phen iben DIALOG - Równość.info · Fundacja PICTURE DOC ... Sprawa dotyczyła Polski i Polaków!...

GbdquozbAW MNIE OD NIENAWIŚCIhelliprdquo G

o Tomasz Dostatni str 24-27 G Dlaczego G Jerzy

Bralczyk Lucyna Kirwil str 8-20 G tEN WąSIKACHtEN WąSIKhellipG Ian F Hancock str 106-109

GDjango pobudza G Robert Sankowski

str 86-89 G1960-1970 OD FINLANDII pOStAMbułGMikkoSavolainen str 54-71GZ ziemipolskiej do włoskiej G Karolina Golemo str 98-107

1 DIALOG-PHENIBEN - Ndeg 1

G MOWA NIENAWIŚCI Kiedy moacutewimy o NICH to ONI są masą A omasie łatwiej mieć jak najgorsze zdanie i wyobrażenie Ba można nazwaćich psami insektami świniami po to by odebrać tej grupie cechy ludzkieG FOtOrEpOrtAż Fotografowałem Romoacutew przez dziesiątki lat ndash odFinlandii po Stambuł Zdjęcia ktoacutere są tu prezentowane zrobiłem wlatach 60 i 70 XX wieku To był ważny czas ndash zmieniał się światzmieniali się Romowie Jeszcze mogli się oddawać swoim tradycyjnymprofesjom ktoacutere niebawem niemal całkowicie zniknęły G KuLturAKarolina po romsku Ciociolina Oglądając zdjęcie w telefonie zakochałasię w Aleksie jednym z mieszkańcoacutew romskiego koczowiska weWrocławiu Uzbierała pieniądze i uciekła od rodzicoacutew do chłopakaktoacuterego nigdy nie widziała na oczy G SpOłECzEńStWO Przyjeżdżajątłumnie do Rzymu jako pielgrzymi by po wielogodzinnym oczekiwaniuujrzeć swojego papieża Kobiety w chustach wiązanych pod szyją mająkoło siebie gromadkę dzieci uczepionych spoacutednicy Mężczyźni towąsacze o jasnej karnacji G HIStOrIA Żona dziadka Hilla była poacuteł--Hiszpanką poacuteł-Cyganką to ostatnie było pilnie strzeżoną tajemnicąCharlie nie ujawnił tego faktu aż do momentu gdy był w średnim wieku

DIA

LOGph

eniben

13

ISSN

1425

-349

6 nr r

ejestr

u pra

sowe

go 1

57 M

S-re

j pr 4

494 DIALOG

nr 13 styczeń-luty-marzec 2014pheniben

DIALOGphenibenRedaktor naczelna Joanna Talewicz-KwiatkowskaRedaktor Dariusz FedorSekretarz redakcji Małgorzata KołaczekKorekta Grażyna KwiekKoncepcja kwartalnika projekt graficzny fotoedycja i produkcja Dominique Roynette Piotr Woacutejcik

Fundacja PICTURE DOCPrzygotowanie fotografii do druku Mariusz GlejzerPromocja i dystrybucja Kinga Orzeł-DereńFinanse Renata MuchaDrukarnia Colonel Krakoacutew

Wydawca STOWaRzySzEnIE ROMoacuteW W POlSCEul Berka Joselewicza 532-600 Oświęcimtelfaks 033 842 69 89stowarzyszenieromowienetwwwstowarzyszenieromowienet

Kontaktwwwdialog-phenibenplredakcjadialog-phenibenplZnajdź nas na Facebooku

Płatne ze środkoacutew finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa narodowego

zadanie jest realizowane dzięki dotacji Ministra administracji i Cyfryzacji

Kwartalnik Stowarzyszenia Romoacutew w Polsce

Nr In

deks

u ISS

N 14

25-3

496

nr re

jestru

pras

oweg

o 15

7M

S - r

ej pr

44

94 n

akład

100

0 egz

empla

rzy

DIALOGphenibenF U N D A C J A

AN

IDU N

AU

DFF

D OLA

AD CCA

LD

ANN

A GA

OAC

GJJ

GC

OIhDhDp AeeAhhAIpphDphD LibAnLnAe ObibibOniLiLeenAenA GnOeneGeeenGenGObbbO

Człowiek - najlepsza inwestycja

Projekt wspoacutełfinansowany ze środkoacutew Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

DIALOG-PHENIBEN - Ndeg 13 54 DIALOG-PHENIBEN - Ndeg 13

bdquoNasirdquo i bdquoinnirdquoW Polsce mieszkają komuchy a seks był jedynym na co nie musieli czekać w kolejce - taki żarcik dotyczący Polakoacutew pojawił się w jednym z odcinkoacutewbardzo popularnego serialu amerykańskiego w ktoacuterym głoacutewną rolę gragwiazdor ashton Kutcher Serial jest komedią tekstom wygłaszanym na ekranie towarzyszą więc salwy śmiechu z offu bdquoSalwęrdquo wystrzelił też realizator po bdquożarcierdquo z Polski i PolakoacutewW mediach na forach i portalach internetowych zawrzało Jak tak możnaPolska jest nowoczesnym krajem a komuna to relikt przeszłości Trudno siędziwić że taki tekst pojawił się w produkcji amerykańskiej bo Amerykanie są niedouczeni i nic nie wiedzą o historii Europy Głosom oburzeniatowarzyszyły dyskusje o tym co zrobić by Polska nie była postrzegana za granicą przez pryzmat niesprawiedliwego i niewiele mającego z życiemstereotypu Wypominano filmowe przykłady przedstawiania bdquonaszychrdquo w zachodnim kinie Polak jest w nich najczęściej pokrzywdzonym przez losnieudacznikiem pijakiem i patriarchalnym samcem W ocenach poziomubdquonaszejrdquo krzywdy niemal wszyscy ndash i media i internauci i politycy - bylizgodni zresztą jak mogło być inaczej Sprawa dotyczyła Polski i PolakoacutewnasInaczej jest wtedy kiedy sprawa dotyczy Ich Innych na drugi plan schodząwoacutewczas argumenty o stereotypowym krzywdzącym i generalizującym ichpostrzeganiu Przecież każdy ma prawo wyrażać swoje opinie czyż nieŻyjemy w wolnym kraju Dlaczego więc tekst piosenki jednego z discopolowych zespołoacutew miałby kogoś oburzać Przecież słowaA nie moacutewiłem moja kochana Wyskrob proszę tego cygana Cygan to złodziej i tak już zostanie Pan Jezus w biblii ma to napisane (hellip) Jak się nie wkurwićmoja kochana Przecież znoacutew rodzisz małego cygana Nie roacuteb tych oczu to nic nie pomoże Wspoacutełczucia szukaj w cygańskim taborzeto ironia żart a artystoacutew nie wolno cenzurować Sprawa ktoacuterą w mediach

określano bdquocygańską aferąrdquo trafiła na wokandę jednak wobec brakuznamion czynu zabronionego postępowanie umorzono niestety nie jest to jakoś szczegoacutelnie zaskakujące jeśli weźmie się pod uwagę że polskiesądy nie widzą nic złego w antysemickich okrzykach ktoacutere są rzekomozwiązane z historią kluboacutew piłkarskich a nie nienawiścią wobec Żydoacutew lub w swastyce ktoacutera jest bdquoazjatyckim symbolem szczęściardquo Wolność jestprzecież najważniejsza a Cyganie - jak przekonywał polityk i publicystaPiotr G - są jak ZSRR bo przywracają cenzurę bdquotamtychrdquo czasoacutew

Joanna Talewicz-Kwiatkowska

DIALOG

2014 nr 13pheniben

Romska Poczta Kingi Orzeł-Dereń 6-7

Mowa nienawiściFotografia Michał Siarek 8-9Dlaczego z prof Jerzym Bralczykiem oraz dr lucyną Kirwil rozmawia Dariusz Fedor 10-20Imiona nienawiści ndash nasza sonda 21Fotografia Michał Siarek 22-23bdquoZbaw mnie od nienawiścirdquo Tomasz Dostatni OP 24-27Fotografia Michał Siarek 28-29Dieudonneacute nienawistnik Sophie Bloch 30-34Imiona nienawiści ndash nasza sonda 35Fotografia Michał Siarek 36-37Powiedz jak mnie nienawidzisz Milena Rachid Chehab 38-43Fotografia Michał Siarek 44-45Na początku jest słowo Piotr Turek 46-50Imiona nienawiści ndash nasza sonda 51Fotografia Michał Siarek 52-53

FoToRePoRTaŻ1960-1970 od Finlandii po Stambuł Mikko Savolainen 54-71

KULTURaJolaacuten Olaacuteh bdquoJesteśmy czymś więcej niż nasz boacutelrdquo Tiacutemea Junghaus 72-85Django pobudza Robert Sankowski 86-89Warto posłuchać Poleca Jacek Hawryluk 90-91Spokojna opowieść o rodzinie z adamem lachem rozmawia agnieszka Woacutejcińska 92-97

SPoŁecZeŃSTwoZ ziemi polskiej do włoskiej Karolina Golemo 98-105

HiSToRiaTen wąsik ach ten wąsik Ian F Hancock 106-109

EDYT

ORI

AL

TU NAS SZUKAJCIEBiałystok Kawiarnia Labalbal ul Warszawska 21 lok 3 Gdańsk Wojewoacutedzka i Miejska BibliotekaPubliczna w Gdańsku ul Targ Rakowy 56 Kielce Stowarzyszenie Jana Karskiego ul Paderewskiego 40Nowy Sącz Małopolskie Centrum Kultury Sokoacuteł ul Długosza 3 Oświęcim Centrum Dialogu i Modlitwyul Kolbego 1 Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży ul Legionoacutew 11 Centrum Żydowskie pl JanaSkarbka 5 Warszawa Dom Spotkań z Historią ul Karowa 20 Księgarnia Instytutu Reportażu WrzenieŚwiata ul Gałczyńskiego 7

bdquoDialog-Phenibenrdquo to pismo bezpłatneMożecie wesprzećkwartalnikzasilając konto 67 1240 4155 1111 00104015 9291Nawet niewielka wpłatapomoże nam sięrozwijać Dziękujemy

G

DIALOG-PHENIBEN - Ndeg 13 7

Mediolanu 13 marca przymusowoeksmitowano dwa osiedla RomoacutewWcześniejsze eksmisje miałymiejsce 3 marca Osobyprzymusowo pozbawione dachunad głową od tamtej pory żyją na ulicy nie dlatego że lubiąwłoacuteczęgostwo nie mają roacutewnieżzapisanego takiego stylu życia w Dna a w wielu przypadkach ichkultura daleka jest odromantycznej wizji wiecznegowędrowca Tych ludzi (sic) poprostu pozbawiono dachu nadgłową i nie mają się gdzie podziaćBez uprzednich konsultacji z mieszkańcami braku formalnego

nakazu eksmisji wbrew prawu bez poszanowania ludzkiejgodności tutaj w Europieprzymusowo wysiedlane się całerodziny Trzeba jednak przyznaćże miasto przygotowuje się do akcjiprofesjonalnie wysyłając donieuzbrojonych i wystraszonychmieszkańcoacutew zaroacutewno policjęlokalną jak i krajowych carabinierioraz wszelkiej maści urzędnikoacutew i fachowcoacutew Taka grupa musimieć rację To są dopierostandardy unijne Szkoda tylko że władze nie wykazują chęci doznalezienia trwałych rozwiązań dlatrudnej sytuacji w ktoacuterej znaleźli

się Romowie zamiast tego miastoprzynajmniej raz w miesiącuwydaje potężne sumy pieniędzy naprzenoszenie Romoacutew z jednegomiejsca na drugie Skutkiem tejpolityki jest zmuszanie Romoacutew dobezdomności - część z nich śpi naulicy inni w zatłoczonychschroniskach tymczasowych I takdo czasu kolejnej eksmisji Rzeszaosoacuteb zaangażowanych przezwładze do przeprowadzania akcjieksmisyjnych ma chyba za zadanieuwiarygodnienie przedsięwzięcia w oczach opinii publicznej zarazzaraz a czy opinia publiczna jużwie o swoim nieistnieniu

ROmskA pOczTA G kINGI ORzEŁ-DEREŃ

STYcZeŃ PolskaNiechciani sąsiedziWe Wrocławiu oburzenimieszkańcy osiedla przy ulHenrykowskiej podpisywali petycjęprzeciwko rumuńskim RomomMieszkańcy boją się obcego bojąsię Cygana Jasno wyrazili swojepoglądy moacutewiąc iż nie chcąbdquokradzieży na osiedlu dewastacjidegradacji środowiska i włamań dosamochodoacutewrdquo na osiedlu pojawiłysię plakaty z hasłem bdquoRumuńscyCyganie w kontenerach na Tarnogajurdquo Rada osiedlainformowała mieszkańcoacutew o cichym porozumieniuprezydenta miasta z UrzędemMiejskim zarządem zasobuKomunalnego oraz MiejskimOśrodkiem Pomocy Społecznejktoacuterzy bez konsultacji z mieszkańcami postanowiliponownie sprowadzić na osiedleprzy Henrykowskiej rumuńskichCyganoacutew Miasto ewidentnie nieradzi sobie z tą sytuacją a mieszkańcy dowiadują się o planach władz z medioacutew co z pewnością nie łagodzi napięćTrudno się dziwić rozgoryczeniuludzi Jeszcze trudniej zrozumiećpostępowanie władz Wrocławiaktoacutere jako remedium naskomplikowaną sytuację Romoacutewwymyśliły podział ich rodzin Dla mężczyzn przygotowanoblaszane kontenery na Tarnogaju a dla kobiet miejsca w dawnymszpitalu Bonifratroacutew przy ulTraugutta W całej sprawienajbardziej dziwi to iż po pierwszenikt nie konsultuje planoacutew z mieszkańcami osiedla ktoacuterzymają prawo decydować o swoimotoczeniu Po drugie nikomu nieprzyszło na myśl omoacutewienieplanoacutew z samymizainteresowanymi - rumuńskimiRomami Przerzucanie ich

z miejsca na miejsce jak workakartofli nic nie da nastrojespołeczne będą się pogarszaćDodatkowo w kontekścieWrocławia w mediach powielanyjest negatywny obraz już nawet nieRoma lecz brudnego i bezdomnego Cygana W nowomowie facebookowo-sieciowej pozostaje jedenkomentarz nie nie lubię tego orazcoping in a crisis situation you do it wrong

LUTY RumuniaTo tylko słowaPolityk powinien umieć sięwypowiadać Jeśli moacutewi ładnie - zyskuje poklask i uznanie jeślimoacutewi to co chce usłyszećspołeczeństwo - zyskuje poparcie i rosnące słupki w sondażach Czy polityk powinien moacutewićmądrze Raczej takhellip a co jeślimoacutewi niedorzecznie albo poprostu gada głupoty Czy wyborcato zweryfikuje niekoniecznie na szczęście wypowiedzi mogąweryfikować odpowiednieinstytucje nie wiadomo czyprezydent Rumunii zaniemoacutegłpowiedział co powiedział z premedytacją czy może ploacutetł

co mu ślina na język przyniosłaPewne jest że powiedział iż Romowie bdquonie chcą pracowaćrdquo i bdquokradnąrdquo Słowa okazały się natyle słyszalne że RumuńskaPaństwowa Rada zwalczaniaDyskryminacji (CnCD) ukarałaprezydenta Traiana Băsescugrzywną 600 lei (185 dolaroacutew)Rada zwalczania Dyskryminacjipoczątkowo odmawiała wszczęciapostępowania w tej sprawie gdyżprezydent Băsescu wypowiedziałkontrowersyjne słowa pozagranicami Rumunii na konferencjiprasowej w Słowenii w 2010 rokuSłowa jednak padły i niesmakpozostał Dopiero po interwencjiSądu najwyższego CnCD zajęłosię rozpatrzeniem tej sprawyWysokość kary nie powalaprezydent raczej nie zbiedniałmoże jednak kolejnym razem sięzastanowi zanim zabierze głosPrzysłowia jednak są mądrościąnarodu W tej sprawie mowa jestsrebrem a milczenie złotem

MaRZecWłochyPrzymusowawędroacutewkahellipKolejny akt zakrojonej na szerokąskalę akcji bdquooczyszczaniardquo

Można razem3 grudnia 2013 w krakowskim Domu Polonii dzięki dotacji Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji odbyłasię konferencja bdquoW cieniu ludoboacutejstwa Problemy integracji Romoacutew i Sinti w Europie w przeszłości i wspoacuteł-cześnierdquo Organizatorami wydarzenia byli Stowarzyszenie Romoacutew w Polsce Instytut Studioacutew Międzykul-turowych oraz Centrum Badań Holokaustu Uniwersytetu Jagiellońskiego Wśroacuted zaproszonych gości - wy-kładowcoacutew i panelistoacutew - znaleźli się wybitni znawcy przedmiotu min prof Gerhard Baumgartner profEwa Nowicka dr Sławomir Kapralski dr Alexander Korb dr Jolanta Ambrosewicz-Jacobs dr Joanna Tale-wicz-Kwiatkowska dr Małgorzata Kołaczek Teresa Wontor-Cichy Podczas sesji bdquoLudoboacutejstwo Romoacutew iSinti oraz jego konsekwencje Pamięć reprezentacje i program badańrdquo bdquoWspoacutełczesne problemy integracjiRomoacutew Edukacja przeciwko uprzedzeniomrdquo oraz bdquoReprezentacje przeszłości i teraźniejszości Romoacutew wsztucerdquo uczestnicy konferencji mieli okazję przyjrzeć się zmieniającym się losom społeczności romskiej wEuropie od początku XX wieku do czasoacutew wspoacutełczesnychKonferencja cieszyła się ogromnym zainteresowaniem zaroacutewno przedstawicieli świata akademickiego jaki młodzieży szkolnej co potwierdza potrzebę organizacji tego typu wydarzeńDziękujemy za liczny udział

I każdej wspoacutelnej chwili roacuteb bdquozdjęcierdquoi zachowuj je w pamięci i w duszy- jak długo trwać w niej będą- będąhellipMarcin Kornak

Marcin jest tytanem pracy Wierzy w sens tego co robi i potrafi swoimzapałem do pracy zarażać innych Ludzie go szanują bo potrafi z nimiwspoacutełpracować Ma niezwykłą umiejętność rozwiązywania sytuacjitrudnych a nawet konfliktowych Jest wrażliwym i niezwykle mądrymczłowiekiem Dla nas - wspoacutełpracownikoacutew - jest wzorem donaśladowania i przyjacielem - tak o Marcinie Kornaku moacutewiła Anna Tatarze Stowarzyszenia bdquoNigdy Więcejrdquo Spotkałyśmy się na konferencji wWarszawie Kilka tygodni poacuteźniej byłyśmy razem w Wilnie nakonferencji poświęconej mowie nienawiści To wtedy poznałyśmy siębliżej Wtedy też rozmawiałyśmy o Stowarzyszeniu bdquoNigdy Więcejrdquo orazo jego założycielu i prezesie Marcinie Kornaku Przyznam że byłam gobardzo ciekawa Znałam jego dorobek słyszałam o niezwykłymzaangażowaniu i misji ale nigdy nie zetknęłam się z nim osobiścieRozmawialiśmy kilkakrotnie przez telefon wymienialiśmy maile Wydałmi się osobą niezwykle otwartą i świetnie zorientowaną w sprawachromskich Nasza ostatnia korespondencja mailowa dotyczyła tekstu o70 rocznicy likwidacji bdquoZigeunerlagerrdquo ktoacutery miałam napisać domagazynu bdquoNigdy Więcejrdquo Umoacutewiliśmy się na rozmowę telefonicznąby ustalić szczegoacuteły Niestety nie zdążyliśmy

Joanna Talewicz-KwiatkowskaMarcin Kornak (1968 - 2014) - działacz społeczny założyciel i prezesStowarzyszenia bdquoNigdy Więcejrdquo redaktor naczelny magazynu bdquoNigdyWięcejrdquo Poeta i autor tekstoacutew utworoacutew grup rockowych ze scenyniezależnej Od 15 roku życia po wypadku poruszał się na woacutezkuinwalidzkim W 2012 r uhonorowany został tytułem Człowieka BezBarier Odznaczony przez prezydenta Bronisława KomorowskiegoKrzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski


Fot

Stow

arzy

szen

ie N

igdy W

ięcej

8 DIALOG-PHENI-

M o W a n i e n a W i ś c iFotografie

Michał Siarek

Krakoacutew al Pokoju 19-23 Wzdłuż całegobudynku zorientowanego roacutewnolegle do linii tramwajowej ciągną się napisyubliżające Żydom policji oraz lokalnymklubom sportowymD

lacz

ego


DF Do kogo do czego i dlaczego odczuwamy nienawiść ndash na te pytaniabędziemy szukali odpowiedzi Ale ja na wstępie muszę się przyznać takzupełnie na serio że trochę się rozmowy o nienawiści wystraszyłem Boczy nie przywołamy jakiegoś demona Ktoacutery kiedy się go już nazwie zacznienami rządzićMoże więc lepiej zacznijmy niewinnie od czegoś najprostszego Panie Pro-fesorze jaki jest źroacutedłosłoacutew słowa nienawiśćJB Jeszcze w XIX wieku Sienkiewicz pisał bdquoOna go okrutnie nawidzirdquoOkrutnie czyli bardzo Nawidzieć czyli widzieć chętnie No a potem toprosta negacja Niechętnie widzieć czyli nienawidzić

DF A jak to pojęcie funkcjonowało w kulturzeJB Sprawdźmy w przysłowiach bdquoTak go nienawidzi że się aż nim brzydzirdquobdquoNienawiść wszystko we złe obracardquo bdquoNienawiść złem cudzem się chłodzichoć jej to samej roacutewno szkodzirdquoLK Czyli słabnie gdy widzimy że nienawidzonemu dzieje się źleJB bdquoNienawiść sen odbierardquo bdquoNienawiść nigdy od bogactw i kredytu nierozdzielnardquo O to dobre jest bdquoNienawiść najdzie winę i do krzywdy przy-czynęrdquoProszę zwroacutecić uwagę że rzadko w kontekście nienawiści myślimy o sobiei rzadko własne emocje tak nazywamy Natomiast możemy tak moacutewić okimś innym Czyli nie przyznajemy się do nienawiści chociaż inni nam wtej sytuacji mogą nienawiść przypisać Owszem używamy słowa nienawiśćw pierwszej osobie czasu teraźniejszego czyli nienawidzę ale najczęściejto jest taki emocjonalny poacutełżart bdquoJak ja nienawidzę tych myszyrdquo - krzyczałkot Dżinks A Gargamel nienawidził smerfoacutew i to też było zabawne Takwięc nienawiść z jednej strony ma w sobie wymiar przesady żartobliwej Az drugiej strony kiedy jest serio nie jest identyfikowana z nami A jestjeszcze jeden aspekt komplikacji uczuciowej ktoacutera wiąże się z nienawiściąCzasami wyrażali ją poeci U Owidiusza jest odi et amo nienawidzę i ko-cham przy czym u nas to tłumaczono odwrotnie bdquokocham i nienawidzęrdquoNie wiem dlaczego Może to tylko sprawa rytmuhellip

DF A kolejność jest tu chyba dosyć istotnaJB Tak W niemieckim z kolei mają jedno piękne słowo bdquoHasslieberdquo -połączenie miłości i nienawiści

DF CzyliJB Oznacza ono emocjonalny stosunek do kogoś gdzie temperatura jesttak wysoka że to ona się bardziej liczy niż znak

DF Czy możemy zatem postawić już tezę że nienawiść to coś takiegonad czym nie panujemyJB Nie panujemy nie panujemy Ale to też jest trochę tak jak z resenty-mentami ktoacutere też mamy ale do ktoacuterych się nie przyznajemy bo są onezupełnie w sferze irracjonalnej Ja bym więc nienawiść wstępnie opisywałjako coś do czego serio się nie przyznajemy co żartobliwie wykorzystujemyczym się bawimy i co chętniej przypisujemy innym I jeszcze jedno możnamyśleć o nienawiści jako o czymś racjonalnymLK A mnie ten kierunek rozważań nie pasuje Przygotowałam sobie sche-

DemonDariusz Fedor Gdy poprosiłem Państwa o rozmowę o nienawiści PanProfesor wykrzyknął żartobliwie bdquoHa Będziemy musieli tę nienawiść wsobie wzniecićrdquo Bardzo mi się to spodobało ja bym chętnie tak zaczął Toco wzniecamy I zobaczymy co się będzie działo

Jerzy Bralczyk Eeee chyba nie Bo mnie się wydaje że o nienawiści nie dasię moacutewić kiedy się nienawidzi Albo się nienawidzi albo się moacutewi Chociażmoże i można Diabli wiedzą

Lucyna Kirwil Najpierw może się zastanoacutewmy kogo nienawidzimy Jasobie to pytanie zadałam No i doszłam do wniosku że owszem czułamroacuteżne emocje negatywne wobec osoacuteb ktoacutere coś złego mi w życiu zrobiłyNigdy jednak nie sięgało to tego co uważam za nienawiść Bo nienawiść tonie jest uczucie

DF To co to jest Jeśli to nie uczucie czyli nie z serca (albo z wątroby)płynie to może z rozumu Z wyrachowaniaJB Tak jak zemsta ktoacutera na zimno najlepiej smakujeLK Nie to jest blisko zemsty blisko gniewu ale nienawiść to jest roacutewnieżwrogość Na przykład do kogoś ale i do czegoś do ideologii genderareligii rasy ndash właściwie do czegokolwiek

M o W a n i e n a W i ś c i

G Ja nienawidzę G Ty nienawidzisz G On ona ononienawidzi G My nienawidzimy G Wy nienawidzicieG Oni one nienawidzą

Z prof Jerzym Bralczykiem językoznawcą oraz dr Lucyną Kirwil psychologiem (żoną profesora)rozmawia Dariusz Fedor

Dlaczego

Nienawiść jestblisko zemsty

i gniewu To roacutewnież

wrogość ndash do kogoś

ale i do czegoś


mat - taką roacuteżę emocji Na płatkach wypisane są emocje ktoacutere nie tylko są-siadują ze sobą ale wynikają z siebie przechodzą jedne w drugie Zwroacutećcieproszę uwagę tu w ogoacutele nie ma nienawiści Powtoacuterzę więc nienawiść niejest emocją nie jest uczuciem

