Pochwała dla książki EFT dla zdrowia

„EFT dla zdrowia dr Pety to niezwykle dokładny przegląd oparty na Technikach Emocjonalnej Wolności (ang. Emotional Freedom Techniques, EFT*) i innych terapiach dotykowych, obejmujących bieżące badania, teorię i zastosowania. Ta książ-ka jest ważnym i bardzo potrzebnym dodatkiem do literatury, a także przydatnym źródłem informacji dla praktyków, bada-czy i konsumentów”.

– Fred P. Gallo, Ph.D., DCEP, były prezes ACEP i autor

Energy Psychology, Energy Tapping for Trauma,oraz Energy Diagnostic and Treatment Methods

„Tysiące ludzi na całym świecie, którzy już doświadczyli nie-samowitych efektów uwalniania traumy oraz leczenia terapią EFT/tappingu wiedzą, jak skuteczne są te techniki. Główną przeszkodą w zaakceptowaniu EFT przez główny nurt me-dycyny jest brak dowodów opartych na badaniach. W  tej błyskotliwej książce dr Stapleton wykorzystuje swoje rozle-głe doświadczenie, pasję i potrzebę dążenia do zebrania tak istotnych informacji badawczych, w połączeniu z życiowym doświadczeniem klientów”.

– Karl Dawson, dyrektor ds. szkoleń EFTMRA, założyciel EFT,

autor Transform Your Beliefs, Transform Your Life

* Wszystkie cytaty nieopatrzone oddzielnym przypisem są przetłumaczone przez autora przekładu.

„EFT dla zdrowia to bardzo potrzebna i aktualna książka! Jest skarbnicą całej nauki i badań nad kilkoma technikami tappingu, napisaną w łatwy do zrozumienia sposób. Peta dostarcza nam istotnych zasobów, uzupełnione o historie klientów o przeży-tym doświadczeniu, które każdy powinien przeczytać”.

– Jessica Ortner, autorka bestsellera New York Timesa:

Metoda opukiwania, Schudnij i zaufaj ciału

„Żyjącym w tak niespokojnych czasach, książka tego kalibru jest rozpaczliwie potrzebna, gdy poruszamy się po drodze pełnej technik samoopieki”.

– Kate Helder, dyrektorka Mind Heart Connect

EFT DLA ZDROWIA

DR PETA STAPLETON

EFT DLA ZDROWIA

SPRAWDZONA NAUKOWO TECHNIKA ELIMINOWANIA STRESU

I CHRONICZNYCH DOLEGLIWOŚCI

SŁUCHAJ RADIA HAY HOUSE NAWWW.HAYHOUSERADIO.COM

Redakcja: Mariusz WardaSkład: Krzysztof Remiszewski

Projekt okładki: Tłumaczenie: Małgorzata Grodzka

Wydanie IBiałystok 2020

ISBN 978-83-8171-???-?

Tytuł oryginału: The Science Behind Tapping

THE SCIENCE BEHIND TAPPING Copyright © 2019 by Peta Stapleton

Originally published in 2019 by Hay House Inc.

© Copyright for the Polish edition by Studio Astropsychologii, Białystok 2018All rights reserved, including the right of reproduction in whole or in part in any form.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych,

kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody posiadaczy praw autorskich.

Książka ta zawiera porady i informacje odnoszące się do opieki zdrowotnej. Nie powinny one jednak zastępować porady lekarza ani dietetyka. Jeśli podejrzewasz u siebie problemy zdrowotne lub wiesz o nich, powinieneś skonsultować się z lekarzem zanim rozpoczniesz jakikolwiek program poprawy zdrowia czy leczenia. Dołożono wszelkich starań, aby informacje zaprezentowane w tej książce były rzetelne i aktualne podczas daty jej publikacji. Wydawca i autor nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki

dla zdrowia mogące wystąpić w wyniku stosowania zaprezentowanych w książce metod.

15-762 Białystok ul. Antoniuk Fabr. 55/2485 662 92 67 – redakcja

85 654 78 06 – sekretariat 85 653 13 03 – dział handlowy – hurt

85 654 78 35 – www.talizman.pl – detalstrona wydawnictwa: www.studioastro.pl

Więcej informacji znajdziesz na portalu www.psychotronika.pl

PRINTED IN POLAND

Bądź na bieżąco i śledź nasze wydawnictwo na Facebooku.www.facebook.com/Wydawnictwo.Studio.Astropsychologii

Dla Megan i Elise:

Kocham was ponad życie.

SPIS TREŚCI

Uwagi Autorki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Przedmowa dr. Joe’go Dispenzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

rozdział 1. Czym jest EFT? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35rozdział 2. Tło historyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63rozdział 3. Liczne dowody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71rozdział 4. EFT, trauma i zespół stresu

pourazowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103rozdział 5. EFT, stres i lęk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127rozdział 6. EFT i depresja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151rozdział 7. EFT, jedzeniowe zachcianki

i problemy z utrzymaniem wagi . . . . . . . . . . . 167rozdział 8. EFT dla młodych ludzi i uczniów . . . . . . . . . . 209rozdział 9. Wpływ EFT na dalsze warunki . . . . . . . . . . . . 245rozdział 10. Inne techniki tappingu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289rozdział 11. Popularne przeszkody w drodze

do sukcesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Zasoby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335Podziękowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341O Autorce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345Przypisy końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

11

UWAGI AUTORKI

Mimo faktu, iż coraz bardziej zyskują dzięki naukowemu wsparciu Techniki Emocjonalnej Wolności (EFT) oraz „tap-ping” wciąż są uważane za eksperymentalne. Wszystkie infor-macje, książki, warsztaty i szkolenia mają na celu promowanie świadomości korzyści płynących z uczenia się i stosowania EFT. Jednak opinia publiczna musi wziąć pełną odpowie-dzialność za ich wykorzystanie. Materiał w  tej książce jest wyłącznie dla twojej wiedzy ogólnej i nie zastąpi tradycyj-nej opieki medycznej, terapii lub porady wykwalifikowanego pracownika służby zdrowia.

