1

PARKI NARODOWE W POLSCE

Działalność organizacyjna i finansowanie

w 2009 r.

Departament Ochrony Przyrody Warszawa 2010 r.

2

Część I Działalność parków narodowych

I. Wstęp

Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi,

społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na obszarze którego ochronie

podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.

Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników

przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników

przyrody. Celem utworzenia parku narodowego jest także odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych,

siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.

Łączna powierzchnia 23 parków narodowych zajmuje ok.1% powierzchni kraju. Ich rozmieszczenie

prezentuje Ryc. 1, natomiast podstawowe dane dotyczące parków narodowych w Polsce, wg stanu na koniec

2009 r., przedstawiono w tabeli nr 1.

Tabela nr 1. Podstawowe informacje o parkach narodowych w Polsce.

Lp. Park Narodowy Rok

utworzenia

Powierzchnia (ha) Ochrona (ha)

Ogółem leśna ścisła czynna krajobrazowa

1. Babiogórski (MaB) 1954 3390,5 3232,3 1124,5 2081,6 184,4

2. Białowieski (MaB, WH, E) 1947 10517,27 9974,26 5725,75 4438,2 353,32

3. Biebrzański (R) 1993 59223,0 15531,0 4472,0 26433,0 28318,0

4. Bieszczadzki (MaB, E) 1973 29196,2 24715,2 18557,4 10553,3 85,5

5. "Bory Tucholskie" 1996 4613,04 3935,77 324,3 4209,78 78,96

6. Drawieński 1990 11342,0 9548,0 569,0 10269,0 504,0

7. Gorczański 1981 7030,0 6592,0 3611,0 2883,0 536,0

8. Gór Stołowych 1993 6340,43 5778,38 428,29 5200,76 711,38

9. Kampinoski (MaB) 1959 38548,0 28258,0 4636,0 27213,0 6699,0

10. Karkonoski (MaB,R) 1959 5580,5 4021,6 1726,1 3829,6 24,8

11. Magurski 1995 19439,0 18581,0 2408,0 16925,0 106,0

12. Narwiański (R) 1996 6810,0 236,0 0,0 1692,0 5118,0

13. Ojcowski 1956 2146,0 1529,0 251,0 1391,0 504,0

14. Pieniński 1954 2346,2 1665,2 749,0 583,0 1014,2

15. Poleski (MaB, R) 1990 9762,2 4786,8 116,0 8129,3 1516,9

16. Roztoczański 1974 8482,8 8101,7 805,9 7320,5 356,4

17. Słowiński (MaB, R, BSPA) 1967 21572,9 6181,2 5928,9 14701,8 942,2

18. Świętokrzyski 1950 7626,4 7212,0 1715,2 5588,4 322,8

19. Tatrzański (MaB) 1954 21187,16 16724,23 12292,4 6127,96 2766,8446

20. "Ujście Warty" (R) 2001 8074,0 80,42 681,9 4015,37 3376,73

21. Wielkopolski 1957 7583,93 4707,1 259,73 4973,7 2350,5

22. Wigierski (R) 1989 14999,5 9410,4 623,2 11441,7 2934,6

23. Woliński (BSPA) 1960 10937,4 4641,5 497,86 10322,42 117,12

Ogółem 316748,4 195443,1 67503,4 190323,4 58921,655

E - Dyplom Europy, MaB – Światowy Rezerwat Biosfery, WH - Światowe Dziedzictwo Ludzkości, R - Konwencja

RAMSAR, BSPA – Morskie Obszary Chronione.

3

Ryc. 1 Rozmieszczenie parków narodowych w Polsce.

II. Organizacja i struktura parków narodowych.

Park narodowy funkcjonuje w oparciu o strukturę organizacyjną, określoną w statucie, który jest nadawany

zarządzeniem przez Ministra Środowiska. Parkiem narodowym zarządza dyrektor, powoływany przez Ministra

Środowiska, na okres pięciu lat, spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu.

Zatrudnienie w parkach narodowych w 2009 r. kształtowało się na poziomie 1707 etatów, w tym 1157

w jednostkach budżetowych (parkach narodowych), natomiast w gospodarstwach pomocniczych (GP) 550 etatów.

Zatrudnienie w parkach narodowych prezentuje tabela 2.

Tabela 2 Zatrudnienie ogółem

Lp. Park Narodowy

Ogółem Budżet Gospodarstwo

pomocnicze

Liczba etatów Liczba etatów Liczba etatów

1. Babiogórski 54 26 28

2. Białowieski 110 72 38

3. Biebrzański 106 76 30

4. Bieszczadzki 97 60 37

5. „Bory Tucholskie” 37 26 11

6. Drawieński 59 40 19

7. Gór Stołowych 49 40 9

8. Gorczański 56 44 12

9. Kampinoski 171 138 33

4

10. Karkonoski 67 40 27

11. Magurski 102 60 42

12. Narwiański 24 21 3

13. Ojcowski 57 33 24

14. Pieniński 51 30 21

15. Poleski 48 36 12

16. Roztoczański 86 52 34

17. Słowiński 71 39 32

18. Świętokrzyski 66 50 16

19. Tatrzański 156 99 57

20. „Ujście Warty” 29 20 8

21. Wielkopolski 54 48 6

22. Wigierski 94 66 28

23. Woliński 64 41 23

Razem 1707 1157 550

Z ogólnej liczby 1157 etatów w jednostkach budżetowych (parkach narodowych) 631 etatów zajmują pracownicy

zatrudnieni na 20 stanowiskach, zaliczonych zgodnie z art. 104 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.

o ochronie przyrody do Służby Parku Narodowego (SPN). Strukturę zatrudnienia na poszczególnych stanowiskach

zaliczonych do SPN ilustruje tabela 3.

Lp. Stanowisko Liczba pracowników

zajmujących dane stanowisko

1. Dyrektor parku 23

2. Zastępca dyrektora parku 29

3. Główny księgowy 23

4. Główny specjalista do spraw ochrony przyrody 30

5. Kierownik pracowni naukowo-edukacyjnej 6

6. Główny specjalista do spraw udostępniania parku 9

7. Nadleśniczy 16

8. Konserwator obrębu ochronnego 10

9. Leśniczy 124

10. Konserwator obwodu ochronnego 36

11. Podleśniczy 168

12. Starszy strażnik 26

13. Strażnik 34

14. Kierownik ośrodka hodowli zwierząt 5

15. Kierownik szkółki leśnej 1

16. Komendant Straży Parku 23

17. Zastępca komendanta Straży Parku 8

18. Dowódca grupy terenowej Straży Parku 2

19. Starszy strażnik Straży Parku 25

20. Strażnik Straży Parku. 32

Ogółem 631

Tabela 3. Struktura zatrudnienia na poszczególnych stanowiskach w parkach narodowych

III. Działania ochronne podejmowane przez parki narodowe.

Do czasu opracowania i zatwierdzenia dwudziestoletniego planu ochrony, park narodowy wykonuje

ochronę przyrody na swoim obszarze, na podstawie zadań ochronnych ustanawianych przez Ministra Środowiska,

w drodze zarządzenia, na okres od 1 do 5 lat. Aktualnie jedynie Park Narodowy „Bory Tucholskie” posiada plan

5

ochrony, pozostałe parki narodowe realizują działania ochronne w oparciu o zarządzenia Ministra Środowiska

w sprawie zadań ochronnych. W parkach tych podjęte zostały prace zmierzające do opracowania projektów planów

ochrony i ich ustanowienia w formie rozporządzenia Ministra Środowiska.

