PARTIE POLITYCZNE I SYSTEMY PARTYJNE

PARTIE POLITYCZNE I SYSTEMY PARTYJNE

PARTIE POLITYCZNEłac. pars = część, partire = dzielić

GENEZA i ROZWÓJ PARTII POLITYCZNYCH

• KOTERIE ARYSTOKRATYCZNE

• KLUBY POLITYCZNE

brak formalnej organizacjibrak wyartykułowanych programów(np. Familia skupiona wokół rodu Czartoryskich)

brak rozbudowanej organizacji – centralną rolę spełniali parlamentarzyścizarysowanie platformy programowej(np. stronnictwa z okresu Rewolucji Francuskiej, czy Zgromadzenie Przyjaciół Ustawy Rządowej z 3-go Maja)

XVII-XVIII w.

koniec XVIII w.

• PARTIE KADROWE (protopartie)

mało sformalizowane, bez wyodrębnienia partyjnych elit,

grupujące osoby o podobnym statusie społ. i materialnym

parlamentarzysta – mandatariuszem

zdecentralizowane – frakcje parlamentarne nie miały wpływu na działalność lokalną

działalność i prowadzenie kampania wyborczej finansowane ze środków własnych

(np. konserwatyści i liberałowie w WB)

pierwsza poł. XIX w.

• PARTIE MASOWEpoczątkowo pozaparlamentarne i antysystemowe

program odwołujący się do interesów jednej grupy społecznej (bardzo istotna staje się IDEOLOGIA)

rozbudowana struktura

finansowanie ze składek członkowskich

parlamentarzysta – delegatem danej grupy społecznej(np. partie robotnicze i socjaldemokratyczne)

koniec XIX i pierwsza poł. XX w.

• PARTIE WYBORCZE (catch-all parties)druga poł. XX w. i XXI

1. oferta programowa skierowana do wszystkich 2. partia płaszczyzną artykulacji

interesów WYBORCÓW nie członków

4. orientacja „konsumencka”

BODZIEC DO POPRAWY JAKOŚCI SPRAWOWANIA FUNKCJI PUBLICZNYCH

3. brak możliwości „zamykania” segmentów elektoratu

KREOWANIE WIZERUNKU ISTOTNIEJSZE OD IDEOLOGII

6. osłabienie roli „szeregowych” członków na rzecz partyjnej elity

5. finansowanie m.in. z dotacji państwowych

7. wzrost aktywności partii w okresie przedwyborczym

PARTIE POLITYCZNEPROGRAM PARTII określenie celów jej działania

(sensu lagro) na poziomach:• IDEOLOGII

• DOKTRYNY

• PROGRAMU SENSU STRICTO

• PLATFORMY WYBORCZEJ

całokształt idei, wartości & poglądów na świat właściwy dla danej grupy społecznej + nakreślenie obrazu świata pożądanego konkretyzacja IDEOLOGII i przełożenie jej na możliwości działań praktycznych

ocena sytuacji w odniesieniu do istotnych bieżących kwestii społecznych, politycznych, ekonomicznych, międzynarodowych, etc. + propozycje zmian (zgodne z IDEOLOGIĄ)

wskazanie celów krótkookresowych (formułowanych w kontekście nadchodzących wyborów)

DEFINIOWANIE PARTII POLITYCZNYCH

def. WIELOASPEKTOWE

def. JEDNOASPEKTOWE

oparte na podejściu FUNKCJONALNYMoparte na podejściu STRUKTURALNYM

+ UJĘCIE USTAWOWE:Art. 1 Ustawy o partiach politycznych z 1997r:PARTIA POLITYCZNA jest dobrowolną organizacją,

występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu

publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa

lub sprawowanie władzy publicznej.

np. Schumpetera, Downsa

np. Webera

KLASYFIKACJE PARTII POLITYCZNYCH

• partie PRAWICOWE i partie LEWICOWE

podział zarysował się w okresie przed Rewolucją Francuską;nie jest dychotomiczny – wskazuje krańce spektrum, w którym można umieścić poszczególne partieLEWICA PRAWICA

liberałowie konserwatyści

socjaldemokracikomuniści chadecyzieloni ultraprawica

SOCJOEKONOMICZNYM

AKSJOLOGICZNYMPOLITYCZNYM

OBECNIE podział lewica-prawica można rozpatrywać w wymiarze:

