwestycji w tym obszarze. Przejął sprzedaż produktów poza paliwowych od operatorów stacji, a następnie ujednolicił ofertę na wszystkich stacjach. Pozwoliło to wynegocjować nowe, korzystne umowy z dostawcami, a także wprowadzić nowy system zarządzania produktami. W 2000 roku zbudowano 57 stacji paliw, w tym dwie super nowoczesne stacje prototypowe w barwach ORLENU. Zmodernizowano także 117 istniejących obiektów. Dla klientów instytucjonalnych wprowadzono program pod nazwą FLOTA POLSKA. Karty flotowe były akceptowane na ponad 1100 stacjach paliw PKN ORLEN S.A. Pod koniec 2000 roku rozpoczęto testowe wydawanie kart o nazwie VITAY dla klientów indywidualnych. Powszechnie wprowadzone zostały w sieci detalicznej 14 lutego 2001 roku.

4.2.2. Kontynuacja inwestycji i programów ekologicznych

Troska o środowisko naturalne była jednym z podstawowych elementów strategii Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A. Ograniczenie wpływu firmy na środowisko realizowano poprzez budowę nowoczesnych, proekologicznych instalacji produkcyjnych (m.in. Instalacja Hydroodsiarczania Gudronu), modernizację istniejącego majątku wytwórczego oraz budowę stacji paliwowych, wyposażonych w najnowsze rozwiązania technologiczne i techniczne, gwarantujące minimalizacje oddziaływania na otoczenie.

Koncern kontynuował realizację międzynarodowego Programu „Odpowiedzialność i Troska” („Responsible Care”), którego celem było zdecydowane ograniczenie wpływu przemysłu na środowisko naturalne. Zgodnie z założeniami tego programu PKN ORLEN S.A. zobowiązał się do: ochrony zdrowia pracowników i lokalnej społeczności, respektowania norm ekologicznych oraz stosowania najnowocześniejszych i najlepszych rozwiązań technicznych i technologicznych. Kontrolę nad realizacją ww. zadań sprawowała Kapituła Programu wyłoniona przez Polską Izbę Przemysłu Chemicznego, która po stwierdzeniu zrealizowania wszystkich założeń przez Koncern przyznała mu Certyfikat Realizatora Programu.

Ponadto w 1999 roku zakończono realizację 13 z 28 zadań Ekologicznego Programu Dostosowawczego (przyjętego przez Petrochemię Płock S.A. we wrześniu 1997 roku). Efektem tych działań było znaczne zmniejszenie uciążliwość płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego praktycznie we wszystkich komponentach środowiska.

Wdrażając EPD zrealizowano szereg działań, które doprowadziły do ograniczenia emisji gazów, pyłów, hałasu oraz poprawiły gospodarkę wodną. W 1999 roku zakończono i oddano do eksploatacji 29 inwestycji uzupełniając tworzony od kilku lat nowoczesny ciąg technologiczny produkcji paliw. Łącznie nakłady na inwestycje związane z ochroną środowiska wyniosły w tym roku 910405tys. złotych t.j. prawie 76% wszystkich wydatków Koncernu na inwestycje i modernizacje. Do najważniejszych inwestycji proekologicznych włączonych wówczas do eksploatacji należały: - Instalacja Hydroodsiarczania Gudronu, instalacja Clausa I Nowej Generacji z Odsiarczaniem

Gazów Kominowych, Węzeł Regeneracji Aminy i Striping Wód Kwaśnych; uruchomienie tego technologicznie nowoczesnego kompleksu doprowadziło do redukcji o około 50% emisji dwutlenku siarki w Zakładzie Elektrociepłowni,

- Instalacja Destylacji Rurowo - Wieżowej VI, która zastąpiła dotychczas działającą DRW I oraz ograniczyła emisję dwutlenku i tlenku węgla,

- Instalacja katalitycznego spalania oparów węglowodorów z terenu oczyszczalni ścieków, - Instalacja do biodegradacji ziemi zaolejonej, - Zmianę systemu napowietrzania na drugim stopniu oczyszczalni biologicznej, - Wyciszenie hałasu w pompowni na Bloku Wodnym Rafineryjnym nr 4 i w kompresorowni

na instalacji Fluidalnego Krakingu Katalitycznego II,

73

- Rozbudowa sieci monitoringu wód gruntowych.

Mocną i ugruntowaną pozycję rynkową PKN ORLEN S.A. zawdzięczał systematycznie realizowanemu programowi inwestycyjnemu, w którym każda z inwestycji ukierunkowana była nie tylko na korzyści produkcyjne, ale również na wymierne efekty ekologiczne. W 2000 roku najważniejszym wydarzeniem w zakresie ochrony środowiska było uzyskanie – jako czwarte polskie przedsiębiorstwo - przez Zakład Główny PKN ORLEN w Płocku certyfikatu zgodności Systemu Zarządzania Środowiskiem z międzynarodową normą ISO 14001, który powiązany jest z Systemem Zapewnienia Jakości wg normy ISO 9002. Funkcjonowanie systemów zostało potwierdzone uzyskaniem prestiżowych certyfikatów zgodności z normami ISO 9002 i ISO 14001. Dokumenty te potwierdzały prawidłowość i skuteczność podejmowanych działań środowiskowych oraz zobowiązywały firmę do szczegółowego nadzorowania procesów technologicznych, przestrzegania przepisów prawa ekologicznego oraz inicjowania przedsięwzięć ograniczających niekorzystny wpływ na środowisko naturalne. Był to rok reorganizacji i konsolidacji służb ochrony środowiska w Koncernie. Powstały Regionalne Zespoły Prewencji skupiające specjalistów z zakresu bezpieczeństwa pożarowego, bhp, i ochrony środowiska. Działania te umożliwiały bieżącą współpracę, przepływ informacji oraz kompleksowe podejście do zagadnień ekologicznych w całym Koncernie.

W 2000 roku Program „Odpowiedzialność i Troska” był jednym z elementów Polityki Środowiskowej PKN ORLEN S.A., który zakładał realizację m.in., takich zadań jak: - eliminacja benzenu jako rozpuszczalnika na Instalacji Butadienu i EMTB, - zawrócenie wody odpadowej z Instalacji Stripingu Wód Kwaśnych do Instalacji Hydroodsiarczania

Gudronu i Hydrokrakingu, - poprawa szczelności gazów technicznych Pracowni Chromatografii Laboratorium Rafinerii

poprzez jej modernizację, - wyeliminowanie metanolu z technologii produkcji polipropylenu na Oddziale Polipropylenu II

poprzez zastosowanie wysokoaktywnych katalizatorów procesu polimeryzacji, - w ramach współpracy z Radą Programu „Restytucji Sokoła Wędrownego w Polsce”, zabudowa

na wysokich kominach 2 sztuk klatek lęgowych umożliwiających gniazdowanie sokoła, - promocja proekologicznych dokonań wśród uczniów płockich szkół poprzez organizowanie

wycieczek o profilu ekologicznym do Zakładu Głównego PKN ORLEN S.A.

Ponadto Program promowano w trakcie imprez masowych takich jak: Dni Ziemi, Sprzątanie Świata, Dzień Chemika – Dzień Otwarty Zakładu, Konferencje Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku. Koncern uczestniczył w Konkursie na najlepszą dewizę reklamową „Program Odpowiedzialność i Troska w nowym milenium”. Opracowany materiał uzyskał bardzo dobre oceny i został wykorzystany podczas corocznych targów technologii i rozwiązań ekologicznych POLEKO w Poznaniu.

W dniu 16 listopada 2000 roku odbył się audit weryfikacyjny, potwierdzający przyznanie PKN ORLEN S.A. Certyfikatu Realizatora Programu „Responsible Care”. Przeprowadzony audit dał wynik pozytywny i potwierdził, że Koncern spełnia wymogi formalne i realizuje przyjęte zobowiązania do minimalizowania oddziaływania na środowisko, poprawy warunków pracy, zwiększenia bezpieczeństwa procesowego oraz prowadzenia otwartej polityki informacyjnej.

4.2.3. Grupa Kapitałowa PKN ORLEN S.A.

PKN ORLEN S.A. jako jedna z największych firm rafineryjnych i petrochemicznych w Europie Środkowej, która zanotowała w 2000 roku rekordowe wyniki finansowe Koncernu i jego Grupy Kapitałowej. Skonsolidowane przychody osiągnęły 26,9 miliarda złotych według PSR – Polskich Standardów Rachunkowości (18,6 miliarda złotych według MSR – Międzynarodowych Standardów Rachunkowości). Od czerwca 2000 roku Spółka znajdowała się wśród przedsiębiorstw z przewagą kapitału prywatnego. Nafta Polska S.A. sprzedała wówczas w ofercie publicznej prawie

74

110 milionów akcji PKN ORLEN S.A. Pomimo słabej koniunktury giełdowej zainteresowanie inwestorów było ogromne. Przeprowadzenie tego etapu prywatyzacji zwiększyło ilość akcji w wolnym obrocie giełdowym do 72 % emisji, a pozostały 28 % pakiet zachowała Nafta Polska S.A. i Ministerstwo Skarbu Państwa. Akcje Koncernu notowane były na giełdach w Warszawie i w formie Globalnych Kwitów Depozytowych (GDR) w Londynie należąc do grupy najbardziej płynnych papierów wartościowych.

Na koniec 2000 roku Grupa Kapitałowa ORLEN Spółka Akcyjna liczyła 166 spółek, w tym: 102 spółki zależne, w których PKN ORLEN S.A. posiadał bezpośrednio lub pośrednio udziały większościowe (powyżej 50%); 18 spółek stowarzyszeniowych (z udziałem od 20% do 50%) oraz 33 spółki z udziałem mniejszościowym poniżej 20%. PKN ORLEN S.A. był bezpośrednim właścicielem 76 spółek zależnych i stowarzyszeniowych, a jego zaangażowanie kapitałowe na koniec 2000 roku wyniosło 1 011 718,3 tys. zł i wzrosło o 23% w stosunku do 1999 roku (tj. o 231 588,1 tys. zł).

Ogromna konkurencja na rynku, potrzeba zwiększenia wartości dla akcjonariuszy oraz ciągłego wzrostu efektywności w działalności operacyjnej wpływały na tworzenie coraz liczniejszych powiązań kapitałowych, dzięki którym Koncern zmniejszał ryzyko operacyjne oraz optymalnie wykorzystywał kapitał. Zgodnie z przyjętą strategią angażował swój kapitał w Spółki związane z podstawowym profilem działalności, takie jak: Rafineria Trzebinia S.A., Rafineria Nafty Jedlicze S.A., Zakłady Azotowe Anwil S.A., Inowrocławskie Kopalnie Soli „Solino” S.A., Naftoport Sp. z o.o. oraz w inne branże m.in. telefonia komórkowa. W pozostałych obszarach zamierzano przeprowadzić restrukturyzację posiadanych aktywów, zmierzającą do konsolidacji oraz pozyskiwania inwestorów branżowych dla spółek. Konsolidacją w 2000 roku (wg MSR) było objętych 37 podmiotów spośród spółek zależnych i stowarzyszonych. Ostatecznie zmiany i procesy restrukturyzacyjne kontynuowane w Grupie doprowadziły do utworzenia 16 spółek, w tym 4 spółek serwisowych, 9 spółek transportowych, spółki spedycyjnej w Płocku, Zakładu Urządzeń Dystrybucyjnych Sp. z o.o. w Opolu oraz Petromot Sp. z o.o. w Kędzierzynie-Koźlu.

Wszystkie spółki zależne i stowarzyszeniowe ORLEN uzyskały w 2000 roku przychody ze sprzedaży o 4,7% wyższe niż w 1999 roku. W tym samym czasie zysk netto wzrósł o 25% i wyniósł 197 640,0 tys. zł, a średni zysk na jednego zatrudnionego wyniósł około 19,0 tys. zł. Inwestycje kapitałowe Koncernu polegały przede wszystkim na zakupie udziałów i akcji spółek o największym znaczeniu dla Grupy Kapitałowej. Dodatkowo zostały nabyte akcje m.in. IKS „Solino”S.A. (19,54%), ZA Anwil S.A. (2,95%), Rafineria Trzebinia S.A. (0,11%).

4.2.4. Patronat nad wydarzeniami w regionie, w kraju i zagranicą

Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. - lider krajowej gospodarki i największe przedsiębiorstwo w Europie Środkowej - zawsze dostrzegał potrzebę mecenatu i wspierania istotnych wydarzeń w życiu kulturalnym, edukacyjnym oraz sportowym. Obejmował patronat zarówno nad wydarzeniami międzynarodowymi i ogólnopolskimi, jak również nad działaniami i wydarzeniami istotnymi dla społeczności lokalnych. Koncernowi przyznano w 1999 roku tytuł oficjalnego sponsora pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny. Aktywnie uczestnicząc w wydarzeniach sportowych był głównym sponsorem Rajdu Polski, Międzynarodowego Turnieju Tenisa na Wózkach w Płocku oraz wystawił pierwszy polski zespół motocyklowy w rajdzie Paryż – Dakar – Kair.

W 1999 roku przyjmował rolę mecenasa nad istotnymi wydarzeniami kulturalnymi, do których należały m.in. Warszawska Jesień – Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej, koncert w Filharmonii Warszawskiej z okazji otwarcia Radiowego Centrum Nadawczego Polskiego Radia S.A., Festiwal Muzyki Country Eurofolk, III Międzynarodowy Konkurs Muzyki Współczesnej im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie, Festiwal Piosenki Dzieci i Młodzieży Specjalnej Troski w Ciechocinku, całoroczna współpraca z Teatrem Dramatycznym im. Jerzego Szaniawskiego w Płocku oraz Płocką Orkiestrą Symfoniczną. Do działań lokalnych należał patronat nad Muzeum Mazowieckim w Płocku, wspieranie Chóru Chłopięcego „Pueri Plocenes” i wydanie płyty „Najpiękniejsze kolędy”.

W 2000 roku w ramach programu lider gospodarczy Polski Koncern Naftowy ORLEN Spółka Akcyjna sponsorował m.in. konferencje, takie jak Forum Ekonomiczne „Polska – Wschód” oraz Szczyt Gospodarczy „Polska – Ukraina”. Ponadto sponsorował akcje „Stop Wypadkom”,

75

wystawił załogę motocyklową ORLEN TEAM w Rajdzie Paryż – Dakar – Kair, finansował cykl imprez motoryzacyjnych w ramach „Rajdu Polski” oraz Międzynarodowe Pokazy Lotnicze International Air Show 2000. Wspierał także edukację ekologiczną, obchody Dni Chemika (organizowane dla mieszkańców Płocka i pracowników ORLEN-u), Dni Historii Płocka, Festiwal Eurofolk, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej, Koncerty Płockiej Orkiestry Symfonicznej, Międzynarodowe Mistrzostwa Polski w Tenisie Ziemnym dla Osób Niepełnosprawnych oraz działalność Towarzystwa Wioślarskiego i organizację II Mazowieckich Igrzysk Młodzieży Szkolnej. W ramach działalności dobroczynnej wspomagał finansowo stowarzyszenia otaczające opieką chorych i niepełnosprawnych, domy pomocy społecznej, placówki szkolno-wychowawcze oraz fundacje charytatywne. Przeznaczał stałe miesięczne kwoty na rzecz hospicjum w Płocku oraz na tego typu placówki w 12 polskich miastach. W 2000 roku wspomagał także konwoje z pomocą humanitarną do Czeczenii, Kazachstanu, Serbii i Kosowa. MZRiP. Ekstrakcja Aromatów podczas budowy, została uruchomiona w 1973 roku

76

MZRiP. Piroliza i Rozdzielanie Gazów Pirolitycznych (OLEFINY I) z 1970 roku

77

ROZDZIAŁ V

Wpływ Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych na rozwój regionu płockiego

5.1. Zurbanizowanie społeczeństwa Płocka i okolic

Decyzja KERM z 1959 roku dotycząca powstania w Płocku Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych doprowadziła do przekształcenia lokalnej, bardzo tradycyjnej społeczności regionu płockiego w nowoczesne zurbanizowane społeczeństwo, które uległo gruntownej zmianie m.in. pod względem pracy, kwalifikacji, poziomu życia oraz aspiracji, zainteresowań i planów życiowych.

Jeszcze w latach 1945-1960, mimo rozbudowy szeregu istniejących zakładów przemysłowych oraz budowy kilku nowych, nie udało się podnieść roli miasta jako ośrodka przemysłowego, a jego udział w potencjale produkcyjnym województwa warszawskiego, jak i kraju systematycznie malał. W tym czasie w subregionie płockim (jednym z pięciu subregionów województwa warszawskiego) obejmującym poza Płockiem powiaty: płocki, gostyniński, sierpecki i płoński, występował nadmiar wolnej siły roboczej, nieznajdującej dostatecznego zatrudnienia w rolnictwie oraz w stosunkowo słabo rozwiniętym przemyśle. Ponadto wskaźnik dynamiki ludnościowego rozwoju dla Płocka wynosił tylko 150% i był niższy od rozwoju miast województwa warszawskiego o 26%, a od ogółu miast w kraju – o 38%. Pomimo, iż Płock w 1951 roku osiągnął przedwojenny stan ludności – około 33 tysiące mieszkańców, a w 1960 roku – 42,8 tysiąca, to spadł z 37 miejsca w 1946 roku na miejsce 51 w 1960 roku wśród ogółu miast polskich uszeregowanych według liczebności ludności. Niższy od przeciętnego w skali ogółu miast polskich, a także regionu był przyrost migracyjny i naturalny.

Już w pierwszych latach działalności MZRiP, tj. 1959-1966, zaobserwowano, że w Płocku i najbliższej okolicy nastąpiły bardzo szybko istotne zmiany społeczne. Powstała silna grupa robotnicza o określonym profilu kosztem zmniejszającej się grupy „półchłopów”, niedostatecznie wykorzystywanych w rolnictwie. W samym mieście rosnąca wówczas ciągle kadra ludzi z wyższym wykształceniem technicznym wywierała coraz silniejszy wpływ na kształtowanie się sposobu życia. Ponadto wpływ tego koncernu rafineryjno-petrochemicznego na miasto i okolicę uwidaczniał się poprzez bardzo znaczący wzrost zamożności społeczeństwa i ożywienie życia gospodarczego we wszystkich dziedzinach. Wpływ dużego stosunkowo funduszu płac, wydawanego w samym Płocku i okolicy, stanowił element systematycznego oddziaływania na rozwój różnorodnych usług, handlu, komunikacji, budownictwa mieszkaniowego, społecznego i indywidualnego. Zasięg tego oddziaływania był taki jak zasięg zatrudnienia, tj. w promieniu 45 km.

Zlokalizowanie a następnie budowa, uruchomienie produkcji i rozbudowa Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych generalnie zmieniły charakter Płocka, który z prowincjonalnego, niezbyt gospodarczo rozwiniętego miasta przekształcił się w wielki ośrodek przemysłowy kształtujący także charakter regionu płockiego. Szybkie powstanie wiodącego najnowocześniejszego zakładu chemicznego związane było przede wszystkim z gwałtownym przypływem środków finansowych, znacznym wzrostem zapotrzebowania na siłę roboczą oraz gwałtowną migracją ludności z sąsiednich terenów jak również z innych rejonów kraju. Ponadto nastąpił rozwój inwestycji i instytucji towarzyszących (transport, komunikacja, usługi, oświata itp.)

78

oraz stopniowe pośrednie oddziaływanie MZRiP na tereny położone w pobliżu, tj. powiatu: płockiego, gostynińskiego sierpeckiego i płońskiego. Żyjące w symbiozie miasto i MZRiP sprawiły, że w latach 1960-1965 prowizoryczny szacunek wartości nieruchomości, jakie pozostały w Płocku po tysiącu latach jego istnienia wykazał, iż nowe wartości przewyższają to, co zostało z przeszłości.

Od początku istnienia Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne były nierozerwalnie związane z Płockiem. Miasto czerpało wiele korzyści z obecności tego przedsiębiorstwa. Zakłady były główną siłą miastotwórczą, gdyż wielu działań miejskich nie można by było zrealizować bez ich finansowej i rzeczowej pomocy.

W latach 1960-1970 nastąpił wzrost zatrudnienia głównie w przemyśle (stan na koniec 1970 roku wyniósł 14870 osób) i budownictwie (stan na koniec 1970 roku wyniósł 8963 osoby) i był przeszło 5-krotnie wyższy w stosunku do poprzedniego dziesięciolecia. Wraz z budową płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego nastąpiła aktywizacja tradycyjnych gałęzi przemysłu metalowego, stoczniowego i spożywczego. Zapotrzebowanie na wykwalifikowanych pracowników sprawiło, że uruchomiono szereg różnorodnych szkół zawodowych czyli zasadniczych, średnich, pomaturalnych oraz powołano w Płocku Filię Politechniki Warszawskiej i czasowo punkt konsultacyjny Szkoły Głównej Planowania i Statystyki. Placówki te kształciły pracowników zatrudnianych przede wszystkim w zakładach przemysłowych Płocka i jego regionu. W związku z tym wzrastała także rola Płocka jako ośrodka kultury, oświaty i nauki w powiecie płockim, gostynińskim, sierpeckim i płońskim.

Tabela 8

Szkoły ponadpodstawowe w regionie płockim w roku szkolnym 1967/1968

Region m. Płock pow. płocki pow. gostyniński pow. sierpecki pow. płońskiUczniowie ogółem 9344 10115 1568 2087 1666

szkoły 2 5 2 2 2 Licea ogólnokształcące uczniowie 1199 1848 572 689 661

szkoły 1 17 14 14 17 SPR uczniowie 170 593 348 433 430 szkoły 5 5 5 3 4 Zawodowe uczniowie 923 923 657 476 512 szkoły 12 13 0 1 1 Zawodowe

dla pracujących uczniowie 2257 2300 0 106 152 szkoły 20 21 4 8 4 Technika uczniowie 3350 3550 563 828 501 szkoły 11 11 0 2 0 Technika

dla pracujących uczniowie 1252 1252 0 150 0

W latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku MZRiP organizowały własną infrastrukturę

techniczną i społeczną, która wytwarzała nowe więzi funkcjonalne z miastem. W rezultacie tych zmian wzrastała systematycznie, zarówno w regionie, jak i w kraju, rola gospodarcza Płocka, który został ośrodkiem tworzącego się Płockiego Okręgu Gospodarczego.

Przyrost migracyjny w tym czasie wyniósł około 35% ogółu ludności Płocka i okazał się siedmiokrotnie wyższy niż w poprzednim dziesięcioleciu. W okresie budowy kompleksu rafineryjno-petrochemicznego w latach 1960-1963 przyrost ten wyniósł 53 osoby na 1000 mieszkańców, w okresie rozruchu i dalszej budowy (1964-1966) – 48 osób na 1000 mieszkańców, w okresie rozwoju produkcji i dalszej rozbudowy (1967-1970) - 29 osób na 1000 mieszkańców. Większość przybyszów pochodziła z województwa warszawskiego, a 54,6% z nich pochodziło ze wsi. Wśród imigrantów z województwa warszawskiego przybysze ze wsi stanowili około 4/5, zaś z innych regionów kraju – około ¼. Dysproporcje te związane były z różnym poziomem kwalifikacji zawodowych imigrantów.

79

W 1960-1970 odnotowano przeszło trzykrotny wzrost liczby osób dojeżdżających do pracy do Płocka. Rekrutowali się oni w około ¾ spośród mieszkańców wsi, a około ¼ spośród innych miast subregionu płockiego. Z terenu powiatu płockiego przemieszczało około 60% osób, a z terenu powiatu gostynińskiego - 30% z innych miejscowości to przede wszystkim: Biała Stara, Dobrzyńska, Sierpc, Raciąż, Wyszogród, Gąbin, Gostynin, Płońsk, Włocławek, Dobrzyków.

Pod wpływem zmian w strukturze ludności Płocka, związanych z napływem fachowców oraz w wyniku rozwoju oświaty, nastąpiło podniesienie wskaźników wykształcenia płocczan. W 1970 roku przeszło jedna czwarta (26,5%) mieszkańców miasta w wieku powyżej 15 lat miała wykształcenie co najmniej średnie, a tylko 17% niepełne podstawowe. Jeszcze w 1960 roku wskaźniki te wynosiły odpowiednio – 19,6% mieszkańców z wykształceniem średnim i 40,8% mieszkańców z wykształceniem niepełnym podstawowym. W ciągu zaprezentowanego dziesięciolecia wzrosła o 5,8% ilość osób z wyższym wykształceniem. Najwyższe wskaźniki kwalifikacji pracowników umysłowych odnotowano w tzw. rejonach inteligenckich obejmujących tereny zespołu domków „Petro”, osiedla Kolegialna, Tysiąclecia, Spółdzielcze oraz ZOR. Rejony robotnicze, położone w obrębie dawnej zabudowy, miały niskie wskaźniki kwalifikacji mieszkających tam pracowników umysłowych, natomiast robotnicze nowe osiedla cechowały się względnie wyższym wykształceniem także i tej kategorii mieszkańców.

W latach 1960-1970 znacznie wzrósł wpływ Płocka na rozwój struktury społeczno-gospodarczej województwa warszawskiego, a zwłaszcza jego subregionu płockiego. Odnotowano wówczas trzykrotny wzrost dojazdów do pracy i przeszło dwukrotny wzrost liczby pozamiejscowej młodzieży pobierającej naukę w płockich szkołach. W szkolnictwie średnim i wyższym Płocka młodzież pozamiejscowa stanowiła około 1/3 ogółu uczniów i studentów.

W wyniku inkorporacji do Płocka terenów z jego strefy podmiejskiej zmalała ludność powiatu płockiego około 1,4 tys. mieszkańców. Zmieniła się struktura społeczno-zawodowa ludności powiatu płockiego: z 17,3% (1960 rok) do 26,9% (1970 rok) wzrosła ilość osób czynnych zawodowo poza rolnictwem do 13 058. W 1970 roku 4 306 osób z tej grupy tj. 30,8% miało dwa źródła utrzymania się, a byli to głównie chłopi-robotnicy w przytłaczającej większości zatrudnieni w Płocku. W latach sześćdziesiątych XX wieku zasób mieszkaniowy powiatu płockiego został niemal w połowie odnowiony. Budynki mieszkalne wznoszone były z cegły lub pustaków, miały dachy ogniotrwałe oraz były zelektryfikowane. Nastąpiły wówczas daleko idące zmiany w warunkach życia ludności powiatu płockiego, głównie w strefie podmiejskiej, które nosiły wszelkie znamiona urbanizacji wsi i były odbiciem procesu forsownego uprzemysławiania Płocka. Intensywny rozwój miasta wywierał istotny wpływ na systematyczny wzrost jego roli w regionie.

Tabela 9

Udział szkolnictwa regionu płockiego w zaspokajaniu potrzeb kadrowych „Petrochemii” i „Petrobudowy” w latach 1960-1967

Wykształcenie Zatrudnienie

wg miejscowości ukończenia szkoły

dającej kwalifikacje

Zatrudnieniezasadnicze techniczne wyższe

Razem

Petrochemia* 684 524 0 1208 miasto Płock Petrobudowa* 996 215 0 1211 2419

Petrochemia 78 3 0 81 pow. płocki Petrobudowa 2 1 0 3 84

Petrochemia 161 2 0 163 pow. sierpcki Petrobudowa 58 9 0 67 230

Petrochemia 81 2 0 83 pow. gostyniński Petrobudowa 67 11 0 78 161

Petrochemia 30 0 0 30 pow. płoński Petrobudowa 20 10 0 30 60

80

* „Petrochemia” - tj. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Płocku (MZRiP) * „Petrobudowa” - tj. Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego „Petrobudowa” w Płocku (PBP „Petrobudowa”)

Tabela 10

Pracownicy wykwalifikowani zatrudnieni w latach 1960-1967

Wykształcenie Miejsce poprzedniej pracy Zatrudnienie

zasadnicze techniczne wyższe Razem

Petrochemia 106 104 16 226 miasto Płock Petrobudowa 189 36 23 248 474

Petrochemia 39 11 0 50 pow. płocki Petrobudowa 2 12 4 18 68

Petrochemia 41 5 1 47 pow. sierpcki Petrobudowa 10 2 0 12 59

Petrochemia 27 3 1 31 pow. gostyniński Petrobudowa 11 2 1 14 45

Petrochemia 5 1 1 7 pow. płoński Petrobudowa 1 0 1 2 9

Tabela 11

Struktura przybyszów do Płocka w latach 1960-1970

Miejsce poprzedniego zamieszkania PrzybyszeOgółem 25349

Woj. warszawskie 13486 miasto 2839 wieś 10647 Reszta kraju 11483 miasto 8289 wieś 3194 Zagranica 380

Tabela 12

Wychowankowie zamieszkali w internatach szkół ponadpodstawowych w województwie płockim w roku szkolnym 1978/1979

Internaty WychowankowieMiasto LO Zawodowe LO ZawodoweKutno 1 2 70 93 Płock 2 7 470 1174 Łęczyca 1 2 99 360 Sierpc 1 1 57 130 Staroźreby 1 47 Wyszogród 1 52 Gąbin 1 175 Gostynin 3 684 Piątek 1 103 Żychlin 1 240 Studzieniec 1 69 Mieczysławowo 1 191

81

RAZEM 7 20 795 3219 W regionie płockim, wraz z pojawieniem się Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych

i Petrochemicznych, rozpoczął się proces wyjątkowo przyśpieszonego uprzemysłowienia, który obok całego zespołu procesów technicznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych prowadził do coraz doskonalszych warunków życia mieszkańców Płocka i jego regionu. Kompleks rafineryjno-petrochemiczny był także bardzo istotnym czynnikiem wysokiego rozwoju obok gospodarki, nauki i kultury regionu płockiego.

Ukoronowaniem tych zmian było powołanie po raz pierwszy w mieście dziennej uczelni technicznej, tj. Filii Politechniki Warszawskiej, która zapoczątkowała awans Płocka jako przyszłego ośrodka akademickiego. Już w ciągu pierwszego dziesięciolecia działalności Filia rozrosła się w znaczącą instytucję naukową, która wywierała wyjątkowo duży wpływ na kształtowanie się kierunków rozwoju w zakresie kwalifikowanych kadr niezbędnych dla rozwoju gospodarki i nauki regionu płockiego. Absolwenci tej uczelni systematycznie zasilali miejscową kadrę techniczną oraz pełnili poważne funkcje w przedsiębiorstwach, w różnych instytucjach, jednostkach administracji państwowej i samorządowej. Część z nich podjęła się prowadzenia własnych firm bądź przedstawicielstw firm zagranicznych. Niektórzy zostali pracownikami naukowymi. W tym również profesorami, którzy pracują w kraju i zagranicą. W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku uczelnia poprzez swoich pracowników i studentów zaangażowana była w rozwiązywanie istotnych problemów Płocka i regionu. Jako ważna placówka edukacyjna szkolnictwa wyższego, stała się także regionalnym centrum naukowo-technicznym oraz elementem zintegrowanym z organizmem miasta. Ośrodek znajdował różne formy poparcia w regionie płockim. Najważniejszymi jego mecenasami było kierownictwo Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych oraz władze miasta Płocka.

Płock stał się faktycznym ośrodkiem regionalnym w zakresie oświaty, o czym świadczy utworzenie także sieci szkół pomaturalnych o różnych specjalnościach, które umożliwiały zdobycie wykształcenia zawodowego absolwentom liceów ogólnokształcących miasta i powiatu płockiego oraz kształciły kadry dla potrzeb przemysłu okolicznych powiatów ówczesnego województwa. Rozwój oświaty w Płocku dotrzymywał tempa rozwojowi przemysłu w mieście oraz w jego regionie.

Sukcesem Płocka było także uzyskanie w 1975 roku statusu miasta wojewódzkiego i utworzenie województwa płockiego. W wyniku przeprowadzonych wówczas zmian w kraju powstało 49 jednostek wojewódzkich, a jedną z nich było województwo płockie, które istniało już wcześniej w latach 1495-1919 tj. przez 424 lata. Przywrócenie po 56 latach województwa płockiego i jego stolicy w Płocku, było możliwe dzięki intensywnemu rozwojowi przemysłu, a zwłaszcza dzięki budowie i uruchomieniu Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych, które w 1975 roku osiągnęły pod względem produkcji i sprzedaży pierwsze miejsce w Polsce, tj.74% wartości sprzedaży całego przemysłu uspołecznionego województwa płockiego.

W latach 1961-1970 dynamicznie rozwijał się przede wszystkim przemysł. Od 1971 roku obok dalszego rozwoju przemysłu wystąpiło silniejsze preferowanie inwestycji towarzyszących przemysłowi, głównie budownictwa mieszkaniowego i ochrony zdrowia. Od 1961 roku następowała systematyczna przebudowa i rozbudowa miasta zgodnie z planem ogólnego zagospodarowania przestrzennego. W granice Płocka włączone zostały tereny o powierzchni 2076 hektarów należące do wsi: Chełpowo, Maszewo, Maszewo Małe i Duże, Winiary, Powsino, Trzepowo, Stare, Niegłosy, Biała Nowa i Parcele oraz Draganie Nowe. W związku z tym obszar miasta zwiększył się 31 grudnia 1961 roku około 5194 hektarów.

Zmodernizowano istniejący system dróg, a zwłaszcza ciąg zachodni – ulice Dobrzyńska i droga do Białej Starej, Witolda Zglenickiego wraz z budową nowego mostu nad jarem Brzeźnicy. Wybudowano nową trasę - ulicę Ignacego Łukasiewicza biegnącą drugim mostem nad jarem, która połączyła śródmieście z MZRiP. W południowej części miasta wybudowano nową trasę obwodnicową, która połączyła rejon dworca głównego PKP przez dzielnicę przemysłową na Kostrogaju z ulicą Łukasiewicza.