1) Ochrona ekosystemów leśnych

Łączna powierzchnia leśna w parkach narodowych wynosi 19 5443,1 ha, co stanowi ok. 61% powierzchni

ogólnej tych form ochrony przyrody i niewiele ponad 2% ogólnej powierzchni lasów w Polsce. Ekosystemy leśne

na powierzchni 54,2 tys. ha objęte są ochroną ścisłą, na powierzchni 132,7 tys. ha ochroną czynną,

a na powierzchni 8,7 tys. ha ochroną krajobrazową.

W górskich parkach narodowych (Babiogórskim, Gorczańskim, Gór Stołowych i Tatrzańskim)

drzewostany świerkowe, szczególnie obcego pochodzenia, narażone są na uszkodzenia przez zespoły korników.

Do osłabienia drzewostanów w ostatnich latach przyczyniły się wiatrowały i wiatrołomy silnie rozluźniające

drzewostany oraz wysokie temperatury i stosunkowo mała ilość opadów, co sprzyja rozwojowi korników.

W odniesieniu do ochrony ekosystemów leśnych parków narodowych istnieje pilna potrzeba

wypracowania zasad ochrony przyrody opartych na nowoczesnych koncepcjach nie związanych z typowymi,

a charakterystycznymi dla lasów gospodarczych, działaniami. Dotyczy to przede wszystkim planowania

przebudowy drzewostanów, cięć sanitarnych, czy też usuwania z terenów parków narodowych posuszu, wywrotów

i złomów. Opracowane w latach 90-tych, dla potrzeb sporządzenia planów ochrony, operaty ochrony ekosystemów

leśnych mogą wymagać zmian koncepcji ochrony w kierunku holistycznego podejścia do ekosystemu

z uwzględnieniem dynamiki procesów przyrodniczych.

Dla prowadzenia działań z zakresu ochrony ekosystemów leśnych niezbędne jest posiadanie właściwego

materiału sadzeniowego. W parkach narodowych jest 37 szkółek o łącznej powierzchni całkowitej 31,63 ha, w tym

19,52 ha powierzchni produkcyjnej. Szkółki o największych powierzchniach posiadają: Kampinoski Park

Narodowy (11,85 ha) i Wielkopolski Park Narodowy (6,87 ha).

Lp. Park Narodowy

Szkółki

ilość szt. pow. w

ha w tym pow.

produkcyjna

1. Babiogórski 2 1,11 0,71

2. Białowieski 0 0 0

3. Biebrzański 0 0 0

4. Bieszczadzki 1 0,64 0,51

5. "Bory Tucholskie" 0 0 0

6. Drawieński 0 0 0

7. Gorczański 1 0,6 0,6

8. Gór Stołowych 10 1,59 1,59

9. Kampinoski 1 11,85 7,45

10. Karkonoski 6 2,5 0,12

11. Magurski 2 0,42 0,32

12. Narwiański 0 0 0

13. Ojcowski 1 1 0,3

14. Pieniński 1 0,7 0,5

15. Poleski 1 2 1,63

16. Roztoczański 6 1,35 1,35

17. Słowiński 0 0 0

18. Świętokrzyski 0 0 0

19. Tatrzański 3 1,1 0,5

6

20. "Ujście Warty" 0 0 0

21. Wielkopolski 1 6,87 3,71

22. Wigierski 0 0 0

23. Woliński 1 0,5 0,23

Razem 37 31,63 19,52

Tabela 4. Szkółki leśne w parkach narodowych.

W ramach działań z zakresu ochrony ekosystemów leśnych w 2009 r. odnowiono i zalesiono 246,98 ha

(w tym zalesiono 24,24 ha) prowadzono zabiegi ochronne związane z regulacją składu gatunkowego

w drzewostanach młodszych klas wieku (czyszczenia wczesne i późne) na powierzchni 685,59 ha oraz starszych

klas wieku (trzebieże wczesne i późne) na powierzchni 2525,04 ha. Obce gatunki inwazyjne były usuwane na

powierzchni 835,75 ha. Szczegóły dotyczące powyższych działań przedstawiono w tabelach 5 i 6.

Lp. Park Narodowy Odnowienia

w ha

Zalesienia

w ha

Poprawki,

uzupełnienia i

dolesienia luk

w ha

Pielęgnowanie

gleby

w ha

1. Babiogórski 6,73 0,2 25,42

2. Białowieski 3,56

3. Biebrzański 0,5 0,5

4. Bieszczadzki 19,28 0,15 7,84 121,6

5. "Bory Tucholskie" 0,87 2,59

6. Drawieński 35 84

7. Gorczański 1 1

8. Gór Stołowych 61,89 14,97 77,47

9. Kampinoski 0,99 5,4 32,02

10. Karkonoski 19,7

11. Magurski 4 57,09

12. Narwiański

13. Ojcowski 4,5 2,5 15,7

14. Pieniński 3,6 3,6 36,2

15. Poleski 3,21 12,4 38,7

16. Roztoczański 7,81 12,3 109,3

17. Słowiński 4,52 0,17 7,04

18. Świętokrzyski

19. Tatrzański 27 66,41

20. "Ujście Warty"

21. Wielkopolski 2 23,1 4,74 128,68

22. Wigierski 3,87 21,45

23. Woliński 22

Razem 222,74 24,24 68,86 828,73

Tabela 5. Działania ochronne związane z odnowieniami, zaesieniami oraz pielęgnacją gleby.

