Paweł Drapik kl. VIc

Historia książki - dziedzina wiedzy badająca książkę od początków jej istnienia. Historia ta dzieli się na 2 okresy: książkę rekopiśmienną - sprzed ery druku, tworzoną do 1500 roku (zalicza się tu też inkunabuły) oraz na epokę książki drukowanej, której rozwój zawdzięczamy Janowi Gutenbergowi.

XV-wieczna drukarnia

Historia druku jest dość krótka, gdyż zasadniczo odnosi się ona do sposobu nanoszenia obrazu metodą odbicia go z formy drukowej na podłoże drukowe za pomocą farby drukowej, a w historii rozwoju ludzkości długo nie było takiego tworzywa, które nadawałoby się do w miarę precyzyjnego przyjmowania szybkoschnącej farby.

Pierwszym takim podłożem był dopiero papier wynaleziony w Chinach najpóźniej w roku 105. Dzięki niemu rozwinął się w estampaż technika masowego wykonywania odbitek z napisów wyrytych w kamieniu. Pierwszym przedmiotem w pełni zasługującym na miano wyrobu poligraficznego o którym dzisiaj wiemy, jest odbitka drzeworytnicza wyprodukowana w Chinach kilkaset lat później. Od tego czasu można mówić o poligrafii w pełnym tego słowa znaczeniu, czyli o wydajnym powielaniu treści – zarówno graficznych, jak i tekstowych.

Działalność Gutenberga przypada na okres rozwoju drukarstwa w zachodniej Europie. Początkowo Gutenberg stosował znane już wcześniej w Europie czcionki drewniane, z czasem opracował własną wersję czcionek metalowych (również znanych już w Europie), posługiwał się także czcionkami glinianymi. Skonstruował specjalny aparat do ich odlewania, w którym nowością było używanie wymiennych matryc. Zaprojektował również własną wersję prasy drukarskiej na wzór znanych już pras introligatorskich.W 1448r. założył w Moguncji drukarnię. W 1455 r. ukazała się drukiem tzw. Biblia Gutenberga, której jeden egzemplarz można oglądać w muzeum diecezjalnym w Pelplinie. W 1457 r. Gutenberg wydał Psałterz moguncki oraz duży katechizm.Zmarł w biedzie.

EgiptMezopotamiaChinyRzymGrecjaPaństwa

bizantyjskiePolska

 Hieroglify wyryte w kamieniu

Książka egipska posiadała wówczas formę zwoju. Najpopularniejszym rodzajem książki była tzw. Księga umarłych którą wkładano do grobu jako pomoc w wędrówce do królestwa cieni. Jej Treścią były teksty święte i modlitwy wzbogacone charakterystycznymi ilustracjami. Księgi takie pisano w Egipcie masowo zostawiając wolne miejsce na dopisanie imienia zmarłego. Fakt ten jest dowodem na to, iż w starożytnym Egipcie istniał handel księgarski. Historyk grecki Diodor Sycylijski pisał o istnieniu świętej biblioteki zwanej p.n.e. lecznicą duszy. Miała ona funkcjonować za czasów Ramzesa II (1348-1281 r. ). Biblioteka, której istnienie nie podlega wątpliwości, znajdowała się w Edfu, ośrodku kultu boga słońca - Horusa. Na ścianach sali bibliotecznej wykuto najstarszy katalog biblioteczny zawierający 37 tytułów. Podobna biblioteka istniała w świątyni bogini Izydy na wyspie Philae. W pobliżu Teb natrafiono na dwa groby, z których tytuły podawały słowo bibliotekarz, prawdopodobnie byli to ojciec i syn.

Papirus

Pisanie i czytanie pismem klinowym nie było łatwe dla starożytnych mieszkańców Mezopotamii. Nauczyciele pisma i skrybowie stanowili w Babilonii i Asyrii arystokratyczną klasę społeczną, potężniejszą niekiedy od dworzan i samego władcy. Umiejętność czytania i pisania była więc kluczem do władzy i bogactwa.Bibliotekarze królewscy sporządzili katalog zbiorów uporządkowany wg treści i podzielony na działy. Znalazły się tu dzieła m.in. z zakresu filologii, astrologii i matematyki, nauk przyrodniczych, prawa i teologii.

Pismo klinowe przejęli Babilończycy po podbiciu Mezopotamii w II w. p.n.e. Używali go jej dawni mieszkańcy Sumerowie. Charakterystyczny kształt pisma był rezultatem żłobienia w tabliczkach z miękkiej gliny rylcem wykonanym z trzciny lub kości o trójkątnym przekroju. Zespoły kresek pionowych, poziomych i ukośnych oznaczały całe wyrazy, z czasem przekształcając się w pismo sylabowe.

Kultura chińska należy do najstarszych na świecie. Pierwsze książki chińskie powstawały na kościach łopatkowych zwierząt m.in. jeleni, skorupach żółwi, rozciętych laskach bambusowych oraz tabliczkach drewnianych, na których żłobiono znaki pisarskie, które następnie zalewano atramentem za pomocą cienkiej rurki bambusowej. Do czasów współczesnych nie dotrwał żaden z wymienionych rękopisów chińskich. Nie spowodowało to jednak zahamowania rozwoju kulturalnego Chin. Próbując nadrobić stratę przystąpiono z większym zaangażowaniem do działalności literackiej. Pismo chińskie zachowało się niemal nie zmienione do naszych czasów. Jest typem pisma ideograficznego (tzn. że jeden znak - piktogram - oznacza jeden wyraz). Ilość piktogramów przekracza 44 000, jednak używa się tylko pewnej części. Historia chińskich znaków sięga aż XXVI w. p.n.e. i owiana jest legendą związaną z cesarzem Huang-ti. Sposób zapisu, barwa i grubość kreski wpływały na znaczenie treści. Do kaligrafowania znaków posługiwano się specjalnymi pędzelkami

