1. Philippe Rahm W stron urbanistyki termodynamicznej H istoria urbanistyki iplanowania przestrzennego, jak znamy od okoo czterdziestu lat, pisana bya raczej zpunktu widzenia makroskopowego iestetycznego ni mikroskopowego ifizjologicznego. Analizujc j ponownie przez pryzmat mikroskopowy, moemy odkry czynniki, ktre rzeczywicie oddziayway na tworzenie miast oraz ksztatowanie si ich form. Proponowana tu nowa ewaluacja pozwoli stworzy alternatyw dla aktualnego rozwoju urbanistyki, opartego na zasadzie niezrwnowaonej iniesprawiedliwej dla ludzi globalizacji ekonomicznej. Ambicj naszej pracowni jest przyczynienie si do rozwoju urbanizacji planetarnej bardziej znonej, ludzkiej, uczciwej isprawiedliwej dla wszystkich. Popularyzacja analizy makroskopowej iestetycznej miasta niewtpliwie jest dzieem autoportret 3 [42] 2013 | 16 woskiego architekta Alda Rossiego, ktry na stronach swojej ksiki Larchitettura della citt [Architektura miasta] z1966 roku deprecjonuje naiwny funkcjonalizm redukujcy histori miasta ijego projekt do tego, co fizjologiczne iorganiczne. Ju od pierwszej strony wstpu to wanie przyczyn fizjologiczn sytuuje on upocztkw architektury. Punktem wyjcia jest biologiczna konieczno skaniajca czowieka do konstruowania sztucznego klimatu jako bardziej sprzyjajcego jego egzystencji. Uchylajc si od rozwaenia tego warunku, Rossi natychmiast stwierdza, e czowiek zbudowa swoje rodowisko przede wszystkim zgodnie zzamierzeniami estetycznymi icywilizacyjnymi. Studiuje on wanie te makrostrukturalne intencje, szydzc zwszelkiego podejcia infrastrukturalnego, ktre traktuje jako naiwne. Wsposb niepolemiczny iuznajc zasugi Alda Rossiego wdziedzinie teorii, sytuujemy si jednak

2. Jednym zgwnych wymogw dobrych warunkw zdrowotnych wielkiego miasta, jakim jest Pary, jest sprzyjanie swobodnej cyrkulacji powietrza, ktrym oddychamy, przez stopniowe likwidowanie wszystkich przeszkd, ktre mog je zatrzymywa [...] oraz oddalanie od miast wszystkich ognisk nieczystoci ikorupcji, J. de Horne, Mmoire sur quelques objets qui intressent plus particulirement la salubrit de la ville de Paris, Paris 1788, [cyt. za:] R. Etlin, Lair dans lurbanisme des Lumires, Dix-huitime sicle 1977, nr 9, s. 123134 (wszystkie cyt. w art. prze. A. Wojda). 2 A. Corbin pisze: Soufflot stworzy sal ze sklepieniem, ktrego eliptyczna forma pozwala wyeliminowa zaktki stagnacji istworzy wznoszce prdy powietrza, A.Corbin, Le miasme et la jonquille, Paris: Flammarion, 1986. 1 To, co Aldo Rossi uwaa za pierwsz przyczyn whistorii urbanistyki, mogo wic stanowi jedynie konsekwencj uycia antybiotykw: funkcjonalizm wyprzedzi estetyk, fizjologia daa przyzwolenie na symbolik, czynniki mikroskopowe implikoway to, co makroskopowe. Owo odwrcenie przyczynowo-skutkowego acucha ktrego dokonamy, by wyjani przebieg historii miasta iplanowania przestrzennego jako wyrastajcych ztego, co mikroskopowe ifizjologiczne jest istotne, by mc projektowa przyszo. Jeli bowiem postmodernizm Rossiego zlat 19701980 nie odnis penego sukcesu, wynika to ztego, e skonstruowano tu formy bez przyczyn, zachowujc jedynie skutki faktw urba- autoportret 3 [42] 2013 | 17 nistycznych. Przykadem niech bd rozliczne nowe place opatrzone bogat symbolik, lecz