Ani EFT, ani informacje tu zawarte nie są przeznaczone do diagnozowania, leczenia lub zapobiegania jakiejkolwiek chorobie lub zaburzeniu. Pamiętaj, że jeśli zaczniesz korzy-stać z  tappingu i  poczujesz się przytłoczony, zmartwiony lub twoje zapomniane wcześniej wspomnienia wypłyną na powierzchnię, możesz potrzebować profesjonalnej pomocy wyszkolonego i doświadczonego praktyka EFT.

Brak wyników lub postępów również może oznaczać, że potrzebujesz profesjonalnej pomocy. Jeśli masz jakiekolwiek obawy dotyczące swojego zdrowia lub stanu psychicznego, zaleca się zasięgnięcie porady lub leczenia u wykwalifikowa-nego, licencjonowanego pracownika służby zdrowia. Przed

EFT dla zdrowia

wprowadzeniem jakichkolwiek zmian w  diecie, lekach lub planie zdrowotnym zaleca się, aby najpierw skonsultować się z lekarzem, farmaceutą lub innym wykwalifikowanym leka-rzem lub pracownikiem służby zdrowia.

Wszystkie nazwiska i dane identyfikacyjne prawdziwych klientów zostały zmienione w celu ochrony ich prywatności.

13

PRZEDMOWA DR. JOE’GO DISPENZY

W  dobie powszechnej informacji ignorancja staje się wy-borem. Wraz z pojawieniem się technologii my, jako istoty ludzkie jesteśmy na wiele sposobów bardziej wolni. Nie po-trzebujemy już nauczyciela ani formalnej edukacji, aby uzy-skać dostęp do informacji, które były kiedyś tylko w rękach władz i ekspertów. W ten sam sposób ludzie na całym świecie mają coraz większe możliwości proaktywnego poszukiwania diagnozy i inicjowania znaczących zmian w stylu życia, a na-wet poszukiwania alternatywnych metod leczenia ich stanu zdrowia – bez konsultacji z lekarzem i ślepego przyjmowania leków – i mają znaczące wyniki. Inni poświęcają czas, by za-głębić się w dobrze zbadane zrozumienie starożytnych religii, teologii i natury naszej rzeczywistości, bez kapłana, ministra czy rabina – i odczuwają głębokie doznania mistyczne, któ-re zmieniają ich na resztę życia. EFT (Techniki Emocjonalnej Wolności), czyli tapping to jeden z takich właśnie sposobów, dzięki którym ludzie zmieniają swoje przekonania, emocje i życie. Informacje są dosłownie na wyciągnięcie ręki dzięki sa-mo-stosowanej technice tappingu, która daje nam możliwość dokonywania nowych, innych i lepszych wyborów.

14

EFT dla zdrowia

Kiedy przyswajasz informacje, zrozumienie nowej wiedzy stwarza większe poczucie świadomości zarówno o sobie, jak i o otaczającym cię świecie. Wznosi cię ponad przyziemny, rutynowy sposób patrzenia na świat. Zdanie sobie sprawy z jakiejś nowej „rzeczy” tworzy nowy poziom świadomości, a kiedy następuje zmiana w świadomości, następuje zmiana energii. W rezultacie stajesz się silniejszy i bardziej przebu-dzony wiedzą, ponieważ wiedza zawsze była potęgą. Tak więc, kiedy uczysz się wiedzy o  sobie, wzmacniasz siebie. W pewnym sensie zabierasz z powrotem swoją moc, nie wie-rząc już, że jesteś bezradną ofiarą, która wierzy, że nie ma siły zmienić; albo przestajesz być kimś, kto nieświadomie oddaje swoją władzę (lub ulega) komuś lub czemuś, aby zrobiono to za ciebie. Żyjemy w nowej erze świadomości.

Z neuronaukowego punktu widzenia uczenie się tworzy nowe połączenia synaptyczne. Za każdym razem, gdy uczysz się czegoś nowego, twój mózg gromadzi tysiące nowych ob-wodów, które odbijają się jako wzory w istocie szarej. Naj-nowsze badania naukowe na temat mózgu pokazują, że kiedy skupiasz swoją uwagę na jedną godzinę na jednej koncepcji lub pomyśle, liczba połączeń w  twoim mózgu dosłownie się podwaja. Te nowe ślady świadomości są fizycznymi do-wodami, których nauczyłeś się dzięki interakcji ze swoim środowiskiem.

Jednak te same badania pokazują, że jeśli nie zastanawiasz się wielokrotnie nad tym, czego się nauczyłeś, lub nigdy nie poświęcasz czasu na ciągłe przeglądanie nowych informacji, obwody te słabną w ciągu kilku godzin lub dni. Jeśli uczenie się tworzy nowe połączenia synaptyczne, to zapamiętywanie ich utrzymuje lub podtrzymuje te nowe połączenia. Tapping działa w podobny sposób, gdy nastąpiła zmiana. Jeśli technika tappingu rozwiąże twoje obawy, rzadko pojawia się potrzeba

15

Przedmowa dr. Joe'go Dispenzy

powtórzenia jej w tej samej sprawie. Szlaki nerwowe zmienia-ją się, a stare zachowanie, myśl lub uczucie staje się odległym wspomnieniem.

Wiedza cię zmienia. Przy niewielkiej koncentracji i powta-rzaniu informacje intelektualne zostają wytłoczone w twojej biologii. Uczenie się (i zapamiętywanie) powoduje, że nie wi-dzisz już rzeczy takimi, jakimi są, ale takimi, jakimi ty jesteś. Inny obiektyw tego, jak postrzegasz świat, jest wprowadzany do twojego mózgu i w konsekwencji widzisz nowe możli-wości, o których nie wiedziałeś przed interakcją z wiedzą. To dlatego, że twój mózg widzi tylko tak, jak pozwala mu jego podłączenie. A to oznacza, że widzisz tylko to, co wiesz.

Dzięki badaniom, które przeprowadziłem z dosłownie set-kami tysięcy ludzi na całym świecie, wiem teraz, że gdy ktoś zrozumie pomysł, koncepcję lub przyswoi nowe informacje – i może zwrócić się do osoby obok i je wyjaśnić – strzela i łączy pewne obwody w swoim mózgu. Obwody te dodają nowe ściegi do trójwymiarowego gobelinu architektury neurono-wej w mózgu, pozwalając skutecznie łączyć obwody niezbęd-ne do zainicjowania tej nowej wiedzy w nowe doświadczenie. Innymi słowy, kiedy już pamiętasz i dyskutujesz o nowym modelu zrozumienia, zaczynasz instalować sprzęt neurolo-giczny w ramach przygotowań do doświadczenia.

