pimis.home.plpimis.home.pl/.../data/documents/Narzedzia_ar_diagnoza.docx · Web viewJakiej rady...

Narzędzia przydatne asystentowi rodziny w diagnozie pedagogicznej

załącznik do artykułu I Krasiejko Diagnoza pedagogiczna w metodycznym działaniu asystenta rodziny bdquoPrzegląd Pedagogicznyrdquo 2015 nr w przygotowaniu

Zadania asystenta rodziny wynikające z jego unikalnej roli w systemie pomocy rodzinieAsystent rodziny realizuje pracę socjalno-wychowawczą z elementami terapii

w środowisku zamieszkania rodziny i w miejscu przez nią wskazanym Głoacutewnym jego zadaniem jest pedagogizacja oraz wspieranie informacyjne emocjonalne instrumentalne czasem rzeczowe poprzez towarzyszenie rodzinie w roacuteżnych czynnościach dnia codziennego

Asystent rodziny został w ostatnim pięcioleciu powołany do działania jako odpowiedź na potrzebę wsparcia (ale nie wyręczenia) innych służb społecznych w wykonywaniu pogłębionej pracy z rodziną z wieloma problemami naturalną i zastępczą spokrewnioną o obniżonym poziomie rozwoju umiejętności wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego gdzie dzieci są zagrożone umieszczeniem w placoacutewkach opiekuńczo ndash wychowawczych Praca ta ma więc charakter pracy socjalno ndash wychowawczej i lub terapeutycznej w miejscu zamieszkania rodziny a jednocześnie asystent rodziny jest zazwyczaj roacutewnież koordynatorem działań wielu innych służb społecznych działających na rzecz danej rodziny - zajmuje się administrowaniem usług na rzecz przypadku ktoacuterym jest rodzina Głoacutewną formą jego pracy winno być towarzyszenie (asystowanie)

Schemat Zadania asystenta rodziny wynikające z jego unikalnej roli w systemie pomocy rodzinie

Oprac Izabela Krasiejko

Do zadań asystenta rodziny należy informowanie i wsparcie psychologiczne natomiast interwencja w wyjątkowych wypadkach i monitorowanie w ograniczonym zakresie1 Jeśli więc na posiedzeniu czy w osobistej rozmowie padnie stwierdzenie aby asystent rodziny sprawdził poprzez niezapowiedzianą wizytę czy rodzina nie nadużywa alkoholu powinien on odmoacutewić wskazując że do roli kontrolnej i interwencyjnej są powołane inne służby społeczne (policjant kurator) Asystent rodziny powinien pracować inaczej niż dotychczas istniejące służby społeczne pracujące z rodziną

1 Świtek T (2013) Asystentura rodziny ndash parę refleksji o wspieraniu zmian w rodzinie hellip w aneksie do książki I Krasiejko Zawoacuted asystenta rodziny w procesieprofesjonalizacji Toruń Wyd Edukacyjne bdquoAkapitrdquo s 403-405

1

wsparcie informacyjne emocjonalne instrumentalnetowarzyszenie w sytuacjach dnia codziennego

w poszukiwaniu rozwiązań sytuacji trudnych wyciaganiu wnioskoacutew z porażek w czasie wizyt do instytucji

pedagogizacja rodzicoacutew w tymmodelowanie i trening umiejętności

opiekunczo-wychowawczych praca socjalna wsparcie rzeczowe

monitorowaniekontrolowanie

interwencja

Diagnoza pedagogiczna realizowana przez asystenta rodziny

We wcześniejszych opracowaniach2 proponowałam aby asystent rodziny skupiał się na

diagnozie pozytywnej obejmującej czynności zmierzające do identyfikacji potencjałoacutew

tkwiących jednostce i środowiska jej życia ktoacutere mogą wspomagać procesy zmiany3 Po kilku

latach praktyki w zakresie asystentury rodziny okazuje się jednak że w ośrodkach pomocy

społecznej gdzie dominującym do tej pory modelem była diagnoza negatywna zmierzająca

do określenia istoty problemoacutew ich przyczyn potencjalnych mechanizmoacutew

psychospołecznych i ich konsekwencji zaroacutewno dla jednostki jak i jej otoczenia4 udaje się

asystentom wprowadzić model postępowania diagnostycznego obejmujący zaroacutewno

wskazanie zasoboacutew jak i opis problemoacutew rodziny Tak więc w obecnej praktyce celem

asystenta rodziny w procesie oceny środowiska wychowawczego rodziny jest zaroacutewno

rozpoznanie dążeń potrzeb mocnych stron rodziny oraz szerszych układoacutew społecznych w

ktoacuterych jest zlokalizowana jak i czynnikoacutew zagrożenia dla biosocjokulturalnego rozwoju

dziecka w rodzinie po to aby bdquoprojektować pomoc w rozwoju ukierunkowaną zaroacutewno na

dziecko jak i na jego rodzinęrdquo5

Użyteczne jest aby diagnoza pedagogiczna realizowana przez asystenta rodziny

polegała na dokonaniu ogoacutelnej charakterystyki socjalno-wychowawczego funkcjonowania

środowiska rodzinnego jako środowiska wychowawczego Bierze się tu pod uwagę zaroacutewno

sferę materialno-rzeczową (np dochoacuted rodziny wielkość i standard mieszkania wyposażenie

go w udogodnienia i dobra materialne służące rozwojowi dzieci i całej rodziny np

księgozbioacuter sprzęty do uprawnia sportu i rekreacji) sferę oddziaływań wychowawczych

(struktura rodziny postawy wychowawcze style wychowania metody wychowania relacje i

więzi pomiędzy członkami rodziny atmosfera wychowawcza sposoacuteb spędzania czasu

wolnego charakter konsumpcji kultury) oraz sferę wartości (treści wychowawcze cele

wychowania uznawane systemy wartości aspiracje życiowe i edukacyjne uznawane wzory i

autorytety)6

Przebywając często nawet do kilku razy w tygodniu w miejscu zamieszkania członkoacutew

rodziny asystent ma możliwość obserwacji warunkoacutew ich życia i zachowania w codziennych

2 Min Krasiejko I (2010) Metodyka działania asystenta rodziny Katowice Wyd Naukowe Śląsk Krasiejko I (2011) Praca socjalna w praktyce asystenta rodziny Katowice Wyd Naukowe Śląsk3 Wysocka E (2013) Diagnostyka pedagogiczna Nowe obszary i rozwiązania Krakoacutew Wyd Impuls 4 Tamże5 Marynowicz-Hetka E (1987) Narzędzie oceny progu zagrożenia rozwoju biosocjokulturalnego dziecka w rodzinie W I Lepalczyk J Badura (red) Elementy diagnostyki pedagogicznej Warszawa PWN6 Piekarski J (1987) Diagnoza typologiczna rodziny jako środowiska wychowawczego W I Lepalczyk J Badura (red) Elementy diagnostyki pedagogicznej Warszawa PWN Jarosz E (2007) Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego Katowice Wyd Uniwersytetu Śląskiego

2

sytuacjach przeprowadzenia nie tylko ustrukturowanego wywiadu na podstawie narzędzi

diagnostycznych ale swobodnych rozmoacutew na roacuteżne tematy dotyczące dziecka rodziny

wychowania wartości aspiracji życiowych Ważną zasadą diagnostyczną jest włączenie

rodziny w ten proces i poznanie jej perspektywy widzenia swojej obecnej sytuacji

i preferowanej przyszłości Prawidłową tendencją w pracy socjalno-wychowawczej asystenta

z rodziną jest stosowanie narzędzi adekwatnie do aktualnie realizowanego etapu

metodycznego działania Dlatego też w niniejszym opracowaniu narzędzia zostały opisane

z podziałem na etapy pracy asystenta rodziny

3

Etap I Nawiązanie kontaktu podjęcie decyzji o wspoacutełpracy tworzenie relacji

Narzędzie nr 1 Ulotka dla rodziny Kim jest asystent rodziny i co robi

Asystent rodziny przez pewien czas wspiera rodzinę aby w przyszłości samodzielnie potrafiła pokonywać

trudności życiowe zwłaszcza dotyczące opieki i wychowania dzieci

W czasie wspoacutelnych działań z członkami rodziny

pomaga odnaleźć to co w Was dobre co potraficie i kto oraz gdzie może Wam pomoacutec

doradza jak pielęgnować niemowlę opiekować się i wychowywać dzieci żeby były szczęśliwe i

słuchały poleceń rodzicoacutew

pomaga w codziennej organizacji dnia rodziny znajdowania sposoboacutew spędzania wspoacutelnego czasu

rodziny

pokazuje jak sprawnie wykonywać obowiązki domowe

doradza jak zarządzać pieniędzmi

informuje jak działają urzędy placoacutewki wsparcia rodziny i dziecka

wyjaśnia jak wypełniać dokumentację oraz realizować sprawy urzędowe

wspiera w kontaktach z pracownikami szkoły przedszkola sądu poradni przychodni policji urzędoacutew

i innych instytucji

pomaga podnieść kwalifikacje zawodowe i znaleźć pracę

chroni dzieci przed niebezpiecznymi zachowaniami dorosłych

Asystent rodziny spotyka się z rodziną w domu rodziny oraz czasem towarzyszy członkom rodziny do instytucji

Początkowo spotyka się z rodziną często potem coraz rzadziej Jedna wizyta może trwać nawet 3 godziny

Asystent rodziny prowadzi dokumentację planuje z rodziną co i jak zrobić oraz pisze sprawozdania z

wykonanych działań Wspoacutełpracuje z innymi pracownikami roacuteżnych instytucji pracującymi z rodziną dla dobra

całej rodziny a przede wszystkim aby dzieci czuły się dobrze i bezpiecznie w rodzinie

Asystent rodziny pomaga zrealizować to co rodzina chce oraz co inne służby społeczne wymagają od rodziny

Pomaga tylko w tym co możliwe jest do osiągnięcia

Ważne jest aby na początku wspoacutełpracy z rodziną nie tyle skupić się na szybkim wykonywaniu

zadań związanych z niwelowaniem problemoacutew zgłaszanych przez służby społeczne co na budowaniu

relacji i pozyskiwaniu informacji od członkoacutew rodziny po to aby moacutec rozpoznać ich postrzeganie

własnej rodziny jako środowiska wychowawczego oraz chęć możliwości i gotować do zmian Wizyty

w pierwszym okresie wspoacutełpracy powinny być umawiane

Rozmowy w pierwszym etapie pracy dotyczyć mogą obszaroacutew poza problemem obserwacji

życia rodziny lub omawianiu potrzeb lub życzeń klientoacutew co do pracy z asystentem urealniania ich

W początkowym okresie pracy kiedy budowana jest relacja i dopiero rozpoczyna się praca nad

4

zmianą w myśleniu emocjach i zachowaniu rodzicoacutew asystent rodziny nie powinien wydawać opinii

o rodzinie (ani ustnych ani pisemnych)

Narzędzie nr 2 Scenariusz bdquoRozmowy poza problememrdquo

Pierwsze samodzielne spotkanie z rodziną można zacząć od wykonania z rodziną zadania W Państwa

rodzinie niezbędna będzie pewna ilość zmian Jeśli nic się nie zmieni żadne polepszenie Państwa sytuacji nie

będzie możliwe Najpierw jednak ważne jest aby czuwać by nie zmieniło się to co jest dobre i co powinno

dalej trwać Nie powinni Państwo wykreślać ze swojego życia tych elementoacutew ktoacuterych potem będziecie

żałować Chciałbym Was prosić abyście opowiedzieli mi co dzieje się teraz w Waszym życiu i co

chcielibyście Państwo zachować Może tu chodzić o małe rzeczy z życia codziennego jak to co razem lubicie

robić co każdy z Was robi na rzecz rodziny i jest w tym dobry za co cenicie drugą osobę lub o wartości na

ktoacuterych Państwu zależy

Na początku pracy warto skierować bowiem rozmowę na opowiadanie o zasobach rodziny i jej członkoacutew

np kto w czym jest dobry co np lubią robić samodzielnie i wspoacutelnie Można poprosić aby klientka

opowiedziała jak wygląda jejjego dzień co robią najchętniej Jakie ma marzenia i plany wobec siebie

wobec dzieci męża żony

Według wspoacutełczesnych tendencji w pracy socjalnej i terapeutycznej oproacutecz zbierania informacji dotyczących

dysfunkcji rodziny należy rozpoznawać jej zasoby gdyż na tym tle dopiero można zbudować plan pracy

z rodziną (lub plan bezpieczeństwa)

Informacje na temat mocnych stron i zasoboacutew rodziny można uzyskać zadając poniższe pytania7

Rozmawialiśmy już o bardzo poważnych sprawach Aby to zbalansować czy mogłaby Pani opowiedzieć

mi o rzeczach ktoacutere Pani zdaniem są dobre w Pani rodzinie

Gdybyś opisywał się obcym jakie swoje cechy wymieniłbyś jako dobre

Co Pani lubi w rodzicielstwie Czego nauczyła się Pani z tego doświadczenia

Czy możesz mi więcej powiedzieć o swoim tacie Co lubicie razem robić

Co Pan lubi w swoim synu W czym Pana zdaniem jest on dobry jakie ma uzdolnienia

Jak zwykle rozwiązujecie Państwo problemy rodzinne Kto zwykle przejmuje wtedy inicjatywę

Co robisz aby poradzić sobie w sytuacjach stresowych

Do kogo zwykle zwraca się Pani o pomoc W jaki sposoacuteb te osoby pomagają

Kto najlepiej moacutegłby wesprzeć Panią w radzeniu sobie z problemami W jaki sposoacuteb moacutegłby pomoacutec

Co Pani robi aby poradzić sobie z wymaganiami związanymi z wychowaniem dzieci

Najwyraźniej sprawy nie były dla Państwa łatwe Jak sobie z tym Państwo poradzili Co

podtrzymywało Was na duchu

Jak to jest że pomimo tych wszystkich trudności ktoacutere Panią spotkały jest Pan w stanie robić wszystko

co w Pani mocy dla swoich dzieci

Czy może mi Pani opowiedzieć o momentach kiedy dogaduje się Pani ze swoim dzieckiem partnerem

Co się Pani podoba w tych chwilach

7 Turnell A Edwards S (1999) Signs of Safety a solution and safety oriented approach to child protection New York ndash London WW Norton Campany

5

Co uważasz za dobre i co lubisz w swojej rodzinie

Co jest dobrego w Twojej relacji z dzieckiemmamątatąbratem lub siostrą

Co uważasz że oni powiedzą że jest dobre w ich relacjach z Tobą

Ważne jest wzmacnianie pozytywnych skutecznych działań klienta poprzez komplementowanie Ponadto

pytanie klienta o

wyjątki (bdquoKiedy była taka sytuacja że dogadywała się Pani z coacuterką Dzięki czemu było to możliwerdquo)

potencjał (Co pomaga Pani w życiu Jakie umiejętności Jakie cechy charakteru Jakie kontakty

społecznerdquo)

wsparcie (bdquoKto w przeszłości udzielił Pani wsparcia Służył radą Pomocą materialną Skąd wiedział

o Pani kłopotach Dlaczego postanowił pomoacutecrdquo)

radzenie sobie (bdquoCo Pani zrobiła żeby przetrwać w tak trudnej sytuacji Co pomagałordquo)

poczucie godności (bdquoZ czego jest Pani dumnardquo)

Narzędzie nr 3 Genogram rodziny 8

Genogram rodziny ma postać schematu podobnego do drzewa genealogicznego Pozwala on określić jaką

wizję życia dana osoba otrzymała od rodziny i co może być prawdopodobną przyczyną części jego

problemoacutew Tablica genealogiczna koncentruje uwagę na rodzinie rozszerzonej traktowanej jako system i jej

związkach z przeszłością Może posłużyć asystentowi rodziny w ocenie sytuacji osoby indywidualnej lub

rodziny Dzięki tablicy genealogicznej możemy poznać historię rodziny jej nadrzędne cele kulturę

strukturę rozwoacutej granice klimat i zasoby Genogram pomaga też dokonać oceny interakcji rodziny będącej

klientem pomocy społecznej z innymi systemami przede wszystkim dalszą rodziną9

Genogram stworzony jest z określonych znakoacutew10 Symbolizują one płeć figurujących na nim osoacuteb rodzaj

