Otwarte modele komunikowania Otwarte modele komunikowania w nauce i edukacjiw nauce i edukacji

Marek Niezgódka

ICM, Uniwersytet Warszawskimarekn@icm.edu.pl

Konferencja: Otwarte Zasoby Edukacyjne w Polsce, 23.04.2009

2

Co oznacza otwartość modeli Co oznacza otwartość modeli nauki i edukacji?nauki i edukacji?

• Otwarty dostęp do treści w formie elektronicznej• Otwarty dostęp do możliwości tworzenia i

przekazywania treści, a także wymiany naukowej

• Otwarte możliwości korzystania z dokonań innych we własnej twórczości (pod pewnymi warunkami)

• Zakres: treść publikowana, oprogramowanie, dane

3

Transformacja globalna procesów Transformacja globalna procesów komunikowania naukowegokomunikowania naukowego

Globalna rewolucja cywilizacyjna wywołana rozwojemtechnologii informatycznych i telekomunikacyjnychspowodowała fundamentalne zmiany w całej sferzekomunikowania naukowego:

• Modele otwarte dostępu: Open Access• Modele strukturyzacji i dystrybucji: otwarte

repozytoria• Modele otwarte rozwiązań prawnych:

Creative Commons, Science Commons• Regulacje instytucjonalne: otwarte mandaty

publikacyjne• Modele stowarzyszone:

– otwarte oprogramowanie naukowe– otwarte dane naukowe

4

Czas globalnej rewolucji informacyjnejCzas globalnej rewolucji informacyjnej

• Trwa rewolucja przemian systemu komunikowania naukowego:– świat wydawniczy – publikacje – dokumentacja: dane, narzędzia

• Przekroczona masa krytyczna skali rozpowszechnienia nowych modeli:– otwartego publikowania, zarówno po stronie dostępu

jak wydawania (redakcji, rozpowszechniania)– upowszechnienia całkowicie nowych paradygmatów

w zakresie traktowania własności intelektualnej– demokratyzacji i symetryzacji dyskursu naukowego

5

Nowe paradygmatyNowe paradygmaty

• Zasada mandatoryjnego udostępniania otwartego publikacji naukowych

• Model otwarty dostępu do zasobów treściowych: publikacje, treści edukacyjne

• Model otwarty dostępu do oprogramowania naukowego aż do poziomu kodów źródłowych

• Wreszcie, na coraz większą skalę upowszechnia się świadomość zasadności otwarcia zasobów danych naukowych

• Zasada: co zostało wytworzone za środki publiczne, powinno stanowić własność publiczną

6

Zakres otwartego dostępuZakres otwartego dostępu

• Udostępnienie najważniejszych światowych zasobów treściowych

• Powszechność i równoprawność dostępu• Prawo do otwartej powszechnej dostępności Internetu• Zasada: wyniki naukowe i rozwiązania edukacyjne

wytworzone na bazie finansowania ze środków publicznych stają się własnością publiczną

• Ocena działań publicznych jest dostępna publicznie

7

Szanse PolskiSzanse Polski

• Model nieograniczonego w skali kraju niekomercyjnego dostępu do elektronicznych zasobów wiedzy (naukowych i edukacyjnych)

• Centralne finansowanie w skali kraju: połączenie budżetu i funduszy strukturalnych

• Eliminacja „podziału cyfrowego”, zrównanie szans niezależnie od geografii regionalnej

• Promocja modeli aktywnej edukacji i demokratyzacji dyskursu naukowego

• Podniesienie w szerokim zakresie uwidaczniania polskich wyników naukowych i rozwiązań edukacyjnych

8

Stan rozwoju w PolsceStan rozwoju w Polsce

Nauka:• System szerokiego dostępu do kolekcji głównych

wydawców światowych oraz baz danych bibliograficznych: Biblioteka Wirtualna NaukiBiblioteka Wirtualna Nauki

• Wdrażana jednolita platforma informatyczna dostępu do zasobów

• Brak spójnej strategii dotyczącej polskich zasobów treściowych w formie elektronicznej

• Brak rządowej strategii dotyczącej modeli otwartych: Polska nie jest sygnatariuszem szeregu najważniejszych inicjatyw światowych

• Szereg inicjatyw lokalnych, regionalnych, na ogół o ograniczonym zakresie

Biblioteka Wirtualna Nauki (BWN): Biblioteka Wirtualna Nauki (BWN): dotychczasowe efektydotychczasowe efekty