Im bardziej wiesz, co robisz i dlaczego, tym łatwiejsze sta-je się jak. Dlatego jest to czas w historii, kiedy nie wystarczy po prostu wiedzieć – nadszedł czas, aby wiedzieć, jak. Twoim następnym zadaniem jest wdrożenie tej wiedzy poprzez za-stosowanie, personalizację lub wykazanie tego, czego filozo-ficznie i teoretycznie się nauczyłeś. Oznacza to, że będziesz musiał podejmować nowe i inne decyzje – oraz zaangażować swoje ciało. A kiedy możesz dostosować swoje zachowania do swoich intencji, będziesz poznawał nowe doświadczenia.

16

EFT dla zdrowia

Po przyjęciu nowego doświadczenia nowe wydarzenie doda (i  jeszcze bardziej wzmocni) obwody intelektualne w  twoim mózgu. Faktem jest, że doświadczenie wzbogaca połączenia synaptyczne. Z chwilą, gdy obwody te organizują się w nowe sieci, mózg wytwarza substancję chemiczną. Ta substancja chemiczna nazywana jest uczuciem lub emocją. Oznacza to, że gdy tylko poczujesz wolność, całość lub ra-dość z tego nowego wydarzenia, zaczynasz uczyć swoje ciało chemicznie, aby zrozumieć to, co umysł pojął intelektualnie. Teraz nowe informacje trafiają do twojego ciała – nie tylko do twojego umysłu – i zmieniają twój stan bycia. Często jest to powód, dla którego ludzie mówią, że czują się spokojni, wy-ciszeni, a nawet nieprzytomni ze szczęścia po tym, jak użyli tappingu – mózg się zmienia, a długoterminowe próby kon-trolne ujawniają, że pozostaje odmieniony.

Można śmiało powiedzieć, że wiedza jest dla umysłu, a do-świadczenie dla ciała. Teraz zaczynasz ucieleśniać prawdę za-wartą w tej filozofii. W ten sposób przepisujesz swój program biologiczny i sygnalizujesz nowe geny na nowe sposoby. To dlatego, że nowe informacje pochodzą z otoczenia. Jak wiemy z epigenetyki, jeśli środowisko sygnalizuje nowe geny, a pro-duktem końcowym doświadczenia w środowisku jest emocja, dosłownie sygnalizujesz nowe geny w nowy sposób. Teraz za-czynasz chemicznie instruować swoje ciało, aby zrozumiało, co twój umysł rozumiał teoretycznie. A ponieważ wszystkie geny wytwarzają białka, a białka są odpowiedzialne za struk-turę i funkcję organizmu (ekspresja białek jest wyrazem ży-cia), dosłownie zmieniasz swoje przeznaczenie genetyczne. To sugeruje, że jest całkiem możliwe, że twoje ciało może zostać wyleczone w moment.

Jeśli raz jesteś w  stanie stworzyć doświadczenie, powi-nieneś móc to zrobić ponownie. Odtwarzając jakiekolwiek

17

Przedmowa dr. Joe'go Dispenzy

doświadczenie raz po raz, w  końcu będziesz mógł neuro-chemicznie warunkować swój umysł i ciało, aby zaczęły pra-cować jako jedno. Kiedy robisz coś tak wiele razy, że ciało wie równie dobrze co umysł, jak to zrobić, staje się to auto-matyczne, naturalne i bez wysiłku – po prostu teraz staje się umiejętnością lub nawykiem. Po osiągnięciu tego poziomu nie musisz już świadomie myśleć o tym. Wtedy umiejętność lub przyzwyczajenie stają się podświadomym stanem istnienia. Ten stan jest naturalny i zaczynasz opanowywać tę filozofię do mistrzostwa. Stajesz się tą wiedzą.

W ten sposób zwykli ludzie na całym świecie budzą się i zaczynają robić coś, co było rozważane od tysięcy lat jako niezwykłe. Czyniąc to przechodzą transformację od filozofa przez nowicjusza do mistrza; od wiedzy przez doświadczenie do mądrości; od umysłu przez ciało do duszy; od myślenia przez robienie do bycia; oraz od uczenia się w swojej gło-wie, poprzez praktykowanie ręcznie do poznania przez serce. Piękno tego polega na tym, że wszyscy jesteśmy do tego wy-posażeni w biologiczny i neurologiczny mechanizm.

Efekt uboczny twoich powtarzających się wysiłków nie tylko zmieni to, kim jesteś, ale powinien stworzyć jeszcze więcej możliwości w twoim życiu, które są odzwierciedleniem twoich wysiłków. W jakim innym celu byś to robił? Co mam na myśli, kiedy mówię o możliwościach? Mówię o uzdrawia-niu z chorób i przywracaniu równowagi zarówno ciała, jak i umysłu, tworząc lepsze życie, dzięki niedokonywaniu wciąż tych samych nieświadomych wyborów, które zostały za-programowane przez urazy z przeszłości. Rezultatem może być nowa praca, nowy związek, nowa szansa i nowe przygo-dy w życiu; a także całkowite uwolnienie od długotrwałych uzależnień, podświadomych pragnień i okrutnych nawyków autodestrukcyjnych.

18

EFT dla zdrowia

I o to właśnie chodzi w tej potężnej książce. Nauka stojąca za tappingiem to twój osobisty przewodnik, który udowod-ni ci, jak naprawdę możesz być potężny, jeśli zastosujesz to, czego właśnie zamierzasz się z niego uczyć. Został napisany, abyś nie tylko rozumiał intelektualnie treść, ale konsekwent-nie wykorzystywał ją w praktyce i stosował w swoim życiu, abyś czerpał korzyści ze swoich wysiłków – nie tylko dla sie-bie, ale także dla twojej rodziny i przyjaciół.

