Perspektywy rozwoju lokalnych walut w Polsce

Opracowanie: dr hab. nauk ekonomicznych, Jan Fazlagić, kwiecień 2015 r.

W całej Europie obserwujemy renesans zainteresowania lokalnymi walutami.

Lokalne waluty z przyczyn doktrynalnych i politycznych były eliminowane z rzeczywistości

ekonomicznej i społecznej. Do niedawna żyliśmy w przekonaniu, że jedyną „prawdziwą’

walutą jest waluta sygnowana znakiem banku centralnego (np. w przypadku Polski

Narodowego Banku Polskiego). Trzeba jednak sobie uzmysłowić, że pieniądz – każdy

pieniądz – opiera się tylko i wyłącznie na zaufaniu uczestników systemu płatniczego. Jeśli na

przykład wszyscy ludzie na świecie uznaliby, że przestają uznawać dolara amerykańskiego

(tzn. uznali, że przestają go budzić zaufaniem) wartość tej waluty spadła by do poziomu

bliskiego zeru. Siła waluty (każdej waluty) zawsze opiera się na zaufaniu do tego, że

będziemy mogli za jej pomocą dokonać płatności lub przechowywać oszczędności w niej

nominowane. Dzięki rozwojowi gospodarki opartej na wiedzy, demokratyzacji społeczeństw

i wielu innym trendom społeczno-gospodarczym powstają obecnie dobre warunki dla Re-

aktywowania nowoczesnych walut lokalnych. Zainteresowanie walutami lokalnymi rośnie

także w Polsce. Są one szczególnie atrakcyjne dla małych i średnich przedsiębiorców, którzy

prowadza swój biznes lokalnie tzn. kupują usługi i produkty od lokalnych dostawców a także

sprzedają je na rynku lokalnym. W tym sensie waluty lokalne dyskryminują (i to uważa się

za jedną z głównych ich zalet) międzynarodowe korporacje. Wyobraźmy sobie jak wygląda

obieg pieniądza w typowym polskim powiecie: rolnik, który właśnie sprzedał swoje płody

rolne postanawia kupić nowe buty w znajdującej się w powiecie galerii handlowej.

Zakupiona para butów bardzo go cieszy, ale nie jest świadomy, że przeważająca cześć z jego

pieniędzy wydanych na buty bardzo szybko „emigruje” z lokalnej społeczności. Pieniądze

naszego przykładowego rolnika lądują na koncie wielkiej firmy handlowej z siedzibą w

Warszawie, która jest właścicielem tego sklepu (przy okazji podwyższając w statystykach

Głównego Urzędu Statystycznego PKB miasta Warszawa). Tam mogą być transferowane

dalej do centrali w Londynie, Dusseldorfie lub Paryżu. Nie jest to więc optymistyczny obraz

obiegu pieniądza i jego roli w poprawie jakości życia tych ludzi, którzy na niego ciężko

zapracowali. A co by było, gdyby właściciel sklepu, który właśnie sprzedał rolnikowi spodnie

mógł te same pieniądze wydać lokalnie? Gdyby za zysku przedsiębiorcy mógł zarobić

lokalny stolarz, który zbuduje nowe wyposażenie sklepu? A co by było, gdyby powstał

mechanizm motywujący tego samego stolarza do zakupu benzyny w lokalnej stacji

benzynowej nienależącej do sieci międzynarodowej? Temu właśnie służą lokalne waluty.

Mają one motywować przedsiębiorców i konsumentów do „kupowania i wydawania

lokalnie”. Nie można tracić z oczu emocjonalnych aspektów korzystania z waluty lokalnej.

Nikogo nie dziwi, identyfikowanie się z klubem piłkarskiemu lub małą ojczyzną. Lokalna

waluta to doskonały sposób na manifestowanie przywiązania do swojej małej ojczyzny. To

zresztą nie przypadek, że na zachodzie europy lokalne waluty najlepiej się rozwijają w tych

regionach i sub-regionach, gdzie mieszkańcy silnie identyfikują się ze społecznością lokalną.

W Wielkiej Brytanii takim miastem jest Bristol, w którym bardzo prężnie funkcjonuje

lokalna waluta The Bristol Pound. Bristolczycy tak kochają swoje miasto, że traktują Bristol

Pund jako jeden z symboli lokalnej tożsamości. Lokalni politycy decydują się na wypłatę

części wynagrodzenia w swojej lokalnej walucie a samorząd przyjmuje płatności podatków

lokalnych w Bristol Pound. W Polsce także mamy wiele regionów i powiatów, w których

obserwowane jest silne utożsamianie się z lokalną społecznością i tradycją. Wśród nich

można wymienić Podkarpacie, Podlasie, Pomorze (szczególnie Kaszuby), Wielkopolskę,

Małopolskę, Śląsk. Jest także wiele miast, w których mieszkańcy niezwykle zagorzale

manifestują przywiązanie do lokalnej tożsamości no. Poznań czy Kraków.