Wraz z rozbudową Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych odbywało się uprzemysławianie Płocka. Uczestniczyło w nim także wiele przedsiębiorstw budujących płocki kompleks chemiczny, które początkowo traktowane były jako tymczasowe bazy terenowe macierzystych przedsiębiorstw. Z biegiem czasu przekształcone zostały w jednostki stale obsługujące MZRiP oraz inne

82

budowy na terenie kraju i za granicą. Należały do nich m.in. Mostostal oraz Przedsiębiorstwo Robót Termoizolacyjnych i Antykorozyjnych Izokor – Instal. Rozbudowana została Fabryka Maszyn Żniwnych, Płocka Stocznia Rzeczna. Podstawowej modernizacji uległa Stocznia Remontowa. Całkowicie zakończona została realizacja dzielnicy przemysłowo-składowej na Kostrogaju. Powołano tu nowe zakłady takie jak: Płockie Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego, Zakłady Stolarki Budowlanej, piekarnia mechaniczna, obiekty magazynowe MHD, Argedu i PZGS, bazy transportowe (PKS, MPK, łączności, rolnictwa) oraz bazy przedsiębiorstw komunalnych.. Na północ od jaru Brzeźnicy powstał zespół obiektów produkcyjnych Spółdzielni Drzewno-Meblarskiej.

Na początku lat 70. XX wieku, we wschodniej części miasta, rozpoczęto realizację dużego zakładu dziewiarskiego Cotex, który dał wówczas zatrudnienie dla ponad dwóch tysięcy kobiet. Dynamiczny rozwój funkcji produkcyjnej Płocka spowodował w latach 1960-1970 ponad dwukrotny wzrost zatrudnienia we wszystkich działach gospodarki. Nagłe zwiększenie liczby nowych miejsc pracy wyczerpało istniejące rezerwy siły roboczej, uruchamiając ogromną falę migracji stałej i codziennej. Przyrost mieszkańców Płocka w okresie tzw. dziesięciolecia petrochemicznego był największy wśród 79 miast wydzielonych w kraju, osiągając 167,5 %. Ludność stałą, której liczba w 1973 roku przekroczyła 80 tysięcy, uzupełniało parę tysięcy uczniów oraz około 6 tysięcy robotników dojeżdżających do pracy z sąsiednich wsi i miasteczek m.in. z Wyszogrodu, Bielska, Drobina, Bodzanowa, Gostynina, Grabiny, Łącka, Zdworza, Koszelówki i Soczewki.

Pod koniec 1976 roku (stan na 31 grudnia) powierzchnia miasta Płocka jeszcze się powiększyła się wynosząc 4679 ha (łącznie z Wisłą wyniosła 5193 ha) i podzielona została na jedenaście dzielnic: Śródmieście, Dworcowa, Kostrogaj, Kostrogaj Przemysłowy, Dobrzyńska, Maszewo (z Winiarami), Petrochemiczna, Trzepowo, Wyszogrodzka, Podolszyce, Radziwie. Miasto liczące wówczas 90 851 ludności stałej (zajmowało w kraju 36 miejsce wśród miast liczących 50 tysięcy i więcej ludności), graniczyło z sześcioma gminami: Biała Stara, Radzanowo, Borowiczki, Gąbin, Łąck i Duninów. Na uwagę zasługuje fakt, iż wartość wyrobów własnej produkcji i usług (w cenach zbytu) wyniosła w tym czasie 63.652 mln zł, w tym Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych – 50.889 mln zł i była to najwyższa wartość ze wszystkich przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce.

Obok dynamicznie wzrastającej wartości produkcji MZRiP, załoga nowoczesnego płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego oddziaływała na przedsiębiorstwa Mazowsza wprowadzaniem nowoczesnych metod pracy, organizacji, modernizacji i automatyzacji. Mobilizowała sąsiednie zakłady do podejmowania podobnych przedsięwzięć mających na celu doskonalenie produkcji. W związku z tym intensywnie rozwijał się przemysł w innych miejscowościach. Do największych przedsiębiorstw w województwie płockim, których wartość sprzedaży wyrobów własnej produkcji przekroczyła w 1975 roku 1 mld zł należały: Zakłady Wytwórcze Transformatorów „Emit” w Żychlinie – 1107 mln zł (2607 pracowników), Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Kutnie – 1051 mln (1174 pracowników), a pół miliarda złotych przekroczyły: Zakłady Sprzętu Oświetleniowego w Gostyninie – 566 mln zł (1244 pracowników), Zakłady Podzespołów Radiowych „Miflex” w Kutnie – 527 mln (3223 pracowników) i Fabryka Maszyn Rolniczych „Kraj” w Kutnie – 508 mln zł (1590 pracowników). Prawie pół miliarda uzyskały Zakłady Przemysłu Wełnianego „Watina” w Łęczycy – 490 mln, (950 pracowników).

W latach 1961-1975 Płock był jedynym ośrodkiem miejskim w kraju, wykazującym najsilniejsze i nie spotykane w innych uprzemysławianych miastach tempo rozwoju oświaty. Ilość uczniów liceów ogólnokształcących na 1000 mieszkańców wynosiła 12,3 (wskaźnik krajowy wynosił 9,6), a ilość uczniów szkół zawodowych - 66,7 (wskaźnik krajowy – 46,8). Rozwój szkół a zwłaszcza zawodowych, techników, liceów i pomaturalnych o różnych specjalnościach dawał możliwości zdobycia wykształcenia nie tylko mieszkańcom Płocka, który stał się faktycznym ośrodkiem regionalnym w zakresie oświaty, ale także pozostałym mieszkańcom regionu płockiego. Rozwój oświaty dotrzymywał tempa rozwojowi przemysłu.

Do płockich ośrodków kulturotwórczych działających aktywnie od 1960 roku należały przede wszystkim: Towarzystwo Naukowe Płockie, Muzeum Mazowieckie, Teatr Płocki, Orkiestra Kameralna, Państwowa Szkoła Muzyczna, Płocki Ośrodek Kultury. Ponadto powstały ośrodki twórczości plastycznej, poetyckiej, muzycznej zaangażowane w organizowanie wielu imprez kulturalnych o zasięgu regionalnym, krajowym i międzynarodowym m.in. takich jak Ogólnopolski Festiwal Poezji im. Władysława Broniewskiego (od 1963 roku), Ogólnopolski Festiwal Folklorystyczny (od 1966 roku)

83

i Ogólnopolski Festiwal Filmów Amatorskich (od 1975 roku). To wszystko świadczy o wielkości rozwoju kultury w Płocku i znaczeniu miasta jako ośrodka kultury na Mazowszu. Ponadto Płock posiadając urządzenia i obiekty sportowe, stał się miejscem organizacji wielu międzynarodowych imprez sportowych m.in., takich jak turnieje w piłce ręcznej juniorów, mecze piłki nożnej lekkoatletyczne juniorów, spotkania rugby i w podnoszeniu ciężarów oraz zapasy. Rokrocznie organizowane były imprezy lokalne: Igrzyska Ziemi Mazowieckiej, Ogólnopolski Wyścig Kolarski Juniorów „Dookoła Ziemi Płockiej”, Kryterium Kolarskie „Dookoła Kombinatu” i Międzynarodowy Turniej Piłki Ręcznej o Puchar Prezydenta m. Płocka. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczny zawsze chętnie przeznaczały środki finansowe na organizacje różnorodnych imprez kulturalnych m.in. w Dniu Chemika 7 czerwca 1969 roku wystąpił w płockim amfiteatrze (na 3000 miejsc) Reprezentacyjny Zespół Wojska Polskiego, który z tarasów i korony Skarpy Wiślanej obejrzało kilkanaście tysięcy osób.

Znaczenie Płocka jako regionalnego ośrodka gospodarczego, naukowego i kulturalnego zostało wyjątkowo docenione przez najwyższe władze państwowe. Prezes Rady Ministrów ustalił, iż z dniem 9 grudnia 1973 roku organem administracji państwowej w mieście Płocku będzie prezydent miasta (Płock nie miał wówczas jeszcze 100 tysięcy mieszkańców ani nie był miastem wojewódzkim).

5.2. Wzrost aktywności Towarzystwa Naukowego Płockiego i Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku

Towarzystwo Naukowe Płockie – działające z przerwami od 1820 roku - znacznie

uaktywniło swoją działalność w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku w związku z napływem do Płocka kadry z wyższym wykształceniem, która podejmowała pracę zawodową w Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych. W latach 1967-1969 wzrost liczby członków występujących do Towarzystwa związany był z wydarzeniami w życiu społecznym i gospodarczym województwa płockiego zwłaszcza takimi jak uruchomienie MZRiP, następnie zainicjowanie działalności Filii Politechniki Warszawskiej, a także prowadzenie badań przez Komitet Badań Rejonów Uprzemysłowionych PAN. Profesor J. Chałasiński napisał , że „Rok 1969 zaznaczył się dużą aktywnością Towarzystwa Naukowego Płockiego. W tym roku Towarzystwo brało udział w dwóch konferencjach naukowych zorganizowanych przez Komitet Badań Rejonów Uprzemysłowionych. W tymże roku Towarzystwo odbyło 8 posiedzeń naukowych, w których na czoło wysunęła się problematyka młodzieży. W 1969 roku Towarzystwo Naukowe Płockie utworzyło swoje oddziały w Wyszogrodzie i w Sierpcu.”.

W 1977 roku miał miejsce kolejny boom nowo wstępujących do TNP. Zadecydowało o tym także wiele wydarzeń m.in. obchody 70 rocznicy wznowienia działalności przez Towarzystwo oraz dziesięciolecie Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku. Ponadto 8 grudnia 1977 roku zainaugurowano działalność Oddziału TNP w Łęczycy. Szczególne zainteresowanie działalnością TNP w tym czasie wykazali mieszkańcy Warszawy, związani m.in. z nowo utworzoną Stacją Terenową Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego w Murzynowie (obecnie – Mazowieckie Obserwatorium Geograficzne) i jej badaniami o znaczeniu ponadregionalnym. Był to również czas szczególnie sprzyjający badaniom sozologicznym i dużej aktywności pracowników MZRiP w pracach różnych sekcji TNP.

W 1987 roku 275 członków Towarzystwa Naukowego Płockiego było mieszkańcami Płocka (48,6%), 126 mieszkało w granicach województwa płockiego (22,2%) zwłaszcza w takich miejscowościach jak Wyszogród, Sierpc, Łęczyca, Kutno, Gostynin, Rościszewo. Z ogólnej liczby 569 członków, aż 167 (24,9%) pochodziło spoza granic województwa płockiego, w tym 101 członków (17,6%) z Warszawy, 18 osób (17,6%) z Łodzi i 4 osoby spoza granic Polski. W 1996 roku wzrosła znacznie liczba członków Stowarzyszenia ze 140 w połowie 1968 roku do 450. Działały już cztery Oddziały TNP: w Wyszogrodzie, Sierpcu, Łęczycy i Gostyninie.

MZRiP wielokrotnie przekazywały dotacje finansowe na działalność statutową TNP m.in. w 1985 roku przekazano 2 mln zł, w 1987 roku – 3 mln zł, a 1988 roku – 5 mln zł na zakup książek. W 1991 roku Zakład przekazał 30 mln zł na zakup książek dla Biblioteki im. Zielińskich TNP,

84

1992 roku przekazał na wydawnictwo ks. prof. dr M. Grzybowskiego – „Kalendarium życia abp. A.J. Nowowiejskiego” 50 mln zł oraz 5 mln na reklamówki, kalendarze itp.. Petrochemia Płock S.A. w 1993 roku przekazała na rzecz TNP 110 mln zł, w 1994 roku - 8 mln zł, w 1995 roku – 51 tys. zł, a jako Członek Zbiorowy Nr 1 TNP przekazała w 1997 roku 50 tys. zł, w 1998 roku 50 tys. zł oraz 12 200 zł na wydawnictwo.

Biblioteka im. Zielińskich TNP otrzymało 2 września 1996 roku duży gmach o powierzchni 3 tys. metrów kwadratowych w Domu „Pod Opatrznością”. Inwestycja ta była finansowana także przez Petrochemię Płock S.A.. która ufundowała wyposażenie nowej czytelni – pracowni na 56 miejsc (w tym 52 miejsca w czytelni głównej na I piętrze oraz 4 miejsca dla samodzielnych pracowników nauki). Wzrosła liczba miejsc w czytelniach z 30 do 100, a Biblioteka jeszcze lepiej mogła służyć społeczności regionu płockiego, zwłaszcza że powiększył się także jej księgozbiór ze 124 tys. woluminów książek (1968 rok) do około 300 tys. w 1996 roku. W latach 1978-1996 Biblioteka zakupiła 41 inkunabułów (najstarsze drukowane księgi z II połowy XV wieku), część z nich zakupiono z darów Petrochemii Płock S.A., hojnego mecenasa – darczyńcy nauki i kultury. Dzięki temu powiększono o 100% ich zasób do 82, a prawie przez 60 lat do 1977 roku nie było żadnego przyrostu. Biblioteka im. Zieliński TNP to siódma wśród najstarszych bibliotek, zaliczona została do 39 ważniejszych bibliotek naukowych w Polsce (jest ich około 220). Biblioteki te znajdują się w 14 miastach w kraju a jednym z nich jest Płock, w którym znajduje się największa na Mazowszu – poza Warszawą Biblioteka im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego licząca się w skali światowej, gdyż posiada w swoich zbiorach inkunabuły. Podniosła się ranga najstarszego grodu Mazowsza - Płocka, który znany jest przede wszystkim jako siedziba największego polskiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego.

W 1970 roku zorganizowano przy Towarzystwie Naukowym Płockim Seminarium Doktoranckie, które prowadzone było przez 30 lat nieprzerwanie, z ogromnym zaangażowaniem i społecznie przez prof. Antoniego Rajkiewicza z Uniwersytetu Warszawskiego. Na posiedzeniu 25 września 2000 roku kierownikiem tego seminarium został prof. dr hab. Mirosław Krajewski ówczesny rektor Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej we Włocławku. Efektem pracy seminarium było między innymi uzyskanie stopni doktora przez 17 osób, zaawansowanie prac habilitacyjnych i opublikowanie całego szeregu wyników badań, często tematycznie związanych z MZRiP oraz regionem płockim. Stopnie doktora otrzymali m.in. Jakub Chojnacki – Rozwój Płocka pod wpływem budowy Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych. (promotor prof. dr hab. Antoni Rajkiewicz, obrona 20 maja 1975 r. na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego); Bolesław Witkowski – Społeczne procesy rozwoju Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku. (promotor prof. dr hab. Antoni Rajkiewicz, obrona 27 maja 1980 r. w Sali im. Tadeusza Gierzyńskiego w Towarzystwie Naukowym Płockim, a 4 czerwca na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW odbyło się głosowanie); Eleonora Dąbrowska – Uczestnictwo załóg zarządzania przedsiębiorstwami na przykładzie Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku. (promotor prof. dr hab. Helena Strzemińska, obrona 30 maja 1991 r. w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie); Anna Szulc – Adaptacja a proces pracy na podstawie absolwentów Zespołu Szkół Chemicznych Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku (promotor prof. dr hab. Antoni Rajkiewicz, obrona 25 czerwca 1991 r. na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW).

Towarzystwo Naukowe Płockie było wydawcą wielu książek związanych z problematyką regionu płockiego m.in. były to: Kazimierz Askanas, Brązowe Drzwi Płockie w Nowogrodzie Wielkim, Płock 1971; Dzieje Płocka, praca zbiorowa pod redakcją Aleksandra Gieysztora, I wyd. 1973, II wyd.1978; Kazimierz Askanas, Sztuka Płocka, I wyd. 1974, II wyd. 1985, III wyd. 1991; Materiały do dziejów Ziemi Płockiej. Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, zebrał i do druku przygotował ks. Michał Marian Grzybowski, Płock, t. I-1981 – t. X-1999; Dzieje Gostynina i ziemi gostynińskiej. Praca zbiorowa pod red. Mariana Chudzyńskiego, Płock-Warszawa 1990; Jerzy Stefański, Płock od A do Z, Płock 1995. Pod koniec XX wieku w przygotowaniu znajdowały się: T.I Dziejów Płocka – wyd. III; prace zbiorowe: Dzieje Łęczycy – wyd. Oddział TNP w Łęczycy oraz Dzieje Sierpca i ziemi sierpeckiej – wyd. Oddział TNP w Sierpcu.

Towarzystwo Naukowe Płockie zorganizowało wiele sesji naukowych i popularno-naukowych poświęconych wielkim twórcom polskiej literatury i muzyki, a także problemom

85

gospodarczym, transportowym i ekologicznym zwłaszcza regionu płockiego. W 1995 roku włączyło się w obchody 500-lecia województwa płockiego. Podczas jubileuszowych obchodów w Domu Technika Petrochemii Płock S.A. odbyło się 12 listopada 1995 roku sympozjum naukowe nt. Rola chemii w rozwoju województwa płockiego zorganizowane przez Petrochemię Płock S.A., na którym z referatem wystąpił m.in. prof. dr inż. Andrzej Bukowski – członek TNP i ówczesny przewodniczący Rady Miasta Płocka. Przewodniczący Sejmiku Samorządowego Województwa Płockiego wręczył honorowy medal Sejmiku z okazji 500-lecia województwa płockiego prezesowi Zarządu Petrochemii Płock S.A. przyznany przez kapitułę w uznaniu zasług w rozwoju regionu płockiego. W 1994 roku województwo płockie znajdowało się w najwyższym przedziale produkcji przemysłowej obok takich województw jak gdańskie, katowickie, poznańskie i warszawskie.

Do najważniejszych wydarzeń zorganizowanych przez Towarzystwo wspólnie z Uniwersytetem Warszawskim należała m.in. dwudniowa sesja naukowa nt. Kopernik i jego kraj, która odbyła się w Płocku w dniach 13 i 14 kwietnia 1973 roku. To ważne wydarzenie w życiu naukowym Płocka i Mazowsza było także jednym z istotnych elementów obchodów Roku Kopernikowskiego w Polsce. Działania te miały na celu dalszy rozwój nauki i kultury narodowej, pomnażanie wiedzy o Płocku i Mazowszu Płockim oraz służenie dalej krajowi i „Małej Ojczyźnie” – Płockowi i Ziemi Płockiej.

W siedzibie TNP przedstawiciele zakładów produkcyjnych regionu płockiego na czele z Petrochemią Płock S.A. uczestniczyli 1 marca 1996 roku w konferencji Racjonalne użytkowanie energii i środowiska. Podczas wystąpienia ówczesny wojewoda płocki – Marian Rodzeń powiedział: Dużą rolę w oszczędności energii mają zakłady przemysłowe, w tym także Płocka Petrochemia. Działania przez nią podejmowane powodują systematyczne zmniejszenie zużycia mediów energetycznych w tym zakładzie, a co za tym idzie – zmniejszenie emisji zanieczyszczeń energetycznych. Dokładne informacje na ten temat przedstawił w referacie dyrektor ds. technicznych tej firmy – Ryszard Siemion, który podkreślił znaczenie produkowanych paliw niskosiarkowych, zarówno napędowych, jak i opałowych (m.in. olej EKOTERM), które umożliwiają likwidację wielu uciążliwych kotłowni węglowych i budowę nowych, opalanych tym olejem.

Historycznym osiągnięciem Towarzystwa była realizacja inicjatywy prezesa TNP Jakuba Chojnackiego wykonania i zawieszenia (po około 550 latach) w Bazylice Katedralnej w Płocku kopii z brązu romańskich Drzwi Płockich z połowy XII wieku. W dniu 28 lutego 1982 roku w czasie uroczystości kopia została przekazana Bazylice jako dar Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych (75% kosztów) oraz Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Podczas nadzwyczajnego posiedzenia Zarządu Towarzystwa Naukowego Płockiego 21 sierpnia 1997 roku poświęconego 75-leciu urodzin prezesa TNP dr inż. Jakuba Chojnackiego, gratulacje i życzenia przekazał Prezes Zarządu Petrochemii Płock S.A. Konrad Jaskóła, który podkreślił m.in. „ Pana zasługi dla Płocka i regionu trudno przecenić. Od prawie 30 lat kieruje Pan Towarzystwem Naukowym Płockim, placówką zrzeszającą „ludzi posiadających odpowiednie kwalifikacje i wolę pracy naukowej dla dobra ogólnego” – jak napisano w pierwszym statucie Towarzystwa. Jest Pan ucieleśnieniem tej idei, czego najpiękniejszym dowodem są Drzwi Płockie, zrekonstruowana z Pana inicjatywy kopia tego arcydzieła kultury romańskiej. Cieszy, że w Pana bogatym dorobku naukowym i piśmienniczym niepoślednią rolę zajmuje Petrochemia, jej wpływ na rozwój Płocka i regionu”.

W latach 90. XX wieku wraz z rozwojem gospodarczym, turystycznym Płocka oraz przyspieszonym tempem motoryzacji w kraju, a szczególnie w regionie płockim, zagadnienie modernizacji płockiego węzła komunikacyjnego nabrało jeszcze większego znaczenia. Funkcjonujący wówczas w Płocku (od 1938 roku) most drogowo-kolejowy nie odpowiadał potrzebom miasta i regionu oraz rozwojowi Petrochemii Płock S.A. W związku z tym środowisko inżynierów i techników związanych z urbanistyką, drogownictwem, mostownictwem, budownictwem i procesem inwestycyjno-budowlanym, działające w ramach czterech sekcji naukowych w Towarzystwie Naukowym Płockim (Sekcja Architektury i Urbanistyki, Sekcja Inżynierii Lądowej, Sekcja Systemowych Metod Zarządzania oraz Sekcja Rozwoju Systemów Komunikacyjnych) wykazało się dużą aktywnością merytoryczną i organizacyjną na rzecz usprawnienia płockiego węzła komunikacyjnego i budowy drugiego mostu drogowego przez Wisłę. W dniu 18 grudnia 1998 roku Sekcja Rozwoju Systemów Komunikacyjnych wspólnie z Sekcją Systemów Metod Zarządzania

86

uczestniczyła w organizacji dwuczęściowego seminarium pt. Historia budowy, odbudowy i remontów mostu im. Legionów Marszałka J. Piłsudskiego przez rz. Wisłę w Płocku oraz dotychczasowe płockie działania dla budowy II przeprawy mostowej.

Z inicjatywy niezwykle aktywnych działaczy Towarzystwa Naukowego Płockiego, do których należeli: Jakub Chojnacki, Franciszek Dorobek, Tadeusz Gierzyński, Jan Przyszlak, została powołana do życia pierwsza w mieście wyższa uczelnia techniczna – Filia Politechniki Warszawskiej w Płocku. W 2001 roku Politechnika Warszawska – największa uczelnia techniczna w kraju obchodziła jubileusz 175 lat swego istnienia, w tym Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny PW w Płocku przez 33 lata swojej działalności wykształcił ponad 5 tysięcy absolwentów, różnych kierunków technicznych i ekonomicznych, wrastając na trwałe w społeczność regionu płockiego i dobrze jej służąc. Wraz z powołaniem Filii Politechniki, rozpoczęła działalność biblioteka uczelniana, która w 2001 roku w swoich zbiorach posiadała ponad 100 tysięcy jednostek bibliotecznych, w tym: 71684 książek, 6168 czasopism, 22994 jednostek zbiorów specjalnych (normy, katalogi, dokumenty audiowizualne). Skatalogowano w komputerowym systemie ISSiS 2/3 zbiorów (druki zwarte) celem włączenia ich (po zakończeniu prac) do sieci informacyjno-bibliotecznej Politechniki Warszawskiej. W 2000 roku z czytelni wypożyczalni skorzystało 20 000 osób, którym udostępniono 40718 jednostek bibliotecznych. Ze zbiorów Biblioteki Ośrodka Naukowo-Dydaktycznego Politechniki Warszawskiej w Płocku, która pełni rolę regionalnej biblioteki technicznej, korzystają przede wszystkim pracownicy naukowi i studenci Politechniki oraz studenci innych płockich uczelni, szkół średnich i policealnych.

Działając w Płocku od 1967 roku Filia Politechniki Warszawskiej, jako wyższa szkoła techniczna typu stacjonarnego, na trwałe wrosła w pejzaż regionu płockiego. Absolwenci uczelni zajmowali stopniowo wiele ważnych funkcji w przemyśle, administracji i usługach w dynamicznie rozwijającym się mieście i regionie. Uczelnia systematycznie rozwijała się, a rozszerzając ofertę edukacyjną zapewniała regionowi wykształconą i specjalistyczną kadrę. Wydział Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii, zmiana nazwy Wydziału nastąpiła z inicjatywy Zarządu Petrochemii Płock S.A., oferował bardzo szeroki zakres wykształcenia technicznego, a Kolegium Nauk Ekonomicznych i Społecznych kształciło magistrów ekonomii. Do 1994 roku, spośród 3400 dyplomowanych w Płocku inżynierów i magistrów inżynierów – większość podjęła pracę w regionie płockim stanowiąc ponad połowę wszystkich zawodowo czynnych inżynierów w województwie płockim.

Petrochemia Płock S.A. ufundowała sztandar dla Ośrodka Naukowo-Dydaktycznego Politechniki Warszawskiej w Płocku, który został przekazany 4 października 1994 roku podczas uroczystości inauguracji roku akademickiego 1994/1995. Prezes Zarządu Petrochemii Płock S.A. Konrad Jaskóła wręczył sztandar prof. dr hab. inż. Jackowi Kubissie – rektorowi płockiej uczelni technicznej.

W 1995 roku Instytut Chemii Politechniki Warszawskiej w Płocku obchodził jubileusz 25 rocznicy swojej działalności. W tym czasie dostarczył miastu i krajowi blisko 600 inżynierów chemików. Podstawą gwarantującą rozwój Oddziału Chemicznego stał się dokument podpisany w dniu 6 grudnia 1969 roku przez ówczesnego dyrektora MZRiP mgr. Andrzeja Woronieckiego i mgr. inż. Henryka Kozdrowicza oraz kierownika Filii Politechniki Warszawskiej dr. inż. Andrzeja Gajewskiego i organizatora Oddziału Chemicznego dr. inż. Andrzeja Bukowskiego. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne zapewniły prawidłowy rozwój uczelni umożliwiając korzystanie z zakładowego laboratorium chemicznego wraz z wyposażeniem i aparaturą naukowo-badawczą, konieczną do prowadzenia procesu dydaktycznego.

Oddział Chemiczny rozpoczął działalność 1 października 1970 roku. Jako kierunek kształcenia przyjęto technologię chemiczną organiczną – zgodnie z profilem produkcyjnym Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych. Kadra nauczająca instytutu składała się wówczas z pracowników etatowych osiedlonych w Płocku, dojeżdżających z Warszawy oraz z zatrudnionych na zlecenie specjalistów z MZRiP i innych zakładów przemysłowych Płocka.

Dzięki udostępnieniu przez MZRiP dobrze wyposażonej bazy laboratoryjnej i pełnemu poświęcenia zaangażowaniu kadry dydaktycznej, szkolenie studentów prowadzone było od początku na bardzo wysokim, profesjonalnym poziomie. Rozpoczęto również prace naukowo-badawcze, w 1970 roku Oddział rozpoczął badania asfaltów płockich, a w 1971 roku podjęto następne badania związane z technologią produkcji polietylenu i polipropylenu. W roku akademickim 1972/73 uruchomiono następne laboratorium. Wszystkie laboratoria zlokalizowane były na terenie Ośrodka

87

Badawczo-Rozwojowego MZRiP. Programy kształcenia przedyskutowano z Radą Programową MZRiP. W ten sposób rozpoczęła się szeroko kontynuowana współpraca naukowo-badawcza, która znalazła swój wyraz w porozumieniu o wieloletniej współpracy Płockiej Filii Politechniki Warszawskiej z MZRiP zawartym w 1973 roku.

W latach 1971-1995 zrealizowano w Instytucie około 100 tematów badawczych, bezpośrednio na zlecenie zakładów przemysłowych oraz około 30 tematów w ramach programów centralnie sterowanych, ukierunkowanych w większości, na praktyczne wdrożenie wyników. Współpraca z przemysłem przyniosła od początku wymierne efekty ekonomiczne, pozwalając zarówno na wyposażenie laboratoriów jak i utrzymanie kadry dydaktycznej i technicznej Instytutu. W latach 1975-1994 wykonano 18 prac wdrożeniowych m.in.: uruchomienie produkcji bitumiczno-polimerowej masy zalewowej do akumulatorów – ChSP Płock (1987), uruchomienie produkcji niskozamarzających płynów do chłodnic samochodowych „Petrygo” – MZRiP Płock (1989), opracowanie systemu wspomagającego sterowanie procesem w celu ograniczenia ilości dekompozycji oraz systemu informacji technologicznej dla instalacji Polietylenu II – MZRiP Płock (1987). Autorzy najlepszych prac otrzymali nagrody i wyróżnienia przyznane przez Rektora Uczelni. Minister Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki wyróżnił zespołową nagrodą cykl prac badawczo-wdrożeniowych „Bitumiczne wykładziny głuszące do samochodów osobowych (1985)”.

Uczelnia dobrze spełniając swe zadania dydaktyczne dostarczyła blisko cztery tysiące wysoko wykwalifikowanych absolwentów stanowiących trzon kierowniczy szeregu zakładów pracy, spółdzielni i przedsiębiorstw. Około 60% kadry technicznej zatrudnionej w województwie płockim to absolwenci Politechniki. Były zakłady, gdzie stanowili oni 70%-80% kadry menedżerskiej. Wielu z nich awansowało i pełniło stanowiska kierownicze m.in. w Petrochemii Płock S.A. dyrektorami byli Czesław Bugaj i Mirosław Tyburski, szefem pionu petrochemicznego – Marek Sęp, szefem produkcji polimerów Andrzej Bańkowski, a wielu kierowało dużymi jednostkami organizacyjnymi płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego.

Dzięki istnieniu uczelni Płock zyskał w regionie stałe rosnące znaczenie, nie tylko kulturotwórcze, ale i promocyjne. Politechnika zorganizowała kilkadziesiąt ogólnopolskich, często z udziałem gości zagranicznych, konferencji i seminariów specjalistycznych. Ponadto wielka, przekraczająca tysiąc liczba publikacji w krajowych i zagranicznych czasopismach naukowo-technicznych oraz referatów i komunikatów naukowych wygłoszonych w kilkudziesięciu krajach rozpropagowała Płock jako liczący się ośrodek naukowy. Prace naukowe i badawcze, ekspertyzy i inne formy pomocy działalności uczelni związane były głównie z potrzebami miejscowego przemysłu i budownictwa. Szczególne silne związki istniały między Politechniką a Petrochemią Płock S.A., która była głównym zleceniodawcą prac badawczych z zakresu wszystkich kierunków naukowych płockiego ośrodka Politechniki Warszawskiej.

W Domu Technika Petrochemii Płock S.A. 14 maja 1997 roku odbyły się uroczystości związane z trzydziestoleciem działalności płockiej Politechniki. Decyzją Zarządu Petrochemii Płock S.A. z dnia 23 kwietnia 1997 roku Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Politechniki Warszawskiej w Płocku został wyróżniony Srebrnym Medalem i tytułem „Za zasługi dla Płockiej Petrochemii”. Uczelnia wypromowała wówczas 3700 absolwentów takich kierunków jak budownictwo, mechanika i budowa maszyn, technologia chemiczna oraz inżynieria środowiska. Wydano ponad 400 dyplomów ukończenia studiów podyplomowych. Prowadzono badania naukowe, pracownicy uzyskali 94 stopnie doktora, 9 stopni doktora habilitowanego i 8 tytułów profesorskich, opublikowali ponad 2950 prac, uzyskali 93 patenty oraz zorganizowali wiele krajowych i międzynarodowych konferencji naukowych. Władze uczelni dziękując Zarządowi Petrochemii Płock S.A. za pomoc podkreślały, że Dom Technika to „symbol dotychczasowej współpracy Ośrodka z Petrochemią”.

Od 5 października 1997 roku dotychczasowy płocki wydział Politechniki Warszawskiej otrzymał nazwę Wydział Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii. Ta zmieniona nazwa znacznie bardziej odpowiada rzeczywistości i służyć będzie rozwojowi Ośrodka Naukowo Dydaktycznego. Ten rozwój odbywa się dzięki propłockiej polityce kierownictwa Politechniki Warszawskiej, pomocy władz wojewódzkich i miejskich oraz przedsiębiorstw płockich z Petrochemią Płock S.A. na czele. – wyjaśniał prorektor Politechniki Warszawskiej Jacek Kubissa, a przedstawiciel społeczności studenckiej Paweł Malinowski, student czwartego roku podziękował prezesowi Petrochemii Płock S.A. Konradowi Jaskóle za osobiste zaangażowanie w życie płockiej uczelni technicznej. Zgodnie

88

z kilkuletnią tradycją wręczone zostały nagrody absolwentom najlepszych prac, które zdobyły czołowe miejsca w „Konkursie o Nagrodę Prezesa Petrochemii Płock S.A.”. Pierwszą nagrodę otrzymała Marzena Majzner za pracę dyplomową p.t. „Badanie wpływu kwasów tłuszczowych na przebieg procesu zużycia układu tarciowego stal-stal”, a drugą – Anna Kowalska za wykonanie pracy dyplomowej p.t. „Ocena przydatności olejów stosowanych w sprężarkach Instalacji Reformingu V w MZRiP w Płocku.” Trzecią nagrodę otrzymał Mariusz Głowacki oraz autorzy pracy zbiorowej: Jacek Grabowski i Konrad Olewnik.