Świadectwa mówiące o handlu książką rzymską pochodzą dopiero z I w. p.n.e. Podobnie jak w dawnej Grecji duże znaczenie miała działalność prywatna w rozpowszechnianiu książek : sami autorzy posyłają przyjaciołom swe utwory, przepisane przez własnych niewolników (zw. serwi litterati, librarii, scriptores librarii) albo przez najemnych kopistów. Niekiedy przyjaciele pisarzy podejmują się (przez przyjaźń, czy z interesu ) przepisania ich utworów, a nawet ich rozpowszechniania. Było powszechnym zwyczajem, że autor zbierał przyjaciół i czytał im głośno swoje nowe dzieło, aby tą drogą wzbudzić nim zainteresowanie. Zwyczaj ten przerodził się w wielką plagę, przede wszystkim dlatego, że mało utalentowani autorzy byli najbardziej gorliwi w recytowaniu przy każdej sposobności własnych utworów.

Grecy przyjęli odmienny sposób utrwalania myśli niż państwa kultury wschodniej. Zamiast pisma ideograficznego stosowali pismo alfabetyczne, w którym znaki graficzne oznaczają poszczególne głoski. Pierwsze zabytki takiego pisma pochodzą z VIII w . p.n.e. Twórcami pisma alfabetycznego były ludy semickie zamieszkujące Fenicję. Było on wówczas pismem spółgłoskowym (posiadało znaki graficzne tylko dla spółgłosek, samogłoski oznaczano znakami diakrytycznymi). Najstarsze zabytki pisma alfabetycznego pochodzą między innymi z sarkofagu króla Achirama z Byblos z XIII w. p.n.e. Pismo alfabetyczne przejęli Grecy od Fenicjan (tych samych, którzy wymyślili pieniądze), z tą różnicą , iż zaczęli oni pisać od lewej do prawej, a nie odwrotnie, jak to robili Fenicjanie.

Sytuację w państwie bizantyjskim targanym rewoltami ludu przeplatanymi z wojnami charakteryzowało powstawanie i rozwój monasterów. Klasztory te przeciwnie do tych z Europy zachodniej, miały charakter wybitnie pustelniczy, ascetyczny i kontemplacyjny. W IV wieku Bazyli Wielki utworzył regułę zakonną znanych na wschodzie bazylianów. Powodując z biegiem czasu wzrost znaczenia w życiu mnichów nauki i prac umysłowych. W klasztorach na półwyspie Synaj oraz w górach Athos powstało według współczesnych obliczeń około 13 tysięcy rękopisów. Poczesne miejsce w tej akcji zajmował klasztor Studion w Konstantynopolu. Teodor (759-826), tamtejszy opat, pisarz i poeta, twórca popularnych pieśni religijnych i świeckich stworzył ze swego klasztoru ośrodek pracy pisarskiej i umysłowej. Główną jego zasługą jest założenie tam scriptorium oraz zebranie i spisanie przepisów objaśniających szczegółowo jak owo miejsce pracy pisarskiej urządzić (przewidywano kary za np. błędy w przepisywaniu czy niestaranne pismo. Zob. traktat O Kaligrafie). Szkoła pisarska, stworzona w klasztorze Studion obowiązywała także w innych klasztorach bazyliańskich.

Nie wiele wiadomo o wytwarzaniu książki rękopiśmiennej w Polsce średniowiecznej. Niektórzy badacze nawet wątpią, czy w tym okresie w ogóle istniały na jej terenie jakiekolwiek skryptoria. Decydującym w tym względzie momentem było przyjęcie przez Mieszka I jego dwór w 966 r. religii chrześcijańskiej według obrządku łacińskiego przez co Polska dostała się w orbitę wpływów kultury zachodniej. Pierwsze księgi zostały do Polski przywiezione przez duchownych przybyłych z Czech w orszaku Dąbrówki. W tym czasie znajomość pisania i czytania na terenie Polski była zjawiskiem zupełnie wyjątkowym. Posiadali tę umiejętność właściwie tylko obcokrajowcy, przebywający tutaj np. w celach misyjnych oraz ich uczniowie należący również do stanu duchownego. Dlatego też jeśli istniały wówczas warsztaty pisarskie, to podobnie jak w całej Europie, należy się ich doszukiwać w klasztorach mi.in. benedyktyńskich, które znajdowały się w Tyńcu, Łysej Górze, Lublinie, na Św. Krzyżu i Trzemesznie.

Roślina ta, zwana przez starożytnych Greków papyros, jest związana z Egiptem. Zarastała niegdyś górną deltę Nilu, szczególnie miejsca wilgotne, osiągała wysokość kilku metrów. Dziś trzcina papirusowa rośnie w małych ilościach w Palestynie i Syrii, a w Europie w Kalabriii na Sycylii. Większość informacji na temat papirusu zawdzięczamy Teofrastowi (IV/III w. p.n.e.), oraz Pliniuszowi Starszemu (I w. n.e.). Korzeni rośliny używano m.in. do wyrobu naczyń domowych, z łodyg sporządzano łodzie, żagle, maty, powrozy i odzież. Ciekawostką jest fakt, iż papirus był nawet spożywany, w stanie surowym lub gotowanym. Jednak najważniejsze dla współczesnych badaczy było stosowanie papirusu jako materiału piśmienniczego.

Papirus

  

Drzeworyt japoński przedstawiający produkcję papieru. W jej skład wchodziło:

1.Mielenie składników i czerpanie sitem (ilustracja pierwsza od lewej)

2.Suszenie arkuszy (ilustracja środkowa)

3.Liczenie gotowych arkuszy (ilustracja pierwsza od prawej)