Po czym biegnie czas? - Krystian Aparta
description
Transcript of Po czym biegnie czas? - Krystian Aparta
Po czym biegnie czas? Modele pojęciowe czasu a
(nie)racjonalność podróży w czasie w science fiction.
Krystian [email protected]
Semantyka kognitywna
• Semantyka – badanie znaczenia (języka, znaków, symboli).
• Znaczenie ucieleśnione – ani odbicie,ani reprezentacja rzeczywistości.
• Znaczenie pochodzi z ludzkiego doświadczenia, wynika z interakcji człowieka (organizmu biologicznego)z otoczeniem.
Pojęcia i poznanie ucieleśnione
• Doświadczenie kształtowane jest przez fizjologię człowieka (obecność zmysłów, procesy fizjologiczne), cechy środowiska kulturowego (np. obecność grawitacji).
• Pojęcie to aktywacja określonej struktury umysłowej: cech interakcyjnych(np. wygląd), oraz innych pojęć, konotacji, itp.
Przestrzenie mentalne
• Struktury, które pojawiają się „na żywo” podczas myślenia czy rozmowy, umożliwiające nadanie organizacji zawartości umysłowej.
• Przestrzenie zawierają elementy(np. pojęcia) i relacje.
• Rozszerzeniem teorii przestrzeni mentalnych jest teoria amalgamacji pojęciowej (ang. conceptual blending).
Przykład: Ten chirurg to rzeźnik.
Amalgamat (przestrzeń amalgamatu):
Stopiona zawartość z innych przestrzeni, oraz zawartość nowa. Znaczenie emergentne
Przestrzeń wyjściowa 1:CHIRURG
Przestrzeń wyjściowa 2:RZEŹNIK
Przestrzeń generyczna:to, co wspólne
Pochodzenie pojęcia CZAS – Amalgamacja 3 domen
pojęciowych
1. Domena zdarzeń (E)– Kolejność zdarzeń, typy zdarzeń,
subiektywne doświadczenie zdarzeń
Fauconnier i Turner, 2006
2. Domena ruchu (X)
• Część domeny zdarzeń: doświadczenie ruchu i przemieszczania sięoraz pochodząca z niego logika
• Schemat Źródło-Ścieżka-Cel
Rola schematu Źródło-Ścieżka-Cel
• W wyniku amalgamacji reprezentacji mentalnych za pomocą schematu Ścieżki, pojawia się „nowy byt” – abstrakcyjna trajektoria (tor, ścieżka).
• Dla nas trajektoria jest rzeczywistai istnieje w świecie. Wymiar fizycznego istnienia pojawia się w wyniku amalgamacji.
Rola struktur domeny ruchu (X)
PRZYKŁAD:
– X: Jeśli istnieje bezpośrednia droga między A i B, a my przemieszczamy się nią w stronę B, oznacza to, że jesteśmy coraz bliżej B.
– E: Jeśli obiad kończy się na drugim daniu,to im więcej zjemy drugiego dania,tym bliżej jesteśmy końca obiadu.
• Struktura domeny ruchu (X) stapia się łatwo ze strukturą domeny Zdarzeń (E). Przestrzenna logika i relacjez domeny ruchu nadają wewnętrzną logikę konceptualizacji zdarzeń.
Rola struktur domeny ruchu (X) – c.d.
• Przestrzenna logika domeny ruchu wywołuje konceptualizację takich „obiektywnych i racjonalnych” aspektów Zdarzeń jak:– Długość zdarzeń, kolejność zdarzeń, szybkość
przebiegu zdarzeń, równoległość przebiegu zdarzeń, kierunek przebiegu zdarzeń, itp.
• Racjonalna konceptualizacja Zdarzeń bez takiej przestrzennej logiki nie jest możliwa. Struktura Xto nie dodatek, ale „treść” Zdarzeń.
3. Domena zdarzeń uniwersalnych (M)
• Składa się z 2 domen: Cyklicznej dobyi Czasomierza.
• Cykliczna doba: Amalgamat reprezentacji wielu nocy i dni tworzy nowy, „realny” twór – abstrakcyjną Dobę, która się powtarza (codziennie przeżywamy dobę).
Domena zdarzeń uniwersalnych (M) – c.d.
• Czasomierz: zdobyte kulturowo mentalne reprezentacje powtarzających się działań pewnych mechanizmów, np. ruch pręcika między 2 punktami
• Struktura ich spaja się ze strukturą Cyklicznej doby: np. reprezentacja pewnej pozycji wskazówek spaja sięz elementem Południe
Amalgamat E/X/M = Czas
• Amalgamacja E/X/M daje nowy byt: powszechne, abstrakcyjne, niezmienne, obiektywne zdarzenia, w których rozgrywa się wszystko we wszechświecie.
• Każde rzeczywiste zdarzenie „lokalne” rozgrywa się w wydarzeniu uniwersalnym z sieci M (minuta, itp.)
Źródło fizycznej rzeczywistości czasu
• Dzięki amalgamacji domen E/X/M, reprezentacja mentalna doświadczenia fizycznego, subiektywnegoi bezpośredniego stapia się ze zdarzeniem abstrakcyjnym.
• Powstaje nowy byt: doświadczenie subiektywne i fizyczne zdarzenia abstrakcyjnego (niefizycznego)i obiektywnego (np. zeszły piątek).