łączących je relacji daty i miejsca ważnych wydarzeń rodzinnych Mężczyzn oznacza się kwadratami

kobiety koacutełkami małżeństwa łączy się linią poziomą a kolejne pokolenia linia pionową Inne symbole

związek nieformalny ndash linią przerywaną małżeństwa rozwiedzione ndash linią jednokrotnie przerwaną związki

harmonijne - jedna linią związki konfliktowe - linią falowaną silne związki uczuciowe linią podwoacutejną silne

związki ale konfliktowe ndash linią podwoacutejną falowaną

Poniżej zostanie przedstawione 10 etapoacutew sporządzania genogramu Do rysowania genogramu potrzebny jest

duży arkusz papieru (co najmniej A3) i kolorowe flamastry Schemat może wykonywać klient według

poniższej instrukcji asystenta rodziny

1 Czarnym kolorem proszę narysować podstawowy szkielet genogramu przynajmniej dwa a najlepiej

trzy pokolenia wstecz

2 Proszę wpisać aktualny wiek zaznaczonych osoacuteb Jeśli zmarli wpisać wiek jakiego dożyli

3 Następnie proszę zaznaczyć małżeństwa rozwiedzione i w separacji oraz czas ich trwania

8 Literatura polecana dotycząca genogramu Gerson R Hartman S Goldric Mc H (2007) Genogramy Rozpoznanie i interwencja Poznań Wyd Zysk i s-ka Chrząstowski Sz (2009) Wykorzystanie genogramu we wspoacutełczesnych nurtach terapii rodzin bdquoPsychoterapiardquo nr 1 s 65 ndash 76 9 Garvin Ch D Seabury B A (1998) Działania interpersonalne w pracy socjalnej t1 Katowice Wyd Naukowe Śląsk s 255 ndash 25610 Symbole znajdują się w opracowaniu Dybowskiej E (2012) Teoria systemowej pracy z rodziną Krakoacutew Wyd ROPS w Krakowie dostępnej w PDF na stronie httpwwwszkoleniapoklropskrakowplpliki_edfilepublikacjeTeoria20systemowej20pracy20z20rodzinC485pdf

6

4 Teraz proszę dorysować kroacutetkie i długie związki nieformalne o jakich Pani słyszała w swojej rodzinie

zaznaczyć też przypadki zdrad o ktoacuterych jest PaniPanu wiadomo

5 Niebieskim kolorem proszę wpisać przy poszczegoacutelnych rodzinach miejsce ich zamieszkania

uwzględniając informacje dotyczące charakterystycznych cech tych miejscowości np ich wielkość Należy

zwroacutecić uwagę na migracje emigracje i ich kierunki

6 Zielonym flamastrem proszę wpisać zawody osoacuteb znajdujących się na genogramie

7 Na czerwono przy odpowiednich członkach rodziny należy zaznaczyć choroby przewlekłe lub

powtarzające się na jakie cierpią lub cierpieli przypadki uzależnień i przyczyny śmierci

8 Na żoacutełto proszę zaznaczyć swoje najsilniejsze relacje z innymi członkami rodziny i znaczącymi osobami

spoza niej (np przyjaciel nauczyciel ksiądz) oraz określić rodzaj tych związkoacutew (harmonijny silnie

uczuciowy konfliktowy silny ale konfliktowy)

9 Na tyle na ile to możliwe proszę opisać związki w całej swojej rodzinie na całym genogramie

określając ich rodzaj (harmonijny silnie uczuciowy konfliktowy silny ale konfliktowy)11

Po uzyskaniu wszystkich tych danych i wprowadzeniu ich do tablicy pracownik wraz z indywidualnym

klientem lub rodziną dokonuje wyboru tych informacji ktoacutere należy opisać dokładniej Służy to ukazaniu sił

powodujących rodzinne problemy Można np umieścić dodatkowo wiadomości o wydarzeniach

traumatycznych dla rodziny rozszerzonej przyczynach śmierci pobytach w wiezieniu chorobach

psychicznych i innych kryzysach Staramy się roacutewnież dotrzeć do informacji mających istotne znaczenie dla

rodziny a stanowiących głoacutewny problem dla jakiegoś jej członka - naszego klienta Wymienimy tu wyznanie

czy inną ideologię ktoacutera ma wpływ na postawy i zachowania drażliwe fakty wpływające na zachowania

rodziny i powstawanie konfliktoacutew (np alkoholizm aborcje ciąże pozamałżeńskie ucieczki na tle miłosnym

waśnie rodzinne) Badamy też kierunki przepływu zasoboacutew i interakcji rodzinnych pytając kto daje komu

pieniądze kto kogo odwiedza lub do kogo telefonuje i jak często gdzie rodzina lub poszczegoacutelni jej

przedstawiciele spotykają się przy specjalnych okazjach Budowanie genogramu wspoacutelnie z klientem

klientami (rodziną) umożliwia śledzenie jego refleksji i stosunku do rodziny Po sporządzeniu genogramu

asystent wspoacutelnie z klientem starają się zinterpretować symbole na schemacie zebrać informacje dotyczące

problemu klienta ktoacuterych przyczyny mogą tkwić w historii rodziny Rozszyfrowanie tego symbolicznego

zapisu pozwala zrozumieć ukryty sens rodzinnych przekazoacutew ktoacutere mogły mieć destrukcyjny wpływ na

teraźniejsze życie podopiecznego12

Genogram może być roacutewnież wykorzystany do poszukiwania zasoboacutew13 W takim ujęciu pomaga się

klientowi dostrzec wszelkie zasoby jakimi dysponuje rodzina i ktoacuterych mogła już użyć w sytuacjach

trudnych nawet najbardziej dramatycznych Taka świadomość wprowadza zmianę postrzegania trudności

ktoacutere dotychczas wydawały się nie do pokonania teraz zaś postrzegane będą jako problemy do ktoacuterych

zawsze można opracować strategię rozwiązania Poza tym można położyć nacisk na cechy pozytywne

danego klienta odziedziczone po jego przodkach cechy ktoacutere może wykorzystać Chodzi o wytworzenie w

kliencie przekonania że nie koniecznie musi być bierną ofiarą sytuacji ale może rozwinąć swoje możliwości

wybrnięcia z kłopotoacutew uciekając się do istniejącej już metody przetrwania Ostatnim zadaniem jest 11 Tamże12 Szerzej z przykładami Krasiejko I (2005) Genogram jako narzędzie oceny klienta bdquoWspoacutelne tematyrdquo nr 2 s 32 - 3713 Isebaert L Cabie MCh O jednej z terapii kroacutetkoterminowych tłumaczenie maszynopis materiały szkoleniowe CPSR

7

wprowadzenie dynamiki zmian uczulając klienta że posiada on wiele możliwości wyboru rozwiązania tak

jak kiedyś jego rodzina Ważne jest np uzmysłowienie klientowi w jaki sposoacuteb jego przodkowie opierali się

na solidarności rodzinnej szukając pomocy lub w jaki sposoacuteb odkrywali wyjątki od sytuacji problemowej

aby dać sobie radę W ten sposoacuteb ułatwienia się klientowi nadanie nowego sensu wydarzeniom ktoacutere

przeżywa Inną korzyścią z tak przeprowadzonej interpretacji genogramu jest wszczepienie klienta w jego

rodzinną historię tak aby przyniosło mu to więcej pewności co do pozytywnych aspektoacutew własnej

tożsamości Przykładowe polecenia Proszę wypisać cechy pozytywne swoich przodkoacutew Ktoacutere z nich

odziedziczyła Pani Jakie cechy pozytywne odziedziczone po przodkach może Pani wykorzystać w

trudnych sytuacjach (danej omawianej trudnej sytuacji) Proszę opowiedzieć w jaki sposoacuteb Panai

przodkowie opierali się na solidarności rodzinnej szukając pomocy lub w jaki sposoacuteb odkrywali wyjątki od

sytuacji problemowej aby dać sobie radę Proszę opowiedzieć jakieś przykłady Jak Pani może to

wykorzystać do rozwiązania aktualnego problemu (lub ogoacutelnie do pokonywania trudnych sytuacji)

Narzędzie nr 4 Ekogram rodziny (ecomap) Za pomocą etogramu j bada się relacje rodziny z innymi systemami W ekogramie (symbole takie same jak

w genogramie) umieszcza się imiona członkoacutew rodziny nuklearnej w kręgu zajmującym centralną część

dużego arkusza papieru W otoczeniu kręgu umieszcza się koła reprezentujące wszystkie osoby i instytucje

odgrywające znaczną rolę w życiu rodziny Pomiędzy symbolami członkoacutew rodziny i otoczenia przebiegają

linie Roacuteżnymi kolorami lub rysunkiem oznaczyć można silne słabe lub stresujące relacje elastyczne lub

sztywne granice Strzałkami oznacza się kierunki przepływu zasoboacutew i energii Dzięki tej metodzie można

rozpoznać źroacutedła zaroacutewno problemoacutew jak i zasoboacutew zewnętrznych mające wpływ na sytuację rodziny

Pozwala ona także na przejrzysty zapis zmian w relacjach rodziny z otoczeniem zachodzących z upływem

czasu14

Narzędzie nr 5 Karta VIP-a

Karta VIP-a15 pozwala na określenie bardzo ważnych osoacuteb (VIP ndash very importnat person) w życiu klienta po

to aby można było przygotować program interwencji w oparciu o rzeczywisty potencjał podopiecznego

i z uwzględnieniem preferowanego przez niego systemu wartości Karta VIP ndasha poszerza postrzeganie

podstawowej sieci socjalnej klienta (rodzina znajomi sąsiedzi itd) Aby sporządzić kartę VIP- a należy

kartkę podzielić dwiema przecinającymi się liniami na cztery pola ktoacutere zostają oznaczone rodzina

przyjaciele i znajomi profesjonaliści praca i kształcenie Centralny środkowy punkt w miejscu przecięcia

się linii należy do klienta ktoacuterego oznacza się imieniem W czasie rozmowy z klientem szukamy bardzo

ważnych osoacuteb dla efektywnego funkcjonowania wszystkich wyszczegoacutelnionych obszaroacutew Ci VIP ndash owie

zostają wpisani w odpowiednie pola np imieniem Rzeczywistą ważność danej osoby oznacza się jej

odległością od centralnego punktu oznaczającego klienta ndash im bliżej tym ważniejsza jest rola tego VIP-a w

danym zakresie życia klienta W takcie wypełniania i omawiania karty przydatne mogą być pytania ktoacutere

służą do odnajdywania zasoboacutew w samym kliencie i w jego socjalnym otoczeniu np Od jakiego pola chce

Pani zacząć Kto to jest Co sprawia że ta osoba jest szczegoacutelnie ważna dla Panina Jakie są jej mocne

14 Garvin Ch D Seabury B A (1998) Działania interpersonalne w pracy socjalnej dz cyt s 253 - 25415 Gielas J (2006) Karta VIP-a w pracy socjalnej bdquoWspoacutelne tematyrdquo nr 4 s 19 ndash 25

8

cechy charakteru Co Pani w tej osobie ceni Czego można się od niej nauczyć Co sprawia że Pani jest

ważną osobą dla niej Jakie mocne strony postrzega ta osoba w Paniu Co ta osoba ceni w Paniu W jaki

sposoacuteb kontakty z Paniąem są dla niej korzystne Jakiej rady udzieliłaby Paniu ta osoba w tej sytuacji Na

kogo z tych osoacuteb może Pani liczyć w związku z Pani problemem o ktoacuterym mi Pani opowiada a ktoacutery

polega na tym że hellip Co musiałoby się zdarzyć aby tę osobę mogłamoacutegł wpisać Pani bliżej siebie

Dzięki użyciu tych narzędzi zwłaszcza ekogramu lub karty VIP-a można roacutewnież

dowiedzieć się kto z osoacuteb z dalszej rodziny lub kręgu znajomych moacutegłby się zająć dziećmi

pod nieobecność rodzicoacutew (np przy potrzebie leczenia w placoacutewce całodobowej) lub w

sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa dziecka

Narzędzia te pozwalają na poznanie zmiennych systemowych rodziny Ch Garvin B Seabury16 zaliczają do nich

1 Strukturę rodziny (ilość członkoacutew rodziny pełna lub niepełna lub zrekonstruowana zasady uniwersalne związane z hierarchią władzy wzajemne oczekiwania członkoacutew rodziny podsystemy rodzinne i rodzaj granic między nimi spoacutejność rodziny interakcje członkoacutew rodziny między sobą ndash ilościowa i jakościowa analiza kontaktoacutew wzajemnych angażowanie się we wspoacutelne zadania prośby o poradę lub instrukcje)

2 Cele rodziny (Do czego rodzina dąży Czego chce Jakie są oczekiwania nadzieje preferencje plany dotyczące wykorzystania zasoboacutew Jakie są jej cele doraźne Jaki są jej cele długoterminowe Czy są ono podzielane i rozumiane przez wszystkich jej członkoacutew W jaki sposoacuteb cele poszczegoacutelnych członkoacutew i całej rodziny wpływają na inne obszary rodzinnego funkcjonowania Czy cele umożliwiają rozwoacutej wszystkim członkom rodziny czy też cele te dają możliwość realizacji planoacutew tylko niektoacuterym członkom rodziny a dla innych stanowią przeszkodę W jaki sposoacuteb rodzina ustala cele czy w postaci wspoacutelnej debaty czy też osoba mająca największą władzę narzuca je pozostałym członkom rodziny)

3 Kulturę rodziny (pochodzenie rodziny określające role wartości i przekonania przynależność religijna unikalna kultura danej rodziny)

4 Rozwoacutej rodziny (stadia rozwojowe rodziny i zadania z nimi związane okres narzeczeństwa małżeństwa narodziny i wychowanie pierwszego i kolejnego potomstwa stabilizacji odlotu pustego gniazda okres emerytalny)

5 Zasoby rodziny zasoby osobiste członkoacutew rodziny (świadomość i pojmowanie wymagań wiedza i umiejętności wykształcenie i wykonywany zawoacuted wysokość dochodoacutew stan zdrowia fizycznego poczucie kontroli nad własnym życiem wartości poczucie rzeczywistości usposobienie) oraz zasoby sytemu rodzinnego (spoacutejność rodziny zaufanie wzajemne docenianie się wsparcie poszanowanie indywidualności zgodność i jasność obowiązujących roacutel i reguł jasne granice rodzinne pokoleniowe przywoacutedztwo rodzicoacutew adaptacyjność rodziny czyli jej zdolność do przezwyciężania problemoacutew i łatwość przechodzenia do kolejnego stadium rozwojowego umiejętność porozumiewania się jakość kontroli nad wydarzeniami oraz aktywne nastawienie do sytuacji trudnej oraz przekonanie że zmiana przyniesie dobre skutki ilość i forma czasu spędzonego przez rodzinę będąca jednocześnie wskaźnikiem integracji i stabilności rodziny zdolność rodziny w wykorzystywaniu zasoboacutew indywidualnych do radzenia sobie w sposoacuteb

16 Garvin Ch D Seabury B A (1998) Działania interpersonalne w pracy socjalnej dz cyt 247-258

9

konstruktywny z napięciami i rozwiązywaniem problemoacutew) wszelkie zasoby materialne rodziny

6 Interakcje z innymi systemami takimi jak rodzina poszerzona miejsca pracy zawodowej grupy osoacuteb bliskich poszczegoacutelnych członkoacutew rodziny lokalne instytucje

7 Granice rodziny pomiędzy nią a otoczeniem Czy są to granice sztywne czy przenikalne Jak są traktowane osoby ktoacutere są nowymi członkami rodziny lub z niej odeszli (np na skutek rozwodu) W jaki sposoacuteb są traktowane osoby spoza rodziny Jakie informacje są zatrzymywane w rodzinie a ktoacutere przekazywane na zewnątrz

8 Klimat rodzinny ndash stan emocjonalny poszczegoacutelnych członkoacutew rodziny i całej rodziny (ożywienie poczucie zadowolenia spokojne i życzliwe odnoszenie się do siebie lub napięcia konflikty niezadowolenie frustracja)

10

Etap II Zapoznanie się z życzeniami klientoacutew i oczekiwaniami służb społecznych co do kierunkoacutew pracy z rodziną Diagnoza środowiska wychowawczego rodziny (postawy wychowawcze rodzicoacutew style wychowania w rodzinie metody wychowawcze)

Narzędzie nr 6 Scenariusz rozmowy ndash poszukiwanie obszaroacutew wspoacutełpracy

Proszę sobie wyobrazić Waszą rodzinę za rok po tym jak dzięki naszej wspoacutelnej pracy rozwiążemy

Wasze problemy ktoacutere spowodowały że jestem Waszym asystentem Jaka zmiana w Waszym życiu powoli