7

Lp. Park Narodowy

Czyszczenia Trzebieże

Usuwanie

gatunków

obcych i

inwazyjnych

wczesne

(ha)

późne

(ha)

wczesne

(ha)

późne

(ha)

powierzchnia

(ha)

1. Babiogórski 24,5 20,35

2. Białowieski 309

3. Biebrzański 7,46 5,41 24,77 102,46 188,67

4. Bieszczadzki 11 23,99

5. "Bory Tucholskie" 24,76 36,79 115,24

6. Drawieński 11 33 155 154

7. Gorczański 1,0 7,5

8. Gór Stołowych 18,28 7,,79 10,1 9,08

9. Kampinoski 23,58 141,87 108 757 302,56

10. Karkonoski 1,67 29,81 2,95 6,25

11. Magurski 5,65 24,81 108,52 12,65

12. Narwiański

13. Ojcowski 1,8 9,4 1 1

14. Pieniński 2,5 3,7

15. Poleski 1,5 1,74 35,81 139,85 12,7

16. Roztoczański 26,13 83,04 2,38 126,91

17. Słowiński 4,77 6,1 16,55 1,5

18. Świętokrzyski 15,45

19. Tatrzański 66,76 88,55

20. "Ujście Warty"

21. Wielkopolski 9,33 42,59 9,91 135,75 6,32

22. Wigierski 19,57 9,27 58,41 112,21

23. Woliński 9 8 16 135 14

Razem 148,47 537,42 596,09 1926,95 835,75

Tabela 6. Wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych w drzewostanach w parkach narodowych.

2) Ochrona ekosystemów nieleśnych lądowych

Ekosystemy nieleśne lądowe stanowią około 30 % powierzchni parków narodowych z czego około 50%

jest użytkowanych rolniczo. Pozostała powierzchnia podlega procesom naturalnej sukcesji lub ze względu na

potrzeby zachowania cennych zbiorowisk roślinnych prowadzone są tam zabiegi ochrony czynnej, polegające na

wykaszaniu, odkrzaczaniu, odsłanianiu stanowisk cennych gatunków i zespołów roślinnych, a także wprowadzaniu

elementów ekstensywnego użytkowania kośno – pastwiskowego np. wypasu zwierząt gospodarskich i koszeniu,

obecnie również w ramach programów rolno-środowiskowych. Dużą wagę przywiązuje się do ochrony

ekosystemów bagiennych, mokradłowych i torfowiskowych, prowadząc czynną ich ochronę w kierunku

utrzymania i polepszenia warunków wodnych.

W parkach narodowych powierzchnia lądowych ekosystemów nieleśnych wynosi łącznie 75 772,66 ha.

W projektach planów ochrony przewidywano konieczność prowadzenia działań ochronnych na powierzchni

48 542,27 ha. W ramach prowadzonych zabiegów ochronnych w 2009 r. podjęto działania ochronne na

powierzchni 40 542,65 ha, z czego część zabiegów wykonano w ramach programów rolno-środowiskowych

(6757,79 ha). Szczegóły dotyczące działań ochronnych w ekosystemach nieleśnych zamieszczono w tabeli 7.

8

Lp. Park

Narodowy

Ochrona lądowych ekosystemów nieleśnych

Po

wier

zch

nia

eko

system

ów

nieleśn

ych

og

ółem

Po

wier

zch

nia

prze

wid

zian

a

w p

rojek

cie pla

nu

och

ron

y

do

zab

iegó

w o

chro

nn

ych

Po

wier

zch

nia

ob

jęta

zab

iega

mi o

chro

nn

ym

i od

20

00

r.

Zabiegi ochronne wykonane w 2009 r.

Usuwanie

gatunków

obcych i

inwazyjnych

Odtworzenie

zniekształcony

ch siedlisk

Koszenie z

pozostawienie

m biomasy

Grodzenie

powierzchni

Powierzchnia

(ha)

Powierzchnia

(ha)

Powierzchnia

(ha)

Powierzchnia

(ha)

1. Babiogórski 139,49 27,13 27,13 0,72

2. Białowieski 543,03 326,41 0,2

3. Biebrzański 41721 32000 9596 2,5

4. Bieszczadzki 3888,71 8315,33 2,3 0,02 0,45

5. „Bory

Tucholskie” 158,27 93 87,43 0,5

6. Drawieński 693 237

7. Gorczański 418,7 381 1108 4 27,7

8. Gór Stołowych 391,04 330 1458,7

9. Kampinoski 5447,82 733,76 1824,89

10. Karkonoski 1543,64 12,5

11. Magurski 770 300 2850 22

12. Narwiański 5252,55 5252,55 531,14

13. Ojcowski 116,6 76 76 15,9

14. Pieniński 246,55 129,54 158,52

15. Poleski 4980,00 2968,00 4086,00 64,90

16. Roztoczański 209,00 144,14 1046,98 91,54

17. Słowiński

18. Świętokrzyski 216,29 89,22 685,69

19. Tatrzański 0,003 15,90 0,05

20. „Ujście Warty” 5546,57 5539,43 5539,43

21. Wielkopolski 1366,40

22. Wigierski 517,00 160,00 1,3

23. Woliński 1607,00 466,00 2244,00 10,00 0,40

Razem 75772,66 48542,27 40358,65 11,52 15,92 232,04 0,90

Tabela 7. Działania ochronne w ekosystemach nieleśnych.

3) Ochrona ekosystemów wodnych

Wody stanowią około 12% powierzchni parków narodowych (33848,06 ha w tym: 15665,22ha to wody

morskie). Ochrona ekosystemów wodnych ma na celu zachowanie lub przywrócenie naturalnych procesów

w ekosystemach, odtwarzanie naturalnego składu ichtiofauny, ochronę gatunków zagrożonych oraz ochronę

ekosystemów przed zanieczyszczeniami.

Aktualnie, prowadzone działania skierowane są na odtworzenie lub utrwalenie struktury gatunkowej ryb,

zniekształconej przeszłą gospodarką rybacką w wodach przejętych przez parki narodowe po ich utworzeniu.

Zabiegi ochronne polegają na odłowach redukcyjnych ryb karpiowatych należącymi do gatunków sprzyjających

procesom eutrofizacji, a tym samym zarastania zbiorników wodnych, zarybianiu gatunkami drapieżnymi oraz

gatunkami zagrożonymi wyginięciem. W ramach ochrony gatunkowej prowadzone jest zarybianie trocią

(Słowiński PN), łososiem i certą (Drawieński PN), trocią wędrowną (Wigierski PN) oraz sieją i sielawą (Wigierski

9

PN). Ponadto w ramach działań ochronnych prowadzone są prace polegające na odtwarzaniu zbiorników wodnych

(na powierzchni 6,94 ha), budowie i odtwarzaniu przetamowań i zastawek (89 szt.), wykaszaniu roślinności

szuwarowej, zarybianiu oraz odłowach regulacyjnych.