pozbawione fizjologicznego sensu, jaki miay te dawniejsze gdzie trzeba byo najpierw chodzi po wod pitn, zanim ustanowiono spoeczn wi. Proponujemy przestudiowanie tego wanie odwrcenia relacji przyczynowo-skutkowych wurbanistyce iplanowaniu przestrzennym, za punkt wyjcia obierajc dokonania nowych szk mylenia zarwno ohistorii, jak iogeografii oraz ekonomii. Wswoich ksikach De lingalit parmi les socits [Nierwnoci pomidzy spoeczestwami] z1997 roku czy Effondrement [Upadek] zroku 2005 Jared Diamond spopularyzowa wspomniane odwrcenie powiza przyczynowo-skutkowych, podkrelajc miejsce czynnikw rodowiskowych klimatu, geologii czy wirusw whistorii czowieka3. Hiszpanie podbili Ameryk Poudniow, anie Aztekowie Hiszpani, poniewa wirusy, ktrych nosicielami bya garstka konkwistadorw, znacznie atwiej si rozmnaay ibyy bardziej miercionone ni wirusy noszone przez miliony Aztekw4. Historia Ameryki, jak przedstawia Diamond, jawi si zdecydowanie wyraniej jako konsekwencja jadowitoci wirusa ni programu politycznego czy religijnego napisanego wtrakcie jej przebiegu. Amerykaski uczony wpodobny sposb tumaczy rozkwit ikres cywilizacji Wikingw czy Wysp Wielkanocnych, uzaleniajc ich rozwj od zmian klimatycznych oraz erozji gleby. Zgodnie zlogik tej nowej Historia rozwijaa si wrozmaity sposb dla rozmaitych ludw nie zpowodu rnic biologicznych, lecz zpowodu rnic rodowisk, J. Diamond, De lingalit parmi les socits, trad. D.-E. Dauzat, Paris: Gallimard, 2000. 4 Zarazki euroazjatyckie zabiy zacznie wicej tubylcw amerykaskich iinnych ludw nieeuroazjatyckich ni strzelby czy bro elazna Euroazjatw. Iodwrotnie, niewiele, amoe adne miertelne zarazki nie czyhay na konkwistadorw europejskich wNowym wiecie, tame. 3 wszystkie il. w art.: philippe rahm architectes po stronie naiwnych ikontestujemy po czci owo makroskopowe ujcie, optujc za odwrceniem kierunku analizy wtaki sposb, by wychodzia ona od poziomu mikroskopowego. Jeli bowiem Aldo Rossi mg si wydawa tak radykalny wroku 1970, to wynikao to zfaktu, i poczwszy od lat 50. XX wieku na Zachodzie rozwijaa si dystrybucja irozpowszechnio uycie antybiotykw, brutalnie uniewaniajc cay higienistyczny program architektonicznego modernizmu oraz jego fizjologiczny jzyk. Krytykujc wsk ulic iwynajdujc strefowanie, Corbusier walczy wKarcie Ateskiej zogniskami infekcji bakteryjnych itym samym poda drog, ktr wyznaczyy pierwsze XVIII- iXIX-wieczne zarzdzenia higieniczne Rambuteau ide Hornea1, Mareta iSoufflota2: podejmuje walk ze stojcym powietrzem ciemnych uliczek ile wietrzonych pokojw. Jzyk formalny modernistycznej architektury lat 20. szerokie okno ioszklony wykrj, balkon isolarium na potrzeby kuracji powietrzem isocem, dezynfekujca biel mleka wapiennego to plastyczne deklinacje dizajnu alpejskich sanatoriw, wynalezionego wXIX wieku, by zwalcza grulic iinne choroby bakteryjne. Cay ten leczniczy jzyk traci swoj legitymacj wraz zodkryciem penicyliny. Czemu ma suy burzenie maych, wskich iciemnych redniowiecznych uliczek czy przenoszenie mieszka do obszernych parkw, skoro mona pokona chorob za pomoc antybiotyku, ykajc go dwa razy dziennie przez okres jednego tygodnia? Swoj drog trzeba przyzna, e soce iczyste powietrze modernizmu nie leczyy zbyt skutecznie.

