Stowarzyszenie EBIB Toru 2013

Pawe Szczsny

czyli dobre praktyki uczonych

OTWARTA NAUKA

Pawe Szczsny

czyli dobre praktyki uczonych

OTWARTA NAUKA

Wydawnictwa Zwarte Stowarzyszenia EBIBpod red. Boeny Bednarek-Michalskiej

KorektaIzabella Milewska-Warta, Sylwia Woek-Biernat

Skad i opracowanie graficzne Emanuel Kulczycki

Nie wszystkie prawa zastrzeone.Broszura opublikowana na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa--Na tych samych warunkach 3.0 (CC BY-SA 3.0).

Publikacja dotowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego ze strumienia finansowego Dziaalnoci Upowszechniajcej Nauk

WydawcaStowarzyszenie EBIB Toru 2013 ISBN 978-83-63458-03-4

http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.plhttp://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl

spis treci1. Czym jest otwarto w nauce?

2. Jaki problem rozwizuje otwarta nauka?

3. Otwarte zasoby nauki 3.1. Otwarty dostp do literatury naukowej 3.2. Otwarte dane badawcze 3.3. Otwarta komunikacja i nauka 2.0 3.4. Otwarty proces badawczy (czyli nauka obywatelska) 3.5. Co jeszcze mona uwolni?

4. Nie wszystko w nauce powinno by otwarte

5. Polskie otwieranie nauki

6. Konkretne korzyci z otwierania zasobw nauki 6.1. Przewaga pierwszego gracza 6.2. Korzyci z punktu widzenia badacza

5

7

11 11 14 1619

22

23

24

27 27 28

6.3. Korzyci z punktu widzenia instytycji 6.4. Korzyci z punktu widzenia systemu finansowania bada

7. Praktyczne aspekty otwierania nauki 7.1. Infrastruktura techniczna dla otwartej nauki 7.2. Aspekt prawny otwierania zasobw

8. Podsumowanie

9. Przykadowa strategia otwierania nauki wersja dla badacza

Bibliografia Spis ilustracji

Biogram autora

29 30

31 31 33

35

36

38

42

43

5

Cyprian Kamil Norwid, polski poeta okresu romantyzmu, nie zosta doce-niony za ycia. Wikszo dorobku zostaa wydana dopiero po jego mierci, m.in. dziki odkryciu go na nowo przez Zenona Przesmyckiego. Dopiero wtedy w oczach zarwno czytelnikw, jak i specjalistw Norwid doczeka si uznania go za jednego z czterech najwaniejszych polskich poetw tego okresu. Jak si to ma do otwartej nauki? Ot otwarto w nauce jest jak dorobek zapomnianego poety bya tu od dawna, ale wymaga odkrycia na nowo, bo zapomnielimy o jej istnieniu.

Otwarto w nauce odwouje si do dwch podstawowych zasad prowa-dzenia bada naukowych: do swobodnej wymiany myli i wiedzy oraz do weryfikowalnoci dowiadcze naukowych. Jest integralnym elementem dobrych praktyk naukowych. Czsto nie nazywamy jej nawet po imieniu. Dla przykadu, wielokrotnie zalecenia otwartoci i transparentnoci znalazy si w opublikowanym w 2001 r. przez Komisj ds. Etyki w Nauce PAN dokumen-cie pt. Dobre obyczaje w nauce. Zbir zasad i wytycznych1, natomiast sowo otwarto pojawia si sporadycznie:

Publikacja w czasopimie kontrolowanym przez Komi-tet Redakcyjny jest istotnym kocowym punktem

1 Wersja z przedmow prof. Kornela Gibiskiego opisujc proces tworzenia tego dokumentu dostpna jest na stronach PAN. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.ken.pan.pl/images/stories/pliki/pdf/down.pdf.

1. czym jest otwarto w nauce

http://www.ken.pan.pl/images/stories/pliki/pdf/down.pdf

6

procesu naukowego. Z chwil publikacji tre jej staje si czci wasnoci publicznej, jak jest wiedza

naukowa i otwarta zostaje droga do jej wykorzystywa-nia z uwzgldnieniem poniszych zasad.

Autorzy Dobrych obyczajw w nauce zwrcili uwag na fakt, e wiedza naukowa jest wasnoci publiczn jej wykorzystanie (z zachowaniem zasady uwzgldniania praw autorw do opublikowanych materiaw) nie powinno podlega ograniczeniom w szczeglnoci:

Pracownik nauki przeciwstawia si jako szkodliwym dla jej rozwoju:

cenzurowaniu wypowiedzi i publikacji naukowych;

ograniczaniu dostpu do materiaw rdowych;

utrudnianiu swobodnego przepywu informacji naukowej; ()

Pitnuje si tu nie tylko system wydawania literatury naukowej, ale te specyficzne praktyki samych uczonych, jak chociaby zwlekanie z publiko-waniem wynikw:

Opnianie ogoszenia wynikw pracy naukowej moe by usprawiedliwione jedynie dobrem samej nauki

lub, co gorsza, publikowanie wynikw bada na mod Galileusza (i niestety wielu jego nastpcw, jak chociaby Huygensa czy Hookea), czyli w sposb, ktry uniemoliwia odtworzenie gwnych tez lub dowiadcze wycznie z tekstu komunikatu czy ksiki z powodu np. pominicia pewnych kluczo-wych informacji:

7

Ogaszanie nierzetelnych wynikw bada, a take publikacje nieudokumentowane, np. dla zapewnienia

sobie priorytetu s niedopuszczalne. Zarwno publika-cje, jak i sprawozdania z dziaalnoci naukowej musz

by odtwarzalne przez innych.

Termin otwarta nauka jest do nowy i to samo si tyczy angielskie-go odpowiednika open science (nawiasem mwic pierwsza bd jedna z pierwszych konferencji nt. idei otwartej nauki, ktra odbya si w 1999 r., nosia tytu Open Source/Open Science2, odnoszc si do etosu wolnego oprogramowania). Natomiast sama otwarto nauki to nie adna nowa moda, tylko podstawa prowadzenia bada we wspczesnym wiecie.

2. Jaki problem rozwizuje otwarta nauka?

Nigdy nie miaem pomysu, ktrego nie mona byoby ulepszy dziki opowiedzeniu o nim moliwie najwik-szej liczbie ludzi i nie sdz, eby kto kiedykolwiek

takowy mia3.

2 Strona konferencji wci jest dostpna: http://openscience.bnl.gov/.3 Cytat pochodzi z felietonu The Future of Science is Open opublikowanego na

portalu 3Quarks Daily. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://3quarksdaily.blogs.com/3quarksdaily/2006/10/the_future_of_s_1.html. Jest to pierwsza z trzech czci cyklu napisanego przez biochemika Billa Hookera w 2006 r.

http://3quarksdaily.blogs.com/3quarksdaily/2006/10/the_future_of_s_1.html

8

Otwarto i wynikajca z niej transparentno le u podstaw nieskrpo-wanej wymiany wiedzy pomidzy uczonymi. Jednake przez ostatnie kilka-dziesit lat rodowisko naukowe stracio w sporej czci kontrol nad proce-sem komunikacji naukowej, gwnie poprzez systematyczne przekazywanie podmiotom, spoza struktur akademickich, wielu czynnoci, ktre historycznie wykonywane byy w caoci przez akademikw. Dla przykadu, czasopisma, ktre niegdy w wikszej czci wydawane byy przez uczelnie, towarzystwa naukowe czy inne instytucje badawcze, w tej chwili niemale w caoci kontro-lowane s przez komercyjnych wydawcw. Naukowe bazy danych w istotnym stopniu (zalenym jednak od dziedziny) podzieliy los czasopism. Ponadto, niegdy oczywisty obowizek popularyzacji nauki i etosu uczonego, zrzuco-ny zosta na dziennikarzy i rzadko oczekuje si od akademika dziaalnoci popularyzacyjnej.