W granicach Słowińskiego i Wolińskiego Parku Narodowego znajdują się obszary morskich wód

przybrzeżnych, o szerokości 1 mili morskiej. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, plany zagospodarowania

przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego w części dotyczącej parku narodowego i jego

otuliny, wymagają uzgodnienia z dyrektorem parku narodowego w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć

negatywny wpływ na ochronę przyrody parku narodowego (art. 10 ust. 6 ustawy o ochronie przyrody).

Lp. Park Narodowy

Ochrona ekosystemów wodnych

Po

wier

zch

nia

og

ółem

(ha

)

Wo

dy

mo

rskie (h

a)

Wo

dy

pły

ną

ce (h

a)

Jez

iora

i inn

e na

tura

lne

zbio

rnik

i (ha

)

Zb

iorn

iki sztu

czne (h

a)

Inn

e (ha

)

Od

twa

rza

nie z

bio

rnik

ów

wo

dn

ych

*

Bu

do

wa

i od

twa

rza

nie

prze

tam

ow

ań

i zasta

wek

Wykaszanie

roślinności

szuwarowej

Po

wier

zch

nia

og

ółem

(ha

)

Wy

ko

na

nie p

rzez

Pa

rk

1. Babiogórski 3,40 2,90 0,50

2. Białowieski 19,20 10,90 5,90 2,40

3. Biebrzański 972,00

4. Bieszczadzki 82,20 82,20 0,10 30,00 6,0

5. „Bory Tucholskie” 530,36 530,36

6. Drawieński 919,51 114,56 804,95

7. Gorczański 18,50

8. Gór Stołowych 2,97 2,3 0,67 0,03 1,00

9. Kampinoski 155,00 32,00

10. Karkonoski 23,58 12,62 10,96

11. Magurski 38,00 38,00 2,00

12. Narwiański 668,00 1,71

13. Ojcowski 13,00 11,70 1,30

14. Pieniński 30,98 19,83 11,15

15. Poleski 448,00 118,00 185,00 145,0 5,00

16. Roztoczański 52,60 10,30 42,30 1,00 18,00 40,0 2,25

17. Słowiński 21437,54 11171,14 24,04 9941,76 300,6

18. Świętokrzyski 3,40 3,40

19. Tatrzański 185,72 1,5 1,00

20. „Ujście Warty” 313,75 310,67 3,08

21. Wielkopolski 431,00 2,00 427,00 2,00

22. Wigierski 2796,65 2749,91 2726,94 2,60 2,60 290,0 15,00

23. Woliński 4702,70 4494,08 198,78 6,72 3,12

Razem 33848,06 15665,22 3513,69 14826,25 215,04 311,80 6,94 89,0 336,7 17,25

Tabela 8. Podstawowe dane o ekosystemach wodnych w parkach narodowych.

4) Ochrona gatunków zwierząt

W parkach narodowych prowadzi się aktywną ochronę zwierząt zagrożonych wyginięciem, polegającą

m.in. na reintrodukcji takich gatunków jak: ryś (Kampinoski PN, planuje się w Babiogórskim PN), cietrzew

10

(Poleski PN), puchacz (Woliński PN), sokół wędrowny (Pieniński PN), rak szlachetny (Wigierski PN i PN „Bory

Tucholskie”). Prowadzone są także analizy dotyczące możliwości reintrodukcji dropia w Wielkopolskim PN.

Od około 80 lat prowadzona jest hodowla restytucyjna żubra (Białowieski PN).

W celu zachowania rzadkich i zagrożonych gatunków zwierząt prowadzone są programy ochrony

niepylaka Apollo (Pieniński PN), żółwia błotnego (Poleski PN), cietrzewia (Biebrzański PN, Gorczański PN,

Karkonoski PN), głuszca (Karkonoski PN, Babiogórski PN), wodniczki (Biebrzański PN, Woliński PN,

Narwiański PN).

W ramach prowadzonych zabiegów ochronnych wykonywanych jest szereg czynności mających na celu

stworzenie odpowiednich warunków życia dla praktycznie wszystkich grup świata zwierzęcego, występujących na

danym obszarze. Położono duży nacisk na ochronę ptaków wodno – błotnych i drapieżnych, nietoperzy, gadów,

płazów oraz zagrożonych ssaków (w tym kozicy, świstaka, niedźwiedzia, łosia, wilka). W otulinach

Biebrzańskiego Parku Narodowego, Drawieńskiego Parku Narodowego, Kampinoskiego Parku Narodowego,

Ojcowskiego Parku Narodowego, Pienińskiego Parku Narodowego, Roztoczańskiego Parku Narodowego, Parku

Narodowego „Ujście Warty” utworzone zostały strefy ochronne zwierząt łownych, pozwalające na zwiększenie

stopnia ochrony dla zwierząt bytujących w parku narodowym, a wychodzącym poza jego granice w poszukiwaniu

żerowisk lub w związku z migracją. Aktualnie trwa proces legislacyjny zmierzający do ustanowienia strefy

ochronnej zwierząt łownych w otulinie Białowieskiego Parku Narodowego.

Liczebność poszczególnych gatunków, w tym niektórych gatunków objętych ochroną na obszarach parków

narodowych prezentują tabele nr 9 i 10.

Tabela 9. Liczebność wybranych gatunków ssaków.

PARKI NARODOWE Łoś Jeleń Sarna Dzik Niedźwiedź Wilk Ryś Żubr Bóbr Kozica Świstak Wydra Borsuk Lis

Ogółem 1134 6365 10515 5238 24 104 50 116 2484 159 230 260 550 2769

Babiogórski - 80 24 17 a 6

a 4 - - - - 4 10 19

Białowieski 20 919 163 832 - 8 4 40 60 - - 10 16 b

Biebrzański 680 520 1140 440 - 16 -b - 700

b - - -

b 100 700

Bieszczadzki -b 400 100 110 6 23

g 5

g 53

g 170 - - 50 15 100

„Bory Tucholskie” - 82 143 20 - -a - - 17 - - b b b

Drawieński - 620 529 468 - - - - 98 - - 54 75 155

Gorczański - 296 73 57 -a

6 5 - - - - 4 13 50

Gór Stołowych - 244 266 479 - - 1 - - - - - 25 96

Kampinoski 320 142 2600 764 - - 9 18 151 - - 2 96 427

Karkonoski - 119 42 40 - - a - - - - 1 b 80

Magurski 8c

1175 1705 250c

3c

18

c 8

c - 60

c - - 20

c 30 180

c

Narwiański 23 15 60 50 - - - - 250 - - b b b

Ojcowski - - 250 120 - - - - 24 - - 2 10 25

Pieniński - 27 35 21 -a

2a 3 - 9 - - 5 -

b -

b

Poleski 53 97 1009 249 - 3 - - 286 - - 40 40 304

Roztoczański -a

130 550 90 - 6 4 - 18 - - 8 B 30

Słowiński -a

755 256 211 - - -c

- 100 - - b 25 98

Świętokrzyski - 8 331 86 - - - - 29 - - - 12 142

Tatrzański - 170 60 - 15 12 6 - - 159 230 6 - 70

„Ujście Warty” - 43 279 180 - - - - 300 - - - b 40

Wielkopolski - 202 503 429 - - - - 44 - - 4 33 134

Wigierski 30 215 285 190 - 4 1 - 160 - - 45 45 113

Woliński - 106 112 135 - - - 5 8 - - 5d 5

d 6

a Pojawiające się przechodnio, migrujące. b Występują, brak danych liczbowych. c Tylko ślady bytowania. d Wyznaczone

strefy ochronne e Przeloty.