Lokalne waluty są innowacją, która trudno jednoznacznie sklasyfikować:

1) jest to innowacja społeczna (social innovation) – wspiera rozwój

lokalnej przedsiębiorczości a jednocześnie buduje kapitał społeczny,

2) Jest to innowacja finansowa – oferuje innowacyjne rozwiązania w

zakresie płatności między uczestnikami rynku.

3) Jest to innowacja technologiczna – funkcjonowanie lokalnej waluty

jest wspierane przez zawansowane rozwiązania informatyczne.

Ponieważ lokalną walutę należy traktować, jako innowację, warto także zwrócić

uwagę, że z badan nad dyfuzja (upowszechnianiem się) innowacji wiemy, że jest to proces

długotrwały. Niektóre innowacje potrzebują dziesięcioleci, aby wyprzeć z rynku stare

rozwiązania (akurat w przypadku walut lokalnym mówimy o współistnieniu – waluty lokalne

nie mają zastąpić, lecz jedynie wspierać waluty ogólnokrajowe – oficjalne). Na przykład

pojawienie się napędu parowego na statkach wcale nie spowodowało, że z mórz zniknęły

żaglowce. Ostatnie żaglowce (nie licząc statków reprezentacyjnych, turystycznych,

sportowych itp.) zniknęły z oceanów ponad 100 lat to zainstalowaniu na statku silnika

parowego. Na schemacie 1 przedstawiono, jak upowszechniają się innowacje w

społeczeństwie. To, kiedy czy dana innowacja zastanie zaakceptowana zależy od

przynależności do jednej z wyszczególnionych grup. Jak widzimy „innowatorzy” stanowią

tylko 2,5% społeczeństwo. Po nich pojawiają się ”wcześni naśladowcy” (13,5%)

społeczeństwa. To, jak długi jest cykl i po jakim czasie do danej innowacji przekonają się

„maruderzy” (16% populacji) zależy od wielu czynników. Często innowacje nigdy nie staja

się na tyle popularne, aby stać się standardem ogólnoświatowym. Inne innowacje przestają

być przydatne (np. magnetowid, pager, książka telefoniczna). W przypadku walut lokalnych

krzywa opisana na wykresie powinna być zastosowana do opisu dwóch wzajemnie

wspierających się trentów:

1) Upowszechnianie innowacji wśród przedsiębiorców,

2) Upowszechnianie innowacji wśród konsumentów.

Można na sobie wyobrazić sytuację, w której wielu przedsiębiorców jest w sieci

waluty lokalnej lecz niewielu klientów chce z jej udogodnień korzystać. I na odwrót: popyt

na korzystanie z waluty lokalnej może być duży lecz sieć uczestników niewielka. Dlatego tak

ważne jest dbanie o zachowanie równowagi między popytem a podażą na korzystanie z

waluty lokalnej. Duża role ma do odegrania samorząd lokalny, który oprócz promocji samej

idei może świadczyć własnym przykładem np. przyjmując płatności za podatki lokalne,

wypłacając pensje urzędnikom w lokalnej walucie itp.). Administracja samorządowa ma w

swoich rękach potężny oręż: wiarygodność. Jeśli lokalna inicjatywa ma oficjalną aprobatę

jednostki samorządu terytorialnego, zainteresowanie inicjatywa będzie znacznie większe.

Schemat 1: Dyfuzja innowacji.Źródło: http://www.lome.pl/2012/01/rozprzestrzenianie-sie-opinii-w-sieci-spolecznej/, [16.03.2015].

Dodatkowym czynnikiem zwiększającym atrakcyjność i wiarygodność innowacji, jaką

jest lokalna waluta jest funkcjonowanie takich systemów zagranica i w Polsce. W Polsce od

lutego 2015 r. działa lokalna waluta „Zielony”1. Warto zauważyć, że w Niemczech

funkcjonuje 20 walut lokalnych. Jest więc jeszcze wiele do zrobienia w zakresie

upowszechniania wiedzy, budowy zaufania do lokalnych walut w Polsce. W tabeli 1 poniżej

1 B. Marczuk, Nie tylko złoty. Rusza lokalna waluta, http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/1176992.html, [15.04.2015]

przedstawiono zalety i wady lokalnych walut.