Oczywicie wszystkie te zmiany podyktowane byy idcymi za nimi prak-tycznymi korzyciami, a ponadto wynikay z takiego, a nie innego sposobu finansowania nauki. Jednake nieoczekiwanymi konsekwencjami stay si utracenie czci kontroli na komunikacj naukow oraz czci kontroli nad procesem ewaluacji nauki. Jednym z przejaww tych konsekwencji jest fakt, e wci uywamy w procesie ewaluacji uczonych miary Impact Factor obli-czanej przez firm Thomson Reuters, mimo tego, e jest miar nierepro-dukowaln4 i co gorsza, negocjowaln5 (pomimy inne jej wady). A dlacze-go? Poniewa nie mamy dostpu do tekstw czasopism w taki sposb, eby samodzielnie zebra dane bibliograficzne.

Obecny system funkcjonowania nauki jest mao skuteczny w wielu warstwach, natomiast najwaniejsz kwesti, wywoujc coraz wicej kontrowersji, s koszty zwizane z jego funkcjonowaniem. Przede wszyst-kim cae rodowisko ponosi bezporednio gigantyczne koszty obsugi syste-mu wymiany wiedzy naukowej. Coraz czciej dochodzi do spi na linii wydawnictwo instytucje akademickie. Dla przykadu, w 2007 r. instytuty Maxa-Plancka w Niemczech zrezygnoway z dostpu do czasopism Sprin-

4 Rossner, M., Van Epps, H. and Hill, E. Show me the data. Journal of Cell Biology 2007, 179:1091-1092.

5 The Impact Factor Game. PLoS Medicine 2006, 3(6): e291.

9

ger Verlag z powodu nadmiernych da finansowych wydawcy (po kilku miesicach po cichu osignito ugod). W 2010 r. Nature Publishing Group (NPG) zostao zbojkotowane przez system uniwersytetw kalifornijskich z powodu czterokrotnego podniesienia opat za dostp do czasopism, nie tylko nie wyraono zgody na przeduenie umowy z NPG, ale take uczeni uniwersyteccy odmwili recenzowania dla czasopism wydawanych przez tego wydawc i zagrozili, e zrezygnuj z publikowania w tyche czasopismach (po kilku miesicach uzgodniono nowe warunki, ktre nie s publicznie znane). Natomiast w 2012 r. zapocztkowany zosta midzynarodowy bojkot wydawnictwa Elsevier w tej chwili ponad 13 tysicy uczonych podpisao si pod zobowizaniem, e nie bd publikowa w czasopismach tego wydawcy lub nie bd recenzowa artykuw tam wydawanych, bd te odmwi/zrezygnuj z wykonywania pracy edytora (www.thecostofknowledge.com). Kwestie kosztw dotycz nie tylko literatury, ale take baz danych naukowych w niektrych dziedzinach. Dla przykadu, otwarte bazy danych biologicznych maj dug histori sigajc kilkudziesiciu lat. Natomiast pierwsza dua publiczna baza danych zwizkw chemicznych powstaa dopiero w 2004 r., nawiasem mwic przy akompaniamencie protestw firm udostpniajcych komercyjne bazy6.

Poza bezporednimi kosztami, obecny system generuje rwnie trudne do oszacowania koszty porednie. Nierwnomierny dostp do wiedzy nauko-wej, wynikajcy z rnego poziomu finansowania nauki w poszczeglnych krajach i instytucjach powoduje dodatkowe koszty zwizane ze le ukierun-kowanymi badaniami (wynikajcymi z niepenego obrazu wiedzy naukowej) oraz powtarzaniem dowiadcze, ktre zostay opublikowane, ale badacz nie ma dostpu do publikacji.

Podtrzymuje rwnie dysproporcje pomidzy nauk w krajach rozwini-tych oraz w krajach rozwijajcych si. Ponadto, dochodz do tego koszty pewnych praktyk wywoanych takim, a nie innym systemem ewaluacji pracy badacza. Dla przykadu, do czsto dochodzi do sytuacji, w ktrych istot-na cz bada klinicznych ma dwuletni polizg pomidzy wygenerowaniem

6 Protest American Chemical Society przeciwko powstaniu bazy PubChem opar si o amerykaski Kongres.

http://www.thecostofknowledge.com/

10

i opracowaniem wynikw bada a ich publikacj7, wynikajcy z koniecznoci opublikowania wynikw w lepszym czasopimie. Jak atwo sobie wyobrazi, powoduje to podobny polizg przy wprowadzaniu lekw do obiegu, a co za tym idzie, generuje koszty nieskutecznej pomocy lekarskiej i usuwa czsto dowiadczonych pracownikw z rynku pracy.

Otwarta nauka ma swoje rdo w fundamentalnych zasadach funkcjono-wania nauki, natomiast w dzisiejszych czasach otwarto ma rozwiza najbardziej palcy problem: wydatkw, jakie ponosimy na funkcjono-wanie systemu nauki. To nie znaczy, e to jedyna korzy z otwartej nauki ale temat innych, wymiernych korzyci rozwinity bdzie pniej.

7 Sommer, J., The delay in sharing research data is costing lives. Nat Med. 2010, Jul;16(7): 744.

11

3. Otwarte zasoby nauki

Nauka to nie tylko publikacje czy dane zasoby nauki maj wiele twarzy. Ich otwieranie jest nierwnomierne i specyficzne dla kadego typu zasobu. Zaley od rodowiska, dziedziny oraz dostpnoci infrastruktury prawnej czy technicznej. Przyjrzyjmy si najpierw najbardziej oczywistemu przykadowi, czyli publikacjom naukowym.

3.1. Otwarty dostp do literatu-ry naukowej

Idea otwartego dostpu do literatury naukowej (zwana z ang. Open Access, dalej: OA) jest jednym z kluczowych elementw procesu zwikszania dostpnoci zasobw nauki. Nie tylko dotyczy jednego z najbardziej istotnych elementw komunikacji naukowej, ale jest take najbardziej zaawansowanym pod wzgldem prawnym i technicznym procesem systematycznego otwiera-nia nauki.

Chocia okrelenie OA ma dopiero nieco ponad 10 lat, to idea wolnego dostpu do publikacji ma duo dusz histori. Prby wspczesnej imple-mentacji tego pomysu s prawie tak stare jak Internet. Jedno z pierwszych otwartych czasopism naukowych powstao w 1989 r. (The Public Access Computer Systems Review), natomiast w roku 1991 zaoono dwa repozy-toria prac naukowych w odpowiedzi na zapotrzebowanie fizykw i matema-tykw na szybk wymian wiedzy, mp_arc oraz arXiv (oba funkcjonuj do dzisiaj, ale arXiv jest wikszy i bardziej znany, m.in. dziki temu, e posze-rzy katalog tematyczny o wikszo nauk przyrodniczych). Obecnie szacuje si, e okoo jedna czwarta wszystkich artykuw naukowych opublikowa-nych w 2012 r. jest dostpna w Internecie. Baza ROARMAP zbierajca dane

12

o repozytoriach oraz zobowizaniach ze strony instytucji badawczych bd fundujcych badania okrela liczb tych ostatnich na wiecie na ok. 300 i ta liczba dynamicznie ronie.

Liczba zoobowiza OA w latach

Rys. 1. Liczba nowych zobowiza OA w poszczeglnych latach, podzielona na typy instytucji8. Warto zwrci uwag na skok liczby takich zobowiza nakadanych na uczonych ze strony instytucji finansujcych badania.

Istniej dwa gwne modele realizowania polityki otwartego dostpu do publikacji naukowych i kady z nich ma swojego lidera. Pierwszy, czyli otwarte repozytoria oferujce pene wersje opublikowanych artykuw (tzw. Green OA), wybray Stany Zjednoczone. Badacze finansowani przez Natio-nal Institutes of Health (NIH), a zgodnie z ostatnim memorandum Biaego Domu (www.whitehouse.gov/sites/default/files/microsites/ostp/ostp_public_access_memo_2013.pdf), ju wkrtce wszyscy badacze finansowani z bude-

8 Dane pochodz z serwisu ROARMAP. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://roarmap.eprints.org.

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013Grantodawca 0 0 0 9 15 7 11 3 5 3 28Instytucja 0 2 2 2 5 13 56 31 23 26 13Kilka instytucji 0 0 0 0 0 0 0 1 0 3 0Jednostka instytucji 1 1 0 2 1 3 10 9 5 2 5

0

10

20

30

40

50

60

Licz

ba zo

bow

iza

O

A

Liczba zobowiza OA w latach

http://www.whitehouse.gov/sites/default/files/microsites/ostp/ostp_public_access_memo_2013.pdfhttp://www.whitehouse.gov/sites/default/files/microsites/ostp/ostp_public_access_memo_2013.pdfhttp://roarmap.eprints.org

13

tu pastwa, bd zobowizani do deponowania swoich prac w publicznym repozytorium, niezalenie od tego, gdzie ukazaa si publikacja. Drugi model, czyli otwarte czasopisma (tzw. Gold OA) jest silnie wspierany przez Wielk Brytani. Pokrywa si tam ze rodkw publicznych koszty zarwno udostp-nienia publikacji, jak i koszty zatrzymania peni praw przy autorze oraz udostpnienia ostatecznej wersji artykuu na wolnej licencji9.