Pani stwierdzić że jest lepiej i że nie muszę już tu przychodzić (obraz preferowanej przyszłości)

Co musi wyniknąć z dzisiejszego spotkania aby każdy z Was moacutegł powiedzieć że przyniosło mu ono

pożytek(korzyści)

Jakie mają Państwo trudności w rozwiązaniu ktoacuterych mogłabym pomoacutec Co Państwa martwi (problem)

Co mogę uczynić co Panu teraz pomoże (oczekiwania)

Jakie okoliczności spowodowały że potrzebuje Pani pomocy asystenta (obecna sytuacja)

Z czym najtrudniej się pogodzić w tym co się dzieje (łączenie obecnej sytuacji z problemami)

Patrząc na tę sytuację jakich zmian Pani oczekuje (łączenie obecnej sytuacji z celami)

Co takiego ma się zmienić by to była dla Pani lepsza sytuacja Czego takiego będzie mniej Czego

będzie więcej Co się pojawi Co zniknie (łączenie obecnej sytuacji z preferowaną przyszłością)

Jak Pani sądzi jakie Pani potrzeby są obecnie dla Pani najważniejsze (łączenie obecnej sytuacji

z potrzebami)

Na czym polega Pana trudność (problem)

Jak Pani reaguje na to co się dzieje trudnego wokoacuteł Jak te Pana trudności wpływają na innych

(łączenie problemoacutew zewnętrznych z wewnętrznymi)

Co takiego ma być zamiast tego co widzi Pan jako problem (łączenie problemoacutew z celami)



Pan stwierdzić że jest lepiej i że nie muszę już tu przychodzić (preferowana przyszłość)

Czego Pani oczekuje Co Pani chce (cele)17

Narzędzie nr 7 Scenariusz wywiadu z rodziną przeżywającą trudności w prawidłowym

realizowaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczej 18

Scenariusz jest narzędziem prowadzenia wywiadu jakościowego Zawiera jedynie przykładowe pytania

jakie pracownik może zadać osobie podczas rozmowy Sposoacuteb dokumentowania pozyskiwanych

informacji notatki robocze Wnioski można wpisać do narzędzia asystenta rodziny Opis sytuacji

rodziny

Wywiad ma dostarczyć dogłębnej wiedzy o rodzinie z dziećmi jej kondycji psychofizycznej

kompetencjach wychowawczych Za pomocą narzędzia badane są relacje rodzinne z rodzicami

rodzeństwem dziećmi dalszą rodziną oraz relacje poza rodziną towarzyskie zawodowe w powiązaniu

z miejscem zamieszkania wpływ otoczenia na funkcjonowanie rodziny Narzędzie służy też do

17 Świtek T (2009) Ścieżki rozwiązań Krakoacutew Wyd Księgarnia Akademicka s 50-51 Jong de P Berg IK Rozmowy o rozwiązaniach Wyd Księgarnia Akademicka Krakoacutew 2009 18 Kadela K Kowalczyk J (2014) Standardy pracy socjalnej Warszawa Wyd WRZOS (s 187-191)

11

wskazania osoacuteb i instytucji znaczących dla rodziny Prowadząc rozmowę warto zwroacutecić uwagę na

rodzinne uwarunkowania osobowości i funkcjonowanie tych jednostek ktoacuterym należy pomoc Dlatego

też bardzo istotnym elementem pracy z rodziną z dziećmi rodzicami jest posiadanie wiedzy o zasobach

środowiska rodzinnego i lokalnego ktoacutere powinny być rozpoznane

- zasoby rodzinne (krewni) tj możliwości uzyskania wszelkiej pomocy nie tylko materialnej ale też

innego wsparcia np w formie opieki nad dziećmi spędzania wakacji u rodziny zabezpieczenia dzieci w

sytuacji kryzysu w domu rodzinnym oraz wzmacnianie i wsparcie emocjonalne w trudnych sytuacjach

- możliwości pomocy i wsparcia bezpośrednio w środowisku zamieszkania ndash pomoc sąsiedzka np

zrobienie zakupoacutew odprowadzenie dziecka do szkoły lub przedszkola zaopiekowanie się dziećmi

w sytuacji załatwienia koniecznych spraw

- lokalna infrastruktura tj instytucje i organizacje pozarządowe z ktoacuterych usług rodzina z dziećmi

korzysta lub może skorzystać

Obszary funkcjonowania rodziny ktoacuterych dotyczy rozpoznanie sytuacji

1 Status rodziny pełna niepełna wielodzietna pokoleniowa

2 Sytuacja prawna rodzicoacutew wobec dzieci (kwestie związane z władzą rodzicielską)

Przykładowe pytania

Czy przysługuje P pełnia władzy rodzicielskiej Jeśli nie to czy władza rodzicielska została ograniczona

zawieszona lub została P pozbawianya władzy rodzicielskiej (w stosunku do ktoacuterych dzieci) Z jakiego

powodu władza rodzicielska została ograniczona zawieszona lub został a P pozbawionya władzy

rodzicielskiej

Czy w związku z nieprawidłowościami w opiece i wychowywaniu dzieci wydane zostało zarządzenie przez

sąd opiekuńczy jeśli tak to jakie Czy wszystkie dzieci są pod P opieką Czy pomaga Państwu kurator

sądowy Jeśli tak to co było powodem ustalenia nadzoru kuratora co takiego wydarzyło się w rodzinie

że został ustalony nadzoacuter kuratora Jeśli tak to jaki jest zakres jego działań Na czym polega pomoc

kuratora

Przykładowe pytania zadawane w sytuacji umieszczenia dziecka dzieci w pieczy zastępczej

Jaki był powoacuted umieszczenia dziecka dzieci w pieczy zastępczej Jakie kroki podjąłęła P w celu

powrotu dziecka do domu Czy spotyka się P z dzieckiem przebywającym w placoacutewce rodzinie

zastępczej Czy dziecko jest urlopowane Jeśli tak to jak spędza P z nim czas

3 Prowadzenie gospodarstwa domowego (kwestia utrzymania czystości w mieszkaniu ndash czy mieszkanie

jest czyste posprzątane Sposoacuteb podziału obowiązkoacutew związanych z prowadzeniem gospodarstwa

(sprzątanie gotowanie) czy dzieci są angażowane w obowiązki domowe)


Jak obowiązki w P rodzinie związane z prowadzeniem domu są podzielone Kto się czym zajmuje (kto

sprząta mieszkanie kto robi pranie kto prasuje itd) Jak radzi sobie P z obowiązkami domowymi

(praniem gotowaniem sprzątaniem przygotowaniem posiłkoacutew) Czy ktoacutereś czynności sprawiają

P trudność

12

4 Gospodarowanie budżetem domowym (kwestie związane z opłacaniem rachunkoacutew robieniem

zakupoacutew miesięczne wydatki rodziny)


Kto w P rodzinie robi zakupy W jaki sposoacuteb robione są zakupy i gdzie (np codziennie ndash drobne zakupy

w sklepie osiedlowym lub raz na tydzień w supermarkecie) Kto jest odpowiedzialny w P rodzinie za

opłacanie rachunkoacutew Czy planuje P wydatki na dany miesiąc tydzień Czy prowadzi P zeszyt

wydatkoacutew Ktoacutere wydatki są największym obciążeniem dla P rodziny (np opłaty mieszkaniowe wydatki

na leki i leczenie wydatki na jedzenie)

5 Sposoacuteb zapewnienia opieki nad dzieckiem dziećmi (kwestie związane z podziałem obowiązkoacutew

związanych z opieką nad dziećmi odżywianiem higieną osobistą)


Jak w P rodzinie wygląda podział obowiązkoacutew związanych z opieką nad dziećmi (w szczegoacutelności

dziećmi niezdolnymi do samoobsługi z uwagi na wiek lub stan zdrowia) Kto przygotowuje posiłki Czy

dzieci mają zapewniony minimum jeden ciepły posiłek w ciągu dnia Kto gotuje obiady Czy dzieci jedzą

obiad w domu Czy dzieci mają zapewniony ciepły posiłek wyżywienie w szkole przedszkolu Ile dzieci

spożywają posiłkoacutew w ciągu dnia Jak często zmienia P odzież dziecku (ile razy dziecko zakłada to samo

ubranie pod rząd) Jak często zmieniana jest bielizna Jak często dziecko jest kąpane Ile razy myje

zęby

6 Sytuacja zdrowotna (informacje na temat stanu zdrowia przewlekłych choroacuteb niepełnosprawności

W sytuacji gdy rodzic jest niepełnosprawny lub przewlekle chory - informacje na temat ewentualnych

ograniczeń w opiece nad dzieckiem)


Czy ktoś w P rodzinie leczy się Jeśli tak to z jakiego powodu Czy systematycznie kontaktuje się ze

służbą zdrowia ma wykonane badania specjalistyczne przyjmuje leki W jaki sposoacuteb sprawowana jest

opieka nad przewlekle chorym niepełnosprawnym członkiem P rodziny (w szczegoacutelności dzieckiem)

Kto sprawuje opiekę Jakie trudności napotyka P w opiece nad chorym niepełnosprawnym dzieckiem

Czy może P liczyć na pomoc rodziny sąsiadoacutew przyjacioacuteł instytucji Czy ma P trudności w

zapewnieniu opieki nad dzieckiem w związku z P stanem zdrowia Pod opieką ktoacuterej przychodni lekarza

pozostaje dziecko Kiedy ostatni raz była P z dzieckiem u lekarza Czy dziecko miało wszystkie

obowiązkowe szczepienia

7 Warunki mieszkaniowe (kwestie związek z stanem technicznym lokalu metrażem wyposażeniem Czy

dziecko ma do dyspozycji własną bdquoprzestrzeńrdquo i czy jest to widoczne np własne łoacuteżko zabawki biurko

itp)


Czy posiada P niezbędne sprzęty gospodarstwa domowego Jeśli nie to jakich brakuje Czy dziecko

posiada własny pokoacutej Czy ma własne łoacuteżko Gdzie odrabia lekcje gdzie bawi się Kiedy mieszkanie

było ostatni raz remontowane odnawiane

13

8 Sytuacja szkolna przedszkolna dziecka (kwestie związane z wynikami w nauce frekwencją

kontaktem rodzica rodzicoacutew ze szkołą przedszkolem)


Do ktoacuterej szkoły przedszkola uczęszcza dziecko Do ktoacuterej klasy grupy przedszkolnej 1048692 Kto

zaprowadza dziecko do przedszkola szkoły Kto je dobiera Jak często kontaktuje się P ze szkołą

przedszkolem Jak często Kto jest wychowawcą klasy do ktoacuterej uczęszcza dziecko Czy dziecko chętnie

uczęszcza do przedszkola szkoły Czy chętnie opowiada o swoim dniu w przedszkolu szkole Czy pyta

P dziecko o zadania domowe Czy dziecko wymaga pomocy w nauce Jeśli tak to z kim dziecko odrabia

zadania domowe W jakiej porze dnia Czy ma wszystkie podręczniki i przybory szkolne Czy dziecko

uczęszcza na świetlicę szkolną Na zajęcia pozalekcyjne Jeśli tak to jaki jest charakter tych zajęć ndash

zajęcia reedukacyjne koła zainteresowań

9 Sytuacja wychowawcza dzieci (stosowane metody wychowawcze zachowanie dzieci ndash ewentualne

trudności jakie sprawiają zaburzenia w zachowaniu przejawy demoralizacji niedostosowania

społecznego -jeśli występują)


Czy dzieci sprawiają trudności wychowawcze Czy są posłuszne wykonują polecenia Czy wykonują

należące do nich obowiązki np sprzątanie zabawek odrabianie lekcji Czy w rodzinie ustalone są zasady

postępowania np godziny powrotu do domu czas związany z nauką Jak te zasady zostały ustalone ndash

przez rodzicoacutew czy też dziecko uczestniczyło w opracowaniu zasad miało możliwość wypowiedzenia się

Czy dziecko przestrzega ustalonych zasad W jaki sposoacuteb dziecko jest zapoznawane z zasadami Czy

zdarzało się aby przedszkole szkoła zgłaszały zastrzeżenia co do zachowania dziecka Co P robi w

sytuacjach gdy dziecko nie chce wykonać polecenia nie przestrzega zasad Czy stosuje P nagrody jeśli

tak to jakie Czy stosuje P kary jeśli tak to jakie Czy zgadzacie się Państwo (P i partner) w tym

zakresie Czy macie takie same wymagania oczekiwania wobec dziecka Jeśli nie to na czym polega

roacuteżnica Czy podejmowaliście Państwo proacuteby uzgodnienia wspoacutelnego stanowiska Czy ma P zaufanie

do dziecka Jeśli nie to co takiego się wydarzyło że dziecko utraciło P zaufanie O ktoacuterej godzinie

dziecko wraca do domu Czy wie P w jaki sposoacuteb z kim spędza czas Czy rozmawia P z dzieckiem na

temat jego zainteresowań znajomych jak spędza czas wolny Czy dziecko moacutewi o swoich problemach

trudnościach W jaki sposoacuteb okazuje P zainteresowanie sprawami dziecka Czy bawi się P z

dzieckiem Jakie są to zabawy

10 Relacje w rodzinie (kwestie związane komunikacją sposobem odnoszenia się do siebie wzajemnym

wsparciem)


W jaki sposoacuteb rozwiązywane są pojawiające się konflikty Jak wyglądają relacje między dziećmi Czy

dzieci wspierają się nawzajem Czy dzieci bawią się razem W co Czy pomagają sobie w nauce Czy

rozmawiacie Państwo o pojawiających się trudnościach W jaki sposoacuteb wspieracie się pocieszacie się

14

(Jeśli dziecko wraca do domu smutne jak je P pociesza) Do kogo zwraca się dziecko gdy potrzebuje

rady pomocy Do kogo zwraca się P gdy potrzebuje rady pomocy

11 Sposoby spędzania wolnego czasu przez rodzinę (zainteresowania dzieci formy spędzania czasu

wolnego)


Jak rodzina spędza czas wolny Co w tym czasie P robicie Jak dzieci spędzają czas wolny Jakie są ich

zainteresowania uzdolnienia W jaki sposoacuteb dziecko rozwija swoje zainteresowania uzdolnienia Czy

dzieci uczestniczą w zajęciach pozaszkolnych (zajęcia w domach kultury w placoacutewkach wsparcia

dziennego klubach sportowych) Czy koleżanki koledzy odwiedzają dziecko Jak często Czy zna Pani

przyjacioacuteł kolegoacutew koleżanki dzieci Czy przeznacza P środki finansowe na zorganizowanie zajęć

w czasie wolnym

12 Możliwość otrzymania wsparcia ze strony rodziny pomoc sąsiedzka


Czy utrzymuje P kontakt z rodziną mieszkającą oddzielnie Jeśli tak to z kim Jak często odwiedzacie

się Czy zna P swoich sąsiadoacutew Na czyją pomoc może P liczyć w trudnych sytuacjach

Narzędzie nr 8 Scenariusz rozmowy ndash poszukiwanie kierunkoacutew pracy z rodziną wyznaczonych przez osoby z otoczenia klienta i inne służby społeczne oraz łączenie ich z celami osobistymi klienta

Przydatne pytania

Proszę powiedzieć jak Pani myśli co takiego powinniśmy wiedzieć o problemach ktoacutere spowodowały że

zaproponowano Pani wspoacutełpracę z asystentem rodziny Jesteśmy zainteresowani Pani zdaniem na ten

temat Jeśli nie był to Pani pomysł to co prawdopodobnie powiedziałaby ta osoba jaki był powoacuted że

poprosiła Panią aby Pani skorzystała z tej formy pomocy

Asystent rodziny został przyznany Pani orzeczeniem sądu Co chciałaby Pani osiągnąć dzięki mojemu

przychodzeniu tutaj co byłoby wartościowe dla Pani i Pani rodziny Jak Pani przypuszcza co musiałby

Pani zrobić aby służby społeczne zniknęły z Pani życia i zostawiły Panią w spokoju Co na ten temat

powiedział Pani pracownik socjalny (kurator sędzia)

Gdy spojrzy Pani w przeszłość kiedy problem nie dotyczył Pani tak bardzo jak teraz co wtedy robiła

Pani inaczej że sprawy miały się odmiennie Co robili woacutewczas inni

Kiedy zakończy się Pani wspoacutełpracę z asystentem rodziny co będzie Pani robiła inaczej co upewni