11

Tabela 10. Liczebność wybranych gatunków ptaków.

PARKI NARODOWE Orlik

krzykliwy

Orlik

grubodzioby Bielik

Orzeł

przedni Głuszec Cietrzew

Bocian

czarny

Ogółem 96 23 99 7 107 232 181

Babiogórski - - - - 20d 5

d 2a

Białowieski 3 - e

- - - 2

Biebrzański 26 23

18 a - 110 18

Bieszczadzki 14 - - db

- - 15

„Bory Tucholskie”

.........................

- - 3d - - - -

Drawieński 0 - 3d

- - - B

Gorczański 6 - - 2 25 b 8

Gór Stołowych - - - - - - 6

Kampinoski 2d - 8d - - - 20d

Karkonoski - - -c

- - 38 -a

Magurski

21d

- - - - - 6d

Narwiański - - - - - - c

Ojcowski - - - - - - -a

Pieniński 4d - - 2 - - 6d

Poleski 4d

- 2d

- - 39d

10d

Roztoczański 14 - 2 1 2 - 8

Słowiński - - d d - - -

Świętokrzyski - - - - - - 2

Tatrzański - - - 2 60 40 2

Ujście Warty 2a b 50 - - - 70a

Wielkopolski - - 2 - - - 6

Wigierski b bba

- 3d - - - -

Woliński - - 8 - - - - a Pojawiające się przechodnio, migrujące. b Występują, brak danych liczbowych. c Tylko ślady bytowania. d Wyznaczone

strefy ochronne e Przeloty.

W parkach narodowych nie wykonuje się polowań. W niektórych parkach narodowych prowadzone

są jednak odstrzały redukcyjne zwierząt łownych (dzików, saren, jeleni) oraz gatunków obcych, takich jak np. jenot

lub norka amerykańska. Zezwolenie na odstrzały redukcyjne wydaje dyrektor parku narodowego. Działania te są

niekiedy niezbędne ze względów ochrony przyrody, głównie upraw leśnych przed zgryzaniem oraz młodników

przed spałowaniem, a także samej populacji przez regulację płci, eliminację chorych osobników (w przypadku

braku zespołu dużych drapieżników) i ograniczeniu liczebności w powiązaniu z bazą żywieniową. Redukcje

w parkach narodowych przedstawione są w tabeli nr 11.

PARKI

NARODOWE

Łoś Jeleń Sarna Dzik

Odstrzał

stwierdzone

upadki

(zgony)

odstrzał

stwierdzone

upadki (zgony)

odstrzał

stwierdzone

upadki

(zgony)

odstrzał

stwierdzone

upadki

(zgony)

Ogółem 9 40 304 96 220 91 1080 84

Babiogórski - - - 5 - 4 - 2

Białowieski - - - - - - - -

Biebrzański - 21 3 3 - 3 91 3

Bieszczadzki - - - 6ab

- - - 1d

Bory Tucholskie - - 17 - - - - -

Drawieński - - 58 1 24 - 68 -

Gorczański - - 7 26 - 3 - 2

Gór Stołowych - - 35 1 - 1 - 7

Kampinoski 9c 15

d - - 61 31 572 25

Karkonoski - - 26 5 4 1 - -

Magurski - - 93 - 60 - - -

Narwiański - 3 - - - - - -

Ojcowski - - - - - 5 33 4

Pieniński - - - 1 - - 13 1

Poleski - - 6 - 52 2 58 1

Roztoczański - - - 2 - 5 1 1

12

Słowiński - - - 2 - - - -

Świętokrzyski - - - - - - - -

Tatrzański - - - 38 - 11 - -

Ujście Warty - - - - 1 4 21 7

Wielkopolski - - 39 2 12 7 137 23

Wigierski - 1 16 1 6 6 69 1

Woliński - - 4 3 - 8 17 6 a-w tym 1 szt. w wyniku kłusownictwa. b- w tym 5 szt. ofiary wilków. c- w tym 9 sztuk odstrzał sanitarny osobników

potrąconych przez pojazdy mechaniczne. d - w tym 9 sztuk zabitych w wypadkach komunikacyjnych.

Tabela 11. Redukcje wybranych gatunków zwierząt w parkach narodowych.

W ramach ochrony gatunkowej zwierząt parki narodowe prowadzą także ośrodki hodowli zwierząt.

Poszczególne parki narodowe i gatunki objęte taką ochroną przedstawia poniższa tabela, w której uwzględniono

występowanie ośrodka rehabilitacji zwierząt oraz tzw. zagród pokazowych.

WYSZCZEGÓLNIENIE

Żubry

Konik

polski Żubronie Łosie Jelenie Sarny Dziki Wilki

Koń

huculski razem samce samice

OHŻ Smardzewice

(Kampinoski Park

Narodowy) 18 8 10

OHŻ Białowieski Park

Narodowy:

hodowla rezerwatowa i

zagroda pokazowa

451

197

254

10 2 2 7 6 14 5 -

Woliński Park Narodowy

zagroda pokazowa

5 1 4 - - - 2 - 3 - -

Roztoczański Park

Narodowy: 52

hodowla zamknięta 36

hodowla rezerwatowa 16

ORZ Biebrzański Park

Narodowy

- - - - - 2 - - 1 1 -

OHZ Biebrzański Park

Narodowy

- - - 41 - - - - - - -

Bieszczadzki Park

Narodowy::

hodowla zamknięta w

OZHZ

- - - - - - - - - 64

Tabela 12. Ośrodki Hodowli Zwierząt w 2009 r.

5) Ochrona gatunków roślin

Na obszarze parków narodowych zidentyfikowano występowanie 317 zespołów roślinnych. Wyróżniono

20 gatunków endemitów oraz około 180 gatunków roślin objętych ochroną gatunkową. W parkach narodowych

stwierdzono występowanie od 600 do 1000 gatunków roślin naczyniowych. Ponadto bardzo licznie reprezentowane

są mchy, porosty oraz grzyby.