Niełatwo znaleźć fundusze na jakiekolwiek badania – zwłaszcza badania, które nie pociągają za sobą zysku z two-rzenia nowego leku. Równie trudne jest stworzenie solidnej hipotezy roboczej i przeprowadzenie właściwego rodzaju ba-dań o wysokim standardzie, z wykorzystaniem funkcjonalnej technologii mózgu oraz innych obiektywnych pomiarów do testowania skuteczności. Potrzeba wielu godzin dochodzenia, badań i przygotowań do stworzenia naukowego modelu ro-zumienia, który dowodzi, że nasz umysł i ciało działają jak jedno. I potrzeba herkulesowego wysiłku, aby zorganizować, rozpowszechnić i znaleźć sens w wynikach szerokiej gamy odkryć naukowych – nie mówiąc o napisaniu o tym książki. Jednak moja droga przyjaciółka i koleżanka po fachu Peta Sta-pleton podjęła się tego zadania w tej fantastycznie napisanej książce.

Po raz pierwszy spotkałem Petę na konferencji badawczej, która odbyła się na Złotym Wybrzeżu Australii w 2017 roku. Moi koledzy uprzedzili mnie, że jest doskonałym naukow-cem empirycznym. Powiedziano mi, że ma surowe normy dotyczące badań śledczych. I oczywiście przedstawiając swoje badania na jej konferencji byłem trochę niepewny, czego się spodziewać. Pomyślałem: Czy powinienem się przygotować na najgorsze? Jeśli będę musiał bronić swoich badaniach, jak po-winienem to zrobić? Nauka może być gorzką grą różnych ego.

19

Przedmowa dr. Joe'go Dispenzy

Kiedy spotkałem Perę, okazała się zupełnie inna niż w moim wyobrażeniu. Natychmiast poczuliśmy, że odbiera-my na podobnych falach. Jest inteligentna, charyzmatyczna, skupiona na wnętrzu, kochająca, radosna, życzliwa, chętna do współpracy, przyjazna i bardzo komunikatywna. Peta uwiel-bia wiedzę, z pewnością nie boi się badać, a następnie bronić informacji, które są niezgodne z przyjętą konwencją – i jest na tyle sprytna, by udowodnić jej poprawność lub niepopraw-ność. Jako naukowiec była pionierem na kierunku psychologii energetycznej, zanim stała się ona potężnym nurtem.

Peta jest źródłem wiedzy i doświadczenia – co, jak się wła-śnie nauczyłeś, prowadzi do mądrości. Jest czołowym eksper-tem w dziedzinie sztuki, nauki i filozofii EFT. Spędziła wiele lat zadając właściwe pytania, a następnie znajdując najlepsze odpowiedzi. Zna swój materiał bardzo dobrze.

Peta i ja dzielimy tę samą pasję – chcemy rozumieć i wie-dzieć więcej o tym, kim naprawdę jesteśmy i co jest możli-we dla ludzi, szczególnie we współczesnych czasach. Jej praca i badania bezpośrednio i pośrednio zmieniły tysiące istnień ludzkich.

Uwielbiałem czytać tę książkę, ponieważ zawiera ona od-powiedzi na niektóre z moich osobistych pytań dotyczących związku między umysłem a ciałem. Nauczyłem się nowych koncepcji i to pomogło mi zobaczyć świat inaczej. Zmieniłem się od czasu, gdy to czytałem. Właściwie to przez cały czas wykonywałem tapping na różnych rzeczach. Byłem głęboko zaangażowany w książkę podczas 10-godzinnego lotu z Lon-dynu do Los Angeles, myślę, że wykorzystałem co najmniej 50 różnych przedmiotów i byłem zaskoczony tym, jak ina-czej się czułem. Pomyślałem sobie: To działa! Czuję się inaczej. Uśmiechnąłem się, ponieważ dosłownie ucieleśniałem wiedzę jako prawdę.

EFT dla zdrowia

Mam nadzieję, że to arcydzieło pełne wiedzy i doświad-czenia zmieni cię, pomoże wam zobaczyć świat inaczej, ale również zainspiruje do zastosowania zasad, aby urzeczywist-nić prawdę tego, co jest możliwe w twoim życiu.

Za chwilę będziesz uczyć się od kogoś, kto przeszedł od filozofa przez inicjowanie do opanowania.

Peta Stapleton jest mistrzynią swojego rzemiosła.

dr Joe Dispenza,autor bestsellera New York Timesa:

Efekt placebo. Naukowe dowody na uzdrawiającą moc twojego umysłu

21

WSTĘP

„Tapping” – jako kluczowy element samopomocy – został wprowadzony w latach 70-tych. Od tego czasu popularność tego łatwego w zastosowaniu, a jednocześnie niezwykle sku-tecznego narzędzia do regulacji stresu i transformacji osobistej wciąż rosła. Początkowo został uznany za technikę psycho-terapii, która rozwiązuje problemy emocjonalne, jednak jego najczęściej stosowana i najlepiej zbadana forma znana jest pod nazwą Techniki Emocjonalnej Wolności lub po prostu EFT.

Wraz ze znajomością filozofii wschodnich, zwłaszcza aku-punktury, nasze rozumienie tego, jak działa EFT, szybko się rozwija. Podczas gdy początkowe wyjaśnienia koncentrowały się na układzie meridianów ciała, teraz rozumiemy, że EFT ma głęboki wpływ na układ nerwowy, produkcję hormonów stre-su (szczególnie kortyzolu), regulację DNA i aktywację mózgu.

Mówiąc krótko, przebyliśmy długą drogę.Ta książka ma na celu zgromadzenie wszystkich badań,

które rozpoczęły się w latach 90-tych oraz przedstawienie ich w zrozumiały sposób. Wyraźnie określa również, co dzieje się, gdy używasz EFT. EFT Universe, jedna z kilku stron inter-netowych EFT na całym świecie, jest przechowalnią dla po-nad 5000 indywidualnych studiów przypadku, ale teraz mamy znacznie więcej niż tylko niepotwierdzone raporty ukazujące

22

EFT dla zdrowia

skuteczność EFT. Dalsze dowody ich skutecznego działania można obecnie znaleźć w ponad 100 wynikach badań; rapor-tach klinicznych; artykułach przeglądowych; randomizowa-nych badaniach klinicznych; bezpośrednich porównaniach ze standardowymi terapiami; i wreszcie w badaniach oraz me-taanalizach. Obszerny przegląd badań dotyczących tappingu wykazał, że niezależne badania w kilkunastu krajach konse-kwentnie wykazały bardzo pozytywne wyniki po stosunkowo niewielu sesjach terapeutycznych. Przypadłości obejmowały fobie, lęk, depresję i zespół stresu pourazowego (PTSD).