W Pałacu Petrochemii Płock S.A. w Srebrnej odbywały się cykliczne spotkania, podczas których przedstawiciele władz wojewódzkich, miejskich i płockiego ośrodka Politechniki Warszawskiej zastanawiali się nad problemem przybliżenia profili kształcenia uczeni wyższych w województwie płockim do potrzeb restrukturyzowanego przemysłu i przygotowania profesjonalnych kadr dla potrzeb Petrochemii Płock S.A., które byłyby niezbędne w kontekście funkcjonowania na wolnym rynku. Zarząd Petrochemii Płock S.A. aktywnie uczestniczył w pracach nad uruchomieniem Wydziału Społeczno-Ekonomicznego Ośrodka Naukowo-Dydaktycznego Politechniki Warszawskiej w Płocku. W związku z tym 24 października 1997 roku odbyło się kolejne spotkanie, na którym zastanawiano się nad sposobami pozyskania kandydatów na potrzebne kierunki studiów, rozwoju bazy naukowo-dydaktycznej oraz nad tym , jak zintegrować środowisko akademickie w Płocku. Wśród wielu propozycji była koncepcja stworzenia z Politechniki Warszawskiej holdingu placówek szkolnictwa wyższego, w którym płocki Ośrodek funkcjonowałby w grupie uczelni – córek Politechniki Warszawskiej.

Przy wydatnej pomocy finansowej Petrochemii Płock S.A. uruchomione zostały w roku akademickim 1998/1999 studia II –go stopnia magisterskie, dzienne i zaoczne o kierunku ekonomia, na które wstąpiła zdecydowana większość absolwentów dotychczasowych studiów licencjackich. Władze Ośrodka Naukowo-Dydaktycznego Politechniki Warszawskiej w Płocku podpisały z prezesem Zarządu Petrochemii Płock S.A. Konradem Jaskółą porozumienie na temat działań zmierzających do lepszego przygotowania absolwentów do ewentualnej pracy w płockim kompleksie rafineryjno-petrochemicznym. Ponadto przy pomocy finansowej Petrochemii Płock S.A. został przeprowadzony niezbędny remont obiektów uczelni m.in. remont c.o. i częściowa wymiana okien w budynku przy ul. Łukasiewicza. Rozbudowano również bazę dydaktyczną o nowe laboratoria m.in. komputerowe, a także rozpoczęły działalność studia podyplomowe w zakresie zarządzania finansami i marketingu oraz rzeczoznawstwa pojazdów i maszyn.

Podczas inauguracji roku akademickiego 1999/2000 nagrodę I stopnia Prezesa Zarządu Polskiego Koncernu Naftowego S.A. za najlepszą pracę badawczo-rozwojową wykonaną przez pracowników Wydziału Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii Politechniki Warszawskiej otrzymał zespół w składzie: dr Krystyna Kardasz, dr Ewa Kędzierska, mgr Maria Konopka, mgr Marzena Majzner, dr Roman Kempiński, dr Lech Wilkanowicz. Dwie równorzędne nagrody II stopnia otrzymały zespoły: prof. Barbara Pacewska, dr Tadeusz Żmijewski, mgr inż. Piotr Stefaniak, inż. Krystyna Gozdanek oraz prof. Andrzej Bukowski, dr Blandyna Osowiecka, mgr inż. Wojciech Polek i Robert Kołodziejski. Nagrodę specjalną Prezesa Zarządu Koncernu otrzymał prof. Jacek Kubissa, a czworo absolwentów otrzymało nagrodę Prezesa za najlepsze prace dyplomowe o problematyce związanej z działalnością Koncernu, który ponadto wyróżnił trzy absolwentki Wydziału Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii.

Przy ścisłej współpracy z płockimi władzami i przemysłem lokalnym, w 1999 roku rozpoczęły się działania mające na celu przekształcenia Płockiego Ośrodka w Płocką Szkołę Politechniki Warszawskiej. Zakończyły się sukcesem, kiedy 20 marca 2002 roku płocki kampus Politechniki Warszawskiej otrzymał nazwę „Politechnika Warszawska Szkoła Nauk Technicznych i Społecznych w Płocku”. Był to dowód uznania dotychczasowej działalności jednostki, zarówno w zakresie dydaktyki, jak i badań naukowych. Szkoła to wyższy stopień rozwoju jednostki szkolnictwa wyższego, ma większą samodzielność niż wydział zamiejscowy czy ośrodek naukowo-dydaktyczny. W Politechnice Warszawskiej pierwszą Szkołę powołano właśnie w Płocku, która ma możliwość rozwoju nauk technicznych obejmujących dyscypliny od architektury, budownictwa poprzez ekonomię, mechanikę do transportu i technologii chemicznej oraz nauk społecznych obejmujących dyscypliny od psychologii poprzez ekonomię do filozofii.

W latach 1996-2002 liczba studentów Kampusu Politechniki Warszawskiej w Płocku wzrosła z 2070 do około 4000, w tym około 30% to młodzież ze wsi i małych miasteczek (do 5000

89

mieszkańców). W tym czasie znacznie wzrosła liczba pracowników naukowych z 22 do 45. Do 2002 roku ogółem około 6 450 absolwentów opuściło mury tej uczelni, w tym na kierunku ekonomia około 1300. Pracownicy Szkoły uzyskali łącznie 104 stopnie doktora (w ww. kadencji 8 stopni doktora i 5 tytułów profesora), opublikowali łącznie ponad 4 050 prac naukowych, w tym ww. kadencji – około 980 prac).

Ośrodek Płocki Politechniki Warszawskiej bezpośrednio bądź przez swoich pracowników i studentów – od początku swego istnienia angażując się w rozwiązywanie istotnych problemów Płocka i jego regionu stał się ważną placówką edukacyjną akademickiego szkolnictwa wyższego oraz regionalnym centrum naukowo-technicznym. Zintegrował się z organizmem miasta Płocka stanowiąc jego stały, ważny element. Jego absolwenci stanowią większą część zatrudnionej w regionie płockim kadry technicznej z wyższym wykształceniem oraz pełnią kierownicze funkcje w wielu przedsiębiorstwach, w różnych instytucjach, w jednostkach administracji państwowej i samorządowej. Prowadzą własne firmy bądź przedstawicielstwa firm zagranicznych, a niektórzy z nich są pracownikami naukowymi w kraju i zagranicą.

5.3. Ośrodek Kultury i Sztuki Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Domu Technika

Od początku istnienia Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne obok działalności

produkcyjnej prowadziły szeroką działalność mającą na celu zaspokojenie potrzeb kulturalnych i oświatowych pracowników i lokalnej społeczności. Już w 1962 roku ze środków MZRiP wybudowano Dom Kultury na Białej i przekazano nieodpłatnie „Petrobudowie”. Imprezy kulturalne przygotowywano zarówno dla budowniczych Zakładów jak i nielicznej wówczas załogi płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego. Uruchomione zostało kino „Petro”, biblioteka, dział zespołów estradowych, uczono języków obcych, tańca towarzyskiego, organizowano odczyty wystawy i koncerty. Przy organizowaniu różnorodnych rozrywek uwzględniano podział załogi pod względem pochodzenia społecznego, miejsca zamieszkania i wykształcenia. Bardzo decydującym czynnikiem o rozmiarach imprez był podział załogi na mieszkających okresowo lub na stałe w Płocku, dojeżdżających do pracy i zamieszkałych w hotelach robotniczych. Działalność kulturalna mimo wielu trudności była systematycznie rozwijana, gdyż widziano w niej ważny element integracji wewnętrznej środowiska pracowniczego oraz mieszkańców miasta Płocka.

Pod koniec 1963 roku – przy partycypacji MZRiP – oddano do użytku Klub Budowlanych przy ul. Misjonarskiej, który był filią Domu Kultury Budowniczych Kombinatu. Następnie w 1966 roku otwarto Klub „Barak” przy ul. Dobrzyńskiej, który po przemianowaniu na „Pod Lipą” udostępniony został, zgodnie z zawartym porozumieniem, mieszkańcom hoteli pracowniczych osiedla Dobrzyńska. W 1968 roku ponownie dzięki partycypacji MZRiP w wysokości 27 mln zł, Okręgowa Dyrekcja Inwestycji Miejskich rozpoczęła budowę domu kultury, z którego mieli korzystać pracownicy zatrudnieni w płockich przedsiębiorstwach. Jednakże zamierzenia wspólnego, miejskiego funduszu kultury nie znalazły uznania wśród kierownictwa płockich zakładów. Ostatecznie obiekt budowany w latach 1970-1974 na Ośrodek Kultury i Sztuki został przeznaczony na siedzibę Teatru Płockiego.

MZRiP przygotowując własną bazę do działalności kulturalnej, uruchomił tymczasowo w 1971 roku Klub „Relaks” w adoptowanym lokalu przy ul. Słowackiego. Utworzono tam bibliotekę, kawiarnię oraz sekcje zainteresowań, w tym „Petro-Film” zrzeszający fotografików i filmowców. W 1973 roku ukończono budowę Domu Technika, usytuowanego przy ul. Wieczorka 41 – obecnie ul. Kazimierza Wielkiego. Obiekt znajduje się bezpośrednio nad Skarpą Wiślaną i ponad jarem opadającym ku Wiśle. Jest to miejsce szczególnie eksponowane, z którego roztacza się wielokilometrowy widok na okolice Płocka. Tak malowniczo położony obiekt MZRiP oddano do użytku w styczniu 1974 roku. Wnętrze budynku podzielono na salę wielofunkcyjną dla ok. 400 osób, hall, kawiarnię, bibliotekę, czytelnię oraz sale wykładowe i pokoje dla stowarzyszeń m.in. dla Naczelnej Organizacji Technicznej.

Dom Technika od początku był placówką kultularno-oświatową MZRiP, która wykorzystując możliwości lokalowe i finansowe prowadziła szeroką działalność mającą na celu

90

kształtowanie zainteresowań muzycznych, kultywowanie tradycji ludowej, upowszechnianie fotografii, plastyki, propagowanie czytelnictwa oraz kulturalnego spędzania wolnego czasu. W ramach działalności oświatowej współpracując z Naczelną Organizacją Techniczną prowadzony był ośrodek komputerowy, kursy języka niemieckiego dla początkujących i zaawansowanych oraz kursy języka angielskiego dla początkujących i zaawansowanych. Systematycznie wspierano rozwój Klubu Filatelistów, Klubu Psychotroników zajmującego się radiestezją, biochemicznymi uprawami, prawidłowym odżywianiem, Klubu Młodego Czytelnika propagującego odpowiednio dobraną literaturę wśród dzieci i młodzieży, Klubu Miłośników Sztuki i Klubu Brydżowego.

Od początku różnorodna i bardzo atrakcyjna działalność kulturalno-oświatowa Domu Technika przyciągała dzieci, młodzież i dorosłych z Płocka i okolic. W zajęciach klubów i zespołów uczestniczyło kilkaset osób w ciągu jednego roku kulturalno-oświatowego. Natomiast w jego festynach, koncertach, wieczorkach tanecznych uczestniczyło łącznie rocznie kilkadziesiąt tysięcy osób. „Dom Technika pęka w szwach. Był taki poniedziałek, że przewinęło się przez pomieszczenie dwa i pół tysiąca ludzi…Polecamy w Domu Technika słuchanie koncertów i recitali muzyki poważnej przy świecach; jeden raz w kwartale usłyszymy solistów Warszawskiej Opery Kameralnej, w styczniu – solistów Teatru Wielkiego Andrzeja Hiolskiego, Bernarda Ładysza…a wydarzeniem o dużej randze będą na pewno spektakle teatru „Nowego” z Łodzi, prowadzonego przez Dejmka. Rozmowy są prowadzone. Skoro jesteśmy przy trupach aktorskich łódzkich, to warto odnotować jeszcze ścisłą współpracę z tamtejszą Estradą, która raz w kwartale gwarantuje nam pokazanie dobrego programu kabaretowego…Jeden raz w miesiącu gościć będzie w Domu Technika teatr dla dzieci „Pinokio”…Dla amatorów tańca w każdą niedzielę odbywają się wieczorki taneczne… A w noc sylwestrową oczywiście odbędzie się wielki bal na 180 par, w pierwszą sobotę Nowego Roku – „Sylwester Bis”, w lutym zaś karnawałowe szaleństwo – Wielki Bal Masko.

W Domu Technika zatrudniano wybitnych fachowców, którzy chętnie podejmowali pracę w Płocku dzięki temu, iż bardzo szybko mogli otrzymać mieszkanie zakładowe. Powstało wiele zespołów, których występy cieszyły się dużym uznaniem nie tylko wśród lokalnej społeczności. Należały do nich m. in. Zespół Pieśni i Tańca „Płock”, Kapela „Wiśloki”, Zespół Muzyczno-Wokalny „Powiększenie”, Zespół Dziecięcy „Petrolinki” i Kapela Dziecięca. Placówka nawiązała stałe kontakty z zespołami rosyjskimi, niemieckimi, z Holandii i Jugosławii. Działała dostępna dla wszystkich chętnych biblioteka beletrystyczna i techniczna oraz kółko plastyczne i grupy kabaretowe.

W latach 1974-1984 w Domu Technika MZRiP nie licząc zebrań i narad organizowano rocznie około trzystu różnorodnych imprez. W imprezach masowych, takich jak festyny, kiermasze, koncerty, wieczorki taneczne, wystawy i spotkania autorskie uczestniczyło przeciętnie sześćdziesiąt tysięcy osób w ciągu jednego roku kulturalno-oświatowego. Bilety na spektakle teatralne i filmowe rozchodziły się błyskawicznie zwłaszcza, że zakłady pracy refundowały połowę ceny. Występowały tu największe gwiazdy polskiej estrady: Budka Suflera, Anna Jantar, Alicja Majewska, Wiesław Ochman i popularne kabarety, m.in. Laskowika i Smolenia, „Koza-Nostra”, „Długi”, „Śmiechu Warte”, „Jaskiniowcy”.

Zespoły z Domu Technika zdobywały wiele nagród i wyróżnień, w tym Zespół Wokalno-Instrumentalny „Melamer” za I miejsce w Powiatowym Przeglądzie Amatorskich Zespołów Muzycznych, a Zespół Pieśni i Tańca ‘Płock” otrzymał Dyplom Honorowy Ministra Kultury i Sztuki „Za osiągnięcia w upowszechnianiu kultury”. Zespoły „Powiększenie”, „Płock”, „Petrolinki”, „Nosferatu” tradycyjnie zdobywały m.in. puchary Prezydenta Miasta Płocka. Na VII Ogólnopolskim Przeglądzie Piosenki Młodzieżowej zespół rockowy „Nosferatu” zdobył pierwszą nagrodę, a Zespół „Płock” wywalczył II miejsce w Folkloriadzie’77 w Tarnowie. W I Wojewódzkim Przeglądzie Fotografii Amatorskiej – Płock’83 drugą nagrodę zdobył Jan Waćkowski – aparatowy z Wydziału Olefin II, za zdjęcia z powodzi. W 1987 roku zespoły „Gento” i „Petrolinki” zostały laureatami Ogólnopolskiego Przeglądu Amatorskiej Działalności Domów Kultury w Oświęcimiu.

W drugiej połowie lat osiemdziesiątych prowadzono nadal zajęcia w zespołach i klubach. Rozwijała się biblioteka licząca wówczas już 27 tysięcy woluminów i ponad tysiąc stałych czytelników. Działał Klub Przyjaciół Książki popularyzujący nowości wydawnicze organizując spotkania autorskie, wystawy i kiermasze książek. Wiele imprez organizowanych było cyklicznie, m.in. nagrodzone na Giełdach Programowych Z wizytą u nas oraz Turnieje Rodzin Grunt to rodzinka. Dużą popularnością wśród społeczności płockiej cieszyły się Giełdy Sprzętu Audio-Video. Stałą

91

imprezą były „Ferie trwają”, które zapewniały dzieciom wiele różnorodnych rozrywek. Dla dorosłych organizowane były bale, wieczorki taneczne oraz spotkania jubileuszowe. Odbywały się zajęcia rytmiki i callanetics oraz festyny m.in. z okazji Dnia Kobiet, Dnia Dziecka, Dnia Chemika, a także prelekcje, wystawy i spotkania z twórcami kultury. Zespół Pieśni i Tańca „Płock” często przygotowywał koncerty dedykowane mieszkańcom Płocka, a podczas uroczystości dożynkowych występował w Brudzeniu, Proboszczewicach, Sierpcu, Gostyninie i w Soczewce.

Dom Technika MZRiP został wyróżniony medalami Prezydenta Miasta Płocka w 1984 roku „Za zasługi dla miasta Płocka”, a w 1989 roku „Za upowszechnianie kultury w Płocku”. W 1989 roku nagrodzony został Dyplomem Honorowym Ministra Kultury i Sztuki „Za osiągnięcia w upowszechnianiu kultury”. W 1988 roku zajął I miejsce w Wojewódzkim Przeglądzie Amatorskiej Twórczości Domów Kultury. W 1989 roku Zespół Pieśni i Tańca „Płock” wyróżniono medalem Prezydenta Miasta Płocka „Za zasługi dla miasta Płocka”, a zespół wokalno-taneczny „Petrolinki” medalem Prezydenta Miasta Płocka „Za upowszechnianie kultury w Płocku”.

Zespół Pieśni i Tańca „Płock” był propagatorem pięknych tradycji ludowych, wniósł ogromny wkład w rozwój kultury polskiej, a wysoki poziom artystyczny sprawił, że 17 stycznia 1986 roku został przyjęty w poczet Ogólnopolskiej Rady Ludowych Zespołów Artystycznych. Na jego program artystyczny składały się pieśni, tańce i obrzędy ludowe nawiązujące do najpiękniejszych tradycji polskiej kultury ludowej i sztuki. Na scenie prezentował suity tańców rzeszowskich, śląskich, lubelskich i z okolic Łowicza, które tańczone były w oryginalnych strojach z tych regionów. Polonez w strojach z okresu Księstwa Warszawskiego oraz mazur w strojach szlachty polskiej były typowymi tańcami staropolskimi przedstawianymi przez Zespół. Kultywowanie starej tradycji obrzędowej to obrazek taneczny „Z kogucikiem po dyngusie” z okolic Płocka i „Zabawy z Turoniem” z regionu kurpiowskiego. Suita krakowska z Lajkonikiem to pokaz kunsztu tanecznego całego Zespołu jak i nawiązanie do wydarzeń historycznych naszego kraju. Kapela „Wiśloki”, która akompaniowała Zespołowi w jego wszystkich przedsięwzięciach i dokonaniach artystycznych, posiadała w swoim repertuarze skoczne polki i melodie z różnych regionów kraju. Na uwagę zasługiwała wiązanka piosenek i melodii kaszubskich, gdzie można było posłuchać gry na starych instrumentach ludowych takich jak diabelskie skrzypce, burczybasy itp. W programie Zespołu prezentowanym wielokrotnie na antenie TV znajdowały się pieśni , obrzędy i tańce z różnych regionów kraju, ale najwięcej miejsca zajmował folklor Mazowsza Płockiego i kurpiowszczyzny. To wszystko było możliwe dzięki znacznym nakładom finansowym MZRiP, które przeznaczano m.in. na zakup kostiumów (każdy członek Zespołu posiadał dziesięć kompletów z różnych regionów) i rekwizytów, wynagrodzenia dla instruktorów, kapeli oraz na bieżące wydatki związane z pracą szkoleniową, w tym zakup aparatury nagłaśniającej i mikrofonów.

Na początku lat dziewięćdziesiątych w Domu Technika obok dotychczasowych zespołów, rozpoczęły działalność zespoły młodzieżowe takie jak „Under-ground”, „Rybie Ości”, „Rigor Mortis”, „Loft” i dziecięcy zespół „Tutturu”. Prowadzono naukę gry ma syntezatorach, komputerowy kurs midi, kurs tańca towarzyskiego I i II stopnia, callanetcs, rytmikę dla dzieci. Zorganizowano także przegląd filmów oświatowo-zdrowotnych, musical dla dzieci, barwne widowiska i mini bale dla najmłodszych, mikrofon dla wszystkich z udziałem uczniów ze szkół podstawowych Płocka. Podczas kiermaszy handlowych odbywała się prezentacja zespołów działających w Domu Technika. Tradycją był także cykl „Spotkań przy świecach”. Dom Technika był gospodarzem Ogólnopolskich Prezentacji Teatrów Poszukujących „Morf-94”. Prezentacje teatralne połączone były z warsztatami i wykładami z kulturoznawstwa.

W 1994 roku Dom Technika i Zespół Pieśni i Tańca „Petrochemia Płock” wyróżnieni zostali Honorowymi Dyplomami Ministra Kultury i Sztuki za dwudziestoletnie upowszechnianie kultury polskiej w kraju i za granicą m.in. w Holandii, Francji, Niemczech, na Węgrzech, w Finlandii, Turcji, Bułgarii, na Litwie, w Hiszpanii i Portugalii oraz na Białorusi.

„Jednym z wiodących zadań stawianych od kilkunastu lat naszej placówce przez zakład jest spełnianie funkcji usługowych na rzecz przedsiębiorstw i firm z nim współpracujących w zakresie organizowania narad, szkoleń, sympozjów naukowych, sesji itp. Natomiast ograniczeniu uległy imprezy z udziałem artystów estradowych, które dawniej finansowane były w całości lub częściowo przez związki zawodowe bądź zakład - wyjaśniał Henryk Rybak szef Domu Technika w latach 1991-2002 – Cieszy fakt, iż od ćwierć wieku działają u nas różne sekcje, w tym fotograficzne, filatelistyczna,

92

plastyczna, brydżowa, honorowych dawców krwi zrzeszająca pracowników Petrochemii. Jednakże bezdyskusyjnie wizytówką Domu Technika były i są zespoły artystyczne… Zmieniły się realia dnia codziennego. Młodzież wiele czasu woli spędzać przed video, komputerem i w różnych grupach nieformalnych. Mimo tego, ku naszemu zadowoleniu, jest grupa dzieci i młodzieży, która chce spędzać wolny czas z nami pogłębiając swoje zainteresowania oraz ucząc się życia w dużych zespołach… Wobec ciągłej likwidacji publicznych bibliotek w Płocku, szczególna rola przypada bibliotece Domu Technika, z której korzysta coraz więcej mieszkańców osiedla Dobrzyńska, Skarpa i Wieczorka, a także studentów z pobliskiego akademika. W opinii czytelników magnesem, który przyciąga ich do naszej placówki jest stale rosnący księgozbiór uwzględniający nowości wydawnicze, w tym opracowania popularno – naukowe. To miłe, gdy ma się świadomość, że jest się potrzebnym”.

W roku kulturalnym 1994/1995 powstała nowa forma artystyczna „Estrada Dziecięca”. Nawiązano współpracę z kabaretem Wojewódzkiego Domu Kultury, który od sztuki wystawianej w Domu Technika przyjął nazwę „Dokąd”. Podczas Ogólnopolskich Konfrontacji Muzycznych zespół „Rybie Ości” zdobył trzy pierwsze miejsca w gronie 36 zespołów – za najlepszy tekst, najlepszą choreografię sceniczną oraz dla najlepszego basisty.

Zespół ten nagrał płytę „Bicie Serca”, z której jeden utwór znajduje się na płycie kompaktowej wraz z piosenkami Zespołu „DeMono”. Rok 1994 był bogaty w koncerty także dla zespołu „Poczekalnia Kaszalotów” i „Rigor Mortis””, który występował m.in. w Jarocinie, Gdańsku, Warszawie, Toruniu, Koszalinie, Poznaniu i Wrocławiu oraz nagrał dwa teledyski.

Wszystkie zespoły Domu Technika uczestniczyły także w obchodach świąt państwowych i w lokalnych uroczystościach. W 1995 roku Zespół Pieśni i Tańca „Petrochemia Płock” (przyjął nazwę sponsora) oraz Dziecięcy Zespół Pieśni i Tańca „Mały Płock” zdobyły główne nagrody w Międzywojewódzkim Przeglądzie Zespołów Ludowych, a Zespół „Petrochemia Płock” zdobył główną nagrodę w Ogólnopolskim Przeglądzie Tańców Narodowych „Oberek’95” w Rzeszowie. Zespół „Petrolinki” otrzymał wyróżnienie w Przeglądzie Zespołów Dziecięcych w Sierpcu.

Od 1994 roku w ramach prezentacji dorobku artystów amatorów systematycznie organizowane były w Domu Technika wystawy fotograficzne, reportażowe oraz wernisaże malarstwa, grafiki i rysunku. Dużą popularnością wśród płocczan cieszyły się prace m.in. Romana Dąbrowskiego (rzeźba), Henryka Jońca (grafika), Romana Kołodziejskiego (tkactwo), Temistoklesa Korzenia (rysunki piórkiem, których materiał malarski to produkt chemiczny, tworzywo sztuczne – polipropylen), Marka Organka (rysunki ołówkiem) i Mirosławy Gumińskiej (malarstwo).

W marcu 1996 roku laureatką II Międzyszkolnego Festiwalu Piosenki została Aleksandra Jeżewska ze Studia Piosenki z Domu Technika. Drugie miejsce zdobyła Anna Kuplińska z zespołu „Petrolinki”. W tym samym roku podczas Dziecięcego Konkursu Piosenki, Tańca i Teatru „Kwiecień-Plecień” w Sierpcu, drugą nagrodę zdobyła Aleksandra Jeżewska, a trzecie miejsce zajął zespół „Petrolinki”.

Od 1997 roku w Domu Technika organizowane były okazjonalne spotkania dla dzieci z Pogotowia Opiekuńczego w Płocku. Były kolejne sukcesy placówki kulturalnej Petrochemii Płock S.A. W V Dziecięcym Festiwalu Piosenki, Teatru i Tańca w Sierpcu Zespół „Petro-Dance” otrzymał wyróżnienie. Solista „Estrady Dziecięcej” Jacek Jędrzejewski zajął I miejsce w programie „Klip-Klap” zorganizowanym na żywo przez TV POL. W następnym roku uczestniczył w sześciu prestiżowych koncertach i konkursach zdobywając m.in. główną nagrodę w Konkursie zorganizowanym przez TV POL SAT. Nagrał swój teledysk z piosenką „Na luzie żyć”, która przez kilka miesięcy znajdowała się w czołówce na młodzieżowej liście przebojów. Uczestniczył w koncercie w Sali Koncertowej w Warszawie, podczas ogólnopolskiej imprezy promującej młode talenty.

Dorobek kulturalny Domu Technika zasługuje na uznanie także ze względu na fakt, iż był on jedyną w Płocku zakładową placówką kulturalną działającą bez przerwy ponad trzydzieści lat. Z pewnością stanowił uzupełnienie działalności prowadzonej przez Towarzystwo Naukowe Płockie, Teatr Dramatyczny, Płocką Galerię Sztuki i Płocką Orkiestrę Symfoniczną oraz inne miejskie ośrodki kultury.

Wojewoda Płocki Andrzej Drętkiewicz podsumowując dorobek kultury materialnej i duchowej województwa płockiego w latach 1975-1998 stwierdził: „Ze względu na historię, funkcję oraz zasługi – zwłaszcza na polu kultury – Płock jako miasto działające w roli stolicy Mazowsza,

93

zapisał piękne karty w ciągu tych lat i może poszczycić się znaczącymi osiągnięciami i dorobkiem ludzi, którzy talentem oraz pracą sławili swą ziemię”.

Wśród instytucji odpowiedzialnych za stan kultury w województwie płockim do najaktywniejszych w Płocku zaliczono także Dom Technika MZRiP, którym kierowali Wiesław Jarębski (1974-1987), Maciej Ozimek (1987-1991), Andrzej Ostrowski 1991, Henryk Rybak (1991-2002). Wyróżniające się zespoły muzyczne tej placówki to: Studio Piosenki „PETRO” (powstało w 1994 roku, kierownik Kazimierz Chlebowski), „Rybie Ości” (powstał 1985 roku, kierownik Krzysztof Misiak), „Rigor Mortiss” (powstał w 1990 roku, kierownik Radosław Filaski), „Loft” (powstał w 1980 roku, kierownik Krzysztof Kralka), „Gepard” (powstał w 1987 roku, kierownik Waldemar Bratuszewski), „Poczekalnia Kaszalotów” (powstał w 1985 roku, kierownik Jacek Oliwkowski) oraz Dziecięcy Zespół Taneczny „PETROLINKI” (powstał 1979 roku, kierownik Ewa Staniczek) i kultywujące folklor: Kapela Ludowa „WIŚLOKI” (powstała w 1974 roku, kierownik Kazimierz Chlebowski), Zespół Pieśni i Tańca „PŁOCK” (powstał w 1974 roku, kierownik: Stanisław Krzemiński, Tadeusz Ingwer).

Dom Technika od 1974 roku służył nie tylko pracownikom płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego, ale także mieszkańcom Płocka i okolic. Był miejscem znakomitych imprez kulturalnych, a jego zespoły uczestniczyły w wielu ważnych dla Płocka wydarzeniach. Pełnił niezwykle ważną rolę w wychowaniu kolejnych pokoleń dzieci i młodzieży. Uczył, bawił oraz rozwijał ich zainteresowania i talenty. Jego drzwi były zawsze szeroko otwarte dla wszystkich a dorobek artystyczny i wiele sukcesów przynosiły chlubę miastu. O istotnej roli Domu Technika w życiu kulturalnym miasta świadczyła prężna działalność wielu klubów i sekcji oraz niezliczone udane cykliczne i okazjonalne inicjatywy. Przede wszystkim Zespół Pieśni i Tańca „Petrochemia Płock” odegrał niepodważalną rolę w promowaniu Płocka i ludowej kultury regionu mazowieckiego.

5.4. Zaangażowanie pracowników na rzecz regionu

Do 1960 roku rozwój sportu w Płocku był ograniczony brakiem odpowiedniej bazy sportowej, jak boiska, stadiony, sprzęt oraz wykwalifikowanej kadry instruktorsko-trenerskiej. Prowadzona budowa MZRiP sprawiła, że miastu przybywało mieszkańców, wśród nich kibiców i działaczy, których ambicją było stworzenie klubu sportowego dla załogi płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego. W 1963 roku Płocki Klub Sportowy „Wisła” przeszedł pod patronat Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych i otrzymał nowe barwy klubowe biało-niebieskie. Zakład wyremontował i wyposażył świetlicę i lokal klubu „Wisła” przy ul. Tumskiej 8, a także przydzielił wykwalifikowanego pracownika do prowadzenia sportu masowego, zakupił niezbędny sprzęt sportowy oraz udostępnił środki transportu na mecze i zawody. W tym czasie inne płockie przedsiębiorstwa nie były zainteresowane udzielaniem klubowi pomocy. Ze środków inwestycyjnych MZRiP wybudowany został pierwszy płocki stadion przy ul. Gwardii Ludowej należący do Zakładowego Klubu Sportowego „Wisła”, który oddany został do użytku 10 czerwca 1973 roku i posiadał około 20 tysięcy miejsc na widowni. Z okazji Centralnych Dożynek zorganizowanych w Płocku we wrześniu 1976 roku, stadion wzbogacił się o duży pawilon i zadaszoną trybunę.

Upowszechnianie sportu wśród mieszkańców Płocka możliwe było poprzez rozwijanie w MZRiP działalności sportowej w trzech następujących kierunkach: w dziedzinie sportu kwalifikowanego poprzez Zakładowy Klub Sportowy „Wisła”, w zakresie sportu masowego poprzez Zakładowe Ognisko TKKF „Petrochemia” oraz w zakresie rehabilitacji poprzez Gabinety Odnowy Biologicznej. Zakładowy Klub Sportowy „Wisła”, według stanu na dzień 31 grudnia 1987 roku, w pięciu sekcjach wyczynowych (piłki nożnej, piłki ręcznej, piłki siatkowej, podnoszenia ciężarów, lekkoatletyki) zrzeszał 927 zawodników i zawodniczek, w tym 846 juniorów. Wśród zawodników uprawiających sport wyczynowo 90% to juniorzy, czyli młodzież szkolna. Pierwsze sportowe kroki stawiały dzieci w wieku 9-10 lat. Były to grupy wstępnego szkolenia w sekcjach piłki nożnej prowadzone na bazie płockich Szkół Podstawowych nr 3, 4, 7, 10, 17, a w sekcjach piłki ręcznej – Szkół Podstawowych nr 7, 14, i 16. Współpracowano z młodzieżą z Zespołu Szkół Chemicznych, która należała do sekcji piłki nożnej oraz młodzieżą III Liceum Ogólnokształcącego im. M. Dąbrowskiej

94

uprawiającą lekkoatletykę. Piłkę siatkową trenowali uczniowie ze Szkoły Podstawowej nr 2 i 4 oraz Technikum Budowlanego w Białej Nowej. W imprezach organizowanych przez MZRiP w formie festynów sportowo-rekreacyjnych organizowanych z okazji różnych rocznic, Dnia Chemika, Dnia Dziecka uczestniczyło rocznie średnio 4000 osób. W Ośrodku Sportu i Rekreacji funkcjonowała wypożyczalnia sprzętu sportowego i turystycznego, z której średnio w roku korzystało około 1000 osób.