Panią i Pani bliskich oraz służby społeczne kuratora sąd pracownikoacutew szkoły że jest Pani gotowa

sama sobie radzić (należy pytać o specyficzne zachowania po czym poznają to inni)

Jak inni ważni dla Pani ludzie pomagają Pani że jest Pani na właściwej drodze (np członkowie dalszej

rodziny pracownik socjalny kurator wychowawca dzieci itp)

Może być roacutewnież użyteczne zapytanie klienta w luźny i neutralny sposoacuteb o jego wcześniejszy kontakt

z placoacutewkami pomocy społecznej Nawet jeśli nie były intensywne może to spowodować pojawienie się

15

przydatnych wskazoacutewek dotyczących klienta jego gotowości do pracy oraz tego co jego zdaniem może

być pomocne

Przykłady pytań

Wydaje się że szkoła jest bardzo zaniepokojona o Pani coacuterkę i rozumiem że miała Pani kilka spotkań

z wychowawcą pedagogiem była Pani w poradni psychologiczno - pedagogicznej Jak przydatne były te

spotkania Co powiedziałaby Pani że było najbardziej użyteczne dla Pani

Wydaje się że wielu ludzi martwi się o Pana postępowanie w stosunku do żony i dzieci Co załoacuteżmy

musieliby oni zobaczyć żeby nie musieć obawiać się o Was

Zapisy w naszej dokumentacji wskazują że miała Pani kontakty z naszym ośrodkiem wcześniej Co z

ostatnich kontaktoacutew z pracownikiem socjalnym było najbardziej przydatne dla Pani A najmniej

pomocne

Korzystała już Pani z pomocy asystenta Z jakich obszaroacutew wspoacutełpracy jest Pani zadowolona Co

powinnam zmienić

Mają Państwo przyznanego kuratora Czy może mi Pani powiedzieć co z tych spotkań z nim uznałaby

Pani za najbardziej korzystne

Z szacunkiem udzielajmy informacji na temat wszelkich nienegocjowalnych wymogoacutew i od razu pytajmy

klienta o ich percepcje dotyczące tych wymogoacutew

Sąd nakazał Panu chodzić na terapię AA załoacuteżmy że Pan by uznał tę decyzję i zaczął tam chodzić w jaki

sposoacuteb mogłoby być to pomocne dla Pana w sytuacji kiedy stara się Pan odzyskać dzieci

Jako asystent rodziny mam mobilizować Panią do porządkowania na bieżąco mieszkania dlatego też

dobrze byłoby żeby Pani to robiła jak Pani myśli w jaki sposoacuteb byłoby to pomocne dla Pani w

przekonaniu pracownika socjalnego i kuratora do tego że potrafi Pani zadbać o odpowiednie warunki

do nauki i zabawy spożywania posiłkoacutew i snu dla dzieci

Jeśli będzie Pani widywana pod wpływem alkoholu a dzieci będą biegały do poacuteźnych godzin

wieczornych bez opieki po osiedlu to mogą być Pani odebrane prawa rodzicielskie co Pani na to Co

Pani zamierza Co może Pani z tym zrobić

Chciałbym dojść dzisiaj z Panem do tego co Pana zdaniem mogłoby się Panu przydać w tej sytuacji

mogą być to takie rzeczy ktoacutere musi Pan robić bo wymaga od pana tego sąd ktoacutere Pana zdaniem nie są

użyteczne a mogą być takie rzeczy ktoacutere musi Pan robić i mogą Pana zdaniem być przydatne I na tyle

ile to możliwe to chciałbym nadać priorytet tym rzeczom ktoacutere Pana zdaniem byłyby dla Pana

najbardziej korzystne Przypuśćmy że Pan dotrzyma tego zobowiązania związanego z testami i terapią

alkoholową to co może to zmienić Co by się zmieniło dla Pana Co by się zmieniło pomiędzy Panem a

innymi ludźmi Jak na tym skorzystałyby Pana dzieci19

Asystent rodziny prowadzi roacutewnież obserwację i wywiady z rodziną dotyczące

pogłębionej diagnozy rodziny w sferze oddziaływań o charakterze wychowawczym rodziny

obejmujące postawy wychowawcze rodzicoacutew style wychowania w rodzinie metody

wychowawcze atmosferę wychowawczą Zwłaszcza gdy rodzice nie widzą

nieprawidłowości w swych zachowaniach wobec dzieci a asystent je zauważa dla 19 Jong de P Berg IK (2009) Rozmowy o rozwiązaniach Krakoacutew Wyd Księgarnia Akademicka Krasiejko I (2011) Praca socjalna w praktyce asystenta rodziny dz cyt

16

poszerzenia perspektywy rodzicoacutew warto w celu pedagogizacji wykorzystać gotowe

narzędzia np charakterystykę postaw rodzicielskich wg bdquoKwestionariusz dla Rodzicoacutewrdquo M

Ziemskiej (bdquoPostawy rodzicielskierdquo 1973 1986) lub M Braun-Gałkowskiej (2007)20

bdquoKwestionariusz Autopercepcji Wychowawcyrdquo lub bdquoInwentarz Doświadczeńrdquo Guryckiej do

diagnozy błędoacutew wychowawczych (bdquoBłąd w wychowaniurdquo 1990 s 105-114) bdquoArkusz

schematyczny do analizy warunkoacutew środowiska wychowawczego dzieci szkolnychrdquo J Pietera

(bdquoPoznawanie środowiska wychowaczegordquo1960) Kwestionariusz do analizy środowiska

wychowawczego oraz do analizy stylu wychowania w rodzinie M Ryś (bdquoSystemy rodzinnerdquo

2001)21

20 Dostępne w opracowaniu Dybowskiej E (2012) Teoria systemowej pracy z rodziną Krakoacutew Wyd ROPS w Krakowie dostępnej w PDF na stronie httpwwwszkoleniapoklropskrakowplpliki_edfilepublikacjeTeoria20systemowej20pracy20z20rodzinC485pdf 21 Skany tych narzędzi znajdują się na stronie wwwasystenrodzinyinfo w zakładce materiały w innych plikach warto jednak zapoznać się z całymi publikacjami ww autoroacutew jako podręczniki podstawowe do pedagogicznej diagnozy oddziaływań wychowawczych rodzicoacutew znajdują się w większości bibliotek

17

Etap III Opis sytuacji życiowej rodziny

Warto dokonać opisu z kilku perspektyw członkoacutew rodziny asystenta rodziny pracownika socjalnego oraz innych przedstawicieli służb społecznych Opis sytuacji rodziny powinny być przestawiony rodzinie (najlepiej gdyby rodzina miała udział w jej tworzeniu) W opisie sytuacji rodziny asystent powinien powstrzymywać się od sformułowań etykietyzujących czy stygmatyzujących rodzinę zamiast rodzina wieloproblemowa ndash rodzina z wieloma problemami zamiast niepełnosprawny ndash osoba z niepełnosprawnością (wpisać rodzaj) zamiast bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych ndash potrzeba wzmocnienia umiejętności opiekuńczo ndash wychowawcze (wpisać zakres) zamiast bezradny czy niezaradny życiowo ndash o niskich umiejętnościach prowadzenia gospodarstwa domowego oraz realizacji spraw na rzecz domu i rodziny

Narzędzie nr 9 Formularz ndash opis sytuacji rodziny

Opis sytuacji rodzinyNr hellip

RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)

(telefon kontaktowy)

Data sporządzenia

1Obraz aktualnej sytuacji z perspektywy członkoacutew rodziny(trudności mocne strony oczekiwania potrzeby cele rodziny)

3 Informacje o rodzinie zebrane od innych pracownikoacutew służb społecznych cele do osiągnięcia wskazane przez pracownikoacutew instytucji

4Opis sytuacji rodziny z perspektywy asystenta rodziny (trudności umiejętności wymagające wzmocnienia zasoby rodziny środowiska lokalnego

instytucjonalne)

(podpis asystenta rodziny)

Można znaleźć bardziej rozbudowane formularze do oceny sytuacji rodziny wspoacutełpracującej z asystentem np autorstwa zespołu pod kierunkiem P Sałustowicza22

22 httpkonsultacjeumwarszawaplsiteskonsultacjeumwarszawaplfilesarkusz_diagnozy_rodziny_ngopdf

18

Etap IV Planowanie pracy z rodziną

W tym etapie zgodnie z wymogami ustawy o wspieraniu rodziny (art 15 ust 3)

wspoacutelnie z członkami rodziny asystent tworzy indywidualny plan pracy z rodziną

uwzględniający cele oraz działania członkoacutew rodziny i asystenta służące dochodzeniu do

zakładanych efektoacutew

Narzędzie nr 10 Formularz ndash plan pracy

PLAN PRACY Z RODZINĄ nr

DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp

Cel szczegoacutełowy

Działania Termin i miejsce wykonania

Osoba odpowiedzialna za wykonanie

Przewidywane efekty działań

(podpis asystenta rodziny) (podpisy członkoacutew rodziny ) (podpis pracownika socjalnego)

Tworzenie dokumentu powinno odbywać się w fazie metodycznego działania ndash

planowanie a nie po nim lub przed nim (w praktyce można spotkać sytuacje że pracownik

tworzy dokument samodzielnie przed spotkaniem z rodzina lub długo po nim w obawie przed

kontrolą) Napisanie planu powinno zająć około 15 minut ograniczając do minimum pracę

nad dokumentami na korzyść pozostawienia czasu pracy nad kontaktem emocjami klienta

wspoacutelną realizacją planu samodzielnością członkoacutew rodziny

Do najczęstszych błędoacutew w czasie pisania planu pracy z rodziną należą

pisanie planu bez udziału rodziny

przydzielanie działań nieobecnemu na spotkaniu członkowi rodziny

mylenie działań z celami i na odwroacutet

niepodawanie adresoacutew instytucji

nieokreślanie terminoacutew wykonania działań

19

zbyt dużo działań do wykonania między spotkaniami

nieuzasadniona dyrektywność asystenta przy tworzeniu planu narzucanie

działań klientom

niepozostawianie kopii planu rodzinie

dyrektywne rozlicznie klientoacutew z wykonania działań

Spotkanie na ktoacuterym planujemy działania kończymy moacutewiąc Proszę to zrobić będzie

to zapewne trudne ale warte wysiłku Na następnym spotkaniu opowie mi Pani co się

poprawiło w Waszym życiu 23

Narzędzie nr 11 Schemat rozmowy dot analizy wyjątkoacutew od problemoacutew

Wyjątki od problemoacutew to te momenty w życiu klienta kiedy problem nie występował występował ale z mniejszym nasileniem lub wystąpił ale klient dał sobie z nim radę Ponieważ wyjątki niedawno się zdarzyły to istnieje prawdopodobieństwo że zdarzą się ponownie 24 Wynika z tego że rozwiązanie istniało nawet jeśli przez moment lub cząstkowo Wyjątki zawsze istnieją w przeciwnym razie człowiek nie wiedziałby że problem istnieje Czyli wyjątek to jest coś co się zdarza gdy się nie skarżymy Klienci rzadko zdają sobie sprawę ze swoich wyjątkoacutew ponieważ skupiają się na opisywaniu problemoacutew należy więc im pomoacutec w ich poszukaniu i wykorzystaniu

Znalezienie wyjątkoacutew pozwala na ich analizę pod kątem tego jakie czynniki wewnętrzne i zewnętrzne pomogły w osiąganiu tego co powodowało że w tej sprawie było lepiej Wyjątki dają często wystarczające odpowiedzi na pytanie jak klient ma osiągnąć poprawę pod warunkiem że moacutewią o kompetencjach i możliwościach klienta ktoacutere nadal tkwią w nim i jego otoczeniu lub ktoacutere można odtworzyć Są też wyjątki ktoacutere moacutewią o kompetencjach klienta ktoacutere z jakichś powodoacutew trwale przeminęły lub zostały ograniczone (np z powodu choroby rozstania z drugą osobą itd) Ten rodzaj wyjątkoacutew może być nadal przydatny między innymi w pracy nad poczuciem wartości klienta nad rozpoznaniem realności rozwiązań i określeniem możliwości klienta25

W etapie określania klient (pojedyncza osoba lubi cała rodzina) i asystent pracują nad znalezieniem odpowiedzi na pytanie w jaki sposoacuteb klient ma wprowadzić zmiany ktoacutere pozwolą mu osiągnąć wyznaczone cele Jak to zrobić żebym helliphellip Warto zacząć od analizy skutecznych działań klientoacutew w przeszłości tzw wyjątkoacutew od problemoacutew

Analiza wyjątkoacutew od problemoacutew Kiedy było lepiej inaczej Jak do tego doszło Co temu sprzyjałoIdentyfikowanie Kiedy było lepiej więcej inaczejOpisywanie Na czym to polegało Wnioskowanie A dzięki czemu to było możliwe

Co zauważyli inni jaką roacuteżnicę to spowodowało Co się stanie jeśli to będzie zdarzać się częściej Co z tym Pan robi Kto moacutegłby Panu pomoacutec aby częściej postępował Pan w ten sposoacutebCzy te działania ktoacutere były pomocne wcześniej będą zdaniem Panai użyteczne w obecnej sytuacji26

23 Krasiejko I (2012) Metodyka działania asystenta rodziny Wyd II Krasiejko I (2013) Zawoacuted asystenta rodziny w procesie profesjonalizacji Toruń Wyd Ed Akapit 24 Świtek T (2009) Ścieżki rozwiązań dz cyt 59 - 6125 Tamże26 Jong de P Berg IK (2009) Rozmowy o rozwiązaniach dz cyt

20

Zgodnie z założeniem Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach zroacuteb coś innego jeśli stosowane przez ciebie rozwiązania zawodzą i roacuteb więcej tego samego ndash jeśli działanie jest skuteczne należy wysondować co klient robił do tej pory w związku z rozwiązaniem problemu npCzego Pani proacutebowała Czy to pomogło Co Pan robił w związku z tą sytuacją do tej pory O czym Pani myślała a jeszcze tego nie robiła Jakby miało to pomoacutecW jaki sposoacuteb TO (hellip) jest dla Pana problemem Czego do tej pory proacutebował Pan aby TO (hellip) rozwiązać (ma to pokazać że klient robił już coś dobrze że wie jak robić że trzeba to robić częściej)

Gdy klient chce czegoś co naszym zdaniem nie jest dobre dla niego warto aby pokazać mu to z innych perspektyw np Co takiego dzieje się w Pana życiu co panu podpowiada że to (np dalsze używanie przez Pana alkoholu proszenie o pieniądze pod supermarketami) jest dla Pana dobre Co Panu moacutewi że to pomaga Pana rodzinie Przypuśćmy że zapytałabym Pana żony w jaki sposoacuteb dalsze używanie alkoholu przynosi pożytek Pana rodzinie to jak Pan sądzi co odpowiedziałaby Co powiedziałyby Pana dzieci (uwaga pytamy z perspektywy zaciekawienia a nie oceny (wyrzutu)27

Narzędzie nr 12 Arkusz ważenia decyzji

Arkusz ważenia decyzji stosuje się gdy klient się waha czy podjąć się pracy nad daną zmianą Ambiwalencja (chcę i nie chcę) jest zdaniem twoacutercoacutew Dialogu Motywującego naturalnym i powszechnym dylematem związanym ze zmianą WMiller SRollnik28 uważają za normalny aspekt ludzkiej natury Ludzie zmagający się z problemem alkoholowym uzależnieniem od narkotykoacutew tytoniu reagujący zbyt impulsywnie co kończy się aktami przemocy itd często zdają sobie sprawę z ryzyka kosztoacutew i szkoacuted wynikających z ich zachowania Jednakże są niejako przywiązani do swych nałogowych zachowań Zarazem chcą i nie chcą pić palićhellip Jednocześnie chcą i nie chcą się zmienić WMiller SRollnik piszą29 że łatwo mylnie ocenić ten ambiwalentny konflikt jako postawę patologiczną Stwierdzić że klient nie jest zmotywowany do podjęcia pracy nad zmianą Natomiast faza ambiwalencji jest jednym z naturalnych etapoacutew zmiany Dopiero gdy ludzie zatrzymują się na tym etapie problemy mogą się zakorzenić i nasilić Zatem ambiwalencję trzeba rozwiązać aby mogła nastąpić zmiana Interwencja konsultanta ma pomoacutec klientowi wydobyć się z ambiwalencji podjąć decyzję i kroki w kierunku zmiany Brak motywacji ktoacutery zdaniem WMillerrsquoa SRollnikrsquoa30 bywa powodem frustracji pracownika służb społecznych można postrzegać jako nierozwiązaną ambiwalencję