Ponieważ jedną z podstawowych technik EFT jest stymu-lowanie wybranych punktów na twarzy i górnej części ciała przez stukanie w nie, EFT jest również często nazywany „tap-pingiem”. Z tego powodu odkryjesz, że wielu badaczy, w tym ja, używa zwrotów EFT i tapping zamiennie. W rzeczywistości słowo tapping stało się łatwym do zrozumienia wyjaśnieniem EFT, spopularyzowanym przez Nicka Ortnera i Jessikę Ortner z The Tapping Solution (www.thetappingsolution.com).

Ale najpierw najważniejsze: w jaki sposób ja, główny psy-cholog kliniczny, skorzystałam z tego narzędzia w latach 90-tych? Dlaczego odkryłam, że prowadzę badania na tak nowym i bardzo innym polu?

MOJA HISTORIA

Jako słuchacz z natury, czułam powołanie do dziedziny psy-chologii, aby pomagać innym. Po ukończeniu studiów z tra-dycyjnym dyplomem z psychologii miała wrażenie, jakbym była na szczycie świata. Zaczęłam specjalizować się w zaburze-niach odżywiania, takich jak anoreksja i bulimia. Prowadziłam bezpłatne cotygodniowe grupy wsparcia i sesje indywidualne

23

Wstęp

i zaczęłam uczyć na lokalnym uniwersytecie. Ale czegoś w tym wszystkim brakowało.

Bez względu na to, z czego korzystałam z mojego szkolenia klinicznego, stan moich klientów nie poprawiał się wystarcza-jąco szybko dla ich (lub mojej) satysfakcji. Zaczęłam odczuwać smak porażki. Fakt, nadal byłam młoda i zielona jako terapeuta, jednak byłam rozczarowana i zaczęłam panikować, że osoby cierpiące zostały na lodzie, ponieważ „nic na nich nie działało”. Właśnie na tym etapie pomógł mi kolega. Surfował po „sieci” i natknął się na coś, co jego zdaniem mogłoby pomóc.

Kiedy mi to przedstawiał, powiedział: „Znalazłem tech-nikę, która moim zdaniem może zadziałać, ale jest trochę dziwna”. To nie zabrzmiało dobrze. Byłam poważnym psy-chologiem podejmującym poważne kwestie, a nie dziwne rze-czy! Ale desperacja prowadzi do rozpaczliwych działań, więc zaprosiłam go, aby przyszedł do jednej z grup wsparcia przy zaburzeniach odżywiania. Podczas tej konkretnej sesji jedna z młodych uczestniczek zaczęła mieć atak paniki. Mój kolega gestem wskazał, że zabierze ją do innego pokoju, aby pomóc jej uspokoić się, podczas gdy ja nadal nauczałam. Niecałe 15 minut później oboje wrócili. Młoda kobieta przeszła od stanu paniki i hiperwentylacji w stan spokoju i opanowania. Moje brwi wylądowały niemal pod sufitem.

Gdy zajęcia skończyły się i wszyscy wyszli, koniecznie chciałam dowiedzieć się, co zrobił. Powiedział: „Zrobiłem tę dziwną rzecz, o której mówiłem”. Oczywiście musiałam do-wiedzieć się czegoś więcej!

Z biegiem czasu zaczęłam uczyć się o EFT. Jak zwykle pod-ekscytowana nowym odkryciem, zaczęłam je praktykować z przyjaciółmi i rodziną oraz oczywiście na sobie. Uczestni-czyłam w szkoleniu praktycznym i wykorzystałam tę techni-kę przy moim nieopanowanym pragnieniu czekolady. Teraz,

24

EFT dla zdrowia

20 lat później, wciąż nie mam ochoty na czekoladę. Kiedyś jadłam ją codziennie, jako popołudniową dawkę energii, więc był to niw lada wyczyn. Nadal mogę jeść czekoladę (tapping nie usuwa wolnej woli), ale średnio mi smakuje i nigdy nie biorę więcej niż jeden kawałek.

Kiedy zmieniło się moje stanowisko na uniwersytecie, około 2000 roku, znalazłam się w sytuacji, w której musiałam rozpocząć badania. Wciąż pracowałam w dziedzinie zaburzeń odżywiania i od tego czasu z powodzeniem od wielu lat ko-rzystam z EFT przy pracy z klientami. Nie mówiłam wielu ludziom o tej technice; jednak moi klienci wracali do zdro-wia! Dlatego poruszyłam ideę badania EFT pod kątem kwestii związanych z  jedzeniem z moim bardzo konserwatywnym przełożonym, lekarzem. Powiedział: „Brzmi interesująco, ale myślę, że nikt nie przyjdzie na próby”.

Mimo tego i  tak postanowiłam spróbować. Zdecydowa-liśmy się wykorzystać EFT w przypadkach nadmiernego je-dzenia u  dorosłych z  nadwagą, ponieważ epidemia otyłości w Australii była wówczas alarmująca. (Myśleliśmy również, że w tej kategorii będzie więcej osób niż z anoreksją lub bulimią. W badaniach klinicznych wielkość próby jest bardzo ważna dla ustalenia znaczenia wyników). Otrzymaliśmy niewielką dotację od Association for Comprehensive Energy Psychology w Stanach Zjednoczonych – ogromny akt wiary, ponieważ ich komitet nic nie wiedział o mnie ani o moim zespole i prawdopo-dobnie zastanawiałem się, kim jesteśmy! Dotarłam również do krajowego programu telewizyjnego zajmującego się bieżącymi sprawami i moja opowieść na temat procesu została sfilmowa-na. Proponowaliśmy bezpłatny, czterotygodniowy, po osiem godzin dziennie, program nauki wykorzystania EFT przy nad-miernym spożywaniu jedzenia, a technikę pokazałam na ante-nie z pomocą prowadzącego i jego czekoladowej babeczki.