3. szkoy mylenia niektrzy badacze wskazali ostatnio, e momenty zmian cywilizacyjnych whistorii Chin odpowiadaj klimatycznym okresom susz5, aokresy wielkich ozibie epoki redniowiecza wEuropie wi si ze wzrostem znaczenia religii6. Mona by przypuszcza, e historia cywilizacji powinna, wraz zmodernizacj, stopniowo uwalnia si od wpywu klimatu. WWojnach klimatycznych Harald Welzer opisuje jednak tendencj przeciwn. Pokazuje, e za wojnami, ktre toczyy si wXX iXXI wieku, stoj klski ywioowe: zmiana klimatyczna stanowi niedoceniane niebezpieczestwo spoeczne iwydaje si, e nie chcemy si pogodzi zwyobraeniem, zgodnie zktrym fenomen ten, naukowo wszake opisany, miaby generowa takie katastrofy, jak implozja systemw spoecznych, wojny domowe czy ludobjstwa7. Ekonomista Daniel Cohen postpuje podobnie, dokonujc zaskakujcych reinterpretacji tego, co zdawao si przyczyn, gdy tymczasem stanowio skutek8. Fenomen zaniknicia wmiecie epoki modernizmu spoecznego zrnicowania tumaczy on nie Kart Atesk, ktra proponowaa oddzielenie od siebie stref pracy idzielnic mieszkalnych, lecz wynalezieniem windy, Tak oto upadek niektrych dynastii chiskich wie si zokresami anormalnych susz, Hai Cheng, R. Lawrance Edwards, Les variations de la mousson et la socit chinoise depuis 1800 ans, [w:] Des climats et des hommes, ed. J.F. Berger, Paris: La Dcouverte, 2012. 6 W1315 roku (rok wielkiego godu wokresie maej epoki lodowcowej wlatach 13001350) byo raczej niewiele rozruchw, lecz wiele modlitw. Pniej bdzie mniej dewocji iwicej rozruchw, E. Le Roy Ladurie, D. Rousseau, Fluctuation du climat en France du Nord et du Centre au temps du Petit ge glacire, [w:] Des climats... 7 H. Welzer, Wojny klimatyczne, prze. M. Sutowski, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010. 8 D. Cohen, Trois leons sur la socit post-industrielle, Paris: Seuil, 2006. 5 anastpnie RER-u, regionalnego ekspresowego metra paryskich przedmie. Jeszcze wczoraj wnormalnie uksztatowanym miecie bogaci mieszkali na drugim pitrze, biedni na ostatnim. Bogaci ibiedni spotykali si na schodach inawet jeli zsob nie rozmawiali, ich dzieci chodziy niekiedy do tych samych szk. Odkd rozpowszechniy si windy, budynki zamieszkiwane s przez bogatych lub przez biednych, ale nigdy przez jednych idrugich, mieszkaj oni bowiem wrnych dzielnicach. Dzielnica przestaje by miejscem spoecznego zrnicowania. Co do RER-u, Cohen tumaczy, e jest to nie tyle rodek transportu zbliajcy do siebie grupy spoeczne, ile element przyczyniajcy si do jeszcze wikszego ich rozdzielenia: Co gorsza, wraz zRER-em przedmiecia maj skonno do postpujcego oddalania si od dzielnic luksusowych. Dawniej przedmiecia robotnicze nie sytuoway si bardzo daleko od centrw miast, robotnicy musieli bowiem doj piechot do swoich miejsc pracy. Wraz zpojawieniem si RER-udystans mg si zwikszy. Jakakolwiek byaby demografia, Pary nigdy nie dotknie Sarcelles. Mieszkacy przedmie id wsobot wieczorem do miasta, by nakarmi wzrok obrazami, po czym wracaj do siebie. Endokrynologiczna zabudowa terytorium wXIX wieku Ponowne przemylenie historii urbanistyki przez pryzmat mikroskopowy endokrynologiczny wwieku XIX, bakteriologiczny wXX prowadzi do zaskakujcego przewartociowania procesu produkcji pejzau imiasta. Lecznicze waciwoci jodu zostay rozpoznane wpierwszej poowie XIX wieku, anastpnie wiedz t spopularyzowali angielscy lekarze, ktrzy zaczli wysya swo- autoportret 3 [42] 2013 | 18 ich pacjentw nad morze lub do regionw termicznych, gdzie jod mona byo znale wformie pynnej: wwodzie gazowanej czy wnadmorskiej bryzie, lub staej: wrybach albo walgach9. Konsekwencj bya budowa sieci kolejowej iurbanizacja