Program realizowany od 1996 r.; zainicjowany i koordynowany przez ICM

Powszechność i równoprawność nielimitowanego dostępu dla wszystkich instytucji akademickich uczestniczących w programie: koniec „digital divide”

Wielokrotnie zwiększony zakres dostępnych wydawnictw i innych treści – równocześnie koszty radykalnie obniżone

Efekt finansowy: instytucjonalny i krajowy

Rozwój BWNRozwój BWN

Stan początkowy:Stan początkowy: drastycznie ograniczona dostępność czołowych światowych zasobów wiedzy

prenumeraty średnio rzędu kilkadziesiąt (<50)

tytułów czasopism na instytucję

Stan obecny:Stan obecny: zasoby w dużym zakresie dostępne wszędzie i natychmiast, także mobilnie• średnio ponad 3 tysiące tytułów na instytucję• rocznie ponad 6 mln pobranych artykułów

Trend globalnyTrend globalny

Konsolidacja wydawców: wielkie korporacje globalne

Bunt przeciwko dyktatowi cenowemu głównych wydawców

Sukces alternatywnego modelu publikowania i dostępu: obok wydawnictw tradycyjnych elektroniczne wydawnictwa i repozytoria otwarte

Wydawcy tradycyjni wprowadzają model Open Access (autorzy płacą całość)

Rewolucja w podejściu do spraw własności intelektualnej: wersje elektroniczne publikacji w pełnej (prawie) dyspozycji autorów

Świat: teleinformatyczna rewolucja Świat: teleinformatyczna rewolucja technologiczna i cywilizacyjnatechnologiczna i cywilizacyjna

Czytanie druku: uprawniony użytek

Pożyczanie druku: „fair use”

Czytanie tekstu elektronicznego: zawsze kopiowanie, a zatem w sensie tradycyjnego rozumienia Copyright nieuprawnione?!!!

==============================Nieuchronne nowe paradygmaty nie tylko nieuchronne, one już nadeszły!!!one już nadeszły!!!

Nowe społeczeństwo wiedzy i Nowe społeczeństwo wiedzy i gospodarka oparta o wiedzęgospodarka oparta o wiedzę

Nie model wąskiej elity kreatywnej

ale demokratyzacja – kultura partycypacyjna

Technologia redukuje podział na kreatywnych twórców i biernych odbiorców

Rozszerzone miary dokonań naukowych (wielokryterialność, wiele miar cytowańwielokryterialność, wiele miar cytowań)

Komunikat naukowy → element złożonego procesu dynamicznego

Przestrzeń komunikacji naukowej: Przestrzeń komunikacji naukowej: czas nowych regułczas nowych reguł

Otwartość i przejrzystośćOtwartość i przejrzystość zamiast niejawności

Wyniki Wyniki uzyskane dzięki finansowaniu budżetowemu stają się własnościąwłasnością wspólnąwspólną a nie indywidualną

Mandat otwartego dostępuMandat otwartego dostępu do wyników publikowanych i danych naukowych (opcjonalnie, ograniczony okres embarga)

15

Zobowiązanie mandatoryjne Zobowiązanie mandatoryjne do modelu otwartego publikowaniado modelu otwartego publikowania

NIH (27.12.2007) mandat prezydenta USA dotyczącydostępności całości publikacji w repozytorium otwartym (do 12 mcy embarga)

ERC (28.12.07) mandat (do 6 mcy)

Wellcome Trust, Howard Hughes (do 6 mcy)

20+ rządów (wcześniejsze mandaty)

Komisja Europejska (przygotowywany mandat otwarty dla całego FP7)

ESF: przygotowywana strategia otwartego dostępu do danych naukiowych

16

Referencje uczelniane:Referencje uczelniane:

12.02.2008: Harvard

Zasada umieszczania wszystkich publikacji (zaakceptowanych) w otwartym repozytorium uczelnianym

Autorzy zachowują Copyright (nie wydawcy! wydawcom udziela się jedynie licencji)

Szereg innych zbliżonych przykładów: MIT (Pełne archiwum edukacyjne), Stanford, …

17

17

„Berlin Declaration“ na temat otwartości

Free and unrestricted access to sciences and human knowledge representation worldwide

(Październik 2003)

Blisko 200 sygnatariuszy instytucjonalnych

Polska wciąż nie jest sygnatariuszem !!!