25

Wstęp

Reakcja była niesamowita. Otrzymaliśmy ponad 4500 tele-fonów i e-maili z całego kraju, od osób, które chciały dołączyć do procesu. (Mój menedżer nie mógł w to uwierzyć!) Wie-działam, że możemy stać u progu odkrycia czegoś wielkiego.

Reszta to już historia. Ostatecznie przeprowadziliśmy tę próbę z  120 osobami dorosłymi. W  ciągu następnej dekady rozszerzyliśmy nasze badania, porównując EFT z ustalonymi standardowymi terapiami i dostosowaliśmy je do młodzieży oraz innych populacji i dolegliwości. Około trzy lata po sfilmo-waniu w pierwszym programie dotyczącym spraw bieżących zadzwoniłam do tego reportera i zaproponowałam mu materiał o kontynuacji próby. Wszystko, co zmierzyliśmy, zmieniło się wraz z EFT, a rok później te zmiany na lepsze wciąż były ak-tywne! (Zobacz rozdział 7, aby uzyskać nasze wyniki.)

Powiedział mi: „Nie wiem, co zrobiłaś tego dnia trzy lata temu, ale wciąż nie mogę zjeść czekoladowej babeczki”. Nie mogłam się nie roześmiać.

Kontynuowałam więc testowanie tej interesującej i dość nowej techniki w  próbach badawczych. Zbadaliśmy EFT także pod kątem przewlekłego bólu, poważnej depresji, lęku przed niepowodzeniem u uczniów osiągających wysokie wy-niki oraz palenia papierosów, a także skuteczności świadcze-nia usług EFT przez Internet. Żeby było jasne, zdaję sobie sprawę, że wiele tradycyjnych terapii działa. Jestem profe-sorem nadzwyczajnym na uniwersytecie i dyrektorem pro-gramu magisterskiego z  psychologii klinicznej; na moich zajęciach uczę wszystkich głównych, opartych na dowodach terapii, o których czytasz. Ale zawsze jest jakieś ale, nawet podejścia wspierane przez badania nie mają jakości „uniwer-salnej”, którą cieszy się EFT.

Oczywiście takie oświadczenie musi zostać potwierdzone przez badania. Niepotwierdzone dowody mogą być potężne,

26

EFT dla zdrowia

jeśli ufasz swojemu sąsiadowi, który sugeruje wypróbowanie konkretnego podejścia, ale nasi pacjenci muszą wiedzieć, czy terapia, którą rozważają, została sprawdzona empirycznie, a jej skuteczność ustalona. Pytania dotyczące EFT, które są dla mnie najbardziej interesujące jako psycholog, dotyczą tego, czy EFT jest skuteczne i czy działa w szerokim zakresie osób i warunków, jak podejrzewam. Jesteśmy również ciekawi, czy zachęcające wyniki kliniczne, które obserwujemy, mogą wy-nikać z czynników innych niż tapping.

Teraz jestem głównym badaczem EFT w Australii i na-dal jestem zdumiona tym, jak szybko poprawia się życie na-szych uczestników. Wierzę, że dzięki naszemu nauczaniu to narzędzie kliniczne stanie się głównym nurtem techniki na poziomie uniwersyteckim już w niezbyt odległej przyszłości i naprawdę czekam na ten dzień.

Tak więc dochodzimy do tego pytania: gdzie wpasowuje się EFT w zestawieniu z tradycyjnymi terapiami i dlaczego świat mógłby po niego sięgnąć?

CZWARTA FALA!

Uważa się, że psychoterapia indywidualna rozwinęła się w trzech wielkich falach. W początkowym okresie mieliśmy psychoanalizę. Być może znasz pionierów tego ruchu, ta-kich jak Zygmunt Freud i Carl Jung. Podkreślali nieświado-me konflikty, wczesne doświadczenia i „przeniesienie” uczuć z dzieciństwa pacjenta na terapeutę. Następni byli naukowcy i zwolennicy modyfikacji zachowania. Wcześni przywódcy, tacy jak Edward Thorndike, Joseph Wolpe i  B. F. Skinner, wykorzystali teorię uczenia się do sformułowania strategii zmiany niechcianych zachowań. Korzystając z pozytywnych

27

Wstęp

i  negatywnych wzmocnień (zwanych warunkowymi), byli w stanie wymiernie zwiększyć pożądane zachowania i wy-plenić samoniszczące wzorce zachowań u swoich klientów.

Z psychoanalizy i terapii behawioralnych wyłoniły się dwa ruchy, z których każdy uważał się za „trzecią falę”. Humani-styczna lub eksperymentalna psychoterapia podważała pod-stawowe założenia psychoanalizy i behawioryzmu, takie jak idea, że każde zdarzenie jest zdeterminowane przez nieprze-rwany łańcuch wcześniejszych zdarzeń. Zamiast tego pod-kreślała wrodzoną dobroć każdego człowieka i  możliwość osiągnięcia tego potencjału, wspierając takie cechy, jak wolna wola, kreatywność, poczucie własnej wartości, miłość i au-tonomia. Choć ruch humanistyczny nie jest już główną siłą w tej dziedzinie, odcisnął swoje piętno na większości współ-czesnych metod psychoterapeutycznych.

Tymczasem terapia poznawcza (kognitywna) lub terapia poznawczo-behawioralna (ponieważ opiera się na terapii be-hawioralnej) pojawiła się jako kolejna „trzecia fala” i obecnie stała się dominującą siłą w psychoterapii. Terapia poznawcza ukierunkowana jest na myśli i  interpretacje sytuacji klien-ta, ponieważ mogą one prowadzić do negatywnych stanów emocjonalnych. Pionierami w tej dziedzinie są Aaron Beck i Judith Beck, Albert Ellis i David Burns. Niedawnym osią-gnięciem w  terapii poznawczej było przesunięcie akcentu z symptomów spowodowanych przez błędne oceny poznaw-cze (sposób, w  jaki myślisz) na głębsze zmiany w  proce-sach myślowych poprzez dawanie świadectwa, akceptację i  bycie w  ciągłym przepływie wewnętrznego doświadcze-nia. Te nowsze podejścia obejmują uważność, akceptację i terapię zaangażowania, dialektyczną terapię behawioralną oraz połączenia, takie jak zintegrowana z umysłem terapia poznawczo-behawioralna.