wybrzey morskich. Powstay nowe miasta kpieliskowe lub uzdrowiskowe, takie jak Biarritz, Brighton, Spa, Ostenda, Vichy, Arcachon czy vian-les-Bains. Na poziomie lokalnym urbanizacja Europy wXIX wieku oraz wynalezienie turystyki stanowi formalne iprogramowe konsekwencje odkrycia jodu oraz jego medycznych zastosowa. Odgrywa ono take zasadnicz rol wksztatowaniu wizerunku miast europejskich, ktre odtd odwrciy si ku plaom inadbrzeom, rozcigny si iotworzyy wstron mrz lub jezior owych prawdziwych sanatoriw pod otwartym niebem, gdzie przybywaj szczliwi chorzy, by korzysta zzapachw jodowanego powietrza oceanu izfluidw sosen10. Na przykad morfologia szwajcarskich miasteczek ulega ztego wzgldu 9 Kiedy za pomoc analizy chemicznej odkryto jod wwielkiej liczbie wd mineralnych, jasne stay si zalety tych wd wlecznictwie. To jednak doktorowi Goindetowi zGenewy przypad honor wprowadzenia jodu, anastpnie jego zwizkw do medycyny. Poszukujc metody uCadeta de Gassicourta, zauway on, e Russel doradza na tarczyc palony morszczyn. Podejrzewajc, i gbka, jakiej uywano wwczas wleczeniu tarczycy, oraz morszczyn mogyby zawdzicza swe waciwoci medyczne wanie jodowi, ktrego istnienia wwodach solanki morszczynu dowid Courtois, wyprbowa go wleczeniu przerostu tarczycy iszczliwie uczyni to zpowodzeniem. Nie min rok od momentu rozpoczcia jego eksperymentw, aju komunikowa swoje odkrycie Helwetyckiemu Towarzystwu Nauk Przyrodniczych zebranemu wGenewie 25 lipca 1820 roku. Dwa inne memoriay Coindeta, ktre ukazay si niedugo potem, dowiody, e jod by rzeczywistym specyfikiem na tarczyc istanowi remedium na leczenie skrofuw oraz pewnych chorb ukadu limfatycznego, A.A. Boinet, Iodothrapie, Paris: Victor Masson et Fils, 1865. 10 Guide Touristique dArcachon 2012, http://www.arcachon. com/upload/GP_Touristique_Arcachon_BD_OK(3).pdf (dostp: 8 sierpnia 2013).

4. wXIX wieku cakowitemu odwrceniu. Do pocztku stulecia uciekano od nadbrzey ician domw od strony jeziora tworzyy tyy budynkw, gdzie wylewano nieczystoci. Domy odwrcone plecami do jeziora piknymi fasadami otwieray si na gry. Mamy zatem do czynienia zcakowitym przewrotem. Od kiedy woda zyskuje warto za spraw jodu, nowe budynki jak wielkie rezydencje wMontreux zwracaj si wstron jeziora. Gwna ulica, ktra kiedy bya od niego oddalona, zostaje zdwojona budow nowych bulwarw przeznaczonych do spacerw nad wod. Tym samym nadbrzea europejskich jezior imrz, poddane rehabilitacji za spraw jodu, zostaj stopniowo zurbanizowane. Nieco pniej, okoo roku 1860, Louis Pasteur odkrywa, e powietrze, ktrym oddychamy, nie jest puste, lecz zawiera bakterie wgrach obecne wnieco mniejszej liczbie11. Ta wiedza medyczna, sprzymierzona wwalce zgrulic ztym, co mona nazwa bakteriobjcz moc promieniowania sonecznego12, pociga za sob imponujc urbanizacj Alp: powstaj Leysin, Davos czy Gstaad. Zrelacji Timolona Guya Franois de Maugirona czy te Horace-Bndicta de Saussureazjego Voyages dans les Alpes [Podre wAlpy] pisanych pod koniec XVIII wieku wynika, e gr unikano jako miejsc skrajnej biedy Aprzede wszystkim: czy istniej zarazki wpowietrzu? Nikt tego nie neguje, bo rozumiemy, e nie moe by inaczej, L. Pasteur, uvres, t. 2, Paris: Masson et cie, 1922. 12 Bdziemy, jak dawniej, y wciemnoci. Soce nie bdzie mogo bardziej ni przedtem przenika do budynkw mieszkalnych iwypiera bakcyla eksterminatora. Podsumowujc, brak wietrzenia iwiata wbudynkach mieszkalnych, brak szczeglnie soca. Wskrcie mona sformuowa wyniki tych bada stwierdzeniem, e grulica jest przede wszystkim chorob ciemnoci, Congrs international de la tuberculose: Rapports prsents au congrs, Paris: Masson et cie, 1905, t. 25. 