Oba modele OA rni si zarwno kosztami, jak i kwestiami praw autor-skich. Bezzwoczne uwolnienie artykuu w modelu Gold OA kosztuje zdecydo-wanie wicej, poniewa jednostkowy koszt udostpnienia artykuu rekompen-sowa musi utracone zyski wydawcy z publikowania w modelu zamknitym (subskrypcja). Tych kosztw nie ma w modelu Green OA, a jednostkowy koszt udostpnienia artykuu jest znikomy, poniewa koszty obsugi repozytorium s niskie. Model Green OA nie gwarantuje jednak moliwoci swobodnego wykorzystania publikacji, poniewa czsto nie mog by udostpnione na wolnych licencjach, nawet przez ich autorw. Autorzy publikacji naukowych w znaczcej czci nie s dysponentami praw autorskich te, zazwyczaj, cedowane s na wydawc.

Wybr modelu implementacji OA jest nietrywialny, aczkolwiek argument finansowy przechyla szal w stron modelu repozytoryjnego. Wprawdzie sumaryczne korzyci z przyjcia modelu Gold OA s wiksze (wynikajce np. ze spjnego modelu licencjonowania treci), to jednak na etapie przej-ciowym koszty finansowe modelu otwartych czasopism przewyszaj model repozytoryjny co najmniej piciokrotnie (http://www.dlib.org/dlib/january13/houghton/01houghton.html). Wyranych wskaza nie ma te na poziomie Unii Europejskiej. Komisja Europejska uznaje oba modele OA za akceptowalne. Komisja planuje te, e dla projektw finansowanych z programu Horizon 2020 wymaga si bdzie albo zdeponowania kopii artykuu w repozytorium po upyniciu czasu embarga, postulowanego na co najwyej 6 miesicy,

9 Wicej informacji na stronach Research Councils UK. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.rcuk.ac.uk/research/Pages/outputs.aspx.

http://www.dlib.org/dlib/january13/houghton/01houghton.htmlhttp://www.dlib.org/dlib/january13/houghton/01houghton.htmlhttp://www.rcuk.ac.uk/research/Pages/outputs.aspxhttp://www.rcuk.ac.uk/research/Pages/outputs.aspx

14

albo publikowania w modelu Gold OA, przy jednoczesnym pokrywaniu kosz-tw takiego publikowania (europa.eu/rapid/press-release_IP-12-790_en.htm).

W obecnej chwili najrozsdniejszym rozwizaniem wydaje si by przej-cie na model repozytoryjny i rozpoczcie prac nad przejciem na model otwartych czasopism w nastpnym kroku. Spjno licencjonowania pozwoli na automatyczn analiz tekstu, ktra zostanie omwiona szerzej w nastp-nej sekcji.

3.2. Otwarte dane badawczeKwestia otwartoci danych pozyskanych w procesach badawczych,

w przeciwiestwie do literatury naukowej, wydaje si by dziedzinowo specyficzna. S obszary nauki, gdzie otwartych baz danych jeszcze nie ma, a ponadto w niektrych dziedzinach dane naukowe czsto nie s dostp-ne w ogle (np. nie s w ogle w formie cyfrowej) i nie zawsze podykto-wane jest to racjonalnymi przesankami. W wikszoci przypadkw, wolny dostp do danych rdowych wynika z umowy spoecznej danego rodowi-ska badaczy. W biologii strukturalnej otwarty dostp do danych funkcjonowa ju w latach 70., a w latach 90. sta si obowizkiem (nie mona w tej chwili opublikowa pracy o nowej strukturze biaka, nie udostpniajc tej struktury). Analogiczne umowy spoeczne obowizuj od lat 90. w innych obszarach biologii. Rozwj dziedziny doprowadzi do kolejnych krokw i skodyfikowa-nia dotychczas obowizujcego zwyczaju. Udostpnianie danych dopiero w momencie publikacji przestao by w niektrych obszarach biologii warun-kiem wystarczajcym. Od kilku lat funkcjonuj inicjatywy przyspieszaj-ce dostp do surowych danych, to jest do danych zebranych, ale jeszcze nieprzeanalizowanych. Dla przykadu w genomice powszechnie ju stosu-je si tzw. Ft. Lauderdale Agreement (www.genome.gov/10506537), czyli umow na udostpnienie danych, ktra gwarantuje autorom eksperymentu pierwszestwo w opublikowaniu globalnych analiz genomu, natomiast pozwa-la na wykorzystanie zebranych danych do bada szczegowych (pojedyncze geny, mutacje) bez adnych ogranicze.

http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-790_en.htmhttp://www.genome.gov/10506537

15

Na ten trend nakadaj si coraz czstsze decyzje o zmianie polity-ki czasopisma naukowego na tak, ktra nie dopuszcza do pojawienia si w artykule stwierdze, ktre poparte s niedostpnymi danymi (schowanymi za sformuowaniem: data not shown). Uzasadnienia tych zmian s oczywi-ste: takie praktyki utrudniaj zarwno proces recenzji artykuu, jak i moli-wo pniejszego odtworzenia opisanych w nim eksperymentw10. Ponadto coraz czciej podnosi si kwesti dostpnoci nie tylko wynikw ekspery-mentw, ale take materiaw rdowych, ktrymi mog by zarwno skan niedostpnego wczeniej dokumentu poddanego pniej analizie, jak i mate-ria sienny rolin, na ktrych wykonane zostay eksperymenty11.

Otwarto danych naukowych ma olbrzymie znaczenie nie tylko wprost dla rozwoju danej dziedziny, ale take dla caej nauki i rodowisk, ktre bezporednio z dorobku nauki korzystaj. Od niedawna mwi si o erze wielkich danych (ang. big data) i o moliwociach, ktre mog si kry w ich analizie na du skal. Zazwyczaj tego rodzaju analizy byy domen pracownikw instytucji finansowych (analizy milionw transakcji w poszu-kiwaniu tych nietypowych, bdcych prawdopodobnie wynikiem kradziey karty kredytowej), lub fizykw wysokich energii (analizy wynikw zderzania czstek). Obecnie dostpno danych naukowych, jak i ich semantycznego opisu w postaci publikacji pozwala dokonywa automatycznych odkry chodzi o wnioskowanie na podstawie zgromadzonej wiedzy przez odpowied-nie algorytmy12. I moliwoci takich analiz dotycz wszystkich dziedzin ycia, nie tylko samych bada. Dla przykadu, w 2011 r. McKinsey Global Institute oszacowa, e zdjcie prawnych barier dotyczcych automatycznych analiz

10 Data shown. Nat Chem Biol, 2008, 4:575.11 Przykadem inicjatywy, ktra za cel obraa sobie standaryzacj dostpu do

materiau biologicznego jest Creative Commons Biological Material Transfer. [Doku-ment elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://sciencecommons.org/projects/licensing/. Niestety, projekt nie jest ju aktywny.

12 Dwa projekty, ktre mona poda za przykad to LarKC (Large Knowledge Collider) oraz OpenPHACTS, z ktrych ten pierwszy jest systemem do wnioskowa-nia, a drugi baz zarwno fizykochemicznych waciwoci zwizkw chemicznych, jak i opisw ich dziaania, interakcji, syntezy, itd.

http://sciencecommons.org/projects/licensing/http://sciencecommons.org/projects/licensing/

16

treci i danych zmniejszyoby sumaryczne wydatki rzdw krajw europej-skich o ok. 100 miliardw euro rocznie (www.mckinsey.com/insights/mgi/research/technology_and_innovation/big_data_the_next_frontier_for_innova-tion). W tym kontekcie staje si jasne, dlaczego model Gold OA jest bardziej perspektywiczny nieskrpowany dostp do treci (w ramach licencji Creati-ve Commons) pozwala na lepsze zrozumienie doczonych do treci danych (kontekst, metodologia pozyskania).