DF Bo może ona jest ukoronowaniem emocji Czyż słowa bdquoJak ja cię nie-nawidzęrdquo nie pojawiają się na samym końcu Kiedy już tak narosną emocjeże musi się coś stać A kiedy już się uleje - to co to jest Oczyszczenie kat-harsis i koniec nienawiści Czy dopiero początek Pojawia się to słowo iwtedy dopiero się zaczynaJB Zaczyna sięLK Jeżeli mi się uleje i powiem że kogoś nienawidzę to zgodnie z mojąszkołą nienawidzę jeszcze bardziej i jestem gotowa zrobić mu coś złegoJB W moim języku nienawiść łączy się z czymś jeszcze - jest uczuciemponiekąd pozytywnym Tzn w takim sensie w jakim moacutewimy że negatywnyjest brak czegoś Tak jak badanie Wassermanna może być pozytywne Nie-nawiść to bowiem aktywność ktoacutera wyzwala w człowieku coś może - takjak pan powiedział - katharsis To silna emocja ktoacuterą nawet chcemy prze-żywać nienawidzę kogoś kocham kogośI to jest taki rodzaj konstytuowania siebie czy swojego stosunku wobec świata

DF Czyli nienawiść jest potrzebnaJB W moim przekonaniu może być potrzebnaLK Chyba wyjdę zaraz

DF Czyli nienawiść nie tylko buduje emocjehellipJB hellipale pozwala określić siebie i dodać sobie wartości

DF hellipa innym ująć Czy my aby tej nienawiścihellipLK Gloryfikujecie ją

DF I to jest właśnie ten demon ktoacuterego ja się boję Ledwośmy go przywo-łali a już zaczyna nami rządzić

naznaczeni i wskazaniDF A co nam o nienawiści moacutewi Biblia

JB O w kontekście nienawiści Biblia to dobry trop W przekładzie Wujkaczytamy bdquoPrzetom umiłował Izrael a Izmael miałem w nienawiścirdquo DlaczegoBoacuteg miał Izmael w nienawiści Nie dlatego że Izmaelici coś złego zrobiliOni po prostu byli apriorycznie przeklęci Tak jak Żydzi byli narodem wy-branym tak Izmaelici byli do nienawiści

DF Ale bycie wybranym to znaczy bycie wskazanym ndash zatem bez mojejwoli Mojżesz został wybrany na przewodnika bez swojej woli uciekał odtego ale był wskazany Czyli jeśli wskazuje Boacuteg tego ktoacutery prowadzi ku do-bremu to obiekt nienawiści wskazuje po co

JB Żeby go pogrążyćLK Napiętnować

DF Skoro mogę być naznaczony nienawiścią to znaczy że nie mam na tożadnego wpływuJB To piętno Kaina Ale nienawiść to też obowiązek bdquoPanie nienawidziłemzłardquo ndash moacutewi Kryspus z bdquoQuo vadisrdquo Dla niektoacuterych nienawiść grzechu jestnajsilniejszą podstawą wiary Kryspus żyje dla nienawiści

DF Nienawidzić - po chrześcijańskuhellipJB W chrześcijaństwie nienawiść może być słuszna bdquoOtrząsam pył zmoich sandałoacutew i przeklinamrdquo Przecież przekleństwo jest czynem świę-tym

DF Zatem mamy nienawiść konstytuującą emocjeJB hellipnienawiść jako obowiązekhellip

DF hellipjako powinność i naznaczenieJB Zwłaszcza powinność - bo muszę nienawidzić grzechu szatana

DF A jak to widać w języku Słowa jak wiadomo chodzą stadamiJB Taaak oczywiście Moacutewi się nienawidzę obłudy Nienawidzę kłamstwaNawiasem moacutewiąc to strasznie głupie powiedzenie nienawidzę głupotybo tak moacutewią ludzie głupi najczęściej I to jest takie samodowartościowaniesiebie bo jeżeli ja czegoś nienawidzę to znaczy że taki nie jestem Zamiastpowiedzieć że jestem szlachetny to mogę powiedzieć nienawidzę łotrostwaZamiast powiedzieć że jestem prawdomoacutewny moacutewię nienawidzę kłam-stwaLK Ta funkcja to jest silniejsze zaakcentowanie negatywnej postawy Roacutew-nie dobrze można powiedzieć nie lubię kłamstwa Nie lubię grzechu Znaczyto samoJB O nieLK Nie lubię grzeszyćJB Nie Bardzo lubię grzeszyć Kto nie lubi grzeszyć

DF Rzeczywiście bdquolubię grzeszyćrdquo brzmi lepiej niż bdquonie lubię grzeszyćrdquoAle tylko brzmiJB Bo bdquonienawidzęrdquo to coś więcej niż bdquonie lubięrdquo To jest deklaracja I nie-nawiść - do szatana do grzechu - jest konstytutywna dla moralności chrze-ścijańskiej

DF Moacutewimy o bardzo wysokim bo moralnym poziomie nienawidzeniaMoże byśmy tak trochę bliżej ziemi zeszli Nienawidzić grzechu szatanajest - wydaje mi się - łatwo Bo podmiot nienawidzenia jest nienamacalnyAle przecież ludzie nienawidzą zdecydowanie bardziej przyziemnieLK Żony szkołyJB W horrorach np u Stephena Kinga pojawiają się postaci w taki sposoacutebopisane że czytelnik czuje do nich nienawiść Takie ktoacutere dręczą innychktoacutere cieszą się tym że dręczą I czytelnik nie może wobec takiej kumulacjicech niesympatycznych pozostać obojętnym

Lucyna Kirwil- doktor psychologiiwykładowca Szkoły WyższejPsychologii SpołecznejZajmuje się psychologiąmedioacutew i psychologiąagresji Bada sposobykorzystania z internetuprzez dzieci i młodzież Jest kierownikiem polskiegozespołu badawczego eU Kids online

Jerzy Bralczyk- profesor językoznawcaspecjalista w zakresie językamedioacutew reklamy i politykiczłonek Rady JęzykaPolskiego a od 2003 zasiadaw jej prezydium (od 2007jako przewodniczący) Jest także członkiemPolskiego TowarzystwaJęzykoznawczego KomitetuJęzykoznawstwa Pan Rady etyki i Ładuinformacyjnego przyGiełdzie PapieroacutewWartościowych w Warszawie i collegiuminvisibile

Nienawiść jakoobowiązekpowinność

i naznaczenie ndash jako

deklaracja

Jerzy Bralczyk i Lucyna KirwilFot Michał Wargineast news


nienawistnicy i hejterzyDF Ten kto nienawidzi tohellipJB Było takie słowo w polszczyźnie rzadko używane - nienawistnik Okre-ślano nim kogoś kto ma predyspozycje do nienawiści

DF Nie mylić z pieniaczemJB W bdquoZapiskach iz podpoljardquo (bdquoNotatkach z podziemiardquo) Dostojewskiegojest taki klasyczny nienawistnik ktoacutery jest człowiekiem chorym człowiekiemzłym bdquoJa cziełowiek bolien ja cziełowiek zołrdquo - tak się ta książka zaczyna Ijest ona zapisem stanu emocjonalnego ale też i postawy wobec świata Bo-hater nie dlatego nienawidzi że inni są źli nie On ich nienawidzi niejakoze swojej własnej natury To właśnie nienawistnik

DF Dzisiaj nie ma już nienawistnikoacutew są za to hejterzyJB Ha Kiedyś na moich zajęciach jeden ze studentoacutew wesoło się przyznałja jestem hejterem

DF Takich dla ktoacuterych hejtowanie stało się stylem życia jest wielu Topostawa jak u nienawistnika czy może raczej związana z modą pozaJB Jeśli to chęć zwroacutecenia uwagi to nie jest to nienawiść Człowiek z po-dziemia nie chce na siebie zwracać uwagi On jest z podziemia

DF On nienawidzi on tym żyje jemu to jest potrzebne do życia A hejto-wanie jest potrzebne tylko dla akceptacji Do bycia zauważonymJB Do rozbawienia - zyskuje się dzięki temu bdquolajkirdquo

DF A czy nie jest tak że konsekwencją pobłażania dla hejtowania (toprzecież taka konwencja internetowa) jest większa tolerancja dla nienawiściŻe tą drogą nienawiść niepostrzeżenie miękko wchodzi w tkankę społecznąi rozplenia się po cichu nie wywołując alarmoacutew A efektem tego może byćnp zachowanie prokuratury ktoacutera nie widzi nienawiści tu gdzie wszyscyją widzą Że widok kibicoacutew hajlujących czy wykrzykujących pod adresemkontrgrupy bdquoŻydzi do gazurdquo powoduje komentarz wymiaru sprawiedliwościże to taka kibicowska konwencja Gra stadionowa mieszcząca się w granicachmasowej rozrywkiJB Tu są dwie możliwości albo się to wszystko rozśmieje i wtedy przestajebyć mocne albo się tak uniewrażliwimy że staniemy się potworami

DF Albo zaczniemy to wszystko ścigać iLK Niestety raczej opcja druga następuje desensytyzacja - odwrażliwienieWidzimy drugiego człowieka jako istotę pozbawioną wyższych uczuć Czegoten Cygan ode mnie chce Przecież to jest zwykły Cygan brudas takiJB To jest nienawiśćLK To jest skutek nienawiściJB To jest pogardaLK Ja znalazłam taką definicję o nienawiści moacutewi się że to jest męcząceuczucie

DF Zwłaszcza dla odbiorcoacutew tej nienawiściLK No nie tu chodzi o nosicieli Bo nienawiści nie można ot tak poprostu manifestować Nie można ot tak sobie chodzić z transparentembdquoNienawidzę Romoacutewrdquo

DF Nie zgodzę się Wydaje mi się że klimat społeczny w ostatnim czasiezmienił się na tyle że właśnie łatwiej jest się z nienawiścią ujawnić Tylkoże nie ulicą i nie z transparentem się chodzi Ale czyż ulicą i transparentemnie jest dziś internetLK Jest To do naszej definicji możemy dorzucić nienawiść to postawa

Startery i stereotypyDF W języku są sformułowania ktoacutere pomagają rozpocząć rozmowęstartery Czy można zainicjować nienawiść Czy są startery nienawiściJB Niewątpliwie takim starterem było przypisanie Żydom męczeństwaChrystusa Kto wywoływał największą nienawiść Owszem Żydzi ale wśroacutedŻydoacutew kto Judasz

DF Ktoacutery na dodatek się powiesiłJB bdquoI rozpuknął się i wnętrzności z niego wyszłyrdquo Judasz był kwintesencjąwszystkiego najgorszego zdradził był fałszywy wziął pieniądze za tę zdradębył przyczyną cierpienia Jezusa

DF I to są te startery właśnie zdrajca sprzedawczyk Ale z Judaszem toPan wybrał akurat dosyć łatwy przykład Z Żydami to też zbyt oczywiste Jarozumiem dlaczego w prostym umyśle można było Żyda znienawidzić -tego biblijnego Żyda a potem przenieść to na całą resztę Żydoacutew łącznie zsąsiadami Chociaż na tych bliskich sąsiadoacutew to nie bo ten Icek zza płotuto zazwyczaj był porządny człowiek i przyzwoityhellip Ale skąd się wzięła naprzykład nienawiść do CyganoacutewLK Bo Cygan był inny i w związku z tym nie można było przewidzieć jaksię zachowa To takie najbardziej prymitywne wytłumaczenieJB Ale jak się zachowa Cygan przewidywaliśmy

DF Ukradnie konia I kurę To znaczy dziadek moacutewił że jego sąsiadowiCyganie ukradli konia w związku z tym ja wiem że każdy Cygan kradniekonia Tak to działaLK Powoli Wroacutećmy do starteroacutew nienawiści Starter nie jest doświadcze-niem jednostkowym Starter jest efektem doświadczeń kulturowych cywi-lizacyjnych społecznych w najbliższej grupie To może być związane z tymczego dowiedzieliśmy się z książki na przykład o Murzynku Bambo ktoacuteryczarną ma skoacuterę ten nasz koleżkaJB Ale tutaj nie ma startera nienawiści

DF Kiedy ja się tego wierszyka uczyłem to wtedy nie było Murzynekznaczy miły urwis na drzewo uciekał i to mi niczego rasistowskiego niesugerowało bo ja też po drzewach łaziłem

Nienawiść dla akceptacjiRozbawienia

Nienawiść jako postawa


LK Wtedy byliśmy do niego podobni teraz już nie jesteśmy

DF Czy aby teraz łażenie po drzewach nie kojarzy się już z przygodątylko z odniesieniem do małpy Z pogardąLK A ja upierać się będę że starterem nienawiści jest inność odrębnośćlęk przed owym obcym a zwłaszcza to że nad tą innością nie mamy kon-troli To znaczy nie jesteśmy w stanie przewidzieć w jaki sposoacuteb ci inni sięzachowająJB Nie zgadzam się Nie uważam żeby niewiedza czy niemożliwość prze-widywania co ktoś zrobi rodziła nienawiść Wydaje mi się że nienawiśćraczej bierze się z wiedzy ale z fałszywej Czy też z wyobrażenia stereoty-powego że on właśnie zrobi tak a tak bo jest taki a taki Jeżeli ja nie wiemjaki on jest bo on jest np Czukczą to go jeszcze nie nienawidzę bo to jestdla mnie dziwadło Ale jeżeli to jest Żyd to ja wiem co on zrobi Bo on jużsprzedał Chrystusa Jeżeli Cygan to też wiem W teleturnieju padło pytanierudy przebiegły na trzy litery Miał być lis ale pytany odpowiedział ŻydI nie wiadomo było co z tym zrobić

DF Odezwał się silny stereotypLK A stereotyp nie bierze się z niczego Stereotyp to jest efekt przekazy-wanych doświadczeń wielu pokoleń Można nim przesiąknąć chłonąc opo-wieści rodzinne ale można też go nabyć czytając lekturę

DF Lachiw rizaty (wyrzynać Polakoacutew) - ten kozacki okrzyk znany nam zSienkiewiczowskiej bdquoTrylogiirdquo budzi i dziś grozęJB I daje jeszcze jeden asumpt do rozważań o nienawiści przede wszyst-kim nienawidzimy kogoś kto jak nam się zdaje nas nienawidzi To niejest tak że Cyganoacutew czy Żydoacutew nienawidzimy tylko ze względu na ichobyczaje Nienawidzimy bo oni nie chcą być z nami

DF I pewnie knują przeciwko namJB Ale przede wszystkim nie chcą nas zaakceptować Żydzi się nie asy-milują bo nie chcą być z nami Cyganie - ileż oni mają najrozmaitszychobwarowań ktoacutere sprawiają że z gadziami nie będą się bdquozgadzialirdquo wcale Ijeśli oni nawet nie reprezentują takiej postawy to my im ją przypiszemy

DF Nienawiść z niezrozumieniaJB Tak nie rozumiemy ich ale uważamy że to oni nas nie rozumieją

DF I nakręcamy spiralę Nasza nienawiść jako odpowiedź na ich nienawiśćJB Choćby hipotetycznąLK Możemy też komuś przypisywać że zagraża - czy ja wiem - ustrojowibo chce praw dla swojej mniejszości Chce takiego samego dostępu doedukacji takich samych poboroacutew a zarabia mniej więc to nasze podatkibędą szły na jego potrzeby i to zagraża naszym interesom Tak zgodzę sięnigdy nie jest tak że nienawiść bierze się z rzetelnej wiedzy i obiektywnejoceny Źroacutedłem nienawiści są właśnie niedokładna ocena brak rozpozna-nia generalizowanie cech negatywnych i to bardzo często domniemanychMało tego jest takie skrzywienie w osądzaniu Na przykład jak nasi kibicezachowują się agresywnie na stadionie to się moacutewi tak krzyczeli i machali

rękoma A kibice nie nasi też krzyczeli i tak samo machali rękami Ale ichzachowanie ocenimy inaczej oni byli agresywni i rzucali się do boacutejki

DF Z czego to się bierzeLK To jest błąd percepcyjny - błąd generalizacji ktoacutery polega na tym żemy tamtych - innych - traktujemy nie jako pojedynczych ludzi bo tak tomy traktujemy siebie Ich traktujemy zbiorowo I nie rozroacuteżniamy pojedyn-czych osoacuteb Oni są masą a w tej masie wszyscy są dla nas tacy sami

DF I wtedy łatwo generalizować że każdy Żyd knuje każdy Cygan jestbrudnyJB bdquoPrzyrzekam na kobiety stałość niewzruszonąNienawidzić roacuted męskinigdy nie być żonąNienawidzić tak - oproacutecz mego stryjaI mego ojcaIstryjecznych braciI pana JanaI pana KarolaI JoacuteziaKazia StasiaHolaHolaNa ostrożności nikt nigdy nie stracirdquo - moacutewią Klara i Aniela w bdquoŚlubachpanieńskichrdquo FredryLK To jest świetna ilustracja jak działa ten stereotyp Kiedy moacutewimy oNICH to ONI są masą A o masie łatwiej mieć jak najgorsze zdanie i wyob-rażenie Ba można nazwać ich psami insektami świniami po to by odebraćtej grupie cechy ludzkie Są badania ktoacutere wykazują że nie odmawiamytym bdquoonymrdquo prawa do przeżywania wielkich emocji takich właśnie jakzłość gniew radość Odmawiamy im za to prawa do przeżywania emocjisubtelnych takich jak przyjaźń miłość duma cierpienie Bo bdquoco on tammoże czuć ja to cierpię dopierordquoDF A czy tu jest jakaś kolejność tzn że najpierw kogoś nienawidzimy adopiero potem mu odbieramy te wyższe uczucia Czy też najpierw komuśodbieramy i potem to już tylko możemy go - tak ogołoconego - nienawi-dzićJB Ja myślę że to jest to samoLK To jest element tej postawyJB Ale z drugiej strony bardzo często jest tak że nienawidzimy bo oninas nienawidząLK Albo myślimy że oni nas nienawidzą

nienawidzący i nienawidzeniDF Może teraz sproacutebujmy od drugiej strony do nienawiści podejść Borozważamy motywacje ktoacutere kierują człowiekiem ktoacutery nienawidzi albotą nienawiścią jest niesiony albo ta nienawiść nim powoduje albo tą niena-wiścią został naznaczony A jak to wygląda od drugiej strony - tych ktoacuterzysą nienawidzeniLK Ci ktoacuterzy nienawidzą nie chcą mieć z nienawidzonymi nic wspoacutelnegowięc tamci - nawiasem moacutewiąc - to z reguły jest mniejszość Ci ktoacuterychnienawidzimy - to jest też ciekawe - to jest mniejszość w sensie społecznymTrudno jest powiedzieć że nienawidzimy większości No więc ten ktoś ktojest tak znienawidzony jest psychologicznie w bardzo trudnej sytuacji booczywiście on by nie chciał być nienawidzony On chciałby być w sytuacjiroacutewności

Nienawiść jako odpowiedź na nienawiść

Choćbyhipotetyczną


DF Chciałby ale co może zrobić Ma ten mur nienawiści przeskoczyćZburzyć JakJB Nie on wie że jego identyfikacja jest możliwa tylko w opozycji

DF Bo inaczej traci siebie A to straszliwa cena Bo albo jestem nienawi-dzony albo mnie nie maJB Tak I dlatego godzę się na bycie nienawidzonym bo to jest lepszewyjścieLK Nie Podejmuję np role ktoacutere są ponad podziałami i ponad przyczynątej nienawiści Niektoacuterym to się udaje i przechodzą do innej grupy tylko żewtedy najczęściej tracą swoją tożsamość pierwotną Jak np PapuszaJB Ale to też nie tak Ona była znienawidzona tylko przez swoich Albobędę znienawidzony przez innych jako ten inny albo przez swoich jakoten ktoacutery wyszedł z grupy To ja już wolę niech mnie inni nienawidzą nieswoi

DF Lepiej być nienawidzonym czy lepiej nienawidzićJB A lepiej być kochanym czy kochać

DF To nie jest to samoJB Być kochanym i nie kochać to jest dosyć trudna sytuacja A kochać inie być kochanym - no też nie za bardzo ale czuję się wtedy szlachetniejBo nie kochać kochającego - to czuję się świnią A jak jest z nienawiściąByć nienawidzonym Jakiś muszę być Mam jakieś cechy

Menedżerowie nienawiściDF Miłość nie wybiera Nienawiść wybieraJB Moacutewi się że od miłości do nienawiści jest jeden krokLK A ja chciałabym was doprowadzić do negatywnych zjawisk i zachowańwynikających z nienawiści - do pogromoacutew na przykład Bo jeśli uwolnimytę nienawiść w ostatecznej postaci i pod jej dyktando zaczniemy wyrażaćemocje podejmować działania ktoacutere pozwolą nam nienawiść zademon-strować - to wchodzimy na prostą drogę Dojdziemy nią do działań typuKu-Klux-Klan czy rzeź Tutsi przez Hutu

DF Nienawiść w formie zinstytucjonalizowanejLK Ludzie nie muszą mieć instytucji by łączyć się w watahy w ktoacuterychna innych się wybiorąJB Ale bardzo ładnie się z religią nienawiść łączy Bo religia skoro zakładawyjątkowość swojego Boga i swojego nieba to musi pokazać że ci inni zjakichś względoacutew są poganami albo zasługują na Boży gniew Zabijajciewszystkich Boacuteg rozpozna swoich

DF To trochę nie te czasy - chrześcijaństwo nam teraz złagodniało Słowabdquoterazrdquo używam tu w pełni świadomie Bo teraz jest jednak inaczej Kiedyśw centrum francuskiego Orleanu szedłem w stronę pięknej gotyckiej katedryktoacutera w słońcu jaśniała na końcu drogi Szedłem a raz z lewej raz z prawej

strony słyszałem śpiewy muezina Katedra była zamknięta na głuchoJB I co pan czuł Nienawiść

DF Nie skąd Czułem zaciekawienieLK O właśnie to świetny przykład By rozbić stereotyp pokonać nienawiśćtrzeba budzić zaciekawienie tymi bdquoobcymirdquo tymi bdquoinnymirdquoJest taka stara sprawdzona metoda ktoacutera się nazywa bdquohipoteza kontakturdquoNależy doprowadzić do tego żeby ludzie robili coś razem Ale nie mają tobyć jakieś działania specjalne nadzwyczajne nie Chodzi o czynności po-wszednie wspoacutelne gotowanie jedzenie zakupy w jednym sklepie granie itańczenie

DF Ci grają a ci tańcząLK Nie razem grają w tej samej orkiestrze i tańczą razem bo muszą sięwymieszać

DF Czyli nie że robimy cygańską orkiestrę tylko robimy orkiestrę wktoacuterej grają i Cyganie i gadziowieLK Tak To jest bardzo stara hipoteza ktoacutera moacutewi że jak się w tych czyn-nościach codziennych poznajemy to padają stereotypy Bo one obejmująanonimowe osoby w masie A jak już widzimy pojedynczą osobę to nie mamiejsca na stereotyp Najłatwiej jest to zrobić z dziećmi w szkole Przezwiele dziesiątkoacutew lat uważano że to zawsze działa to znaczy jak się dopro-wadzi do kontaktu to efekt musi być pozytywny Dzisiaj wiemy że to nie-zupełnie prawda

DF Bo wiele takich pomysłoacutew nie wypaliło LK Nie wypaliło bo były pozorne motywacje A trzeba w ludziach wzbu-dzić potrzebę przełamania tej bariery przekroczenia granicy ktoacutera ich odsiebie oddziela Do tego służy właśnie zaciekawienieJB A ja myślę że to nie o to chodzi żeby się pozbyć nienawiści bo tochyba jest za trudne Tu raczej trzeba myśleć jak nie dopuścić do jej wybu-chu

DF W niedawno wydanej przez Czarne książce Mateusza JaniszewskiegobdquoDom nad rzeką Loesrdquo o Timorze Wschodnim autor używa pojęcia ktoacutere- wydaje mi się - mogłoby być pomocne w naszym definiowaniu nienawiścibdquomenedżerowie przemocyrdquo Bo tam na tej wyspie opętanej bratoboacutejcząwojną ktoś przemocą - nienawiścią - zarządzał Z całego arsenału środkoacutewjeden był szczegoacutelnie przydatny słowa Słowa odroacuteżniające piętnujące wy-kluczające Mowa nienawiściJB Nie lubię tego określenia

DF Wiem że Pan go nie lubi i dlatego aż do tej pory starałem się go nieużywaćJB A ja go nie używam bo uważam że słowa przywołują rzeczy są małymistarterami nienawiści Jeżeli ja moacutewię że ktoś używa mowy nienawiści toprzecież sam robię krok w stronę nienawiści

DF I pojawia się realnie nienawiść

Nienawiść jako narzędzie

jako instrumentjako ideologia


JB Nie wiem czy automatycznie - u mnie może jeszcze nie u niego możeteż nie Wolę moacutewić o mowie agresywnej o mowie brutalnej bo to cechymierzalne Moacutewienie że coś jest przejawem nienawiści jest wchodzeniemdo czyjejś głowy

DF To jak moacutewić o ludziach ktoacuterzy nienawiść mają za instrument - zdo-bywania czy sprawowania władzy Ktoacuterzy nie tylko sieją nienawiść w umy-słach ale i budują na niej układ społeczny Na Słowacji w Bułgarii powstajągetta romskie odgradza się je murami od reszty miasta To nie są pomysłyz księżyca to są plany realizowane przez konkretnych ludziJB No to już ich pan skreślił

DF Chce Pan powiedzieć że ja ich nienawidzęJB No

DF Nie nienawiści nie czuję Ja się ich bojęLK Są ludzie ktoacuterzy z nienawiści robią sobie ideologięJB A mnie się wydaje że z nienawiścią jest jeszcze tak że ona się silniejprzejawia czy łatwiej wytwarza kiedy jesteśmy bezradni i nie możemy niczrobić Nie jestem tego pewien ale może być tak że jeżeli mogę czemuś za-radzić to zajmuję się zaradzaniem