Jednym ze sposoboacutew ktoacutery może wykorzystać fachowo pomagający do pracy z osobą trwającą w stanie ambiwalencji jest arkusz ważenia decyzji31

W arkuszu tym po lewej stronie wypisuje się z klientem korzyści i koszty z wprowadzenia zmiany po prawej korzyści i koszty z nie wprowadzenia zmiany dalszego życia tak jak do tej pory Istotne jest aby tylko klient podawał argumenty za i przeciw Argumenty te mogą być wpisywane przez niego lub asystenta w odpowiednie kolumny tabeli (nie musi być po kolei) Rozmowa powinna być prowadzona w luźnej atmosferze Klient nie może czuć się przymuszany do zmian Ma się przyglądać swojemu życiu teraz oraz kreślić wizję przyszłości kiedy zmiana została wprowadzona Warto wykorzystywać roacutewnież pytania o tzw wyjątki czyli momenty w przyszłości kiedy klientowi udało się żyć bez problemu Pytać o to co i kto mu wtedy było pomocne

Po wypisaniu korzyści i kosztoacutew wprowadzenia i nie wprowadzenia zmiany można zadać pytania o chęć możliwości i gotowość do wprowadzenia zmiany Badając chęć do zamiany bada się jednocześnie na ile zmiana jest faktycznie ważna dla klienta Gdy klient uświadomi sobie rozbieżność między stanem obecnym a pożądanym lub oczekiwanym ideałem to zapoczątkowany zostanie proces zmiany Postrzegana mała ważność uważana jest za opoacuter lub wyparcie Zdaniem W Millerrsquoa S Rollnikrsquoa32 brak wystarczającej rozbieżności aby nastąpiła motywacja do działania to normalny etap procesu zmiany Aby wzbudzić zmianę należy rozwinąć rozbieżność ndash wzmocnić postrzeganą ważność zmiany Należy dotrzeć do wartości klienta (np dzieci zdrowie jedność rodziny) Kolejny aspekt to ufność w możliwość wprowadzenia zmiany Ludzie mogą być chętni ale nie czuć się do niej zdolni bdquochciałabym ale nie potrafięrdquo W tym przypadku być może będzie potrzeba przypomnieć klientowi że kiedyś potrafił to zrobić skutecznie lub wspomoacutec klienta zasobami zewnętrznymi (trening umiejętności towarzyszenie zmiana otoczenia) Należy mieć świadomość że jeśli klient nie widzi sposobu w jaki moacutegłby zmienić swoją sytuację to aby zmniejszyć niepokoacutej spowodowany rozbieżnością między tym gdzie 27 Materiały szkoleniowe Regionalnego Ośrodka Metodyczno ndash Edukacyjnego METIS w Katowicach28 Miller W Rollnik S (2011) Wywiad motywujący Krakoacutew Wyd UJ29 Tamże s 1830 Tamże s 1831 Tamże s 20 ndash 2132 Tamże s 14

21

jest a gdzie chciałby być ujawnia klasyczne mechanizmy obronne wyparcie bdquonie jest wcale tak źlerdquo racjonalizację bdquoi tak mi na tym nie zależałordquo oraz projekcję bdquoto nie moacutej problem tylko ichrdquo Trzeci aspekt to gotowość czyli aby zmiana stała się priorytetem Osoba może być chętna i zdolna żeby się zmienić ale nie gotowa bdquochcę ale jeszcze nie terazrdquo

W stymulowaniu chęci zdolności i gotowości może pomoacutec obok arkusza ważenia decyzji zastosowanie skalowania

Pytania skalujące służą zbieraniu informacji są także wykorzystywane do motywowania zachęcania klienta oraz wzmacniania procesu zmiany Prosząc klienta o przedstawienie na skali liczbowej (lub z innymi symbolami) poziomu swoich problemoacutew priorytetoacutew osiągnięć emocjonalnego zaangażowania w związki terapeuta ale i klient zyskuje możliwość ukształtowania opinii dotyczącej wielu spraw33 Choć należy zauważyć że to i tak będzie subiektywna ocena klienta moacutewiąca jak dana sprawa wygląda z jego perspektywy Ponadto ze skalowania można dowiedzieć się o sygnałach zachodzących zmian zaroacutewno tych moacutewiących o narastaniu problemu jak i jego przezwyciężaniu

Tradycyjne skalowanie składa się z 5 etapoacutew34

1 Na skali od 1 (lub 0) gdzie 1 (lub 0) oznacza hellip a 10 oznacza hellip proszę określić jak to jest teraz2 Co już jest dzięki czemu ocenia Pani to na X a nie mniej niż X (obrazowanie obecnej sytuacji od

strony pozytywnej)3 Kiedy było więcej niż dziś i jak to było (obrazowanie wyjątkoacutew)4 A jak będzie trochę wyżej na tej skali niż X powiedzmy X+1 to co będzie inaczej (obrazowanie celu)5 Co będzie pierwszym drugim krokiem na tej skali w kierunku X+1 (obrazowanie pierwszego kroku

w kierunku celu)W każdym z tych krokoacutew ważne jest by stosować technikę obrazowania czyli pytać o zachowania

relacje z innymi myśli uczucia wygląd np do etapu nr 4 Wyobraź sobie teraz taki moment w Twojej niedalekiej przyszłości kiedy na skali od 1 do 10 będziesz moacutegł ocenić omawiany obszar o trochę więcej niż oceniłeś to w punkcie 1 Czyli kiedy będziesz moacutegł powiedzieć teraz to jest np (dotychczasowa ocena) X + 1 Powiedz co takiego będzie w tamtej sytuacji co Ty będziesz robił myślał czuł co będą robili inni co będzie innego dzięki czemu będziesz moacutegł ocenić tamtą sytuację wyżej niż obecnie35

Arkusz ważenia decyzji (formularz)

A B

Korzyści Koszty Korzyści Koszty

Skalowanie Na ile klient wyraża chęć zmiany (na ile zmiana jest ważna)Na ile jest zdolny do zmiany (posiada możliwości wprowadzenia zmiany)Na ile jest gotoacutew do wprowadzenia zmiany

33Berg IK Miller S (2000) Terapia kroacutetkoterminowa skoncentrowana na rozwiązaniu Pomaganie osobom z problemem alkoholowym Łoacutedź Wyd Galaktyka s 106 34 Świtek T (2009) Ścieżki rozwiązań Krakoacutew Wyd Księgarnia Akademicka s 8635 Tamże

22

1 Chęć do zmianyNa skali od 0 do 10 gdzie 0 oznacza nie chcę zmiany polegającej na hellip a 10 w maksymalnym stopniu chcę zmiany polegającej na helliphellip na jakim punkcie na skali jesteś teraz Na hellipCo już jest dzięki czemu ocenia Pani to na X a nie mniej niż X (obrazowanie obecnej sytuacji od strony pozytywnej)Kiedy było więcej niż dziś i jak to było (obrazowanie wyjątkoacutew)A jak będzie trochę wyżej na tej skali niż X powiedzmy X+1 to co będzie inaczej (obrazowanie celu)Co będzie pierwszym drugim krokiem na tej skali w kierunku X+1 (obrazowanie pierwszego kroku w kierunku celu)

2 Możliwości do wprowadzenia zmiany Na skali od 0 do 10 gdzie 0 oznacza nie jestem zdolny do zmiany polegającej na hellip a 10 w maksymalnym stopniu jestem zdolny do zmiany (mam możliwości ją wprowadzić) polegającej na helliphellip na jakim punkcie na skali jesteś teraz Na hellip Co już jest dzięki czemu ocenia Pani to na X a nie mniej niż X (obrazowanie obecnej sytuacji od strony pozytywnej)Kiedy było więcej niż dziś i jak to było (obrazowanie wyjątkoacutew)A jak będzie trochę wyżej na tej skali niż X powiedzmy X+1 to co będzie inaczej (obrazowanie celu)Co będzie pierwszym drugim krokiem na tej skali w kierunku X+1 (obrazowanie pierwszego kroku w kierunku celu)

3 Gotowość do wprowadzenia zmiany Na skali od 0 do 10 gdzie 0 oznacza nie jestem gotowy wprowadzić zmianę polegającej na hellip a 10 w maksymalnym stopniu jestem gotowy wprowadzić zmianę polegającej na helliphellip na jakim punkcie na skali jesteś teraz Na hellip Co już jest takiego że jest to gotowość nahellip a nie mniejCo już jest dzięki czemu ocenia Pani to na X a nie mniej niż X (obrazowanie obecnej sytuacji od strony pozytywnej)Kiedy było więcej niż dziś i jak to było (obrazowanie wyjątkoacutew)A jak będzie trochę wyżej na tej skali niż X powiedzmy X+1 to co będzie inaczej (obrazowanie celu)Co będzie pierwszym drugim krokiem na tej skali w kierunku X+1 (obrazowanie pierwszego kroku w kierunku celu)

Narzędzie nr 13 Techniki służące do wydobywania i wzmacniania bdquojęzyka zmianyrdquo

Warto aby asystent rodziny nauczył się uważnie słuchać klienta Klienci mogą wyrażać pragnienie zmiany (np nie chcę być takim człowiekiem) zdolność do zmiany (np potrafię ograniczyć picie do jednego piwa dziennie po

prostu muszę się do tego zobowiązać) podają powody do zmiany (np może żona przestałaby mnie męczyć gdybym mniej

pił) problemy ze status quo (np muszę zapanować nad moim piciem) zobowiązują się do zmiany (np zamierzam powiedzieć Kaśce żeby nie wyciągała

mnie na piwo do baru gdyż za zaoszczędzone pieniądze chcę posłać dziecko na wycieczkę)

Tabela Techniki wydobywania i wzmacniania języka zmiany nazwa techniki charakterystyka przykłady wypowiedzi pytania wywołujące język zmiany pytania o powody do zmiany

prośba o deklarację zobowiązaniaPS Pod jakimi względami byłoby dla Pana użyteczne ograniczenie picia alkoholuPS Co uległoby poprawie gdyby przestała Pani pić alkoholPS Co ndash jeśli cokolwiek ndash Pani teraz zrobi

23

PS Jaki będzie Pana następny krok

uszczegoacuteławianie prośba o podanie przykładoacutew sytuacji ilustrujących zmiany konkretne zachowania łatwiej zastosować w przyszłości

PS Powiedziała Pani ze kiedyś piła Pani mniej Proszę mi opowiedzieć co Pani wtedy konkretnie robiła i kto Pani w tym pomoacutegł

odwołanie się do skrajności prośba o opis najgorszego z możliwych ndash w mniemaniu klienta - rozwoacutej wypadkoacutew do ktoacuterego może dojść jeśli nadal będzie postępował w ten sam sposoacuteb oraz o najbardziej wymarzonych korzyści ktoacutere mogą potencjalnie wypłynąć ze zmiany pokazanie pełnej perspektywy aby powroacutecić i zagłębić aspekty bliższe aktualnej sytuacji

PS Moacutewi Pani że wypija Pani 3-4 jednostki alkoholu dziennie jak Pani myśli jakie najgorsze sytuacje może to spowodować jeśli będzie tak nadal A jakie największe korzyści mogłaby Pani mieć gdyby choć ograniczyła Pani picie do jednego

spoglądanie w przeszłość prośba o opis życia sprzed pojawienia się problemoacutew przypomnienie marzeń aspiracji wartości przywroacutecenie wagi dawnym wartościom zwiększenie nadziei na przyszłość ponowne określenie celoacutew

PS Jak wyobrażał sobie Pan swoje życie gdy był Pan młody

spoglądanie w przyszłość koncentrowanie uwagi na tym co się stanie jeśli klient dokona zmiany lub co się wydarzy jak do niej nie dojdzie

PS Gdyby przestała Pani pić jak wyglądałoby Pani życie za poacuteł roku Jak to wpłynęłoby na dzieci Jeśli Pani nie przestanie pić to jak Pani życie będzie wyglądało za dwa lata Jak to wpłynie na dzieci

badanie celoacutew odkrywanie celoacutew klienta PS Co jest dla Pana w życiu najważniejsze Jak wpisuje się w to alkoholPS Jakim rodzicem chciałby Pan byćPS Co chciałby Pan osiągnąć w życiu

informacje zwrotne na podstawie przeprowadzonych testoacutew

informacje zwrotne ktoacutere odnoszą się do określonych norm i statystyk albo opierają się na celach wartościach i spostrzeżeniach klienta

PS Przeciętnie wypija Pani w tygodniu 28 drinkoacutew to więcej niż średnia krajowahellip

skale chęci możliwości i gotowości

Pytania obrazujące na skali liczbowej chęć możliwości lub gotowość klienta do wprowadzenia zmiany

PS Jak bardzo jest Pan przekonany w skali od 1 do 10 że jest Pan gotowy ograniczyć picie alkoholu do jednego piwa dziennie gdzie 1 oznacza niską gotowość a 10 wysokąK 6

24

PS Co sprawiło że wybrał Pan 6 a nie mniej np 3K Boje się że stracę pracę PS Co musiałoby się stać aby przeszedł Pan z 6 na 7

źroacutedło opracowanie własne na podstawie D B Rosengren Rozwijanie umiejętności w Dialogu Motywującym Podręcznik praktyka z ćwiczeniami Krakoacutew 2013 s 136-138

Narzędzie nr 14 Schemat rozmowy dot informowania i dawanie rad

Asystent rodziny może podać informacje lub udzielać rad Aby nie powodować oporu u klienta warto aby stosował się do poniższych zasad o Informacje powinny być podawane a nie narzucane o Należy dowiedzieć się czy klient chce tej informacji o Zanim mu ją przekażemy zapytajmy o zgodę bdquomam kilka informacji ktoacutere mogą się Pani przydać czy

byłaby Pani nimi zainteresowanardquo bdquoCzy mogę Pani jeszcze coś powiedziećrdquo o Ponadto warto przedstawiać daną informację powołując się na wyniki badań przepisy prawne normy

statystyki wypowiedzi autorytetoacutew doświadczenia innych klientoacutew będących w podobnej sytuacji Należy wprost lub w domyśle przyzwolić klientowi nie zgodzić się z podawaną przez siebie informacją np bdquoZ moich doświadczeń z innymi osobami w podobnej sytuacji do Pańskiej wynika że ich w ich przypadkuhelliprdquo

o Należy przedstawić wachlarz możliwości (wszystkie od razu a nie po jednej) i pozwolić wybrać jedną z nich

o Warto pozwolić się ndash wprost lub w domyśle nie zgodzić się z tym co moacutewimy np bdquonie wiem czy ma to dla Pana jakiś sens ale helliprdquo

o Po przekazaniu informacji należy zachęcić go aby sam uznał jakie znaczenie mają dla niego nowe dane aby wyciągnął z nich wnioski

o Po udzielonej informacji warto zapytać klienta Co Pan na to

Techniki udzielania informacji Wydobycie (pytanie o to co klient już wie) ndash dostarczenie (podanie informacji uzupełniających to co klient wie) ndash wydobycie (zapytanie co sądzi o tym co powiedzieliśmy)Porcja informacji ndash potwierdzenie (zapytanie co klient o tym sądzi) ndash porcja informacji

Dawanie rad Poproś o pozwolenie (zapytaj czy klient jest zainteresowany tym co masz do powiedzenia)Podsuń rozwiązania (oszczędnie samo sedno powinno być ich klika roacuteżnych ndash daj wyboacuter podaj je od razu nie po jednym nie proacutebuj przekonywać)Spytaj klienta o opinię36

36 Rosengren D B (2013) Rozwijanie umiejętności w Dialogu Motywującym Podręcznik praktyka z ćwiczeniami Krakoacutew Wyd UJ s 56-68

25

Etap V Ocena okresowa

Narzędzie nr 15 Scenariusz rozmowy dotyczący oceny realizacji działań

Drugie i kolejne spotkanie warto zacząć od Co się poprawiło I czekać na relację klientoacutew Kiedy klient

zrelacjonuje wydarzenia wtedy być może łatwiej będzie dostrzec pozytywne zmiany chociaż przez to że

asystent je doceni Kiedy klient wyjawi wyjątek rolą konsultanta jest jego szczegoacutełowe przeanalizowanie Służy

do tego technika EARS

EARSE oznacza eliciting ndash wydobywanie wyjątku A odnosi się do amplifying ndash wzmacniania go najpierw

poprzez poproszenie klienta o opis tego co się zmieniło między chwilą problemu a wyjątkiem a poacuteźniej

przeanalizowanie tego jak doszło do wyjątku a zwłaszcza roli jaką klient moacutegł odegrać w doprowadzeniu do

tego R oznacza reinforcing ndash poszerzanie percepcji na temat innych sukcesoacutew i mocnych stron jakie ten

wyjątek symbolizuje głoacutewnie poprzez zwracanie uwagi na wyjątki spokojne oraz staranne ich analizowanie

oraz komplementy S przypomina prowadzącemu wywiad aby start again ndash zacząć od nowa pytając co się

jeszcze poprawiło Techniką tą rozpoczyna się zazwyczaj każde kolejne spotkanie Opis struktury EARS37

