1

Polityka rodzinna –perspektywa polska

Dr Łukasz HardtUniwersytet Warszawski

Wyzwania dla rodziny XXI w.Warszawa, 3/4/2013

Plan prezentacji

� Dlaczego ekonomiści interesują się rodziną?

� Zmiany demograficzne� Optymalna polityka rodzinna� Aktualna debata publiczna w Polsce

2

2

Rodzina w (teorii) ekonomii

0

5

10

15

20

25

30

35

19

10-1

919

19

20-1

929

19

30-1

939

19

40-1

949

19

50-1

959

19

60-1

969

19

70-1

979

19

80-1

989

19

90-1

999

3

Liczba artykułów ze słowem ‘rodzina’ (w tytule) w American Economic Review

Źródło: Badanie własne

Rodzina w (teorii) ekonomii

0

5

10

15

20

25

30

35

1910-

1919

1920-

1929

1930-

1939

1940-

1949

1950-

1959

1960-

1969

1970-

1979

1980-

1989

1990-

1999

4

…. liczba artykułów z wyrażeniem ‘human capital’ (w tytule) w American Economic Review

‘human capital’

Źródło: Badanie własne

3

Kwestie demograficzne (PL)

5

Rysunek 6. Współczynnik

obciążenia demograficznego

(ludność 65+ / ludność 15-64),

2002-2017

0,17

0,19

0,21

0,23

0,25

0,27

0,29

0,31

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

2016

prognoza GUS prognoza CEFMR

Źródło: Okólski (2006)

Wartość ekonomiczna rodziny� Rodzina redukuje problem asymetrycznej

informacji i obniża koszty transakcyjne� Rodzina ułatwia efektywną alokację zasobów� Firmy rodzinne dobrze dostosowują się do

zmieniających się warunków zewnętrznych �… (prace Greifa, Jamesa, ‘list do Merkel’)

� Normy prawa naturalnego (zw. z rodziną) podwyższają dobrobyt � … (prace Akerlofadot. wpływu aborcji na ubóstwo w USA)

� Wartość pracy domowej6

4

Wartość pracy domowej

7

Źródło wyceny Metoda wyceny Sposób wyceny Udział pracy domowej w PNB (%)

Mitchell (1919) Metoda oparta na kosztach pomocy domowej

Średni roczny koszt wynajęcia pomocy domowej × liczba gospodarstw domowych w kraju

36

Clark (1956) Metoda oparta na kosztach utrzymania osób w jednostkach instytucjonalnych

Roczny całkowity koszt utrzymania dzieci i dorosłych w instytucjach opiekuńczych pomniejszony o wartość dóbr i usług nabywanych na rynku

37

Sirageldin (1964)

Metoda kosztów alternatywnych

Czas poświęcony na wykonywanie obowiązków w gospodarstwie domowym × godzinowa stawka wynagrodzenia

32

Weindrobe (1970)

Jw.. jw. 39

Źródło: Błaszczak-Przybycińska (2008, 94)

Kilka uwag o demografii (PL)

8

5

9

Zmiany stopy dzietności (TFR) w Polsce

Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 83

Zmiany rodno?ci w Polsce w latach 1989-2007 (liczba urodze? na 1000 kobiet)

10

Zmiany rodności w Polsce w latach 1989-2007 (liczba urodzeń na 1000 kobiet)

Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 85

6

Demografia (PL)

11

Rysunek 12. Liczba urodzeń

żywych w tysiącach, 1946-2005

300

350

400

450

500

550

600

650

700

750

800

1946

1952

1958

1964

1970

1976

1982

1988

1994

2000

Źródło: Okólski (2006)

12Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 69

Mapa młodości (udział młodzieży w wieku 15-29 lat w populacji krajów UE)

7

13Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 68

Udział młodzieży w populacji ogółem według regionów świata

Demografia (PL)

14

Rysunek 2. Odsetek osób w wieku

0-19 oraz 65 i więcej lat

8,0

10,0

12,0

14,0

16,0

18,0

20,0

22,0

24,0

26,0

28,0

30,0

32,0

34,0

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

do 20 lat 65+ lat

Źródło: Okólski (2006)

8

15

Saldo wchodzących i wychodzących z rynku pracy w latach 2007-2035

Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 76

Coraz więcej urodzeń poza małżeństwem

16

Odsetek urodzeń pozamałżeńskich w Polsce w wybranych latach (1989-2009)

Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 85

9

Jaka polityka rodzinna ...?