Otwarte dane naukowe wpisuj si te w szerszy trend otwartoci danych publicznych (takich jak chociaby statystyki GUS, albo informacje o budecie pastwa). I podobnie jak w przypadku danych publicznych, ich otwarto (lub jej brak) moe by kwesti interesu pastwowego (wicej o tym w rozdziale Nie wszystko w nauce powinno by otwarte).

3.3. Otwarta komunikacja i nauka 2.0

Okrelenie Sie 2.0 opisuje zmian, jaka zasza w ostatnich kilku latach dziki technologiom umoliwiajcym tworzenie i edytowanie treci w Interne-cie bez zaawansowanej wiedzy technicznej. Po trzydziestu latach od pojawie-nia si poczty elektronicznej, Internet w kocu wydaje si realizowa poka-dane w nim nadzieje bycia midzynarodow platform konwersacji, wymiany myli, twrczoci i informacji. Uyteczno tej platformy skusia take wielu uczonych. Tradycyjne formy komunikacji naukowej sprowadzay si do konfe-rencji oraz recenzowanych artykuw Internet zaoferowa kanay, ktre s bardziej otwarte, transparentne, znacznie szybsze i zachcay do wsppra-cy. Cao aktywnoci uczonych w sieci z czasem zaczto nazywa Nauk 2.0.

Wci jestemy na etapie wielu eksperymentw z uyciem narzdzi Sieci 2.0 w nauce. Z jednej strony blogi naukowe ju na dobre zagociy pod dachami instytucji akademickich. Ich zalety s oczywiste su do komentowania biecej literatury, dzielenia si odnonikami do ciekawych

http://www.mckinsey.com/insights/mgi/research/technology_and_innovation/big_data_the_next_frontier_for_innovationhttp://www.mckinsey.com/insights/mgi/research/technology_and_innovation/big_data_the_next_frontier_for_innovationhttp://www.mckinsey.com/insights/mgi/research/technology_and_innovation/big_data_the_next_frontier_for_innovation

17

stron (take o nauce), jako dzienniki laboratoryjne, platformy do wsplnego pisania publikacji, a take do lunej dyskusji, chociaby na temat przyszoci nauki. Z drugiej strony nie uday si prby stworzenia wsplnej platformy dla naukowych blogerw porak okazay si projekty zarwno profesjonal-nych wydawcw naukowych, jak i firm zajmujcych si stricte mediami (plat-form Nature Network zbudowan przez Nature Publishing Group, znanego wydawcy prestiowych czasopism naukowych, opucio wikszo uytkow-nikw; wielu czytelnikw oraz autorw stracia te platforma ScienceBlogs zaoona przez grup Seed Media). Podobne fluktuacje dotycz w zasadzie kadej innej technologii wspczesnego Internetu. Twitter, platforma mikro-blogowa, gdzie uytkownicy dziel si krtkimi, 140-znakowymi komunikata-mi, cieszy si ogromnym zainteresowaniem uczonych chociaby przy okazji misji ldownika NASA na Marsa, gdzie by wykorzystywany jako alternatywny kana komunikacji.

Tradycyjne formy komunikacji naukowej

sprowadzay si do konferencji oraz recen-

zowanych artykuw

18

W konsekwencji, pojawiy si prace, gdzie ten portal uywany by w kontekcie prawdziwych bada naukowych (np. wykorzystanie krtkich komunikatw do monitorowania pooww13). Nie przeoyo si to natomiast na stabiln obecno mikroblogw w nauce. Swego czasu sporym zaintere-sowaniem cieszyy si wirtualne konferencje i sesje posterowe na platformie Second Life, albo niszowe portale spoecznociowe budowane wycznie dla naukowcw. Analogicznie, w pewnym momencie wydawao si, e umoli-wienie komentowania artykuw naukowych wyzwoli potencja nieformalnej komunikacji i kilku wydawcw (m.in. PLoS) udostpnio tak funkcjonalno na swoich stronach. Podobnie jak i w poprzednich przypadkach, kiedy min pierwszy zachwyt, spora cz pierwszych uytkownikw odesza, czasem po prostu rezygnujc, a czasem do innych serwisw. Czy to oznacza, e niefor-malna komunikacja naukowcw w sieci jest skazana na porak? Bynajmniej.

Otwarty dostp do publikacji jest procesem, ktry w tej chwili najwygod-niej regulowa i inicjowa na poziomie instytucji lub fundatora. Otwarta niefor-malna komunikacja z oczywistych wzgldw nie podda si takim regulacjom i prby stworzenia centralnego systemu dla nauki, jak pokazuje krtka histo-ria Nauki 2.0, tak czy inaczej nie maj szansy na dugofalowy sukces. To, co stanowi o sile narzdzi wspczesnego Internetu, to udostpnienie moliwo-ci samoorganizacji rodowisk naukowych wok jednego czy kilku platform. Innymi sowy, potrzeba nieformalnej wymiany wiedzy odgrywa pierwszopla-now rol wybr narzdzi jest troch kwesti przypadku. Dla przykadu, w dziedzinie autora, bioinformatyce, funkcjonuje kilka miejsc, wok ktrych skupieni s badacze. Dwa skrajne przypadki to forum Seqanswers oraz serwis pytanie-odpowied Biostar (z ang. Q&A, koncepcja mocno osadzo-na w informatyce najwikszy serwis tego typu, Stack Overflow ma w archi-wum ponad pi milionw rnych pyta http://stackoverflow.com/questions). Jeli chodzi o sposb uywania obu stron (zarwno czysto technicznie, jak i w warstwie etykiety portalu) to jest on stosunkowo rny. Natomiast tema-tyka dyskusji na obu portalach w sporej czci si pokrywa, mimo tego, e

13 Baker, S. M., Oschenger, I., Description and Initial Evaluation of a Text Messa-ge Based Reporting Method for Marine Recreational Anglers. Mar Coast Fish. 2009, 1:143-154.

http://stackoverflow.com/questions

19

stosunkowo niewielu uytkownikw jest mocno aktywnych na obu portalach jednoczenie.

Podsumowujc, o realnym i stabilnym otwarciu nieformalnej komunikacji decyduj cae rodowiska badaczy, a nie marketing czy dostpno narzdzi. Nauka 2.0 szybciej rozwija si tam, gdzie tempo rozwoju dziedziny dyktuje wysokie potrzeby badaczy w zakresie wymiany wiedzy.

3.4. Otwarty proces badawczy (czyli nauka obywatelska)

Historycznie pod nazw nauka obywatelska (ang. citizen science) rozu-miano zaproszenie niefachowcw do zbierania danych dla naukowcw, np. poprzez liczenie ptakw lub odsyanie kartek z butelek, ktre morze wyrzucio na pla (na pocztku XX w. w ten sposb badano prdy morskie). Internet, wydawa by si mogo, niewiele moe zmieni w tym podejciu pozwoli tylko na signicie do szerszego grona. Okazao si, e jest inaczej. Sie, bdc nie tylko oknem na wiat, ale take platform wsppracy pozwolia na rozwinicie wsppracy pomidzy naukowcami-amatorami a akademikami na niespotykan dotd skal. Rami w rami uczeni i spoeczestwo odkry-waj nowe ciaa niebieskie, rozwizuj skomplikowane problemy matema-tyczne, przewiduj struktur biaek lub dokonuj interpretacji staroytnych tekstw. Nigdy do tej pory nie byo atwiej wczy si w badania naukowe bez formalnych kwalifikacji akademickich.