11 idegeneracji ludnoci13. Odkrycie jodu, anastpnie promocja kuracji solarnych14, kpieli sonecznych czy te helioterapii, prowadzona wSzwajcarii przez doktorw Bernharda czy Rolliera, przeksztacaj je wpodane miejsca wczasw. Tak jak tezy goszone przez Rossiego wLarchitettura della citt stanowi konsekwencj odkrycia penicyliny, tak tezy goszone przez Corbusiera wWstron architektury lub wKarcie Ateskiej s nastpstwem odkrycia jodu, bakteriobjczej mocy soca oraz stwierdzenia, e liczebno mikrobw spada wpowietrzu mniej zanieczyszczonym. Zrozumienie mechanizmw przyczynowych jest istotne, aanaliza mikroskopowa pozwala czsto odwrci ich porzdek: to, co na szczeblu makroskopowym wydaje si przyczyn, na szczeblu mikroskopowym okazuje si konsekwencj. Jeli chcemy zdefiniowa strategi urbanistyczn iterytorialn przyszoci, trzeba zanalizowa te przyczyny, ktre rzeczywicie le upodoa przeksztace terenw. Parametry klimatyczne ienergetyczne zpunktu widzenia architektonicznego iurbanistycznego s cile zsob powizane iwydaj si gwnymi czynnikami, jakie oddziauj ibd oddziaywa na odnow oraz zagospodarowanie danego obszaru. Okrelenie urbanistyka termodynamiczna, ktre tu zdefiniuj, mogoby obj cay zesp kryteriw uaktywniajcych si wprocesie odnowy planetarnej urbanizacji. Mikroskopow przyczyn, ktra zpewnoci stanie upodstaw wielkich decyzji architektonicznych iurbanistycznych podejmowanych wwieku XXI, jest dwutlenek wgla (CO2). Sdzi si, e odegra on kluczow rol; od dwudziestu lat uwiadamiamy sobie negatywne dla klimatu konsekwencje wzrostu stenia tego gazu watmosferze, spowodowanego konsumpcj energii ze rde nieodnawialnych, takich jak gaz czy ropa. Spalanie paliw wyzwala CO2 do atmosfery, ktra ma t wad, i tworzy rodzaj pokrywy uniemoliwiajcej wyjcie wkosmos nadmiernym ilociom ciepa kumulujcym si nad ziemi. Skutkiem jest ocieplenie zaburzajce rwnowag klimatyczn, na jakiej od wiekw jest oparta urbanizacja planety, co powoduje katastrofy imigracje. Energia konsumowana przez budynki (ogrzewanie, wentylacja, klimatyzacja, produkcja ciepej wody) odpowiada za wydzielanie okoo 50% gazw cieplarnianych. Architektura iurbanistyka s tym samym bezporednio zangaowane wmisj ekologiczn iobywatelsk na rzecz redukcji zuycia energii. Odkrycie roli CO2 wociepleniu klimatycznym oraz trwajca od 1988 roku popularyzacja tej wiedzy przez IPCC (Midzyrzdowy Zesp ds. Zmian Klimatu) wyznacza zpewnoci koniec postmodernizmu iuniewania lektur oraz projekt architektury czysto estetycznej isymbolicznej. Konieczno walki zociepleniem klimatu nakada na architektur iurbanistyk nowe obowizki, akonfrontacja znimi jest kwesti nie mniej piln ni bya konfrontacja modernizmu zchorobami bakteriologicznymi XIX wieku. Przydajemy imi kretynw idiotom iimbecylom zamieszkujcym zwykle przecze gr. Czy nie jest ono endemiczne wmniej lub bardziej bagnistych przeczach gr, wystawionych na dziaanie wilgotnego powietrza?, J.-E. Esquirol, Des maladies mentales, t. 2, Bruxelles: J.B. Tircher, 1838. 14 J. Malgat, Cure solaire de latuberculosepulmonaire chronique,[w:] Congrs international Po wypadku wFukushimie (2011) do kryzysu klimatycznego doczy kryzys nuklearny, wymuszajc proces stopniowego odchodzenia od tej energii. Pozbawieni nieograniczonego dostpu do paliw kopalnych ienergii nuklearnej, azarazem moliwoci ich natychmiastowego zastpienia rdami odnawialnymi, Urbanistyka termodynamiczna wXXI wieku 13 autoportret 3 [42] 2013 | 19