� Skąd tak silny spadek TFR?� CBOS (2006 i in.): 62% obawa kobiety

przed utratą pracy, … tylko 16% z obawy, że nie sprostają obowiązkom

� Co może to zmienić: 67% jeśli kobietom łatwiej byłoby łączyć pracę zawodową z opieką na dzieckiem

� CBOS (2006): 13 razy słowo ‘mężczyzna’; 73 ‘kobieta’

� Rosnie koszt alternatywny dziecka 17

Dziecko jako koszt (problem)„W Stanach Zjednoczonych bezpośredni koszt wychowania w rodzinie klasy średniej dziecka urodzonego w [2004] ... przekracza 200 tys. $, nie licząc kosztów studiów wyższych. Natomiast koszt utraconych zarobków może z łatwością przekroczyć 1 milion $, nawet w rodzinach o skromnych możliwościach zarobkowych. Tymczasem, choć publiczne i prywatne systemy emerytalne w sposób zasadniczy zależą od kapitału ludzkiego stworzonego przez rodziców, wypłacają one osobom uchylającym się od ciężaru macierzyństwa i rodzicielstwa takie same a często i wyższe świadczenia” (Longman 2004, s. 66)

18

10

19

Kilka istotnych obserwacji

… chcą zakładać małżeństwa

20

Plany małżeńskie młodych

11

21

22

Preferencje co do posiadania dzieci

Źródło: HRU (2010)

12

… jacy są młodzi (ich ambicje)

23

Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 45

… dzietność a aktywność zawodowa (1980)

24Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 201

13

… dzietność a aktywność zawodowa (2005)

25Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 201

… dzietność a aktywność zawodowa (2009)

26Źródło: Szafraniec K. (2011) (red.), Raport Młodzi 2011, KPRM, Warszawa, 2011, s. 201

14

Kilka obserwacji� UE: dzietność silnie spada od lat 70. (w 87-97

TFR z 1,58 do 1,44), ale też w tym czasie silnie rosną wydatki publiczne na dzieci (87-97: z 0,58 do 0,84% PKB)

� Nowa Zelandia: likwidacja państwa opiekuńczego (85-95) nie miała wpływu na poziom dzietności

� USA: wskaźnik dzietności wśród białych kobiet 1,9, a wydatki publiczne państwa na dzieci niewielkie

� Kultura ma znaczenie

27

Kilka obserwacji

28

Rysunek 7. Płodność w zależności od

rodzaju związku, Szwecja 1995

0

50

100

150

200

250

300

350

18 21 24 27 30 33 36 39 42

wiek

liczba u

rodzeń n

a 1

000 k

obie

t

mężatkikobiety stanu wolnego, w związkach partnerskichkobiety ogółemkobiety stanu wolnego (bez partnera)Źródło: Okólski (2006)

15

Jaka polityka rodzinna ...?

� Czy państwo może to zmienić?� Godzenie obowiązków …? Tak, ale

� … nie osłabiając rodziny (kwestia finansowania przedszkoli, „bon wychowawczy”)

� … to rodzina wybiera (podmiotowość rodziny) („rodzinny urlop wychowawczy”, job-sharing)

� … rodzina silna ekonomicznie (brak dyskryminacji: PIT, ZUS, itp.)

� Nie szkodzić i tworzyć dobry klimat (kultura)� … ale też pomagać najuboższym

29

Jaka polityka rodzinna …?

� Duża rola samorządów� � Karty Dużej Rodziny� … to często przynosi zyski (!) [basen,

itp.]� Polityka „symboliczna” [[„bus pasy” dla

rodzin z dziećmi]]� Nie dyskryminować (kwestia kryteriów

dostępu do przedszkoli, podatki, ZUS) 30

16

Literatura

� G. Becker (1981), A Treatise on the Family, Harvard U. Press, MA

� M. Okólski (2006), ‘Demograficzne przesłanki zmian w liczbie urodzeń w Polsce’, ekspertyza dla MPiPS

� I. Błaszczak-Przybycińska (2008), Produkcja gospodarstw domowych jako czynnik dochodotwórczy, Wyd. SGH, Warszawa

� Młodzi 2011, Raport KPRM � Hardt Ł. (2012), Bariery regulacyjne w

funkcjonowaniu rodziny w Polsce, ekspertyza dla Senatu RP

31

Dziękuję za uwagę!

lhardt@wne.uw.edu.pl

32