W 1997 roku Petrochemia Płock S.A. sfinansowała wydanie książki Skarby Tysiąclecia – Płockie, która została pomyślana jako pierwsza z serii wg koncepcji Mariana Sołtysiaka, wieloletniego dyrektora Muzeum Mazowieckiego w Płocku. Spopularyzowano najcenniejszy dorobek Mazowsza Płockiego w takich miejscowościach jak Płock, Proboszczewice, Czerwińsk, Tum, Rokicie, Łęczyca, Orłów, Oporów, Bożewo, Giżyce, Luszyn, Siecień, Sierpc, Miszewo Murowane, Czerwińsk, Daniszewo, Grochów, Wyszogród, Głogowiec, Drobin, Kobylniki, Troszyn, Łęczyca, Plecka Dąbrowa, Łęg Probostwo, Radzanowo, Wojszyce, Kutno, Łęki Kościelne, Słubice, Suserz, Trębki, Szczawin Kościelny, Gostynin, Gąbin, Srebrna, Sanniki, Czermno. Za sprawą Zarządu Petrochemii Płock S.A., który rozumiejąc potrzeby kulturowe kraju, zostało sfinansowane wydanie książki w nakładzie 5 000 egzemplarzy. Znaczenie regionu płockiego jako najważniejszego na Mazowszu tak podkreślił we wstępie do albumu Aleksander Gieysztor, pisząc m.in. „Wszystko, co w dziedzictwie krajowym i regionalnym dźwiga Płockie, ma cechę organicznego gromadzenia przez wieki i związania z twórczością ludzi, którzy to mieszkali, działali i upamiętniali swoje pokolenia, swoje przejście przez tę ziemię. Upamiętniają oni także nasze dzisiaj nowymi domami i kościołami, szkołami i gmachami użyteczności społecznej. Należy do nich największe przysporzenie przemysłowe ostatnich dziesięcioleci, płocka Petrochemia. Wpisała się urbanistyką i budownictwem wielkiej skali w narastający dorobek dziedzictwa i tożsamości Płockiego”.

Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne 20 stycznia 1978 roku powołały Komitet Odbudowy Zespołu Pałacowo-Parkowego w Srebrnej, który znajdował się wówczas w bardzo opłakanym stanie. Ministerstwo Rolnictwa w lipcu 1979 roku przekazało nieodpłatnie MZRiP ten obiekt zabytkowy - pałac z przełomu XVI i XVII wieku przebudowany na początku XIX wieku dwór klasycystyczny oraz park krajobrazowo-naturalistyczny z dziewiętnastego wieku. Remont, który trwał do 1985 roku, zrealizowano według koncepcji i założeń Ryszarda Piosika z Zakładowego Biura Projektów MZRiP zaakceptowanej przez Biuro Konserwacji Zabytków i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zasadniczą część prac wykonano we własnym zakresie, a pozostałe zlecono Pracowniom Konserwacji Zabytków w Warszawie i Płocku oraz Szydłowieckim Zakładom Kamienia Budowlanego. Na uwagę zasługuje wykonana wówczas m.in. wymiana stropów drewnianych na ogniotrwałe, izolacja budynku i dachu, wymiana: stolarki, schodów wewnętrznych, posadzki oraz doprowadzenie wody ze studni głębinowej, zainstalowanie centralnego ogrzewania i kanalizacji. Ponadto oczyszczono staw o powierzchni 1,5 ha i dolinę rzeki Wierzbicy, odnowiono pierwotny układ drzewostanu i ścieżek. Około 40 % terenu parkowego to starodrzew liczący sobie od 100 do 170 lat, wśród których wiekowy dąb nad stawem został uznany za pomnik przyrody.

W 1999 roku Petrochemia Płock S.A. otrzymała od Ministra Kultury i Sztuki dyplom i złoty medal za kompleksowe przeprowadzenie prac rewaloryzacyjnych oraz sposobów zagospodarowania i użytkowania całego zespołu pałacowo-parkowego w Srebrnej. Na przełomie 2000 i 2001 roku Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. sfinansował oddaną wówczas do eksploatacji biologiczną oczyszczalnię ścieków dla pałacu i bloków , w których zamieszkali byli pracownicy PGR. W pomieszczeniach pałacowych systematycznie wzbogacanych w dzieła sztuki antycznej zostały także zainstalowane najnowocześniejsze środki komunikacji: telefonia satelitarna, komputery oraz internet.

O uznaniu istotnej roli płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego wśród lokalnej społeczności świadczy fakt, iż ankieta „Mieszkańcy Płocka o swoim mieście i jego problemach” przeprowadzona wśród 750 dorosłych płocczan w listopadzie i grudniu 1996 roku, wykazała iż Płock słynie najogólniej mówiąc z Petrochemii (79,8 %) oraz zabytków i historii. Tutaj badani wymieniali Katedrę, Wzgórze Tumskie, Muzeum Mazowieckie, Stare Miasto, Małachowianka”.

W 2009 roku mija czterdziesta rocznica zakończenia robót przy realizacji wielkiego czynu społecznego załogi Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych, która świadczy o szybkim procesie integracji młodej załogi z Miastem Płock. Park na Zdunach przy ul. Kazimierza Wielkiego 47 wybudowany w czynie społecznym, przekazany został lokalnej społeczności, której służy do chwili obecnej.

95

W 1966 roku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Płocku opracowało projekt planu czynów społecznych dla uczczenia 1000-lecia Państwa Polskiego. Ideą przewodnią tego planu było upiększenie miasta, stworzenie nowych placów zabaw dla dzieci i młodzieży, budowa obiektów rekreacyjnych dla mieszkańców miasta a zwłaszcza nowych osiedli.

Dyrekcji MZRiP oraz czynnikom społecznym zaproponowano podjęcie budowy Parku na Zdunach jako głównego czynu dla miasta w latach 1966-1968. Załoga MZRiP podejmując czyny społeczne deklarowała pracę na rzecz miasta w ilości 16 000 roboczogodzin.

Mając na uwadze ówczesne bliskie sąsiedztwo Parku z Osiedlem im. Patronatu ZMS i Wielka Dobrzyńska oraz piękną lokalizację terenową, zdecydowano się na przyjęcie realizacji ww. czynu społecznego. W 1966 roku opracowano dokumentację techniczno-roboczą, wytyczono trasy pod wykopy wodno-kanalizacyjne. Wartość dokumentacji opracowanej w czynie społecznym wyniosła 120 000 zł., wartość całego czynu, wg Zbiorczego Zestawienia Kosztów, wyniosła 2 544 500 zł.

Praca w terenie rozpoczęła się w 1967 roku, kiedy Społeczny Komitet Budowy Parku otrzymał zezwolenie na wejście na teren oraz decyzją Prezydium Miejskiej Rady Narodowej o przeznaczeniu kwoty 200 000 zł z funduszu popierania czynów społecznych na 1967 rok. W tym roku zamierzano wykonać roboty wodno-kanalizacyjne, oświetlenie, wykopy pod drogi – podbudowę i krawężniki, roboty ziemne i częściowo zazielenienie. Ostatecznie na terenie 3,7 ha usunięto stare drzewa owocowe i dzikie krzewy, walące się komórki i rudery. Wybudowano 3000 m kwadratowych. dróg i placów, 355 m kwadratowych. ścieżek, 2 piaskownice, fontannę, 103 mb murków oporowych, 920 mb oświetlenia, 522 mb sieci wodno-kanalizacyjnej, 104 mb schodów, wykończono i ustawiono 34 ławki, zazieleniono 3,3 ha terenu. Wartość całego obiektu wyniosła 2 miliony 400 tysięcy zł. Przy jego wykonaniu załoga MZRiP przepracowała w czynie społecznym ponad 23 tysiące roboczo-godzin. Do rad oddziałowych związków zawodowych, które włożyły dużo serca i wysiłku przy budowie Parku na Zdunach zaliczono przede wszystkim : Pion Inwestycji, Oddział Zieleni i Dróg, Pion Głównego Energetyka. Zakładowe Biuro Projektów, Wydział Kolejowy, Dział Administracji, Pion Głównego Mechanika, Zespół Szkół Chemicznych i Pion Głównego Automatyka. Indywidualnie wyróżnili się pracownicy fizyczni: Czesław Różycki, Zbigniew Krac, Teodor Chrapkowski, Marian Trusiński, Ryszard Trusiński, Stanisław Sobek oraz pracownicy nadzoru: Wł. Dajkowski, Jerzy Zmysłowski, Marian Raganowicz, Jan Skrobacz, Tadeusz Cieśliński, Czesław Gruca, Roman Wojda i Franciszek Woźniak.

Z satysfakcją stwierdzono, że wszyscy pracownicy inżynierowie, technicy zarówno z pionu inwestycji jak i eksploatacji, do których Społeczny Komitet zwracał się z prośbą o opracowanie dokumentacji przyjmowali pracę chętnie i wywiązywali się z niej. Projekt Wstępny opracowała mgr inż. arch. W. Wysocka – Kierownik Miejskiej Pracowni Urbanistycznej.

Dokumentację techniczno-roboczą i kosztorysy wykonali pracownicy MZRiP: inż. W. Drajkowski, T. Bauła, Małkiewicz, inż. W. Piątek, inż. L. Kwiatkowski, inż. Z. Pankowski, inż. M. Froncz, inż. T. Cieśliński, J. Dobaczewski, F. Woźniak, J. Alieman, St. Milik, Z. Kowalski, S. Sekuła.

Podczas oficjalnych uroczystości 18 października 1969 roku Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne przekazały miastu wybudowany przez załogę w czynie społecznym Park na Zdunach stanowiący element promenady budowanej na koronie Skarpy Wiślanej, która obejmowała wzgórza : Dominikańskie, Zamkowe, Sieciecha, Mariawickie, Ewangelickie, Zduny i Wzgórze Masława – za jarem rzeki Brzeźnicy. W parku o powierzchni 3,5 ha wybudowano aleje spacerowe, schody, piaskownice, brodzik z fontanną i inne oraz wyposażono w oświetlenie jarzeniowe, kanalizacje itp.

– Przekazując na ręce Przewodniczącego MRN meldunek o terminowym wykonaniu czynu społecznego jesteśmy przeświadczeni, że ten piękny park służyć będzie pożytecznie mieszkańcom naszego grodu a załoga kombinatu wpisana zostanie na listę rzeczywistych współgospodarzy miasta. – powiedział 18 października 1969 roku przewodniczący Społecznego Komitetu Budowy Zdzisław Nycz, podczas OFICJALNEGO PRZEKAZANIA i OTWARCIA PARKU.

W książce Jakuba Chojnackiego Petrochemia a rozwój Płocka (wydanie pierwsze z 1976 roku), na stronie 96 ukazano przedstawicieli kierownictwa MZRiP przy pracy społecznej. Na zdjęciu - od lewej; Czesław Jankiewicz – główny księgowy, Bolesław Witkowski – dyrektor ekonomiczny, Zdzisław Nycz – dyrektor handlowy i przewodniczący społecznego komitetu budowy

96

Parku na Zdunach, Jerzy Szymczak – przewodniczący Rady Zakładowej Mirosław Zawadzki – poseł na Sejm z MZRiP - pracowali przy robotach ziemnych.

W latach 2005-2006 Urząd Miasta Płocka przeprowadził modernizację i upiększenie Parku na Zdunach poprzez wyłożenie alejek i placów polbrukiem. Zainstalowano nowe ławki oraz dokonano nowych nasadzeń krzewów.

Władze samorządowe miasta faktycznie dbają o czystość i urządzenia Parku. Szkoda tylko, że przy okazji remontu zlikwidowano wówczas napis znajdujący się

dotychczas na fontannie „Czyn społeczny pracowników MZRiP”. Petrochemia Płock S.A. Współczesna panorama kompleksu rafineryjno-petrochemicznego w Płocku

97

ROZDZIAŁ VI

Aktywność społeczno-zawodowa kadry płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego

6.1. Wyspecjalizowana kadra i rozwój różnorodnych form szkolenia pracowników

W dziejach każdego przedsiębiorstwa zawsze przeplatają się technika i ludzie, których

geniusz, kompetencje i umiejętności od tej techniki są ważniejsze, bo pozwalają ją wybrać, zaprogramować i okiełznać dla powszechnego pożytku. Podobnie pracownicy płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego stanowili kapitał nie mniej istotny dla sukcesu i powodzenia przedsięwzięć firmy aniżeli kapitał finansowy.

W MZRiP w latach 1959-1967 rządził charyzmatyczny Dyrektor Naczelny Paweł Nowak. Dyrektorem Technicznym był wówczas Jakub Tomaszewicz (1959-1966), któremu podlegał Zakład Rafinerii z kierownikiem Ludwikiem Chrapkowskim, Zakład Petrochemii z kierownikiem Jerzym Bagińskim, Zakład Energetyczny z kierownikiem Marianem Kałkusem. Zakłady te były jeszcze wówczas w budowie. Henryk Kozdrowicz był Zastępcą Dyrektora ds. Przygotowania Produkcji, a kierownikiem rozruchu był Ludwik Chrapkowski. Franciszek Barański był w pionie produkcji następną osobą w hierarchii. Pracownikiem z legitymacją nr 1 był wybitny specjalista z branży naftowej Józef Pikulski. Doświadczonym w tej branży był także Główny Technolog Kazimierz Wawszczak. Roli tych pracowników w rozwoju młodych kadr nie da się przecenić. Podczas teoretycznych szkoleń zapoznawano z technologią i zasadami funkcjonowania poszczególnych instalacji. „Była to dla nas zupełna nowość, pierwsze zetknięcie z przemysłem i to jeszcze z najnowocześniejszym przemysłem chemicznym. Szkolenia były niezwykle ciekawie prowadzone przez grupę płockich inżynierów, którzy wcześniej odbyli specjalne praktyki we Włoszech. Byli wśród nich ówcześni mistrzowie na Reformingu I, m.in. Kazimierz Klęk, Ferdynand Niśkiewicz, Maciej Szczawnicki i Stanisław Gontarek – powiedział Remigiusz Gutkowski, który 1 września 1960 roku podjął pracę w MZRiP i otrzymał legitymację z numerem 18, brał udział w uruchamianiu Reformingu I i II. Przepracował łącznie na tych instalacjach trzydzieści trzy lata jako sterowniczy, mistrz, kierownik, a następnie awansował na stanowisko kierownika na P-ksylenie.

W połowie lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku załoga MZRiP liczyła ponad dwa tysiące osób, które rekrutowano m.in. z doświadczonych pracowników przemysłu chemicznego z Sarzyny, Oświęcimia, Brzegu Dolnego i Gorzowa. Byli wśród nich także młodzi, ambitni, bez przeszłości zawodowej, którzy popełniali błędy ucząc się nieznanej techniki. Jednakże podejmując wyzwania, odnosili sukcesy. Ropę naftową na instalację DRW I przyjęto najpierw w czerwcu, a 18 lipca 1964 roku rozpoczęto rozruch technologiczny. Produkty uzyskano w sierpniu, a 17 sierpnia 1964 roku został oficjalną datą uruchomienia pierwszej instalacji produkcji podstawowej DRW I. Pierwszą obsadę tej instalacji stanowili kierownik Kazimierz Szukiel i mistrzowie zmianowi: Henryk Kolbicz, Romuald Nowakowski, Roman Skup i Wojciech Zieleniewski. Byli pionierami, od których zaczyna się ponad czterdziestoletnia historia przerobu ropy w płockim kompleksie rafineryjno-petrochemicznym.

Pierwszą ekspedycją kolejową 23 sierpnia 1964 roku kierował Władysław Nehrebecki, a zbiornikami – Zygmunt Nalewajko. Pierwsza w Polsce instalacja Kombinowana Reformingu

98

pozwoliła na produkcję pierwszych wysokooktanowych benzyn 11 grudnia 1964 roku. W tym czasie Włodzimierz Derecki kierował zespołem mistrzów zmianowych w składzie: Stanisław Gontarek, Kazimierz Klęk, Ferdynand Niśkiewicz, Maciej Szczawnicki. W 1966 roku zakończono technologicznie I etap budowy, była już kompletna rafineria z pogłębionym przerobem ropy, z bardziej efektywnym jej wykorzystaniem, Szczególnie ważnym obiektem był Kraking Katalityczny, zwiększający wydajność benzyn z ropy naftowej, dzięki przetworzeniu w bardziej wartościowe produkty ciężkich olejów destylatów próżniowych. Michał Sztandera kierował tu zespołem mistrzów zmianowych, który stanowili Ryszard Cygan, Wojciech Swinarski, Michał Mocki, Jacek Molenda. Komorowe Koksowanie, także zwiększające uzysk wartościowych produktów z ropy, uruchamiali m.in. mistrzowie Władysław Wawak, Antoni Lisiewicz, Wiesław Żylik. Na Bloku Olejowym (w nowej strukturze wydziałowej) rozpoczęli pracę jako kierownicy oddziałów: Furfurolu – Stanisław Mańka, Odparafinowania ABT – Eugeniusz Korsak, później w firmie jeden z głównych projektantów jej rozwoju, Hydrorafinacji Olejów Smarowych – Jan Sarnecki. Kierownikiem Wydziału Olejowego był Ferdynand Niśkiewicz.

Równocześnie z rozbudową zmieniała się także organizacja zarządzania przedsiębiorstwem. Dawny Pion Dyrektora Technicznego został powiększony o zakres nowych obowiązków. W związku z tym powołano Zastępcę Dyrektora ds. Produkcji Wiesława Kołsuta oraz Zastępcę Dyrektora ds. Technicznych Mariana Kałkusa (po odejściu z firmy Jakuba Tomaszewicza). Zespół dyrekcyjny pod kierunkiem Pawła Nowaka stanowili wówczas czuwający nad rozbudową: Zastępca Dyrektora ds. Inwestycji Henryk Kozdrowicz, spełniający funkcje handlowe, ekonomiczne, administracyjne i socjalne, Zastępcy Dyrektora Zdzisław Nycz i Bolesław Witkowski oraz Główny Księgowy Czesław Jankiewicz, który przez dwadzieścia lat niezmiernie pozostawał na tym stanowisku. Dużymi jednostkami organizacyjnymi były zakłady produkcji podstawowej rafineryjnej i petrochemicznej oraz pomocnicze: energetyczny z kierownikiem Tadeuszem Sokołowskim, ekspedycji Kolejowej z Maciejem Górzyńskim i budowy aparatury chemicznej ze Zdzisławem Gawrzakiem. Nowa organizacja wymagała powołania nowych ludzi na odpowiedzialne stanowiska: Głównego Mechanika – Andrzeja Dankowskiego oraz jego zastępcę Zdzisława Gawrzaka. Obaj doskonale sprawdzili się w utrzymaniu na ruchu nowych instalacji oraz w rozwoju podległych im służb.

W 1968 roku Władysław Wawak kierował pracą pierwszej instalacji petrochemicznej Wytwórni Fenolu i Acetonu, a kierownikami poszczególnych oddziałów byli: Alkilacji – Roman Czerniewski, Utleniania - Stanisław Gralak, a Destylacji – Andrzej Chodor.

W następnych latach 1970-1974 weszły do ruchu kolejne instalacje petrochemiczne: obiekty Olefin I, Butadienu I, Tlenku Etylenu i Glikolu I, Polietylenu I. W rafinerii uruchomiona została Ekstrakcja Aromatów i Dealkilacji Toluenu. Ponadto w tym czasie uruchomiono m.in. liczne inwestycje energetyczne, wodno-ściekowe. Zaangażowanie wyspecjalizowanej kadry w latach siedemdziesiątych XX wieku umożliwiło dalsze zwiększanie przerobu ropy poprzez oddanie do eksploatacji DRW III i IV, Reformingu III i IV, HON III, Clausa III, Oksydacji Asfaltów IV i V, Krakingu Katalitycznego II oraz licznych obiektów w strefie ochronnej i w mieście. Na uwagę zasługuje także wybudowanie drugiej nitki rurociągu „Przyjaźń” – rurociągu pomorskiego oraz rurociągów produktowych.

Zakres produkcji i schemat technologiczny MZRiP należał do rzadko stosowanego w świecie połączenia dwóch najważniejszych gałęzi przemysłu naftowego czyli części rafineryjnej i petrochemicznej. Technika wprowadzana do kompleksu rafineryjno-petrochemicznego w Płocku stanowiła nowość i w związku z tym nie zawsze była posłuszna. Tylko praca zespołowa pozwalająca na wspólny wysiłek intelektualny wykwalifikowanej i zaangażowanej kadry, dawała oczekiwane efekty poprzez opanowanie kapryśnej techniki. „Pierwszy Stripping Wód Kwaśnych – w ostatnich latach powszechnie stosowanych instalacji przy Krakingu Katalitycznym, Hydrokrakingu, Hydroodsiarczaniu trzeba było „wymyśleć”, aby naprawić błąd projektowy na pierwszej włoskiej instalacji Hydroodsiarczania w Płocku, kiedy to wody spuszczane do kanalizacji zatruwały siarkowodorem otoczenie i pracujących tam ludzi”.

O powszechnym nurcie innowacji świadczyły proponowane każdego roku setki nowych, lepszych rozwiązań spraw drobnych i wielkich. Wprowadzono wiele innowacji, modernizacji i intensyfikacji instalacji, a ważniejsze dotyczyły zwiększenia przerobu ropy na DRW, adoptowania jako DRW V instalacji Komorowego Koksowania, intensyfikacji HON, produkcji asfaltów, Bloku

99

Olejowego, modernizacji Reformingów przez zmiany katalizatorów i ciśnienia oraz innowacji na licznych instalacjach petrochemicznych Fenolu, Butadienu, Polietylenu, Olefin i Aromatów.

Z zalążków komórek Zakładowego Laboratorium Badawczego, Biura Konstrukcyjnego, Zakładu Projektowo-Badawczego i płockiego oddziału Biura Projektów Przemysłu Naftowego w Krakowie powstało 1 października 1972 roku Zakładowe Biuro Projektów, do którego należało pełnienie funkcji biura kierującego rozbudową i modernizacją MZRiP oraz koordynatora dokumentacji technicznej opracowywanej przez inne jednostki projektowe. Ponadto do jego zadań należało: opracowywanie założeń techniczno-ekonomicznych inwestycji, projektów technicznych, projektów wielobranżowych w zakresie modernizacji, intensyfikacji i rekonstrukcji istniejących obiektów; pełnienie nadzoru autorskiego i inwestorskiego ( pod koniec lat 80. ubiegłego wieku zadanie to przeniesiono do inwestycji); opiniowanie ofert i kontraktów; wykonywanie projektów wielobranżowych dla potrzeb remontowych oraz opracowywanie dokumentacji aparatury chemicznej.

Kierownikami ZBP do 1998 roku byli: Andrzej Rumianek, Antoni Różycki, Czesław Żuchowski, Mirosław, Zawadzki, Eugeniusz Korsak, Witold Wałęsa i Dariusz Nowaliński, a jego zastępcami – Maciej Czajkowski, Romuald Truszczyński i Tomasz Sieradzki. Do grona szczególnie zasłużonych projektantów zaliczono: Adama Gawła, Janusza Trzaskę, Mariana Raniowskiego, Stanisława Urzędowskiego, Jana Szpernala, Wiesława Stańko, Leona Markowskiego, Danutę Bartkowską-Praxmajer, Marzenę Dzwonkowską, Krystynę Korsak, Stanisława Mendralę, Jadwigę Wilgocką, Jadwigę Wilewską, Bohdana Prośniewskiego, Bogdana Filipczuka, Bogumiła Trębalę, Władysława Skalnego, Lecha Ziółkowskiego i Jana Żółtowskiego.

Następnie w oparciu o kadrę Zakładowego Biura Projektów, w styczniu 1972 roku rozpoczął samodzielną działalność Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Rafineryjnego w Płocku jako bezpośrednie zaplecze badawcze Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych. Zajmował się m.in. badaniami postlicencyjnymi i modernizacją procesów rafineryjnych i petrochemicznych, opracowywaniem nowych procesów przerobu półproduktów, gospodarką wodnościekową, ochroną antykorozyjną i ochroną środowiska. Olbrzymim osiągnięciem Ośrodka była produkcja największej generacji inhibitorów korozji i pakietu dodatków uszlachetniających do wody obiegowej i ścieków. Do głównych zadań zrealizowanych wspólnie z Petrochemią Płock S.A. zaliczono m.in. modernizację Krakingu Katalitycznego i instalacji Reformingów, udoskonalenie procesów krakowania na Krakingu katalitycznymi i instalacji eteru metylo-tert-butylowego, intensyfikowanie zdolności przetwórczych II i III jednostki Hydroodsiarczania Olejów, wdrożenie projektu komponowania wsadu na HON w celu maksymalnego wykorzystania zdolności odsiarczających, wybudowanie nowoczesnych instalacji HON V, opracowanie kompleksowej technologii zabezpieczenia instalacji rafineryjnych przed korozją, wdrożenie pierwszej technologii inhibitowej układów wodnych oraz odwodnienie oleju napędowego. Kolejno dyrektorami OBR PR byli: Czesław Kajdas, Ferdynand Niśkiewicz, Kazimierz Frączek, Stanisław Mańka, a zastępcami m.in. Ludwik Chrapkowski, Tadeusz Wojdała i Mieczysław Stegenta.

Do 1980 roku Dyrektorami Naczelnymi MZRiP byli: Andrzej Woroniecki (1968-1972), Henryk Dyrda (1972-1973), Włodzimierz Kotowski (1973-1976), Kazimierz Klęk (1976-1980). Wraz z rozwojem płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego, następowało wprowadzanie skomplikowanych procesów produkcji oraz nowoczesnego zarządzania i funkcjonowania przedsiębiorstwa. Na stanowiska dyrektorów często awansowali młodzi inżynierowie. Rozpoczynając od stanowiska mistrza za produkcję odpowiadali po Wiesławie Kołsucie: Mieczysław Stegenta, Fryderyk Koźbiał, Czesław Dolasiński, Henryk Kolbicz, Władysław Wawak. Dyrektorami Technicznymi byli Fryderyk Koźbiał i Czesław Dolasiński, a Andrzej Dankowski funkcję tę sprawował praktycznie przez dwadzieścia lat do 1990 roku (nazwa stanowiska w początkowym okresie była nieco inna ale branża i specyfika taka sama).

Inwestycje i rozwój firmy to domena, którą od początku zajmował się Henryk Kozdrowicz, a potem Janusz Trzaska i przez` siedemnaście lat do 1990 roku Włodzimierz Derecki. Handlowym Dyrektorem był do 1990 roku Zdzisław Nycz, który ponad 23 lata sprawował funkcje dyrektorskie. Za pion ekonomiczny odpowiadał Bolesław Witkowski, a później Władysław Karkoszka, za sprawy pracownicze, administracyjne i socjalne – Maciej Górzyński, a następnie Jerzy Galaszewski.

100

Przez prawie dwadzieścia lat obowiązywała struktura zakładowa a kierownikami poszczególnych zakładów byli m.in. : Zakładu Przerobu Ropy (Destylacji) – Henryk Kolbicz, Zakładu Procesów Katalitycznych – Ferdynand Niśkiewicz, Zakładu Syntezy Monomerów – Władysław Wawak, Zakładu Etylenopochodnych – Mieczysław Kozłowski. Krzysztof Sapierzyński w Zakładzie Remontowym, a Zenon Bednarek, Władysław Skalny, Przemysław Turowski, Tadeusz Nowakowski, Kazimierz Paluch pełnili równie odpowiedzialne funkcje kierownicze w sferze gospodarki mediami energetycznymi. Stanowisko Głównego Technologa po Kazimierzu Wawszczaku zajmował Wojciech Zieleniewski, Głównego Elektryka – Roman Fritz a Głównego Automatyka – Bogdan Czupryński. Głównym Energetykiem był Zygmunt Lipiński, Głównym Inżynierem do Spraw Utrzymania Ruchu – Józef Kwarciński, Głównym Inżynierem Bezpieczeństwa Technicznego – Stanisław Gralak, a laboratoriami kierowali m.in. Krystyna Derecka, Janina Hulisz oraz Mieczysław Władyniak jako kierownik Laboratorium Kontroli Technicznej.

W latach 1979-1983 nastąpił rozruch kompleksu instalacji Olefin II, Polietylenu II, instalacji Tlenku Etylenu i Glikolu II. Ponadto wybudowano zbiorniki magazynowe gazów, w tym skroplonego etylenu oraz rurociąg etylenu do Włocławka. Z kompleksu instalacji Olefin II, który porównywano do chemicznej „Huty Katowice”, najszybciej bo 18 września 1979 roku, uruchomiono Butadien II, a ogromnym światowym sukcesem, był rozruch samej Wytwórni Olefin, który został zakończony już po około tygodniu, dzięki innowacyjnym rozwiązaniom grupy technologów, uzyskaniem etylenu najwyższej jakości. Kierownikiem tej instalacji był Konrad Jaskóła, który tu rozpoczął swą błyskotliwą karierę w firmie. Już 15 listopada 1982 roku został zastępcą dyrektora naczelnego MZRiP ds. produkcji petrochemicznej, w 1992 roku został dyrektorem naczelnym, a następnie od 1 lipca 1993 roku do 16 kwietnia 1999 roku był prezesem Zarządu Petrochemii Płock S.A.

W latach 1980-1992 dyrektorami naczelnymi Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych byli kolejno: Władysław Wawak (1980-1981), Kazimierz Klęk po raz drugi (1981-1982), Czesław Dolasiński (1982-1992). Należy podkreślić, iż znakomita kariera Władysława Wawaka w firmie i w Nafcie Polskiej S.A. na dyrektorskich stanowiskach trwała dłużej niż ćwierć wieku. Kazimierz Klęk w firmie i poza nią, jako menadżer, dyplomata i minister odznaczył się wyjątkowo bogatą w różnorodne dokonania karierą. Czesław Dolasiński przez prawie dwadzieścia lat był w firmie dyrektorem, z tego najdłużej ze wszystkich Dyrektorów Naczelnych (Generalnych) w najtrudniejszym czasie i m.in. dzięki niezwykłym zaletom spokoju i szacunku dla ludzi piastował to bardzo odpowiedzialne stanowisko. Henryk Kolbicz przez około siedemnaście lat był Dyrektorem Produkcji Rafineryjnej. Antoni Lisiewicz po krótkim okresie pełnienia funkcji Dyrektora odpowiedzialnego za produkcję petrochemiczną kontynuował karierę jako Naczelny Zakładów Azotowych we Włocławku. Podobny los spotkał Andrzeja Woronieckiego i Ferdynanda Niśkiewicza, którzy byli Dyrektorami Naczelnymi w Rafinerii Gdańskiej, Ośrodkiem Badawczo Rozwojowym Przemysłu Rafineryjnego w Płocku kierowali Czesław Kajdas, Ferdynand Niśkiewicz, a potem Stanisław Mańka i Kazimierz Frączek. W ten sposób okazało się, że MZRiP dzięki nowoczesnej technice i oferowanemu doświadczeniu, były w stanie wyszkolić wiele zdolnych kadr również dla innych zakładów i instytucji. Pod koniec lat osiemdziesiątych minionego wieku w gronie dyrekcyjnym płockiej firmy pojawił się Jan Szypryt jako Główny Księgowy, a następnie Dyrektor Ekonomiczno-Finansowy.

Po zmianach ustrojowych w 1989 roku, zaszły w państwie polskim bardzo znaczące przemiany w polityce gospodarczej i społecznej, które wpłynęły także na zmiany w zarządzaniu MZRiP na wszystkich szczeblach. Powołany został nowy skład zespołu dyrekcyjnego, który obdarzony został dużym zaufaniem społecznym. W 1990 roku w ekipie zarządzającej pojawili się: Kazimierz Kużaj, Józef Dolman i Aleksander Puchowicz. W 1992 roku po raz pierwszy w drodze konkursu wyłoniono na stanowisko Dyrektora Naczelnego Konrada Jaskółę. Transformacja dotychczasowego przedsiębiorstwa produkcyjnego na firmę ukierunkowaną rynkowo wymagała przeprowadzenia wielu zmian na stanowiskach dyrektorów. Odpowiedzialne stanowiska obejmowali wówczas Marek Mroczkowski, Mirosław Tyburski, Mieczysław Mierzejewski, Ryszard Siemion, Stanisław Mańka, Adam Dyląg, Czesław Bugaj, Grzegorz Szkopek. Następnie po przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego MZRiP w spółkę akcyjną Skarbu Państwa większość z tych osób weszła w skład Zarządu Petrochemii Płock S.A.

Przeprowadzenie wielkiego programu modernizacji bazy produkcyjnej w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia nie byłoby tak udane, gdyby nie dyrektor części rafineryjnej –

101

Tadeusz Stokłosa oraz dyrektor części petrochemicznej Marek Sęp. W 1997 roku uruchomiono instalacje Hydrokrakingu Destylatorów Próżniowych, Wytwórnię Wodoru i instalację Odzysku Wodoru oraz Clausa VII i VIII; w 1999 roku – instalację Hydroodsiarczania Gudronu (HOG), DRW VI; a w następnym 2000 roku – instalacje Reformingu VI, HON VI, Izomeryzację Frakcji C5 – C6. W części petrochemicznej zbudowano w 1996 roku instalacje do produkcji folii polipropylenowej tj. Wytwórnię Folii Polipropylenowej (BOPPF), zintensyfikowano Olefiny II i Hydrokraking, wyposażając większość instalacji w nowoczesne sterowanie komputerowe oraz powszechnie wprowadzono komputeryzację. W ten sposób, dzięki sukcesywnej budowie kolejnych nowoczesnych instalacji możliwa była stopniowa likwidacja zużytych technicznie instalacji. Adaptacja tego całego ogromu nowej techniki do trudnej produkcyjnej praktyki możliwa była dzięki zaangażowaniu wyspecjalizowanej kadry inżynierów i techników. Wyjątkowo rzadko, nawet w największych w świecie koncernach, posiadających dziesiątki rafinerii, zdarza się taki niezwykle intensywny czas zupełnie nowych zdarzeń, jak to miało miejsce w przypadku płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego.