5. takimi jak soce lub wiatr, na pocztku XXI wieku jestemy zmuszeni przede wszystkim do natychmiastowej redukcji zuycia energii. Wtym kontekcie wobec koniecznoci jej oszczdzania oraz korzystania znaturalnych, lokalnych rde energii mona zacz definiowa pojcie urbanistyki termodynamicznej; tak jak zaczyna si praktykowa architektur zwan zielon, solarn, ekologiczn czy meteorologiczn. Urbanistyka termodynamiczna moe by nowym sposobem mierzenia si zglobalizacj, polegajcym na reorganizacji produkcji przemysowej na szczeblu planetarnym na podstawie kryteriw energetycznych iklimatycznych, nie za ekonomicznych. Jestemy wszczytowej fazie kryzysu modelu spoeczestwa postindustrialnego, ktry opiera si na planetarnej dystrybucji pracy midzy Pnoc zwykwalifikowan kadr tworzc idee, programy, dizajn, rozwijajc marketing, oraz Poudniem zniewykwalifikowan si robocz produkujc przedmioty, komputery, ubrania. Do roku 1960 Poudnie eksportowao jedynie podstawowe surowce, ktre nastpnie wykorzystywano na Pnocy. Od lat 60. industrializacja Poudnia pociga za sob dezindustrializacj Pnocy; od tego czasu Poudnie eksportuje bezporednio gotowe produkty, pozostawiajc Pnocy tworzenie koncepcji, dizajnu imarketingu produktu. Sytuacja ta jest ryzykowna, przewaga technologiczna Pnocy nad Poudniem zmniejsza si bowiem zroku na rok imona przewidzie, e produkcja idei, dizajnu ikoncepcji osignie wkrtce na Poudniu taki sam poziom jak na Pnocy, co spowoduje tam automatycznie zmniejszenie zatrudnienia iwzrost bezrobocia, szczeglnie wEuropie. Czym staje si wtej optyce Europa iFrancja? C zostaje Francji, zjej niewielkim przemysem oraz du wiedz technologiczn (energia nuklearna, TGV), ktra take okae si wkrtce przestarzaa, wraz zpojawieniem si nowych technologii wypracowanych wStanach Zjednoczonych, zGooglem iFacebookiem skoro ani nie kreuje, ani nie wytwarza ju swoich produktw? Pozostaje jeszcze oczywicie produkcja towarw luksusowych, turystyka kulturalna igastronomiczna, tak dobrze opisana przez Michela Houellebecqa15 jako przyszo industrialnej Francji skulonej wok terytorialnej magii swoich wsi. Sery, wdliny, gobie grzywacze ilimaki, Masyw Centralny isie szlakw Relais & Chteaux. Wistocie, odkadajc na bok cynizm, niektre produkty przynale do okrelonego terytorium, nieodcznie zwizanego ze szczeglnym klimatem, zjakoci mineraln ziemi, ktra dostarcza produktowi unikatowego smaku, jak wapienne podoe isoce dostarczaj go wspaniaym winom zBordeaux. Nie chodzi tu oumiejtnoci czy tradycje kulturalne, ktre globalizacja niechybnie skopiuje, zhybrydyzuje izdelokalizuje, lecz ookrelone warunki geograficzne, geologiczne iklimatyczne, unikatowe iwaciwe dla miejsca kategorii nie pastwowej, jak to ujmuje Houellebecq, lecz regionalnej. Bo chocia niemoliwe jest przeniesienie produkcji wina zBordeaux do Chin lub do Bangladeszu, nie przeszkodzi to wpowstawaniu nowych terytoriw, jak na przykad Napa Valley wKalifornii czy Ningxia wChinach, zwinami, ktre oceniono jako najlepsze na wiecie wroku 2011. By wyjani pojcie urbanistyki termodynamicznej, moemy zacz od trzech przykadw ukazujcych specyficzny sposb eksploatacji unikatowych zasobw energetycznych waciwych dla okrelonego usytuowania geograficznego. Pierwszy przykad to przeniesienie serwerw Facebooka zKaliM. Houellebecq, Mapa iterytorium, Warszawa: W.A.B., 2011. 