Metodyka tych projektw jest bardzo rna. S to zarwno gry (Fold It, Phylo), quizzowe systemy adnotacji danych (Spectralgame, Annotathon), projekty stawiajce na waciwe rozpoznanie obrazu (Ancient Lives, Galaxy Zoo) lub lune projekty oparte na dyskusji (Polymath Project, Open Dinosaur Project), gdzie kady uczestnik moe zgosi swj pomys rozwikania danej zagadki. Wydawa by si mogo, e odpowiedni poziom wiedzy bdzie barie-r w wikszoci projektw nauki obywatelskiej. Okazuje si jednak, e nawet w bardzo hermetycznych obszarach nie wszyscy zainteresowani s zawo-

20

dowymi naukowcami. Przykadem moe by Polymath Project, w ktrym w pierwszej edycji (michaelnielsen.org/polymath1/index.php?title=Polymath1) 27 osb w cigu 37 dni pomogo rozwiza problem matematyczny postawio-ny przez jednego z laureatw Medalu Fieldsa, Tima Gowersa. Nie wszyscy uczestnicy byli czynnymi naukowcami, aczkolwiek oczywiste jest, e gboka wiedza matematyczna bya niezbdna. Wsppraca ta oczywicie bywa doce-niona. W przypadku gry Fold It, wkad intelektualny graczy zosta oceniony tak wysoko, e gracze razem wystpuj jako zbiorowy wspautor na publi-kacjach twrcw gry jako Fold It Players14.

Rys. 2. Widok portalu Ancient Lives. Widoczne jest powikszenie fragmentu z tekstem, oraz klawiatura do wprowadzania odczytanych znakw.

14 Publikacje graczy Fold It znajduj si w bazie PubMed. [Dokument elek-troniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=foldit+players%5Bau%5D.

http://michaelnielsen.org/polymath1/index.php?title=Polymath1http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=foldit+players%5Bau%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=foldit+players%5Bau%5D

21

Rys. 3. Widok biakowego puzzla programu Fold It. Na rne sposoby (tutaj na czerwono) program pokazuje problemy steryczne danej struktury i uytkownik musi je rozwiza.

Naley te wspomnie o jeszcze jednym aspekcie otwierania procesu naukowego. Jest to mianowicie bezporednie uczestnictwo amatorw nie tylko jako wsppracownikw, ale take jako rdo materiau badawczego lub danych. Przykadem takiej inicjatywy moe by projekt Cancer Commons, gdzie chorzy na jeden z trzech rodzajw nowotworw proszeni s o du ilo informacji medycznych, ktre potem wykorzystywane s w sumarycz-nych statystykach do ulepszania metod leczenia tych chorb. Oczywicie uczestnicy programu informowani s o efektach oraz sugestiach terapii na

22

bieco. Wsppraca w obszarze medycyny bywa take bardziej wielopo-ziomowa w projekcie Biome uczestnicy nie tylko dostarczaj prbki flory bakteryjnej z wasnych cia, ale take finansuj cae badania. Naley si spodziewa, e tego rodzaju projektw bdzie coraz wicej.

Otwieranie procesu naukowego dla innych spoecznoci zdarza si w wikszoci dziedzin, niezalenie czy projekt dotyczy nauk cisych, medycznych czy humanistyki. Wprawdzie nie kady projekt badawczy da si tak przeformuowa, eby naturalnie odpowiada specyficznym warunkom prowadzenia projektw nauki obywatelskiej, ale na pewno nie dziedzina jest ograniczeniem.

3.5. co jeszcze mona uwolni?

W zalenoci od dziedziny i umowy spoecznej, na ktr przystali badacze z konkretnego obszaru otworzy mona np. doktoraty, kod rdowy, recen-zje, konferencje, e-laboratoria. Wydaje si, e najmniej kontrowersji toczy si wok kodu rdowego oprogramowania tworzonego przez naukowcw (zwaszcza w tych obszarach nauk podstawowych, gdzie kod rdowy jest elementem analizy danych eksperymentalnych, a nie gwnym osigniciem badacza). Natomiast dyskusja o otwieraniu zarwno recenzji (publikacji, gran-tw), jak i doktoratw, niesie z sob duy adunek emocjonalny, niezalenie od tego, e przykadw na otwieranie obu zasobw znajdziemy mnstwo za granic.

Zasobem, ktry nie przynaley wprost do nauki, mimo tego, e tworz go uczeni, s otwarte materiay edukacyjne. Tutaj na szczcie kontrowersji nie ma i mamy w kraju wiele wietnych przykadw otwierania uczelnianych mate-riaw dydaktycznych lub nawet tworzenia otwartych kursw e-learningowych.

23

4. Nie wszystko w nauce powinno by otwarte

Omwilimy wczeniej wiele przykadw otwierania zasobw nauki i zanim przejdziemy do praktycznych korzyci z otwartoci, trzeba wspomnie o ograniczeniach, ktre trzeba naoy na ten proces.

Jedn z gwnych rl odgrywa tu kwestia prywatnoci danych osobowych, ktr w dobie wspomnianych wczeniej wielkich danych atwo naruszy. Przykadem s badania nad identyfikacj nazwisk dawcw prbek pozor-nie anonimowych danych genetycznych15,16. Znajomo sekwencji czyjego genomu moe doprowadzi do sytuacji, w ktrej przestpca podrzuci czyje DNA (zsyntetyzowane wczeniej w laboratorium na podstawie dostpnych informacji) na miejsce przestpstwa, tak aby przypisa je komu innemu. Kolejnymi istotnymi elementami s: bezpieczestwo kraju, ochrona przemysu czy te utrzymanie przewagi strategicznej zarwno naukowej, jak i innowacyj-nej. Przykadem mog by dane geologiczne (krytyczne z punktu interesw pastwa) lub publikacje kryminalistyczne (opisy procedur kryminalistycznych to prawie jak podrcznik dla potencjalnych przestpcw). Jednake problem otwartoci danych dotyka duo wikszej liczby wskich dziedzin i czsto w obszarach, ktre na pierwszy rzut oka wydaj si niekrytyczne. Dla przy-kadu, dane o biornorodnoci wraz z identyfikacj rzadkich gatunkw przy-czyniaj si do ich przetrzebienia przez kusownikw, poniewa na czarnym rynku rzadkie egzemplarze zwierzt osigaj zawrotne ceny17. Innym przyka-

15 Gymrek, M., McGuire, A. L., Golan, D., Halperin, E., Erlich, Y., Identifying Personal Genomes by Surname Inference., Science, 2013, (339) 6117, 321-324.

16 Bohannon, J., Genealogy Databases Enable Naming of Anonymous DNA Donors. Science 2013, (339) 6117, 262.

17 Hall, R. J., Milner-Gulland, E. J., Courchamp, F., Endangering the endange-red: The effects of perceived rarity on species exploitation. Conservation Letters 2008 1:7581.

24

dem s badania nad mutantami gronych wirusw w przypadku mutanta wirusa grypy H5N1 spora cz danych, w tym opisy metodologii, zostay utajnione z obawy przed bioterroryzmem18, niezalenie od tego, e badania te maj fundamentalne znaczenie w obliczu potencjalnej epidemii grypy.

Radykalna otwarto zasobw nauki nie jest najlepszym pomysem w naszych, bardzo zoonych, czasach. Mimo tego, e oglne korzyci z otwierania nauki trudne s do przecenienia, w pewnych dziedzinach nauki powinno si ustali sztywne granice dostpnoci informacji. W przeciwnym przypadku pojawi si ryzyko wygenerowania problemw na skal rwnie trudnej do przecenienia.

5. polskie otwieranie naukiZ powodw zarwno historycznych, jak i systemowych, stopie otwarcia

polskich zasobw nauki nie czyni naszego kraju liderem. Z drugiej strony pozytywnie wyrniamy si na tle krajw z podobnym bagaem historycz-nym, poniewa proces otwierania tyche zasobw zdecydowanie nabra rozpdu w ostatnich latach19.

Otwarto polskich zasobw nauki jest fragmentaryczna, poniewa nigdy nie stworzono jakiejkolwiek spjnej strategii otwierania nauki na poziomie chociaby instytucji. Dostpne zasoby s wynikiem stara pojedynczych jednostek lub grup lobbujcych na rzecz otwartoci. Nie wydaje si, aby ktra z dziedzin nauki znaczco wybijaa si na tle innych pozytywne przykady s obecne w prawie kadym obszarze. Infrastruktura dla otwar-tej nauki powstaa dopiero w ostatnich dwch, trzech latach, ciko wic

18 Herfst, S. et al Airborne Transmission of Influenza A/H5N1 Virus Between Ferrets. Science 2012, (336) 6088, 1534-1541.