18

Mandat European University Mandat European University AssociationAssociation

25.01.2008: Council EUA jednomyślnie przyjmuje Mandat

Cytat 1: all European Universities should create institutional repositories and should mandate that all research publications must be deposited in them immediately upon publication (and made Open Access as soon as possible thereafter)

Cytat 2: (EUA recommends that) these (funder) self-

archiving mandates should also be extended to all research results arising from EU research programme/project funding

Rewolucja w zakresie Rewolucja w zakresie ochrony własności intelektualnej: ochrony własności intelektualnej:

nieuchronny skutek rewolucji nieuchronny skutek rewolucji technologicznej:technologicznej:

Każdy dostęp elektroniczny do treści oznacza kopiowanie

Konieczność zmiany podstawowych paradygmatów

Treść elektroniczna – wolnaTreść elektroniczna – wolna (swobodny użytek)

Druk – model tradycyjny własności

20

Sytuacja w PolsceSytuacja w Polsce• Kosztowny/ograniczony dostęp do podręczników

akademickich

• Brak szerokiej dostępności znaczącej części niskonakładowych wydawnictw naukowych, podręczników, e-printów, dysertacji, …

• Faktyczny brak akceptacji rządowej globalnych działań transformacyjnych w zakresie komunikowania naukowego (publikowania)

• Celowość zmiany zasad wynagradzania za dzieło • Czy chcemy zatrzymać rewolucję?

21

Co do przyszłościCo do przyszłości

Polska: możliwe działaniaPolska: możliwe działania

Polska: perspektywy, szansePolska: perspektywy, szanseOgromne trudno dostępne lub ukryte bogactwo publikacji naukowych:Trzeba je otworzyć dla wszystkich bez szalonych kosztów

Możliwa e-drogaMożliwa e-droga: jednolity system zasobów o strukturze hybrydowej

platforma centralna – metadane, system rozproszony – zawartości treściowe

Wyzwanie: stała swobodna dostępnośćstała swobodna dostępność

23

Propozycja Programu:Propozycja Programu:

Otwarty model komunikowaniaOtwarty model komunikowanianaukowegonaukowego (na wszystkich poziomach)

Wspólny mandat repozytoryjny Wspólny mandat repozytoryjny – – kompetencja decyzyjna MNiSW kompetencja decyzyjna MNiSW

_____________________________________Głęboka transformacja systemu ocenGłęboka transformacja systemu ocennaukowychnaukowych (indywidualnych i instytucjonalnych)

Cel publikowania:Cel publikowania: dzielić się

Jawność jako nowa jakośćJawność jako nowa jakość

Oceny naukowe jawne

Zasada jawnego opiniowania publikacji umieszczanych w repozytoriach

Recenzje jako element działalności naukowej

Komentarze (imienne) publikowane jako załączniki elektroniczne

25

Możliwości realizacjiMożliwości realizacji

• Partnerska koalicja wszystkich instytucji akademickich

• Repozytoria: każdy partner• Tworzenie metadanych: m.in. biblioteki• Warunek: przyjęcie wspólnych zasad przez

Partnerów• Czy istotne nowe koszty? NIE!!!

• JAK?

26

Konkrety propozycjiKonkrety propozycjiBudowa systemu krajowego repozytoriówna bazie jednolitej otwartej platformyinformatycznej

Open Source Software model – umożliwiający szeroką współpracę krajową i międzynarodową

Referencja:Referencja:UW, od blisko 10 lat mandat repozytorium

bibliograficznego, obecnie repozytorium przygotowane technicznie

do pełnego rozszerzenia

BWN: możliwa podstawa wyjściowa ProgramuBWN: możliwa podstawa wyjściowa Programu

27

InfInfrastruktura rastruktura OOtwartej twartej NaNauki: uki: założeniazałożenia

• Baza wyjściowa: program BWN • Podstawa: platforma informatyczna YADDA

– zarazem wiodąca technologia europejskiej infrastruktury otwartych repozytoriów naukowych DRIVER

• Zakres: system zasobów treściowych i ich udostępniania, obejmujący:– czołowe światowe kolekcje wydawnicze: czasopisma, e-

książki – wiodące zasoby bibliograficzne i bibliometryczne– naukowe wydawnictwa polskie– repozytoria otwartych zasobów naukowych (publikacje,

raporty, dane naukowe, oprogramowanie)– Repozytoria danych naukowych i oprogramowania

naukowego

• Dostępność we wszystkich instytucjach naukowych i akademickich, na wszystkich stanowiskach pracy i nauki w domenach internetowych