15 autoportret 3 [42] 2013 | 20 fornii wpoblie koa podbiegunowego, do Lulei wSzwecji. Komputery przechowujce gigantyczn liczb informacji przegrzewaj si, aich chodzenie wymaga ogromnej iloci energii. rednia roczna temperatura wLulei to 2 stopnie Celsjusza iatwo mona zrozumie, jakie oszczdnoci (liczone na kilkadziesit miliardw dolarw) poczyni amerykaska firma, przenoszc serwery ze rdziemnomorskiego klimatu kalifornijskiego, wktrym rednia temperatura roczna wynosi 19,5 stopnia Celsjusza. Drugim przykadem jest szwajcarska wioska Trient. Niewielka, zamieszkana przez 150 mieszkacw wie ukryta wurwistych grach kantonu Valais, bez wycigu narciarskiego, otrzyma wnajbliszych latach kilka milionw frankw szwajcarskich, ma bowiem lodowiec dostarczajcy wod do zapory zaopatrujcej welektryczno ca szwajcarsk sie kolejow. Trzeci przykad to niemiecki projekt Desertec, wramach ktrego proponuje si czciowo pokry Sahar centralami zpanelami solarnymi, by zaopatrzy welektryczno ca Afryk Pnocn iEurop16. Te trzy przykady kieruj uwag ku nowym, zaskakujcym, niemale niezamieszkanym dotd strefom urbanizacji, jakimi s pnoc, pustynia iwysokie gry. Nie maj one nic wsplnego ztymi miejscami, ktre urbanizowano od pocztkw ludzkoci. WXXI wieku bdziemy wiadkami radykalnej modyfikacji kryteriw wartoci geograficznej; bdziemy 16 Wszystkie rodzaje odnawialnych rde energii zostan uyte wkoncepcie DESERTEC, ale szczegln rol odegraj wnim soneczne pustynie: wcigu 6 godzin pustynie otrzymuj ze soca wiksz ilo energii, ni ludzko konsumuje wcigu roku. Co wicej, 90% wiatowej populacji yje wpromieniu 3000 kilometrw od jakiej pustyni, http://www.desertec.org/fileadmin/ downloads/desertec_foundation_flyer_en.pdf (dostp: 8sierpnia 2013).

6. mogli si przyglda zmianie ludzkiej geografii, ktra doprowadzi do narodzin nowych miast ido upadku miast dawnych. klimatyczne, kad waciw dla okrelonego klimatyczne niekiedy si na siebie nakadaj, parametru atmosfery: jedn opisujc tempe- cz si, gstniej lub te rozdzielaj si iroz- ratur, drug wilgotno powietrza, wreszcie rzedzaj, generujc rozmaito atmosfer, ktre ostatni, opisujc stopie zanieczyszczenia uytkownicy mog dowolnie wybiera zgodnie powietrza. Kada ztych map zawiera modulacje ze swoimi potrzebami. Aparaty klimatyczne poszczeglnych parametrw od obszarw za- stanowi wspczesne poszerzenie tradycyjnego chowujcych istniejce, ekstremalne warunki kli- wyposaenia parkw: drobnych konstrukcji, ta- matyczne, a po obszary gbiej zmodyfikowane kich jak awki, fontanny, kioski, pawilony ogrodo- idziki temu dogodniejsze dla czowieka. Te trzy we czy altany. Kady ztych aparatw zmniejsza mapy krzyuj si zsob, swobodnie na siebie niedogodnoci zbyt intensywnie oddziaujcych zachodz, tworzc tym samym zrnicowane mi- czynnikw klimatycznych irozprzestrzenia kroklimaty, rnorodno rozmaitych rodowisk wok siebie klimat dogodniejszy, wpywajc wprzestrzeni parku. Wjednej czci na przykad tylko na jeden parametr. Pierwszymi s osusza- zawsze bdzie ciepo, ale mniej wilgotno, apo- cze powietrza, kolejnymi aparaty oczyszczajce, tumaczenie zfrancuskiego: wietrze bdzie mniej zanieczyszczone, podczas trzecimi aparaty odwieajce iobniajce inten- Aleksandra Wojda gdy gdzie indziej bdzie chodniej, bardziej su- sywno wiata lub tworzce cie. Jeli chcemy cho, ale powietrze pozostanie zanieczyszczone. na przykad osign wdanym miejscu parku Trzy mapy klimatyczne funkcjonuj na zasadzie niski poziom wilgotnoci istworzy tym samym gradacji od niedogodnej w100% naturalnej miejsce bardziej suche, umieszczamy wnim intensywnoci czynnikw warunkw typowych wicej aparatw osuszajcych powietrze. Klimat odegra tym samym kluczow rol wprzyszej urbanizacji planety dokonywanej zgodnie zglobalnymi wartociami termodynamicznymi, ktre s zwizane zparametrami lokalizacji, zszerokoci geograficzn iwysokoci. Moe si to okaza rozwizaniem sprzyjajcym globalizacji opartej nie na niesprawiedliwych pensjach czy na okrelonym midzynarodowym podziale pracy, lecz na kryteriach ekologicznych iklimatycznych stosowanych wskali globalnej populacji. Park termodynamiczny Taichung Gateway Park dla tamtejszego miasta (100% zanieczyszczenia, 100% wilgotnoci, 100% upau), po strefy Aparaty