Tabela 1. zalety i wady walut lokalnych – perspektywa polska.Zalety Wady

Nie daje możliwości spekulacji – przez to jest bezpieczniejszy zapobiegając niepożądanym zjawiskom

Przywraca istotę tego, czemu służyć powinien pieniądza a wiec wspieraniu handlu (a nie spekulacjom na rynkach walutowych)

Może służyć budowie kapitału społecznego w Polsce (być instrumentem wspierania)

Wspiera lokalną gospodarkę, co przekłada się na ochronę i tworzenie nowych miejsc pracy,

Podwyższa poziom identyfikacji lokalną społecznością, (co szczególnie w warunkach polskich ma duże znaczenie w kontekście emigracji ludzi młodych do dużych miast i zagranicę),

Wspiera wzrost kapitału społecznego – przedsiębiorcy uczestniczący w systemie przestają być dla siebie anonimowi.

Ogólna promocja współpracy lokalnego biznesu np. w obrębie stref ekonomicznych, klajstrów itp.

Szczególnie dostosowany (”uszyty na miarę”) dla potrzeb sektora MSP,

Otwarty – nie stanowi elitarnego klubu, lecz ma charakter inkluzyjny,

Można ocenić wymierne efekty poprzez śledzenie dynamiki i wolumenu transakcji.

Płatności można łączyć z główną waluta (np. PLN). Pracownicy mogą otrzymywać od pracodawcy część swoich wynagrodzeń w lokalnej walucie,

Efekt „nowości” – decydenci i przedsiębiorcy, którzy z natury poszukują nowych rozwiązań interesują się tematyką lokalnych walut.

Sukcesy lokalnych walut w Europie zachodniej – istnieją dobre praktyki i przykłady zakończonych sukcesem wdrożeń.

Budzi nieufność –związane z obawą przed defraudacją

Brak tradycji i kultury walut lokalnych (waluty lokalne były bardzo rozpowszechnione w średniowieczu, ale z czasem doprowadzono do powstania monopolu pieniądza. Dziś trend ten jest Powodu odwracany poprzez uaktywnianie się walut lokalnych

Pieniądz lokalny obsługuje transakcje na rynku lokalnym – jest przez to mniej uniwersalny

nie daje możliwości jego swobodnego transferowania,

Może być trudny do wdrożenia w społecznościach o niskim kapitale społecznym który koresponduje z niskim poziomem przedsiębiorczości (tzn. paradoksalnie, takich, w których byłby najbardziej potrzebny,

Może budzić sprzeciw przedstawicieli sektora bankowego, którzy będą uwypuklali zagrożenia i ryzyka związane z tym systemem a ignorowali fakty, dotyczące bezpieczeństwa systemu.

Mocno uzależniony od dostępu do infrastruktury ICT. Osoby wykluczone cyfrowe są także wykluczone z systemu (chyba, że będą korzystały z banknotów).

Produkcja banknotów jest drogim i skomplikowanym przedsięwzięciem. Jednocześnie istnienie banknotów podwyższa wiarygodność systemu (banknot zapewnia materialne „dowody” jego istnienia”.

Niechęć ze strony osób z natury niechętnych innowacjom.

Istnieje pewne niebezpieczeństwo, że lokalna waluta nie będzie wspierać interesów przedsiębiorców, jeśli odpowiednio nie zaplanują oni zasad sprzedaży za lokalną walutę. Z zasady lokalna waluta powinna umożliwiać

upłynnianie niewykorzystanej oferty (produktów zlegających w magazynie, pustych miejsc hotelowych itp.) i to jest jej podstawowym celem z perspektywy pojedynczego przedsiębiorcy.

Źródło: opracowanie własne.

Podsumowując należy stwierdzić, że przyszłość dla rozwoju walut lokalnych w Polsce

jawi się bardzo optymistycznie. Doświadczenia krajów zachodnich pokazują, że innowacja

ta ma szanse na upowszechnienie się i daje wymierne korzyści społecznościom lokalnym.

Stały rozwój gospodarczy Polski wymaga z drugiej strony importu sprawdzonych

prorozwojowych rozwiązań a takim z pewnością jest koncepcja waluty lokalnej.

Opracowanie niniejsze powstało w ramach realizacji projektu http://www.digipay4growth.eu/ , którego celem jest popularyzacja walut lokalnych w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-wschodniej.

Strona internetowa projektu www.digipay4growth.eu

Projekt współfinansowany z CIP-PSP funduszu Komisji Europejskiej