BWN: możliwa podstawa programuBWN: możliwa podstawa programu

Pełne archiwa i bieżące kolekcje głównych wydawców światowych

Otwarty dostęp powszechny

Integracja w skali krajowej na poziomie metadanych (identyfikatorów publikacji – e-fiszek)

Zintegrowany system indeksowania, wyszukiwania i analizy porównawczej

Federacja repozytoriów: zasada partnerstwa, model rozproszony, autonomia własności

Nowa BWN: proponowana Nowa BWN: proponowana platforma informatycznaplatforma informatyczna

Jednolity system YADDA ™YADDA ™ (ICM) dla:

zasobów licencjonowanych

polskich wydawnictw naukowych

archiwów cyfrowych

archiwów multimedialnych

danych naukowych

oprogramowania otwartego

Oprogramowanie systemowe YADDA jest już dostępne jako Open Source Open Source na stronie www ICM

30

Integracja międzynarodowaIntegracja międzynarodowa

31

Program: Program: perspektywa interoperacyjnościperspektywa interoperacyjności

Serwis indeksowania systemu YADDA

wybrany i wdrożony jako podstawowy indeks

europejskiej infrastruktury repozytoriów

DRIVERDRIVER

(Digital Repository Infrastructure for European Research)

http://www.driver-repository.eu/

32From: N.Lossau, LIBER 2008,

Istanbul32

DRIVER’s visionDRIVER’s vision• All research institutions in Europe and worldwide open all their

research publications through institutional repositories• Guidelines, certificates and technology ensure the automated

aggregation of all publications into one virtual open knowledge base• Content (i.e. data index) is open for service providers to provide a

wide range of end-user services to researchers (such as search, browsing, profiling, visualisation, citation and impact metrics, etc.)

• Linking and interaction of publications will get enabled with any type of digital data and objects (e.g., primary data, films, language recordings, learning courses, digital artefacts, etc.)

33From: N.Lossau, LIBER 2008,

Istanbul33

34

Zamiast podsumowaniaZamiast podsumowania

• Potrzeba polskiej inicjatywy na rzecz otwartej nauki– Zasoby treściowe– Oprogramowanie– Dane

• Czas na nowe podejście do spraw własności intelektualnej

• Jawność znakiem czasu• Nadchodzi pokolenie milenijne (1982+),

pokolenie sieci i Internetu

35

OECDOECDDECLARATION ON ACCESS TO RESEARCH DATA FROM PUBLIC FUNDING

adopted on 30 January 2004 in Paris

The governments (1)  of Australia, Austria, Belgium, Canada, China, the Czech Republic, Denmark, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Israel, Italy, Japan, Korea, Luxembourg, Mexico, the Netherlands, New Zealand, Norway, Poland, Portugal, the Russian Federation, the Slovak Republic, the Republic of South Africa, Spain, Sweden, Switzerland, Turkey, the United Kingdom, and the United States

Recognising that an optimum international exchange of data, information and knowledge contributes decisively to the advancement of scientific research and innovation;

Recognising that open access to, and unrestricted use of, data promotes scientific progress and facilitates the training of researchers;

Recognising that open access will maximise the value derived from public investments in data collection efforts;

Recognising that the substantial increase in computing capacity enables vast quantities of digital research data from public funding to be put to use for multiple research purposes by many research institutes of the global science system, thereby substantially increasing the scope and scale of research;…………………………………….

declare their commitment to: …openness, … transparency, … legal conformity

INVITE THE OECD:

To develop a set of OECD guidelines based on commonly agreed principles to facilitate optimal cost-effective access to digital research data from public funding, to be endorsed by the OECD Council at a later stage.

36

Polska: propozycjePolska: propozycje

• Zrealizowane w oparciu o środki publiczne:

– Publikacje: dostępne w modelu otwartym – Oprogramowanie naukowe: dostępne w

modelu Open Source– Dane naukowe: dostępne w modelu

otwartym (uwaga: np. dotyczy danych stanowiących podstawę publikacji)

– Treści edukacyjne: dostępne w modelu Creative Commons

Nowy Otwarty Świat

Open Source Software (free software)Open TechnologyOpen Content (z powrotem do korzeni)Open Discovery and Knowledge (brzmi jak herezja?!)Open DataOpen Environment ………Ogólna prawidłowość: modele Open wygrywają

____________