DF A jeżeli już nic zrobić nie mogę to zawsze zostaje mi nienawiść

BarometrDF A czy są czasy kiedy tej nienawiści jest więcej Czasy ktoacutere jej sprzy-jająLK Są okoliczności społeczne kiedy system społeczny się destabilizuje -to nie musi być system ekonomiczny polityczny na poziomie makro całejPolski To może być w małym miasteczku w ktoacuterym cokolwiek zostanierozchwiane Kiedy nie sposoacuteb znaleźć prawdziwej przyczyny zawsze łatwoznajdzie się kozła ofiarnego Pada zazwyczaj na tego kto jest słabszy ktosię nie potrafi obronić I na niego można to odium zrzucićJB Dobre słowo odium nienawiść

DF Czyli nienawiść jako rodzaj barometru społecznegoLK Można tak to rozumieć

DF To mamy puentę przyglądajmy się nienawiści analizujmy jej poziombyśmy czegoś nie przespali Traktujmy to jako powinnośćA może już pora bić na alarmhellip

Dariusz Fedor

i m i o n a n i e n a w i ś c i ndash n a s z a s o n d a

Słowa chodzą stadami W stadzie jakich słoacutewchodzi po świecie nienawiść

G rage cholera mania enfado mosqueodesagrado hastiacuteo tedious humdrumVictor 23 lata student politologii Hiszpania

G злість нетерпеливістьвідраза зрада обманлицемірство образанесприйняття апатіяпровинаOleksa 24 lata studentka historii Ukraina

G niechęć antypatiaodraza obrzydzeniezemsta złośćzłorzeczenie wstrętawersja wrogośćSamar 24 lata student sztuki nowych medioacutew Polska z pochodzenia Libanka

G racism prejudiceignorance fear humancondition raw painirrationalityuncontrollableJodie 21 lat studentka stosunkoacutewmiędzynarodowych Australia


Wrocław osiedle Psie Pole Przed zapowiadaną przez wrocławskie środowiska narodowo-radykalnena 20 maja 2013 akcją zburzenia romskiegokoczowiska na murze jednej z ruin pojawił się napisbdquoWybaczcierdquo Przypisuje się go środowisku ktoacutere aktywnie działa na rzecz dialogu kulturLikwidacja koczowiska nie doszła do skutkubdquoZ

baw

mni

e od

nie

naw

iści

rdquo


Więc mnie od nienawiści obrońi od pogardy mnie zachowajCo postanowisz niech się ziściNiechaj się wola Twoja stanieAle zbaw mnie od nienawiściOcal mnie od pogardy Panierdquo

Tak śpiewał ją także Piotr Gintrowski Czasami wykonywali ją razem W czasiekoncertu w 1992 roku Kaczmarski powiedział że ta pieśń to było bdquocredo na czas so-lidarnościowej walkirdquo Bo nienawiść ktoacutera rodzi się w sercu jest uczuciem z ktoacuterymmuszę sobie poradzić Muszę stoczyć w sobie wewnętrzną walkę A wiemy że nicnie przychodzi łatwo

G G G

Nienawiść towarzyszy ludziom od stworzenia świata od pierwszych pokoleń Wska-zuje na to tradycja judeochrześcijańska biblijna Opisany w Księdze Rodzaju bardzowymowny przykład Kaina wyraźnie pokazuje jak wygląda cały proces powstawanianienawiści zrodzona z zazdrości dąży do zapanowania nad innymi prowadząc wrezultacie do bratoboacutejstwa To że jednym ze źroacutedeł nienawiści jest zazdrość pewnie też i pogarda potrzebaprzypominać gdyż zazdrość jak robak często gryzie serce człowieka Przesłanie reli-gijne także chrześcijańskie ewangeliczne jest inne Polska tradycja odrzucania nienawiści pogardy i budowania na tolerancji dialogujest często łączona z czasami Jagiellonoacutew Jan Paweł II w swojej książce bdquoPamięć itożsamośćrdquo moacutewiąc o polskości ktoacutera jest bliska jego sercu w pewnym momenciepodsumował bdquoA więc polskość to w gruncie rzeczy wielość i pluralizm a nie ciasnotai zamknięcie Wydaje się jednak że ten raquojagiellońskilaquo wymiar polskości o ktoacuterymwspomniałem przestał być niestety w naszych czasach czymś oczywistymrdquo Wielośćroacuteżnorodność o ktoacuterej wspomina Jan Paweł II zakłada uznanie tego drugiegoinnego jako mogącego mnie wzbogacić Musimy więc przebijać się przez wciąż po-wracającą nienawistną ideologię Władysława Gomułki ktoacutery moacutewił o jednej PolscePolakach prawdziwych i siał nienawiść w stosunku do innych I wracać do tradycjiwielokulturowości wielowyznaniowości roacuteżnorodności etnicznej i narodowej ndash takjak tradycja jagiellońska w praktyce proacutebowała te żywioły łączyć

G G G

Jest taki tekst mało znanego kazania prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiegoz 14 kwietnia 1966 roku wygłoszonego do neoprezbiteroacutew w Gnieźnie bdquoNigdy niepowiedzcie że ktoś jest waszym wrogiem Pamiętajcie o tym że wrogość nie zależyod tego kto nienawidzi ale od tych ktoacuterzy na nienawiść odpowiadają nienawiściąChoćbyście doznali nienawiści jak ostrzegał Chrystus moacutewiąc raquoposyłam was jakoowce między wilkilaquo pamiętajcie że macie wszystkim otwierać wasze serca ubogaconeBożą miłością Nigdy nie dopuszczajcie do swojego serca uczucia niechęci do nikogordquoSą to słowa skierowane do księży stojących na progu życia kapłańskiego wypowie-dziane prawie 50 lat temu Wydaje mi się że ich aktualność jest ciągle żywa UczniowieChrystusa nie mogą zapomnieć że Ewangelia jest dobrą nowiną tzn najpierwmiłość miłosierdzie a dopiero potem ostre słowa napomnienia jeśli to jest potrzebneŚwięty Augustyn powie że mamy stosować w życiu zasadę bdquoz miłością osoacuteb z nie-nawiścią błędurdquo i to jest chyba jedyny odcień nienawiści ktoacutery jest dopuszczalnyJeśli człowiek postępuje źle można go upomnieć ale zawsze miłość musi być na

Słowem mogę wyrazić najgłębsze uczucie miłości do drugiego człowiekaSłowem mogę dotknąć zranić Słowem mogę obrazić spowodować wy-kluczenie nawet zabić Słowo przeze mnie wypowiedziane ma olbrzymiąmoc Często niestety bardzo często gniewliwe uczucie ktoacutere noszę wsobie może mnie zaślepiać I bywa że żałuję bardzo słoacutew ktoacutere wypo-

wiedziałem Ale nie mogę już wroacutecić do stanu sprzed wypowiedzi Źroacutedłem nienawiści ktoacutera jest treścią lub skutkiem moich słoacutew może być uczucieale może też być ideologia uprzedzenie stereotyp zwykła głupota ksenofobia aczasami chęć zemsty Tak słowem mogę nieść pociechę i wyrażać miłość ale mogęteż rozpętać wojnę wrogość nienawiść I przez lata mogę nią zatruwać moje sercemoacutej umysł Mogę

G G G

Dla mnie i dla mojego pokolenia Jacek Kaczmarski śpiewający w stanie wojennymbdquoModlitwę o wschodzie słońcardquo wyrażał uczucia ktoacutere nosiliśmy w sobie Broniliśmysię przed nienawiścią przed zemstą Piosenka była lekarstwem Jej słowa koiły iuspokajały gorące umysły Wtedy nie wiedziałem że tekst pieśni napisał emigrant zmarca 1968 roku Nataniel Tenenbaum A Jacek Kaczmarski nie był formalnie chrze-ścijaninem Chrzest przyjął kilka godzin przed śmiercią w Wielką Sobotę 2004 rokubdquoKażdy Twoacutej wyrok przyjmę twardyPrzed mocą Twoją się ukorzęAle chroń mnie Panie od pogardyPrzed nienawiścią strzeż mnie BożeWszak Tyś jest Niezmierzone Dobroktoacuterego nie wyrażą słowa

G bdquoNigdy nie powiedzcie że ktoś jest waszymwrogiem G Pamiętajcie o tym że wrogość nie zależy od tego kto nienawidzi ale od tychktoacuterzy na nienawiść odpowiadają nienawiściąldquo

o Tomasz Dostatni OP

bdquoZbaw mnie od nienawiścirdquo



pierwszym miejscu Nienawiść rodzi nienawiść Gdy na nienawiść odpowiadam po-kojem to tak jak to teraz widać na Ukrainie postawa taka przemienia serca naj-większych wrogoacutew Nawet jeśli tego od razu nie widać To trudne zadanie ale prze-słanie Ewangelii chrześcijańskie przesłanie pokazuje że to jest możliwe

G G G

Nienawiść występująca w sercu człowieka jest także tajemnicą Często niewytłuma-czalną Jakby jakiś demoniczny wirus zatruwał postępowanie decyzje nasze wyboryMożna moacutewić czasami o nienawiści ślepej niczym nieuzasadnionej Chrystus byłofiarą takiej nienawiści W Ewangelii św Jana czytamy gdy jest mowa o dziełach Je-zusa bdquoTeraz jednak widzieli je a jednak znienawidzili i Mnie i Ojca mego Ale to sięstało aby się wypełniło słowo napisane w ich Prawie Nienawidzili mnie bez powodurdquo(J 1525) Dlatego można powiedzieć że w każdej ofierze nienawiści można dostrzecChrystusa Jego odrzucenie Jego umieranie Jego śmierć I dlatego także chrześcijaniejeśli chcą być prawdziwymi uczniami swojego mistrza muszą zawsze stać po stronieofiar a nie po stronie tych ktoacuterych serca płoną nienawiścią

G G G

W oficjalnym nauczaniu Kościoła katolickiego można znaleźć takie wypowiedzibdquoNależy jednak przezwyciężać i usuwać wszelką formę dyskryminacji odnośnie dopodstawowych praw osoby ludzkiej czy to dyskryminacji społecznej czy kulturalnejczy też ze względu na płeć rasę kolor skoacutery pozycję społeczną język lub religię po-nieważ sprzeciwia się ona zamysłowi Bożemurdquo (Gaudium et spes) Czy w innymmiejscu bdquoNietolerancja może być także skutkiem tendencji fundamentalistycznychktoacutere co jakiś czas dochodzą do głosu Mogą one prowadzić do poważnych nadużyćtakich jak radykalne tłumienie wszelkiego publicznego ujawniania odmiennościalbo wręcz swobody wypowiadania się Fundamentalizm może także prowadzić dowyłączenia drugiego człowieka z życia społecznegordquo (Jan Paweł II na ŚwiatowyDzień Pokoju) I kolejny tekst tym razem z bdquoKatechizmu Kościoła KatolickiegordquobdquoObowiązek traktowania drugiego człowieka jako bliźniego i czynnego służenia mustaje się szczegoacutelnie naglący wtedy gdy będąc pozbawionym czegoś znajduje się onbardziej w potrzebie raquoWszystko co uczyniliście jednemu z tych braci moich naj-mniejszych Mnieście uczynililaquo (Mt 25 40)rdquo I dalej bdquoTen sam obowiązek rozciągasię także na tych ktoacuterzy myślą lub działają inaczej niż my Nauka Chrystusa domagasię nawet przebaczenia krzywd Rozciąga przykazanie miłości ktoacutere jest przykazaniemNowego Prawa na wszystkich nieprzyjacioacuteł Wyzwolenia w duchu Ewangelii nie dasię pogodzić z nienawiścią do nieprzyjaciela jako osoby lecz tylko z nienawiścią dozła ktoacutere popełnia on jako nieprzyjacielrdquo

G G G

Wracając raz jeszcze do polskiej tradycji chrześcijańskiej Jeden z młodych żołnierzyPowstania Warszawskiego Jan Romocki bdquoBonawenturardquo napisał wiersz-modlitwęnazwaną bdquoModlitwą Szarych Szeregoacutewrdquo Silnie emocjonalna wyraża wezwanie doprzebaczenia i odrzucenia nienawiści i zemsty Sam autor zginął mając dziewiętnaścielat w Powstaniu Warszawskim

bdquo Od krzywd - lecz i od zemsty za nieUchroń nas Panie

Uchroń od zła i nienawiściNiechaj się odwet nas nie ziściNa przebaczenie im przeczyste

Wlej w nas moc Chrysterdquo

G G G

Jeśli w języku religijnym pojawiają się słowa obrażające innych wykluczające agre-sywne piętnujące z takiego czy innego powodu słowa anatemy to zaprzeczają onereligijnemu przesłaniu Język zemsty pogardy musi być zastępowany językiem zro-zumienia dialogu empatii i miłosierdzia Religia ma jednoczyć wiara jak chciałśw Augustyn ma być lekarstwem dla duszy Słowo ludzkie to wypowiedziane w ja-kikolwiek sposoacuteb ma przyciągać a nie odpychać Martin Buber w swoich bdquoOpowieściach chasydoacutewrdquo przywołuje taką historię z domuchasydzkiego Jakuba Icchaka z Przysuchy bdquoPewnego razu Jehudi polecił swojemuuczniowi rabbiemu Bunamowi aby udał się w drogę Bunam o nic nie pytając z kil-koma chasydami ruszył traktem do miasta Około południa dotarli do jakiejś wsi iwstąpili do szynkarza ktoacutery ciesząc się z pobożnych gości zaprosił ich na posiłekRabbi Bunam usadowił się w izbie inni zaś wchodzili i wychodzili wszelkimi sposobamichcąc wybadać czy mięso ktoacutere miano im podać jest aby ze zwierzęcia nie wybrako-wanego czy rzeźnik był odpowiedni i czy solenie odbyło się jak należy Nagle jakiś ob-darty człowiek ktoacutery siedział za piecem i trzymał jeszcze w ręku kij wędrowny zacząłmoacutewić raquoTyle z tym robicie ceregieli czy to co ma wejść do waszych ust jest dośćczyste ale o czystość tego co wychodzi z waszych ust mniej się troszczycielaquoRabbi Bunam chciał odpowiedzieć Ale wędrowiec jak to ma Eliasz w zwyczaju jużznikł Rabbi pojął w jakim celu jego nauczyciel wysłał go w drogęrdquo Oby i nam się to przydarzyło aby nieznany gość czasami tak nas zaskoczył byśmyzrozumieli że mowa jest srebrem a milczenie złotem I jeszcze jedno Warto tu za-uważyć że chasydzką opowieść Bubera komentują ewangeliczne słowa bdquoNie to cowchodzi do ust czyni człowieka nieczystym ale to co z ust wychodzi czyni go nie-czystymrdquo Tradycja judeochrześcijańska często bardziej się uzupełnia i dopełnia niżna pierwszy rzut oka by się nam wydawało

G G G

Zakończyłbym te kilka słoacutew o nienawiści ukrytej w słowach i o przekraczaniu i bu-rzeniu muroacutew ktoacutere sami sobie budujemy odgradzając się jedni od drugich słowamiJana Pawła II słowami ktoacutere są mi bardzo bliskie Były mottem wielu spotkań idebat ktoacutere animowałem a ich aktualność jest stale prawdziwa bdquoCzyż nie możnapowiedzieć że po upadku jednego muru tego widzialnego jeszcze bardziej odsłoniłsię inny mur ktoacutery dzieli nasz kontynent - mur ktoacutery przebiega przez ludzkie sercaJest on zbudowany z lęku i agresji z braku zrozumienia dla ludzi o innym pocho-dzeniu kolorze skoacutery przekonaniach religijnych z egoizmu politycznego i gospo-darczego oraz z osłabienia wrażliwości na wartość życia ludzkiego i godność każdegoczłowieka Nawet niewątpliwe osiągnięcia ostatniego okresu na polu gospodarczympolitycznym i społecznym nie przesłaniają istnienia tego muru Jego cień kładzie sięna całej Europierdquo Obyśmy potrafili te mury przekraczać

Tomasz Dostatni OP

Tomasz Dostatni OP - dominikaninpublicystaduszpasterzinteligencjirekolekcjonista W latach 1995-2000 pełniłfunkcję dyrektoraWydawnictwa W drodze w Poznaniu Jest autoremkilkudziesięciuprogramoacutewtelewizyjnych z cyklu bdquoRozmowy w drodzerdquoPublikuje w prasieświeckiej i katolickiej autor wielupublikacjiksiążkowych


Wrocław skrzyżowanie ulic Podwale oraz MuzealnejPiktogram znajduje się na murze Sądu RejonowegoW tym samym czasie ulicę dalej odbywała sięmanifestacja środowisk narodowo-radykalnych w obronie swoich członkoacutew ktoacuterzy zakłoacutecili wykładprof Baumana okrzykami bdquoPrecz z komunąrdquo i bdquoRaz sierpem raz młotem czerwoną hołotęrdquo D

ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k


To te zdania tych kilka słoacutew za dużo spowodowały że weFrancji zakazano występoacutew Dieudonneacute Patrick Cohen jestdziennikarzem radiowym Dieudonneacute Mrsquobala Mrsquobala wini gopotroacutejnie za jego pochodzenie za pieczołowitość z jaką wy-konuje swoacutej zawoacuted i za renomę ktoacuterą się cieszy Wszystko

to czego Dieudonneacute od dawna nie znosi i o czym od bardzo dawna głośnomoacutewi

DojrzewanieDieudonneacute były komik zaczął dryfować w kierunku antysemityzmu jakieśdwanaście lat temu Przedtem miał raczej lewicowe poglądy piętnował ra-sizm i wykluczenie wypowiadał się w obronie osoacuteb bez prawa pobytu i po-stulował aby przyznać prawa wyborcze imigrantom Występował przy roacuteżnych okazjach u boku SOS Rasizm i w 2000 rokuotrzymał od ONZ honorowy tytuł Człowieka Dobrej Woli za walkę przeciwrasizmowiTymczasem jego były partner sceniczny Elie Semoun nazywago bdquosprzedawcą samochodoacutew totalnie owładniętym przez pieniądzerdquo Tenduet mały Żyd i wielki czarny dobrze sprawdzał się w określonej konwencjiSam na scenie bez partnera Dieudonneacute koncentruje się na kreowaniuswojej tożsamości Metysa i zgłasza swoją kandydaturę w wyborach prezy-denckich w 2002 roku Odtąd jego wystąpienia będą kręciły się wokoacutełkwestii niewolnictwa bdquonajwiększej tragedii w historii ludzkościrdquo i roacuteżnychmiar jakie przykłada się do starań o odszkodowania dla potomkoacutew ofiarhistorycznych zbrodni Po tym jak nie udaje mu się spełnić wymogoacutew formalnych i zebrać nie-

zbędnej liczby podpisoacutew dla swojej kandydatury przez co odpada z prezy-denckiego wyścigu zbliża się do COFFAD (Stowarzyszenia Coacuter i SynoacutewDeportowanych Afrykańczykoacutew) a także do radykałoacutew z Nation of IslamPoroacutewnuje wyzysk czarnych do shoah W tym samym czasie KinematografiaNarodowa odmawia dotacji na realizację jego filmu bdquoCode noirrdquo Dieudonneacuteradykalizuje swe poglądy i wypowiedzi Odpowiada bdquoZawsze istniało bardzomocne lobby ktoacutere ma monopol na cierpienie ludzkości () lobby żydow-skie ktoacutere nienawidzi czarnych i uzurpuje sobie monopol na cierpienie boma w tym interesrdquo Kiedy jego lista EuroPalestina przegrywa w wyboracheuropejskich w 2004 roku Dieudonneacute zakłada stronę internetową o tematyceantysemickiej popiera roszczenia społeczności arabskiej natrząsa się z Ży-

G bdquoWiesz nie jestem pewien czy jak wiatrzawieje to Patrick Cohen będzie miał czas sięspakować G Kiedy go słyszę żałuję że nie ma jużkomoacuter gazowych Szkodardquo

Sophie Bloch

Dieudonneacute nienawistnik


Sophie Bloch - francuska dziennikarkapracowała dla La Deacutepegraveche du Midi oraz była redaktornaczelna Paris-Normandie

Dieudonne Mbala Mbalapodczas premiery swojegofilmu pt bdquoantysemita w teatrze Main dor w Paryżu15 stycznia 2012Fot Patrick KovarikaFPeast news

Sho ananasSho sho shoananasTy się czepiaszshoaJa się czepiamananasaDrogi ananasieNidy cię niezapomnę Tyle wycierpiałeśI za to co musiałeśznosić Domagamy sięodszkodowaniaktoacutere ci się należySłonecznego kraju i milionoacutewdolaroacutew Za milionyananasoacutewwyciśniętych w sokachZa milionyananasoacutewpozbawionychswoich bliskich Śpiewajmy na zawszeShoa sho ananas

Słowa bdquoShoananasrdquo piosenkiktoacuterej klip po decyzji sądu zostałusunięty z internetu


doacutew w czasie swoich wystąpień na scenie aż wreszcie w 2006 roku wpadaw ramiona Jean-Marie le Pena lidera nacjonalistoacutew francuskich Pikanteriicałej sytuacji dodają jeszcze trzy rzeczy pomoc finansowa ktoacuterą otrzymujeod prezydenta Iranu Ahmadineżada gdy wystawia swoją listę antysyjonis-tyczną w wyborach europejskich w 2009 roku zaproszenie do wspoacutelnychwystępoacutew Roberta Faurissona negacjonisty wsparcie jakie deklaruje dlareżimu Baszszara al-Asada w czasie wojny w Syrii

PobłażanieCo przez te wszystkie lata robi z tym francuski wymiar sprawiedliwościWiele i nic zarazem bdquoTo jest właściwe dla antysemityzmu wywołać uczuciepodejrzliwości wobec instytucji władzyrdquo - pisze Michel Prazan w bdquoLe MonderdquobdquoCechą szczegoacutelną antysemityzmu agrave la franccedilaise jest głoszenie go w toniehumorystycznym poprzez żarty szydzenie drwiny parodię Inną cechącharakterystyczną jest zawsze znalezienie sposobu na obejście zakazoacutewprawnych - a to poprzez negacjonizm a to po wprowadzeniu prawa Gayssotaw 1990 roku przez zamianę - przynajmniej w warstwie werbalnej - niena-wiści wobec Żydoacutew na nienawiść wobec syjonistoacutewrdquo Sześć wyrokoacutew ska-zujących za przejawy antysemityzmu pięć innych za zniesławienie i kary wwysokości 65 000 euro - taki jest efekt działań wymiaru sprawiedliwościByły jeszcze zakazy wystawiania spektakli lub przerywanie ich w SzwajcariiBelgii i Kanadzie Problem w tym że żadna kara grzywny nie została zapła-cona podobnie jak 887 000 euro ktoacutere Dieudonneacute jest winny urzędowiskarbowemu (podaje się za niewypłacalnego) Za to Dieudonneacute wygrywaproces ktoacutery wytoczył władzom miejskim zakazującym wystawiania jegospektakli

Gdy okazało się że 400 000 euro zostało wyprowadzone na konta w Kamerunie pojawiłosię podejrzenie że Dieudonneacute prał brudne pieniądze że 650 000 euro ukryłw swej posiadłości i że jego fani płacąc nielegalne składki znacznie przy-czynili się do powiększenia się jego majątku Tego było za wiele Sprawązajął się sam minister spraw wewnętrznych Manuel Valls ktoacutery nakazałzbadać czy sądy w sprawie Dieudonneacute nie były zbyt łaskawe 9 stycznia2014 roku na 90 minut przed rozpoczęciem występu spektakl Dieudonneacutezostał odwołany Rozpętała się burza medialna na jeden z ulubionych przezFrancuzoacutew tematoacutew czyli wolność słowa i prawo do swobodnej wypowiedziZ jednej strony są ludzie ktoacuterzy jak Manuel Valls twierdzą że należałobyukroacutecić maszynę nienawiści ktoacuterą rozkręca Dieudonneacute i skończyć z bez-karnością i nadmierną tolerancją Ci popierają profesora uniwersytetu De-nysa de Beacutechillon ktoacutery uważa że wyrok nakazujący odwołanie spektakluze względu na bdquotreści naruszające godność osoby ludzkiejrdquo był słuszny Na łamach bdquoLe Monderdquo Denys de Beacutechillon dodaje bdquoJako społeczeństwomamy wiele do stracenia za każdym razem gdy ludzie myślą i mają kutemu dobre powody że wystarczy być wystarczająco sprytnym i przebiegłymżeby prześlizgnąć się przez raquooczka siecilaquoMa to niezwykle poważne konsekwencje jeśli chodzi o kwestie roacutewnościwobec prawa i katastroficzne skutki dla demokracji () Od zakończenia IIwojny światowej budowaliśmy naszą tożsamość społeczną na niechęci wobecokrucieństwa nazizmu Walka z przejawami antysemityzmu stała się pod-

bdquoJa w kwestii prezydentoacutew zatrzymałem się na Peacutetainie lubię gowąsik czapeczka był zabawny Trochę rasista ale dużo mniej niżFranccedilois Hollande najgorszy ze wszystkichrdquo

bdquoHitler nie był specjalnym rasistąrdquo

bdquoAntysemita Nie twierdzę że nim nigdy nie będę Daję sobietrochę czasu do zastanowienia Nie muszę wybierać międzyŻydami a nazistami jestem w tej kwestii neutralny Co sięwydarzyło zanim się urodziłem Kto kogo okradł Mam swojąmałą teorięrdquo

bdquoHolocaust będzie nas drogo kosztował ciągle go spłacamy ElieWiesel następny Nobel zmajstrował nam niezły rachunek i niema tremy Mogę zobaczyć panie Wiesel gdzie jest tenantysemityzm żeby sprawdzić pana obliczenia Co to jest zaszampan Nie zapłacęrdquo

bdquoMłodzi Niemcy nie mogą już płacić za pepe i meme 25 ichzarobkoacutew idzie na shoahrdquo

bdquoGuillaume jesteś neonazistą Dobry wieczoacuter Guillaume co toza projekt nazi dla młodego ktoacutery chce się w to wciągnąćZbiorowe samoboacutejstwo w bunkrze Produkcja mydełek ześmietanki francuskiego show-biznesurdquo

bdquoJedyną nienawiścią jaką dostrzegam dzisiaj jest nienawiśćŻydoacutew wobec reszty światardquo

bdquoRodzina Rothschildoacutew nie będzie chyba dawała lekcjimoralności Trzeciej Rzeszy kiedy sama się wzbogaciła nawyzyskiwaniu czarnychrdquo

bdquoKippa city kraj ktoacutery ukradli Palestyńczykomrdquo

Fragmenty zakazanego spektaklu


waliną naszej wspoacutelnoty społecznejrdquo Z drugiej strony pojawiają się ciktoacuterych niepokoi kwestia naruszenia wolności słowa i wypowiedzi Należydo nich socjalista Jack Lang były minister kultury i edukacji bdquoRada Państwa(Le Conseil drsquoEtat) położyła na szali wolność słowa i poszanowanie godnościosoby ludzkiej co może prowadzić do tego że odtąd prawo moralne będzieprzeważało nad prawem publicznympaństwowym (hellip) Od 1930 roku niezakazano występoacutew z innych powodoacutew niż zakłoacutecenie porządku publicz-nego Mamy więc do czynienia z olbrzymim krokiem wstecz ktoacutery groziwprowadzeniem prewencji cenzury moralnej wobec prawa do swobodnejwypowiedzi Puszka Pandory dla nadużyć została otwartardquo