13

6) Wykupy gruntów prywatnych

W ogólnej powierzchni parków narodowych grunty własności prywatnej zajmują powierzchnię 42 tys. ha,

co stanowi około 13%. Ze względu na wartości przyrodnicze i lokalizację, parki narodowe zgłaszały potrzebę

wykupu ponad 11 tys. ha gruntów własności prywatnej. Największe potrzeby wykupów występują w Biebrzańskim

Parku Narodowym (ochrona siedlisk i stanowisk wodniczki) i Kampinoskim Parku Narodowym, gdzie wykupy

prowadzone są od ponad 30 lat.

W Biebrzańskim Parku Narodowym wykupy gruntów prowadzone są w ramach wspólnego,

z organizacjami pozarządowymi, programu ochrony wodniczki. W Kampinoskim Parku Narodowym w ramach

realizacji programu wykupów wykupiono, z uwagi na cenne wartości przyrodnicze, ok. 80 % wytypowanych do

wykupienia gruntów.

Park Narodowy Gór Stołowych, Magurski Park Narodowy, Narwiański Park Narodowy, Poleski Park

Narodowy i Wigierski Park Narodowy opracowały programy wykupów. Pozostałe parki, zamierzające realizować

proces wykupów są w trakcie opracowywania takich programów, będących materiałem do opracowania strategii

wykupów, umożliwiającej uproszczenie i skrócenie procedur przy uzyskiwaniu środków ze źródeł

pozabudżetowych. Ma to szczególne znaczenie, przy braku środków budżetowych, w ramach wykorzystywania

ustawowego prawa pierwokupu.

Termin zakończenia wykupów w parkach narodowych jest trudny do określenia, niemniej jednak,

ze względu na potrzeby ochrony przyrody, jest to proces niezbędny i pilny do przeprowadzenia. Należy dążyć do

wykupienia wszystkich wytypowanych gruntów prywatnych, ponieważ umożliwi to objęcie tych terenów właściwą

ochroną walorów przyrodniczych.

Lp. Park Narodowy

Źródło finansowania

Budżet

państwa

Środki

z UE Inne

1. Biebrzański 87,4600 9,3300

2. Gorczański 23,8573

3. Gór Stołowych

4. Kampinoski 0,1780 29,6897

5. Narwiański 39,8800 15,4800

6. Ojcowski 0,3412 12,0500

7. Pieniński 0,4904 5,2085

8. Poleski 1,3702 6,0652

9. Tatrzański 0,3809

10. Wielkopolski 0,2302

11. Wigierski 11,5221

Tabela 13. Wykupy w 2009 r. wg źródeł finansowania (pow. ha)

8) Nauka i edukacja

Ważnymi zadaniami parków narodowych są: prowadzenie własnych badań naukowych oraz udostępnianie terenu

do badań dla instytucji naukowych

14

Lp. Park Narodowy Pracownia

naukowa

Liczba komórek

naukowych

Liczba

pracowników

naukowych

Liczba

realizowanych

w 2009 r. prac

naukowych

Nakłady

poniesione na

działalność

naukową

(bez

wynagrodzeń)

1. Babiogórski 1 1 63 0,9

2. Białowieski 1 1 2 59 0,5

3. Biebrzański 53

4. Bieszczadzki 1 1 4 80 124

5. „Bory Tucholskie” 1 8

6. Drawieński 11

7. Gorczański 1 1 4 63 28

8. Gór Stołowych 1 3 15 10

9. Kampinoski 1 1 9 78 57

10. Karkonoski 1 1 1 48 167

11. Magurski 17

12. Narwiański 7

13. Ojcowski 1 1 3 45 7

14. Pieniński 84 56,9

15. Poleski 1 1 66 80,2

16. Roztoczański 1 4 88 49,1

17. Słowiński 32

18. Świętokrzyski 1 1 2 31 13,3

19. Tatrzański 1 4 141 43

20. „Ujście Warty”

21. Wielkopolski 24

22. Wigierski 1 1 3 34 30

23. Woliński 12

Razem 10 12 41 1059 666,9

Tabela 14. Działalność naukowa w parkach narodowych w 2009 r. (koszty w tys. zł)

Istotną rolę w działalności parków narodowych stanowi także działalność edukacyjna w zakresie ochrony

przyrody. Działalność ta polega głównie na organizowaniu przez parki narodowe imprez edukacyjnych jak np.:

cykle pogadanek, odczyty, konkursy tematyczne, spotkania z młodzieżą, pokazy filmów, warsztaty, zajęcia

tematyczne, itp. W parkach narodowych funkcjonują 34 ośrodki edukacyjne, 18 muzeów i terenowych ekspozycji

muzealnych, które odwiedziło ponad 290 tys. osób. W terenie wyznaczono 124 ścieżki edukacyjne o łącznej

długości 607 km (liczba przystanków 1327). Parki narodowe organizują imprezy edukacyjne (w 2009 r. łącznie

2201), posiadają 135 programów edukacyjnych (w tym 113 opracowań własnych). W 2009 r. przeprowadzono

łącznie 1818 zajęć w placówkach objętych programami edukacyjnymi.

9) Monitoring

Parki narodowe uczestniczą w monitoringu przyrodniczym, koordynowanym przez Główny Inspektorat

Ochrony Środowiska, który jest wykonywany przez Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.

Jednocześnie w parkach narodowych własnym nakładem sił monitorowane są zmiany zachodzące

w ekosystemach, w których prowadzi się zabiegi ochronne. Szczegółowy zakres prac, związanych z prowadzeniem

monitoringu, odnośnie potrzeb występujących w każdym parku narodowym, zostanie określony

w opracowywanych planach ochrony.

15

10) Udostępnianie turystyczne

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody obszar parku narodowego jest udostępniany w celach

turystycznych w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę. Miejsca udostępniane oraz maksymalna liczba

osób mogących przebywać jednocześnie w danym miejscu są określane w planie ochrony parku narodowego,

a do czasu jego ustanowienia w zadaniach ochronnych. Jednocześnie szczegółowe zasady udostępniania parku

narodowego dla celów turystycznych są określane przez dyrektora parku narodowego w wydawanym przez niego

zarządzeniu w sprawie zasad udostępniania parku.