Wydobywanie Co jest lepiej Co się zmieniło Co się poprawiło od poprzedniego spotkania choćby trochę

Rozszerzanie Jak Pan wpadł na pomysł żeby to zrobić Jak to się stało Kto jeszcze zauważył tę zmianę

Wzmacnianie Komplementowanie Jak to się stało że potrafił Pan to zrobić

Zacznij znoacutew Co jest jeszcze lepiej Co jeszcze się zmieniło Co jest jeszcze lepiej co się jeszcze zmieniło

W przypadku zaś gdy klient twierdzi że nic się nie zmieniło można zastosować następująca strategię A

czyli nic się nie zmieniłohellip Jest tak jak było Czyli się nie pogorszyło Co takiego Pani robiła że się nie

pogorszyło Natomiast w przypadku kiedy klient moacutewi że się pogorszyło można zadać pytania o radzenie

sobie np Jak to się dzieje że nie jest jeszcze gorzej Co pomagało do tej pory Co Panu jakkolwiek pomaga

lub zacząć od początku Co mogę Pani zdaniem zrobić żeby lepiej pomoacutec Jeśli klient nie wykonał działania

wpisanego wcześniej do planu pracy warto dowiedzieć się czy zrobił coś innego zamiast podążania za

propozycją asystenta co roacutewnież doprowadziło go do celu jeśli tak to zapytać co w tym co wykonał było

przydatnego albo pomocnego Jeśli nie wykonał zadania należy zapytać czy cel do ktoacuterego miało ono

doprowadzić jest nadal dla niego ważny jeśli tak to można zaplanować realizację tego zadania na następny

okres zmienić działanie lub towarzyszyć klientowi w jego wykonaniu Jeśli klient odnioacutesł porażkę warto

zapytać o to czego te niepowodzenia uczą jak ta osoba reagowała na nie Należy poszukać reakcji ktoacutere były

najbardziej pomocne spytać o to jak ta osoba proacutebowała wracać na właściwą drogę docenić to pytać jak i co

ta osoba starała się robić by minimalizować skutki tych niepowodzeń oraz naprawiać to co się zepsuło Jeśli

klientowi udaje się coś robić a kontynuacja tego stanu jest trudna przygotujmy się na nawroacutet do strych

przyczajeń (np użycia alkoholu) omawiając dokładnie co zrobić w chwilach kryzysu namowy innych osoacuteb do

destrukcyjnych zachowań i kto moacutegłby pomoacutec Omoacutewmy z klientem strategie pozwalające na kontynuację

konstruktywnych zachowań gdy widzimy że jego motywacja do wysiłku po pierwszych sukcesach maleje

37 Sharry J Madden B Darmody M (2007) W poszukiwaniu rozwiązania Łoacutedź Wyd Galaktyka s 79 ndash 80 Krasiejko I (2010 2012) Metodyka działania asystenta rodziny dz cyt

26

Narzędzie nr 16 Formularz - ocena okresowa rodziny

SPRAWOZDANIE POacuteŁROCZNE hellip ROKU

Z PRACY ASYSTENTA RODZINY Z RODZINĄ

Nrhelliphellip(imię nazwisko adres rodziny)

Asystent rodziny hellip

Data sporządzenia

1 Opis sytuacji rodziny przed objęciem asystenturą rodziny (lub od ostatniej oceny)

2 Cele wspoacutełpracy z rodzinąCel głoacutewny

Cele szczegoacutełowe12

3 Zadania wykonane z rodziną i an jej rzecz w okresie helliphellip oraz osiągnięte efekty

123

4 Wnioski i uwagi

podpis asystenta rodziny helliphelliphelliphelliphelliphellip podpis koordynatora

Komentarz

Punkt 2 należy spisać z planu pracy z rodziną Podpunkty z 3 powinny odpowiadać podpunktom z 2 (dla przejrzystości mieć tę samą kolejność) można nawet pisać ad 1 ad 2 itd Przy tworzeniu opisu warto wykorzystać informacje zawarte w karcie pracy z rodziną zwłaszcza dotyczące zadań wykonanych z rodziną i na jej rzecz (jest to istotne przy zadaniowym czasie pracy asystenta rodziny) Jeśli cel nie został osiągnięty warto napisać czy jest nadal aktualny czy też okazał się niemożliwy - nierealny lub czy nie był ważny z perspektywy klienta czy też działania zostały przeniesione na poacuteźniej do dalszej pracy gdyż klient na dany moment nie był gotowy do działania

Narzędzie nr 17 Aktualizacja planu pracy

27

AKTUALIZACJA PLANU PRACY Z RODZINĄ nr

DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY DATA AKTULIZACJI

LP

Działania niewykonane przez rodzinę (z wstępnego ostatniego planu lub ostatniej aktualizacji)

Działania w części wykonane przez rodzinę (z wstępnego ostatniego planu lub ostatniej aktualizacji)

Działania wykonane przez rodzinę (z wstępnego ostatniego planu lub ostatniej aktualizacji)

Zadania zrealizowane przez asystenta rodziny

Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28

Etap VI Ocena końcowa

Do warunkoacutew koniecznych ktoacutere muszą być spełnione aby usamodzielnić rodzinę należy zaliczyć

bezpieczeństwo dzieci (brak maltretowania wykorzystywania seksualnego zaniedbywania dzieci oraz przemocy w relacjach między dorosłymi)

w co najmniej dobrym stopniu rozwinięte umiejętności opiekuńczo-wychowawcze rodzicoacutew (lub opiekunoacutew dziecka)

w co najmniej dobrym stopniu rozwinięte umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego

co najmniej dobre relacje w rodzinie nuklearnej co najmniej ograniczenie picia alkoholu opiekunoacutew dziecka czyli brak zjawiska

problemowego używania alkoholu - okazjonalne spożywanie małej ilości alkoholu bez upijania się

uregulowanie spraw sądowych i urzędowych samodzielność w rozwiązywaniu trudności życia codziennego samodzielność w realizacji roacuteżnorakich spraw na rzecz dzieci i domu poczucie siły własnej wartości sprawstwa i kontroli nad własnym życiem umiejętność

egzekwowania praw stawiania granic

Narzędzie nr 18 Scenariusz rozmowy dotyczący oceny wspoacutełpracy z asystentem przez rodzinę

Przykłady pytań

Jakie korzyści widzi Pani ze wspoacutełpracy z asystentem rodziny

Powiedzmy że 10 oznacza miejsce w ktoacuterym chce Pani by było Pani życie a 1 to miejsce w ktoacuterym zaczęliśmy naszą wspoacutełpracę Gdzie powiedziałby Pani że jest Pani dzisiaj Co już jest że może Pani powiedzieć że jest tyle hellip a nie mniej Jak Pani przypuszcza co powiedziałby kurator że gdzie Pani jest

Biorąc pod uwagę ogoacutelnie realizację wszystkich postanowień działań w planie pracy to na skali od 0 do 10 gdzie powiedzmy 10 oznacza wszystko udało się zrealizować a 0 jest przeciwieństwem tego to jaki przyznałaby Pani sobie punkt Co udało się zrobić że jest to tyle a nie mniej Z czego jest Pani najbardziej zadowolona

Na skali od 1 do 10 gdzie 1 oznacza w minimalnym stopniu posiada Pani umiejętności opiekuńczondash wychowawcze a 10 w maksymalnym stopniu posiada Pani umiejętności opiekuńczo ndash wychowawcze na ktoacuterym stopniu jest Pani dzisiaj

1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10

Można to pytanie zdać na wstępie pracy z rodziną i w czasie badania końcowego kilku miesiącach przy czym dodatkowo następujące pytania Czy była praca z asystentem nad zmianą w tym zakresie helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipCo takiego jest teraz a czego nie było czyli co składa się na zmianę czyli przejście od helliphellip do helliphellipna skalihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

29

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipCo jeszczeCo jeszczehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

W jaki sposoacuteb pomoacutegł Panui asystent rodziny Co takiego robił

Do oceny postępoacutew rodzicoacutew sferze oddziaływań wychowawczych można wykorzystać powtoacuternie wymieniane już narzędzia M Ziemskiej A Guryckiej M Ryś E Marynowicz-Hetki i in

30

Inne narzędzia wykorzystywane do dokumentowania pracy asystenta rodziny

Narzędzie nr 19 Karta czasu pracy asystenta rodziny

Imię i nazwisko asystenta rodzinyMiesiąc

Lp Data Opis wykonanych zadań przez asystenta rodziny

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipPodpis asystenta rodziny

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipPodpis koordynatora

Komentarz Asystenci rodziny pracując w zadaniowym czasie pracy rozliczają się z wykonanych zadań za pomocą miesięcznej karty pracy W karcie wpisują w kroacutetkiej formie zaroacutewno działania bezpośrednie np towarzyszenie Pani Ewie Kowalskiej do Spoacutełdzielni Mieszkaniowej jak i pośrednie np dojazd do domu Państwa Malinowskich rozmowa z kuratorem sądowym Panem Adamem Nowakiem w sprawie Państwa Kowalskich Podstawą dla wprowadzenia zadaniowego czasu pracy jest porozumienie zawarte pomiędzy pracodawcą a pracownikiem na mocy ktoacuterego ustalają oni czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań przy czym ustalenia te nie mogą naruszać norm wynikających z art 129 kodeksu pracy tj 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 4 miesięcy W rezultacie wprowadzenia tego systemu pracy pracownik może elastycznie kształtować długość dnia pracy a nawet liczbę dni pracy czy też decydować o liczbie i czasie trwania przerw przy czym nieprzerwany odpoczynek musi wynosić co najmniej 11 godzin na dobę Przepis ten nie dotyczy przypadkoacutew akcji ratowniczych w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego Przy tym systemie pracownik samodzielnie ustala rozkład swojego czasu pracy Rozkład może też wynikać z ogoacutelnych wskazań pracodawcy ale nie może zostać ściśle przez niego określony Konsekwencją tego jest możliwość wyroacutewnywania dłuższego czasu pracy w jednym okresie ndash skroacuteceniem czasu pracy w innym W stosunku do pracownikoacutew objętych systemem zadaniowego czasu pracy nie ewidencjonuje się godzin pracy Pracodawca może natomiast wskazać pewien przedział czasowy w ktoacuterym praca powinna być wykonywana np przed południem lub zobowiązać pracownika do stawiania się w siedzibie firmy w określonych dniach i godzinach [art 133 129 140 149 Kodeksu pracy]

31

Narzędzie nr 20 Karta pracy asystenta z rodziną

Imiona i nazwiska członkoacutew rodzinyImię i nazwisko asystenta rodzinyMiesiąc

Data Miejsce Opis wykonanych zadań z rodziną i na jej rzecz Podpis uczestnika



Komentarz Asystenci rodziny dla każdej rodziny tworzą miesięczną kartę pracy Wpisują w niej czynności wykonywane z rodziną (np trening budżetu domowego towarzyszenie Pani Aleksandrze Nowak u lekarza psychiatry) i na jej rzecz (np rozmowa z pedagogiem szkolnym Panią Anną Jarosz w sprawie określenia warunkoacutew promocji Dominiki Nowak do następnej klasy ) W karcie można posługiwać się roacutewnież sformułowaniami art 151 ustawy o wspieraniu rodziny gdzie wypisane są zadania asystenta rodziny np udzielenie pomocy Pani Annie Nowak w rozwiązaniu problemoacutew wychowawczych z dziećmi W rubryce bdquomiejscerdquo asystenci wpisują teren na ktoacuterym odbywa się ich działanie np miejsce zamieszkania rodziny szkoła sąd budynek OPS itd W niektoacuterych ośrodkach wymagane jest uzyskanie podpisu członka rodziny (w przypadku działań bezpośrednich) oraz przedstawiciela instytucji z ktoacuterym asystent kontaktował się w sprawie rodziny (w przypadku działań pośrednich) Informacje zawarte w karcie pracy z rodziną powinny być spoacutejne z wpisami w karcie czasu pracy asystenta rodziny oraz z planem pracy z rodziną Na podstawie tej karty tworzy się sprawozdanie poacutełroczne

32

Narzędzia do oceny ryzyka krzywdzenia dziecka

Rodzice pozostający w grupie ryzyka ktoacuterzy pozostają pod działaniem stresu (np bezrobocie

choroba w tym zaburzenia psychiczne niepełnosprawność rodzica lub dziecka śmierć partnera) oraz

negatywnie postrzegają zachowania dziecka wymagają pomocy Powinni być traktowani jako

potencjalni sprawcy zaniedbań i nadużyć

Pełne rozpoznanie przemocy w rodzinie jest rezultatem pracy specjalistoacutew (zespołu

interdyscyplinarnego) W skład takiego zespołu powinni wchodzić pielęgniarka środowiskowa

pracownik socjalny lekarz rodzinny lekarz specjalista psycholog prawnik policjant kurator

sądowy asystent rodziny i inne osoby w zależności od potrzeb Dokumenty wykorzystywane do

badania i monitorowania sytuacji rodziny to min arkusze lub notatki z obserwacji kwestionariusze

wywiadu z rodzicami dziećmi innymi osobami skale np postaw gotowe już wcześniej opracowane

lub tworzone przez placoacutewkę na swoacutej użytek38

Narzędzie nr 21 C zynniki ryzyka wystąpienia przemocy w rodzinie 39

a) Czynniki związane z funkcjonowaniem rodziny izolacja społeczna brak przyjacioacuteł funkcjonowanie rodziny w warunkach długotrwałego stresu społeczno ndash ekonomicznego

(nieodpowiednie warunki mieszkaniowe niski lub nieregularny dochoacuted uboacutestwo) sytuacja społeczna rodzicoacutew (brak możliwości odpoczynku od dziecka brak partnera lub

wsparcia z jego strony brak wsparcia w rodzinie dalszej brak instytucjonalnego systemu wsparcia lub nieumiejętność korzystania z niego)

bezrobocie bezosobowy i męczący charakter pracy zawodowej praca o niskim prestiżu społecznym itd

pewne momenty w życiu rodziny (np urodzenie kolejnego dziecka trudna sytuacja zdrada partnera)

niskie wykształcenie i pozycja społeczna rodzicoacutew zaburzone relacje małżeńskie i rodzinne (występowanie ubogich powierzchownych relacji

między małżonkami liczne konflikty małżeńskie występowanie w rodzinie nieroacutewnowagi sił np silny kontrolujący mężczyzna bezradna kobieta)

cechy strukturalne rodziny (wielodzietność rodziny rodzina niepełna) znacząca lub całkowita zmiana stylu funkcjonowania rodziny (np śmierć partnera rozwoacuted

utrata pracy ciężka choroba wpadek)b) czynniki tkwiące w rodzicach

niedojrzałość emocjonalna młody wiek rodzicoacutew doświadczenie przez rodzicoacutew przemocy w dzieciństwie cechy osobowościowe lub problemy psychologiczne rodzicoacutew (niski poziom tolerancji na

frustrację spowodowany codziennymi stresami podwyższony poziom pobudzenia w sytuacjach stresowych dyskomfort i rozdrażnienie na płacz niemowląt ich śmiech sztywne surowe i karzące postawy wobec dzieci ustanawianie surowych zasad i bezwzględne ich egzekwowanie w codziennym życiu powszechne stosowanie krzyku i groacuteźb niezależnie od charakteru

38 Wiele narzędzi jest opisanych i zaprezentowanych przez E Wysocką (2009) w pozycji Człowiek a środowisko życia ndash podstawy teoretyczno ndash metodologiczne diagnozy Warszawa Wyd Akademickie bdquoŻakrdquo39 Jarosz E Wysocka E (2006) Diagnoza psychopedagogiczna Warszawa Wyd Żak Warszawa Lisowska E (2005) Przemoc wobec dzieci rozpoznawanie i przeciwdziałanie Kielce Wyd Akademii Świętokrzyskiej Kielce