WybiegDieudonneacute tymczasem świetnie radzi sobie w internecie Milcząca większośćobserwatoroacutew tej afery obawia się że dużo łatwiej jest zakazać występu niżnp odwroacutecić krzywą bezrobocia

Sophie BlochZ francuskiego przełożyła Małgorzata Welman

W 2005 roku w swoim skeczuDieudonneacute po raz pierwszywykonuje charakterystycznygest jedno ramię kieruje w doacuteł drugą rękę opiera naramieniu ręki skierowanej w doacuteł Ten gestprzypominającypozdrowienie nazistoacutew odtej pory nosi nazwę quenelleW 2009 roku używa quenellena plakatach wyborczychswojej listyantysyjonistycznej potemprzyznaje coroczne nagrody- Złotą Quenelle dlanajbardziej zagorzałychzwolennikoacutew zwłaszczatych ktoacuterzy pozują do zdjęćw miejscach pamięci ŻydoacutewKomentarz autora bdquoBardzomnie cieszy to że swoją małąquenelle włożyłem kij w mrowisko syjonizmurdquo Gest został jednak szybkoskomercjalizowany i stał sięswego rodzaju znakiemrozpoznawczym Quenellemoże przynieść wiele zyskoacutewi nie kosztować więcej niżzakaz pobytu w WielkiejBrytanii i zawieszenieudziału w pięciu meczach dla piłkarza reprezentantaFrancji nicolasa anelki ktoacuterypokazał ten gest w czasiemeczu Jak orzekła komisjaodpowiedzialna za sankcjedla piłkarza bdquofrancuskinapastnik nie powtoacuterzyłwięcej obraźliwego gestuquenellerdquo Quenelle miał byćwyrazem wsparcia isolidarności anelki dlaDieudonneacute - przyjacielaktoacutery się znalazł w opałach


Z jakimi innymi słowami kojarzy ci się słowo bdquonienawiśćrdquo

G przemoc złość agresja nietolerancjaekstremizm wulgarność płacz psychozasamotność bezradnośćAngelika 25 lat studentka orientalistyki Polska

G La falta de empatiacutea la mentira el derroche la injusticia juzgar la pobreza la enfermedad el miedo la ignorancia la quejaMaria 25 lat studentka architekturyHiszpania pochodzi z Iranu

G अनख(anakh) आवश(aweś) उततजना(uttedźna) उबाल(ubal) परकोप(prakop)रठ(ruth) गरमी(garmi)करोध(krodh) तश(tejś)ताप(tap) रोष(rosz) षडिवकार सची(szadwikar sući)ग़ज़ब(gazab) रौदर(roudr)अपरसननता(aprasannta)आग(ag)करोधोनमाद(krodhonmad)खीज(khidź) गससा(gussa)बजारी(bedźari)वयाकरोश(wjakroś) सथायी भाव सची(sthai bhaw sući)अमरष(amarsz) असया(asuya) आकरोश(akroś)Saket 26 lat absolwent turystyki Indie

G Krieg UnverstaumlndnisStreit EgoismusUnversoumlhnlichkeitTerror Intoleranz StolzVerachtung VorurteilDominik 24 lata student informatykiNiemcy

Protest widzoacutew po odwołaniu spektaklu DieudonneMbala Mbala w teatrze Zenith w Saint-Herblain w zachodniej FrancjiFot Jean-Sebastien evrardaFPeast news


Wrocław wieżowce przy ul Powstańcoacutew śląskichnieznani sprawcy namalowali swastyki i czaszkiwidoczne z ulicy i okolicznych budynkoacutew bdquocały ten chuligański trud wkładamy w naszukochany klub - śląskrdquo - to napis na szczycie jednegoz wieżowcoacutew naprzeciw Sky TowerPo

wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz


Wokreśleniach bdquopasożytnicze ścierwardquo bdquowyznawcy pe-dofilardquo czy bdquoleniuchy kaukaskierdquo nie ma nic znieważa-jącego ndash orzekł kilka miesięcy temu sąd Nie podzieliłwięc zdania prokuratury i organizacji pozarządowychdla ktoacuterych wpisy na forach internetowych dotyczące

Czeczenoacutew umieszczane regularnie przez pewnego funkcjonariusza StrażyGranicznej to sianie nienawiści w czystej formie Sędzia w uzasadnieniuwyroku tłumaczyła że nie ma powodu do karania sprawcy bo przecieżokreślenie bdquościerwordquo pojawiało się już wcześniej w literaturze i w debaciepublicznej ndash w swej analizie powołany do sprawy biegły zacytował międzyinnymi przemoacutewienie Władysława Gomułki i fragment prozy z gatunkufantasy bdquoOskarżony moacutegł nie wiedzieć że wypowiadane przez niego opiniemają charakter zniewag skoro nawet sąd by to rozstrzygnąć musiał sięposiłkować opinią biegłegordquo ndash uzasadniała sędzia białostockiego sądu

W mowie i w językuTak zwana mowa nienawiści to w ogoacutele ndash jeśli wierzyć rządowym statysty-kom ndash dość rzadkie zjawisko Jak głosi najnowsze sprawozdanie ProkuraturyGeneralnej bdquona 343 postępowania prowadzone w I poacutełroczu 2013 r aż 73 znich dotyczyły przestępstw popełnianych z wykorzystaniem Interneturdquo In-nymi słowy kilkanaście milionoacutew użytkownikoacutew polskiego Internetu bdquoaż73rdquo razy propagowało faszystowski lub inny totalitarny ustroacutej państwa lub

nawoływało do nienawiści na tle roacuteżnic narodowościowych etnicznychrasowych wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość Dla po-roacutewnania autorzy bdquoRaportu mniejszościrdquo przygotowanego przez CollegiumCivitas i fundację Wiedza Lokalna naliczyli takich postoacutew w ciągu jednegoroku ponad 100 tysięcy tylko na trzech głoacutewnych portalach Obliczyli teżże posty zawierające bezpośrednie nawoływania do działania przeciwkorozmaitym mniejszościom stanowią ok 2 procent wszystkich wpisoacutew Badacze sugerują jednak by w dyskusji o brutalizacji języka Internetu byćostrożnym z prostą kalką angielskiego hate speech Określenie bdquomowa nie-nawiścirdquo bowiem ma silną konotację prawną a już sama bdquonienawiśćrdquo mieściw sobie spory ładunek emocjonalny Z kolei słowa takie jak bdquohejtowaćhejter hejtowanierdquo stały się za bardzo potoczne i używane są w zbyt wieluroacuteżnych kontekstach by mogły być uznane za precyzyjne określenie zjawiskaNa gruncie polskim najlepiej chyba sprawdzi się więc bardziej pojemny -niż bdquomowa nienawiścirdquo - bdquojęzyk wrogościrdquo Zaliczane są do niego bdquowszelkieopinie o charakterze uprzedzeń czyli zdradzające negatywne nastawienieemocjonalne względem danej grupy bądź osoby postrzeganej przez pryzmatprzynależności do danej grupy mniejszościowejrdquo a więc na przykład takiestwierdzenia jak bdquoA żydki są wyrachowane od zawszerdquo (większość cytatoacutewz foroacutew najpopularniejszych portali Onetpl WPpl i Gazetapl z przełomulutego i marca 2014 r) W takim rozroacuteżnieniu mowa nienawiści oproacuteczskrajnie negatywnych emocji zawiera także wezwanie do działania np po-bicia odebrania praw wyrzucenia z krajuwspoacutelnoty (bdquoJa tam bym ich za-gazował wszystkich i po problemierdquo)

Bardzo bardziej najbardziejJak duże jest to zjawisko Z analizy przeprowadzonej na potrzeby bdquoRaportumniejszościrdquo wynika między innymi że blisko co trzeci post na forum za-wiera fragmenty zidentyfikowane jako język wrogości - najwięcej dotyczyłomniejszości narodowych i seksualnych Mowa nienawiści czyli jawne wez-wanie do działania przeciwko danej grupie to ok 2 procent wypowiedzi adotyczy ona najczęściej muzułmanoacutew (64 proc) i Żydoacutew (32 proc) Cociekawe gdy badano natężenie negatywnych emocji Żydzi zostali przezinternautoacutew potraktowani stosunkowo najłagodniej (16 w 4-stopniowejskali natężenia negatywnych emocji) niewiele gorzej było z muzułmanamiZ badania wynika natomiast że Polacy wyrażający swe emocje w komen-tarzach na internetowych forach zdecydowanie najgorszego zdania są oRomach (27 w 4-stopniowej skali) urągają także lesbijkom (23) i gejom(21)

Otwarcie i skrycieSposoboacutew pewnie jest mnoacutestwo ale w przypadku mniejszości najczęstszejest granie na stereotypach zaroacutewno w sposoacuteb bezpośredni (bdquoistnieje zasadaże nawet Cygan nie kradnie w swoim środowisku Debilizm raquomafiosoacutewlaquoprzekracza logikę a stare powiedzenie przy chytrości Polaka traci sensrdquobdquoGeje nie mają pojęcia o rodzinie o dzieciach o odpowiedzialności i o czę-stych wyrzeczeniach dla rodziny więc niech siedzą cicho i niech nie twierdząże jest im ciężko bo ich życie polega na orgiach i kończy się na rozporkurdquo)jak i bardziej zawoalowany (w portalu NaTematpl bdquoNiech Pani sama przedsobą odpowie na pytanie czy zaprosiłaby Pani cygańską rodzinę do siebie

G Według Prokuratury Generalnej w polskimInternecie nawoływanie do nienawiści występuje roczniebdquoaż 73 razyrdquo G Badacze i organizacje pozarządowenaliczyli takich postoacutew w ciągu jednego roku ponad 100 tysięcy G Tylko w trzech głoacutewnych portalach

Milena Rachid Chehab

Powiedz jak mnienienawidzisz



ksualizmu znalazł wpis bdquofanardquo Pisał on bdquoTy cioto Lecha Wałęsę chceszkrytykować padalcu jeden za jego właściwe poglądy Kim ty ścierwo jesteśco Wszystkie pedały powinny znać swoje miejsce Gdybym miał takąmożliwość wymordowałbym wszystkich pedałoacutew jak uczynili to w obozachw Oświęcimiu i Brzezince a także Dachau Nie odzywaj się męska dziwkoa najlepiej spadaj męska ko z wizji Dla mnie jesteś kompletnym zeremrdquo(na uwagę zwraca wykropkowanie słowa na bdquokrdquo) Prawdopodobnie jednaknie włączyła mu się w tej chwili szczegoacutelna wrażliwość na słowo ale prze-straszył się automatycznej ochrony blokujących publikację przekleństwKażdy kto kliknął w profil tej osoby moacutegł zobaczyć jak się nazywa skądpochodzi jakich ma znajomych czy gdzie spędziła wakacje Wojewoacutedzkijednak choć upublicznił wpis ukrył dane autora bojąc się prawdopodobnieoskarżeń o zniesławienie Takich wątpliwości nie ma już natomiast dzien-nikarz TVN24 Jarosław Kuźniar wyjątkowo niepopularny w internetowymświatku On z kolei postanowił walczyć z pokaźnym wianuszkiem osobistychhejteroacutew stawiając na odzieranie ich z anonimowości bdquoSkoro sądy majątakie sprawy gdzieś uroczyście zaczynam na FB cykl bdquoZimieniaiZnazwiskardquondash ogłosił po czym przytoczył treść otrzymanego mejla wyjątkowo obraźli-wego wraz z nazwiskiem nadawcy i namiarami na niego W rozmowie zjednym z portali tłumaczył że w ten sposoacuteb liczy że choć część atakującychgo internautoacutew da mu spokoacutej ndash Trzeba wreszcie narzędzi żeby kastrowaćich worki z jadem ndash uzasadniał Kuźniar

Ironicznie i politycznieDuże portale internetowe zatrudniają do odsiewania moderatoroacutew ale popierwsze - wcale im tak bardzo nie zależy na jakości dyskusji bo najważ-niejszy jest ruch na stronie czyli kliknięcia nieważne w co i po co (podobnoczęść dyskusji na forach generowana jest przez sam portal na przykład zapomocą botoacutew umieszczających komentarze automatycznie bdquobyle się działordquoalbo dzięki niesłabnącej kreatywności pracownikoacutew agencji reklamowych)A po drugie - nie do końca sobie radzą z problemem Bo o ile wulgaryzmy można zablokować odgoacuternie (choć pomysłowość nie-ktoacuterych przy zapisywaniu brzydkich słoacutew na przykład w transkrypcji an-gielski jest niesłabnąca) a posty ktoacutere najbardziej rażą innych internautoacutew(na tyle że masowo zgłaszają to moderatorowi) można dość szybko przej-rzeć kłopot jest z językiem wrogości ktoacutery jest przekazywany nie wprostczęsto w postaci presupozycji czy ironii Przykład Dyskusja pod tekstembdquo72 Rocznica pierwszej deportacji Żydoacutew na zagładę do Auschwitzrdquo O ilełatwo wskazać bezpośrednie przejawy mowy nienawiści w takich wypo-wiedziach jak bdquoA nie można by tak deportować teraz wszystkich pozosta-łych Byłoby mniej nieroboacutew i złodziei oraz żyjących na koszt podatnikapolskiegordquo albo bdquoCzyli powinniśmy uczcić tę rocznicę Jakie są propozycjena ten wieczoacuter Jakiś festyn Jakieś fajerwerkirdquo o tyle można zrozumiećże moderatorowi mogła zadrżeć ręka przy komentarzu bdquoJa przepraszam ispytam nieśmiało Czy my Polacy Słowianie mamy świętować czy też raquoob-chodzićlaquo tę rocznicęrdquo Choć prawdopodobnie ręka moderatora w ogoacutele nie drżała skoro wszystkiewyżej wymienione wypowiedzi zostawił bez mrugnięcia okiem Podobniezresztą jak toczącą się niemal roacutewnocześnie dyskusję pod tekstem bdquoKarolSzymański nie wystartuje w eurowyborachrdquo gdzie dyskutanci lustrowali

do domu i nie bała się że po ich wyjściu stan majątkowy nie będzie się zga-dzał )rdquo Często nawet jeśli wypowiedzi internautoacutew zawierają przejawy zdecydo-wanej niechęci względem mniejszości ich autorzy na wstępie zaznaczająże nie są bdquoantyrdquo co w ich przekonaniu uprawnia ich do wygłaszania sądoacutewktoacuterych sami nie zakwalifikowaliby pewnie do przejawoacutew języka wrogości - bdquoŻydki Jak ktoś moacutewi o żydkach to od razu antysemita porąbało się wgłowach żydom i tyle () Ktoś źle spojrzy ktoś powie określeniem raquoty ży-dzielaquo to od razu jest antysemitą Jakaś paranojardquo - bdquoNie jestem rasistą ale raquoRomosceptykiemlaquo taki sobie termin wymyśliłemJestem raquoRomosceptykiemlaquo zawsze jak patrzę na twarze Romoacutew ktoacuterzy za-biliby mnie wzrokiem gdyby moglirdquo Bywa też że takie osoby przyznają się do rasizmu ale usprawiedliwiają gobdquoJeśli ktoś moacutewi prawdę otwarcie od razu jest atakowany przez świętojebliwemedia nazywany rasistą Okay jestem rasistką Nie podążam za modą Alerasizm ten jest podkreślam w pełni zasłużony Powiem tak wolałabymmieć w swoim sąsiedztwie tysiąc żydoacutew niż dziesięciu Cyganoacutewrdquo

Z pogardąWarto tu zaznaczyć że spora część badaczy nie zalicza do języka wrogościnegatywnych sądoacutew pod czyimś adresem - nawet tych mocno nacechowa-nych negatywnie - jeśli mowa jest o konkretnym przypadku ilub gdy danejosoby nie postrzega się przez pryzmat jej przynależności do grupy do ktoacuterejsię zalicza nie z własnego wyboru Innymi słowy wolność słowa pozwalanam moacutewić że bdquoX to złodziejrdquo (bez dowodoacutew może się jednak nie obyć)natomiast sylogizm bdquoX jest Cyganem a każdy Cygan to złodziejrdquo jest zde-cydowanie nieuprawniony Ale zdarza się i to często że pogardliwe określenia takie jak bdquożydekrdquo (albopo prostu bdquożydrdquo jak w zwrocie bdquoty żydzierdquo) bdquopedałrdquo bdquociotardquo czy bdquoarabusrdquo sąprzez internautoacutew używane jako epitety zaroacutewno pod adresem wspoacutełdys-kutantoacutew jak i bohateroacutew komentowanego artykułu a często także bezbezpośredniego związku z tematem dyskusji (bdquożydek Radekrdquo to jedno z po-pularniejszych wśroacuted hejtujących forumowiczoacutew określenie szefa MSZ Ra-dosława Sikorskiego) W celu zdyskredytowania danej osoby często używasię mniej lub bardziej wybrednych aluzji dotyczących pochodzenia - nie-ważne czy rzeczywistego (bdquoStuhrowi to już mycka chyba na maksa uciskaczereprdquo) - lub sugestii dotyczących bdquoprawdziwegordquo nazwiska danej osoby(bdquoMosiek FeingoldMaciej Stuhrto syn Icka Feingolda pseudo Stuhrrdquo)Częste jest roacutewnież niewybredne sugerowanie ukrywania przed opinią pub-liczną orientacji homoseksualnej danej osoby zwykle celebryty lub polityka(bdquoGesty pojednawcze prezia-geja są mocno dwuznaczne Wiadomo też żenie wolno się odwracać od prezia plecamirdquo)

Z imienia i z nazwiskaChoć anonimowość sprzyja wulgarności i epatowaniu językiem wrogościpodobne treści znaleźć można roacutewnież w portalach społecznościowychgdzie z zasady wymagane jest przedstawianie się z imienia i nazwiska (choćw rzeczywistości działa to roacuteżnie wielu użytkownikoacutew tworzy fałszywekonta) Jakiś czas temu jeden z takich wpisoacutew nagłośnił Kuba Wojewoacutedzkiktoacutery pod swoim postem o wypowiedzi Lecha Wałęsy dotyczącej homose-

Milena Rachid Chehab- skończyłaMiędzywydziałoweindywidualne StudiaHumanistyczne na UniwersytecieWarszawskim i PolskąSzkołę Reportażu obecnie pisze dla Magazynuświątecznego bdquoGazety WyborczejrdquobdquoDużego Formaturdquobdquocoatchingurdquo oraz bdquoWprostrdquo


Komoruskim Komorusek (a bywa także na przykład bdquomatołem ortogra-ficznymrdquo) a Polska to Tuskmenistkan Ubekistan bdquojedno wielkie moralneszambordquo ktoacuterym rządzą bdquozeszmaceni POjebańcyrdquo (notabene częsta zabawaw rozmaitych słowach skroacutetami nazw partii zwłaszcza PO) bdquozaprzańcyrdquobdquonazikomunardquo i bdquozdrajcyrdquo Ale tak brutalne oskarżenia mogą się pojawićpod adresem każdego ndash w dyskusji o transmitowanej w telewizji impreziesportowej bdquościerwemrdquo została prezydent Warszawy (bdquoCo widzę Przedwszystkimi sportowcami na samym przodzie stoi bufetowa To ścierwowepchnie się wszędzierdquo) bdquozdrajczyniąrdquo - słynna tenisistka (bdquoCo tam robi tazdrajczyni Radwańskardquo) politycy - bdquogrupą przestępczą na Wiejskiej i wBelwederzerdquo a Grzegorz Lato - członkiem mafii (bdquoGrzesiu Lato jest zewschodniego podwoacuterka mafijnego więc w CIA by się chyba nie nadał Tamrządzą od czasoacutew Zimnej Wojny postnaziścirdquo) Używający takich określeńnajczęściej nie ponoszą żadnych tego konsekwencji

Po tysiąckroćBrutalizacja języka Internetu to po trosze i przyczyna i skutek tabloidyzacjiżycia publicznego w ogoacutele Jeszcze kilkanaście lat temu określenia najgrub-szego kalibru zarezerwowane były co najwyżej dla tabloidoacutew ktoacutere lubowałysię w takich terminach jak bdquozwyrodnialecrdquo czy bdquozdrajcardquo Z czasem jednaktakiego języka coraz częściej zaczęli używać politycy goszczący w wieczor-nych wiadomościach i programach publicystycznych Dziś już rzadko ktoacute-rego widza dziwi gdy parlamentarzyści używają nieparlamentarnego językaalbo gdy nazywają swoich przeciwnikoacutew mianem zdrajcoacutew zaprzańcoacutewczy faszystoacutew Ale nawet jeśli takie określenia nie są traktowane przez interlokutoroacutew dokońca serio raczej jako element politycznej gry lub poetyki gorącej dyskusjina internetowym forum niebezpiecznie aktualne staje się stwierdzenie żekłamstwo powtoacuterzone tysiąc razy w końcu staje się prawdą Co jednak zro-bimy gdy już wszyscy powyzywamy się od najgorszych przejdziemy nadtakimi określeniami do porządku dziennego a potem nagle znowu pojawisię potrzeba by nazwać kogoś dosadniej I jak bardzo będzie to musiałobyć jednoznaczne by sferę języka wrogości zaczęło ogarniać polskie prawoTego jeszcze niestety chyba nikt nie wie


wzajemnie nie tylko swe poglądy polityczne ale i pochodzenie i roacutewnieżnie przebierali w słowach bdquoRadoskur22PL Wiesz gdzie zostałeś poczęty pisi pajacu Jak nie to ja cipowiem W pociągu relacji Tarnoacutew-Bukareszt w drugiej klasie z bandąowłosionych spoconych cyganoacutew ) [Proszę zwroacutecić uwagę na całą gamępowodoacutew do obrażenia interlokutora poglądy polityczne pochodzenie et-niczne pochodzenie bdquoz nieprawego łożardquo a także sugestia niezamożnościpoprzez podkreślenie że jego matka w chwili poczęcia podroacuteżowała drugąklasą] Taaa bdquoA ciebie zrobił chyba diabeł na dzikiej świni na zakręcie pod wiatr zgoacuterkirdquo [No coacuteż autorowi nie sposoacuteb odmoacutewić wyobraźni] Olek bdquoZobacz siebie w lustrze Zobaczysz imbecyla Hahahardquo

Kumaty gość bdquoTy w swoim widzisz tylko padlinę z pryszczyrdquo

Dalej jest jeszcze gorzej Pewnie dlatego że dyskusja toczy się pod tekstempolitycznym a to tematyka wokoacuteł ktoacuterej retoryka hejtu jest najbardziejrozwinięta Co ciekawe pretekstu nie muszą dostarczać newsy ze światapolityki ndash hejterom potrafi się skojarzyć z PO PiS-em Smoleńskiem czasamiPRL-u trudną sytuacją ekonomiczną w kraju itd absolutnie wszystkoNawet temat tak odległy jak news o odkryciu 15-latka ze Strasburga ktoacuterypodważył teorię Newtona dotyczącą ruchu galaktyk karłowatych - bdquoJakby Macierewicz miał więcej czasu myślę żeby obaliłby wszystko cosię da i wcisnął swoją teorię ale na razie jest zajętyrdquo - bdquoW kraju coraz większa bieda a oni nam bzdety o karłowatych androme-dach wciskają - czyżby temat zastępczyrdquo - bdquoCzyli świat nie jest dziełem przypadku chaosu albo wielkiego wybuchujak chcą ateiści Tyle pieniędzy zmarnowano na udowadnianie głupawejteoriirdquo - bdquoPan przeszanowny tUSK powinien dać mu polskie obywatelstwo możepodważyłby teorię chaosu jaka panuje w Sejmierdquo - bdquoSpraw Stwoacuterco aby Platforma znalazła się w kosmosie i nie gnębiła na-rodu polskiegordquo - bdquoTo jeszcze niech małolat zreformuje polską służbę zdrowia kolej i naprawiprogram budowy autostrad jak taki mądryhelliprdquo Często hejterzy okazują wrogość politykom oraz niektoacuterym celebrytomnieprawidłowo zapisując ich nazwiska ndash dość nagminne jest na przykładpisanie nazwisk małą literą (bdquowojewucki nie zasługuje by go pisać prawid-łowordquo) Zdarzają się też roacuteżnego rodzaju kalambury takie jak bdquoA gdzie jestzielona wyspa z cudami pana T eraz U słyszysz S ame K łamstwardquo Politycyktoacuterych przywołuje się najczęściej w internetowych rozmowach prawienigdy nie występują z pełnego imienia i nazwiska Lekceważenie i brak sza-cunku okazuje się im zwykle używając zdrobniałych imion Bronek DonekAntek Hanka ale ci ważniejsi mają zazwyczaj swoje pseudonimy ndash dośćczęsto zmieniane ale zwykle zrozumiałe nawet dla osoacuteb nieżyjących na codzień światem polityki Jest więc Ryży Bufetowa Maciarenka Podobnie jak w całej dyskusji okołopolitycznej gdzie temperatura częstoosiąga poziom wrzenia także w tym wypadku bdquowpisanerdquo konotacje nega-tywne są zwykle dużego kalibru Tusk to często TuSSk lub TyfuSSk (doo-kreślany roacutewnież jako np bdquoryży fircykrdquo bdquożałosny oszustrdquo) Komorowski jest