19 wietne kalendarium rozwoju wolnego dostpu do literatury naukowej w Polsce przygotoway organizacje KOED i EBIB. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http:// www.ebib.pl/?page_id=887 pod redakcj Boeny Bednarek-Michalskiej.

http://www.ebib.pl/?page_id=887

25

spodziewa si, e jej obecno natychmiast zmieni obraz polskich zasobw otwartych.

Najbardziej zaawansowanym pod wzgldem otwartoci zasobem nauki s oczywicie publikacje. W Polsce funkcjonuje ponad 160 czasopism w modelu OA20 (czyli cao czasopisma jest otwarta), mamy te ok. ok. 100 bibliotek cyfrowych21 zawierajcych prace naukowe i par klasycznych repo-zytoriw naukowych, jak :

ECNIS Instytut Medycyny Pracy w odzi. AMUR Uniwersytet A. Mickiewicza, Pozna RUW Uniwersytet Warszawski CEON oglnopolskie repozytorium naukowe ICM RUMAK Uniwersytet M. Kopernika, Toru SUW Politechnika Krakowska IBB PAS Repository Polska Akademia Nauk, Warszawa ENY Politechnika Wrocawska RU Uniwersytet dzki

Z powyszych repozytoriw tylko trzy objte s zobowizaniem, tj. uchwa- obligujc pracownikw do deponowania wszystkich swoich publikacji naukowych w repozytorium instytucjonalnym (jedyne jak do tej pory zobo-wizanie na poziomie caej instytucji przyjte zostao w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN). Od kilku lat toczy si dyskusja na wszystkich szczeblach na temat otwierania polskich zasobw wydawniczych oraz polityki otwarte-go dostpu do publikacji wydawanych przez komercyjne podmioty. Wydaje si, e wkrtce zostan zaproponowane rozwizania na poziomie duych instytucji, jeli nie od razu na poziomie krajowym. Zapowiedzi takich decy-zji jest np. wsplna uchwaa PAN i KRASP z lipca 2013, dotyczca kierunku

20 Dane pochodz z bazy DOAJ. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://http://www.doaj.org/doaj?func=byCountry&uiLanguage=en.

21 Dane pochodz z bazy FBC dostpnej w: http://fbc.pionier.net.pl/owoc/oai-hosts.

http://ecnis.openrepository.com/ecnis/https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/stats?level=general&type=access&page=down-series&mesinicio=01&pmonth=12&start=01-12-2011&anoinicio=2011&anofim=2011&end=04-12-2011&pyear=2011&mesfim=12https://depotuw.ceon.pl/http://depot.ceon.pl/http://repozytorium.umk.pl/https://suw.biblos.pk.edu.pl/http://eprints.ibb.waw.pl/http://zet10.ipee.pwr.wroc.pl/http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/http://www.doaj.org/doaj?func=byCountry&uiLanguage=enhttp://fbc.pionier.net.pl/owoc/oai-hostshttp://fbc.pionier.net.pl/owoc/oai-hosts

26

prac nad otwartym dostpem do treci publikacji naukowych i edukacyjnych22. Inicjatorem prac nad tymi rozwizaniami jest Komisja Europejska ze swoimi zapowiedziami wdroenia polityki otwartego dostpu dla wszystkich projek-tw finansowanych z programu Horizon 2020.

Co do innych zasobw, to znajdziemy na stronach polskich instytucji naukowych (w tym take uczelni) przykady otwartych danych, otwartego kodu rdowego, czy otwartych zasobw edukacyjnych. Dobrym przyka-dem s Otwarte Zasoby Edukacyjne (OZE) Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu (http://portal.umk.pl/web/otwarte-zasoby), ktre stay si czci konglomeratu zasobw, jakie ta uczelnia upowszechnia w modelu Open Access od lat:

1. czasopisma otwarte http://wydawnictwoumk.pl/czasopisma/,2. repozytorium otwarte RUMAK http://repozytorium.umk.pl/,3. biblioteka cyfrowa KPBC http://kpbc.umk.pl/dlibra

Paradoksalnie, otwarto nie zawsze idzie w parze z dostpnoci cz z zasobw otwartych jest trudna do znalezienia. Brakuje oglnopolskie-go katalogu zasobw otwartych (z czasem t luk ma zapeni baza Otwarte Zasoby (http://otwartezasoby.pl/) budowana przez Centrum Cyfrowe), wic trudno oceni skal tych inicjatyw. Czasami te si zdarza, e np. rekruta-cja do projektu nauki obywatelskiej, w zaoeniu badacza otwartego dla wszystkich zainteresowanych, ogaszana jest zamknitymi kanaami (tylko do szk, brak informacji w Internecie). Natomiast kierunek zmian od wielu lat si nie zmieni w znakomitej wikszoci przypadkw instytucje naukowe czy uczelnie uatwiaj dostp do swoich zasobw, a nie utrudniaj.

22 Uchwaa zostaa podjta na wsplnym posiedzeniu Prezydium KRASP i Prezy-dium PAN. Tre uchway: [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.aktualnosci.pan.pl/images/stories/pliki/2013/Wiadomo%C5%9Bci_biez/stanowisko_KRASP-PAN_open_access.pdf.

http://portal.umk.pl/web/otwarte-zasobyhttp://repozytorium.umk.pl/http://kpbc.umk.pl/dlibrahttp://otwartezasoby.pl/http://www.aktualnosci.pan.pl/images/stories/pliki/2013/Wiadomo%25C5%259Bci_biez/stanowisko_KRASP-PAN_open_access.pdfhttp://www.aktualnosci.pan.pl/images/stories/pliki/2013/Wiadomo%25C5%259Bci_biez/stanowisko_KRASP-PAN_open_access.pdf

27

6. Konkretne korzyci z otwie-rania zasobw nauki

Otwarta nauka mierzy si z rozwizaniem fundamentalnych proble-mw funkcjonowania systemu prowadzenia bada naukowych. Systemowe korzyci z otwierania nauki takie, jak nisze koszty bada, wzrost wsp-pracy naukowej, wzrost poziomu edukacji, czy te spadek rnic pomi-dzy pastwami rozwinitymi i rozwijajcymi si, s niekoniecznie najlepsz zacht do otwarcia zasobw nauki z punktu widzenia pojedynczego bada-cza, instytucji badawczej czy instytucji finansujcej badania. To jednak nie oznacza, e innych korzyci nie ma s, ale czciej wynikaj z dynamiki caego systemu nauki i jej otoczenia ni wprost z procesu otwierania.

6.1. przewaga pierwszego gracza

Przewaga pierwszego gracza (ang. first mover advantage) jest to taka sytuacja, kiedy osoba lub instytucja jako pierwsza decydujca si na dany krok (moe to by decyzja o otwarciu zasobw, lub te decyzja o nowym obszarze badawczym) zyskuje przewag nad tymi, ktre w danym kierunku podaj z opnieniem. Jest to do dobrze znany mechanizm z punktu widzenia strategii biznesowej. Co to ma jednak wsplnego z nauk? Okazuje si, e cakiem sporo.

Przewaga pierwszego gracza jest mechanizmem lecym u podstaw wyni-kw wikszoci analiz sugerujcych wiksz cytowalno otwartych zasobw naukowych. Im mniej otwartych zasobw do wyboru, tym wiksze znaczenie tych nielicznych dostpnych. Co za tym idzie, pozytywny efekt otwartoci w zakresie cytowa maleje w miar jak liczba otwartych zasobw ronie.

28

Innymi sowy, w zakresie wzrostu cytowa korzy dla badacza, czy instytucji moe wynika z ich bezporedniego merytorycznego lub instytucjonalnego otoczenia.

6.2. Korzyci z punktu widze-nia badacza

Naturaln konsekwencj dostpnoci zasobw naukowych jest moliwo ich odnalezienia przy za pomoc wyszukiwarek internetowych. W oczywisty sposb zwiksza to widoczno zarwno zasobu, jak i jego autora, co moe (w zalenoci od okolicznoci) przeoy si na wzrost cytowa danego zasobu.