W płockim kompleksie rafineryjnym i petrochemicznym, tak jak w każdej nowocześnie zarządzanej firmie dążącej do sukcesu finansowego, na pierwszym, planie zawsze była troska o pracowników. Stwarzanie szans dalszego rozwoju zawodowego sprawiały, ze pracownicy chętnie angażowali się w rozwój firmy i własny (64% wyrażało chęć udziału w szkoleniach). Szczególnie w procesie restrukturyzacji przygotowano wiele różnorodnych pakietów szkoleń, które dawały pracownikom możliwość rozwoju osobistego, awansu oraz zapewniały poczucie bezpieczeństwa zawodowego i pewność zatrudnienia. Szkolenia sprzyjały integracji załogi, lepszym stosunkom międzyludzkim oraz wydajności pracy. Poziom wykształcenia podnoszono na kursach, warsztatach i zajęciach prowadzonych metodą wykładu z zastosowaniem metod aktywnych, takich jak trening umiejętności i dyskusje. Tylko do połowy 1996 roku przeszkolono łącznie ponad 300 osób w 12 grupach, w tym pięćdziesięciu mistrzów otrzymało dyplomy ukończenie Studium Menedżerskiego I stopnia przeprowadzonego przez Gdańską Fundację Kształcenia Menedżerów. Roczne Podyplomowe Studium Zarządzania dla Sektora Naftowego 15 listopada 1997 roku rozpoczęło 25 słuchaczy. W związku z przeprowadzaną restrukturyzacją Zespół ds. Szkolenia Działu Kadr Petrochemii Płock S.A. od 1998 roku realizował systematycznie nowe szkolenia. W Szkole Wyższej im. Pawła Włodkowica uruchomiono drugą edycję Podyplomowego Studium o kierunku Zarządzanie i Marketing (25 osób), piątą edycję Studium Zarządzania Finansami dla Sektora Naftowego, prowadzone przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie (25 osób), Kontynuowano kurs dla samodzielnych księgowych bilansistów (28 osób), w ośmiu grupach kursy języka angielskiego (w fazie jesiennej dla 130 pracowników), w fazie zimowej także w ośmiu grupach dla 129 osób. Systematycznie prowadzone były kursy komputerowe w zakresie: obsługi systemu Windows 95, zintegrowanego systemu zarządzania SAP-R3, systemu sterowania produkcją DCS, systemu Trick. Poza szkoleniami, które odbywały się w siedzibie firmy, pracownicy byli wysyłani na specjalistyczne szkolenia do innych ośrodków szkoleniowych, w tym także za granicę do Japonii i we Włoszech.

Aktywność byłych pracowników MZRiP, Petrochemii Płock S.A. i PKN ORLEN S.A realizowana była w latach 1982-2000 przede wszystkim w ramach działalności Klubu Seniora zrzeszającego emerytów i rencistów płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego. Wyjątkowy charakter tego stowarzyszenia umożliwia przeżycie starości w kręgu przyjaciół, wzajemnej życzliwości i w poczuciu stabilizacji. Zawarte w nim przyjaźnie nawiązywały do wspólnej przeszłości zawodowej, kiedy wszyscy byli młodzi, zdrowi i bardzo zaangażowani w budowę i rozwój Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych. Te „klubowe” przyjaźnie były sposobem na bezradność, niesprawność i często samotność.

Tradycją Klubu stały się rokroczne obchody Dnia Seniora z udziałem około 600 rencistów i emerytów, którzy spotykali się z przedstawicielami Zarządu i kierownictwa firmy. Przygotowywane były przez pracowników Domu Technika i Petro-Klubu wspólnie z przedstawicielami Rady Klubu Seniora. Podczas tych spotkań była możliwość poinformowania emerytów i rencistów o zakresie funkcjonowaniu firmy zaliczanej obecnie do największych obiektów w Europie. Spotkania te pozwalały na utrwalanie więzi z zakładem, w którym spędzili swoje najlepsze lata dając swoją aktywność, swój intelekt i swoje siły. W ten sposób układały się poprawnie stosunki między aktualnie zarządzającymi firmą a byłymi pracownikami, którzy czuli się związani z zakładem, dla którego tyle

102

zrobili. Podczas części artystycznej prezentowały się zespoły z Domu Technika, m.in. „Petro-Dance”, zespół muzyczny przygrywał do tańca, wykonując dawne piosenki w nowej aranżacji.

Klub Seniora przy MZRiP został powołany z inicjatywy emerytów i rencistów 6 listopada 1982 roku. Zarządzeniem Dyrektora Naczelnego Kazimierza Klęka oraz w oparciu o Regulamin powołano organ społecznie pracujący, tj. Radę Klubu Seniora w składzie: Henryk Kwas, Bronisław Kolasiński, Zygmunt Schoen, Bonifacy Goetzen. Pierwsze Walne Zebranie Klubu odbyło się 16 grudnia 1982 roku, na którym Henryka Kwasa wybrano na przewodniczącego I kadencji Rady Klubu Seniora. Od 16 grudnia 1982 roku Rada Klubu z pomocą członków Klubu zaprowadziła kartotekę obejmującą wszystkich emerytów i rencistów MZRiP. Systematycznie współpracowała w przeprowadzaniu wywiadów środowiskowych, opiniowała podania o bezzwrotne zapomogi, rozdzielała artykuły przydzielone przez Komisję Socjalną MZRiP.

Pierwszą siedzibą klubu płockich seniorów był Klub Relax przy ul. Słowackiego, a następnie Hotel Lipsk przy ul. 3-go Maja 8. Rada Klubu w swojej pracy społecznej opierała się o Regulamin Klubu Seniora systematycznie nowelizowany ze względu na zmieniające się przepisy, Plan Pracy i Preliminarz Wydatków, Uchwały Walnego Zebrania oraz przepisy w zakresie działalności socjalnej w Zakładzie. W latach osiemdziesiątych XX wieku prezesami Rady Klubu zostali wybrani w kolejnych kadencjach: Krystyna Lange, Kazimierz Serek (od 22.02.1989 roku pełniący funkcje honorowego prezesa) oraz Roma Ozimkiewicz. W tym czasie powołany został Zespół muzyczno-wokalny, który prowadził swoją działalność w siedzibie Klubu Seniora w hotelu Lipsk przy ul. 3-go Maja w Płocku. Wybrano trzy komisje: socjalną z przewodniczącym Stanisławem Soleckim, ds. kultury z przewodniczącym Bolesławem Rutkowskim oraz Komisję Kontroli z przewodniczącym Stanisławem Sorko. Przewodniczący organizacji społecznych (OPZZ, „Solidarność”, Koło PZEiR, Koło PTTK i Koło Kombatantów) uczestniczyli w posiedzeniach Rady z równorzędnym głosem w podejmowaniu decyzji dotyczących działalności Klubu, którego siedzibą został Dom Technika przy ul. Wieczorka 41 (obecnie ul. Kazimierza Wielkiego).

Na koniec 1987 roku było 1095 członków. W latach 1991-2000 w ramach Klubu działał Kazimierz Serek jako Prezes Honorowy, który pełnił funkcję Pierwszego Zastępcy Prezesa Urzędującego. W tym czasie wybranymi Prezesami Urzędującymi Rady Klubu zostali: Krystyna Nowalińska, Henryk Kurczewski, Krystyna Serafin, Eleonora Pawlikowska i Florentyna Obrębka. Na dzień 31 stycznia 1991 roku Klub zrzeszał 1344 członków zwyczajnych w tym: 91 dzieci, 133 wdowy po zmarłych pracownikach MZRiP i 17 członków stowarzyszonych. Klub liczył nawet 1736 członków na dzień 16 marca 1995 roku. Na koniec lutego 1996 roku liczył 1585 członków zwyczajnych (byłych pracowników Petrochemii Płock S.A., a ogółem obejmował swoją opieką 1882 członków). Pod koniec IX kadencji Rady Klubu Seniora zarejestrowanych było 2660 członków, w tym 1039 emerytów, 1134 rencistów i 487 wdów.

Uruchomiono Pracownię Krawiecką sfinansowaną przez Związki Branżowe MZRiP. Od 1993 roku przy Klubie działało Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia „Petromedika” dbające o rencistów i emerytów, które reprezentował Ryszard Szerlich. Zespołem Wokalno-Muzycznym Klubu Seniora składającym się z dziewięcioosobowego chóru (Helena Chałam, Gabriela Gostomska, Teresa Huczek, Danuta Jóźwiak, Cecylia Wasilewska, Leokadia Węgrzyn, Edward Gazda, Edward Majchrzak) i pięcioosobowego zespołu (Ryszard Brzeziński, Józef Maciąg, Tadeusz Ostrowski, Roman Sochacki, Irena Świderska) kierował Wiesław Mierzejewski. W posiedzeniach Rady oprócz dotychczasowych przedstawicieli organizacji i związków zawodowych działających w środowisku emerytów i rencistów uczestniczyli z głosem doradczym zastępcy członków Rady oraz impresario Bolesław Rutkowski, który utrzymywał stały kontakt między Radą a zespołami artystycznymi. Siedzibą Klubu Seniora we wrześniu 1991 roku zostały pomieszczenia (Klubu Młodzieżowego - później „Petro-Klubu”) przy ul. Gałczyńskiego 12 w Płocku.

Od lipca 2000 roku liczba członków Klubu Seniora powiększyła się o 57 seniorów z byłej CPN Z-d WARSZAWA. Pierwsze spotkanie z ww. odbyło się 11 stycznia 2001 roku Została wybrana na nim 3-osobowa grupa inicjatywna, która ściśle współpracuje z Radą Klubu Seniora. W marcu 2005 roku Klub Seniora liczył: 3124 osoby, w tym; 2246 członków, 270 wdów, 376 nie zrzeszonych. Zrzeszonych na świadczeniach przedemerytalnych było 96 członków, nie zrzeszonych na świadczeniach przedemerytalnych było 376 osób. W październiku 2002 roku, Rada Klubu Seniora

103

otrzymała w wieczyste użytkowanie domek kempingowy w Lasotkach. Generalny remont wraz z rozbudową wykonali członkowie Rady Klubu w czynie społecznym.

Organizowała zbiorowe wyjazdy na wypoczynek do Ośrodków Wczasowych w Świnoujściu „POSEJDON” i „EMPIK” oraz w Szczawnicy w Pensjonacie „MARIA”. Komisja ds. organizacji imprez wspólnie z kołem PTTK zorganizowała wycieczki turystyczno-krajoznawcze jedno i trzy dniowe, sobotnie, spacery „Poznaj swoje miasto i jego zabytki” oraz wyjazdy do Teatru Muzycznego do Łodzi. Były także zbiorowe wyjazdy na turnusy wczasowe do Świnoujścia, Mielca-Unieścia, Szczawnicy i Krynicy Morskiej. Ponadto organizowano imprezy m.in. ANDRZEJKI, BAL SYLWESTROWY, BIS SYLWESTER, wieczorki taneczne, pikniki, grzybobranie. Powstały nowe koła zainteresowań: koło brydżystów, koło literackie oraz Zespół Wokalny, 16-osobowy, pod kierunkiem Jana Mikosa.

Komisja Socjalna niosła pomoc ludziom chorym, niepełnosprawnym ruchowo oraz osobom o najniższych dochodach. Dostarczała paczki żywnościowe na Święta Bożego Narodzenia, przeprowadzała wywiady środowiskowe, opiniowała podania o zapomogi losowe i wnioski o pożyczki na remonty mieszkań. Komisja Socjalna przynajmniej raz w roku odwiedzała swoich członków w Domach Opieki Społecznej w Górze św. Małgorzaty k/Łęczycy, w Kutnie i w Koszelewie. Komisja Socjalna pomagała ludziom niepełnosprawnym ruchowo w załatwieniu wózka inwalidzkiego, a dla osób o najniższych dochodach – wczasy dziennego pobytu na terenie Pracowniczego Ogrodu Działkowego w Płocku. Od 13 marca 2000 roku do 16 marca 2005 roku funkcje prezesa Rady Klubu Seniora pełniła Florentyna Obrębka (przez dwie kadencje X i XI), prezesem kadencji XII, została Danuta Goszczycka.

6.2. Działalność Oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego w Płocku

W związku z budową MZRiP, już od 1959 roku do Płocka przejeżdżało wielu inżynierów

i techników, których przyciągała perspektywa dużych możliwości działania w najnowocześniejszym polskim zespole fabryk rafineryjnych i petrochemicznych. Byli wśród nich zarówno młodzi pracownicy, jak i posiadający pewne doświadczania w pracy w przemyśle chemicznym, którzy byli członkami Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego. Z ich inicjatywy zaczęto organizować koła, których przybywało w miarę zwiększania się zatrudnienia i zróżnicowania organizacyjnego zakładu. W związku z tym w 1964 roku uchwałą Zarządu Głównego SITPChem postanowiono stworzyć przy MZRiP Oddział Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego. 27 października 1964 roku odbyło się zebranie Delegatów Kół, na którym powołano Oddział i dokonano wyboru pierwszego Zarządu, którego prezesem został Henryk Grossman. Początkowo Oddział liczył 130 członków zgrupowanych w 5 kołach. Podczas obrad Walnego Zgromadzenia Oddziału 22 maja 1968 roku obowiązki prezesa powierzono ponownie H. Grossmanowi. Kolejno prezesami wybranymi na zebraniach sprawozdawczo wyborczych Oddziału byli: w latach 1971-1974 Kazimierz Wawszczak, 1974-1977 Ludwik Chrapkowski, 1977-1981 Ferdynand Niśkiewicz, 1981-1984 Czesław Dolasiński, 1984-2002 (dwie kadencje) Konrad Jaskóła. Od 2002 roku do 2006 roku obowiązki prezesa sprawował Czesław Bugaj.

Działalność Oddziału koncentrowała się na zagadnieniach rozwoju i postępu technicznego w branży rafineryjno-petrochemicznej, które omawiano podczas spotkań szkoleniowo-odczytowych. Przedmiotem zainteresowań na zebraniach kół i posiedzeniach Zarządu Oddziału były plany rozwojowe MZRiP. W ich wyniku opracowano wnioski zmierzające do szybkiego osiągnięcia projektowanych zdolności produkcyjnych i uzyskania większych efektów ekonomicznych uruchamianych instalacji.

W pierwszym piętnastoleciu działalności Oddziału opracowano modernizację gospodarki gazami rafineryjnymi, która została uwzględniona w referacie na V Kongres Techników Polskich. Została zrealizowana przy aktywnym udziale członków SITPChem i uzyskała pierwszą nagrodę na Ogólnopolskim Konkursie Energetycznym w 1974 roku. Oddział współpracował w przygotowywaniu załogi do pracy na nowych instalacjach. Dobre przygotowania owocowały w postaci szybkiego uruchamiania obiektów oraz zmniejszania kosztów ich uruchamiania. Zagadnienia pogłębiania przerobu

104

ropy i oszczędniejszego zużycia jej składników było stałym tematem referatów przedstawianych na konferencjach i zebraniach plenarnych oddziału i poszczególnych kół.

Działalność szkoleniowa w początkowym okresie polegała na współpracy z Działem Kadr i Szkolenia przy organizowaniu i prowadzeniu kursów szkoleniowych dla załogi i na opiece nad stażystami i praktykantami. Przedstawiciele Zarządu brali udział w przeprowadzeniu egzaminów kwalifikacyjnych. Organizowane w tym czasie przez Oddział odczyty miały przede wszystkim charakter szkolenia podstawowego w najszerszym tego słowa znaczeniu. W miarę upływu czasu Oddział rozpoczął organizowanie odczytów i sympozjów (z udziałem gości zagranicznych), których tematem były technologie już stosowane w MZRiP, jak również przewidziane do wdrożenia w przyszłości. Na podkreślenie zasługuje współpraca nawiązana przez odpowiednie umowy podpisane w 1972 roku z organizacjami technicznymi z PCK Schwedt i „Slovnaft” w Bratysławie. Podczas tej współpracy uzyskano nowe doświadczenia zwłaszcza dotyczące eksploatacji urządzeń energetycznych, które zdobywano w czasie corocznych sympozjów organizowanych kolejno w Schwedt, Płocku i Bratysławie. Oddział współpracował również z organizacją techniczną z Węgier. W ramach tej współpracy odbywały się wyjazdy grup specjalistycznych na Węgry i przyjmowano podobne grupy węgierskie w Płocku. Ponadto organizowane były indywidualne wyjazdy celem omówienia interesujących obie strony zagadnień.

W ramach Oddziału realizowano program uzyskiwania stopni specjalizacji zawodowej inżynierów. Działały dwie komisje kwalifikacyjne: elektryczna i energetyczna, które nadawały uprawnienia w zakresie eksploatacji i dozoru urządzeń elektrycznych i energetycznych. Zarząd Oddziału organizował corocznie konkurs na najlepszą pracę dyplomową wykonaną przez absolwentów Politechniki Warszawskiej – Filia w Płocku. Członkowie SITPChem w Konkursie Zarządu Głównego NOT, dotyczącym oszczędności paliw i energii, uzyskali w latach 1981 i 1982 trzy nagrody na szczeblu ogólnokrajowym.

Znaczącym dorobkiem wykazali się członkowie płockiego SITPChem, którzy w ramach Rady Wojewódzkiej NOT w Płocku pełnili odpowiedzialne funkcje; Anna Śmiechowska – przewodnicząca komitetu ds. jakości; Zygmunt Lipiński – przewodniczący komitetu ds. energetyki; Ryszard Kościński – przewodniczący komitetu ds. doskonalenia kadr; Bogdan Czupryński – przewodniczący komisji ds. komputeryzacji. Kilku działaczy płockich aktywnie uczestniczyło w komitetach, komisjach i sekcjach działających przy Zarządzie Głównym SITPChem: Jacek Dąbrowski – w sekcji tworzyw sztucznych; Władysław Skalny – w sekcji ochrony środowiska; Zygmunt Lipiński – sekcji energetycznej; Stanisław Gralak – w komisji bezpieczeństwa technicznego; Jadwiga Gralak – w komisji ds. odznaczeń. Natomiast Konrad Jaskóła został wiceprezesem Zarządu Głównego SITPChem i równocześnie wiceprezesem Rady Wojewódzkiej Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT w Płocku.

Członkowie SITPChem czynnie uczestniczyli w obchodach 25-lecia MZRiP. W maju 1985 roku Zarząd Oddziału zorganizował ogólnokrajową konferencję naukową na temat Postęp techniczny w 25-leciu MZRiP, której celem było ustalenie poziomu stosowanych w MZRiP technologii, informacje o przewidywanym rozwoju zakładu, informacje o dokonanych w nim usprawnieniach oraz prezentacja jego potrzeb w zakresie prac badawczych i projektowych umożliwiających doskonalenie technologii i realizacje dalszego rozwoju przedsiębiorstwa.

We wrześniu 1985 roku Oddział SITPChem był organizatorem w Płocku obchodów Dnia Energetyka Resortu Chemii. Zorganizowano wówczas konferencję naukowo-techniczną z udziałem przedstawicieli: MPChiL, Głównego Inspektoratu Gospodarki Paliwowo-Energetycznej, jednostek badawczych i projektowych oraz zaproszonych gości z Bułgarii, Jugosławii, NRD i Węgier w tym przedstawicieli firm zagranicznych, którzy zorganizowali indywidualne wystawy i wygłosili referaty. Stowarzyszenie współpracowało w zorganizowaniu krajowej konferencji na temat Ratownictwo Chemiczne, podczas której zaprezentowano wyniki służb ratownictwa chemicznego resortu. Oddział spełniał ważną rolę w organizowaniu przyszłej kadry, którą przygotowywał do wypełniania zadań zawodowych i społecznych. Był miejscem koleżeńskich spotkań i dyskusji z kadrą kierowniczą MZRiP na tematy gospodarcze i techniczne, związane z prawidłową eksploatacją majątku trwałego, ochrony środowiska oraz w zakresie wdrażania postępu technicznego. Członkowie Stowarzyszenia brali bezpośredni udział w rozwoju MZRiP uczestnicząc w opracowywaniu koncepcji rozwojowych, wykonywaniu prac modernizacyjnych instalacji technologicznych oraz wdrażaniu nowych technologii.

105

Aktywiści Oddziału działali w komitetach i komisjach branżowych Zarządu Głównego oraz Oddziału Wojewódzkiego NOT. Do tradycji należał udział w organizowaniu Dni Techniki Województwa Płockiego, uczestnictwo w konkursach Wybitne osiągnięcia w dziedzinie techniki, Mistrz Techniki Województwa Płockiego. Znaczne było zaangażowanie specjalistów członków SITPChem w pracach Zakładu Usług Technicznych przy OW NOT na rzecz szeregu przedsiębiorstw województwa płockiego. W zakresie propagowania i rozwoju ruchu wynalazczego wśród załogi MZRiP ważną rolę odgrywała współpraca Zarządu Oddziału z Klubem Techniki i Racjonalizacji. Wielu członków pełniło funkcje doradców technicznych. Wspólnie organizowano wystawy osiągnięć postępu technicznego, konkursy wynalazcze i specjalistyczne, wycieczki krajowe i zagraniczne. W ramach działalności wynalazczej i racjonalizatorskiej członkowie Oddziału pracowali przy modernizacji i rekonstrukcji instalacji technologicznych w MZRiP.

Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku zachodzące procesy zmian politycznych, społecznych i gospodarczych na terenie całego kraju sprawiły, że nastąpił gwałtowny spadek zainteresowań członków dalszą działalnością na rzecz stowarzyszenia. Często pojawiało się pytanie „Czy SITPChem Oddział w Płocku może istnieć i rozwijać się w nowym środowisku inżynierów i techników w MZRiP?” Sytuacja ustabilizowała się w 1990 roku podczas XXIV Walnego Zjazdu SITPChem, na którym jego uczestnicy orzekli, iż nie należy burzyć tego co funkcjonuje dobrze, a jedynie doskonalić kształt organizacji i formy pracy. Ostatecznie działalność płockiego stowarzyszenia oparta została na pracy kół zakładowych i ścisłej współpracy z Petrochemią Płock S.A.

Oddział Płocki SITPChem ma znaczący dorobek w organizowaniu odczytów, konferencji i sympozjów związanych z tematyką płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego. Oprócz wielu spotkań o wymiarze lokalnym Oddział był we wrześniu 1994 roku współorganizatorem seminarium o wymiarze ogólnokrajowym „Paliwa 2000”, a w 1995 roku seminarium „Polimery 2000”. Uczestniczył także w zorganizowaniu międzynarodowego seminarium „Asfalty 2000”, które odbyło się w 1996 roku. Petrochemia Płock S.A. i Oddział Płocki SITPChem byli 10 czerwca 1997 roku organizatorami seminarium „Polski przemysł rafineryjny 2000”, na którym referaty wygłosili m.in. Eugeniusz Korsak Petrochemia Płock S.A. na przełomie wieków oraz Aleksander Kaczmarczyk (Instytut Technologii Nafty), Tadeusz Stokłosa (Petrochemia Płock S.A.), Wiesław Żylik (Petrochemia Płock S.A. Benzyna City – luksus czy konieczność? Wspólnie z Polskim Koncernem Naftowym ORLEN S.A. sitpechemowcy z Płocka uczestniczyli 15-16 czerwca 2000 roku w przygotowaniu i przeprowadzeniu seminarium „Paliwa płynne w Polsce – współczesne wyzwania”. Podczas tego spotkania referaty wygłosili Aleksander Puchowicz, Mirosława Cukras Benzyny silnikowe w Polskim Koncernie Naftowym ORLEN S.A. a wymagania Unii Europejskiej, Zbigniew Bieniek Produkcja paliwa lotniczego w Polskim Koncernie Naftowym ORLEN S.A. oraz Ireneusz Bedyk Produkcja olejów napędowych w Polskim Koncernie Naftowym ORLEN S.A.

W wieloletniej pracy Oddziału Płockiego SITPChem szczególnymi osiągnięciami wyróżnili się: Kazimierz Wawszczak, Henryk Grossman, Ludwik Chrapkowski, Maria Dzwonkowska, Czesław Dolasiński, Ferdynand Niśkiewicz, Jadwiga Gralak, Ryszard Miller, Czesław Wesołowski, Antoni Wieczorek, Ryszard Kościński, Konrad Jaskóła, Romuald Truszczyński, Eugeniusz Korsak, Barbara Pacanowska, Waldemar Tuszewski. W latach 1981-1987 nagrodzeni zostali m.in. 3 odznaczeniami państwowymi, 5 Złotymi i Srebrnymi Odznakami Honorowymi NOT, 37 Honorowymi Odznakami SITPChem oraz 2 Złotymi Odznakami Zasłużony Dla Przemysłu Chemicznego. O aktywności Oddziału decydowała praca poszczególnych kół i ich działaczy. Przykładowo na koniec 1986 roku Oddział SITPChem w Płocku liczył 475 członków indywidualnych, którzy funkcjonowali w dwunastu kołach zakładowych, które utworzono m.in. przy Zakładzie Destylacji i Procesów Katalitycznych (1964 rok), Ośrodku Badawczo-Rozwojowym (1964 rok), Zakładzie Remontowym (1970 rok), Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku (1972 rok), Zakładzie Syntezy Monomerów (1974 rok), Głównym Technologu (1974 rok), Głównym Mechaniku (1974 rok), Zakładowym Biurze Projektów (1980 rok), Zakładzie Wodno-Ściekowym (1985 rok). Ponadto powołane zostały Koło Energetyków (1966 rok) i Koło Automatyków (1967 rok).

Oddział Płocki SITPChem pod koniec 1995 roku liczył 314 członków indywidualnych, 3 członków zbiorowych i 9 kół zakładowych.

Płockie środowisko inżynierskie jest znane ze swoich licznych inicjatyw wydawniczych. Tym razem Stowarzyszenie Płockich Naftowców wraz z płockim oddziałem Stowarzyszenia Inżynierów

106

i Techników Przemysłu Chemicznego rozpoczęło wydawanie serii wydawniczej, poświęconej najnowszej historii Płocka, a w szczególności ludziom, których aktywność zawodowa przyczyniła się w istotny sposób do przekształcenia Miasta w potężne „zagłębie rafineryjno-petrochemiczne”… Dokumentowanie najnowszej historii jest ważnym zadaniem naszego pokolenia, aby wiedza o tym, co było w przeszłości pozytywne i godne naśladowania przetrwała próbę czasu.

6.3. Powstanie i działalność Towarzystwa Przyjaciół Petrochemii Płock S.A. (Stowarzyszenie Płockich Naftowców) w latach 1994-2001

W Ciechocinku 2 grudnia 1994 roku, z okazji trzydziestolecia uruchomienia produkcji

w kompleksie rafineryjno-petrochemicznym w Płocku z inicjatywy prezesa Zarządu Petrochemii Płock S.A. Konrada Jaskóły odbyło się koleżeńskie spotkanie byłych i aktualnych dyrektorów naczelnych oraz ich zastępców. Zebrani zostali zapoznani z sytuacją Zakładu oraz perspektywami jego rozwoju do 2000 roku. Podczas dyskusji zebrani kładli nacisk na potrzebę popularyzacji osiągnięć i zamierzeń Petrochemii Płock S.A. Na wniosek Kazimierza Klęka postanowiono powołać stowarzyszenie o nazwie Towarzystwo Przyjaciół Petrochemii Płock S.A. Następnie zobowiązano Komitet Założycielski w osobach: Zdzisław Nycz, Władysław Wawak, Jerzy Galaszewski, Czesław Dolasiński, Jan Szypryt do opracowania szczegółowego statutu Stowarzyszenia oraz doprowadzenia do jego rejestracji. Na pierwszą kadencję wybrano Zarząd w składzie: prezes – Zdzisław Nycz, wiceprezes Władysław Wawak, sekretarz Maciej Górzyński, skarbnik Jerzy Galaszewski, członek Czesław Dolasiński oraz Komisję Rewizyjną, której przewodniczącym został Jan Szypryt, a jej członkami – Władysław Karkoszka i Andrzej Dankowski.

Sąd Wojewódzki w Płocku na mocy postanowień z dnia 30 maja 1995 roku zatwierdził Statut Towarzystwa Przyjaciół Petrochemii Płock S.A., a w dniu 28 czerwca 1995 roku zarejestrował w rejestrze stowarzyszeń w dziale A pod numerem Rej. St. 540. Otrzymawszy osobowość prawną rozpoczęło działalność w oparciu o Statut TPPP. Siedzibą Stowarzyszenia i jego władz został Płock, a terenem działalności obszar Rzeczypospolitej Polskiej. Mogło prowadzić działalność poza granicami kraju oraz należeć do krajowych i międzynarodowych organizacji o podobnym zakresie i charakterze działania.

Członkami Stowarzyszenia mogli być obywatele polscy, mieszkający na stałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy pełnili funkcje dyrektorów, członków Zarządu Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych S.A., a także głównych Specjalistów, którzy deklarowali i czynnie uczestniczyli w wysiłku zmierzającym do realizacji celów statutowych Stowarzyszenia. Petrochemia Płock S.A. 25 września 1995 roku wstąpiła w charakterze członka wspierającego do Towarzystwa Przyjaciół Petrochemii Płock S.A. przy czym zobowiązała się do wpłacenia składki na rzecz Stowarzyszenia w 1995 roku w kwocie 10 tys. PLN.

Stowarzyszenie zajmowało się m.in. popularyzowaniem osiągnięć i zamierzeń Petrochemii Płock S.A., propagowaniem inicjatyw zmierzających do powstania wokół kompleksu rafineryjno-petrochemicznego małych przedsiębiorstw pracujących na bazie produktów Petrochemii Płock S.A. i tworzących nowe miejsca pracy, przekazywaniem Zarządowi lub Radzie Nadzorczej opinii i odczuć różnych środowisk na temat wpływu Petrochemii Płock S.A. na życie miasta i województwa. Do istotnych zadań zaliczono także tworzenie i kultywowanie tradycji więzi między byłą a obecną kadrą kierowniczą firmy oraz dbanie o jej dobre imię.

Przygotowywało różnorodne informacje o sukcesach i planach płockich naftowców oraz zamieszczało je w prasie, radio i telewizji. Wspomagając rozwój polskiego przemysłu rafineryjnego i petrochemicznego współpracowało m.in. ze Stowarzyszeniem Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego Oddział przy Petrochemii Płock S.A., Stowarzyszeniem Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazownictwa, Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Przemysłu Rafineryjnego, Płockim Naukowym Kołem Chemików działającym przy Instytucie Chemii Wydziału Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii Politechniki Warszawskiej w Płocku oraz innymi płockimi organizacjami technicznymi.

Pięcioosobowy Zarząd (w składzie: prezes, wiceprezes, sekretarz, skarbnik, członek) kierował działalnością Stowarzyszenia, zarządzał jego majątkiem oraz reprezentował je na zewnątrz. Do zadań trzyosobowej Komisji Rewizyjnej należało przeprowadzanie przynajmniej raz w roku

107

kontroli działalności merytorycznej i finansowej oraz składanie sprawozdań na Walnym Zebraniu i zgłaszanie wniosków o udzielenie absolutorium ustępującemu Zarządowi.

Władze Stowarzyszenia podczas I kadencji (02.12.1994 - 20.06.1998) i II kadencji (20.06.1998 - 15.09.2001) stanowili prezes - Zdzisław Nycz, wiceprezes - Władysław Wawak, sekretarz - Maciej Górzyński, skarbnik - Jerzy Galaszewski, członek Zarządu - Czesław Dolasiński. W Komisji Rewizyjnej I kadencji pracowali przewodniczący - Jan Szypryt, wiceprzewodniczący - Władysław Karkoszka, członek Komisji - Andrzej Dankowski, w II kadencji: przewodniczący - Jan Szypryt, Andrzej Dankowski – wiceprzewodniczący i Henryk Rybak – członek Komisji.

W dniach 15-16 września 2001 roku, podczas III Walnego Zwyczajnego Zgromadzenia Członków w Dębie Polskim, zmieniono dotychczasową nazwę Stowarzyszenia na Stowarzyszenie Płockich Naftowców oraz przyjęto nowy Statut.

Popularyzując osiągnięcia branży naftowej, w tym głównie płockiego kompleksu rafineryjno – petrochemicznego przygotował i wydał wiele publikacji m.in. Petrochemia na poważnie i wesoło. Wspomnienia pracowników, Płock 1998, zespół redakcyjny: Cz. Dolasiński, M. Górzyński (przewodniczący), Z. Nycz, M. Sołtysiak: 40 lat produkcji rafineryjnej i petrochemicznej w Płocku 1964 – 2004, Płock 2004, zespół redakcyjny: A. Dankowski, W. Derecki, M. Górzyński, K. Klęk, S. Gralak, E. Korsak, Z. Nycz, A. Puchowicz, W. Wawak: Z naftą przez pokolenia, Płock 2004, tekst Aleksander Puchowicz: 400 milionów ton ropy w Płocku, Płock 2005, zespół pod redakcją Eugeniusza Korsaka w składzie: A. Puchowicz, G. Goleniowski, J. Krężlewicz, Z. Niecewicz, J. Płaza, R. Siemion, J. Szrajber, P. Turowski, W. Tuszewicki; Stowarzyszenie Płockich Naftowców. Kronika 1995-2005, Płock 2006, zespół redakcyjny: Z. Nycz, W. Wawak, M. Górzyński, W. Derecki; Fenomen petrochemii w Płocku i na świecie, album autorstwa A. Puchowicza, pod redakcją E. Korsaka, Płock 2006. Ponadto w telewizji Szel Sat w 1999 roku ukazał się cykl wywiadów dotyczących historii i perspektyw płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego oraz została wykonana wkładka do ORLEN Ekspresu i Gazety Wyborczej pod tytułem 150 lat polskiego przemysłu naftowego (10.06.2003).

Członkowie wspierający Stowarzyszenia Płockich Naftowców to: PKN ORLEN S.A. oraz spółki z o.o. takie jak: PETRO Mechanika, ORLEN Wir, PETRO Remont. ORLEN Automatyka, PETRO Eltech, ORLEN Projekt, NAFTOREMONT, ORLEN Asfalt, ORLEN Transport i Zakład Budowy Aparatury S.A. w Płocku.