Wrocław ul Kościuszki Sklep kibicoacutew śląskaWrocław prowadzony przez Romana Zielińskiego - jednego z guru wrocławskich nacjonalistoacutew autora książki bdquoJak pokochałem adolfa Hitlerardquo w ktoacuterej opisuje swoją drogę do środowiskanarodowo-radykalnego Tytuł książki wraz z imieniem i nazwiskiem autora nieznani sprawcywypisali na froncie sklepuN

a po

cząt

ku

jest

słow

o


Znajwiększym wspoacutełczesnym przypadkiem ludoboacutejstwa czyliz wymordowaniem około 800 000 przedstawicieli plemieniaTutsi przez przedstawicieli plemienia Hutu podczas wojny do-mowej w Rwandzie w 1994 r wiąże się historia Radia MilleCollines (fr Tysiąc Wzgoacuterz) Radiostacja ta wykorzystała swoją

popularność zwłaszcza wśroacuted młodzieży aby budować atmosferę wrogościmiędzy oboma społecznościami min przy użyciu satyry i muzyki popJuż po wybuchu konfliktu zaczęła ona otwarcie nawoływać do ludoboacutejstwanp wzywając do bdquopozabijania karaluchoacutewrdquo co oznaczało właśnie TutsiWłaściciele radiostacji zostali skazani za nawoływanie do ludoboacutejstwa -był to pierwszy od II wojny światowej przypadek uznania bezpośredniejodpowiedzialności medioacutew za ludoboacutejstwo Skoro jak to pokazuje historiaRadia Mille Collines słowa niosące nienawiść łatwo mogą przerodzić się wzbrodnie nienawiścią inspirowane to warto zastanowić się czym właściwiejest mowa nienawiści i w jaki sposoacuteb można jej przeciwdziałać

Słowa i gestyBrak jest jednoznacznej definicji mowy nienawiści istnieją jedynie proacutebyjej zdefiniowania I tak np zgodnie z zaleceniem Komitetu Ministroacutew RadyEuropy nr 97(20) termin ten należy rozumieć jako obejmujący wszelkieformy ekspresji ktoacutere propagują promują usprawiedliwiają lub zachęcajądo nienawiści rasowej ksenofobii antysemityzmu lub innych form nieto-lerancji opartych na nienawiści w tym nietolerancji ktoacutera wyraża się wformie agresywnego nacjonalizmu i etnocentryzmu dyskryminacji i wro-gości wobec mniejszości imigrantoacutew i osoacuteb wywodzących się z rodzin imi-granckich Jak widać jest to rozumienie bardzo szerokie odbiegające od potocznego

Po pierwsze bowiem chodzi nie tylko o wypowiedzi słowne ale też np ogesty (jak choćby pozdrowienie faszystowskie) czy znaki graficzne (npswastyka) Po drugie mową nienawiści będą nie tylko wypowiedzi ktoacuterekojarzą się z nienawiścią jako emocją ale też np takie ktoacutere po prostuutrwalają stereotypy dotyczące danej grupy używając w tym celu zdańbrzmiących czy to ośmieszająco czy to neutralnie wręcz bdquonaukowordquo Wtym ostatnim rozumieniu do mowy nienawiści zaliczamy wypowiedzi ne-gacjonistyczne a więc podważanie historycznie ustalonych faktoacutew takichjak żydowska i cygańska zagłada w czasie II wojny światowej Reasumując mowa nienawiści obejmuje całą gamę wypowiedzi o roacuteżnymnasileniu wrogości od poniżających daną grupę do odmawiających jejczłonkom cech ludzkich i prawa do istnienia (chodzi np o jakże częste po-roacutewnywanie określonych ras czy narodoacutew do zwierząt i to najczęściej tychktoacutere źle się kojarzą)

Zakazy i karyZe stwierdzenia że mowa nienawiści jest zjawiskiem szkodliwym godzącymw pokojowe wspoacutełistnienie poszczegoacutelnych grup etnicznych i religijnychwynika przekonanie społeczności międzynarodowej o konieczności zaka-zania określonych jej przejawoacutew i karania naruszeń tego zakazu I tak npzalecenie ogoacutelne nr 7 Europejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi i Nieto-lerancji z 2002 r rekomenduje aby poszczegoacutelne państwa wprowadziły doswojego ustawodawstwa karnego przestępstwa polegające min na pub-licznym nawoływaniu do przemocy nienawiści lub dyskryminacji wobecosoacuteb lub grup z powodu ich rasy czy przynależności etnicznej jak roacutewnieżna ich znieważaniu czy zniesławianiu Przestępstwem powinno być roacutewnieżgłoszenie rasizmu czy zakładanie stowarzyszeń o charakterze rasistowskimW ramach Unii Europejskiej podobne zalecenia zawiera decyzja ramowa z2008 r w sprawie zwalczania pewnych form i przejawoacutew rasizmu i ksenofobiiza pomocą środkoacutew prawnokarnych Mowa nienawiści ewoluuje i przybiera formy odpowiadające warunkomkonkretnej epoki Stąd też wspoacutełcześnie szczegoacutelnemu nasileniu ulega mowanienawiści w Internecie ktoacutery stwarza poczucie anonimowości i umożliwiabłyskawiczne rozprzestrzenianie się informacji ponad granicami krajoacutew

G Prawo europejskie nakazuje ścigać przejawynienawiści G Ale czy samo prawo wystarczy

Piotr Turek

Na początku jest słowo

M o W a n i e n a W i ś c i bdquoTolerancja i poszanowanie roacutewnej godnościwszystkich istot ludzkich stanowią podstawęspołeczeństwa demokratycznego i pluralistycznego Wynika stąd że co do zasady można uznać za konieczne (hellip)sankcjonowanie lub wręcz zapobieganiewszystkim formom ekspresji ktoacutere propagująpromują lub usprawiedliwiają nienawiśćopartą na nietolerancji albo zachęcają do niejrdquo Europejski Trybunał Praw Człowieka wyrok Erbakan


To właśnie Internet stał się dogodnym narzędziem propagandy i porozu-miewania dla wszelkiego rodzaju grup głoszących hasła rasizmu i nietole-rancji Jednym z licznych przykładoacutew jest organizacja Redwatch ktoacutera na swojejstronie internetowej głosi min bdquoPamiętaj miejsca twarze zdrajcoacutew rasyoni wszyscy zapłacą za swoje zbrodnierdquo oraz deklaruje że jej celem jestzbieranie wszelkich możliwych informacji na temat bdquokolorowych imigran-toacutewrdquo W tym kontekście warto odnotować że Rada Europy wypracowałapierwszą na świecie umowę międzynarodową regulującą problematykęmowy nienawiści w Internecie To protokoacuteł dodatkowy z 2002 r do Kon-wencji o cyberprzestępczości ktoacutery zobowiązuje państwa-strony do karaniaczynoacutew o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym popełnionych przyużyciu systemoacutew komputerowych W Polsce protokoacuteł ten nie wszedł dotądw życie Mowa nienawiści ewoluuje roacutewnież i w tym sensie że z czasem zmienia sięjej obiekt Obok bdquonieśmiertelnegordquo adresata jakim od wiekoacutew pozostająŻydzi mowa nienawiści kieruje się aktualnie ze szczegoacutelnym nasileniemprzeciwko wyznawcom islamu a w Europie roacutewnież przeciwko Romom Oile jednak środowiska żydowskie dopracowały się szeregu instytucji ktoacutereenergicznie walczą z przejawami antysemityzmu (przykładem jest powstaław 1913 r amerykańska Liga Przeciwko Zniesławieniu ktoacutera obecnie zwalczanie tylko antysemityzm ale wszelkiego rodzaju dyskryminację) a za mu-zułmanami stoi wiele państw o tyle Romowie pozostają wobec mowy nie-nawiści praktycznie bezbronni

Nienawiść i prawoDziałania zmierzające do eliminacji mowy nienawiści spotykają się częstoz argumentem że za wypowiedzi tego typu nie można karać gdyż ludzichroni prawo do wolności wyrażania opinii Argument ten używany jestnie tylko co oczywiste przez wszelkiego rodzaju nacjonalistoacutew i ekstre-mistoacutew ale także przez wielu prawnikoacutew w tym prokuratoroacutew i sędzioacutewktoacuterzy odmawiają ścigania i karania za wypowiedzi rasistowskie i ksenofo-biczne W tym kontekście warto zatem przypomnieć że najważniejsze mię-dzynarodowe akty prawne stwierdzają wyraźnie że prawo do wolności wy-rażania opinii nie chroni mowy nienawiści I tak np w skali ogoacutelnoświatowejMiędzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych stwierdza żebdquoPopieranie w jakikolwiek sposoacuteb nienawiści narodowej rasowej lub reli-gijnej stanowiące podżeganie do dyskryminacji wrogości lub gwałtu po-winno być ustawowo zakazanerdquo (art 20 ust 2) Natomiast Europejska Kon-wencja Praw Człowieka a więc faktyczna konstytucja Europy stanowi żeżadne z jej postanowień nie może być interpretowane jako przyznanie ko-mukolwiek prawa do podjęcia działań zmierzających do zniweczenia prawi wolności w niej wymienionych (art 17) Europejski Trybunał Praw Czło-wieka stwierdza na tej podstawie że prawo do wolności wyrażania opinii(art 10) nie chroni mowy nienawiści gdyż mowa taka zmierza właśnie dozniweczenia podstawowych praw i wolności człowieka

Przyzwolenie i ściganieInformacji na temat mowy nienawiści w Polsce dostarczają cykliczne raportyEuropejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji Zwraca się w

nich uwagę przede wszystkim na wszechobecny w naszym kraju antysemi-tyzm dostrzegalny w niektoacuterych mediach katolickich jak roacutewnież w licznychogoacutelnodostępnych publikacjach Komisja zauważa przyzwolenie na pub-liczne roztrząsanie pochodzenia znanych osoacuteb jak roacutewnież wypowiedzipolitykoacutew mające charakter dyskryminujący (odnotowuje np wypowiedźposła ktoacutery po wyborze Baracka Obamy na prezydenta USA ogłosił bdquokonieccywilizacji białego człowiekardquo) Innymi poważnymi problemami są rozpo-wszechniający się rasizm i dyskryminacja w Internecie jak też mowa nie-nawiści na stadionach Komisja kładzie nacisk na konieczność skutecznego ścigania mowy niena-wiści na drodze karnej oraz zaleca aby sądy przyjęły że publiczne nawoły-wanie do nienawiści może przybierać roacuteżne formy w tym formę polegającąna całkowitym odrzuceniu grup religijnych czy narodowościowych O cochodzi w tym ostatnim zaleceniu Zgodnie z art 256 Kodeksu karnegoprzestępstwem jest nawoływanie do nienawiści na tle roacuteżnic narodowo-ściowych etnicznych rasowych lub wyznaniowych Tymczasem polski SądNajwyższy uznał że wypowiedzenie słoacutew bdquowyzwolimy Polskę od Żydoacutewrdquonie jest przestępstwem gdyż forma czasownikowa bdquowyzwolimyrdquo nie jestnawoływaniem do nienawiści a jedynie manifestacją osobistych poglądoacutewSąd Najwyższy zasugerował jednocześnie że przestępstwo zaistniałoby do-piero wtedy gdyby użyte zostały słowa bdquowyzwoacutelmy Polskę odhelliprdquo Innymodnotowanym w raportach przykładem pobłażliwej interpretacji przepisoacutewprawa karnego jest uniewinnienie mężczyzn oskarżonych o publiczne pro-pagowanie faszystowskiego ustroju państwa (tego roacutewnież zabrania art 256Kodeksu karnego) poprzez wykonywanie ręką nazistowskich gestoacutew zda-niem polskiego sądu chodziło tutaj o tzw salut rzymski Podkreślić należy że władze polskie podejmują walkę z mową nienawiści aszczegoacutelnie zauważalna jest aktywność prokuratury W reakcji na szerokokomentowaną gafę jaką było uznanie w jednej z prokuratorskich decyzjiswastyki za bdquoazjatycki symbol szczęściardquo wyznaczono na terenie całegokraju ponad dziewięćdziesięciu wyspecjalizowanych prokuratoroacutew ktoacuterychzadaniem jest prowadzenie postępowań dotyczących przestępstw z niena-wiści Postępowania te są ściśle nadzorowane przez prokuratury nadrzędnea w 2014 r prokurator generalny wydał wytyczne w zakresie postępowań oprzestępstwa z nienawiści Stwierdza tam min że przestępstwo znieważaniagrupy lub osoby z powodu jej przynależności narodowej etnicznej lub innej(art 257 Kodeksu karnego) ma miejsce niezależnie od tego czy osoba po-krzywdzona faktycznie do danej grupy należy Wytyczne mają w tym zakresieistotne znaczenie dla skutecznego ścigania mowy nienawiści ponieważ wPolsce - jak to zauważa zresztą Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi iNietolerancji - słowo bdquoŻydrdquo ma charakter wyzwiska stosowanego np wobeckibicoacutew wrogiej drużyny piłkarskiej

Penalizacja i edukacjaPodejmowane działania zaczynają przynosić rezultaty Z publikowanychcorocznie sprawozdań prokuratury wynika że w 2013 r prokuratorzy znacz-nie częściej niż w przeszłości przypisywali sprawcom przestępstwo nawo-ływania do nienawiści (blisko 500 razy) Np w grudniu 2013 r wrocławscypolicjanci zatrzymali mężczyzn ktoacuterzy na Facebooku wzywali do rozpra-wienia się z Romami z tamtejszego koczowiska Coraz mniej decyzji pro-

Piotr Turek- prokurator w latach 2006-2011pracował w europejskimTrybunale Praw człowieka i Radzie europy w Strasburgu


kuratorskich uznawanych jest za wadliwe Zdaniem prokuratora generalnegonastąpił przełom w świadomości społecznej przyczyniła się do tego większaaktywność organizacji pozarządowych Wśroacuted nich są stowarzyszenie ar-tystoacutew Teatr TrzyRzecze ktoacutere zawiadamia organa ścigania o przejawachmowy nienawiści (takich jak choćby swastyki malowane na murach) jakteż stowarzyszenia Nigdy Więcej i Otwarta Rzeczpospolita ktoacutere prowadząszkolenia specjalistyczne dla prokuratoroacutew i policjantoacutew Pomimo to liczba notowanych przestępstw z pobudek rasistowskich i kse-nofobicznych stale rośnie w 2012 r prokuratura prowadziła 473 takiesprawy a w 2013 r już 835 (warto zauważyć że w 199 przypadkach chodziłoo przestępstwa wymierzone przeciw Żydom w 95 przeciw osobom czarno-skoacuterym w 85 przeciw muzułmanom a w 62 przeciwko Romom) Tak więcściganie na drodze karnej aczkolwiek ważne ma dla wyeliminowania mowynienawiści znaczenie drugorzędne Gdyby bowiem podstawowe instytucjespołeczne takie jak rodzina szkoła czy Kościoacuteł konsekwentnie kształtowałyuczucia i myśli w duchu braterstwa między rasami narodami i wyznaniamipolicjanci i prokuratorzy po prostu nie mieliby czego ścigać Bo przecieżna początku jest słowo

Piotr Turek

Przed TrybunałemWarto przytoczyć kilka przykładoacutew mowy nienawiści ktoacuterymi zajmowałsię Europejski Trybunał Praw Człowieka Sprawa Vona dotyczyła rozwiązania przez władze węgierskie paramilitarnegostowarzyszenia bdquoStraż Węgierskardquo ktoacutere w miejscowościach zamieszkanychprzez społeczność romską organizowało zgromadzenia i przemarsze na-wołując do obrony rdzennych Węgroacutew przed bdquoprzestępczością cygańskąrdquo W sprawie Feacuteret chodziło o skazanie za przestępstwo nawoływania do dys-kryminacji rasowej i orzeczenie zakazu kandydowania w wyborach wobecpolityka ktoacutery podczas kampanii wyborczej rozdawał ulotki wzywającemin do sprzeciwu wobec islamizacji Belgii i wydalenia z kraju nieeuropej-skich bezrobotnych Z kolei w sprawie Pavel Ivanov dziennikarz i wydawca gazety został skazanyza nawoływanie do nienawiści rasowej za opublikowanie serii artykułoacutew wktoacuterych wskazywał na Żydoacutew jako źroacutedło wszelkiego zła w Rosji We wszystkich tych sprawach Trybunał uznał sankcje zastosowane przezwładze krajowe za zgodne z Europejską Konwencją Praw Człowieka Try-bunał uznał ponadto za zgodne z Konwencją wymierzenie kary za pochwa-lanie zamachoacutew na World Trade Center z 2001 r (wyrok Leroy) jak też za-kazanie działalności stowarzyszenia nawołującego do ustanowienia kalifatuislamskiego (decyzja Hizb Ut-Tahrir i inni) Co warte odnotowania Trybunałuznał mowę nienawiści wymierzoną przeciwko mniejszościom seksualnymza roacutewnie szkodliwą jak tę godzącą w mniejszości etniczne czy religijne(wyrok Vejdeland i inni) Trybunał podkreśla że każdy negatywny stereotypdotyczący określonej grupy dotyka życia prywatnego jej członkoacutew ponieważmoże on wpływać na ich poczucie tożsamości i na poczucie szacunku wobecsamych siebie (wyrok Aksu)



G unknown ignorance unfair historyrevenge spite blame evil war wrongJohn 18 lat licealista Australia

G darkness egocentric close-mindedboundary obstacle blindness powerselfnishness rage misunderstandingBred 19 lat student medycyny Kanada

G violence Regret RageBitterness DispleasurePassion Irritation madnesssorrow griefRyan 22 lata Australijczyk studentwychowania fizycznego

G peine tristesse joie bonheur solitude isolementtranquilliteacute paiximagination recircverieviolence haine aventure deacutecouverte toleacuterance eacutegaliteacute amour passionjalousie convoitiseVirginie absolwentka turystyki 25 latFrancja

G 討厭 (tăoyagraven) 仇人 (choacuteureacuten) 復仇 (fugravechoacuteu) 爭執 (zhĕngzhiacute)Yu Ting 24 lata pracownica fundacjiartystycznej Hongkong

G Overrated RedNegative RebellionChange RevolutionDisparation InjusticeSlavery PassionSara 23 lata studentka architekturySzwajcaria


akcja zamalowywania mowy nienawiści na murachWarszawy w ramach kampanii bdquoHejt Stoprdquoprowadzonej przez Stowarzyszenie bdquoProjekt Polskardquoakcja odbywa się regularnie w największychmiastach PolskiStop

mow

ie

nien

awiśc

i

FotografieMikko Savolainen

od Finlandii po Stambuł

19601970


Romowie PoacutełnocyG Mikko Savolainen Fotografowałem Romoacutew przez dziesiątki lat ndash od Finlandii po StambułZdjęcia ktoacutere są tu prezentowane zrobiłem w latach 60 i 70 XX wiekuTo był ważny czas ndash zmieniał się świat zmieniali się Romowie Jeszcze mogli się oddawać swoim tradycyjnym profesjom ktoacutere niebawem niemal całkowicie zniknęłyWtedy było ich nie więcej niż 6000 i byli grupą dyskryminowaną Ale pod koniec lat 70 uchwalono pierwszą ustawę antydyskryminacyjną i zaniechano polityki asymilacyjnej ndash tak popularnej na początku XX wieku Fińskim Romom udało się zachować tożsamość ndash dziś sądumni ze swego języka tradycji i strojoacutewObecnie Finlandię zamieszkuje ok 10 000 Romoacutew a 3000 fińskichRomoacutew żyje w sąsiedniej Szwecji Większość osiedliła się w miastach na południu i zachodzie kraju choć można ich spotkać w całej FinlandiiSą jak inni Finowie głoacutewnie luteranami i mimo silnej tożsamościromskiej czują się także Finami



68 DIALOG-PHENIBEN - Ndeg 13 DIALOG-PHENIBEN - Ndeg 13 69

Mikko Savolainen Fotograf z Joensuu we wschodniej Finlandii Pracował jako freelancer nauczyciel fotografiiregionalny artysta i fotograf teatralnyUwieczniał codzienne życie Finoacutew zmiany społeczne szczegoacutelnie w społecznościRomoacutew i osoacuteb starszych poacuteźniej zaś skupił sięna przyrodzie i mieszkańcach wschodniejFinlandii Opublikował 11 fotoreportaży i 12 albumoacutew zajmował się takżeredagowaniem i ilustrowaniem książekFotografował mniejszości w Europie i zmiany na kontynencie od 1987 roku Dwukrotnie uhonorowany Państwową NagrodąFotografii W 1983 roku otrzymał grantartystyczny na 15 lat Od 1962 roku zorganizował wiele wystawswoich prac



KULT

URA

Wieśniacy 40x87 cmolej na płyciepilśniowej1998kolekcjaprywatna


Chociaż była niska i wątła Jolaacuten Olaacutehpracowała kiedyś w kopalni węgla jakoładowacz mogła wejść do tuneli do ktoacuterych nie mieścił się żadenmężczyzna Zaczęła rysować kiedyuznano ją za niezdolną do pracy i musiała przejść na rentę w wieku 30 latNie miała wykształcenia bo nie mogłachodzić do szkoły - jako najstarszacoacuterka pomagała matce w opiece nad dziewięciorgiem rodzeństwa Pisać i czytać nauczyła się od męża i swoich dzieci już jako dorosła kobieta Ale zawsze od najmłodszych lat miała pociąg do rysowania i rzeźbieniaW świat gruntowania płoacutetna rozcieńczania farb olejnych i mieszaniakoloroacutew wprowadził ją Andraacutes Balogh Patrząc na całą jej twoacuterczośćwyraźnie można dostrzec niepewne początki Na początku nakreślałakompozycję ołoacutewkiem ndash ćwiczenie to powoli doprowadziło ją doodważnego niepohamowanego i technicznie błyskotliwego używaniapędzla tak charakterystycznego dla jej poacuteźniejszych pracTwoacuterczość Jolaacuten Olaacuteh postrzegana była zazwyczaj jako dzieła naiwnego(romskiego) artysty Tak zresztą została zaklasyfikowana w katalogu PaacutelaBaacutenszkyrsquoego A keacutepzőműveacuteszet vadviraacutegai 100 neacutepműveacuteszeti eacutes naivalkotoacute [Dzikie kwiaty sztuki Stu artystoacutew naiwnych i ludowych]1 i podtakim hasłem wystawiała swoje prace razem z innymi artystamisamoukami romskiego pochodzenia w 1979 1989 i 2000 roku SztukaJolaacuten Olaacuteh zaprzecza tym ktoacuterzy sądzą że sztuka naiwna jest interesującai romantyczna prymitywna o niskiej wartości gorsza niż bdquosztukawysokardquo Wartość artystyczna nie wynika bowiem z dyplomoacutew i oficjalnych trendoacutew ale z nieodłącznej i promieniującej mocykreatywnej dzieła przesłania twoacutercy Pogląd zgodnie z ktoacuterym sztukaromska jest barbarzyńska prymitywna egzotyczna i naiwna wyraża się w ignorowaniu rozwoju kultury sztuki i teorii w ciągu ostatnich


Jolaacuten Olaacuteh Fot Archiwum rodzinne

czterdziestu lat Kwestionuje go też romski ruch kulturalnyPierwszą prezentacją sztuki Jolaacuten Olaacuteh ktoacutera podważyła przypisaną jejomszałą etykietę naiwnej i ludowej oraz umieściła jej dzieła w obszarzewspoacutełczesnego malarstwa węgierskiego była wystawa w MuzeumErnst The Second Sex ndash Womenrsquos Art in Hungary 1960-2000 (Druga płeć ndash sztuka kobieca na Węgrzech 1960-2000)2 ktoacuterą otwarto we wrześniu2000 rokuTa ekspozycja prezentowała prace Olaacuteh z ostatnich 10 lat jej artystycznejkariery W tym okresie artystka opracowała specyficzną metodę ktoacuterąmożna nazwać niezwykle kobiecą metodą malarską Nie naciągała płoacutetnaale kładła je na swoim łoacuteżku klękała przed nim i malowała grube liniejakby w akcie błagania jakby każda praca była ofiarą w świątyni cierpiącejkobiety artystki Ta technika była tak dziwnie kobieca miękkie płoacutetnorozłożone na jej czystym prześcieradlehellip podczas gdy naciągnięte mokrepłoacutetno dawało jej ulgę w boacutelu i traumie Mężczyźni malarze częstorywalizują w kwestii metody naciągania płoacutetna ndash musi być ono taknaprężone żeby pędzel niemal odbijał się od niego pozostawiającprecyzyjny i wyraźny ślad Płoacutetno ułożone na miękkim łoacuteżku Jolaacuten Olaacutehpowodowało że linie są bardziej miękkie i mniej jednoznaczne a kompozycja - ograniczona przez duże płaty farby Możemy teżprzypuszczać że niektoacutere okrągłe kształty często stosowane doprzedstawiania podobnych do masek twarzy i siedzące postaci w pozycji

Jolaacuten OlaacutehbdquoJesteśmy czymś więcej niż nasz boacutelrdquoTiacutemea Junghaus

Kobieta i ptak 50x60 cmolej na płyciepilśniowejkolekcja prywatna

Tiacutemea Junghaus - historyk sztuki i doktorantka w dziedzinieteorii kultury i sztukaudiowizualnych naUniwersytecie Eoumltvoumls Loraacutendna Węgrzech Kuratorkawielu wystaw - min Romskiego Pawilonuna Biennale w Wenecji w 2007 roku autorka i wspoacutełredaktorka publikacjint sztuk wizualnych Romoacuteweuropejskich - bdquoPoznajswoich sąsiadoacutew- wspoacutełczesna sztukaromska w Europierdquo (OpenSociety Institute 2006)dyrektor wykonawczaFundacji Kulturalnej RomoacutewEuropejskich