33

nieposłuszeństwa dzieci cechy osobowości dogmatycznej i autorytarnej wysoki poziom agresji i niska kontrola emocji i impulsoacutew labilność emocjonalna przeżywane stany depresyjne schizofrenia lub inne zaburzenia psychiczne upośledzenie umysłowe poważne ograniczenia fizyczne ktoacutere mogą uniemożliwiając adekwatne funkcjonowanie w relacji rodzic ndash dziecko

nadużywanie alkoholu narkotykoacutew niewłaściwe postrzeganie dziecka (jako celowo denerwującego niegrzecznego złośliwego

obwinianie go o roacuteżne negatywne stany robienie z niego kozła ofiarnego) niski poziom kompetencji wychowawczych (niska wiedza o potrzebach i możliwościach

dziecka typowych zachowaniach w danym etapie jego rozwoju nieznajomość roacuteżnorodnych metod wychowawczych oraz preferowanie kar cielesnych)

nierealne postrzeganie umiejętności i możliwości dziecka (wymagania nieadekwatne do wieku) wyznawane wartości dopuszczające przemoc poczucie władzy i wyższości nad dzieckiem własności (to moje dziecko i mogę z nim robić co

chcę) c) czynniki tkwiące w dziecku

wiek dziecka ndash im młodsze tym częściej krzywdzone płeć ndash częściej chłopcy lub tzw niechciana płeć dziecko z niechcianej ciąży historia rozwoju dziecka (trudności w okresie ciąży przedwczesne urodzenie dziecka jego niska

waga urodzeniowa dziecko ktoacutereś z kolei upośledzone fizycznie lub umysłowo przewlekłe chore)

cechy dziecka (dziecko o specjalnych wymaganiach np dziecko nadwrażliwe z problemami związanymi ze snem z jedzeniem sprawiające trudności wychowawcze buntujące się nadruchliwe wyjątkowo bystre)

d) czynniki tkwiące w interakcji dziecka z rodzicami zaburzenia wczesnych kontaktoacutew emocjonalnych z dzieckiem (dziecko długo po urodzeniu

przebywało w szpitalu lub było wychowywane przez dziadkoacutew) zaburzenia komunikacji interpersonalnej między rodzicami i dziećmi

Narzędzie nr 22 Scenariusze rozmowy z rodzicami dotyczące oceny ryzyka wystąpienia

przemocy w rodzinie 40

W koncepcjach zapobiegania przemocy wobec dziecka w rodzinie skoncentrowanych na czynnikach ryzyka wskazuje się na możliwość przeprowadzenia badań przesiewowych ktoacutere powinny wchodzić w zakres zadań pracownikoacutew służb społecznych Poniżej zostaną przedstawione procedury tychże badań

1 Przykładowe pytania do rodzicoacutew spodziewających się dziecka dotyczą nadmiernego zaniepokojenia płcią przyszłego dziecka negowania przez matkę faktu ciąży chęci i proacuteb usunięcia ciąży liczby już posiadanych dzieci i stosunku rodzicoacutew do tej sytuacji zamiaroacutew oddania dziecka do adopcji nastrojoacutew matki w czasie ciąży zwłaszcza występowania depresji niepokojoacutew zaburzeń

snu apetytu niepokojoacutew matki o fizyczne skutki ciąży wsparcia społecznego i emocjonalnego matki i rodziny w czasie ciąży historii dzieciństwa matki i ojca (doświadczeń przemocy) zamierzeń w sprawie stosowania metod wychowawczych poglądoacutew na temat dzieci i ich wychowywania relacji i stosunku rodzicoacutew do innych dzieci (ewentualne ich krzywdzenie) urazoacutew emocjonalnych w czasie ciąży na skutek wystąpienia sytuacji traumatycznych np

śmierć w rodzinie rozwoacuted separacja

40 Tamże

34

gwałtownych zmian stylu życia np ostatnie lub częste przeprowadzki przygotowania do przyjęcia dziecka do rodziny ndash zainteresowanie rozwojem dzieci

wygospodarowanie miejsca wyboacuter imienia gromadzenie ubranek 2 Przykładowe pytania do rodzicoacutew niemowlęcia oraz obserwacje ich zachowania obejmują

następujące składniki czy rodzice cieszą z obcowania z dzieckiem czy utrzymują z dzieckiem bezpośredni kontakt wzrokowy czy słowne komunikaty kierowane do dziecka lub uwagi na jego temat mają charakter

krytyczny lub wskazujący na nieadekwatne oczekiwania i postrzeganie cech rozwojowych dziecka

twierdzenie że dziecko celowo pobrudziło pieluszkę lub płacze bez powodu reakcje nadmiernego obrzydzenia przy zmianie pieluch ignorowanie potrzeby karmienia lub postrzeganie dziecka jako zbyt wymagającego przy

karmieniu ignorowanie lub nadmierna drażliwość gdy dziecko płacze wsparcie matki w pierwszych tygodniach po urodzeniu dziecka i reakcje pozostałych

członkoacutew rodziny na noworodka koncentracja uwagi na zaspokojeniu potrzeb dziecka w zestawieniu z zainteresowaniem

własnymi potrzebami i oczekiwaniami zainteresowanie i odpowiedzialność za dziecko w sytuacji zabiegoacutew medycznych ndash

zrzucanie i odpowiedzialność za dziecko w sytuacjach zabiegoacutew medycznych na personel medyczny

Narzędzie nr 23 bdquoFormularz 12 pytańrdquo w sytuacji nieprzypadkowych urazoacutew dzieci

Są to pytania o historię przemocy w rodzinie obojętność brak tolerancji lub nadmierną obawę ze strony rodzicoacutew strukturę rodziny (pełna niepełna) problemy społeczno ndash ekonomiczne np bezrobocie uboacutestwo choroby psychiczne uzależnienia doświadczenia rodzicoacutew związane z zaniedbywaniem i krzywdzeniem w dzieciństwie wcześniactwo niską masę urodzeniową dzieci oddzielenie matki o d dziecka po porodzie na dłużej niż 24 godziny młody wiek matki (poniżej 21 lat) w chwili urodzenia dziecka wspoacutelne zamieszkiwanie z ojcem dziecka odstępy pomiędzy narodzinami kolejnych dzieci mniejsze niż 18 miesięcy upośledzenie umysłowe lub fizyczne dziecka

Narzędzie nr 24 Procedura bdquoobcej sytuacjirdquo

Procedura bdquoobcej sytuacjirdquo polegająca na badaniu interakcji rodzicoacutew z dzieckiem za pomocą obserwacji dziecka przed rozdzieleniem z dzieckiem (niemowlęciem) w trakcie rozdzielenia i po ponownym połączeniu O zaburzeniach w relacji rodzic -dziecko może świadczyć brak rozpaczy dziecka w czasie rozdzielania go z rodzicem oraz pozostawienia go z obcą osobą natomiast po ponownym połączeniu z rodzicem brak zainteresowania lub nawet niechęć wobec kontaktoacutew z nim

Narzędzie nr 25 Procedura obejmująca ocenę relacji rodzic - dziecko w rodzinach

wysokiego ryzyka

Procedura obejmująca ocenę relacji rodzic - dziecko w rodzinach wysokiego ryzyka Ocena obejmuje sześć aspektoacutew

35

ocenę wiedzy i stosunku opiekuna do wychowania dziecka (rodzice dziecka krzywdzący dziecko mają wobec nich nierealistyczne wygoacuterowane oczekiwania dzieje się to zazwyczaj dlatego że dorosłym brakuje wiedzy i zrozumienia dla możliwości zdolności potrzeb dziecka zbyt surowo jej oceniają i stosują karzące metody wychowawcze)

postrzeganie zachowań dziecka przez rodzica oraz zachowań rodzicoacutew przez dziecko (rodzice krzywdzący dzieci postrzegają je bardziej negatywnie oceniają bardziej krytycznie zachowania dziecka jak i całą jego osobę niż rodzice niekrzywdzący ndash że jest trudne wymagające drażliwe złośliwe nieposłuchane)

emocje rodzicoacutew i ich relacje na stres (rodzicoacutew krzywdzących dzieci charakteryzuje podwyższony poziom pobudzenia w sytuacjach stresowych odczuwają też dyskomfort rozdrażnienie pobudzenie emocjonalne w reakcji na płacz lub śmiech dziecka)

styl interakcji i wzajemnych zachowań rodzicowi dziecka (obopoacutelny negatywizm ambiwalencja ze strony dziecka ndash kocha ale i nienawidzi rodzica)

jakość więzi dziecka z rodzicem (mierzy się wyżej opisaną procedurą bdquoobcej sytuacjirdquo) jakość opieki rodzicielskiej ndash mierzony stylem sprawowania opieki przez rodzicoacutew

(wrażliwość lub nadwrażliwość na sygnały i komunikaty od dziecka akceptacja lub odrzucanie wspoacutełpraca lub przeszkadzanie ndash nie respektowanie autonomii dziecka przystępność lub ignorowanie potrzeb dziecka przez rodzica zajętego własnymi sprawami)41

Narzędzie nr 26 HOME Inwentory 42 (wersja dotycząca dzieci w wieku do 3 lat)

Emocjonalna i werbalna reaktywność matki (opiekuna)1 Matka z własnej inicjatywy odzywa się do dziecka2 Matka odpowiada werbalnie na wokalizację dziecka3 Podczas wizyty matka podaje dziecku nazwę jakiegoś przedmiotu lub pouczającym tonem nazywa

jakąś osobę lub rzecz 4 Mowa matki jest wyraźna dobitna zrozumiała5 Matka inicjuje wyminę werbalną z obserwatorem ndash zadaje pytania spontanicznie komentuje6 Matka wyraża swoje myśli swobodnie i łatwo używa zdań o długości typowej dla rozmowy np nie

ogranicza się do kroacutetkich odpowiedzi (tak nie uhm)7 Matka od czasu do czasu pozwala na upaćkanie się dziecku przy zabawie8 Matka w czasie wizyty dwukrotnie spontanicznie chwali jakąś właściwość dziecka lub jego

zachowanie9 Gdy matka moacutewi o dziecku lub do dziecka jej głos wyraża pozytywne uczucia 10 Matka co najmniej dwukrotnie w czasie wizyty pieści lub całuje dziecko11 Matka wyraża pozytywne reakcje emocjonalne gdy obserwator chwali dziecko

Unikanie ograniczeń i kar12 Podczas wizyty matka nie krzyczy na dziecko13 Matka nie wyraża jawnej irytacji lub wrogości do dziecka 14 Podczas wizyty matka nie daje dziecku klapsoacutew15 Według informacji podawanych przez matkę w poprzednim tygodniu miał miejsce najwyżej jeden

przypadek zastosowania kary fizycznej 16 Podczas wizyty matka nie gdera na dziecko ani nie uwłacza mu 17 Matka nie ogranicza aktywności dziecka oraz jego ruchoacutew więcej niż trzy razy w trakcie wizyty 18 W domu znajduje się w widocznym miejscu co najmniej 10 książeczek19 Rodzina ma jakieś zwierzę

Organizacja środowiska fizycznego i organizacja czasu

41 Za Lisowska E Przemoc wobec dzieci dz cyt 42 Autorzy B Caldwell R Bradley za Jarosz E Wysocka E Diagnoza psychopedagogiczna dz cyt

36

20 Gdy matka jest nieobecna opiekę nad dzieckiem sprawuje jedna z trzech regularnie zastępujących ją osoacuteb

21 Przynajmniej raz w tygodniu dziecko wychodzi z domu by jej towarzyszyć w realizacji obowiązkoacutew domowych np do sklepu spożywczego

22 Dziecko wychodzi z domu co najmniej raz w tygodniu23 Dziecko jest regularnie prowadzone do lekarza czy przychodni zdrowia 24 Dziecko ma specjalne miejsce w ktoacuterym trzyma swoje zabawki i bdquoskarbyrdquo25 Miejsce zabaw dla dziecka jest bezpieczne

Dostarczanie odpowiednich materiałoacutew do zabawy 26 Dziecko ma jakieś zabawki czy przyrządy rozwijające mięśnie 27 Dziecko ma zabawkę do popychania lub ciągnięcia za sobą 28 Dziecko ma woacutezek dziecinny samochoacuted hulajnogę lub troacutejkołowy rowerek 29 Podczas wywiadu matka daje dziecku zabawki lub proponuje mu interesujące czynności 30 Dziecko ma zabawki odpowiednie do wieku ndash przytulankę do odgrywania roacutel31 Dziecko ma wyposażenie odpowiednio do wieku ndash wysokie krzesło lub stoliczek i krzesełeczko

dziecięce 32 Dziecko ma zabawki rozwijające koordynację wzrokowo ndash ruchową przedmioty do wkładania

i wyjmowania z pojemnika układanki klocki koraliki33 Dziecko ma zabawki pozwalające na tworzenie kombinacji ndash klocki wchodzące jedno w drugie34 Dziecko ma książeczki lub zabawki muzyczne

Zaangażowanie matki w rozwoacutej dziecka35 Matka stara się mieć dziecka w zasięgu wzroku i często na nie patrzy36 Matka rozmawia z dzieckiem w trakcie swoich zajęć 37 Matka świadomie pobudza rozwoacutej dziecka 38 Matka docenia wartość rozwijających zabawek zwracając na nie uwagę39 Matka organizuje czas zabawy dziecka 40 Matka dostarcza dziecku zabawek ktoacutere stymulują rozwoacutej nowych zdolności

Roacuteżnorodność dostarczanej stymulacji41 Ojciec każdego dnia zajmuje się dzieckiem42 Matka co najmniej trzy razy w tygodniu czyta dziecku43 Dziecko co najmniej jeden posiłek dziennie zjada z matka i ojcem44 Rodzina składa wizyty krewnym i przyjmuje gości45 Dziecko ma na własność co najmniej trzy książki InstrukcjaNarzędzie to składa się z 45 tzw itemoacutew Dzięki nim badane są takie obszary jak częstotliwość i stałość

kontaktoacutew z dorosłym ilość stymulacji rozwojowej zaspokajanie potrzeb klimat emocjonalny unikanie ograniczeń zachowań motorycznych i eksploracyjnych dziecka dostosowane do zabawy materiały zainteresowanie rodzicoacutew osiągnięciami dziecka Ocena poszczegoacutelnych itemoacutew opiera się głoacutewnie na obserwacji osoby badanej podczas wizyty ale też na wywiadzie z matką (opiekunem) Każdy item ocenia się na tak lub nie bez stopniowania Procedura dokonania oceny to ok godziny Istotą badania jest przeprowadzenie obserwacji w najbardziej typowej sytuacji i najbardziej naturalnych warunkach czyli asystent rodziny może jej dokonać podczas wizyty w domu klienta

Narzędzie nr 27 Procedura bdquoZnaki Bezpieczeństwardquo

37

Znaki Bezpieczeństwa to sposoacuteb pracy z rodziną podejrzaną o stosowanie przemocy wobec dziecka

w ktoacuterym obok oznak zagrożeń w trakcie wywiadoacutew z rodzicami i innymi osobami oraz obserwacji

interakcji rodzic ndash dziecko zachowania dziecka oceny jego wyglądu ocenia się tzw znaki

bezpieczeństwa dziecka czyli wszystkie oznaki wskazujące że rodzice dbają o dziecko43

Znaki bezpieczeństwa ndashformularz44

Instrukcja

U goacutery znajduje się strzałka obrazująca kontinuum pomiędzy całkowitym bezpieczeństwem a całkowitym zagrożeniem Po obu stronach strzałki zapisuje się objawy zagrożenia (po lewej) oraz zasoby rodziny wskazujące na możliwości budowania bezpieczeństwa (po prawej) Objawy ktoacuterych nie można ocenić jednoznacznie to znaczy dla rodziny są np znakiem bezpieczeństwa pracownik ma inne zdanie na ten temat należy umieścić pośrodku

43 Turnell A Edwards S (1999) Signs of Safety a solution and safety oriented approach to child protection WW Norton Campany New York ndash London Omoacutewienie w j polskim Krasiejko I (2011) Praca socjalna w praktyce asystenta rodziny Katowice Wyd Naukowe Śląsk Krasiejko I (2011) Znaki Bezpieczeństwa ndash koncepcja pracy w ochronie dzieci przed maltretowaniem i zaniedbywaniem bdquoPracownik socjalnyrdquo nr 3 4 5 44 Źroacutedło Turnell A Edwards S (1999) Signs of Safety a solution and safety oriented approach to child protection dzcyt s 104