meteorologiczne oraz rodzaj gleby, autorzy: Philippe Rahm architectes, Mosbach przyjemniejsze, osteniach obnionych do 20%, ktra je okrela, stanowi tym samym podsta- paysagistes, Ricky Liu & Associates gdzie temperatura, wilgo, zanieczyszczenie wowe elementy naszej kompozycji, rozproszone zostay zredukowane do minimum. wkrajobrazie wformie rozmaitych orodkw inwestor: Taichung City Government koncentracji, wzalenoci od stopnia podanej lokalizacja: Taichung, Tajwan Aby zrealizowa te trzy mapy meteorologiczne, skutecznoci. Daj one moliwo modulacji tek- powierzchnia cakowita: 70 hektarw stworzylimy rozbudowany system aparatw, stury pejzau istanowi unikatow cech naszej projekt: stycze 2012grudzie 2012 zktrych kady redukuje nadmiar ciepa, wilgoci architektury. realizacja: stycze 2013lipiec 2015 lub zanieczyszczenia. Tym, co nazywam aparatami meteorologicznymi, s zarwno roliny, Dystrybucja programw budynkw uy- Globalne zasady termodynamiczne wprowa- drzewa ospecyficznych cechach wchaniajce tecznoci publicznej, obszarw rekreacyjnych, dzilimy wycie wskali mikro wparku miejskim zanieczyszczenie lub redukujce nasonecz- przej czy placw zabaw powstaje wnatural- wTajwanie: stworzylimy rnice klimatu, tak jak nienie przez gsto listowia, jak iwodotryski, ny sposb, zalenie od intensywnoci nowych bymy od nowa organizowali geografi planety nawilacze, fontanny czy urzdzenia techniczne, stref klimatycznych. Wmiejscach najmniej zredukowanej do rozmiarw parku. Zasad jego jak na przykad osuszacze powietrza lub goniki dogodnych umieszczone s budynki zamknite strukturyzacji jest zrnicowanie rodowisk kli- zultradwikami odstraszajcymi komary. Jeli zklimatyzacj. Przestrzenie rekreacyjne sytuuj matycznych od istniejcych tam naturalnie ob- chcemy stworzy miejsce chodne, zwikszamy si natomiast wnajdogodniejszych strefach szarw ciepych, wilgotnych izanieczyszczonych, liczb odpowiednich aparatw. Zalenie od ich klimatycznych, tam, gdzie poziom wilgotnoci po nowo stworzone obszary chodniejsze, mniej zagszczenia na danej powierzchni tworzymy itemperatura bd najnisze, azanieczyszczenie wilgotne imniej zanieczyszczone. Wychodzc od obszary mniej lub bardziej przyjemne, mniej lub najsabsze. tego, co ju obecne, zdefiniowalimy trzy mapy bardziej dogodne, wktrych rne waciwoci autoportret 3 [42] 2013 | 21

7. plan-general.pdf Philippe Rahm architectes, Mosbach paysagistes, Ricky Liu & Associates, plan oglny parku termodynamicznego w Taichung na Tajwanie, projekt: 2012, realizacja: 20132015 Architekci stworzyli trzy narracje przestrzenne z rozmieszczonymi poszczeglnymi urzdzeniami, zwizanymi z: temperatur (plan rowy), wilgoci (plan niebieski) izanieczyszczeniem rodowiska (plan szary). Narracje te nakadaj si, tworzc plan oglny caego zaoenia (z prawej). 1 13-09-23 16:45

8. Humid air wilgotne powietrze Electric fan wentylator Refrigerated coil spirala chodzca H 0 condensation kondensacja H2O 2 Dry air suche powietrze 110101-Cyathea%20spinulosa%20.pdf 1 13-09-23 16:48 betonowa pyta z zainstalowanym Concrete slab with systemem radiant tubing Humid air wilgotne powietrze skraplanie Condensation chodzcym bardziej suche !"#$"%&'" powietrze Cooled pyn schodzony fluid odpyw Water drain podziemny Underground wymiennik heat sink ciepa (2 metry (2m depth) gbokoci) 29C Atmosphere atmosfera 25C Top soil powierzchnia gruntu 18C Eluviation gleba layer 12C Subsoil podglebie gorce hot air powietrze Electric fan wentylator Mosquitos komary strefa wolna Mosquito-free space od komarw Noise pollution haas Quiet space strefa ciszy Cool air chodne powietrze 12C staa 12C temperatura constant earth temperature gleby