Podróż w czasie i przestrzeni
• W przestrzeniach wyjściowych są 2 różne Miejsca umysł tworzy amalgamat oparty na schemacie Ścieżki z domeny X (=„jak przebyliśmy z jednego do drugiego miejsca”)
• Jak zawsze, w amalgamacie Ścieżka abstrakcyjna zyskuje wymiar istnienia realnego i „jakby fizycznego”
Podróż w czasie i przestrzeni – c.d.
• Amalgamat importuje pojęcie dające lepszy wgląd i zrozumienie zmiany miejscaw przestrzeni, oparte na schemacie Ścieżki,ale bardziej szczegółowe.
• Pytanie: Dziś jesteś w Londynie. Wczoraj byłaś w Paryżu. Jak się tu dostałaś?– Jakiś model dostarcza nam kompresji (np. PODRÓŻ
SAMOLOTEM)
Konsekwencje „fizyczności” abstrakcyjnej Ścieżki
• Choć Ścieżka (trajektoria) jest abstrakcyjna, dzięki amalgamacji zyskuje wymiar istnienia fizycznego. Dzięki temu możemy na przykład narysować ją, wrócić tą samą drogą, odtworzyć trajektorię, itp.
• Konceptualizacji tego, jak wracamy Ścieżkąz amalgamatu, dostarcza zaimportowanydo amalgamatu pojęciowy model zmiany miejsca (np. pojęcie LOT SAMOLOTEM = lecimy z powrotem itp.)
Podróż w czasie i przestrzeni – c.d.
• Czasami nie ma dostępnych modeli,które dostarczyłyby racjonalnej kompresji fizycznej ZMIANY MIEJSCA.– Pytanie: Dwa dni temu byłaś w kuchni. Dzisiaj
jesteś w salonie. Jak się tu dostałaś?
– W podobnych przypadkach pozostajemy przy abstrakcyjnej Ścieżce z amalgamatu E/X/M – przemieszczamy się po Ścieżce CZASU
Podróże w czasie w science fiction
• Abstrakcyjna Ścieżka z amalgamatu E/X/M ma wciąż wymiar fizyczny (droga od jednegodo drugiego miejsca / wydarzenia istniejejako abstrakcyjno-fizyczna Ścieżka)
• W science fiction dodajemy nowy model ZMIANY LOKALIZACJI, umożliwiając powrótpo tej „fizycznej” Ścieżce, tak jak robimy toprzy dostępności innych modeli poruszania się po „fizycznych” trajektoriach (np. LOT SAMOLOTEM)
Podróże w czasie w science fiction – c.d.
• Racjonalność (zasady) podróży w czasie zależy od przyjętego pojęcia MIEJSCA:
• Lokalizacja OSOBY to CIAŁO osoba podróżuje między różnymi („swoimi”) ciałami (n.p. Voyager „Before and After”)
Podróże w czasie w science fiction – c.d.
• Amalgamat OSOBA+CIAŁO – Lokalizacja OSOBY to wszystko oprócz tego,
co nie jest ciałem (np. nagie podróżew Terminatorach)
– Lokalizacja OSOBY to jedno z pojęć MIEJSCA: miejsce „zwyczajne” (pokój, podłoga – wszędzie, gdzie można dojść), położenie w przestrzeni absolutnej(po podróży w czasie lądujemy w próżni,bo Układ Słoneczny „odleciał”)
Podróże w czasie w science fiction – c.d.
• Inne ciekawostki:– „Rozpakowanie” amalgamatu powoduje kłócenie się
odczucia „abstrakcyjności” i „fizyczności” Ścieżki (różne rozwiązania: osoba podróżująca w czasie jest niematerialna, „niby materialna” ale nie da się jej dotknąć, itp.)
– Paradoksy: pojęcie PRZYCZYNY ma w sobie schemat Ścieżki z E/X i jego „oczywistą i racjonalną” logikę (jedno zdarzenie to obszar Ścieżkiprzed drugim wydarzeniem. Co się stanie,jeśli zmienimy kolejność? Przecież to nieracjonalne).
Nadszedł czas (M) końca (X) prelekcji (E).
Więcej materiałów pod adresem: timetravel.net46.net/
Pytania, komentarze, fan-mail: [email protected]
Bibliografia• Amalgamacja pojęciowa:
– Aparta Krystian. Conventional Models of Time and their Extensions in Science Fiction. Unpublished Master’s Thesis. Kraków, Uniwersytet Jagielloński, 2006. <http://www.timetravel.110mb.com/Aparta_Models_of_Time.pdf>
– Cichmińska Monika. Spokojnie, to tylko amalgamat. 2004. <human.uwm.edu.pl/polonistyka/P_J_2004/Cichminska.doc>
– Fauconnier, Giles i Mark Turner
• 2003 The Way We Think. New York: Basic Books.
• 2006 Rethinking Metaphor. <http://www.cogsci.ucsd.edu/~faucon/RethinkingMetaphor19f06.pdf>
• Pamięć epizodyczna:
– Corballis, Michael C. i Thomas Suddendorf. Mental time travel and the evolution of the human mind. 1997. <http://cogprints.org/725/00/MentalTimeTravel.txt>
– DeNoon Daniel. Memory is Mental Time Travel. WebMD Medical News 21 December 2005. 2005. <http://www.webmd.com/content/Article/116/112273.htm>