PARK

NARODOWY

Sch

ron

iska

Do

my

wcz

aso

we

Kem

pin

gi

biw

ak

i

Sch

ron

y

prze

ciw

deszc

zow

e

Na

rtostra

dy

w k

m

Sta

dio

ny

Ko

lejki lin

ow

e

Wy

ciąg

i

Tra

sy

wy

czy

no

we

Szlaki

turystyczne

w km

Liczba

turystów

ogółe

m

do

remo

ntu

w tys.

na 1

ha

O G Ó Ł E M 29 4 45 275 29,1 3 10 14 6 3326,

2

313,5 11193

,3

1611,

9 Babiogórski 1 - 1 11 6 - - - - 53 10 66,7 17

Białowieski 1 - - - - - - - - 44 - 190 18

Biebrzański - - 4 6 - - - - - 473,5 70,4 39 0,7

Bieszczadzki 3 - 3 14 0,4 - - 1 - 245 10 350 1,2

„Bory Tucholskie” - - - - - - - - - 75 - 60 13

Drawieński - - 6 1 - - - - - 160 6 23,6 2,1

Gorczański - - 2 3 0,2 - - - - 155,3 35 70 10

Gór Stołowych 2 - - 10 - - - - - 107,3 10 366 58

Kampinoski 1 - - 53 - - - - - 560 - 1000 26

Karkonoski 10 - - 11 19,7 - 3 10 1 117,6 43,7 2000 358

Magurski - - - 8 - - - - - 85 - 50 2,6

Narwiański - - - - - - - - - 55 - 11 7

Ojcowski - 1 3 1 - - - - - 39,7 2 400 186,4

Pieniński - - - 3 - - - - - 35,2 1,3 838 357

Poleski - - 3 24 - - - - - 75,5 0,5 24,6 2,5

Roztoczański - - - 4 - - - - - 61,1 1,6 100 11,8

Słowiński - - - 26 - - - - - 144,3 20,0 386,4 17,9

Świętokrzyski 2 - - 8 - - - - - 41 14 183 24

Tatrzański 8 - 2 - 2,8 3 7 3 5 275 9 2195 103

„Ujście Warty” - - - - - - - - - 13,2 - 20 2,5

Wielkopolski - - 1 15 - - - - - 215 - 1200 158,2

Wigierski 1 3 20 69 - - - - - 245,4 80 120 8

Woliński - - - 8 - - - - - 50,1 - 1500 137

Tabela 15. Dane dotyczące infrastruktury turystycznej w parkach narodowych w 2009 r.

11) Współpraca międzynarodowa

Parki narodowe współpracują z zagranicznymi jednostkami, instytucjami i organizacjami zajmującymi się

ochroną przyrody. Rozwijana jest również ścisła współpraca transgraniczna. Efektem tej współpracy, poza

wymianą doświadczeń, jest przyznanie niektórym naszym parkom wyróżnień międzynarodowych, takich jak:

Dyplom Europy, włączenie do sieci Światowych Rezerwatów Biosfery lub obiektów Światowego Dziedzictwa

Ludzkości.

16

Część II – Finansowanie działalności parków narodowych

1) Wstęp

Park narodowy, zgodnie z art. 8, ust. 3 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.

(Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), oraz ustawą o finansach publicznych jest państwową jednostką

budżetową. Zasady funkcjonowania jednostek budżetowych dotyczące ich finansowania określa ustawa z dnia

27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.).

Wydatki budżetu państwa na parki narodowe wykazane są w załączniku nr 2 do ustawy budżetowej na

dany rok - „Wydatki budżetu państwa (…)”, część 41, dział 925, rozdział 92501 – parki narodowe i 92597 –

gospodarstwa pomocnicze (dotacje), wg. grup wydatków.

Gospodarstwa pomocnicze ujęte są z załączniku nr 4 – „Zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze (…)”,

część 41, poz. 20.

Lp. Nazwa Parku

Budżet Środki

pozabudżetowe

wykonanie na

30.09.2009 r. Ogółem Dotacje Świadczenia

Wydatki

bieżące

w tym: Wydatki

majątkowe

Finansowanie i

współfinansowanie

projektów UE Wynagrodzenia

1. Babiogórski 1 748 000 30 000 64 210 1 646 790 1 168 000 7 000 0 135 038

2. Białowieski 4 391 000 40 000 75 000 4 276 000 3 272 125 0 0 806 854

3. Biebrzański 5 040 900 0 150 888 4 721 112 3 414 000 0 168 900 540 627

4. Bieszczadzki 4 166 402 110000 129 608 3 826 392 2 619 065 4 300 96 102 1 919 059

5.

„Bory

Tucholskie” 1 688 000 30 000 44 408 1 613 592 1 162 000 0 0 272 968

6. Drawieński 2 463 000 0 55 145 2 407 855 1 816 000 0 0 243 320

7. Gorczański 3 449 216 90 000 151 345 2 661 655 1 966 000 51 700 494 516 2 945 580

8. Gór Stołowych 2 628 000 0 111 000 2 487 000 1 806 000 30 000 0 245 316

9. Kampinoski 9 206 000 0 326 965 8 619 035 6 084 015 180 000 80 000 2 281 073

10. Karkonoski 6 254 105 0 131 250 3 258 250 1 765 300 0 2 864 605 1 398 761

11. Magurski 3 655 000 0 73 981 3 581 019 2 675 296 0 0 18 001

12. Narwiański 1 554 653 30 000 29 402 1 254 598 889 000 0 240 653 471 923

13. Ojcowski 2 342 000 70 000 31 473 2 023 527 1 508 000 217 000 0 3 663 135

14. Pieniński 2 017 000 0 82 868 1 874 132 1 359 204 60 000 0 333 103

15. Poleski 2 466 000 60 000 65 944 2 320 056 1 605 915 20 000 0 502 812

16. Roztoczański 3 226 000 0 53 861 3 172 139 2 327 999 0 0 2 660 768

17. Słowiński 2 713 000 0 94 467 2 469 533 1 828 000 48 000 101 000 66 216

18. Świętokrzyski 3 229 000 0 73 657 3 142 343 2 235 498 13 000 0 0

19. Tatrzański 6 017 000 0 262 770 5 754 230 4 512 000 0 0 1 534 653

20. „Ujście Warty” 1 348 000 40 000 28 124 1 258 044 885 058 21 832 0 617 362

21. Wielkopolski 2 827 000 0 101 681 2 725 319 2 135 848 0 0 596 571

22. Wigierski 4 067 591 0 126 391 3 856 609 2 923 751 5 000 79 591 1 934 858

23. Woliński 2 542 000 0 50 097 2 391 903 1 809 929 100 000 0 0

OGÓŁEM 79 038 867 500000 2 314 535 71 341 133 51 768 003 757 832 4 125 367 23 187 996

Tabela 16. Plan wydatków ogółem, parków narodowych z budżetu państwa, w 2009 r.