38

Poniżej znajdują się dwie skale bezpieczeństwa i kontekstu Skala bezpieczeństwa dotyczy poszczegoacutelnej sprawy gdzie 0 wskazuje iż pewne jest że dziecko jest maltretowane a 10 wskazuje że istnieje wystarczające bezpieczeństwo iż można zamknąć sprawę Na skali kontekstu rozważa się natomiast poszczegoacutelną sprawę na tle innych spraw z ktoacuterymi do czynienia miała dana placoacutewka Tym razem 0 oznacza najgorszą sprawę w jaką placoacutewka była zaangażowana a 10 taką w ktoacuterej nie podjęłaby żadnych działań Celem tej skali jest pokazanie danej sprawy na tle innych

Następnie określane są cele zaroacutewno rodzicoacutew dziecka jak i instytucji prowadzącej sprawęNastępnie określa się co należy zrobić jakieś niewielkie rzeczy w najbliższej przyszłości ktoacutere

pozwolą zobaczyć że sprawa toczy się w kierunku przywracania bezpieczeństwa dziecka (o jeden punkt na skali) Jest to podstawa tworzenia planu pracy z rodziną

Narzędzie nr 28 Wskazoacutewki do rozpoznania symptomoacutew fizycznych i zachowaniowych

dziecka krzywdzonego (na podstawie obserwacji)O krzywdzeniu dziecka świadczą konkretne objawy zaniedbywania dziecka bardzo niska higiena osobista (dziecko brudne cuchnące brudne paznokcie

włosy ubranie) zbyt niska waga i wzrost dziecka przy sygnalizowaniu przez niego że jest głodne ciągłe zmęczenie i apatia nieleczone choroby i urazy oznaki odmrożeń zapalenie skoacutery świerzb ślady po ukąszeniach pcheł lub wesz dziecko szybko przybiera na wadze gdy jest poza domem a jego wygląd mizernieje gdy wraca do domu obniżony poziom rozwoju

doznawania przemocy fizycznej niewyjaśnione i powtarzające się obrażenia obrażenia nieleczone stare i nowe roacuteżne co do wieku nietypowa dla przypadkowych obrażeń lokalizacja np uszy oczy usta szyja ramiona przedramiona klatka piersiowa genitalia uda łydki siniaki w tych miejscach w tym ślady szczypania siniaki w kształcące dłoni na policzku lub pośladkach siniaki na szyi po obu stronach ust na uszach od ciągnięcia lub ucisku siniki i urazy geometryczne o wyraźnym zarysie wyraźnych kształtach przedmiotoacutew ktoacutere zostały użyte do bicia (paska klamry chochli zwiniętego kabla kija patelni itd) siniaki na ramionach łopatkach od potrząsania dzieckiem łukowate kształty wbijania paznokci długie i głębokie zadrapania lub cięcia (np ostrzem brzytwy noża) ślady duszenia krępowania lub wiązania (np na szyi nadgarstkach w kostkach) poważne urazy głowy u małych dzieci ktoacutere jeszcze nie chodzą uszkodzenia podniebienia i dziąseł jako rezultat karmienia na siłę częste ślady poparzeń roacuteżnych co do wieku od małych obszaroacutew (np papierosem) po duże (lokoacutewką żelazkiem wodą) ślady ugryzień łyse plamy na głowie ndash jako efekt ciągnięcia za włosy lub wynik silnego stresu emocjonalnego liczne złamania w roacuteżnej fazie gojenia zniekształcenia kończyn objawy behawioralne takie jak poszukiwanie uwagi u innych dorosłych zbyt pospieszne przepraszanie obserwowanie zachowań dorosłych aby uniknąć aktoacutew przemocy brak radości życia pasywność wycofywanie się napady złości złego humoru zachowania agresywne niechęć do rozbierania się na lekcjach w-f w przychodni niestosowany stroacutej do pory letniej (zakrywanie obrażeń) niechęć do dotykania moczenie się

wykorzystywania seksualnego pseudodojrzałe zachowania o seksualnym charakterze zachowania seksualne nietypowe dla wieku (duża częstotliwość zachowań ich kompulsywność używanie przemocy sapanie lub bardzo dokładne odwzorowanie) zachowania prowokujące seksualne dorosłych lub roacutewieśnikoacutew (np dotykanie genitalioacutew i zachęcanie do masturbacji symulowanie w zabawach stosunkoacutew seksualnych) używanie nowych niespotykanych dotąd nazw organoacutew i czynności płciowych obsceniczne wyrazy i zwroty ciągła (nie okazjonalna) niepohamowana i przymusowa masturbacja odgrywanie scen przemocy seksualnej na lalkach i innych zabawkach rysunki o kontekście seksualnym moacutewienie lub pisanie w kontekście seksualnym postawa bdquozimnego oczekiwaniardquo ndash obserwacji zachowań dorosłych nadmierna ostrożność odosobnienie izolacja postawa obojętności wobec wszystkiego uciekanie od rzeczywistości wyraźna niechęć przed powrotem do domu opoacuteźnianie go ucieczki z domu niechęć do pozostawania z daną osoba brak zaufania zaburzenia snu jedzenia moczenie się wagarowanie i inne trudności wychowawcze samookaleczanie się myśli i proacuteby samoboacutejcze stany depresyjne wrogość do samego siebie moacutewienie o sobie że się jest brudnym zepsutym niska samoocena poczucie winy niechęć do

39

moacutewienia o rodzinie ndash posiadanie tajemnic cofanie się w rozwoju ciąża z upartym ukrywaniem ojcostwa obawa przed badaniami medycznymi posiadanie pieniędzy z niewiadomego źroacutedła

Narzędzie nr 29 Wskazoacutewki do przeprowadzenia wywiadu z dzieckiem kiedy zachodzi

podejrzenie doznania przez niego przemocy roacutewnież seksualnej45

Zasady prowadzenia wywiad ze dzieckiem w co najmniej w wieku przedszkolnym są następujące przeprowadzić w przyjemnym i bezpiecznym miejscu z zabawkami papierem do

rysowania kredkami obrazkami należy przejawiać zaufanie i wiarę w to co dziecko moacutewi należy zachować spokoacutej (nie należy ujawniać złości zaszokowania czy zakłopotania tym

co dziecko moacutewi) przyjmowanie tego co dziecko moacutewi bez osądzania demonizowania czy kryminalizowania

sytuacji należy rozpocząć od rozmoacutew bdquopoza problememrdquo zwłaszcza gdy dziecko samo nie

sygnalizowało przemocy dotyczących szkoły zabaw ogoacutelnego życia w domu należy zapytać o kwestie wychowawcze obowiązki i reguły w domu potem należy przejść do tego co się dzieje gdy dziecko łamie te reguły a jeśli dziecko nic nie moacutewi o karach fizycznych należy je zapytać wprost kolejne pytania dotyczyć powinny snoacutew marzeń lękoacutew dziecka ndash poza informacjami ważnymi dla rozpoznawania przemocy pozwalają one przejść do pytań o przemoc np czy kiedykolwiek Cię ktoś skrzywdził Czy zrobił Ci ktoś coś złego

należy uwzględnić rytm w jaki dziecko się otwiera nie naciskać nie przymuszać i nie poganiać dziecka

dobrze jest ustalić wspoacutelnie nazewnictwo dotyczące osoacuteb części ciała genitalioacutew itd niejednokrotnie jest potrzeba zastosowania metod projekcyjnych wykorzystania rysunku

zabawy lakami w teatrzyk nie można obiecywać że nikt więcej nie dowie się o zaistniałej sytuacji aby moacutec pomoc

dziecku i rodzinie potrzebna będzie wspoacutełpraca roacuteżnych służb i instytucji należy upewnić dziecko że dobrze robi ujawniając przemoc pochwalić je za to podkreślić

iż to nie jego wina nie należy udawać że wszystko jest w porządku dziecko powinno odczuć że ta sytuacja

nie powinna mieć miejsca ale że wspoacutelnie można ją poprawić nie należy tworzyć atmosfery bardzo wyjątkowych wydarzeń dobrze jest powiedzieć

dziecku że takie sytuacje się zdarzają i innym dzieciom nie można obiecywać czegoś czego nie można zapewnić dziecku należy mu wyjaśnić co

nastąpi dalej i pochwalić że zdecydowało się ujawnić przemoc dobrze jest zakończyć jakąś optymistyczna uwagą

nie jest wskazane aby w czasie wywiadu z dzieckiem byli obecni jego rodzice

Narzędzie do multiprofesjonalnego działania z rodziną

Narzędzie nr 230 Protokoacuteł z posiedzenia Muliprofesjonalnego Zespołu Pomocy Rodzinie

45 Jarosz E Wysocka E Diagnoza psychopedagogiczna dz cyt bardziej szczegoacutełowo w Jarosz E (2007) Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego Katowice Wyd Uniwersytetu Śląskiego

40

Miejscowość dataProtokoacuteł z posiedzenia

Muliprofesjonalnego Zespołu Pomocy Rodzinie

W sprawie poszukiwania rozwiązań trudnej sytuacji Rodziny helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip Pani helliphelliphelliphellip Pana helliphelliphelliphelliphelliporaz zaspokojenia potrzeb zapewnienia warunkoacutew do wychowania i rozwoju oraz bezpieczeństwa ich dzieci helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

W spotkaniu uczestniczyli

Rodzice

Koordynator Zespołu Asystentoacutew

Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny

Pielęgniarka środowiskowa

Przedstawiciel Fundacji hellip

Inne osoby obecne na spotkaniu

Z opisu aktualnej sytuacji rodziny i propozycji pomocy dokonanego ustnie przez każdą ww osoacuteb wynikają

Trudności Rodziny

41

Cele

Zasoby rodziny i środowiska lokalnego

Zasoby instytucjonalne

W trakcie debaty ustalono następujący plan działań służący rozwiązaniu trudności rodziny i zapewnieniu warunkoacutew do rozwoju i wychowania dziecka

LP Działanie Czasmiejscerealizacji

Osoba realizująca nadzorująca wykonanie działania

Data kolejnego spotkania

Podpisy

Kopię protokołu przekazano wszystkim uczestniczącym w spotkaniu osobom

Opracowanie Izabela Krasiejko

42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania

Termin i miejsce wykonania




DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania




Diagnoza pedagogiczna realizowana przez asystenta rodziny

We wcześniejszych opracowaniach2 proponowałam aby asystent rodziny skupiał się na

diagnozie pozytywnej obejmującej czynności zmierzające do identyfikacji potencjałoacutew

tkwiących jednostce i środowiska jej życia ktoacutere mogą wspomagać procesy zmiany3 Po kilku

latach praktyki w zakresie asystentury rodziny okazuje się jednak że w ośrodkach pomocy

społecznej gdzie dominującym do tej pory modelem była diagnoza negatywna zmierzająca

do określenia istoty problemoacutew ich przyczyn potencjalnych mechanizmoacutew

psychospołecznych i ich konsekwencji zaroacutewno dla jednostki jak i jej otoczenia4 udaje się

asystentom wprowadzić model postępowania diagnostycznego obejmujący zaroacutewno

wskazanie zasoboacutew jak i opis problemoacutew rodziny Tak więc w obecnej praktyce celem

asystenta rodziny w procesie oceny środowiska wychowawczego rodziny jest zaroacutewno

rozpoznanie dążeń potrzeb mocnych stron rodziny oraz szerszych układoacutew społecznych w

ktoacuterych jest zlokalizowana jak i czynnikoacutew zagrożenia dla biosocjokulturalnego rozwoju

dziecka w rodzinie po to aby bdquoprojektować pomoc w rozwoju ukierunkowaną zaroacutewno na

dziecko jak i na jego rodzinęrdquo5

Użyteczne jest aby diagnoza pedagogiczna realizowana przez asystenta rodziny

polegała na dokonaniu ogoacutelnej charakterystyki socjalno-wychowawczego funkcjonowania

środowiska rodzinnego jako środowiska wychowawczego Bierze się tu pod uwagę zaroacutewno

sferę materialno-rzeczową (np dochoacuted rodziny wielkość i standard mieszkania wyposażenie

go w udogodnienia i dobra materialne służące rozwojowi dzieci i całej rodziny np

księgozbioacuter sprzęty do uprawnia sportu i rekreacji) sferę oddziaływań wychowawczych

(struktura rodziny postawy wychowawcze style wychowania metody wychowania relacje i

więzi pomiędzy członkami rodziny atmosfera wychowawcza sposoacuteb spędzania czasu

wolnego charakter konsumpcji kultury) oraz sferę wartości (treści wychowawcze cele

wychowania uznawane systemy wartości aspiracje życiowe i edukacyjne uznawane wzory i

autorytety)6

Przebywając często nawet do kilku razy w tygodniu w miejscu zamieszkania członkoacutew

rodziny asystent ma możliwość obserwacji warunkoacutew ich życia i zachowania w codziennych

2 Min Krasiejko I (2010) Metodyka działania asystenta rodziny Katowice Wyd Naukowe Śląsk Krasiejko I (2011) Praca socjalna w praktyce asystenta rodziny Katowice Wyd Naukowe Śląsk3 Wysocka E (2013) Diagnostyka pedagogiczna Nowe obszary i rozwiązania Krakoacutew Wyd Impuls 4 Tamże5 Marynowicz-Hetka E (1987) Narzędzie oceny progu zagrożenia rozwoju biosocjokulturalnego dziecka w rodzinie W I Lepalczyk J Badura (red) Elementy diagnostyki pedagogicznej Warszawa PWN6 Piekarski J (1987) Diagnoza typologiczna rodziny jako środowiska wychowawczego W I Lepalczyk J Badura (red) Elementy diagnostyki pedagogicznej Warszawa PWN Jarosz E (2007) Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego Katowice Wyd Uniwersytetu Śląskiego

2









3










rodziny






i innych instytucji


















4






































5





pytanie klienta o



społecznerdquo)



























6






































7





















czasu14
















8

















9





10







pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania












3










rodziny






i innych instytucji


















4






































5





pytanie klienta o



społecznerdquo)



























6






































7





















czasu14
















8

















9





10







pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania













rodziny






i innych instytucji


















4






































5





pytanie klienta o



społecznerdquo)



























6






































7





















czasu14
















8

















9





10







pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania









































5





pytanie klienta o



społecznerdquo)



























6






































7





















czasu14
















8

















9





10







pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania








pytanie klienta o



społecznerdquo)



























6






































7





















czasu14
















8

















9





10







pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania









































7





















czasu14
















8

















9





10







pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania
























czasu14
















8

















9





10







pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania




















9





10







pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania








10







pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania










pożytek(korzyści)









z potrzebami)














rodziny






11




















rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania























rodzicielskiej





kuratora












P trudność

12


















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





















zęby















itp)





13
































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania



































wsparciem)





14




wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania







wolnego)







w czasie wolnym






Przydatne pytania


















15


być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





być pomocne

Przykłady pytań








pomocne


powinnam zmienić


























16









2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania












2001)21


17





RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania








RODZINA

( imię i nazwisko)

( adres)

ASYSTENT RODZINY

( imię i nazwisko)


Data sporządzenia




instytucjonalne)




18








DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania











DANE RODZINY


CEL GŁOacuteWNY

Lp


















19



działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania






działań klientom













20








21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania











21










A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania













A B




22











23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania














23

















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania




















24














25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania

















25




































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania







































26






Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania









Data sporządzenia





123

4 Wnioski i uwagi


Komentarz



27


DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY


LP





Osiągnięte efekty

CEL GŁOacuteWNY

Lp






28











Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania














Przykłady pytań





1 ----------------------------------------------------------------------------------------------10


29




30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania







30








31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania











31







32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania










32


























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





























33


















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





















40 Tamże

34















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania


















wysokiego ryzyka


35
















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania



















36











37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania














37






Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania









Instrukcja



38









39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania












39





















40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania
























40





Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania








Rodzice


Asystent rodziny

Pracownik Socjalny

Kurator sądowy

Pedagog szkolny





Trudności Rodziny

41

Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania




Cele







Podpisy



42


DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA SPORZADZENIA

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania





DANE RODZINY

ASYSTENT RODZINY

DATA AKTULIZACJI

CEL GŁOacuteWNY

Lp


Działania




pimis.home.plpimis.home.pl/.../data/documents/Narzedzia_ar_diagnoza.docx · Web viewJakiej rady...

Documents

Transcript of pimis.home.plpimis.home.pl/.../data/documents/Narzedzia_ar_diagnoza.docx · Web viewJakiej rady...