Za wzrostem widocznoci w sieci idzie te kwestia rozpoznawalnoci. Budowanie wizerunku w sieci przestao ju by fanaberi, a stao si koniecz-noci, zwaszcza wrd modych uczonych. Stosunkowo rzadko propozycje wsppracy pyn poprzez unijne bazy ekspertw pojawiaj si natomiast oferty od osb, ktre znalazy kogo w wyszukiwarce nie po nazwisku, a po interesujcych je sowach kluczowych (czasy katalogw internetowych sko-czyy si przeszo 10 lat temu). Posiadanie profilu na portalach spoeczno-ciowych, zwaszcza tych uywanych przez uczonych, rwnie przekada si na wiksz widoczno i rozpoznawalno (autor tego opracowania nawiza wspprac naukow m.in. poprzez portal FriendFeed) i wspomaga proces budowania wizerunku uczonego.

Obecno uczonego w sieci pomaga w budowaniu zaufania ze strony spoeczestwa, co jest nie bez znaczenia w kontekcie krytycznych gosw dotyczcych transparentnoci systemu nauki (zwaszcza w kontekcie bada medycznych lub zwizanych z bezpieczestwem kraju). Potencjalnie moe te by krytyczne w sytuacji, kiedy naukowiec zechce sprbowa sfinanso-wa swj projekt ze zbirki publicznej (tzw. crowdfunding, coraz bardziej popularny na Zachodzie).

Za otwartoci zasobw id moliwoci mierzenia ich wpywu, np. przez statystyki cigni, liczby wzmianek w sieci, odnonikw z naukowej blogos-

29

fery, komentarzy itp. Cz wydawnictw (np. PLoS) ju udostpnia tego rodzaju informacje jako tzw. article-level metrics, czyli metryki uycia indy-widualnego artykuu. Te miary niekoniecznie mwi o naukowym znacze-niu danego zasobu (dlatego ostronie naley z nich korzysta w kontekcie ewaluacji pracy badacza), ale pozwalaj na poziomie caego systemu oceni rol i widoczno danych zasobw w wiecie. W oczywisty sposb obecno uczonego w sieci przekada si na wiksze wykorzystanie (w sensie odwie-dzin/pobra) zasobw jego autorstwa, dlatego niektrzy naukowcy umiesz-czaj te statystyki w CV lub formularzach ewaluacyjnych.

6.3. Korzyci z punktu widze-nia instytucji

Podstawowe korzyci dla instytucji pokrywaj si z korzyciami indywi-dualnych badaczy. Jest to ponownie wzrost widocznoci i rozpoznawalnoci instytucji, jeli nie tylko obecna jest w sieci poprzez swoj stron, ale take oferuje w niej otwarte zasoby naukowe. Natomiast kwestia wizerunku ma wwczas inny wymiar instytucja, ktra dziki swojej otwartoci pozyska wysokie zaufanie spoeczne, moe by gwnym orodkiem opiniotwrczym w swojej dziedzinie, moe wywiera wpyw na polityk pastwa w pewnym zakresie, moe atwiej pozyskiwa partnerw, w tym partnerw komercyj-nych, oraz moe cieszy si wikszym zainteresowaniem np. studentw, czy potencjalnych pracownikw.

W kontekcie samych uczelni, otwieranie zasobw edukacyjnych (kursw czy podrcznikw) przez uczelnie moe mie wpyw na decyzj o wyborze miejsca studiowania przez przyszych studentw. Z ich punktu widzenia, wolny dostp do treci edukacyjnych ma przede wszystkim wymiar finan-sowy. W obliczu nadchodzcego kryzysu demograficznego otwarto zaso-bw edukacyjnych dla szk wyszych moe sta si jednym z elementw promocji.

30

Ponadto, idca za otwartoci transparentno pozwoli na atwe wdro-enie systemw kontroli potencjalnych nieuczciwoci. Dotyczy to zarwno plagiatw (nie tylko publikacji naukowych, ale take prac dyplomowych czy doktoratw), jak i przypadkw faszowania wynikw bada. Sama moliwo atwej weryfikacji wszystkich etapw procesu badawczego zmniejszy ch podjcia prby faszowania jego wynikw.

6.4. Korzyci z punktu widze-nia systemu finansowania bada

W przypadku systemu finansowania bada (czyli m.in. z perspektywy fundatora), gwne korzyci z otwartoci istotnie rni si od tych odno-szonych przez badacza czy instytucje. Fundator zainteresowany jest jak najwiksz maksymalizacj efektywnoci finansowej wynikajcej z nakadw na badania, co m.in. oznacza, e im wiksze ponowne wykorzystanie wyni-kw bada, tym wiksza efektywno i wikszy wpyw tych bada na nauk. Otwarto zasobw wydaje si by warunkiem koniecznym (aczkolwiek oczy-wicie nie wystarczajcym) do osignicia tego celu.

Powysze ma zastosowanie zwaszcza, jeli fundatorami s instytucje dysponujce pienidzmi publicznymi, ktre przed podatnikami musz wyka-za si efektywnoci wydawania tych funduszy. Otwieranie i upowszechnia-nie wynikw bada nie pozostaje bez wpywu na ocen spoeczn zarwno instytucji dysponujcej pienidzmi, jak i samych uczonych.

Porednie korzyci z otwierania zasobw nauki, to take wspomniane wyej wzrost innowacyjnoci, oszczdnoci w systemie obrotu wiedz oraz widoczno stopy zwrotu inwestycji poniesionych na nauk.

31

7. praktyczne aspekty otwierania nauki

Podstawow kwesti, jeli chodzi o praktyczne aspekty otwierania nauki jest zaoenie, e otwieranie jest dugim procesem, a nie pojedynczym krokiem. Historia otwartego dostpu do literatury naukowej pokazuje, e mimo oczywistych podstaw (swobodny dostp do tekstw) wielokrotnie mody-fikowano szczegowe warunki zarwno pod naciskiem lobby wydawniczego, jak i pod ktem nowych technologii, ktre pojawiy si w tym czasie. Dlatego w przypadku otwierania nauki najwaniejsze jest okrelenie drogi (opraco-wanie strategii, nakrelenie planu, kierunku), nie ostatecznego celu, gdy ten ostatni bdzie si zmienia w trakcie caego procesu.

7.1. insfrastruktura otwierania nauki

Otwarte zasoby naukowe nie wisz w prni potrzebuj infrastruktury (otoczenia technicznego i prawnego), ktra zapewni im maksymalne moliwe wykorzystanie.

W przypadku infrastruktury technicznej, otwieranie publikacji naukowych jest stosunkowo proste, poniewa istnieje wiele dobrych i darmowych syste-mw repozytoryjnych, a ich utrzymanie nie jest kosztowne. Przykadami systemw repozytoryjnych s DSpace (1500 wdroe na wiecie), EPrints

32

(500 wdroe) czy Fedora (51 wdroe)23. Istniej te otwarte systemy dla wydawcw czasopism. Dla przykadu Open Journal Systems (OJS) zbudo-wany przez Public Knowledge Project jest zaimplementowany do ponad 11 500 czasopism naukowych24 (w Polsce take w Polskiej Akademii Nauk, na Uniwersytecie Mikoaja Kopernika w Toruniu czy w Dolnolskiej Szko-le Wyszej, ktra zreszt podja si tumaczenia systemu na jzyk polski i w roku 2012 udostpnia go dla naszego rodowiska naukowego za darmo).

Rys. 4. Wdroenia OJS w czasie. rdo: OJS User Numbers. http://pkp.sfu.ca/

W przypadku danych, sama ich ilo powoduje konieczno znaczcych nakadw zarwno na oprogramowanie (dostosowanie istniejcego opro-

23 Wicej informacji o systemach repozytoryjnych mona znale na stronach ROAR lub DOAR.

24 Dane pochodz ze stron OJS. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://pkp.sfu.ca/.

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

Q1 2009 Q2 2009 Q3 2009 Q4 2009 Q1 2010 Q2 2010 Q3 2010 Q4 2010 Q1 2011 Q2 2011 Q3 2011 Q4 2011 Q1 2012 Q2 2012 Q3 2012

Licz

ba c

zaso

pism

Liczba czasopism uywajcych systemu OJS w latach 2009-2012

http://pkp.sfu.ca/ojs-journalshttp://pkp.sfu.ca/

33

gramowania do specyficznego rodzaju danych), jak i fizyczn infrastruktur dostpu. Koszty te s niebagatelne i nawet w dobrze finansowanych instytu-cjach obserwuje si zamykanie otwartych baz danych25.