2) Źródła finansowania działalności parków narodowych

Dla realizacji celów ustawowych oraz postawionych przed mini zadań parki narodowe korzystają

z pozabudżetowych źródeł finansowania. Poza gospodarstwami pomocniczymi (50% finansowania), głównym

źródłem finansowania pozabudżetowego jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

który dofinansowuje ponad 20% wykonywanych w parkach narodowych zadań Aktualnie widać znaczne

17

zwiększanie się udziału środków unijnych w realizacji działań parków narodowych. Świadczy to o dużej ich

aktywności w zdobywaniu tych środków.

Podstawowym źródłem finansowania realizacji ustawowych celów i zadań parków narodowych

są przychody gospodarstw pomocniczych . Bez finansowania działalności parków narodowych przez istniejące

przy nich gospodarstwa pomocnicze lub dofinansowania parków narodowych z budżetu państwa, w podobnej

wysokości do wielkości środków wypracowywanych przez gospodarstwa pomocnicze, nie będą one w stanie

realizować przypisanych im zadań.

3) Gospodarstwa pomocnicze.

W myśl art. 26 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, gospodarstwem pomocniczym jednostki budżetowej

jest wyodrębniona z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej

działalności lub działalność uboczna. Gospodarstwo pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych

przychodów własnych. Celem funkcjonowania gospodarstw pomocniczych w parkach narodowych jest realizacja

zadań z zakresu ochrony przyrody finansowana ze środków wypracowanych w ramach tej działalności.

Źródła przychodów gospodarstw pomocniczych przy parkach narodowych:

sprzedaż produktów drzewnych i niedrzewnych,

opłaty za wstęp do parku narodowego lub na niektóre jego obszary,

opłaty za udostępnianie parku narodowego lub niektórych jego obszarów,

opłaty za wstęp do niektórych obiektów parku,

sprzedaż usług np. transportowych, warsztatowych, budowlanych.

Udział środków gospodarstw pomocniczych w realizacji zadań parków narodowych kształtował się na

poziomie do 90%. Było to uzależnione od charakteru realizowanych zadań, wielkości przychodów gospodarstw

pomocniczych, dotacji ze źródeł pozabudżetowych i udziału środków budżetowych. Aktualny system finansowania

parków narodowych nie zapewnia środków na wiele podstawowych potrzeb parków narodowych. Wejście Polski

do Unii Europejskiej stworzyło możliwości ubiegania się o środki wspierające działalność parków narodowych

z funduszy UE. Należy jednocześnie podkreślić, że dotychczasowy system finansowania parków narodowych nie

był przygotowany do bezpośredniego przyjmowania środków z UE. Udział parków narodowych w projektach

finansowanych ze źródeł UE do 2009 r. odbywał się na zasadach partnerskich, we współpracy z:

organizacjami pozarządowymi jak np. Ogólnopolskim Towarzystwem Ochrony Ptaków przy realizacji projektu

ochrony wodniczki w Biebrzańskim Parku Narodowym,

instytucjami naukowymi jak np. udział Białowieskiego Parku Narodowego w ochronie żubra na terenie

Puszczy Białowieskiej wspólnie z Zakładem Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk.

Ważnym źródłem finansowania działalności parków narodowych jest Program Operacyjny Infrastruktura

i Środowiska, który w V osi priorytetowej umożliwia dofinansowanie parków narodowych m.in. w zakresie

opracowywania projektów planów ochrony, ochrony gatunków i siedlisk, edukacji przyrodniczej oraz inne

programy jak LIFE + lub Norweski Mechanizm Finansowy.

Zgodnie z projektem ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw, parki

narodowe (jako państwowe osoby prawne) będą uzyskiwać przychody z tytułów, z których obecnie uzyskują

gospodarstwa pomocnicze

18

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157,

poz. 1240 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o finansach

publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1241), które przewidują likwidację gospodarstw pomocniczych funkcjonujących

przy państwowych jednostkach budżetowych – parkach narodowych, zaistniała konieczność przygotowania

przepisów, które regulowałyby zmianę formy prawno-organizacyjnej parków narodowych.

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych nie przewiduje możliwości wykonywania zadań

państwowych jednostek budżetowych - parków narodowych przez funkcjonujące przy nich gospodarstwa

pomocnicze, ani nie przyznaje im prawa gromadzenia środków finansowych na rachunku dochodów własnych.

Ponadto przekształcenie parków narodowych, będących jednostkami budżetowymi, a pośrednio (z uwagi

na wcześniejszą likwidację gospodarstw pomocniczych) także istniejących przy nich gospodarstw pomocniczych,

w państwowe osoby prawne umożliwi zatrzymanie dotychczasowych przychodów i etatów przekształcanej

jednostki. Projektowane przepisy są również odpowiedzią na istniejące problemy wynikające z dotychczasowego

dualizmu w parkach narodowych polegającego na istnieniu jednostki macierzystej i gospodarstwa pomocniczego

oraz nakładania się wykonywanych przez nie zadań.

Zgodnie z art. 9 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych do sektora finansów

publicznych należą m.in. państwowe osoby prawne tworzone na podstawie odrębnych ustaw. Wybór państwowej

osoby prawnej jako nowej formy organizacyjno-prawnej parków narodowych, zapewni możliwość sprawnego

funkcjonowania parków narodowych i wykonywania zadań ustawowych. Możliwe będzie przy tym szczegółowe

uregulowanie zasad ich gospodarki finansowej. Dzięki przekształceniu parków narodowych w państwowe osoby

prawne możliwe będzie zatrzymanie przez nie uzyskiwanych przychodów i ich przeznaczanie na cele ochrony

przyrody oraz wartości kulturowych regionu. Jednocześnie podkreślić należy, że wybór instytucji gospodarki

budżetowej jako formy organizacyjno – prawnej wiązałby się z koniecznością zlecania parkom narodowym zadań,

bowiem zgodnie z art. 23 ustawy o finansach publicznych, jednostka ta tworzona jest w celu realizacji zadań

publicznych i odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania. W związku ze zlecaniem zadań trzeba byłoby dodatkowo

utworzyć jednostkę, która zajmowałaby się zlecaniem tych zadań i rozliczaniem ich wykonania, co zdecydowanie

wpłynęłoby na zwiększenie kosztów wejścia w życie regulacji.

Warto podkreślić, że wraz ze zmianą formy organizacyjno-prawnej nie zmieni się zakres zadań parków

narodowych. Istotą projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz o zmianie niektórych innych ustaw

jest zapewnienie właściwego funkcjonowania i finansowania działalności parków narodowych.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw znajduje się w trakcie

prac legislacyjnych. Przewiduje się, że ustawa wejdzie w życie w I połowie 2011 r.