28

EFT dla zdrowia

Historycznie psychoterapia zawsze była bardzo dłu-gim procesem. Ale pojawia się potrzeba szybszego leczenia, z oczywistych powodów ekonomicznych, tak aby szerokie grono osób, które mogłyby skorzystać z psychoterapii, miało szansę je otrzymać. Plany ubezpieczeniowe i leczenie doto-wane, takie jak Medicare, często mają ograniczenia dotyczące liczby sesji, do których można uzyskać dostęp w danym roku kalendarzowym. Spowodowało to wzrost badań nad podej-ściami krótszymi, które są powszechnie uważane za terapie wymagające więcej niż 2, ale mniej niż 10 sesji.

Wiele najbardziej udanych modeli krótkiego leczenia wy-korzystuje interwencje somatyczne, w tym ruch, stymulację sensoryczną i integrację, lub aktywację obszarów na skórze, takich jak punkty akupunktury (obszary ważne w akupunk-turze), które uruchamiają pożądane procesy neurologiczne. Pojawienie się krótkich psychoterapii zawierających składnik somatyczny jest obecnie uważane za czwartą falę psychotera-pii. Na przykład, EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) uznaje się za empirycznie potwierdzony rodzaj leczenia urazów, lęków i depresji1. Uważam EFT za najbar-dziej obiecującą z psychoterapii czwartej fali, ze wszystkich, które badałam.

JAK JEST ZORGANIZOWANA TA KSIĄŻKA

Nauka stojąca za tappingiem jest przeznaczona dla szero-kiego grona czytelników. Ci, którzy są zainteresowani EFT w zakresie samopomocy i są ciekawi tego, co faktycznie wia-domo o tej metodzie, znajdą tu mnóstwo aktualnych, autory-tatywnych informacji. Lekarze i badacze, którzy chcą ujrzeć dowody na skuteczność metody oraz na to, w  jaki sposób

29

Wstęp

wyniki badań mogą dostarczyć informacji na temat jej prak-tyki, stwierdzą, że przedstawione informacje i oświadczenia są poparte odpowiednimi, pouczającymi badaniami.

W każdym rozdziale znajduje się wiele studiów przypad-ku, dzięki czemu można uzyskać informacje od samych klien-tów. Życiowych doświadczeń osób cierpiących nie należy lekceważyć przy żadnym podejściu terapeutycznym, często informują nas o tym, co należałoby poprawić.

Zanim zacznę mówić o tym, w jaki sposób najlepiej wyko-rzystać tę książkę, oto przegląd każdego rozdziału i tego, co zostanie w nim omówione.

Rozdział 1 opisuje, czym właściwie jest EFT i dlaczego nazywamy go tappingiem. Dyskutujemy na temat EFT, po-nieważ jest to narzędzie redukcji stresu oraz technika samopo-mocy, która uspokaja umysł. (Kiedy pojawiam się w mediach, często mówię, że EFT jest podobny do „akupunktury psy-chologicznej”.) Ten rozdział zawiera również przewodnik po EFT dla początkujących i prowadzi przez to, jak używać tej techniki. Materiały informacyjne do tego rozdziału są dostęp-ne na mojej stronie internetowej: www.petastapleton.com.

W Rozdziale 2 rozpatruje się, dlaczego warto rozważyć się-gnięcie po EFT. W skrócie omawia się tu historię, skąd pocho-dzi ta technika, różne istniejące wersje i to, dlaczego właściwie badamy kliniczny EFT w prowadzonych przez nas próbach.

Rozdział 3 rozpoczyna się od licznych badań dotyczących EFT w wielu obszarach. Należy pamiętać, że nie każde badanie EFT, które kiedykolwiek przeprowadzono, zostało zawarte w tej książce. W większości przedstawiam najbardziej wiary-godne badania, które miały największy wpływ w tej dziedzi-nie, w celu uzyskania najlepszego obrazu ich wyników. W tym rozdziale omówiono studium indywidualnych osób, które wzięły udział w próbach oraz to, jak próby te przekształciły

30

EFT dla zdrowia

się w badania kliniczne, a następnie w metaanalizy (oznacza to, że przeprowadzono wiele prób w jednym obszarze, w któ-rym możemy opracować jeden wniosek, który ma większą moc statystyczną). Podczas gdy próby psychologiczne zazwy-czaj wykorzystują pomiary samo opisowe, w których uczest-nik subiektywnie wskazuje swój stan nastroju itp. za pomocą kwestionariusza, badania tappingu poszerzono, aby zmierzyć zmiany fizjologiczne, takie jak poziom kortyzolu i ekspresja DNA. Mamy też pierwsze neuronowe skany mózgu przy le-czeniu za pomocą EFT, a więcej z tych badań jest w toku.

Rozdział 4 skupia się na EFT i PTSD. To ekscytujący roz-dział, ponieważ do tej pory w tym obszarze prawdopodobnie przeprowadzono najwięcej badań EFT. Sugeruje się, że 8 na 100 osób będzie miało PTSD w pewnym momencie swojego życia; wskaźnik ten jest wyższy u personelu wojskowego2. Przeglą-damy tu symptomy i przyczyny PTSD oraz jego wpływ na mózg w różnym wieku. Ponieważ niektóre badania koncen-trowały się na zmianach fizjologicznych w PTSD po tappingu, przedstawiam te badania, a także opisywane przez nie korzyści psychologiczne. Teraz wiemy, że geny u osób cierpiących na PTSD mogą być przekształcane przez EFT, a zmiany te zacho-dzą z czasem. Ten rozdział zawiera również przykłady przy-padków uczestników, którzy skorzystali z tappingu.