Stowarzyszenie zgromadziło bardzo bogate zbiory archiwalne m.in. albumy ze zdjęciami z lat 1994-1999; 2000-2003; 2003-2005; 2005-2007, zdjęcia DVD z odsłonięcia pomnika Ignacego Łukaszewicza w Płocku, który został odsłonięty 01.06.2007. Kasety video ze Zjazdu TPPP 15.09.2000, Zjazdu SPN 06.06.2004 oraz 10 lat SPN 1995-2005. Ponadto artykuły m.in. 150 lat polskiego przemysłu naftowego. Szkic dziejów od Łukasiewicza do rafinerii w Płocku.– wkładka Stowarzyszenia Płockich Naftowców, ORLEN Ekspres oraz Czterdzieści najważniejszych decyzji lub wydarzeń w 40-letniej historii Petrochemii Płock – wkładka Towarzystwa Przyjaciół Petrochemii Płock S.A., Petro - Echo Nr 50 1999; Dzień Chemika – wkładka Gazeta Wyborcza Mazowsze 06.06.2003. Teczki z dokumentami m.in. (protokoły z posiedzeń zarządu, komisji rewizyjnej, walnego zebrania, deklaracje członkowskie, aktualne listy członków, Statut, korespondencje członków stowarzyszenia, rękopisy, pamiętniki, życiorysy, różne pisma). Kasety DVD VIDEO: Historia polskiej nafty. Petrochemia Płock, Stowarzyszenie Płockich Naftowców 1995-2005. Kasety VIDEO: Sympozjum TPPP, Płock, 7.06.1996; Spotkanie członków TPPP, Srebrna, 24.05.1997; Walne Zebranie TPPP, 20.06.1998; Spotkanie noworoczne TPPP 04.01.1999; Spotkanie członków TPPP w Mierkach 14-16.05.1999; Spotkanie noworoczne, styczeń 2000; Wieczór wspomnień Stowarzyszenia Płockich Naftowców, 05.06.2004, Lucień oraz 10 lecie Stowarzyszenia Płockich Naftowców 29.06.2005.

6.4. Zaangażowanie w tworzenie Płockiego Parku Przemysłowo-Technologicznego

Pomysł budowy Płockiego Parku Przemysłowo-Technologicznego (PPPT) pojawił się na początku lat dziewięćdziesiątych minionego wieku. Zaproponowany został przez Petrochemię

108

Płock S.A., a realizowany był wraz z Miastem Płock w formule partnerstwa publiczno-prawnego. Ideą Parku było zapewnienie perspektyw długofalowego rozwoju gospodarczego opartego na wiedzy i nowoczesnej technologii, co w efekcie miało doprowadzić do powołania w regionie Płocka nowych firm, a tym samym nowych miejsc pracy.

Profil wyjściowy Parku został zdefiniowany przez podstawową działalność płockiego koncernu rafineryjno-petrochemicznego oraz istniejący potencjał naukowo-badawczy w zakresie szeroko pojętej gospodarki związanej z chemią i dziedzinami powiązanymi, jak np. ochrona środowiska, gospodarka odpadami i recykling, logistyka, usługi finansowe i bankowe oraz informatyka i telekomunikacja. Baza surowcowo - produktowa, jaką oferuje Petrochemia Płock S.A. pozwalała na prowadzenie działalności w bardzo różnorodnych branżach przemysłowych. Istniała możliwość lokalizacji na terenie parku firm produkujących komponenty, produkty, półprodukty m.in. w branżach: chemicznej, farmaceutycznej, papierniczej, gumowej, lakierniczej, farbiarskiej, włókienniczej, tworzyw sztucznych i samochodowej.

Dzięki swemu silnemu zaangażowaniu i współpracy Politechnika Warszawska w Płocku uruchomiła Centrum Doskonałości CERED – Redukcja Wpływu Przemysłu Przetwórczego na Środowisko Naturalne, które wraz z PPPT realizować będzie działania z zakresu rozwoju transferu nowoczesnych technologii oraz inkubacji przedsiębiorstw innowacyjnych. Park to przedsięwzięcie łączące potencjał Petrochemii Płock S.A. i Miasta Płocka. Efektem ich wspólnych działań będzie ożywienie gospodarcze i naukowe zarówno Płocka jak i całego regionu. Inwestorzy znajdują w Parku dogodne warunki do prowadzenia działalności rozwojowej, wdrożeniowej i produkcyjnej, zgodnie z najwyższymi standardami światowymi.

Płocki Park Przemysłowo - Technologiczny ma być elementem szerszego programu budowy w Polsce Centralnego Okręgu Wiedzy, Nauki, Edukacji Wysokich Technik i Technologii. W nawiązaniu do tej inicjatywy w profilu Parku planuje się realizować na światowym poziomie badania i rozwój nowoczesnych, perspektywicznych technologii gospodarki opartej na wiedzy, które przyczynią się do sukcesu gospodarczego regionu.

PPPP ma funkcjonować jako zespół trzech ściśle ze sobą powiązanych i współpracujących komponentów takich jak: - park przemysłowy zlokalizowany w obrębie stref wyposażonych w infrastrukturę techniczną,

którego celem jest stwarzanie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej małym, średnim i dużym przedsiębiorcom działającym w branżach określonych przez profil Parku,

- park technologiczny zlokalizowany na terenie wyposażonym w infrastrukturę techniczną i utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami, na którym oferowane są przedsiębiorcom wykorzystującym nowoczesne technologie, usługi w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne,

- park naukowo-badawczy zlokalizowany na terenie znajdującym się w pobliżu uczelni wyższych bądź centrów badawczo-naukowych, którego celem jest tworzenie i wspieranie rozwoju przedsiębiorstw bazujących na zdobyczach nauki oraz ułatwienie transferu technologii z lokalnych ośrodków badawczych akademickich do firm i organizacji operujących w Parku.

Akcjonariuszami PPPT są Miasto Płock (udział 50%) i PKN ORLEN S.A. (udział 50%).

Natomiast Partnerami Projektu Parku są Miasto Płock, PKN ORLEN S.A., Politechnika Warszawska i Basell ORLEN Polyolefins Spółka z o.o.

Grupa Kapitałowa tego Parku to Centrum Edukacji i Centrum Komercjalizacji Technologii. Centrum Edukacji Sp. z o.o. jest placówką szkoleniowo-konsultingową, którą utworzyły Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. oraz Gdańska Fundacja Kształcenia Menadżerów. Zainteresowanym poleca się niezwykle szeroki wachlarz studiów podyplomowych, szkoleń, warsztatów, kursów doskonalenia zawodowego, umożliwiających uzyskanie uprawnień zawodowych oraz kursów językowych na wszystkich poziomach. Specyfikę Centrum stanowi przede wszystkim doświadczenie i profesjonalizm wykładowców oraz możliwość dostosowania przeprowadzanych przez nie do często bardzo wąskospecjalistycznych potrzeb ich klientów. Prowadzi także doradztwo biznesowe, jego eksperci

109

przeprowadzają specjalistyczne ekspertyzy. Ponadto współpracuje z tak renomowanymi uczelniami jak: Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Łódzki, Szkoła Główna Handlowa, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, jak również z firmami branży chemicznej: Fundacja Centrum Prywatyzacji, SLG International Centre, Comartin, ArtArika, GB Resources, Proforma, Inżynieria Personalna oraz z wieloma innymi instytucjami i firmami branży edukacyjnej.

Centrum edukacji w ramach swojej działalności prowadzi szkolenia otwarte, studia podyplomowe, szkoły niepubliczne, Szkołę Języków Obcych (gdzie uczy najpopularniejszych języków świata na wszystkich poziomach zaawansowania: angielskiego, niemieckiego, włoskiego, hiszpańskiego, francuskiego, rosyjskiego, czeskiego, arabskiego oraz organizuje zajęcia konwersacyjne z Native Speakers), Szkołę Nauki Jazdy, wynajem sal, katalog do pobrania, przetargi oraz Zespół Szkół Centrum Edukacji, w skład którego wchodzą: Liceum Ogólnokształcące, Technikum na podbudowie gimnazjum, Technikum dla Dorosłych na podbudowie szkoły zasadniczej, Szkoła Policealna na podbudowie szkoły ponadpodstawowej.

Centrum Komercjalizacji Technologii to spółka działająca w ramach Grupy Kapitałowej PKN ORLEN S.A., której zadaniem jest pozyskiwanie, weryfikacja oraz komercjalizacja projektów od pomysłodawców z kręgu małych i średnich przedsiębiorstw zgłaszanych do realizacji w ramach PPPT. Jest to odpowiedź na potrzebę kompleksowej obsługi projektodawców-innowatorów poszukujących możliwości realizacji swoich pomysłów w Parku. Będąc spółką prawa handlowego ze 100% udziałem PKN ORLEN S.A. jest organizacją „for profit”, która zajmuje się przygotowaniem projektów do wdrożenia poprzez ich analizę technologiczną i ekonomiczną, a po analizie możliwych źródeł finansowania, będzie asystować w jego pozyskiwaniu i dalszej realizacji projektu. Spółka stanowi integralny składnik Parku, jakkolwiek jest od niego niezależna.

Jednym z podstawowych założeń w trakcie określenia polityki finansowania inwestycji PPPT było ubieganie się o możliwie jak najwyższe współfinansowanie projektu z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. W związku z tym Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny Spółka Akcyjna złożył aplikacje w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, działanie 1.3 Sektorowego Programu Operacyjnego – Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm na projekt pod nazwą Pierwszy etap budowy infrastruktury technicznej, materialnej Parku Przemysłowego w Płocku. Konkurs prowadzony za pośrednictwem Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. zakończył się dla PPPT – beneficjenta pomocy finansowej – pełnym sukcesem i uzyskaniem współfinansowania tego projektu z funduszy Unii Europejskiej na kwotę, która łącznie z wkładem jednostki samorządu terytorialnego – Gminy Płock, wyniosła 45 mln zł. (Źródła finansowania projektu: 87,50% = 39.375.000 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 75%, Budżet Państwa 12,5% oraz 12,5%=5.625.000 Budżet Miasta Płocka, akcje podmiotu zarządzającego PPPT S.A.).

Jednym z wymogów w trakcie ubiegania się o dofinansowanie projektu Pierwszy etap budowy infrastruktury technicznej, materialnej Parku Przemysłowego w Płocku był obowiązek ustanowienia podmiotu zarządzającego Parkiem. Dnia 14 lipca 2004 roku powołano podmiot zarządzający strukturą PPPT w formie spółki prawa handlowego pod nazwą Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny Spółka Akcyjna, w której po połowie udziałów objęły: Miasto Płock i PKN ORLEN S.A. W skład Rady Nadzorczej weszli: przewodniczący – D. Formela, wiceprzewodniczący – M. Makowski, członkowie: B. Bednarz, A. Śmiechowska – Więczkowska, a w skład Zarządu: prezes – J.M. Troch, wiceprezes – A. Trojanowski.

Park zajmuje obszar 200 hektarów terenów wokół PKN ORLEN S.A. i podzielony jest na cztery strefy: I – za ul. Długą w kierunku Płocka: część logistyczno-usługowa z obiektami produkcji niechemicznej

(niewielkie firmy lub obiekty o charakterze biurowym, hotelowym lub ekspozycyjnym, nieszkodliwa produkcja);

II – wzdłuż ul. Zglenickiego część techniczno-badawczo-rozwojowa (Ośrodek Badawczo-Rozwojowy ORLENu);

III – między ul. Długą a ul. Łukasiewicza: część produkcyjno-usługowa z obiektami wystawienniczymi (profil produkcji podobny do strefy I);

IV – położona na wschodnich terenach PKN ORLEN S.A.: część przemysłowo-produkcyjna, rezerwa rozwojowa ORLENu (teren przeznaczony na działalność produkcyjną, również szkodliwą).

110

Ideą Parku jest zapewnienie perspektyw długofalowego rozwoju gospodarczego opartego

na wiedzy i nowoczesnej technologii, co w efekcie doprowadzić ma do powstania w rejonie Płocka nowych firm i nowych miejsc pracy. Park będzie stanowił pomost między nauką, a gospodarką nie tylko dzięki koncentracji podmiotów obydwu sfer, ale także dzięki roli inicjatora i organizatora. Władze Miasta Płocka i PKN ORLEN S.A. na mocy podpisanego 2003 roku porozumienia – powołały wspólny zespół projektowy. Prowadzone analizy wskazują, że przedsięwzięcie daje szansę stworzenia w ciągu 25 lat nawet kilkunastu tysięcy nowych miejsc pracy. Projekt budowy Parku pojawił się przed kilkom laty. Prace nabrały tempa w związku ze zbliżającym się wejściem Polski do Unii Europejskiej i wynikającą z tego faktu możliwością wykorzystania funduszy Unijnych. Realizacja projektu w partnerstwie publiczno-prawnym pozwala na lepsze wykorzystanie tej szansy. Podstawowe cele tego przedsięwzięcia to: - zapewnienie trwałego rozwoju gospodarczego i społecznego Miasta Płocka i regionu, - zwiększenie napływu kapitału inwestycyjnego, - tworzenie nowych i trwałych miejsc pracy, podniesienie poziomu życia mieszkańców, - lepsze wykorzystanie potencjału ludzkiego i materialnego oraz podniesienie konkurencyjności

przedsiębiorstw działających w Parku, - współdziałanie w procesie restrukturyzacji Koncernu przez tworzenie w PPPT nowych miejsc

pracy, - rozwój spółek z Grupy Kapitałowej PKN ORLEN S.A.

Filozofią Parku jest działanie na zasadzie „wszystko w jednym miejscu”. Jedno miejsce w sektorze nowoczesnych technologii prowadzi do powstania 5-10 miejsc pracy w sektorach tradycyjnych, a wiedza jest obecnie uważana za najważniejszy czynnik produkcji i sukcesu gospodarczego. Istotnym elementem prowadzącym do sukcesów w biznesie jest zdolność do szybkiego wdrażania i komercjalizacji wyników badań naukowych i innowacji. W ramach działalności PPPT w czerwcu 2004 roku odbyły się międzynarodowe warsztaty badawczo-naukowe – „MARS 2004” w zakresie technik monitoringu, bezpieczeństwa i ratownictwa w systemach wieloagendowych, zorganizowane pod patronatem UNDP, PKN ORLEN S.A. oraz Miasta Płocka.

Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny ma stać się centrum wykorzystania lokalnego potencjału intelektualnego, rozwoju przedsiębiorczości, nowoczesnych technologii oraz zaawansowanych badań naukowych. W ciągu kilkunastu najbliższych lat Park i firmy w nim zlokalizowane mają zatrudnić około 20 tysięcy osób.

111

P O D S U M O W A N I E

Od 1959 roku rozpoczął się na ziemi płockiej proces gwałtownego uprzemysłowienia, który objął cały szereg procesów technicznych, ekonomicznych, społecznych, cywilizacyjnych i kulturowych. Był to także złożony i skomplikowany system wzajemnych zależności i oddziaływań powstających między przemysłem a społeczeństwem. Wspomniany proces posiada najważniejszy, bo ludzki wymiar rozwoju ekonomicznego, wyrażający się w coraz doskonalszych warunkach życia, w coraz wyższym wskaźniku wykształcenia i kultury, w coraz szerszych możliwościach realizacji programu i dążeń życiowych mieszkańców Płocka i regionu płockiego. Wielkość i tempo zachodzących zmian w przemyśle ukazują poniższe dane: Liczba zatrudnionych w przemyśle na 1000 mieszkańców: 1938 rok – 30 mieszkańców; 1947 – 77; 1950 – 109; 1953 – 130; 1960 – 151; 1965 – 188; 1970 – 204; 1973 – 211. Uprzemysłowienie i towarzysząca mu urbanizacja były przyczyną wielu przeobrażeń społecznych i kulturowych, rozwoju instytucji najbardziej związanych z człowiekiem i jego życiową szansą, instytucji związanych z rozwojem i postępem technicznym i ogólnym rozwojem miasta i regionu.

W latach 1961-1973 zorganizowano 41szkół różnego typu. W roku szkolnym 1973/74 łączna liczba szkół wyniosła 75. Na ówczesne warunki ten stan był wysoki. Nastąpił rozwój szkół policealnych. W 1960 roku było ich trzy, ze 235 słuchaczami, to 1974 roku było ich 7 z 728 słuchaczami. Wskaźnik liczby uczniów na 1000 mieszkańców dla Płocka i kraju kształtował się następująco: - uczniowie liceów ogólnokształcących Płocka 12,3 a Polski 9,6 - uczniowie szkół zawodowych Płocka 66,7 a Polski 46,8

Powstały punkty konsultacyjne Politechniki Łódzkiej i Szkoły Głównej Planowania i Statystyki. W roku akademickim 1965/66 obie te instytucje posiadały 203 studentów. Dały one asumpt dla zorganizowania w Płocku w 1967 roku Filii Politechniki Warszawskiej. Niebywale rozwinęły się takie instytucje jak: Muzeum Mazowieckie, Państwowa Szkoła Muzyczna i Teatr Płocki.

MZRiP były współpartnerem w szeregu dokonań o charakterze komunalnym, w zakresie handlu, zdrowia, kultury i innych dziedzin życia gospodarki miejskiej.

Patronowały poczynaniom naukowym Towarzystwa Naukowego Płockiego, korzystając w praktycznych zastosowaniach z wyników badań specjalistycznych sekcji TNP.

Artykuł Dziesięciolecie Płockiej Petrochemii autorstwa Dyrektora Naczelnego MZRiP prof. dr inż. Włodzimierza Kotowskiego przedstawia produkcyjne i pozaprodukcyjne osiągnięcia Zakładów, poświadcza ścisły związek przemysłu z nauką i kulturą, z miastem i regionem oraz wskazuje na pierwszoplanową rolę przemysłu w wielkim i wszechstronnym rozwoju miasta i regionu. Płocki kompleks rafineryjno-petrochemiczny stanowi przykład służby ludziom i ziemi, wśród których się pracuje i żyje Wokół wielkich kompleksów branży naftowej rosną i rozwijają się miejskie aglomeracje. Miastotwórcze znaczenie można udowodnić na licznych zagranicznych przykładach. Podobnie było także w przypadku rafinerii i petrochemii w Płocku, przy czym petrochemia powstała tu po raz pierwszy i jedyny w Polsce.

Generalnym projektantem MZRiP został Kazimierz Kachlik, budową kierował Antoni Rogucki, dyrektorem przyszłej rafinerii był Paweł Nowak, wspomagali go: Jakub Tomaszewicz, Henryk Kozdrowicz, Wiesław Kołsut i wielu innych. 21 grudnia 1964 roku nastąpiło oficjalne otwarcie zakładów, a fachowcy ze starych rafinerii pomagali miejscowym w rozruchu. Kierownictwo sprawował Henryk Kozdrowicz, w zespole uczestniczyli doświadczeni nafciarze: Kazimierz

112

Wawszczak, Józef Pikulski. Na DRW pracami kierował Ludwik Chrapkowski, na Reformingu – Włodzimierz Derecki. Początki petrochemii w Polsce miały miejsce wówczas, gdy w Płocku 25 lutego 1968 roku z propylenu i benzenu uzyskano kumen, fenol i aceton. Dnia 31 grudnia 1969 roku ruszyła piroliza węglowodorów dla uzyskania etylenu, a produkcja etylenu to podstawowe obecnie ogniwo przemysłu petrochemicznego, miara cywilizacyjnego rozwoju.

W latach 1976-1986 podjęto próby konsolidacji rafinerii południowych w Polsce, zakończone niepowodzeniem, ale ujawniły się wówczas ciekawe personalne osobistości, m.in. dyrektorem Czechowic bardzo krótko był dr Zdzisław Tomasik, późniejszy profesor Politechniki Wrocławskiej, przedtem Kazimierz Kachlik był zastępcą dyrektora, dyrektorem po pożarze (1971 rok) został Kazimierz Klęk, który był później dyrektorem w Płocku, ministrem, Dyplomatą. Dyrektorami w Gdańsku i w Płocku byli: Andrzej Woroniecki i Ferdynand Niśkiewicz. Profesor Włodzimierz Kotowski, Władysław Wawak, Czesław Dolasiński, Konrad Jaskóła wpisali się w historię płockiego zakładu.

Rafineria w Płocku już w latach 70. ubiegłego wieku była wyjątkowa, przypominała bardziej amerykański niż europejski model przerobu ropy. Przed uruchomieniem w 1976 roku instalacji FKK II rafineria ta uzyskiwała z ropy około jednej trzeciej oleju opałowego. Również w latach siedemdziesiątych próbowano tu wytwarzać benzynę bezołowiową o liczbie oktanowej 91. Rozwój w Płocku zakończył się na kompleksie Olefin II (1980 rok) i drugiej instalacji tlenku etylenu i glikoli (1983 rok), był to niezwykle udany rozruch instalacji Olefin.

Pierwsze lata III Rzeczypospolitej były wyjątkowo trudne. Od 1989 roku pojawiły się m.in. tzw. zatory płatnicze (opóźnione płatności), wysoki kurs dolara, wysoka inflacja i wysokie oprocentowanie kredytów, protesty zakładowej „Solidarności”. Na rynku detalicznym pojawiły się podmioty zagraniczne i przedsiębiorstwa prywatne. Rafinerie w okresie transformacji ustrojowej musiały zmienić swoje strategie, najogólniej biorąc na prorynkowe podejście ukierunkowane na klienta i zysk. Gdańskie Zakłady Rafineryjne szybko stały się jednoosobową spółką Skarbu Państwa (rodzaj przedsiębiorstwa prywatnego okresu przejściowego), zaczęły samodzielnie prowadzić import ropy i paliw oraz weszły na rynek detaliczny. MZRiP w Płocku weszły w ten sam nurt nieco później z równie udanym sukcesem.

Od chwili powołania przedsiębiorstwa jego kierownictwo i wykwalifikowana kadra decydowali o jego miejscu na mapie gospodarczej kraju. Był bardzo nowoczesnym zakładem i jedynym w polskiej branży rafineryjno-petrochemicznej, na którym wzorowały się inne przedsiębiorstwa branży chemicznej. Płocki kompleks rafineryjno-petrochemiczny zawsze za swój obowiązek uważał dbałość o otoczenie, w którym funkcjonuje. Utrzymywanie równowagi pomiędzy interesem ekonomicznym a wyzwaniami ekologicznymi i społecznymi stanowiło integralną cześć jego strategii. W środowisku spostrzegany był jako dobry sąsiad, mecenas sportu, nauki i kultury. Od wielu lat ekologia była dla niego ważnym atutem konkurencyjności oraz istotnym elementem społecznej odpowiedzialności biznesu. Między innymi dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii wszystkie produkty płockiego kompleksu rafineryjno-petrochemicznego spełniają wymagania jakości i ochrony środowiska obowiązujące w Unii Europejskiej.

PKN ORLEN S.A. jest jednym z wiodących polskich pracodawców przyjaznych ludziom ambitnym i szukającym szans rozwoju. Każdego roku podczas praktyk doświadczenie zdobywają uczniowie i studenci z Polski i zagranicy. Wynikiem wieloletniej działalności na rzecz budowy nowej kultury korporacyjnej Koncernu było przyjęcie „Kodeksu Etycznego PKN ORLEN” (w grudniu 2005 roku) zawierającego najważniejsze zasady i wartości dotyczące kadry zarządzającej firmy i pracowników. Spotkały się one także z aprobatą ze strony klientów firmy, których wzrastające zaufanie do Koncernu przyczynia się do powiększenia jej wartości. Powołanie Rzecznika ds. Etyki (w marcu 2006 roku) stanowiło jeden z elementów programu kultury korporacyjnej, opartej na wartościach PKN ORLEN S.A. obejmującego zarówno procesy biznesowe, jak i relacje społeczne. Szerokie konsultacje wewnętrzne, towarzyszące tworzeniu Kodeksu Etycznego, pobudziły aktywność pracowników, ugruntowały w ich świadomości rolę, jaką spełniają w procesie zmian oraz uświadomiły znacznie ich opinii. O zaangażowaniu pracowników w budowanie nowej jakości społecznej Spółki świadczyło zainteresowanie wyborami Rzecznika ds. Etyki, w których swoje głosy oddało 48 procent zatrudnionych. Duże znaczenie ma możliwość bezpośredniego kontaktu z osobą obdarzoną społecznym zaufaniem, szansa otwartego zgłaszania wszelkich dostrzeżonych nieprawidłowości, dzielenia się obawami i wątpliwościami. Każda zgłaszająca się do Rzecznika osoba

113

ma gwarancje zachowania pełnej dyskrecji i poufności. Rolą Rzecznika jest troska o przestrzeganie Kodeksu Etycznego, ale także gwarantowanie bezpieczeństwa pracowników, wywieranie wpływu na kształtowanie kultury organizacyjnej opartej na przyjętych w Kodeksie Kluczowych Wartościach. Połączenie wizji Spółki z postawą i zachowaniem prezentowanym przez jej pracowników sprawia, że jej wizerunek staje się bardziej wiarygodny, a sama Firma zyskuje akceptacje dla swoich działań.

Firma podjęła działania związane z dostosowaniem aktów korporacyjnych oraz procedur obowiązujących w Spółce, tak aby zapewnić jak najpełniejsze wywiązanie się z przyjętego zobowiązania przestrzegania wszystkich zasad ładu korporacyjnego. W związku z tym zostały odpowiednio zmienione zapisy Statutu Spółki, Regulaminu Walnego Zgromadzenia, Rady Nadzorczej i Zarządu, który podjął m.in. działania mające na celu poprawę kultury korporacyjnej i sposobu komunikacji z uczestnikami rynku kapitałowego. Jako jedna z nielicznych spółek giełdowych chcąc dotrzeć do jak najszerszego kręgu zainteresowanych działalnością Spółki, organizuje internetowe transmisje posiedzeń Walnych Zgromadzeń Spółki, a także wszystkich innych ważnych wydarzeń korporacyjnych. Ponadto jako pierwsza spółka publiczna w Polsce przeprowadziła transmisję internetową Walnego Zgromadzenia, połączoną z możliwością głosowania z wykorzystaniem Internetu. Ponadto systematycznie poszerzana jest możliwość dostępu do informacji na temat Firmy dotyczących m.in. wypracowanych wyników finansowych, stopnia realizacji projektów: strategicznych, inwestycyjnych i akwizycyjnych oraz krótkoterminowych i dalekosiężnych planów rozwoju.

Koncern poszukuje pracowników wyróżniających się bardzo dobrym przygotowaniem merytorycznym, ambitnych i wytrwałych w dążeniu do celu. W Firmie realizowany jest Program Adaptacji, który obejmuje zespół działań przygotowanych głównie z myślą o osobach podejmujących pracę w Koncernie. Jego celem jest przystosowanie osoby rozpoczynającej pracę do nowych warunków, czynności, obowiązków i nowego środowiska. Ponadto program ten obejmuje pracowników przekwalifikowanych oraz osoby zmieniające obszar swojego działania. Ogromne znaczenie przywiązywane jest do rozwoju pracowników, którym proponuje się udział m.in. w Programie rozwoju kompetencji, procesie kompetencji oraz planowaniu rozwoju kompetencji zawodowych, opartych na wartościach Koncernu. Stworzono nowoczesny system zarządzania ścieżkami kariery, który przyczynił się do uzyskania pożądanych zmian kultury organizacyjnej Firmy oraz zwiększenia mobilności kadry.

W celu zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków pracy wprowadzono w PKN ORLEN S.A. System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy oparty na funkcjonującym od wielu lat Kompleksowym Systemie Prewencji. Na bieżąco dostosowywany jest do zmieniających się przepisów państwowych i wewnętrznych zmian organizacyjnych. Wdrożony system w dużym stopniu ogranicza skalę zagrożeń i liczbę wypadków przy pracy. Wszystkie działania z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy mają na celu: - dalszą poprawę stanu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia w Koncernie, - stałe doskonalenie metod rozpoznawania zagrożeń i zapobiegania wypadkom przy pracy, chorobom

zawodowym oraz wypadkom bezurazowym, - wdrażanie ergonomicznych rozwiązań zmniejszających uciążliwości na stanowiskach pracy, - podnoszenie kwalifikacji pracowników oraz promowanie postaw zwiększających ich zaangażowanie

w działaniu na rzecz poprawy warunków pracy, - informowanie załogi i opinii publicznej o polityce Koncernu w zakresie bezpieczeństwa pracy

i ochrony zdrowia oraz jej efektach, - ciągłe doskonalenie Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy w celu zbudowania

systemu gwarantującego ciągłe zmniejszanie negatywnego wpływu środowiska pracy na zdrowie i życie człowieka.

Firma realizuje bogaty program świadczeń socjalnych, którego uczestnikami są pracownicy,

także przebywający na urlopach wychowawczych, emeryci i renciści, osoby przebywające na świadczeniach przedemerytalnych, pracownicy Spółek Grupy Kapitałowej PKN ORLEN S.A., które podpisały z Koncernem Umowę o wspólnej działalności socjalnej, członkowie rodzin pracowników – razem ok. 30800 osób. Firma oferuje różne formy świadczeń, m. in. dofinansowanie

114

wypoczynku, leczenia sanatoryjnego, wypoczynku dzieci i młodzieży, zajęć sportowo-rekreacyjnych, wycieczek turystyczno-krajoznawczych. Wspiera organizacyjnie i finansowo masowe imprezy sportowe oraz okolicznościowe wydarzenia. Udziela także bezpłatnych zapomóg losowych i rzeczowych, zwrotnych pożyczek na cele mieszkaniowe, obdarowuje dzieci świątecznymi paczkami. Firma troszczy się o obecnych pracowników oraz o tych, którzy przepracowali w niej wiele lat. Obecnie orlenowskie środowisko emerytów i rencistów liczy ok. 7 500 osób. Istotną rolę w działaniach na jego rzecz pełni dziewięć Rad Klubu Seniora, które integrują byłych pracowników, niosą pomoc w trudnych sytuacjach życiowych, inicjują i organizują działalność kulturalną i wypoczynkowa oraz informują członków o dostępnych formach pomocy. Firma wspiera organizacyjnie ich działalność statutową, udostępniając pomieszczenia i niezbędny sprzęt administracyjno-biurowy. Ogromną popularnością cieszą się spotkania pracowników obchodzących jubileusze pracy zawodowej, pożegnania osób odchodzących na emeryturę oraz uroczyste urodzinowe jubileusze dla emerytów świętujących 70-, 75-, 80- i 85-lecia.

Firma stara się szybko i skutecznie reagować w sytuacjach kryzysowych. Pracownicy dotknięci przez los otrzymują m.in. pomoc socjalną, medyczną i psychologiczną. Ponadto nie pozostaje obojętna na los ich rodzin, którym zapewnia pomoc finansową, m.in. fundując uczącym się dzieciom stypendia naukowe.

W Płocku PKN ORLEN S.A. współpracuje oraz wspiera działalność takich organizacji: - Klub Honorowych Dawców Krwi, - Klub Żeglarski „Petrochemia”, - Koło Łowieckie „Petroponowa”, - Koło NSZZ „Solidarność” Emerytów i Rencistów przy PKN ORLEN S.A. - MBZZ w Grupie Kapitałowej, Organizacja Oddziałowa przy Klubie Seniora, - Polskie Stowarzyszenie Diabetyków, Oddział przy PKN ORLEN S.A. - Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Oddział Zakładowy, - Polski Związek Niewidomych, Koło Terenowe w Płocku, - Polski Związek Wędkarski, Koło „Wędkarz” - Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Koło Nr 30, - Stowarzyszenie Emerytów i Rencistów „Petrochemik”, - Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, - Stowarzyszenie Płockich Naftowców, - Związek Kombatantów RP i b. Więźniów Politycznych, Koło nr 3 przy PKN ORLEN S.A.

W tych organizacjach pracownicy firmy, emeryci i renciści rozwijają swoje zainteresowania i realizują pasje społecznikowskie.

Dostrzegając los osób poszkodowanych lub pokrzywdzonych, firma oferuje różne formy wsparcia domom opieki i pomocy społecznej, placówkom opiekuńczo-wychowawczym, domom dziecka. Pomaga m.in. w organizacji kiermaszy przedświątecznych, przekazuje paczki choinkowe, organizuje wypoczynek letni, nieodpłatnie udostępnia pomieszczenia na imprezy.

W celu zapewnienia kompleksowej opieki medycznej dla obecnych i byłych pracowników umożliwia im udział w specjalistycznym programie oceny wpływu środowiska pracy na zdrowie pracujących, w tym w programach szczegółowych, m.in. wczesnego wykrywania choroby wieńcowej i jej powikłań, wczesnego wykrycia chorób naczyń obwodowych, wczesnego wykrycia nowotworów układu moczowego oraz wczesnego wykrycia chorób kręgosłupa oraz zachorowań związanych z układem ruchu. Celem tego kompleksowego programu jest wczesne wykrycie zagrożeń związanych z zachorowalnością pracowników firmy. Stworzył on dostęp do doświadczonej kadry naukowej i możliwość korzystania z klinik dysponujących nowoczesnym sprzętem medycznym. Jego uczestnicy mają do dyspozycji zaplecze diagnostyczne, m.in. pracownię diagnostyki laboratoryjnej, tomografii komputerowej, radiologii klasycznej, badań naczyń obwodowych, medycyny nuklearnej, patomorfologii i mikroskopii elektronowej. Corocznie przeprowadzana jest akcja szczepień

115

ochronnych przeciwko grypie. Ponadto pracownicy mają możliwość skorzystania z badania koronograficznego w ramach programu Ratowanie życia w sytuacjach kryzysowych. Dodatkowym efektem realizacji tych programów jest wsparcie służb BHP w coraz skuteczniejszym ograniczaniu szkodliwego wpływu środowiska pracy na zdrowie pracowników.