WYMIAR SOCJOEKONOMICZNY

WYMIAR AKSJOLOGICZNY

WYMIAR POLITYCZNY

WSPÓŁCZEŚNIE PARTIE CZYSTO PRAWICOWE LUB CZYSTO LEWICOWE WYSTĘPUJĄ RZADKO

interwencjonizm

idea równości i sprawiedliwości

społecznej

ograniczona rola państwa wolny rynek, konkurencjazmniejszenie sektora publicznego i ograniczenie redystrybucji dochodów

preferowanie systemów demokracji

parlamentarnej

wzmocnienie władzy wykonawczej

centralizacja decentralizacja

rozdział kościoła od państwa

akceptacja roli kościoła w życiu publicznym

tolerancja i poszanowanie praw

mniejszości

rola rodziny

uniwersalizm wartości narodowe i tradycyjne

RODZAJE PARTII POLITYCZNYCH

• rodziny partii (na podstawie kryterium ideologicznego)

partie KONSERWATYWNE

partie LIBERALNE

partie CHADECKIE

partie SOCJALISTYCZNE/SOCJALDEMOKRATYCZNEpartie KOMUNISTYCZNE

partie AGRARNE

partie EKOLOGICZNE

partie ETNICZNE

partie NACJONALISTYCZNE

RODZAJE PARTII POLITYCZNYCH

• akceptacja istniejących „reguł gry”

PARITE PROSYSTEMOWE

PARITE ANTYSYSTEMOWE

+ PARITE ANTYESTABLISHMENTOWE

• sposób podejmowania decyzji

SCENTRALIZOWANE

OPARTE NA ZASADZIE DEMOKRACJI WEWNĘTRZNEJ

• typ członkostwa

CZŁONKOSTWO BEZPOŚREDNIE CZŁONKOSTWO ZBIOROWE

SYSTEM PARTYJNY: układ partii politycznych działających w danym systemie politycznym

i wzajemnych powiązań zachodzących pomiędzy nimi

Komponentami SYSTEMU PARTYJNEGO są więc:

1. PARTIE POLITYCZNE2. NORMY i ZASADY określające ich działanie3. Wzajemne RELACJE zachodzące pomiędzy partiami

SYSTEM PARTYJNY

płaszczyzna konfrontacji programów

miejsce dla rozwijania współpracy lub

konkurencji pomiędzy partiami

forum legalnej walki

o władzę

płaszczyzna kształtowania

kultury politycznejmiejsce formowania ośrodków władzy

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH

KRYTERIA ILOŚCIOWE

1. SYSTEM JEDNOPARTYJNY

2. SYSTEM DWUPARTYJNY

SYSTEM WIELOPARTYJNY

SYSTEM PARTYJNO-PAŃSTWOWY

1. SYSTEM JEDNOPARTYJNY

3. SYSTEM DWU-I-PÓŁPARTYJNY3.

4.

a) oparty na DOMINACJI JEDNEJ PARTII

b) BLOKOWY

c) BEZ PARTII DOMINUJĄCEJ

SYSTEM NIERÓWNOWAGISYSTEM

RÓWNOWAGISYSTEM ROZPROSZENIA

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH

KRYTERIA JAKOŚCIOWE

RELEWANCJA PARTII: znaczenie danej partii dla systemu partyjnego

(zdolność do zmiany jego charakteru i kierunków

rozwoju)

Partia jest relewantna, jeśli:

posiada POTENCJAŁ KOALICYJNY

ma możliwość zastosowania SZANTAŻU POLITYCZNEGO

lub

POLARYZACJA SCENY POLITYCZNEJ:dystans ideologiczny pomiędzy

partiami

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH

Wskaźniki służące do analizy systemów politycznych:

• INDEKS EFEKTYWNEJ LICZBY PARTII

• INDEKS FRAKCJONALIZACJI

222

21

1

2 ...

11

nn

ii

pppp

ELP

)...(11 222

21

1

2n

n

ii ppppF

gdzie p – odsetek głosów oddanych na daną (i-tą) partię

albo p – odsetek mandatów zdobytych przez daną (i-tą) partię

indeks WYBORCZY

indeks PARLAMENTARNY

1;0F

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH

KRYTERIA ILOŚCIOWE i JAKOŚCIOWE

1. Systemy partii PREDOMINUJĄCEJ albo HEGEMONICZNEJ

przewaga zdobyta w wolnych,

rywalizacyjnych wyborach

przewaga zdobyta w inny

sposób

2. Systemy DWUPARTYJNE

3. Systemy UMIARKOWANIE PLURALISTYCZNE

brak tendencji do zawierania koalicji, system bipolarny o niewielkim stopniu polaryzacjiciążenie obu partii w kierunku centrum

system wielopartyjny, ale o niewielkiej fragmentaryzacji, bipolarny o większym stopniu polaryzacji, ale nadalciążenie partii w kierunku centrum

4. Systemy EKSTREMALNIE PLURALISTYCZNE

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH

system wielopartyjny o wysokiej fragmentaryzacji, silnie spolaryzowany (poza lewicą i prawicą istnieje silne centrum)tendencje odśrodkowe – radykalizacja peryferii systemu partyjnego, strategia „przelicytowywania”,pojawianie się partii antysystemowychwładza na ogół sprawowana przez jedną z partii centrowych, które są narażone na dwustronną opozycję i konieczność zawierania doraźnych koalicji

NIEBEZPIECZEŃSTWO DESTABILIZACJI