Tiszadob 2003Miedzioryt 83 x 115 cm Metropolitan Council -Romano Kher Budapeszt

Uwodzenie70x50 cm

olej na płycie pilśniowejkolekcja prywatna

embrionalnej w obrazach Olaacuteh stworzone zostały poprzez ruch obrotowypędzla dokładnie tam gdzie miękkie płoacutetno wygięło się pod naciskiempędzla na miękkim łoacuteżkuPrace Olaacuteh przywołują nostalgię za utraconym idealnym światem gdziewieś była ostoją spokoju gdzie można było doświadczyć poczuciawspoacutelnoty gdzie ludzie prowadzili życie w zgodzie z naturą w symbiozieze zwierzętami i w społeczności ze staruszkami i dziećmi Ta nostalgiabyła niezwykle istotna dla Olaacuteh ktoacutera znała ten ideał z dzieciństwa i odktoacuterego się zdystansowała w Salgoacutetarjaacuten gdzie spędziła swoje dorosłeżycie pracując w kopalni na obrzeżach miasta Jej wyobrażeniagigantycznych ptakoacutew przelatujących nad małymi grupkami ludzizachody słońca za małymi wiejskimi białymi domkami kobietytrzymające owce łabędzie czy latające z jeleniami czy końmi sązaproszeniem do podroacuteży w czasie do niewinnego i pięknegodzieciństwa Przeradza się to jednak w eksplorowanie uniwersalnejpodświadomości ludzkiej w celu osiągnięcia spokojnego i niezakłoacuteconegoczłowieczeństwa w całkowitej harmonii z naturą Niektoacutere obrazyzdradzają dziecięce pragnienia i wspomnienia artystki sekretne marzenieo zostaniu baleriną albo sławną tancerką czy jej słodkie wspomnienie opuszczaniu z siostrą papierowych statkoacutew na jeziorze Balaton Kiedy JolaacutenOlaacuteh wychodzi z tego świata i chce namalować swoją wspoacutełczesnośćwydarzenia z codziennego życia czy problemy z ktoacuterymi się mierzy w jej obrazach zaczyna dominować pewien rodzaj psychozy Maluje całąserię (ponad 7 obrazoacutew) zatytułowaną Pogoń gdzie prezentuje załamanąkobietę siedzącą albo upadającą z rękami na głowie blisko uszu Te pracesą dokumentem choroby psychicznej ktoacutera doprowadziła do zbytwczesnej śmierci artystki w 2005 rokuDzieła Jolaacuten Olaacuteh ujawniają ważne przesłanie ktoacutere bell hooksteoretyczka kulturowa i feministka ujęła w jednej frazie bdquojesteśmy czymświęcej niż nasz boacutelrdquo Wywiera to ogromny wpływ na nas ponieważbdquoumieszcza paradygmat rytualnego powrotu i ujednolicenia poza boacutelemupokorzeniem i poświęceniemrdquo Wiele z jej prac promieniuje pewnymrodzajem bdquostrachu przed społeczeństwem patriarchalnymrdquo ktoacutere jawi sięjako szaleństwo Ale - pyta bell hooks - bdquojak wiele jest genialnych kobiet o ktoacuterych nie moacutewimy - w roacuteżnych kontekstach - że są szalone Czasamimy kobiety wpadamy w stan załamania bo czujemy że nie istnieje światktoacutery by nas zaakceptował albo przyjął z otwartymi ramionamirdquo

Tiacutemea JunghausZ angielskiego przełożyła Małgorzata Kołaczek

1- Paacutel Baacutenszky A keacutepzőműveacuteszet vadviraacutegai 100 neacutepműveacuteszeti eacutes naiv alkotoacute Kecskemeacutet Iacuterisz Repro 1997 p 322- Ernst Muacutezeum A maacutesodik nem(Nőműveacuteszet Magyarorszaacutegon1960-2000) September 21 ndash October 11 2000 The exhibition was curated by Katalin Keserűbell hooks Outlaw Culture Routledge London (2006) 42bell hooks (2006) 55

Obrazy udostępnione przez Muzeum Etnograficzne w Budapeszcie Prace są własnością Fundacji Romart budapesztańskiej organizacji pozarządowej

Panna młoda70x53 cm olej na płoacutetniedata nieznanakolekcja prywatna

Kobieta z dzieckiem i ptakiem 55x53 cm

kolekcja prywatna

Wejście na plażę77x52 cmolej na płycie pilśniowejkolekcja prywatna

Jezioro Balaton 55x42 cmolej na płycie pilśniowejkolekcja prywatna

Zachoacuted słońca70x50 cmolej na płycie pilśniowejkolekcja prywatna

Kobieta z owcą70x50 cmolej na płycie pilśniowejkolekcja prywatna

Tancerka70x50 cmolej na płycie pilśniowejkolekcja prywatna

Rembrandt70x50 cmolej na płycie pilśniowejkolekcja prywatna


czy kolekcji koneseroacutew Reinhardt odkrywany jest właśnie przez kolejnepokolenia artystoacutew i ich fanoacutew Znoacutew przypomniała sobie o nim Amerykaktoacutera na nowo szukając swoich muzycznych korzeni zwraca się ku temuco w jej tradycji wiekowe pierwotne i fundamentalne Do brodatych folko-wych naturszczykoacutew z Appalachoacutew do bluesmanoacutew w wędroacutewce za chlebemniosących swoją muzykę z poacutel bawełny do przemysłowego Chicago dojazzu i rhythm and bluesa granych w czarnych dzielnicach wielkich miastA także do Django - jednego z wielu przybyszy z Europy ktoacuterych twoacuterczośćstała się także tradycją Nowego Świata

Django żyje w twoacuterczości bardzo roacuteżnych artystoacutew Wielkim jego admira-torem jest weteran country Willie Nelson choć uznanie dla Reinhardtaznaleźć łatwiej w jego wypowiedziach dla medioacutew niż brzmieniu piosenekO wiele bardziej jednoznacznie z dorobku Django korzysta blues-rockowygitarzysta Joe Bonamassa Tytuł jego nagranej kilka lat temu płyty bdquoYou ampMerdquo to przecież wyraźne odwołanie do zarejestrowanego w 1942 roku przez


KULTURA

G Sześćdziesiąt lat po swojej śmierci DjangoReinhardt zszedł z pomnika i znoacutew inspiruje nowepokolenia muzykoacutew G Amerykańscy artyści na nowo odkrywają gypsy jazz i stare kompozycjegenialnego gitarzysty

Robert Sankowski

bdquoTo jeden z najbardziej oryginalnych zespołoacutew w całej historii jazzurdquo - piszeo kierowanej przez Reinhardta grupie Quintette du Hot Club de Franceamerykański serwis muzyczny Allmusiccom I raczej trudno będzie znaleźćkogoś kto zechce wejść z tym zdaniem w polemikę Urodzony w 1910 rokuw rodzinie belgijskich Romoacutew Django to dziś niekwestionowany mistrzeuropejskiego jazzu Zresztą czy tylko europejskiego I czy tylko jazzu Gdy nagrania Reinhardta w latach 30 ubiegłego wieku dotarły do StanoacutewZjednoczonych jego finezyjny choć jednocześnie trochę frywolny styl gryna gitarze lekkość z jaką wydobywał z niej dźwięki zjednały mu armięsłynnych wielbicieli Byli wśroacuted nich i Louis Armstrong i Duke EllingtonObaj zapraszali go na wspoacutelne występy na scenie i w programach radiowychJego kompozycje bdquoMinor Swingrdquo bdquoDaphnerdquo bdquoBellevillerdquo bdquoDjangologyrdquobdquoSwing 42rdquo czy bdquoNuagesrdquo na zawsze weszły do kanonu jazzowej tradycji Wirtuozerską sprawność Django doceniły też kolejne pokolenia muzykoacutew- jego nieoczekiwanymi fanami są brytyjscy rockmani Eric Clapton i JimmyPage - To chyba najbardziej zdumiewający gitarzysta jakiego kiedykolwieksłyszałem Miał przecież sparaliżowaną lewą rękę posługiwał się tylkodwoma zdrowymi palcami przez co jego gra wydawała się wręcz nadludzka- moacutewi o nim inny mistrz wyspiarskiej gitary elektrycznej Jeff Beck

Nie ma wątpliwości - Reinhardt to dziś niezaprzeczalna klasyka Wszystkiete w pełni zasłużone hołdy dla jego gry artystycznej wyobraźni i technicz-nych umiejętności dotyczą przeszłości - niedoskonałych technologicznieale mimo to wciąż fascynujących i elektryzujących nagrań z lat 30 i 40 Ale muzyka Django ma też zupełnie inny wspoacutełczesny wymiar Zamiastdzieląc los wielu podobnych dawnych mistrzoacutew sprzed wielu dekad z god-nością pokrywać się kurzem oraz patyną na poacutełkach muzycznych archiwoacutew

Django pobudza

Django Reinhardt gitara (drugi z lewej) i Stephane Grappelli skrzypceFot East News


nie są osamotnieni Ich zachwyt dzielą dziesiątki podobnych im zespołoacutewna całym świecie Quintet of the Hot Club of San Francisco umieścił nawetw związku z tym na swojej stronie specjalne info ktoacutere brzmi jak artystycznymanifest i zarazem skierowany do fanoacutew apel - Hot Clubs w ktoacuterych grasię muzykę Reinhardta powstają w Norwegii Japonii USA i prawdopo-dobnie w każdym innym kraju w ktoacuterym gra się na gitarach Wszystko todzieje się za sprawą gry Django Reinhardta Jego brzmienie jest złożoneCzasem krzykliwie kolorowe czasem pełne melancholii Kiedy o nim moacute-wimy łatwo zapominamy jak wiele zawdzięcza ono cygańskim korzeniomDjango ktoacutere są najprawdopodobniej najważniejszym składnikiem jegostylu Swoim kolegom z Kalifornii wtoacuteruje też występująca kiedyś w Pearl Djangogitarzystka Shelley D Park - Nie możemy zaprzeczyć temu kim jesteśmyJa jestem białą kanadyjską dziewczyną Nie mogę udawać że w naturalnysposoacuteb gram i czuję cygańską rytmikę Mogę starać się ją sobie przyswoićale zawsze będzie to jednak imitacja Mimo to za każdym razem gdy słyszębrzmienie gitary Django czuję że w moich żyłach krew zaczyna szybciejkrążyć

Robert Sankowski


Reinhardta numeru bdquoVous et Moirdquo Gdyby ktoś wciąż miał wątpliwości - natej płycie znajdziemy też zainspirowaną tym numerem kompozycję o wielemoacutewiącym tytule bdquoDjangordquo

Prawdziwych dowodoacutew na pozagrobowe życie cygańskiego wirtuoza gitarywarto szukać jednak jeszcze gdzie indziej Django kochał amerykański jazzA amerykański jazz kocha dziś Django Pearl Django Frank Vignola JohnJorgenson Quintet Hot Club Of Detroit Quintet of the Hot Club of SanFrancisco - to tylko część z wykonawcoacutew ktoacuterzy już w samych nazwachswoich projektoacutew często otwarcie sygnalizują głoacutewne źroacutedło inspiracji Nie-ktoacuterzy bawią się wymyśloną przez Reinhardta konwencją Działający wSeattle zespoacuteł Pearl Jango tak samo jak on przekłada klasyczne amerykańskiekompozycje na charakterystyczny muzyczny język cygańskiego jazzu Quin-tet of the Hot Club of San Francisco idzie w tej zabawie nieco dalej - stylizujena brzmienie Reinhardta jak najbardziej wspoacutełczesne kompozycje Za toFrank Vignola sięga do samych źroacutedeł i po prostu gra własne wersje utworoacutewDjango jak i swoje kompozycje utrzymane w podobnej stylistyce Wszyscy ci wykonawcy nie tylko oddają cześć cygańskiemu gitarzyście alewręcz uznają go za najważniejszego artystę w swojej muzycznej edukacjiVignola ktoacutery gra na gitarze od piątego roku życia i przeżywał już w swojejartystycznej karierze fascynacje gitarzystami tak roacuteżnymi jak Eddie vanHalen czy Frank Zappa podkreśla że cała jego przygoda z instrumentemzaczęła się właśnie od płyty Django Reinhardta - Po raz pierwszy usłyszałemgo gdy miałem jakieś sześć lat Ojciec kupił mi jego płytę Uczyłem się graćna gitarze słuchając tego albumu Uwiodły mnie jego melodie Zachwyciłata pasja ukryta w wybrzmiewających nutach i wibratach Gdybym miałokazję go poznać nie traciłbym czasu na rozmowę lecz od razu zapropo-nowałbym abyśmy trochę wspoacutelnie pograli - snuje marzenia muzyk ktoacuterywśroacuted kilkunastu nagranych przez siebie tytułoacutew dwa (jeden z nich to płytawydana trzy lata temu na 100 urodziny Django) w całości poświęcił Rein-hardtowi i stylizowanemu na jazz romskiemu folklorowi Podobne wspomnienia ma Paul Mehling lider Quintet of the Hot Club ofSan Francisco Muzyk nazywany czasami ojcem chrzestnym odrodzeniaamerykańskiego gypsy jazzu też zaczął przygodę z Reinhardtem buszującw kolekcji płyt swojego rodzica - Dorastałem słuchając nagrań BennyrsquoegoGoodmana Glenna Millera i innych gwiazd epoki swingu A potem nagleusłyszałem Django i jego zespoacuteł Trzy gitary bas i skrzypce ktoacutere dla mniebrzmiały niczym rockowa kapela Na dodatek na zdjęciu wyglądali bardzoszykownie i tajemniczo - opowiada o pierwszym wrażeniu jakie wywarł nanim kontakt z twoacuterczością cygańskiego mistrza W muzykę Reinhardta na dobre wsiąkł też szef Pearl Jango Neil AnderssonKiedyś był rockmanem dziś bez reszty oddany jest gypsy jazzowi - Grającw stylu Django na nowo odkryłem gitarę Cała masa jego pomysłoacutew po-chodzi z muzyki klasycznej do tego w jego grze jest też mnoacutestwo roman-tyzmu - na przykład to jak podchodzi do melodii To coś kompletnie od-miennego od bluesa Rozgryzanie tajnikoacutew jego stylu to prawdziwa przygoda- entuzjazmuje się głoacutewny gitarzysta ekipy ktoacutera muzyką w stylu Reinhardtawypełniła już 11 albumoacutew

Muzyczni spadkobiercy Django nie mają wątpliwości - w swojej fascynacji

Robert Sankowski- dziennikarz muzycznyGazety Wyborczej

Django Reinhardt 1952 rokFot Roger ViolletEast News

Plakat Django Reinhardta z 1941 roku


WARTo posłUchAć G poLecA JAceK hAWRyLUK

Georges BizetCarmenSir Thomas BeechamEMI Classics

Najsłynniejsza Cyganka whistorii opery Dzieło Geo-

rgesrsquoa Bizeta na podstawie nowelibdquoCarmenrdquo Prospera MerimeeacutegoPremiera 3 marca 1875 rokukilka minut po godz 20 W Ope-rze Komicznej ndash jak wieść niesiendash obecny był bdquocały Paryżrdquo Wiel-kie oczekiwania i spektakularnaklapa Skandal ndash wywołany treściąopery i zachowaniem głoacutewnejbohaterki Złodzieje Cyganierobotnicy - tego jeszcze w operzenie było Historia jednak szybkoto zweryfikowała bdquoCarmenrdquo jestprawdziwą listą przebojoacutew Wnagraniu z 1960 roku z Victoriąde los Angeles w partii tytułowejwręcz zjawiskową Do nuceniao każdej porze dnia i nocy

Liszt ndash utwory fortepianoweGyoumlrgy CziffraEMI Music France 2001 (5 CD)

Jeden z największych pianistoacutewXX wieku niezroacutewnany w in-

terpretacjach muzyki swego ro-daka - Franciszka Liszta co do-kumentują niniejsze nagraniarealizowane na przestrzeni kilkudekad Cziffra (ur 1921) pocho-dził z biednej rodziny cygańskiejJego ojciec przed pierwszą wojnąbył cymbalistą grającym w pa-ryskich kawiarniach i kabare-tachLosy pianisty zdeterminowałatragiczna historia minionego wie-ku wcielenie do armii walcząceju boku nazistoacutew ucieczka doukraińskich partyzantoacutew służbaw wojsku węgierskim tworzonymprzez Armię Czerwoną a pobdquowyzwoleniurdquo status wroga ustro-ju zwieńczony zesłaniem na cięż-kie roboty Prawdziwą karieręrozpoczął po wyjeździe z krajuw 1956 roku

Maurycy RavelRapsodia bdquoCyganrdquoPascal Rogeacute Chantal JuilletDecca

To tylko dziesięć minut z gro-szami ale za to jakich Rap-

sodia koncertowa bdquoCyganrdquo naskrzypce i fortepian MaurycegoRavela jest majstersztykiem wktoacuterym francuski kompozytorw skrzypcowej wirtuozerii ścigasię z samym Paganinim Ale nieona jest tu najistotniejsza Partiaklawiszowa w tym nagraniu zos-tała zrealizowana na bdquopiano-lut-heacutealrdquo specjalny instrument przy-pominający w brzmieniu cym-bały i gitarę W ten sposoacuteb pia-nista Pascal Rogeacute zbliża się domuzyki cygańskiej ktoacuterej Ravelna pewno słuchał Instrumentwyraźnie zainspirował skrzy-paczkę - Chantal Juillet ktoacuteraporzuca klasyczny gorset i gra zwolnością romskich muzykan-toacutew

Sounds From A Bygone Age vol 1Ion Petre StoicanAsphalt Tango Records

Ion Petre Stoican rumuńskimuzyk romskiego pochodze-

nia skrzypek wokalista szef or-kiestry wywodzący się z tradycjiLautari Przez lata znany jakoczłowiek ktoacutery pomoacutegł ująć ame-rykańskiego szpiega Grając wroacuteżnych miejscach nad MorzemCzarnym zaobserwował dziwniezachowującego się mężczyznęhellipW nagrodę za ujęcie szpiega -zamiast domu lub samochodu -poprosił o sfinansowanie płytyNagrania pochodzą z lat 70 Wczasach reżimu rzadko podawanona płytach nazwiska artystoacutewstąd zachowane nagrania Stoi-cana można odnaleźć pod nazwąbdquoOrkiestra Ludowardquo

Sounds From A Bygone Age vol 5Gabi LuncăAsphalt Tango Records

Cygańska kroacutelowa Obok Ro-micy Puceanu najbardziej

rozpoznawalny głos czasoacutew ru-muńskiej dyktatury Ulubionaśpiewaczka - wywodząca się z

tradycji Lautari - NicolaeCeauşescu i jego żony ElenyMarna to rekomendacja wiemale proszę sproacutebować nagraniazarejestrowane między 1956 a1978 rokiem to prawdziwe pe-rełki Jej głos czaruje zachwycawciąga W marcu 1977 rokuLuncǎ cudem uniknęła śmierciWraz z zespołem miała wystąpićw mieście Zimnicea Po przy-jeździe okazało się że sala jestzbyt mała Karawana cygańskichmuzykoacutew odjechała W nocy wwyniku trzęsienia ziemi Zimniceazostała zroacutewnana z ziemiąhellip

MaškaradaTaraf de HaiumldouksCrammed Disc

Jeden z najbardziej znanychw Europie Zachodniej zespo-

łoacutew romskich pochodzących zRumunii Właściwie wypadało-by polecić album koncertowybdquoBand of Gypsiesrdquo (2001) naktoacuterym wraz z przyjacioacutełmimuzycy dają popis swej wirtuo-zerii Przewrotnie jednak pro-ponuję sięgnąć po bdquoMaskara-dęrdquo Na początku XX wiekukompozytorzy muzyki poważ-nej szukali inspiracji w brzmią-cej nieco orientalnie muzyceCyganoacutew Taraf de Haiumldouks

wzięli na warsztat utwory minBartoacuteka de Falli AlbeacutenizaKosmy i bdquoprzywroacutecilirdquo je rom-skim korzeniom Z jakim skut-kiem Zaskakującym

Live in BelgradBoban Marković OrkestarPiranha

Petarda Na koncertach ndash tuw Belgradzie w 2002 roku ndash

żywioł trudny do okiełznaniaSerb Boban Marković wywo-dzący się z mniejszości romskiejstworzył klasyczną dętą orkiestręnawiązującą do najlepszych bał-kańskich tradycji Znany dziękifilmom Kusturicy Marković zbu-dował markę rozpoznawalną naświecie Dziś wprawdzie prowa-dzi ją już syn Marko co niezmienia tego że orkiestra Mar-kovicia stała się prawdziwą in-stytucją grają już niemal wszyst-ko (także żydowski temat bdquoHavaNaguilardquo) swingują porywajądo tańca Ich wersja klasykabdquoEderlezirdquo nie ma sobie roacutew-nych

Jacek Hawryluk Polskie Radio


Na zdjęciu otwierającym cykl bdquoStigmardquo za ktoacuteryniedawno dostałeś prestiżową nagrodę Picture of The Year widzimy kobietę z długimi czarnymi włosami Na ramiona ma zarzuconą pasiastą koszulkę stoi tyłem do nas na tle odrapanegobaraku Kim ona jest - Karolina po romsku Ciociolina Niezwykła osobaktoacutera bardzo mi zaimponowała Ostra piętnastolatkastanowcza sporo przeklina po polsku bo bardzo do-brze moacutewi w naszym języku Jest z Przemyśla Oglą-dając zdjęcie w telefonie zakochała się w Aleksiejednym z mieszkańcoacutew romskiego koczowiska weWrocławiu Uzbierała pieniądze i uciekła od rodzicoacutewdo chłopaka ktoacuterego nigdy nie widziała na oczy Jejrodzice oskarżyli rodzicoacutew Aleksa że ją porwali inakazali im odwieźć ją z powrotem samochodemCałe koczowisko złożyło się na paliwo Spotkałem jąwe Wrocławiu zanim wroacuteciła do Przemyśla Jest silnieprzekonana o swojej wyjątkowości o tym że jest naj-piękniejsza ma najpiękniejsze włosy więc na nichsię skupiłem Tym bardziej że często nosiła rozpusz-czone gdy inne kobiety je spinały A że Romowieuwielbiają długie włosyhellip Odwieźli ją i odetchnęlibo tylko narobiła im kłopotoacutew Aleks jest teraz zarę-czony z inną

A inni bohaterowie twoich zdjęć- Na wrocławskim koczowisku mieszka sześćdziesię-cioosobowa familia cztery-pięć spokrewnionych ze

KULTURA

G Na moich zdjęciach nie ma patologii G Dokumentuję baraki ale nie rozwalone tylko porządnie skonstruowane G Raczej podziwiam toco stworzyli Romowie niż się z nich naśmiewam

Z Adamem Lachemrozmawia Agnieszka Woacutejcińska

Spokojna opowieść o rodzinie


Romowie i oni są wielką rodziną Jestem im bardzo wdzięczny że pokazalimi prawdę o sobie Nie od każdego da się taką szczerość uzyskać To jest teżefekt mojej pracy to był najcięższy reportaż jaki robiłem Nie ze względuna to jacy oni są tylko w związku z tym co działo się w mojej głowieNawału emocji nudzenia się z nimi myślenia jak to ugryźć jak na to pat-rzeć

Czym jest ten projekt dla ciebie- Chciałem opowiedzieć bardzo spokojną eseistyczną historię o rodzinie irelacjach pomiędzy jej członkami o problemach Od wielu lat mam wgłowie materiał ktoacuterego jeszcze nikt moim zdaniem nie przeskoczył TobdquoMennonicirdquo Larryrsquoego Towella o zamkniętej chrześcijańskiej wspoacutelnocieWidać że facet siedział u nich dziewięć lat Na tych fotografiach na pierwszyrzut oka nie ma nic nadzwyczajnego nic szczegoacutelnego ale czujemy że onwie co oznacza każdy drobny gest co ci ludzie myślą To jest dla mniekwintesencja

Jak przygotowywałeś się do tego materiału- Kiedy przejrzałem dostępne książki na tematy cygańskie zrozumiałemże tam jest opisany zupełnie inny świat We Wrocławiu nie ma żadnych Fi-cowskich ani Papuszy Jestem zły że na temat bdquomoichrdquo Romoacutew nie powstałaani jedna dłuższa publikacja są tylko artykuły prasowe często nierzetelneW jednym z pierwszych dziennikarz pisze na przykład że Romowie kradnąprąd Chyba będąc tam był tak przerażony że nie zauważył że za barakiemhuczy agregat Inna rzecz że zazwyczaj nie przygotowuję się do nowych fotograficznychtematoacutew ndash a już na pewno nie od strony socjologicznej Wolę wejść w śro-dowisko na surowo i być zaskakiwany usłyszeć jak bohater opowiada osobie wszystko od podstaw Potem staram się to przetrawić i sprawdzićczy mnie to fascynuje czy nie Jakbym wszedł przygotowany moacutegłbym niezauważyć roacuteżnych niuansoacutew nie pytałbym o wiele rzeczy i nie dowiedziałsię że są inne niż mi się wydaje

A twoje stereotypy na temat Romoacutew W Polsce ma je chyba każdy- Kiedyś Rom napluł mi do jedzenia bo mu nie dałem złotoacutewki Miał kil-kanaście lat ja dwadzieścia parę Pamiętam że go dogoniłem i spuściłemmu manto Ale na koczowisko przyszedłem z wyczyszczoną głową i uśmie-chem na twarzy Po matce mam w sobie otwartość

Przyszedłeś i co- Pamiętam że wszedłem do barakoacutew i pomyślałem bdquoJezus Maria jakiekadryrdquo Często na początku tak reagujemy a takie zachwyty są największymbłędem fotografa Nie można zwracać uwagi na to co się rzuca od razu woczy tylko dlatego że jest inne Inność nie może być kluczem do zrozumie-nia Wykorzystałem ją do czego innego przyzwyczajania Romoacutew do mojegoaparatu Dwa tygodnie robiłem im zdjęcia choć wiedziałem że zaraz jewykasuję Potem zostawiałem aparat na ziemi i on sobie leżał Po kilkudniach wiedziałem że nic mu się nie stanie Takie rzeczy się czuje Wyczuwasię też u nich złe dni Oni mają straszne sinusoidy są weseli a potem majądoły i wtedy bardzo ciężko się z nimi przebywa


sobą rodzin ktoacutere żyją tam na stałe oraz ci ktoacuterzy przyjeżdżają i wyjeżdżająCzęsto są tacy sami Jedna rodzina się wybija Są dla mnie przykładem żeRomowie to taka sama grupa społeczna jak Polacy choć często przez naszezdehumanizowane spojrzenie tego nie dostrzegamy Weźmy diasporę Pola-koacutew w Londynie 90 procent to kompletni pajace za ktoacuterych byśmy sięwstydzili a 10 procent to inteligencja Tak samo jest w tym koczowiskuRodzina o ktoacuterej moacutewię dobrze moacutewi po polsku chce się uczyć puścićdzieciaki do szkoły Chce się uwolnić od pozostałych bo wie że tamciniszczą jej reputację A cała reszta jest jakby zawieszona pomiędzy narze-kaniem lenistwem i szczątkami kultury cygańskiej Choć tej kultury jesttam bardzo mało