Święto wszystkich pracowników to Dzień Chemika organizowany zgodnie z tradycją. Główne uroczystości odbywają się w Płocku w pierwszy weekend czerwca każdego roku. Jest także okazją do złożenia podziękowań zasłużonym pracownikom oraz wspólnej zabawy. Orlenada – sportowa rywalizacja biur i działów, służąca integrowaniu pracowników i budowaniu zespołów. Ponadto szeroka oferta zabaw i konkursów sprawiają, że każdy może znaleźć coś atrakcyjnego. Uczestnicy corocznych imprez mogą w atmosferze relaksu i zabawy spędzić czas ze współpracownikami oraz poznać ich rodziny. Wspólna zabawa i towarzyszące obchodom Dnia Chemika atrakcje integrują pracowników i wzmacniają ich więzi z firmą.

Pracownikom proponowane są działania nie tylko wzmacniające ich więzi z firmą, ale także pozwalające na rozwijanie pozazawodowych pasji. W związku z tym pracownicy Koncernu mogą wykazać się swoimi umiejętnościami sportowymi podczas takich imprez jak: - Mistrzostwa Polski w Piłce Nożnej Grupy ORLEN, - Ogólnopolski Turniej Tenisa Stołowego Grupy ORLEN, - Bieg Chemików, - Amatorski Rajd Samochodowy „Jedź z VERVĄ”, - Europejskie Igrzyska Firmowe.

Zarząd firmy i jego ważny partner społeczny – związki zawodowe dbają, aby prowadzony od kilku lat proces restrukturyzacji, podyktowany przesłankami ekonomicznymi, odbywał się w sposób możliwie najmniej uciążliwy dla pracowników. Działania restrukturyzacyjne zmierzają do zbudowania optymalnej struktury organizacyjnej, a ich planowanym efektem ma być satysfakcjonujący Akcjonariuszy wzrost wartości Firmy. Poprawa organizacji pracy odbywa się poprzez usprawnienie i standaryzację procesów w Koncernie i Grupie Kapitałowej oraz optymalizację kosztów. Od chwili rozpoczęcia procesu restrukturyzacji Zarząd Spółki kładzie nacisk na zgodne z prawem i zasadami sprawiedliwości społecznej rozwiązywanie wszystkich kwestii dotyczących pracowników objętych tymi działaniami. W przypadku zmian struktury organizacyjnej, skutkujących powstaniem nowych stanowisk pracy, przyjęto zasadę, że będą one funkcjonować przy wykorzystaniu dotychczas zatrudnionych pracowników. Każdy zainteresowany może aplikować na stanowisko w nowej strukturze. Pracownikom wyrażającym chęć zmiany miejsca świadczenia pracy Spółka zapewnia pomoc w postaci pakietów takich jak: „Program Dobrowolnych Odejść”, „Pakiet Szkoleniowy”, „Pakiet Relokacyjny” oraz „Pakiet Aktywizacji Zawodowej”. Wszystkim prowadzonym procesom restrukturyzacyjnym towarzyszy szeroko zakrojona kampania komunikacyjna polegająca na dostarczaniu na bieżąco pełnej informacji oraz prowadzeniu dialogu z partnerem społecznym na każdym z etapów realizacji programu. Działania restrukturyzacyjne prowadzone są w warunkach zgody społecznej, z uwzględnieniem m.in. szczególnych uprawnień związków zawodowych.

Odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstwa to także prowadzenie bieżącej działalności opartej na budowaniu trwałych i przejrzystych relacji ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, a zwłaszcza ze związkami zawodowymi (od kilku lat uzwiązkowienie w firmie wynosi około 50%) oraz przedstawicielstwem pracowników, którego rolę pełni Wspólna Reprezentacja Związkowa. W PKN ORLEN S.A. funkcjonują następujące związki zawodowe: - Organizacja Międzyzakładowy NSZZ „Solidarność” Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. - Międzyzakładowy Branżowy Związek Zawodowy w Grupie Kapitałowej PKN ORLEN S.A. - Międzyzakładowy Związek Zawodowy Pracowników Ruchu Ciągłego w Grupie Kapitałowej

Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A. - Komisja Międzyzakładowa Solidarność ’80 Polski Koncern Naftowy, - Komisja Międzyzakładowa Związku Zawodowego Solidarność ’80 Polski Koncern Naftowy,

116

- Związek Zawodowy Kadry Kierowniczej w Grupie Kapitałowej Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A.

- Międzyzakładowy Związek Zawodowy Pracowników Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A. i Grupy Kapitałowej oraz związki zawodowe z siedzibą w Lublinie, Łodzi i Kielcach.

Zastosowanie wielopłaszczyznowego dialogu społecznego w Koncernie jest sukcesywnie

doskonalone. Partnerstwo w dialogu rozumiane jest jako czytelne, przejrzyste i przewidywalne poczynania stron, z poszanowaniem ich racji, w oparciu o najwyższe standardy prawne. Dialog społeczny w ramach zbiorowych stosunków pracy w PKN ORLEN S.A. określony jest przez obligatoryjne formy współpracy, wynikające z ustawowych uprawnień związków zawodowych oraz ukształtowane w Spółce praktyki. Należą do nich przede wszystkim cykliczne spotkania przedstawicieli pracodawcy z liderami organizacji związkowych. Oprócz spraw bieżących, pozostających w kręgu zainteresowań związkowych, wyjaśniane i konsultowane są również kwestie o znaczeniu strategicznym. Bieżąca komunikacja przedstawicieli pracodawcy z liderami organizacji związkowych, konsekwentne włączanie ich w skład gremiów opiniodawczych poszerzają poczucie współodpowiedzialności za Firmę, budują zaufanie i ułatwiają poszukiwanie kompromisu w sytuacjach konfliktowych. Poprzez informacje i konsultacje najważniejszych projektów społeczno-ekonomicznych procesy decyzyjne w Spółce są coraz bardziej przejrzyste, a tym samym zrozumiałe i akceptowalne. Wdrożenie koncepcji zarządzania segmentowego sprawiło, że obowiązujące w Koncernie standardy formalnoprawne i sprawdzone formy komunikacji z partnerami społecznymi zostały rozszerzone na spółki z Grupy Kapitałowej.

PKN ORLEN S.A. szczyci się rozpoznawalną na rynku, bardzo dobrą marką i gronem wiernych klientów. W trosce o zadowolenie klienta oraz w celu zapewnienia produktów wyłącznie najwyższej jakości, Koncern wdrożył „System Zarządzania Jakością”, spełniający międzynarodowe standardy. Po raz pierwszy Firma otrzymała certyfikat Systemu Jakości ISO 9002 dnia 6 sierpnia 1996 roku. Od 30 grudnia 2005 roku posiada certyfikat potwierdzający zgodność Systemu Jakości ISO 9001:2000. „Polityka Jakościowa” jest z roku na rok skuteczniejsza i przynosi widoczne efekty m.in. zmniejsza się ilość stwierdzonych niezgodności z tytułu produktu nie spełniającego wymagań normy. Wprowadzenie systemu przyczyniło się także do stałego wzrostu kwalifikacji pracowników i zwiększenia wydajności pracy, wzmacniając jednocześnie motywację pracowników i zapewniając ich lojalność.

Firma oferując produkty spełniające rygorystyczne wymagania przepisów ochrony środowiska, daje wyraz trosce o otoczenie, w którym działa, oraz odpowiedzialności ekologicznej. W oparciu o takie założenia komponowane są produkty m.in. obecna na stacjach paliw od 2005 roku VERA, która jest nowym paliwem spełniającym rygorystyczne wymagania europejskie w zakresie jakości paliw z obniżoną zawartością siarki, które będą obowiązywały na rynku Unii Europejskiej dopiero w 2009 roku (zgodnie z zaleceniami „Światowej Karty Paliw”). Niezależnie od całego systemu badań na drodze od produkcji do zbiornika stacji prowadzone są niezależne kontrole jakości na stacjach paliw (z logo firmy ORLEN, BLISKA, Petrochemia Płock) przynajmniej cztery razy w roku. Prowadzone są przez inspektorów spółki ORLEN Laboratorium. Prowadzone są również dodatkowe kontrole stacji poza ustalonym harmonogramem. Ekipa kontrolna sprawdza stan wszystkich zbiorników i zgodność jakości paliw z normami oraz ocenia czystość urządzeń, przez które paliwo wędruje do pistoletu nalewczego i w końcu do baku samochodu. Firma dążąc do spełnienia oczekiwań swoich klientów indywidualnych i partnerów biznesowych (klientów instytucjonalnych) opracowała programy nagradzające lojalnych klientów. Program VITAY został uruchomiony 14 lutego 2001 roku i przeznaczony jest dla klientów indywidualnych. Każdy z nich otrzymuje kartę VITAY, na której zapisywane są punkty na transakcje na stacji PKN ORLEN S.A., które można wymienić na atrakcyjne prezenty. Od 2000 roku klientom instytucjonalnym oferowane są karty paliwowe dla firm do bezgotówkowego tankowania paliw, towarów i usług na stacjach orlenowskich w programie FLOTA. Wśród klientów tego programu są m.in. korpus NATO i Stowarzyszenie Międzynarodowych Przewoźników Litewskich „LINAVOS SERVISAS”.

Trwałe relacje z otoczeniem Firma buduje współpracując z wieloma stowarzyszeniami i organizacjami zarówno branżowymi, specjalistycznymi, jak i typowo biznesowymi. Poprzez zaangażowanie w nich ma dostęp do bieżących informacji na temat legislacji dotyczącej sektora paliw

117

i sektora chemicznego, zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej oraz do zagranicznych wyników badań i rozwiązań technicznych możliwych do zastosowania w Koncernie. Uczestnictwo w ww. organizacjach sprzyja także integracji kadry inżynieryjno-technicznej PKN ORLEN S.A. z pracownikami sektora naftowego i petrochemicznego w kraju i za granicą. Stwarza także szansę zdobywania nowej wiedzy, jak i dzielenia się zdobytym doświadczeniem z innymi oraz utrzymywania stałych kontaktów ze specjalistami zajmującymi się podobną tematyką poprzez udział w seminariach i konferencjach.

Jako Firma odpowiedzialna społecznie dzięki zaangażowaniu w organizacjach branżowych zajmuje się aspektami związanymi ze zdrowiem, bezpieczeństwem i ochroną środowiska pod kątem problemów związanych z oddziaływaniem produktów przemysłu rafineryjnego i petrochemicznego. Monitoruje oceny ryzyka stosowania substancji chemicznych, ma dostęp do efektów badań naukowych nt. przemysłu rafineryjnego i wpływu produktów naftowych na środowisko naturalne, a także do nowych technologii rafineryjnych i produktów naftowych w tym np. biopaliw czy paliw wodorowych.

Uczestnictwo Firmy w organizacjach specjalistycznych to doskonałe forum wymiany poglądów i okazja do wzmocnienia pozycji Firmy jako odpowiedzialnego partnera biznesowego i odpowiedzialnego pracodawcy. Aktywne uczestnictwo w konsultowaniu i opiniowaniu projektów rządowych i parlamentarnych aktów legislacyjnych.

Działalność dobroczynna postrzegana jest jako wypełnianie potrzeby serca i obowiązku moralnego, który nakazuje dzielenie się z potrzebującymi. Beneficjentami pomocy są organizacje dobroczynne, pozarządowe, instytucje pożytku publicznego, osoby prywatne. Buduje także trwałe, partnerskie kontakty ze społecznościami lokalnymi, podejmując inicjatywy na rzecz podnoszenia jakości życia ich mieszkańców m.in. poprzez wspieranie lokalnych inicjatyw. Powołana przez Firmę w 2001 roku Fundacja „ORLEN Dar Serca” działa w imieniu PKN ORLEN S.A. oraz Spółek Grupy Kapitałowej. Przekazała tylko w ciągu dwóch lat (np. 2005-2006) ponad 700 darowizn na rzecz szpitali, instytucji charytatywnych i pozarządowych, rodzinnych domów dziecka, jednostek straży pożarnej, placówek oświatowych i kulturalnych, klubów sportowych oraz osób indywidualnych.

Wprowadzony program stypendialny przeznaczony został dla dzieci , młodzieży i studentów osiągających dobre wyniki w nauce, a jednocześnie znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. Program Wolontariat Pracowniczy integruje pracowników wokół wartościowych inicjatyw oraz zachęca pracowników do inicjowania i podejmowania wspólnych działań dobroczynnych m.in. o charakterze ekologicznym (sadzenie drzew), charytatywnym (pomoc dzieciom z domów dziecka, zbiórki pieniędzy dla potrzebujących, spotkania świąteczne z rodzinami z rodzinnych domów dziecka, remonty pomieszczeń domów dziecka itp.), społecznym (inicjowanie konkursów plastycznych, wspólna zabawa z dziećmi itp.). Firma wspomaga programy społeczne, a zwłaszcza te w których aktywność i wkład finansowy samorządów lokalnych połączony ze wsparciem Koncernu przynosi korzyści wszystkim uczestnikom przedsięwzięcia. Takie były motywy udziału Koncernu w Funduszach Grantowych, projekcie realizowanym wspólnie przez PNK ORLEN S.A. i samorządy w oparciu o metodologie UNDP – Program Narodów Zjednoczonych ds. rozwoju (Uniled Nations Development Programme). Pierwszy taki projekt rozwoju partnerstwa międzynarodowego został zrealizowany w Płocku. („Forum dla Płocka” – 2002 rok, „Fundusz Grantowy dla Płocka” – 2003 rok)

PKN ORLEN S.A. pamięta o swoich korzeniach i stara się wspierać płocką społeczność. Już po raz dwunasty (w 2006 roku) Koncern był sponsorem Międzynarodowego Turnieju w Tenisie na Wózkach ORLEN Polish Open, którego ideą jest promowanie takich wartości jak: hart ducha, siła, a także zdrowa, przyjacielska rywalizacja – ważnych i cenionych nie tylko w sporcie, ale również w biznesie i życiu codziennym. Potwierdzeniem pozytywnego oddziaływania tej imprezy był udział w niej ponad stu woluntariuszy, którzy udzielili wsparcia organizacyjnego oraz pomocy zawodnikom. Koncern traktuje wsparcie organizacyjne ORLEN Polish Open jako udział w ważnej inicjatywie lokalnej o charakterze prospołecznym. Koncern objął mecenatem obchody XXX rocznicy „Czerwca 1976”. Angażując się w to przedsięwzięcie oddał hołd bohaterskim uczestnikom wydarzeń, które zainicjowane w Płocku, Radomiu i Ursusie, objęły cały kraj, stając się jedną z postaw późniejszych zmian ustrojowych. Koncern włączył się w organizację Nocy Poetów i wystawy „Kazimierz Górski i jego orły” w Urzędzie Miasta Płocka. Dzięki wsparciu Koncernu zorganizowano Piknik Europejski oraz kolejne szkolenia dla samorządowców w ośrodku CIFAL Płock. PKN ORLEN S.A. od lat

118

współpracuje z Politechniką Warszawską, Szkołą Nauk Technicznych i Społecznych w Płocku, m.in. przyznając nagrody i wyróżnienia Prezesa Zarządu studentom i pracownikom naukowym, autorom najlepszych prac dyplomowych i prac badawczo-wdrożeniowych.

Polityka środowiskowa, szczegółowo opracowana i konsekwentnie realizowana od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, jest bardzo ważnym elementem całościowej strategii odpowiedzialności PKN ORLEN S.A. M.in. od 1997 roku Firma uczestniczy w programie „Odpowiedzialność i Troska”, który jest publicznym i dobrowolnym zobowiązaniem się przedsiębiorcy do konsekwentnej poprawy swoich działań w zakresie ochrony środowiska, bezpieczeństwa procesowego oraz ochrony zdrowia pracowników. Koncern wdraża jego główną ideę, którą jest prowadzenie biznesu opartego na solidnych i wiarygodnych podstawach zrównoważonego rozwoju. Celem takiego działania jest osiąganie satysfakcjonujących wyników ekonomicznych połączone z troską o otoczenie społeczne i środowisko naturalne. Firma przywiązuje ogromną wagę do edukacji ekologicznej swoich pracowników. Realizacją bardzo ważnego elementu programu „Odpowiedzialność i Troska” jest także profilaktyka zdrowia pracowników Koncernu i ich rodzin. Realizowane są programy m.in. Zielony Projekt, program restytucji sokoła wędrownego. Inwestycje na rzecz ochrony środowiska obejmują zadania powodujące zmniejszenie uciążliwości realizowanych procesów produkcyjnych, magazynowych i dystrybucyjnych, jak i podwyższania jakości produkowanych paliw. Ponadto nowo wybudowane stacje wyposażono w pełni nowoczesne urządzenia ekologiczne i zabezpieczające środowisko przed przenikaniem zanieczyszczeń. Zakładowa Inspekcja Ekologiczna działająca od 1998 roku monitoruje funkcjonowanie kompleksu rafineryjno-petrochemicznego, reagując natychmiast na skargi i interwencje mieszkańców Płocka. Prowadzona przez PKN ORLEN S.A. polityka środowiskowa ma na celu minimalizację negatywnego wpływu na otoczenie zarówno podczas produkcji, jak i w procesie użytkowania produktów. Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Panorama instalacji rafineryjnych, petrochemicznych i rurociągów w pierwszych latach XXI wieku

119

ZAŁĄCZNIK NR 1

W latach 1959-1992 przedsiębiorstwo państwowe Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne

kierowane było przez następujące ekipy: I ekipa 1959-1967 dyrektor naczelny Paweł Nowak oraz jego zastępcy: Jakub Tomaszewicz, Bolesław Witkowski, Marian Kałkus, Henryk Kozdrowicz, Wiesław Kołsut, Zdzisław Nycz, Czesław Jankiewicz II ekipa 1968-1972 dyrektor naczelny Andrzej Woroniecki oraz zastępcy: Wiesław Kołsut, Mieczysław Stegenta, Marian Kałkus, Fryderyk Koźbiał, Henryk Kozdrowicz, Janusz Trzaska, Bolesław Witkowski, Zdzisław Nycz, Czesław Jankiewicz III ekipa 1972-1973 dyrektor naczelny Henryk Dyrda oraz zastępcy: Marian Kałkus, Fryderyk Koźbiał, Andrzej Dankowski, Janusz Trzaska, Władysław Karkoszka, Bolesław Witkowski, Zdzisław Nycz, Maciej Górzyński, Czesław Jankiewicz IV ekipa 1973-1976 dyrektor naczelny Włodzimierz Kotowski oraz zastępcy: Fryderyk Koźbiał, Czesław Dolasiński, Henryk Kolbicz, Andrzej Dankowski, Janusz Trzaska, Włodzimierz Derecki, Władysław Karkoszka, Zdzisław Nycz, Maciej Górzyński, Czesław Jankiewicz V ekipa 1976-1980 dyrektor naczelny Kazimierz Klęk oraz zastępcy: Czesław Dolasiński, Henryk Kolbicz, Włodzimierz Derecki, Andrzej Dankowski, Władysław Wawak, Władysław Karkoszka, Zdzisław Nycz, Maciej Górzyński, Jerzy Galaszewski, Czesław Jankiewicz VI ekipa 1980-1981 dyrektor naczelny Władysław Wawak oraz zastępcy: Antoni Lisiewicz, Henryk Kolbicz, Włodzimierz Derecki, Andrzej Dankowski, Czesław Dolasiński, Zdzisław Nycz, Władysław Karkoszka, Jerzy Galaszewski, Jan Szypryt VII ekipa 1981-1982 dyrektor naczelny Kazimierz Klęk oraz zastępcy: Czesław Dolasiński, Andrzej Dankowski, Henryk Kolbicz, Włodzimierz Derecki, Antoni Lisiewicz, Władysław Wawak, Władysław Karkoszka, Zdzisław Nycz, Jan Szypryt

120

VIII ekipa 1982-1992 dyrektor naczelny Czesław Dolasiński oraz zastępcy: Andrzej Dankowski, Henryk Kolbicz, Włodzimierz Derecki, Antoni Lisiewicz, Konrad Jaskóła, Aleksander Puchowicz, Kazimierz Kużaj, Zdzisław Nycz, Władysław Wawak, Mirosław Tyburski, Jan Szypryt IX ekipa 1992-1993 dyrektor generalny Konrad Jaskóła oraz zastępcy: Marek Mroczkowski, Ryszard Siemion, Adam Dyląg, Mieczysław Mierzejewski, Grzegorz Szkopek, Czesław Bugaj

121

ZAŁĄCZNIK NR 2

Od 1 lipca 1993 roku po utworzeniu Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych Spółka Akcyjna (skrót)

Petrochemia Płock S.A. zarządzana była przez: Stan na 1993 rok, 1994 rok, 1995 rok i 1996 rok

Konrad Jaskóła generalny dyrektor, prezes zarządu, Czesław Bugaj dyrektor ds. rozwoju, członek zarządu Stanisław Mańka dyrektor ds. handlowych, członek zarządu Mieczysław Mierzejewski dyrektor ds. produkcji, członek zarządu Marek Mroczkowski dyrektor ds. ekonomicznych i finansowych, członek zarządu Ryszard Siemion dyrektor ds. technicznych, członek zarządu Mirosław Tyburski dyrektor ds. pracowniczych, członek zarządu

Stan na 1997 rok i na dzień 31.12.1998 rok do 16.04.1999 roku

Konrad Jaskóła prezes zarządu, generalny dyrektor Marek Mroczkowski wiceprezes zarządu, dyrektor ds. ekonomicznych i finansowych Czesław Bugaj wiceprezes zarządu, dyrektor ds. produkcji Adam Dyląg członek zarządu, dyrektor ds. marketingu Mieczysław Mierzejewski członek zarządu, dyrektor ds. produkcji Ryszard Siemion członek zarządu, dyrektor ds. technicznych Grzegorz Szkopek członek zarządu, dyrektor ds. pracowniczych i restrukturyzacji

Stan od dnia 16.04 do 18 maja 1999 roku Zarząd Petrochemii Płock S.A.

Andrzej Modrzejewski prezes zarządu, generalny dyrektor Marek Mroczkowski wiceprezes zarządu, dyrektor ds. ekonomiczno-finansowych Czesław Bugaj członek zarządu, dyrektor ds. produkcji Władysław Wawak członek zarządu, dyrektor ds. rozwoju i techniki Andrzej Drętkiewicz członek zarządu, dyrektor ds. handlu i logistyki

122

123

ZAŁĄCZNIK NR 3

Zarząd Polskiego Koncernu Naftowego S.A. od 19 maja do 31 grudnia 1999 roku:

Andrzej Modrzejewski prezes zarządu, generalny dyrektor Marek Mroczkowski wiceprezes zarządu, dyrektor ekonomiczno-finansowy Jarosław Tyc wiceprezes zarządu, dyrektor handlu detalicznego (w okresie od 19 maja 1999

roku do 30 lipca 2000 roku pełnił funkcje dyrektora ds. personalnych i restrukturyzacji) Czesław Bugaj członek zarządu, dyrektor produkcji Krzysztof Cetnar członek zarządu, dyrektor ds. planowania i nadzoru właścicielskiego Andrzej Drętkiewicz członek zarządu, dyrektor handlu hurtowego i logistyki Tadeusz Szczerba członek zarządu, dyrektor ds. integracji (w okresie od 19 maja 1999 roku

do 30 kwietnia 2000 roku pełnił funkcję dyrektora handlu detalicznego) Władysław Wawak członek zarządu, dyrektor ds. rozwoju i techniki Wojciech Weiss członek zarządu, dyrektor ds. personalnych i restrukturyzacji (w okresie

od 19 maja 1999 roku do 30 lipca 2000 roku pełnił funkcje dyrektora ds. integracji)

124

125

ZAŁĄCZNIK NR 4

Pracownicy Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku w latach 1969-1992,

którzy otrzymali tytuł ZASŁUŻONY PRACOWNIK PETROCHEMII

1969 rok: Kazimierz Kwiatkowski, Wiesław Bartoszewski, Walerian Dembiński, Tadeusz Stygar,

Bolesław Witkowski, Tadeusz Kilian, Bogdan Łęcki, Janusz Majewski, Marian Raganowicz, Irena Roth

1970 rok: Jan Kalwas, Piotr Sabat, Piotr Kaliszuk, Ludwik Chrapkowski, Józef Pikulski 1971 rok: Władysław Dryndos, Euzebiusz Lizner, Krzysztof Sapieżyński, Kazimierz Zajączkowski,

Stanisław Skorupa 1972 rok: Bogdan Bugaj, Andrzej Mieszczyński, Henryk Pawlata, Antoni Przybylski, Władysław

Wawak, Wojciech Zieleniewski, Kazimierz Bogaczyński, Marian Krupa, Mieczysław Kozłowski, Lech Wiśniewski

1973 rok: Karol Błoch, Jerzy Borniński, Włodzimierz Chmielewski, Stefan Kowalski, Wiesław

Kołodziejski, Stefan Krupnik, Zbigniew Łukianiuk, Andrzej Rumianek, Władysław Skalny, Henryk Dyrda, Ryszard Krupowicz, Kazimierz Wawszczak

1974 rok: Roman Jarzyński, Ryszard Jaworski, Lucjan Kraśniewski, Stanisław Liszka, Tadeusz Motal,

Franciszek Stachów, Marian Zalewski, Andrzej Waszak, Wiesław Żylik, Lucjan Makówka 1975 rok: Henryka Gruszczyńska, Janusz Urbański, Józef Kwarciński, Kazimierz Stefański, Zdzisław

Miszczyk, Jan Lewandowski, Bogdan Łupaczewski, Grażyna Zombirt, Antoni Kwiatkowski, Krystyna Nowalińska, Maria Łubieńska, Jerzy Drobniak, Ryszard Paprocki, Maria Dąbrowska, Teresa Olszewska

1976 rok: Stanisław Dziarnowski, Ryszard Hibner, Janusz Kosiński, Henryk Komorowski, Henryk

Krzanowski, Edward Ostaszewski, Aleksander Orliński, Seweryn Petzel, Czesław Samul, Jadwiga Wicińska, Bronisław Szulc

1977 rok: Janina Chlebińska, Roman Kurpiński, Władysław Królicki, Antoni Lisiewicz, Andrzej

Dankowski, Waldemar Danielik, Czesław Bielawski, Andrzej Majchrzak, Zygmunt Kurbiel, Helena Jagiełło, Jan Budny

126

1978 rok: Marian Chłystek, Edward Jankowski, Andrzej Janiak, Henryk Kolbicz, Ewa Maruszewska, Kazimierz Serek, Józef Tur, Alfreda Wiśniewska, Karol Tadeusz Wróblewski

1979 rok: Maria Dorobek, Mirosława Dziąg, Czesław Gruca, Bronisław Karolak, Henryk

Kurczewski, Wanda Machoń, Stanisław Sorko, Mirosław Zawadzki, Czesław Żuchowski, Marian Zasada

1980 rok: Kazimierz Klęk, Leonard Cellarii, Roman Danowski, Włodzimierz Derecki, Józef Guga,

Tadeusz Kowalski, Jerzy Kwiatkowski, Roman Michalak, Tadeusz Nowakowski, Wojciech Sidwiński, Przemysław Turowski

1981 rok: Henryk Czachorowski, Piotr Gąszewski, Sławomir Giłko, Michał Jasiński, Zygmunt

Jędrzejewski, Stanisław Kapeliński, Janusz Lewandowski, Stanisław Śliwiński, Eugeniusz Sikora, Ryszard Tomasik

1982 rok: Roman Czerniewski, Kazimierz Dymek, Henryk Januszewski, Stanisław Kaszowicz,

Stanisław Krupnik, Jan Mysera, Klemens Muzalewski, Mirosław Rzeszotarski, Kazimierz Sobótka, Tadeusz Sokołowski, Teresa Walczak, Kolumb Wiśniewski

1983 rok: Jan Chlebicki, Ludwik Roman Fritz, Sławomir Jakubowski, Teresa Kordiasz, Danuta

Manecka, Waldemar Rypiński, Tadeusz Stokłosa, Stanisław Turowski, Stefan Wanecki, Jerzy Zygmuntowicz, Andrzej Rościszewski,

1984 rok: Czesław Dolasiński, Wacław Chonchera, Jan Cieśleński, Jan Dembkowski, Adam Dyląg,

Henryk Duda, Franciszek Flak, Antoni Wieczorek, Janina Lorek, Janina Krajewska, Jan Madejczyk, Franciszek Plichta, Marian Dachowski, Marian Tyburski, Jan Ryszard Wasiak, Piotr Wiankowski, Tomasz Stańczyk, Andrzej Dobaczewski, Eugeniusz Lewicki, Damazy Kocięda

1985 rok: Edward Chandoszko, Danuta Dobosz, Marian Domański, Nikodem Gawłowski, Adam

Imiela, Józef Kardaś, Remigiusz Gutkowski, Jerzy Pacałowski, Eleonora Dąbrowska, Zygfryd Płochocki, Stanisław Podkański, Włodzimierz Sołowiński, Mieczysław Stegenta, Bronisław Szatkowski, Grzegorz Szczerbakowski, Kazimierz Tulisiak, Czesław Wesołowski, Kazimierz Włodarczyk, Bogdan Żebrowski, Janusz Stefański, Hanna Wroniecka, Stefan Szkopek, Stanisław Syperek, Jan Zuchle

1986 rok: Jadwiga Gralak, Józef Ujas, Maria Chojnacka, Kazimierz Nałęcz, Janusz Ciepichał,

Henryk Wasik, Wiesław Ciuśniak, Władysław Dziadosz, Henryk Gutmański, Stefan Domiński, Stanisław Mojzes, Józef Harasim

1987 rok: Zdzisław Nycz, Władysław Mikołajczyk, Władysław Smardzewski, Jacek Dąbrowski,

Czesław Roszak, Irena Krynicka, Józef Dobaczewski, Jerzy Stasiak 1988 rok: Wojciech Rumiński, Mirosław Tyburski, Jan Zbigniew Żaglewski, Stanisław Deręgowski,

Stanisław Zdrojewski, Jerzy Stawicki, Ferdynanda Kardas, Józef Sępiak, Marian Głowacki, Tadeusz Majerowski

1989 rok: Andrzej Długosz, Marek Małkowski, Marian Miliński, Eulalia Mierzejewska, Ryszard

Kościński, Andrzej Rola, Jan Sarnecki, Julian Stępień, Marianna Tasarz

127

1990 rok: Józef Adamkiewicz, Jan Borkowski, Mirosław Cichoński, Tadeusz Filipczak, Kazimierz Mielczarski, Kazimierz Mikołajewski, Władysław Nowak, Aleksander Olszewski, Tytus Ochmański, Krzysztof Pawlata, Jerzy Woźniak, Andrzej Zabielski, Lidia Zakrzewska, Stanisław Zaręba

1991 rok: Henryk Bernyś, Jan Gutorski, Tadeusz Jędra, Ryszard Karaszewski, Henryk Lewandowski,

Jerzy Nowaliński, Jerzy Pianowski, Henryk Wiśniewski, Michał Żebrowski, Jan Szypryt 1992 rok: Czesław Bałazy, Jan Henryk Browarski, Wiesława Chmurska, Danuta Drobniak, Adam

Kamiński, Maria Kurkowska, Jan Ladko, Remigiusz Marciniak, Tadeusz Paradowski, Stanisław Szablewski

1993 rok: Ferdynand Bartosik, Jadwiga Kijek, Wojciech Kubera, Henryk Nowak, Roman Rawa, Jan

Szrajber, Karol Sęp, Zenon Tomczyk, Zyta Wołosz, Jerzy Ziembicki 1994 rok: Kazimierz Bień, Stanisław Gralak, Jan Kowalski, Stanisław Pesta, Janina Rutkowska,

Mieczysław Mierzejewski, Tadeusz Grzegorz Sękowski, Jan Warchoł 1995 rok: Franciszek Kalinowski, Mirosław Krokwa, Paweł Krysztofik, Barbara Okońska, Ryszard

Siemion, Jan Stanisław Skrok, Henryk Śliwa, Mieczysław Wielgosz, Marek Zawidzki, Tomasz Złotowski

1996 rok: Zofia Borońska, Elżbieta Cybulska, Klementyna Kruk, Czesław Kruszyński, Tadeusz Kiening,

Józef Korsak, Maria Łupińska, Franciszek Pisarski, Danuta Stefańska, Stanisław Sieradzki, 1997 rok: Waldemar Barcikowski, Czesław Bugaj, Michał Jaźdźyk, Halina Milczyńska, Marian

Ostrowski, Jadwiga Piesz, Zbigniew Romanowski, Bogusław Sławiński, Zygmunt Wachowski, Franciszek Woźniak

1998 rok: Tadeusz Beczak, Czesław Dąbrówka, Zdzisław Kalinowski, Ryszard Kopeć, Eugeniusz

Korsak, Wiesław Kowalczyk, Anna Kurzawa, Jolanta Ners, Grażyna Piotrowska, Aleksandr Puchowicz,

1999 rok: Andrzej Bańkowski, Jan Chwalisz, Józef Dziegielewski, Józef Gajek, Konrad Jaskóła,

Eugenia Jeziorska, Witold Kapela, Stanisław Lasocki, Jadwiga Markowska, Karolina Szuchnik

Wyróżnieni pracownicy PKN ORLEN S.A. w 2000 roku: Janusz Ciepichał, Jerzy Majchrzak,

Stanisław Putek, Anna Lewandowska Romanowska, Janina Gawlik, Gizela Bartoń, Elżbieta Wojtasik, Adam Morawski, Antoni Szal, Wojciech Wachowiak, Irena Bąkowska, Anna Kędra-Kostka, Danuta Kowalska, Ewa Jajkowska, Anna Siwiń, Urszula Breś, Stanisław Jerzak, Zbigniew Masajada, Alicja Kamińska, Barbara Hodbab.