Rozdział 5 bada EFT, stres i lęki. W Stanach Zjednoczo-nych lęki dotykają około 18 procent populacji, ale tylko około jedna trzecia z tych osób poddawana jest leczeniu3. Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła, że w latach 1990–2013 liczba osób cierpiących na depresję i/lub lęki wzrosła o prawie 50 procent. Ponadto zaburzenia psychiczne odpowiadają za 30 procent globalnego obciążenia chorobami niekrytycznymi4. Mając to na uwadze, w niniejszym rozdziale przedstawiono badania dotyczące wpływu EFT na stres i lęki. Przedstawiono

31

Wstęp

prawdziwe studia przypadków, notatki praktyków i badania dotyczące konkretnych obszarów.

Rozdział 6 z  kolei zagłębia się w  stosowanie EFT przy depresji. Przypadłość ta jest uważana za główną przyczynę złego stanu zdrowia i niepełnosprawności na całym świecie; ponad 300 milionów ludzi żyje w tym wyniszczającym stanie, a wzrost o ponad 18 procent nastąpił w latach 2005–20155. Ten rozdział nie tylko omawia próby badawcze i wyniki, ale także pokazuje, w jaki sposób stosowanie EFT przy innych przypa-dłościach (np. nadmierny apetyt) zmniejsza również objawy depresyjne. Historie uczestników i praktyczne wskazówki są dostępne w całym tekście.

Rozdział 7 podsumowuje, w jaki sposób można wykorzy-stać tapping w przypadku nadmiernego apetytu oraz proble-mów związanych z wagą. Mamy za sobą ponad dziesięć lat prób klinicznych, które wyraźnie pokazują skuteczność tap-pingu przy zmniejszeniu uczucia głodu u dorosłych z nadwa-gą i otyłością, co z czasem prowadzi do utraty wagi. Badania te wymagają co najmniej rocznej obserwacji, co oznacza, że łatwiej jest zobaczyć skuteczność tappingu trwającego jakiś czas. Jest to jedyny obszar, w którym posiadamy neuronowe skany mózgu, pokazujące różnicę w aktywności mózgu przed i po programie leczenia EFT, a wyniki są niezwykle ekscy-tujące. (Nawet radiolog w zespole nie mógł w to uwierzyć!) Ponieważ jest to szczególny dla mnie obszar badań, znajduje się tu wiele opowieści uczestników oraz konkretne zalecenia dotyczące korzystania przez klientów lub ciebie.

Rozdział 8 zawiera informacje na temat korzystania z tap-pingu w przypadku dzieci i młodzieży oraz wyników dotych-czasowych badań. Jest to obszar z rosnącym zainteresowaniem badaniami, obejmuje zagadnienia szkolne i akademickie, dla-tego w tym rozdziale omówiono typowe problemy uczniów

32

EFT dla zdrowia

(np. perfekcjonizm, lęk przed testem) oraz trudności w ucze-niu się. Przedstawiam, w jaki sposób można efektywnie wy-korzystać tapping w klasie i środowisku domowym, a także historie praktyków i uczestników. Następne pokolenie może naprawdę skorzystać z tego narzędzia redukcji stresu, a uży-wanie go w  codziennych szkolnych sytuacjach okazuje się godnym uzupełnieniem każdego programu nauczania. Bada-nia kliniczne pokazują solidne wyniki dla dzieci i młodzieży, a to będzie ekscytujący obszar do obserwacji w przyszłości.

Rozdział 9 analizuje inne przypadłości, które były przed-miotem badań i  testów, w  tym fobie, zaburzenia obsesyj-no-kompulsyjne, przewlekły ból i  fibromialgia, problemy fizyczne i emocjonalne, uzależnienia oraz różne schorzenia, takie jak rak piersi i uszkodzenie mózgu. Kilku praktyków dzieli się praktycznymi sesjami w tym rozdziale, aby ukazać, jak życie ludzkie może być przekształcane przez tapping.

Rozdział 10 przedstawia inne techniki tappingu, które po-jawiły się w badaniach. Należą do nich prekursor EFT, Terapia Pól Myślowych (TFT); hybryda o nazwie Matrix Reimprin-ting (MR); i inne techniki tappingu w przypadku traumy. Te podejścia nadal wykorzystują kluczowe składniki EFT, ale mogą mieć dodatkowe aspekty. W tym rozdziale zawarto sze-reg tematów, od PTSD po wystąpienia publiczne.

Rozdział 11 zawiera omówienie wspólnych przeszkód na drodze do sukcesu EFT. Podczas gdy badania wyraźnie wska-zują na skuteczność tappingu, w hałaśliwym świecie online nadal mogą istnieć informacje o tym, dlaczego EFT nie za-działał lub nie działa dla kogoś. W tym rozdziale omówiono, dlaczego tak się dzieje i co zrobić, jeśli tapping wydaje się nie działać. Oferuje również podsumowanie typowych błędów początkujących. Ostatnia sekcja opisuje, w jaki sposób oma-wiać EFT w naukowy, oparty na dowodach sposób dla nowo

33

Wstęp

przybyłych lub profesjonalnych kolegów, a nawet mediów. Po 20 latach w tej dziedzinie nauczyłam się, co „trafia”, a co nie, oraz jak zbudować pomost ku istniejącej wiedzy.

Książka kończy się tym, w jaki sposób możesz dowiedzieć się więcej o EFT i gdzie udać się, aby śledzić przyszłe badania. Wszystkie referencje są w całości oferowane na końcu, szcze-góły dotyczące gigantów badawczych do naśladowania oraz ważne zasoby także są tu zawarte.

W JAKI SPOSÓB WYCIĄGNĄĆ Z TEJ KSIĄŻKI JAK NAJWIĘCEJ

Jeśli jesteś nowy w EFT i dopiero zaczynasz, zdecydowanie polecam czytanie od początku do końca. Zapewni ci to solid-ne podsumowanie tej techniki oraz sposobu jej użycia, a na-stępnie dowodów uzyskanych z prób.

Jeśli jesteś już praktykującym lub badaczem i bardzo do-brze znasz praktyczne zastosowanie tappingu, możesz być zainteresowany przeczytaniem dalszych rozdziałów. Przy-czyni się to do zdobycia wiedzy na temat empirycznie po-twierdzonych badań i podkreśli skuteczność EFT w stosunku do podobnych i istniejących standardach psychologicznych.

Jeśli interesujesz się konkretnie jednym tematem, możesz przejść bezpośrednio do właściwego rozdziału.

Zatem zacznijmy.