Czemu tamta rodzina cały czas tam tkwi- Cała ta sześćdziesięcioosobowa familia niszczy się od wewnątrz Proble-mem jest ich nomadyzm Patrzymy na Romoacutew jak na wolnych ludzi aleoni w tej wolności są zależni od siebie wewnętrznie spętani W głowachtych o ktoacuterych moacutewimy toczy się podświadoma wojna i pytanie czy waż-niejsze okaże się poświęcenie dla rodziny i umiłowanie tradycji czy teżproacuteba ucieczki w nowy wspoacutełczesny świat

Jakimi prawami rządzi się społeczność mieszkająca na wrocławskim ko-czowisku- Żadnymi Dużo osoacuteb myśli że tam jest jakiś szef siedzący w baraku natronie ktoacutery ma z boku dwie małpie czaszki i wszystkim rozkazuje A oniby tego nie znieśli Jeśli są jakieś decyzje do podjęcia spotykają się i robiąto razem Albo nie podejmują decyzji w ogoacutele Bliskość rodziny wyznaczaich funkcjonowanie Tam nie ma zasad ktoacuterych się nie łamie o jakich czy-taliśmy w kolorowych książkach Oni robią co im się żywnie podoba Zwy-czajoacutew nie ma żadnych

Jak na nich moacutewisz- Na pewno nie nazwę ich Cyganami bo Cyganie kojarzą mi się z taboramimagią długimi sukniami tańcami akordeonem końmi A tam tego niema Zupełnie To ważne żeby ludzie zrozumieli że we Wrocławiu nie wcho-dzimy do krainy magii i zapomnień ale do rzeczywistości problemoacutewbrudu zmagań z życiem Choć w moich fotografiach te tematy są mocnoograniczone - nie chcę tym epatować bo to łatwe i tanie

Jak tam trafiłeś- Przypadkowo O problemie wrocławskich Romoacutew myślałem początkowotylko w kontekście publikacji prasowej Pojechaliśmy tam z Darkiem Koź-lenką dziennikarzem z ktoacuterym razem pracujemy Po dwoacutech tygodniach -a wtedy z nimi spaliśmy i pilnowaliśmy żeby ich nie wyrzucili - stwierdzi-liśmy że się tym zajmiemy Ale nie chcieliśmy tego robić wydarzeniowo

Wasz wspoacutelny reportaż opublikowała bdquoPolitykardquo ale ty tam zostałeś nadłużej Dlaczego- Zobaczyłem wielką szansę przekazania tego co zawsze chciałem opowiadaćndash rodzina cisza spokoacutej dotyk I jeszcze to jest nadbudowane tym że to są

Adam Lach - (rocznik 1983) Ukończył z wyroacuteżnieniem AkademięFotografii WSF AFA weWrocławiu Wspoacutełzałożycielagencji Napo Images i wiceprezes Fundacji NapoOd 2006 do 2013 r związanyz tygodnikiem bdquoNewsweekPolskardquo Publikuje zdjęcia w wielu magazynach w Europie i USA min wbdquoThe New York Timesrdquo bdquoLe Monderdquo bdquoLespressordquobdquoDie Zeitrdquo InternationalHerald Tribunerdquo bdquoSolidGroundrdquo bdquoNewsweekrdquobdquoLeMagazinerdquo bdquoSvenskaDagebladetrdquo oraz bdquoPolitykardquobdquoPrzekroacutejrdquo i bdquoWprostrdquo W czerwcu wychodzi albumbdquoStigmardquowspoacutełfinansowany ze stypendium MłodaPolska Premierę będzie miałna Fotofestiwalu w Łodzigdzie będą teżprezentowane zdjęcia z cyklu

We Wrocławiunie ma żadnych

Ficowskich ani Papuszy

To zupełnie innyświat


A widzisz szanse na przełamanie tytułowego piętna ktoacutere ciąży na Ro-mach- Nie mam odpowiedzi na to pytanie Będąc z nimi często pogrążałem sięw marazmie Bo kiedy spędzasz czas z transseksualistą ktoacutery jest bohateremtwojego projektu albo manifestantem na Majdanie możesz mu powiedziećbdquoNie martw się poczekaj będzie lepiejrdquo i wiesz że twoje słowa mają oparciew rzeczywistości A jak mi Rom moacutewi że jest źle to nie mogę mu powie-dzieć że będzie lepiej bo na nich to piętno jest wyryte Są i zawsze bylinacją ktoacutera od początku stoi na przegranej pozycji Nie wiem ile jeszczemusi lat upłynąć żeby się coś zmieniło

Myślisz że zmieniasz coś swoimi fotografiami- Nie chcę być medium nie chcę nawracać ludzi żeby nagle moacutewili bdquoKo-chamy Romoacutew bo widzieliśmy takie piękne zdjęciardquo Chcę żeby człowiekspojrzał na nich tak jak ja kiedy wchodzę na materiał otwarty i uśmiech-nięty a nie obrażony że oni żebrzą na ulicy Problem ludzi ktoacuterzy dyskry-minują Romoacutew nie wynika z cech tej społeczności ale z winy samych oska-rżających ktoacuterzy nie potrafią dostrzec ich zwykłej ludzkiej twarzy I natym żeby ją pokazać zależy mi najbardziej

Agnieszka Woacutejcińska


Te stereotypy że kradną że żebrzą są prawdziwe- Z żebractwa żyją To ich głoacutewne źroacutedło utrzymania Niektoacuterzy sprzedajązłom znaleziony na śmietnikach Niektoacuterzy coś ukradną ale nie wszyscyto jest bardzo ważne Poza tym szukają roboty skupują stare samochodyremontują i starają się sprzedać za 100 złotych więcej Jakoś żyją

Podobno są roszczeniowi- Jest w nich taki rys Ale mogą też dużo dać od siebie Część z nich naprawdęchce pracować tylko mają już za sobą złe doświadczenia Ktoś zaproponowałim pracę spędzili miesiąc na budowie a na końcu zostali oszukani i nie zo-baczyli zapłaty A w tym czasie nie starali się zapewnić sobie środkoacutew nanastępne tygodnie w inny sposoacuteb

Płaciłeś im za zdjęcia- Etyka zawodowa nie pozwala na to Czasami prosili żeby kupić im pam-persy dla dziecka jedzenie Ze dwa razy to zrobiliśmy Okazało się że jakprzynosimy coś jednym to inni się wkurzają Stwierdziliśmy więc że musimyto ukroacutecić Przez kilka tygodni było ciężko ale byłem wobec nich straszniestanowczy odmawiałem kiedy o coś prosili - i oni to zaakceptowali

To na jakiej zasadzie zgadzali się na zdjęcia Nie miałeś z tym proble-moacutew- Żadnych Wiedziałem i oni też że moje fotografie ich nie obrażają Gdybymchciał robić brzydkie hard coreowe zdjęcia tobym im o tym powiedziałbo nie lubię niedomoacutewień Pamiętam sytuację jak Myndra zezłościła sięna zdjęcie okładkowe z bdquoTygodnika Powszechnegordquo na ktoacuterym karmi piersiąswojego synka Najbardziej wkurzyło ją że ktoś to przynioacutesł na koczowiskoi wszyscy to widzieli cała rodzina ndash i nieustannie o tym rozmawiano Zde-nerwowała się że to do niej trafiło w taki sposoacuteb

Nie ustaliłeś z nią wcześniej że będzie na okładce- Nie mogę z nimi ustalać takich rzeczy To niemożliwe

Nie czułeś że nadużywasz jej zaufania- Po tej publikacji dostałem mnoacutestwo pozytywnych maili od Polakoacutew po-dziękowań że tak fotografuję Romoacutew Ludzie zobaczyli tam piękne macie-rzyństwo bliskość Moacutegłbym czuć się winny ale wiedziałem że mam racjęPowiedziałem Myndrze że rozumiem jej wkurzenie opowiedziałem o reak-cjach ludzi i ona stwierdziła bdquoAdam to fajnie przepraszam cięrdquo Jesteśmy znią blisko często do siebie dzwonimy

bdquoStigmardquo to opowieść o wykluczeniu samotności życiu na krawędziCzytałam w wywiadzie z tobą że bliskie są ci te obszary- To pierwszy filtr przez ktoacutery przechodzą u mnie tematy Wywodzę się zreportażu i lubię kiedy mają one uzasadnienie Szukam bohateroacutew ktoacuterzysą wykluczeni przez społeczeństwo żeby mogli przez moją fotografię opo-wiedzieć innym o sobie Chcę wysłuchać podać pomocną dłoń ale potemprzefiltruję to przez siebie bo nie zajmuję się fotografią interwencyjną animisyjną W bdquoStigmierdquo ten filtr wykluczenia był pierwszy potem pojawiłysię kolejne

Jak Rom mimoacutewi że jest źleto nie mogę mu

powiedzieć że będzie lepiej

bo na nich to piętno

jest wyryte

Agnieszka Woacutejcińska -psycholożka Ukończyłapodyplomowe studiadziennikarskie na UW i Polską SzkołęReportażu Dziennikarkabdquowolny strzelecrdquo jej teksty ukazały się min w bdquoPolitycerdquobdquoPrzekrojurdquo bdquoGazecieWyborczejrdquo bdquoZwierciadlerdquoi bdquoMidraszurdquo


przez Adama Mickiewicza we Włoszech w 1848 roku i działalność agita-cyjno-polityczna poety wśroacuted włoskiego społeczeństwa na rzecz bdquosprawypolskiejrdquo

W okresie tzw Wielkiej Emigracji wielu polskich intelektualistoacutew - artystoacutewpisarzy poetoacutew - wyjeżdżało do Włoch Wyrazy fascynacji Italią a zwłaszczaRzymem można odnaleźć w twoacuterczości Mickiewicza a także u innychpoetoacutew i pisarzy Słowackiego Norwida Krasińskiego Sienkiewicza Kra-szewskiego czy Żeromskiego Ślady zauroczeń włoskimi klimatami kryją sięw utworach literackich w dziennikach z podroacuteży czy pamiętnikach Polakoacutewpodroacuteżujących po Italii We włoskiej stolicy są pozostałości po polskich po-droacuteżnych ulica Mickiewicza plac Sienkiewicza w parku Pincio tablicę przyvia del Babuino gdzie mieszkał Juliusz Słowacki kościoacutełek Quo Vadis z po-piersiem Henryka Sienkiewicza przy via Appia Antica Niedaleko stadionupiłkarskiego znajduje się przystanek autobusowy o nazwie bdquoPilsudskirdquo a wokolicy polskiej parafii przy via delle Botteghe Oscure skryta jest urokliwauliczka Polakoacutew (via dei Polacchi) Jest też legendarne Caffegrave Greco przy sty-lowej rzymskiej via dei Condotti ndash miejsce gdzie w XIX wieku spotykali sięPolacy czołowe postaci Wielkiej Emigracji Do dzisiaj zaglądają tam polscyturyści poszukujący śladoacutew swoich rodakoacutew w Wiecznym Mieście nie baczącna ceny kawy zdecydowanie powyżej rzymskiej średniej

Losy Polakoacutew i Włochoacutew wielokrotnie splatały się na roacuteżnych płaszczyznachkulturalnej naukowej politycznej religijnej Podejmując ten temat badaczewłosko-polskich związkoacutew zazwyczaj cytują refren bdquoMazurka DąbrowskiegordquoI zaraz potem uściślają że we włoskim hymnie roacutewnież pojawia się odwo-łanie do Polski bdquoOrzeł austriackiStracił swe pioacuteraI krew włoskąWraz zpolskąŻłopie z kozakamiLecz duch jego ginierdquo Wzajemne wzmianki odwoacutech narodach w hymnach narodowych to wymowny symbol historycznejłączności Polski i Włoch Ale takich śladoacutew polsko-włoskich doświadczeńwe wspoacutelnej europejskiej przestrzeni jest więcej

Marsz marsz Dąbrowski i inni

Relacje Polakoacutew z Włochami mają długą tradycję sięgającą czasoacutew śred-niowiecznych Już od XII XIII wieku podroacuteżowali do Włoch polscy amba-sadorzy i duchowni a włoskie uniwersytety w Bolonii Padwie czy Rzymieprzyciągały studentoacutew i wykładowcoacutew z Polski Bogata polska młodzieżwyjeżdżała na studia by zdobyć wiedzę ale także by nauczyć się dobrychmanier chłonąć atmosferę środowisk politycznych i kulturalnych W Oświe-ceniu pojawia się fenomen Grand Tour - bdquopodroacuteży kształcącejrdquo ktoacuterej głoacutew-nym etapem jest właśnie Italia W tej epoce zaczyna się okres intensywnychbadań naukowych ktoacutere we Włoszech prowadzą także Polacy Osobny roz-dział w historii polsko-włoskich kontaktoacutew to dzieje Legionoacutew Dąbrow-skiego we Włoszech walczących u boku Napoleona XIX wiek przynioacutesłnowy polityczny wymiar relacji Polakoacutew z Włochami Apogeum tych kon-taktoacutew przypada na okres walk narodowo-wyzwoleńczych w Europie ktoacuterywe Włoszech nosi nazwę Risorgimento (Zmartwychwstanie) Sprawa wy-zwolenia narodoacutew słowiańskich z Polską na czele interesowała GiuseppeMazziniego i innych włoskich działaczy tamtej epoki Nieco zapomnianymale ważnym elementem w dziejach tamtego okresu jest polski legion założony

SPOŁECZEŃSTWO

Z ziemi polskiejG Jeszcze Polska nie zginęła we Włoszech G Żyje w stereotypach

Karolina Golemo

do włoskiej

Generał Władysław Anderspodczas poświęcenia cmentarzana Monte Cassino Włochy 1091945 Fot Archiwum MałcużyńskichEast News


Poacuteki my żyjemy czyli fenomen dwoacutech W

Najsilniejsze i najtrwalsze ruchy migracyjne z Polski do Włoch rozpoczęłysię po drugiej wojnie światowej Najczęściej moacutewi się o trzech głoacutewnych fa-lach o żołnierzach 2 Korpusu Polskiego generała Andersa ktoacuterzy niewroacutecili już po wojnie do ojczyzny o tzw emigracji solidarnościowej spo-wodowanej wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego i powiązanej z wy-borem Polaka na papieża oraz o najnowszej fali emigracji z Polski doWłoch zwanej emigracją zarobkową (choć to arbitralne rozroacuteżnienie naemigrację solidarnościową i zarobkową powracające w wielu opracowaniachwydaje się dość mętne) Rok 1978 w ktoacuterym Karol Wojtyła został wybrany na papieża to począteknowego etapu w relacjach polsko-włoskich To także zmiana wizerunkuPolski w świecie Papież Polak ktoacutery w swoim pierwszym publicznym wy-stąpieniu moacutewił że przybył z bdquodalekiego krajurdquo (sono venuto da un Paeselontano) i prosił aby Włosi poprawiali jego błędy językowe wzbudził za-ciekawienie Kolejny rok przynioacutesł jeszcze jedno ważne wydarzenie - po-wstanie bdquoSolidarnościrdquo Był to więc okres ogromnej popularności Polski iPolakoacutew we Włoszech spowodowanej działaniem bdquoczynnika podwoacutejnegoWrdquo ndash Wojtyły i Wałęsy (określonym tak przez A i P Morawskich) W takichokolicznościach polityczno-społecznych nastąpiła fala emigracji Polakoacutewdo Włoch Silne wsparcie włoskiego społeczeństwa dla ruchu bdquoSolidarnościrdquoi obecność polskiego papieża to czynniki ktoacutere przyciągały emigrantoacutew (wteoriach migracji to tzw pull factors) Wprowadzenie stanu wojennego wgrudniu 1981 roku było dodatkowym elementem decydującym o emigracji(tzw push factor ndash czynnik wypychający) Polacy proacutebowali wydostać się zPolski jako pielgrzymi Wielu z nich udawało się do Włoch w takiej roli anastępnie pozostawali tam otrzymawszy status uchodźcoacutew politycznychWłosi organizowali dla uchodźcoacutew zza żelaznej kurtyny specjalne obozy(w Latinie Capui Ladispoli czy innych miejscach) w ramach pomocy prze-widzianej przez konwencję genewską z 1954 roku Wielu Polakoacutew mieszkałotam czekając na emigrację za ocean ndash do Stanoacutew Zjednoczonych Australiiczy Kanady Po wprowadzeniu stanu wojennego liczba Polakoacutew przyjeż-dżających do Włoch rosła z każdym miesiącem Część z nich regularniewyjeżdżała dalej do docelowych krajoacutew emigracji Do Włoch ściągałyjednak kolejne fale W roku 1984 zanotowano obecność tysiąca naszych ro-dakoacutew rok poacuteźniej ta liczba się podwoiła a w 1986 roku polskich imigrantoacutewbyło już 42 tys Koczowali w namiotach zasiedlając na pewien czas rzymskieparki i skwery Korespondenci polskich medioacutew od lat mieszkający w Rzymie z ktoacuterymimiałam okazję rozmawiać kilkakrotnie wspominali o roli jaką woacutewczasodegrał dla Polakoacutew we Włoszech Jan Paweł II Jego obecność sprawiała żełagodniej obchodzono się z polskimi imigrantami ktoacuterzy popełniali wy-kroczenia Polski papież przez lata swojego pontyfikatu funkcjonował ndash no-lens volens ndash jako rodzaj bdquogwarantardquo dla polskiej imigracji Jego rodakoacutewtraktowano z większą wyrozumiałością chętniej im pomagano czy ofero-wano zatrudnienie Jedną z poważniejszych przyczyn wyjazdoacutew Polakoacutewdo Włoch w latach 1986-1987 była możliwość wykupienia w złotoacutewkachvoucheroacutew na kempingi we Włoszech Szacuje się że około 95 proc uchodź-

coacutew rekrutowało się wtedy z uczestnikoacutew wycieczek Orbisu Po zakończeniuwczasoacutew Polacy zwracali się do władz włoskich z prośbą o azyl politycznyZjawisko bdquoniedokończonych wycieczekrdquo do Włoch dotyczyło także wcześ-niejszego okresu Będąc w Rzymie miałam okazję porozmawiać z pracow-nicą włoskiego biura podroacuteży Alma Travel ktoacutera w latach 70 pilotowałagrupy polskich turystoacutew Polakoacutew odbierała na granicy włosko-austriackiejjeździła z nimi po Włoszech a po zakończonej wycieczce odwoziła z po-wrotem do granicy tylko część osoacuteb Reszta decydowała się pozostać weWłoszechJakie było nastawienie Włochoacutew do Polakoacutew przyjeżdżających masowo doich kraju Początkowo okazywano polskim imigrantom życzliwość i wspoacuteł-czucie Postrzegano ich przez pryzmat ideologicznego sprzeciwu i wydarzeńpolitycznych ktoacutere zachodziły w Polsce Widziano w nich uchodźcoacutew zkomunistycznego kraju ktoacuterzy szukali wolności Obraz ten potęgowałyjeszcze włoskie media Włosi angażowali się w pomoc Polakom w czasiestanu wojennego wysyłali im paczki Mimo że w istocie była to raczej emi-gracja bdquoideologiczno-zarobkowardquo (a nie bdquoideologicznardquo jak zwykło się jąnazywać) w rzeczywistości Włosi koncentrowali się bardziej na pierwszymczłonie tej kategorii Na drugi plan schodziło to że Polacy szukali we Wło-szech roacutewnież polepszenia statusu materialnego Przybysze z kraju Wojtyłyi Wałęsy byli w pewnym sensie na uprzywilejowanej pozycji właśnie dlategoże pochodzili z Polski - kraju buntowniczego To że byli biedni myli szybysamochodoacutew na skrzyżowaniach i pili alkohol było mniej ważne Kiedy

Karolina Golemo- doktor socjologii Jej zainteresowaniabadawcze dotyczą socjologiikultury a zwłaszcza kultury i społeczeństwa Włoch i Hiszpanii Wśroacuted jejpublikacji najważniejszemiejsce zajmuje książkabdquoObraz Polski i Polakoacutew we Włoszech Poglądyoceny opinierdquo (Krakoacutew 2010) Delegacja NSZZ bdquoSolidarnośćrdquo

z wizytą we WłoszechSpotkanie z papieżem Janem Pawłem II na audiencji w Watykanie Rzym 15011981 Jan Paweł II ogląda podarunkiprzywiezione przez polskądelegację z lewej Lech Wałęsa Fot Wojtek ŁaskiEast News


ich liczba zaczęła wzrastać w szybkim tempie i coraz częściej dochodziłodo nadużywania alkoholu i związanych z tym incydentoacutew polscy uchodźcykoczujący w obozach i na ulicach zaczęli Włochom przeszkadzać W miejs-cowościach gdzie lokowano obozy dla uchodźcoacutew dochodziło do konfliktoacutewz lokalnymi społecznościami nastawienie Włochoacutew było zdecydowaniemniej przyjazneFenomen polskich pielgrzymoacutew gromadzących się na placu Świętego Piotraopisał Sebestiano Vassalli w swojej powieści bdquoLa notte del lupordquo (bdquoNocwilkardquo) Czego włoski czytelnik dowiaduje się o Polakach z opisu stworzo-nego przez Vassallego Przyjeżdżają tłumnie do Rzymu jako pielgrzymi bypo wielogodzinnym oczekiwaniu ujrzeć swojego papieża Kobiety w chustachwiązanych pod szyją mają koło siebie gromadkę dzieci uczepionych spoacutednicyMężczyźni to wąsacze o jasnej karnacji Polscy pielgrzymi stłoczeni na placuŚwiętego Piotra wyśpiewują hymny religijne w dziwnym bdquoniezrozumiałymrdquojęzyku i eksponują na kurtkach plakietki z napisem bdquoSolidarnośćrdquo Autorpowieści nie wnika głębiej w sytuację społeczno-polityczną w Polsce nietłumaczy czym jest bdquoSolidarnośćrdquo i dlaczego wszyscy noszą na ubraniachtaki emblemat Nie proacutebuje wyjaśnić z jakiego powodu zjeżdżają się doWatykanu masy polskich pielgrzymoacutew i dlaczego jest dla nich tak ważneżeby spotkać się z Janem Pawłem II Zamiast ciekawego portretu socjolo-gicznego Vassalli proponuje powierzchowny i dosyć prześmiewczy opisbezkształtnego tłumu ludzi z zacofanego kraju Moacutewiąc o bdquopodwoacutejnym Wrdquo warto przypomnieć że Wojtyła i Wałęsa tonadal dwoacutech najczęściej rozpoznawalnych we Włoszech Polakoacutew Potwier-dziło się to w badaniach na temat postrzegania Polski i Polakoacutew wśroacutedmłodych Włochoacutew ktoacutere przeprowadziłam na rok przed przyjęciem Polskido UE Trzecie miejsce zajął w tym zestawieniu Zbigniew Boniek legenda

rzymskiej AS Roma dzisiaj popularny komentator wydarzeń sportowycha także tych dotyczących Polski w ogoacutele (ciekawe że Zibi - jak nazwano gow Italii - w ostatnich latach często wypowiadał się w mediach jako ekspertroacutewnież na temat bieżących kwestii społecznych czy politycznych ktoacuterymiżyła Polska) Warto dodać że na pytanie o znanych Polakoacutew włoscy studenciLa Sapienzy wskazywali także inne nazwiska Bela Bartoacutek Franz KafkaJosip Broz Tito czy Piotr Czajkowski

Będziem Polakamistereo typami

Lata siedemdziesiąte przyniosły rozkwit małżeństw Włochoacutew z PolkamiEksperci (dziennikarze socjologowie poloniści) z ktoacuterymi przeprowadza-łam wywiady w czasie badań terenowych moacutewili wręcz o swego rodzajubdquomodzierdquo na polskie żony Kobiety ktoacutere poznawały Włochoacutew przebywają-cych w Polsce (na wymianach akademickich stypendiach na wyjazdachsłużbowych itp) wyjeżdżały potem do kraju swoich partneroacutew czy mężoacutewWytworzyła się więc znacząca grupa polskich kobiet mieszkających weWłoszech Powstała nawet organizacja bdquoSawardquo skupiająca polskie żony Wło-choacutew Na fali tego zjawiska zrodził się mit bdquołatwego podboju za żelaznąkurtynąrdquo przedstawiający kobiety ze Wschodu w tym Polki jako te ktoacuteremożna zdobyć niewielkim wysiłkiem W świadomości Włochoacutew a zwłaszczarzymian trwale zapisała się komedia bdquoUn sacco bellordquo (bdquoZabawa jest cu-downardquo) w reżyserii Carlo Verdone Film z 1980 roku ktoacuterego akcja toczysię w Rzymie lat 70 XX wieku przyczynił się do rozpowszechnienia i utrwa-lenia stereotypu na temat polskich kobiet ktoacuterych względy można zdobyćza pomocą pary nylonowych rajstop i długopisu Z takim właśnie asorty-mentem wybierają się w podroacuteż do Krakowa dwaj bohaterowie filmu (ską-dinąd oni także są w nim pokazani w sposoacuteb stereotypowy jako ignorancio kiepskich manierach i niewysokim poziomie intelektualnym) Ten krzyw-dzący wizerunek bdquokobiety ze Wschodurdquo przetrwał przez kolejne lata doty-kając min polskie imigrantki pracujące we Włoszech jako opiekunki doosoacuteb starszych i chorych (badanti) czy panie sprzątające (colf)Innym stereotypem Polaka ktoacutery funkcjonuje do dziś był polski imigrantmyjący szyby samochodoacutew na skrzyżowaniach (polacco-lavavetri) Ten sche-mat myślowy narodził się w okresie masowych migracji Polakoacutew do Włochw latach 80 XX wieku Polacco-lavavetri na dobre wpisał się w krajobrazmiejski tamtej epoki O tym jak silny był ten wizerunek może świadczyćutrwalenie go w kreacjach artystycznych Chodzi o powieść bdquoIl polacco la-vatore di vetrirdquo Edoardo Albinatiego oraz film bdquoLa ballata dei lavavetrirdquo wreżyserii Petera del Monte ktoacuterych motywem przewodnim jest właśniePolak myjący szyby na skrzyżowaniach Albinati stworzył własną artystycznąinterpretację zjawiska bdquolavavetrirdquo Polacy są w jego opisie piękni muskularniproporcjonalnie zbudowani dostojni wręcz posągowi Poruszają się z cza-rującą swobodą ruchoacutew Albinati znajduje w prozaicznej czynności myciaszyby gąbką fantazję i poetyckość albo poszukuje poroacutewnań z osiągnięciamisportowymi Polacy skaczący wokoacuteł stojących samochodoacutew bdquosprawiają wra-żenie drużyny lekkoatletoacutew ktoacuterzy dopiero co uciekli z czwoacutermeczurdquoWedle opowieści jednego z wieloletnich polskich korespondentoacutew radio-wych lavavetri był do tego stopnia postrzegany jako bdquopolski pomysłrdquo że w