Łącznie w latach 1969-1999 zostało wyróżnionych 337 pracowników płockiego kompleksu

rafineryjno-petrochemicznego, a w 2000 roku 20 osób z Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN Spółka Akcyjna

128

129

WYKAZ ŹRÓDEŁ I LITERATURY

I. ŹRÓDŁA ARCHIWALNE Archiwum Państwowe w Płocku (AP-P), Akta miasta Płocka, sygn. 1035, 1285. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Płocku, sygn. 1285 Spis zdawczo odbiorczy materiałów archiwalnych Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych

i Petrochemicznych w Płocku: 1. Akta dotyczące prywatyzacji MZRiP w Płocku w latach 1991-1993. 2. Uchwała Nr 2/59 Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 5 I 1959 roku w sprawie

lokalizacji w Płocku kombinatu rafineryjno-petrochemicznego. 3. Uchwała Nr 154/60 Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 28 IV 1960 roku w sprawie

założeń budowy Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku. 4. Uchwała Nr 419/60 Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 8 XII 1960 roku w sprawie

zatwierdzenia projektu wstępnego budowy Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych.

5. Uchwała Nr 420/60 Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 8 XII 1960 roku w sprawie inwestycji w Płocku i rejonie Płocka w związku z budową Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych.

6. Uchwała Nr 399/66 Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 20 VIII 1966 roku w sprawie dalszego rozwoju Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych.

7. Uchwała Nr 55/92 z dnia 15 I 1992 roku w sprawie powołania Komisji Konkursowej. 8. Zarządzenie Ministra Przemysłu Chemicznego z dnia 29 XII 1959 roku w sprawie utworzenia

przedsiębiorstwa państwowego Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w budowie. 9. Zarządzenie Ministra Przemysłu Chemicznego z dnia 19 III 1965 roku.

10. Zarządzenie Ministra Przemysłu Chemicznego z dnia 11 VIII 1965 roku. 11. Zarządzenie Ministra Przemysłu Chemicznego z dnia 26 X 1971 roku.

II. ŹRÓDŁA DRUKOWANE Magazyn PKN ORLEN S.A. – ORLEN nr 1, czerwiec 2001. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne – Wewnętrzny Biuletyn Informacyjny, Płock 1987. Petrochemia Płock S.A. – Wewnętrzny Biuletyn Informacyjny, Płock 1994. Program działań dla restrukturyzacji i prywatyzacji Petrochemii Płock S.A., Płock 1993. Program działań Zarządu Oddziału SITPChem przy Petrochemii Płock S.A. w kadencji na lata 1998-

2002, Płock 1998. Program rozwoju. Założenia i realizacja, Petrochemia Płock S.A., Płock 1995. Protokół z posiedzenia Zarządu Oddziału SITPChem przy PKN S.A. w Płocku . Płock luty 2000. Raport Ekologiczny 1997, Petrochemia Płock S.A.

130

Raport Ekologiczny 1998, Petrochemia Płock S.A. Raport Ekologiczny 1999, Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Raport Roczny 1994, Petrochemia Płock S.A. Raport Roczny 1995, Petrochemia Płock S.A. Raport Roczny 1996, Petrochemia Płock S.A. Raport Roczny 1997, Petrochemia Płock S.A. Raport Roczny 1998, Petrochemia Płock S.A. Raport Roczny 1999, Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Raport Roczny 2000, Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Raport Roczny 2001, Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Raport Środowiskowy 2000, Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Raport Środowiskowy 2001, Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Statut Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych Spółka Akcyjna w Płocku 1993. Statut Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN Spółka Akcyjna, Płock 2000. Statutu Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, 1995. Wybrane aspekty funkcjonowania i strategii Petrochemii Płock S.A., Płock 1997.

III. ŹRÓDŁA PRAWA Ustawa zasadnicza Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2. 04. 1997 r. (Dz. U. 1997 r. Nr 78). Ustawa z dnia 25.09.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. 1991, Nr z późn. zm.). Ustawa z dnia 25.09.1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz. U. Nr 24

z późn. zm.). Ustawa z dnia 23.12.1998 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41 z późn. zm.). Ustawa z dnia 25.05.1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55 z późn. zm.). Ustawa z dnia 30.08.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr

118 z późn. zm. (uchyliła ustawę z 13.07.1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych). Ustawa z dnia 19.11.1990 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101 z późn. zm.). Ustawa z dnia 15.09.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94). Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16 z późn. zm.). Ustawa z dnia 21.08.1997 r. o publicznym obrocie papierami wartościowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r.

Nr 49 z późn. zm.). Rozporządzenie Rady Ministrów z 2.03.2000 r. w sprawie określenia przedsiębiorstw państwowych

oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa (Dz. U. Nr 22).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30.11.1981 r. w sprawie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. Nr 31 z późn. zm.).

IV. PRASA Ekopartner 1993-2000 Notatki Płockie 1993-2000 Nowe Życie Gospodarcze 1997-2000 ORLEN Ekspres 1999-2000 Petro-Echo 1990-1998

Przegląd Chemiczny 1995-2000 Rynek Chemiczny 1996-2000 Rzeczpospolita 1995-2000 Sygnały Płockie 1997-2000 Tygodnik Płocki 1993-2000

131

Życie Gospodarcze 1997-2000 V. DRUKI ZWARTE

Balcerowicz L., Państwo w przebudowie, Wydawnictwo „ZNAK”. Kraków 1999. Balcerowicz L., Wolność i rozwój, ekonomia wolnego rynku, Wydawnictwo „ZNAK”, Kraków 1995. Bałtowski M., Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Przebieg i ocena, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 1998. Mankowicz B., Mankowicz M., Dudek A., Leksykon historii XX wieku, Wydawnictwo GEO, Kraków

1996. Bekasik J., Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2000. Chojnacki J., Petrochemia a rozwój Płocka, Warszawa 1976. Chrapkowski L., Petrochemia Płock ,Warszawa 1978. Cyrkon E., Kompendium wiedzy o gospodarce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań

2000. Dobroczyńska A., Juchniewicz S., Snopek S., Prywatyzacja kapitałowa w Polsce, Wydział Nauk

Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Warszawa 1998. Gałązka T., Kowalewski J., Płock, TNP 1993. Gieysztor A., Dzieje Płocka, Płock 1973. Góralczyk W., Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych ustawy z lipca 1990 roku, Wydawnictwo

Prawnicze, Warszawa 1990. Karty z historii Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego T.II., Warszawa

1995 nr 2/1995. Karty z historii Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego T.V., Warszawa 1996. Karty z historii Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego T. XV., Warszawa

1997. Koński W., Płocka Petrochemia 1960-1985, Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne,

Płock 1986. Korsak E., 400 milionów ton ropy w Płocku, Oddział Płocki Stowarzyszenia Inżynierów i Techników

Przemysłu Chemicznego, Płock 2005. Kozakiewicz M., Kariery płockie, Warszawa 1971. Krajewski M., Historia gospodarcza Polski do 1989 r. Zarys problematyki, WSHE, Włocławek 2001. 40 lat produkcji rafineryjnej i petrochemicznej w Płocku 1964-2004 pod redakcją Władysława

Wawaka, Stowarzyszenie Płockich Naftowców, Oddział Płocki Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, Płock 2004.

150 lat rozwoju przemysłu rafineryjnego. Od Ignacego Łukaszewicza do Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN Spółka Akcyjna, X Seminarium Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, Płock 2003.

Leksykon prywatyzacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996. Lichtarski J., Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im.

O. Langego, Wrocław 2003. (wyd. 5 zmienione i rozszerzone). Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy pod redakcją S. Marciniaka, Wydawnictwo Naukowe

PWN, wydanie drugie, Warszawa 1998. Milewski R., Elementarne zagadnienia ekonomii, Wydanie Naukowe PWN, Warszawa 1996. Najnowsza historia świata 1979-1995, T.II pod redakcją A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Wydawnictwo

Literackie, Kraków 2000. Nater R., Sozański J., Nafta. Ludzie i fakty, Lesko 2002. Niśkiewicz F., Coś zawsze w pamięci pozostaje..., Płock 2008. Nowak A. Z., Integracja europejska, szansa dla Polski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 2002.

132

Olesiński Z., Proces prywatyzacji w Polsce, Wydawnictwo K i W, Warszawa 2000. Osiewicz E., Przemiany we współczesnej gospodarce światowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 2006. Petrochemia na poważnie i wesoło. Wspomnienia pracowników, Towarzystwo Przyjaciół Petrochemii,

Pruszków 1998. Piasecki K., Świątecki P., Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, Wydawnictwo

Zachodnie Centrum Organizacji, Warszawa-Zielona Góra 1997. Pol M.M., Unia Europejska, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2003. Pronobis W., Polska i świat XX wieku, Editions Spotkania System, Warszawa 1996. Puchowicz A., Z naftą przez pokolenia, Oddział Płocki Stowarzyszenia Inżynierów i Techników

Przemysłu Chemicznego, Płock, 2004. Roszkowski A. (Andrzej Albert), Historia Polski 1914-1998, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 1999. (wydanie siódme rozszerzone) Roszkowski W., Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2003. Ruszkowski J., Górnicz E., Żurek M., Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 1998. Savas E., Prywatyzacja klucz do lepszego rządzenia, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 1992. Siodlarski J., Zarys historii gospodarczej Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 2000. Styglitz J.E., Globalizacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. Surdykowski S.T., Prywatyzacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996. Suwalski A., Problemy polskiej prywatyzacji- ekonomiczno - społeczne uwarunkowania przekształceń

własnościowych w latach 1990-1997,Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań 1998. Szorc A., 40 lat „CHEMIKA”, Płock 2002. Szpak J. Historia gospodarcza powszechna, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001. Tittenbrun J., Ekonomiczny sens prywatyzacji, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 1995. Wolwowicz R., Historia polskiego przemysłu naftowego, t. I i II, Brzozów-Kraków 1994 i 1995.

VI. ARTYKUŁY W CZASOPISMACH I WYDAWNICTWACH CIĄGŁYCH Barcikowski W., Najważniejsza – prywatyzacja (Rozm. z Komisjią Przedsiębiorstwa NSZZ „Solidarność”

przepr. Sylwester Biela), Petro-Echo 1994, nr 16, s. 1,3. Barszczewski L., Już nie moda, lecz konieczność. Komputeryzacja, Petro-Echo 1992, nr 23, s.1,3. BES, Prywatyzacja sektora, Petro-Echo 1991, nr 32, s. 1,2. Biela S., Bliskie decyzje. Sektor naftowy (koncepcja restrukturyzacji i prywatyzacji Petrochemii),

Petro-Echo 1994, nr 29, s. 1,3. Biela S., Do rynku przez jakość, Petro-Echo 1994 nr 35, s. 1,3. Biela S., Po decyzji Rady Pracowniczej wniosek o prywatyzację MZRiP złożony, Petro-Echo 1991, nr 28,

s. 1, 2. Biela S., Trafne inwestycje Petrochemii. Rynkowe przewidywania, Petro-Echo 1994, nr 32, s. 1,4. Bugaj Czesław- szef produkcji petrochemicznej (rozmowa z cyklu Przedstawiamy), Petro-Echo 1991,

nr 36, s.3. Bień K., Aktywna polityka kadrowa (Rozm. z kierownikiem Działu Kadr MZRiP przepr. Sylwester

Biela), Petro-Echo 1992, nr , s. 1, 3.

133

Bukowski A., Czy warto było skreślać? (Prof. A. Bukowski – przewodniczący Rady Miasta Płocka – o skreśleniu Petrochemii Płock S.A. z „listy osiemdziesięciu” zakładów szkodliwych dla środowiska), Sygnały Płockie 1997, nr 9, s. 8-9.

Ciepichał J., Potrzebna zmiana filozofii myślenia. System Zapewnienia Jakości w Petrochemii Płock S.A., Petro-Echo 1993, nr 33, s. 1, 2.

Chojnacki J., Przemówienie prezesa TNP w Teatrze Dramatycznym w dniu 10 czerwca 1994 roku z okazji 30-lecia produkcji płockiej Petrochemii, Notatki Płockie 1994, nr 2, s. 55-56.

Cydejko G., Księstwo na sprzedaż (prywatyzacja Petrochemii Płock S.A.), Życie Gospodarcze 1997, nr 12/12, s.34-37.

Dzierżanowski E., Będziemy działać kolektywnie (Rozm. z przewodniczącym Rady Pracowniczej MZRiP przepr. Wiesław Koński), Petro-Echo 1993, nr 9, s. 1, 2.

Dzierżanowski E., Sprawozdanie z działalności Rady Pracowniczej MZRiP za okres od lipca 1992 do czerwca 1993 r., Petro-Echo 1993, nr 25, s. 3.

Dymek H., Internaty dla młodzieży niepracującej w województwie płockim w latach 1976-1990, Notatki Płockie 1991, nr 2, s. 56.

Gasik E., XV lat Polietylenu II, Petro-Echo 1993, nr 26, s. 1,3. Gawłowski K., Nowoczesność, bezpieczeństwo, komfort (Rozm. z kierownikiem Wydziału Ekspedycji

Paliw – Terminalu Petrochemii Płock S.A. przepr. Sylwester Biela), Petro-Echo 1994, nr 14, s. 1, 3. Gralak Stanisław. Robocza inauguracja (Rozm. z sekretarzem Rady Nadzorczej MZRiP –

Petrochemii Płock S.A. przepr. Sylwester Biela), Petro-Echo 1993, nr 31, s. 1, 3. Guga Józef – główny elektryk ( rozmowa z cyklu Przedstawiamy), Petro-Echo 1991, nr 39, s. 1, 3. Jaskóła K., Decyduje rynek, ( rozmowa z prezesem Petrochemii Płock S.A., Nowe Życie Gospodarcze

1997, nr 45, s. 72-73. Jaskóła K, Inwestycja warta zachodu, (konferencja ekonomiczna w Cleveland, rozmowa z prezesem

Petrochemii Płock S.A.), Życie Płocka 1995, nr 5, s. 7. Jaskóła K., Jesteśmy przyjaźni środowisku (rozmowa z prezesem Petrochemii Płock S.A.), Ekopartner

1997, nr 2, s. 22-23. Jaskóła K., Komunikat Prezesa Zarządu, Petro-Echo 1993, nr 27, s. 1. Jaskóła K., Koncern po polsku (rozmowa z prezesem Petrochemii Płock S.A.), Nowe Życie

Gospodarcze 1997, nr 27, dod. s. 4-7. Jaskóła K., Menedżer w rafinerii (Rozm. przepr. Ryszard Cygan), Przegląd Techniczny 1993, nr 4,

s. 14-15. Jaskóła K., Nie zwalniamy tempa (rozmowa z prezesem Petrochemii Płock S.A.), Petro-Echo 1996,

nr 34, s. 1 - 3. Jaskóła K., Petrochemia inna nie tylko z nazwy (Rozm. z prezesem Zarządu, generalnym dyrektorem

MZRiP S.A. przepr. Sylwester Biela), Petro-Echo 1993, nr 28, s. 1, 3. Jaskóła K., Restrukturyzacja nie może być straszakiem (Rozm. z Generalnym Dyrektorem Petrochemii

Płock S.A. przepr. BES), Petro-Echo1994, nr 20, s. 1, 3. Jaskóła K., Sprostać wyzwaniu (Rozm. przepr. Paweł Badzio, Życie Gospodarcze 1994, nr 28, s. 6-7. Jaskóła K., Stawiam na aktywność załogi (rozmowa z Generalnym Dyrektorem MZRiP), Petro-Echo

1992, nr 13, s. 1, 3. Jaskóła K., To był dobry rok (Rozm. z generalnym dyrektorem MZRiP przepr. Sylwester Biela),

Petro-Echo 1993, nr 2, s. 1, 3. Jaskóła K., Wyścig z czasem (Rozm. z prezesem Zarządu i generalnym dyrektorem Petrochemii Płock

S.A.), Polityka 1994, nr 28, s. 4. Kawczyńska R., Mamy certyfikat: ISO 14001 (Certyfikat Systemu Zarządzania Środowiskiem

dla PKN ORLEN S.A.), Petro-Echo 2000, nr 23, s. 2-3. Konrad Jaskóła – dyrektor generalny Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych

w Płocku (Program rozwoju „Petrochemii” do 2000 roku), Życie Gospodarcze 1993, nr 31, s. 3.

134

Klocek A., Chemik kulturalny. Dom Technika – uczy, bawi, wychowuje, Petro-Echo, 1995 nr 33, s. 1, 4; nr 34, s.1,2; nr 35, s.1,4.

Klocek A., Człowiek legenda polskiej nafty, Petro-Echo 1998, nr 7, s. 3. Klocek A., Klubowa opieka nad seniorami (Klub Seniora Petrochemii Płock S.A.), Petro-Echo 1997,

nr 12, s. 3 Klocek A., Muzyczne magisterium (Fragmenty pracy magisterskiej Piotra Fabisiaka p.t. Działalność

muzyczna Domu Technika w Płocku), Petro-Echo 1996, nr 40, s.4; nr 41, s. 4; nr 43, s. 4; nr 44, s. 4; nr 46, s. 5; nr 47, s. 4.

Klocek A., Niedowiarkom pod rozwagę (Zanieczyszczenie środowiska, działania proekologiczne Petrochemii Płock S.A. Petro-Echo 1996, nr 49, s. 1, 4.

Klocek A., Niezwykły kompleks rafineryjno-petrochemiczny w Płocku, Notatki Płockie 2006, nr 1, s. 40-53.

Klocek A., Od Biura Konstrukcyjnego do ZBP, Petro-Echo 1998, nr 6, s. 4. Klocek A., Od hrabiny von Meck do Petrochemii (Skrzypce dla Aleksandry Tomasińskiej ufundowane

przez Petrochemie Płock S.A.), Petro-Echo 1997, nr 42, s. 6. Klocek A., Od przedszkola do „Mazowsza” (Angaż Izabeli Nogańskiej - tancerki Zespołu Pieśni

i Tańca Petrochemia Płock S.A. do Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze”), Petro-Echo 1995, nr 51-52, s. 5.

Klocek A., Od Sarny do Petrochemii Płock S.A.: Przemysł Płocka w 500-leciu województwa płockiego (cz. 1-4 ), Petro-Echo 1995, nr 28, s. 1,5; nr 29, s. 1, 2; nr 30, s. 4, 5; nr 31, s. 1, 4.; Przyszłość pod znakiem Petrochemii. Przemysł Płocka w 500-leciu województwa płockiego (cz. 5), Petro-Echo 1995, nr 32, s. 1, 4.

Klocek A., Petrochemia Bibliotece Zielińskich (Sfinansowanie remontu budynku „Pod Opatrznością – wyposażenie czytelni), Petro-Echo 1996, nr 37, s. 4.

Klocek A., Ruszyła produkcja folii (Wytwórnia folii podwójnie orientowanej OPP), Petro-Echo 1996, nr 11, s. 1, 3.

Klocek A., Sportowa Spółka Akcyjna – nowe wyzwania (Sportowa Spółka Akcyjna – „ZKS Petrochemia Płock S.A.), Petro-Echo 1997, nr 34, s. 4.

Klocek A., Srebrny jubileusz (Działalność kulturalna Domu Technika), Tygodnik Płocki 1999, nr 23, s. 14. Klocek A., Stare miasto jak nowe (Działania remontowo-konserwatorskie wspierane przez

Petrochemię Płock S.A.), Petro-Echo 1995, nr 33, s. 5. Klocek A., Szanować energię, Petro-Echo 1996, nr 10, s. 1, 3. Klocek A., Tworzywem malowane (Wystawa prac z polipropylenu w Domu Technika), Petro-Echo

1997, nr 23, s. 5. Klocek A., Walory Srebrnej (Opieka Petrochemii Płock S.A. nad zabytkiem – pałac w parku leśnym),

Tygodnik Płocki 1998, nr 34, s. 14 Klocek A., Województwo płockie w Polsce A,B czy C ?, Biuletyn Informacyjny Sejmiku

Samorządowego Województwa Płockiego 1995, nr 4, s. 27-28. Klocek A., Wystawa prac fotoamatorów (Dom Technika), Petro-Echo 1995, nr 48, s. 4. Koński W., Jaka strefa (Seminarium w Mazowieckim Obserwatorium Geograficznym UW

w Murzynowie poświęcone strefie ochronnej wokół Petrochemii), Petro-Echo1993, nr 12, s. 1, 3. Koński W., Józef Kubiak – najlepszym ekonomistą wśród chemików, Perto-Echo 1991, nr 47, s. 1, 3. Koński W., XXX lat Głównego Mechanika, Petro-Echo 1993, nr 25, s. 1, 5. Koński W., Nowa jakość Petrochemii, Petro-Echo 1993, nr 34, s. 1, 3. Koński W., Obradowała Rada Pracownicza. Konrad Jaskóła Dyrektorem Generalnym MZRiP, Petro-

Echo 1992, nr 12, s. 1, 2, 3. Koński W., Paliwa silnikowe 2000 roku (Sympozjum Stowarzyszenia Inżynierów i Techników

Przemysłu Chemicznego), Petro-Echo 1993, nr 5, s. 3; nr 6, s 1, 3. Koński W., XX lat Polietylenu I, Petro-Echo 1991, nr 37, s. 1, 3. Koński W., 20 lat Reformingu IV, Petro-Echo 1992, nr 42, s. 1, 3.

135

Koński W., Jubilerska robota. Nowa produkcja – paliwo JET – A1, Petro-Echo 1992, nr 44, s. 1, 2. Koński W., Odsiarczanie spalin nakazem chwili (Sympozjum SiTPChem.), Petro-Echo 1992 nr 40, s. 1, 3. Koński W., Srebrny Jubileusz DRW II , Petro-Echo 1993, nr 36, s. 1, 3. Koński W., Terminal paliwowy na finiszu, Petro-Echo 1993, nr 29, s. 1, 3. Lorenowicz H., Automatyzacja Petrochemii, Petro-Echo 1994, nr 15, s. 3. Łęcki W., Milion ton etylenu. Olefiny I, Petro-Echo 1994, nr 25, s. 1, 3. Łęcki w., Najwyższy poziom techniki. Reforming V na starcie, Petro-Echo 1994, nr 23, s. 1, 5. Korsak E., Kubiak J., Od Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych do Polskiego

Koncernu Naftowego ORLEN S.A., Przegląd Chemiczny 2004, nr 12, s. 20-35. Kowalik A., Konrad Jaskóła. Sylwetki biznesu (prezes Petrochemii Płock S.A.), Rzeczpospolita 1995,

nr 43, Dod.: Ekonomia i Rynek s. 12. Kuffel R., Paliwo przyjazne środowisku. Ekodiesel Płocka, Ekopartner 1993, nr 9, s. 23. Łoskot S., Inwestycje ekologiczne w MZRiP (Seminarium nt. „Ocena wpływu zanieczyszczeń powietrza

płockiego zespołu miejsko-przemysłowego na zdrowie ludności i środowiska”), Petro-Echo 1992, nr 25, s. 1, 2.

Mańka S., Rozmowa Petro-Echa (Rozm. z dyrektorem ds. handlowych MZRiP przepr. Wiesław Koński ), Petro-Echo 1992, nr 34, s. 1, 3.

Marciniak J., Miasto żyje z Petrochemii, Petro-Echo 1992, nr 19, s. 1,4; nr 20, s. 1, 4. Ministerstwo Przekształceń Własnościowych, Perspektywy przemysłu naftowego, Wspólnota 1992, nr 3,

s. 12. Mierzejewski Mieczysław – szef produkcji rafineryjnej (rozmowa z cyklu Przedstawiamy), Petro-Echo

1991, nr 35, s. 3. Mierzejewski P., Regulacja normatywna w zakresie przekształceń własnościowych przedsiębiorstw

państwowych (wymiar praktyczny na przykładzie województwa mazowieckiego), Notatki Płockie 2004, nr 3, s. 38-45.

Modrzejewski A., By zwykli ludzie dokonywali rzeczy niezwykłych (rozmowa z prezesem Zarządu Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A.), Petro-Echo 2000, nr, s. 1-4.

Nagrody dla Petrochemii. Ochrona powietrza (Ogólnopolski konkurs na najlepsze osiągnięcia w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego i gospodarki odpadami), Petro-Echo 1993 nr 14, s. 1,2; nr 15, s. 1.

Nicewicz Zdzisław – główny mechanik (rozmowa z cyklu Przedstawiamy) Petro-Echo 1991, nr 38, s. 1,3.

Niewinowski T., 30-lecie Zakładu Elektrociepłowni, Petro-Echo 1994, nr 38, s.3. Pawłowski J., Emisja zanieczyszczeń wyraźnie maleje (Rozm. z Głównym Inżynierem Ochrony

Środowiska w MZRiP S.A. przepr. Wojciech Łęcki), Petro-Echo 1994, nr 19, s. 3. Pawłowski J., Główna Ochrona Środowiska informuje: Zanieczyszczenia gazowe i pyłowe, (Rozm.

przepr. Wojciech Łęcki) Spada emisja zanieczyszczeń, Gleba i wody gruntowe, Opady stałe – pilny temat, Petro-Echo 1994, nr 20, s. 3; nr 21 s. 1, 3; nr 22, s. 1, 3; nr 24 s. 1, 3.

Pawłowski J., Konsekwentne działania (Proekologiczne działania Zakładów Petrochemii Płock S.A.), Ekopartner 1996, nr 7/8, s. 54-55.

Pierwsi członkowie Rady Pracowniczej MZRiP (Bień Kazimierz, Świątczak Józef, Gralak Stanisław), Petro-Echo 1991, nr 29, s. 3.

Petrochemia- miastu, Petro-Echo 1992 nr 22, s. 1, 4. „Petromedika” – zamiast NFOZ. Statut Stowarzyszenia „Petromedika” (Zakładowy Fundusz Ochrony

Zdrowia „Petromedika”), Petro-Echo 1993, nr 30, s. 1, 3. Prestiżowe wyróżnienie (Konkursie „Teraz Polska” za benzynę bezołowiową Eurosuper), Petro-Echo

1994, nr 19, s. 1,3. Przedsięwzięcia proekologiczne Petrochemii. Opr. W. Koński, Petro-Echo 1993 nr 8, s. 1, 2.

136

Przybylski J., Fluktuacja kadr w Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku na tle wzrostu zatrudnienia w latach 1966-1970, Warszawa 1972 (maszynopis).

Puchowicz A., Rozwój Petrochemii Płock S.A. jako konieczny element budowy nowoczesnej gospodarki, Notatki Płockie 1996, nr 3, s. 38-42.

Rada Nadzorcza o ochronie środowiska, Petro-Echo 1994, nr 29, s. 1,3. Siemion Ryszard – szef produkcji energetycznej ( rozmowa z cyklu Przedstawiamy), Petro-Echo 1991,

nr 37, s.1,3. Stanowski J., Finisz w sierpniu. Stacja paliwowa na Podolszycach, Petro-Echo 1993, nr 28, s. 1,2. Stanowski J., Nagrody dla racjonalizatorów (Klub Techniki i Racjonalizacji przy MZRiP), Petro-Echo

1991, nr 28, s. 3. Stanowski J., Najnowocześniejsi w branży. 30-lecie Zakładu Mechanicznego, Petro-Echo 1992, nr 45,

1, 3. Stanowski J., „Paliwa 2000” (Ogólnopolskie seminarium w Domu Technika), Petro-Echo 1994, nr 39,

s. 1, 3. Stanowski J., Terminal elementem strategii rozwoju (terminal paliwowy), Petro-Echo 1994, nr 16, s. 1,

2, 3. Sprawozdanie Dyrektora Generalnego (Konrada Jaskóły) z osiągniętych wyników działalności

Przedsiębiorstwa za 1992 rok (omówienie), Petro-Echo 1993, nr 25, s. 3. Walewska D., Nic za darmo. Prywatyzacja polskiej nafty, Rzeczpospolita 1993 nr 51, Dod.: Ekonomia

i Prawo s. I. Wiśniewski F., Współpraca z Petrochemią układa się bardzo dobrze (Rozm. z przewodniczącym

ustępującej Rady Miasta przepr. Jolanta Marciniak), Petro-Echo 1994, nr 24, s. 1, 5. Więcej praktyki mniej teorii. Petrochemia – Politechnika, Petro-Echo 1994, nr 15, s. 1, 2. Wolf T., Polska Kompania, Życie Gospodarcze 1993, nr 31, s. 3. Wójtowicz A., W stronę ekorozwoju (Płocka Petrochemia), Ekopartner 1994, nr 4, s. 16-17. Wyniki Konkursu o Złoty Orbital (PKN ORLEN S.A. uhonorowany za uruchomienie w 1994 roku

produkcji eteru etylowo-tert-butylowego, jego zagospodarowanie do benzyn i wycofanie z produkcji benzyn z dodatkiem związków ołowiu w 2000 roku), Rynek Chemiczny, Miesięcznik Techniczno-Ekonomiczny 2003, nr 6, s. 5-6.

VII. WITRYNY INTERNETOWE www.anwil.com.pl www.ikssa.com.pl www.orlen-deutschland de www.orlengaz.pl www.orle-oil.pl www.orlen.pl www.orlen.pl/kodeks etyczny www.orlen.pl/raport roczny 1999

www.orlen.pl/raport roczny 2000 www.orlen.pl/relacje inwestorskie www.rnjsa.com.pl www.spn.wplocku.pl/04.10.2006 www.unipetrol.cz www.orlen.pl/wpływ na środowisko www.verva-orlen.pl wwworlen.pl/zasady ładu korporacyjnego

137

SPIS TABEL

1. Przerób ropy w Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku w latach 1964-1984. (Źródło: W. Koński, Płocka Petrochemia 1960-1985, Płock 1986, s. 96) .............................. s. 13

2. Produkcja zakładów przemysłowych Płocka na tle województwa warszawskiego i kraju w latach 1960-1970 ( w milionach złotych, ceny porównywalne z 1 lipca 1960 roku). (Źródło: A. Gieysztor, Dzieje Płocka, Płock 1973, s. 545; obliczenia własne)....................... s. 14

3. Wzrost liczby pracowników zakładów przemysłowych Płocka w latach 1950-1970. (Źródło: A. Gieysztor, Dzieje Płocka, Płock 1973, s. 542, s. 546; obliczenia własne) ........... s. 15

4. Rozwój budownictwa mieszkaniowego w Płocku w latach 1950-1970. (Źródło: A. Gieysztor, Dzieje Płocka, Płock 1973, s. 547) ..................................................... s. 16

5. Struktura kwalifikacji pracowników MZRiP w latach 1965-1970 (w liczbach) (w procentach). (Źródło: J. Przybylski, Fluktuacja kadr w Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku na tle wzrostu zatrudnienia w latach 1966 - 1970, Warszawa 1972, s. 29; Uniwersytet Warszawski, maszynopis pracy magisterskiej)......... s. 19-20

6. Zmiany w strukturze zatrudnienia pracowników Petrochemii Płock S.A. według wykształcenia w latach 1997-1998. (Źródło: Raport Roczny 1998, Petrochemia Płock S.A., s. 27) ............................................... s. 38

7. Nakłady finansowe Petrochemii Płock S.A. ponoszone na realizację zadań związanych z ochroną środowiska w latach 1994-1998. (Źródło: Raport Ekologiczny 1997, Petrochemia Płock S.A., s. 19; Raport Roczny 1997, Petrochemia Płock S.A., s. 23; Raport Roczny 1998, Petrochemia Płock S.A., s. 29; obliczenia własne) ................................................................................................................... s. 56

8. Szkoły ponadpodstawowe w regionie płockim w roku szkolnym 1967/1968. (Źródło: M. Kozakiewicz, Kariery płockie, Warszawa 1971, s. 99) ....................................... s. 78

9. Udział szkolnictwa regionu płockiego w zaspokajaniu potrzeb kadrowych „Petrochemii” i „Petrobudowy” w latach 1960-1967. (Źródło: M. Kozakiewicz, Kariery płockie, Warszawa 1971, s. 140-141). ............................. s. 79

10. Pracownicy wykwalifikowani zatrudnieni w latach 1960-1967. (Źródło: M. Kozakiewicz, Kariery płockie. Warszawa 1971, s. 148-149).............................. s. 80

11. Struktura przybyszów do Płocka w latach 1960-1970. (Źródło: J. Chojnacki, Petrochemia a rozwój Płocka, Płock 1976, s. 73)............................... s. 80

12. Wychowankowie zamieszkali w internatach szkół ponadpodstawowych w województwie płockim w roku szkolnym 1978/1979.

138

(Źródło: H. Dymek, Internaty dla młodzieży niepracującej w województwie płockim w latach 1976-1990, Notatki Płockie 1991, nr 2, s. 56............................................................ s. 80

139

SPIS ZDJĘĆ

1. MZRiP. Brama nr 1 podczas budowy w 1963 roku ............................................................... 8

2. MZRiP. Budowa Centralnych Warsztatów ............................................................................ 8

3. MZRiP. Kraking Katalityczny I podczas budowy w 1962 roku ..........................................22

4. MZRiP. Kraking Katalityczny I, panorama 1963 roku ........................................................32

5. MZRiP. Reforming I podczas budowy 1963 roku ...............................................................63

6. MZRiP. Destylacja Rurowo-Wieżowa I (DRW I) uruchomiona w 1964 roku ....................64

7. MZRiP. Ekstrakcja Aromatów podczas budowy, została uruchomiona w 1973 roku .........75

8. MZRiP. Piroliza i Rozdzielanie Gazów Pirolitycznych (OLEFINY I) z 1970 roku ............76

9. Petrochemia Płock S.A. Współczesna panorama kompleksu rafineryjno-petrochemicznego w Płocku ..............................................................................96

10. Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Panorama instalacji rafineryjnych, petrochemicznych i rurociągów w pierwszych latach XXI wieku .................................... 118

(Zdjęcia z prywatnych zbiorów Haliny Płuciennik i Archiwum Stowarzyszenia Płockich Naftowców.)

140

141