Polacy na placu Weneckimnieopodal polskiego kościoła św StanisławaRzym 21061994 Fot Piotr Woacutejcik


latach 80 pojawił się w Neapolu Włoch ktoacutery udawał Polaka myjąc szybysamochodowe Neapolitańczyk o ciemnej karnacji z włosami ufarbowanymina blond i w koszulce z napisem bdquoSolidarnośćrdquo podobno stał się na jakiśczas miejscową atrakcją Skojarzenie wizerunku Polakoacutew z lavavetri poja-wiało się wielokrotnie w odpowiedziach ankietowanych studentoacutew w ba-daniach z 2003 roku Młodzi rzymianie ktoacuterzy nie mogli pamiętać wydarzeńz lat 80 XX wieku przejęli od starszego pokolenia ten schemat myślowy inadal się nim posługująZ najnowszą falą emigracji tzw zarobkowej po 2004 roku wiąże się postaćbdquopolskiego hydraulikardquo1 We włoskiej opinii publicznej i włoskich mediachsymbolizował on obawy starych członkoacutew UE przed napływem bdquotaniej siłyroboczejrdquo z nowo przyjętych krajoacutew Europy Środkowo-Wschodniej Strachprzed rubalavoro (bdquotym ktoacutery kradnie miejsce pracyrdquo) uwidocznił się jeszczew okresie przedakcesyjnym Mało kto pamiętał we Włoszech że na plakaciewylansowanym we Francji przez Polską Organizację Turystyczną przystojnybdquopolski hydraulikrdquo oznajmiał że on zostaje w Polsce i zapraszał do odwie-dzenia swojego kraju2 Włochy nie poszły śladem Irlandii i Anglii ndash krajoacutewktoacutere od razu po rozszerzeniu otwarły swoje rynki dla nowych obywateliUE ale początkowo broniły swojego rynku przed Polakami Przez dwa lataistniał tzw okres przejściowy (periodo transitorio) jeśli chodzi o wolnyprzepływ pracownikoacutew Dopiero w lipcu 2006 roku otwarto całkowicie wło-ski rynek pracy dla obywateli z nowych krajoacutew członkowskich Unii Syndrombdquopolskiego hydraulikardquo to dowoacuted na to że wejściu nowych członkoacutew do UEtowarzyszyły we Włoszech spore obawy i jeszcze przez długi czas po roz-szerzeniu funkcjonował podział na Europę A i B (comunitari i neocomuni-tari)W okresie rządoacutew braci Jarosława i Lecha Kaczyńskich (20062007) prasawłoska dosyć często powracała do wyjątkowej na skalę światową sytuacji wnaszym kraju Włoskim dziennikarzom najwyraźniej trudno było zachowaćnależytą powagę w stosunku do dwoacutech identycznie wyglądających bdquogłoacutewpaństwardquo Opisywali bdquorządy bliźniakoacutewrdquo (ukuli nawet nowy termin gemel-locrazia czyli bliźniakokracja) w sensacyjno-ironicznym tonie podkreślającdobitnie kuriozalność zaistniałej w Polsce sytuacji bdquoSzantaże szpicle re-welacje z opoacuteźnionym zapłonem i wszechmogący bliźniacy Wydaje się żeto Księga istot zmyślonychrdquo - pisał korespondent bdquoLa Stampyrdquo Enza BettizaAtmosferę polityczną panującą w Polsce poroacutewnywano do niepokojącego isurrealistycznego klimatu powieści Borgesa czy Kafki Lustrację nazywano bdquoponurą papierową wojną domowąrdquo i zestawiano ją zwizją przytłaczających biurokratycznych kafkowskich labiryntoacutew oraz pod-stępnych fantasmagorii Borgesa W tym szczegoacutelnym okresie Polskę koja-rzono z jednej strony z prężnie rozwijającą się gospodarką a drugiej z chao-sem na scenie politycznej Zachwycano się postępem i 7 -procentowym wzrostem ekonomicznym alepiętnowano demagogię populizm antysemityzm homofobię polskich władzPolskę jako członka Unii Europejskiej ukazywano przez pryzmat działańoacutewczesnego polskiego rządu jawiła się najczęściej jako kraj eurosceptycznykrnąbrny nietolerancyjny hamujący prace nad konstytucją europejską Włoscykomentatorzy doszukiwali się genezy nad wyraz rozwiniętej sympatii polskichwładz do Stanoacutew Zjednoczonych i tłumaczyli swoim czytelnikom problemodwiecznych antagonizmoacutew polsko-rosyjskich

Pono nasi biją w tarabany- Euro i Szymborska

Ostatnie lata obfitowały w istotne w Polsce wydarzenia ktoacutere na momentprzykuły uwagę włoskiej opinii publicznej Tragedia w Smoleńsku i jej od-dźwięk w polskim społeczeństwie (szczegoacutelnie debata na temat krzyża podPałacem Prezydenckim) wywołały komentarze w ktoacuterych z jednej stronyprzypominano retorykę bdquoIV Rzeczpospolitejrdquo a z drugiej przypatrywanosię podziałowi na dwie kategorie Polakoacutew bdquoprawdziwych patriotoacutewrdquo i bdquokos-mopolitycznych zdrajcoacutewrdquo Prezydencja Polski w Radzie Unii Europejskiejchoć pozytywnie oceniana na forum dyplomatoacutew i obserwatoroacutew nie zapi-sała się chyba Włochom w pamięci tak jak mistrzostwa Euro 2012 I choćbyłym mistrzom świata w Polsce się nie poszczęściło to z pewnością milebędą wspominać gościnność Wieliczki ktoacutera na kilka tygodni poddała sięczarowi bdquoitalomaniirdquo Ciepłe przyjęcie drużyny Azzurri nie uszło uwadzewłoskich medioacutew Przy okazji ostatnich wyboroacutew parlamentarnych włoskaprasa z uwagą przyglądała się w jaki sposoacuteb bdquoantyklerykalny magnat Palikotrdquostwarza bdquonowoczesną laicką Polskęrdquo a licząc na kolejne zwycięstwo bdquopro-europejskiejrdquo opcji politycznej Andrea Tarquini z gazety bdquola Repubblicardquoopisywał nasz kraj jako bdquodrugie Niemcyrdquo i bdquolokomotywę Unii EuropejskiejrdquoW związku z pierwszą rocznicą śmierci Wisławy Szymborskiej krakowskiInstytut Cervantesa razem z Włoskim Instytutem Kultury zorganizowałspotkanie poświęcone poetce i jej tłumaczom Jedna z zaproszonych pisarkaLaura Novati (bliska znajoma Pietro Marchesaniego ktoacutery świetnie tłuma-czył poezję Szymborskiej na włoski) uświadomiła publiczności że wierszeSzymborskiej sprzedały się we Włoszech lepiej niż twoacuterczość jakiegokolwiekwydawanego wspoacutełcześnie włoskiego poety Nazwała Szymborską najczęściejczytanym poetą [sic] we Włoszech Polska noblistka i polski reportażystaulubiony przez Włochoacutew Kapuściński zdominowali poacutełki włoskich księgarńi przestrzeń kulturalną Italii To także - obok Wałęsy Bońka teatru Kantoraczy imigrantoacutew zarobkowych - element polskości ktoacutery stał się częścią na-szego wizerunku we Włoszech Gdyby zebrać te poszczegoacutelne składnikidałoby się z nich ułożyć ciekawą kulturową mozaikę Można się co prawdazastanawiać dlaczego dekadę temu kiedy wchodziliśmy do UE niektoacuterzywłoscy studenci socjologii definiowali Polskę jako część byłej Jugosławii ajako najważniejsze wydarzenie z polskiej historii podawali wojnę z BułgariąAle czy jest to istotne Jak w każdym przypadku skomplikowanych i asy-metrycznych relacji międzykulturowych są kręgi odbiorcoacutew do ktoacuterychpolska kultura przenika i gdzie znajduje zrozumienie Zawsze będą też takieobszary w ktoacuterych dominować będą niewiedza i stereotypy

Karolina Golemo

BibliografiaAlbinati Edoardo Il polaccolavatore di vetri ArnoldoMondadori Editore Milano1998Caccamo Domenico la bdquoRepubblica Nobiliarerdquo nellaprospettiva di Venezia Interessi Cieślińska Barbara Emigracja z Polski do Włoch pod koniec latosiemdziesiątych bdquoPrzeglądPolonijnyrdquo 1993 nr 3Golemo Karolina Obraz Polski i Polakoacutew we WłoszechPoglądy oceny opinieWydawnictwo UniwersytetuJagiellońskiego Krakoacutew 2010Golemo KarolinaIV Rzeczpospolita w opiniachwłoskich dziennikarzy bdquoStudiaMedioznawczerdquo UniwersytetWarszawski nr 32010Macioti Maria ImmacolataPugliese Enrico Gli Immigrati in Italia Roma-Bari 1998Morawski Andrea MorawskiPaolo Polonia Mon amourdalle Indie drsquoEuropa alle IndiedrsquoAmerica Ediesse Roma 2006Tarquini Andrea Polonia alvoto rischia il premier liberal Il futuro dellrsquoUnione passa perVarsaviahttpwwwiekurepubblicaitVassalli Sebastiano La notte delupo BaldiniampCastoldi Milano1998

1 Wyrażenie bdquopolski hydraulikrdquo często powraca w języku włoskich ekspertoacutew od rynku pracy czy politykoacutewkiedy moacutewią o bdquotypowychkategoriach zawodowychrdquo we Włoszech

2 Je reste ici Venez nombreuxndash bdquoZostaję tutaj Przyjeżdżajcielicznierdquo ndash moacutewił z billboardoacutewbdquopolski hydraulikrdquo


HISTORIA

Romowie z angielskiego miasteczka Smethwick położonego nieopodal Bir-mingham twierdzą z przekonaniem Charlie Chaplin urodził się w pobliskimromskim obozie Czarna Łata Edward Rudge rozmawiał z ponad 30 Romamiz tego regionu i ta opinia się powtarzała1 Ale szczegoacutełoacutew nikt podać już niepotrafił Bo w ogoacutele jakiekolwiek szczegoacuteły pochodzenia Chaplina niesą jasne

ListPotwierdzona informacja o romskim pochodzeniu Chaplina ma się ponoćznajdować w dokumencie z Tamworth (także blisko Birmingham) Jest tolist ktoacutery do Chaplina w latach 70 wysłał niejaki Jack Hill Rom Najstarszyżyjący syn Chaplina - Michael teraz po sześćdziesiątce - jest przekonanyże list to autentyk Potwierdza bdquoMoacutej ojciec trzymał ten list pod kluczem wstoliku nocnym Został odkryty dopiero po śmierci mojej matki i długo pośmierci jego samegohellip List musiał być dla niego ważny skoro go przecho-wywałrdquo2W 1991 roku zmarła Oona OrsquoNeill czwarta żona aktora List odziedziczyłaich coacuterka Victoria - przechowywała go w rodzinnym grobowcu w Montreuxwe Francji3

MiejsceNigdy nie znaleziono aktu urodzenia Chaplina - przypuszczano że aktorprzyszedł na świat w Londynie w 1889 roku Chaplin to potwierdzał Alemoacutewił też że urodził się we Francji Pojawiła się nawet sugestia że urodziłsię w Afryce Południowej

ŻydJuż w roku 1915 w USA powszechnie uznawanoże Chaplin to Żyd - był nawet wpis na jego tematw bdquoKto jest kim w świecie żydowskimrdquo razem zfałszywą biografią Kiedy w 1940 roku zagrałw bdquoDyktatorzerdquo i był ucharakteryzowany na Hit-lera to przekonanie tylko się wzmocniło Wszyst-kie filmy Chaplina były zakazane w nazistowskichNiemczech właśnie przez to błędne przypuszcze-nie Notabene w najstarszych kopiach scenariu-sza bdquoDyktatorardquo tożsamość głoacutewnego bohateranie była określona Dopiero w poacuteźniejszych wers-jach przypisano mu pochodzenie żydowskieWiększość książek zajmujących się życiem Char-liego Chaplina nie wspominała w ogoacutele o jegoromskich powiązaniach skupiając się na korze-niach żydowskich Jednym z niewielu wyjątkoacutewjest publikacja Sida Fleischmana bdquoCharlie Cha-plin Najśmieszniejszy Człowiek Światardquo4 z poje-dynczą bdquocygańskąrdquo wzmiankąPowiązania ze społecznością żydowską były napewno głębokie i osobiste - jego trzecia żona Pau-lette Goddard (Levy) była Żydoacutewką5 a on sambardzo często z dużym przejęciem wypowiadałsię o losie Żydoacutew w Europie Jednocześnie jednakstwierdził jasno w dwoacutech wywiadach i autobio-

grafii że Żydem nie jest Biograf Chaplina Joyce Milton6 napisał bdquoSądzę żeświadomość romskiego pochodzenia była ważną częścią jego własnego po-strzegania siebie i była kluczowa dla jego twoacuterczości Podejrzewam że hit-lerowska zagłada Cyganoacutew wywarła na niego wpływ gdy pisał scenariuszdo raquoDyktatoralaquo Nigdy jednak tego nie powiedział publicznierdquo7

RomW 1925 roku blisko wspoacutełpracujący z Chaplinem Konrad Bercovici (Ber-kowicz) pisarz pochodzący z Rumunii autor książek dotykających tematuromskiego (min bdquoHistoria Cyganoacutewrdquo i bdquoCygan we mnierdquo) napisał artykułw ktoacuterym dość stereotypowo odnioacutesł zachowanie Chaplina do jego romskiejbdquokrwirdquo Stwierdził że bdquojego wielka miłość do muzyki jego wielki dar im-prowizacji i jego instynktowna znajomość instrumentoacutew muzycznych wska-zują na jego cygańskie pochodzenie () nie jest w stanie ustać w jednymmiejscu ciągle przychodzi i wychodzi () potrafi nagle zacząć grać naskrzypcach albo tańczyć i śpiewać Kto inny może się tak zachowywać jeślinie Cyganrdquo8 Genealog Edward Ellis ktoacutery jako pierwszy zwroacutecił uwagę na list JackaHilla sugerował że Chaplin ukrywał go i nie chciał by jego romskie po-chodzenie było ujawnione9 min z powodu złej opinii jaką cieszyli się Ro-mowie w ostatnich latach życia aktora Warto tu przypomnieć sylwetkęzmarłego w kwietniu 2014 roku innego gwiazdora Hollywood Boba Ho-skinsa Jeszcze na początku swojej kariery otwarcie przyznawał się do rom-skich korzeni ale z czasem przestał Chaplin też nie miał problemu aby o

Ian F Hancock

Czy Charlie Chaplin miał romskie korzenie W najnowszejbiografii genialnego aktora brytyjski historyk Edward Rudge rozprawia się z tą krążącą od dawna plotkąBo dowody ktoacutere zdobył wskazują że to nie plotka

Ten wąsikach ten wąsikhellip

1 The Express ampStar (Wolverhampton) 4 kwietnia 2014

2 The Birmingham Mail 26 lutego 2011

3 bdquoCharlie Chaplinrsquos son delvesinto fatherrsquos Gypsy pastrdquo The University of Liverpool News9 listopada 2012

4 Greenwillow Books New York20105 Ostatnio okazało się że Chaplin i Goddard w świetleprawa nie byli małżeństwem6 W prywatnej korespondencjilist z 5 października 1993 r7 Tramp The Life of CharlieChaplin Harper-Collins New York 1996

8 W Collierrsquos Magazine 15 sierpnia 1925 s 5-6 36

9 Damien Gayle bdquoWas CharlieChaplin born in a caravan in the West Midlandsrdquo The Daily Mail 20 marca 2012

Charlie Chaplin 1936Fot Mary Evans Picture LibraryEast News


tym moacutewić gdy był młody Poacuteźniej już tylko nieoficjalnie i w tajemnicyodwiedzał Romoacutew gdy tylko moacutegł Świadczą o tym jego zapiski w ktoacuterychwspomina o wizytach u Romoacutew w San Francisco Nowym Jorku Anglii iFrancji Brytyjski reżyser Ivor Montagu ktoacutery blisko wspoacutełpracował z Cha-plinem w latach 20 przytaczał opowieść aktora o wizycie u cygańskiejwroacuteżki Ostrzegła go podobno że jego trzecie małżeństwo będzie nieszczę-śliwe (on i Paulette Goddard rozstali się kroacutetko po bdquoDyktatorzerdquo)

RodzinaNiewiele wiemy na temat rodziny Chaplina Pewne jest że jego dziadek odstrony matki był wędrownym szewcem nazywał się Charles Frederick HillMoacutegł być Irlandczykiem choć ma takie same nazwisko jak autor tajemni-czego listu Nazwisko panieńskie jego babci brzmiało Mary Terry Ważnąpostacią w jego życiu był także handlarz John Hodges u ktoacuterego matka

Chaplina - Hannah - pomieszkiwała po rozstaniu z jego ojcem Był onprawdopodobnie bratem pierwszego męża Mary Terry - Henryrsquoego ktoacuteryzmarł przed jej ślubem z Charlesem HillemOjciec Chaplina roacutewnież Charles zmarł w wieku 37 lat Był synem SpenceraChaplina ktoacutery 30 października 1854 roku poślubił 17-letnią Romkę EllenElizabeth Smith w Ipswich w hrabstwie Suffolk Choć zmarła w 1873 rokudługo przed tym jak urodził się Charles aktor w swojej autobiografii napisałbdquoBabcia była poacuteł-Cyganką pamiętam ją jako mądrą małą starszą Paniąktoacutera zawsze wylewnie mnie witałardquo10 Jeśli nie miał romskich przodkoacutew pomieczu i po kądzieli to prawdopodobnie mylił ją z babcią od strony matkiJohn McCabe pisze bdquoŻona dziadka Hilla była poacuteł-Hiszpanką poacuteł-Cygankąto ostatnie było pilnie strzeżoną tajemnicą Charlie nie ujawnił tego faktuaż do momentu gdy był w średnim wieku Ta wiedza jednak zachwycałago jak zachwycałaby każdego artystęrdquo11 Mało prawdopodobne jest jednakże Ellen miała hiszpańskie korzenie Smith to popularne romskie nazwiskow Wielkiej Brytanii ale należy też zaznaczyć że romska społeczność wCzarnej Łacie w Staffordshire to byli Smithowie Matriarchinią w latach 80XIX wieku była Sentenia bdquoHentyrdquo Smith Zmarła w 1907 roku Do dziś wDerbyshire i Yorkshire mieszkają romskie rodziny o nazwisku Hill

Ian F HancockZ angielskiego przełożyła Małgorzata Kołaczek

Ian F Hancock(po romsku oYanko le Redjosko) pełni funkcję dyrektoraRomskiego Archiwum i Centrum Dokumentacyjnego na Uniwersytecie Teksańskim w Austin gdzie jest profesoremnauk humanistycznych (Nowlin Regents Professor in LiberalArts) Jest także honorowym wicekanclerzem RomskiegoUniwersytetu Sabhyata w Delhi i reprezentantem AmerykiPoacutełnocnej w Międzynarodowym Parlamencie Romskim z siedzibą w Wiedniu Delegat społeczności romskiej przy ONZdo 2009 roku występował w imieniu Romoacutew min przedKongresem USA CIA i instytucjami UE W 2002 roku Dalajlamazaprosił go do swojego domu w Dharamsali w Indiach W 1998 roku Bill Clinton mianował go na jedynegoreprezentanta Romoacutew do Amerykańskiej Rady UpamiętniającejHolocaust Otrzymał kilka doktoratoacutew honoris causa min na Słowacji i w Szwecji Autor ponad 400 publikacji

10 My Autobiography Simon and Schuster New York 1964 s 19

11 Charlie Chaplin Doubleday amp Co Garden City1978 s 2 Wydaje się że McCabe nie wiedział o artykulew Collier z 1925 rokudotyczącym wieku Chaplina

Charlie Chaplin 1928Fot Everett CollectionEast News


Wspoacutełpraca Fundacja PICTURE DOC

DIALOGphenibenRedaktor naczelna Joanna Talewicz-KwiatkowskaRedaktor Dariusz FedorSekretarz redakcji Małgorzata KołaczekKorekta Grażyna KwiekKoncepcja kwartalnika projekt graficzny fotoedycja i produkcja Dominique Roynette Piotr Woacutejcik

Fundacja PICTURE DOCPrzygotowanie fotografii do druku Mariusz GlejzerPromocja i dystrybucja Kinga Orzeł-DereńFinanse Renata MuchaDrukarnia Colonel Krakoacutew

Wydawca STOWaRzySzEnIE ROMoacuteW W POlSCEul Berka Joselewicza 532-600 Oświęcimtelfaks 033 842 69 89stowarzyszenieromowienetwwwstowarzyszenieromowienet

Kontaktwwwdialog-phenibenplredakcjadialog-phenibenplZnajdź nas na Facebooku

Płatne ze środkoacutew finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa narodowego

zadanie jest realizowane dzięki dotacji Ministra administracji i Cyfryzacji

Kwartalnik Stowarzyszenia Romoacutew w Polsce

Nr In

deks

u ISS

N 14

25-3

496

nr re

jestru

pras

oweg

o 15

7M

S - r

ej pr

44

94 n

akład

100

0 egz

empla

rzy

DIALOGphenibenF U N D A C J A

AN

IDU N

AU

DFF

D OLA

AD CCA

LD

ANN

A GA

OAC

GJJ

GC

OIhDhDp AeeAhhAIpphDphD LibAnLnAe ObibibOniLiLeenAenA GnOeneGeeenGenGObbbO

Człowiek - najlepsza inwestycja

Projekt wspoacutełfinansowany ze środkoacutew Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego





DIALOG

2014 nr 13pheniben







EDYT

ORI

AL



G
















Fot

Stow

arzy

szen

ie N

igdy W

ięcej

8 DIALOG-PHENI-


Michał Siarek


lacz

ego














Dlaczego




ale i do czegoś























deklaracja




























































Dariusz Fedor









baw

mni

e od

nie

naw

iści

rdquo




G G G


G G G




G G G








G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock

























DIALOG

2014 nr 13pheniben







EDYT

ORI

AL



G
















Fot

Stow

arzy

szen

ie N

igdy W

ięcej

8 DIALOG-PHENI-


Michał Siarek


lacz

ego














Dlaczego




ale i do czegoś























deklaracja




























































Dariusz Fedor









baw

mni

e od

nie

naw

iści

rdquo




G G G


G G G




G G G








G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock




































Fot

Stow

arzy

szen

ie N

igdy W

ięcej

8 DIALOG-PHENI-


Michał Siarek


lacz

ego














Dlaczego




ale i do czegoś























deklaracja




























































Dariusz Fedor









baw

mni

e od

nie

naw

iści

rdquo




G G G


G G G




G G G








G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock





















8 DIALOG-PHENI-


Michał Siarek


lacz

ego














Dlaczego




ale i do czegoś























deklaracja




























































Dariusz Fedor









baw

mni

e od

nie

naw

iści

rdquo




G G G


G G G




G G G








G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock


































Dlaczego




ale i do czegoś























deklaracja




























































Dariusz Fedor









baw

mni

e od

nie

naw

iści

rdquo




G G G


G G G




G G G








G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock











































deklaracja




























































Dariusz Fedor









baw

mni

e od

nie

naw

iści

rdquo




G G G


G G G




G G G








G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock















































































Dariusz Fedor









baw

mni

e od

nie

naw

iści

rdquo




G G G


G G G




G G G








G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock























baw

mni

e od

nie

naw

iści

rdquo




G G G


G G G




G G G








G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock
























G G G


G G G




G G G








G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock























G G G


G G G


G G G





G G G


G G G


Tomasz Dostatni OP




ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock























ieud

onneacute

ni

enaw

istni

k







Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock



























Sophie Bloch



































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock



















































wie

dz ja

k m

nie

nien

awid

zisz




























a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock
















































a po

cząt

ku

jest

słow

o








Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock




























Piotr Turek












Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock






























Piotr Turek












mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock























mow

ie

nien

awiśc

i



19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock























19601970









KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock





























KULT

URA












Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock































Uwodzenie70x50 cm








kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock























kolekcja prywatna











KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock































KULTURA


Robert Sankowski



Django pobudza




Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock























Robert Sankowski





































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock


















































KULTURA




































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock





















































jest wyryte








SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock



























SPOŁECZEŃSTWO


Karolina Golemo

do włoskiej


















Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock





































Karolina Golemo





HISTORIA







Ian F Hancock






















HISTORIA







Ian F Hancock





















phen iben DIALOG - Równość.info · Fundacja PICTURE DOC ... Sprawa dotyczyła Polski i Polaków!...

Documents

Transcript of phen iben DIALOG - Równość.info · Fundacja PICTURE DOC ... Sprawa dotyczyła Polski i Polaków!...