Jeli chodzi o infrastruktur techniczn, duym uatwieniem dla indywi-dualnych uczonych s publiczne serwisy suce udostpnianiu zasobw nauki (lub oglne serwisy suce udostpnianiu zasobu okrelonego rodza-ju, np. kodu rdowego). Z ciekawszych propozycji wymieni naley Figsha-re (udostpnianie danych czstkowych, obrazkw, wynikw negatywnych), GitHub (udostpnianie kodu rdowego oparte na systemie kontroli wersji Git), Academia.edu (budowanie publicznego profilu naukowca), czy Annotum (system tworzenia czasopism dostpny m.in. w ramach platformy Wordpress.com). W Polsce od niedawna funkcjonuje te oglnodostpne repozytorium artykuw, prac dyplomowych i doktoratw CEON zbudowane przez ICM z Uniwersytetu Warszawskiego. Jest ono stworzone dla tych naukowcw, ktrzy nie maj wasnego repozytorium instytucjonalnego, a chc lub musz (wymg fundatora) umieci swoj prac w otwartym Internecie.

7.2. Aspekt prawny otwierania zasobw

Tradycyjnie, istotn kwesti dla otwierania zasobw naukowych s kwestie legislacyjne. Niestety, midzynarodowa infrastruktura prawna dla otwartej nauki wci jest jeszcze w budowie.

Stosunkowo klarowna sytuacja dotyczy treci np. tekstw publikacji naukowych. Licencje Creative Commons (wraz z ich narodowymi wersja-mi) wprowadzaj ad i kompatybilno pomidzy prawodawstwami rnych krajw. Problemem s jedynie klauzule restrykcyjne (np. tylko uycie nieko-

25 Closure of the NCBI SRA and implications for the long-term future of genomics data storage, Genome Biology 2011, 12:402.

34

mercyjne, zakaz tworzenia utworw pochodnych, konieczno udostpnia-nia materiau przetworzonego na tych samych warunkach co orygina), ktre powoduj, e nie wszystkie materiay mona wykorzystywa w tym samym dziele pochodnym. W kontekcie publikacji duym uatwieniem jest fakt, e wikszo wydawcw bez adnych dodatkowych formalnoci i umw zgadza si na archiwizacj artykuw przez autorw na ich stronach domowych lub w repozytoriach instytucjonalnych26 (niekoniecznie oznacza to zgod na licencjonowanie na dowolnych warunkach, natomiast czyni tekst dostpnym chociaby do przeczytania, bez dodatkowych obcie kwestiami prawnymi). Po szczegow analiz prawnych aspektw otwartego dostpu do publika-cji naukowych z polskiej perspektywy warto sign do ksiki Krzysztofa Siewicza zatytuowanej Otwarty dostp do publikacji naukowych. Kwestie prawne dostpnej w repozytorium ICM UW: http://ceon.pl/pl/otwarta-nauka/kwestie-prawne.

W przypadku surowych danych badawczych nie ma satysfakcjonujcych rozwiza prawnych, ale proces ich powszechnego otwierania jest stosun-kowo nowy i dyskusje na temat szczegw dopiero niedawno si rozpocz-y. Do pogodzenia s np. istotne rnice w prawodawstwie po obu stronach Atlantyku dotyczce stosowalnoci prawa autorskiego do danych.

Niestety (paradoksalnie) najgorzej jest w przypadku oprogramowa-nia. Wprawdzie otwarte licencje na kod rdowy programw s popularne i uczeni chtnie z nich korzystaj, to jednak wikszo z nich jest wzajemnie niekompatybilna, wliczajc w to nawet dwie kolejne wersje tej samej licencji (np. GPL v2 i GPL v3). Oznacza to, e spora cz dostpnego oprogra-mowania (w tym biblioteki) nie moe by swobodnie (tj. w sposb, ktry nie ogranicza ponownej dystrybucji) wczana do nowo tworzonych programw,

26 Okoo 68% wydawcw na wiecie pozwala na samo-archiwizacj w pewnej postaci. Mona to przeledzi w bazie Sherpa/Romeo. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.sherpa.ac.uk/romeo/statistics.php?la-=en&fIDnum=|&mode=simple. To przyblienie potwierdzaj wskie analizy dziedzi-nowe takie, jak w tym artykule: http://library.queensu.ca/ojs/index.php/IEE/article/view/4555.

http://ceon.pl/pl/otwarta-nauka/kwestie-prawnehttp://ceon.pl/pl/otwarta-nauka/kwestie-prawnehttp://www.sherpa.ac.uk/romeo/statistics.php?la=en&fIDnum=|&mode=simplehttp://www.sherpa.ac.uk/romeo/statistics.php?la=en&fIDnum=|&mode=simplehttp://library.queensu.ca/ojs/index.php/IEE/article/view/4555http://library.queensu.ca/ojs/index.php/IEE/article/view/4555

35

niezalenie od tego, czy czyni to uczony w trakcie prowadzenia bada, czy te firma dla celw zarobkowych.

8. podsumowanie

Otwarta nauka to dugi proces reformowania systemu funkcjonowania nauki tak, aby z jednej strony wrci do etycznych jej korzeni, a z drugiej strony, aby pozby si technicznych i finansowych barier w swobodnym jej rozwoju. Regulacje i eksperymenty na tym polu ksztatowa bd system nauki przez dugie lata.

Z punktu widzenia pojedynczego badacza, zwaszcza w takim kraju jak Polska, ktry nie jest w centrum wiatowej nauki, otwarto zasobw nauki bezporednio wpywa na widoczno i rozpoznawalno ich autora. Moe mie to olbrzymie znaczenie dla uczonych usiujcych przebi si ze swoimi pomysami do wiadomoci mainstreamu naukowego.

Natomiast z perspektywy funkcjonowania caego systemu, zwikszenie transparentnoci funkcjonowania nauki ma szans pomc w odbudowaniu spoecznego zaufania do uczonych, ktre zostao nadszarpnite przez oczy-wiste przykady nieuczciwoci naukowej (tych nigdy nie brakowao, niestety) i przez niecisoci w metodologii wyolbrzymione przez media do rozmiarw skandalu27.

27 Patrz afera Climategate w Wikipedii. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 30 lipca 2013]. Dostpny w: pl.wikipedia.org/wiki/Climategate.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Climategate

36

9. przykadowa strategia otwierania nauki wersja dla badacza

Zaoenia: badacz chciaby skorzysta bezporednio na procesie otwiera-nia nauki, do tej pory cay jego dorobek dostpny jest w zamknitym obiegu. adna z przedstawionych rekomendacji nie wpywa bezporednio na proces badawczy oraz nie zmienia przyzwyczaje dotyczcych publikowania prac naukowych.

Co naley zrobi?

1. Zidentyfikowa liderw otwartoci tj. osoby lub instytucje, ktre otwieraj zasoby nauki. Okreli dobre praktyki, bariery, itp. oraz okreli zakres otwierania zasobw nauki, ktry jak wspomniano w opracowaniu, bywa bardzo specyficzny w zalenoci od dziedziny.

2. Otworzy i upowszechni wasne publikacje poprzez umieszczenie ich w instytucjonalnym lub dziedzinowym repozytorium, ewentualnie na wasnej stronie domowej. Moliwo i warunki udostpnienia nale-y skonsultowa z baz Sherpa/Romeo (ktra zawiera polityki wydaw-cw wobec modelu Open Access).

3. W przypadku braku strony WWW powiconej tematyce badawczej konkretnej osoby na stronach instytucji/pracodawcy, stworzy wasn stron domow podsumowujc dotychczasowe osignicia nauko-we (popularnym wyborem jest uycie platformy Wordpress). Umieci tam list publikacji z odnonikami do penych tekstw.

4. Uywa i budowa otwarte oprogramowanie. 5. Uywa sieci spoecznociowych, repozytoriw dokumentw do

dystrybuowania i przechowywania innych materiaw ni publikacje (np. materiay dydaktyczne).

37

6. Uywa licencji Creative Commons do wszystkich treci publikowa-nych w Internecie (dla korzyci z poinformowania o zakresie praw dla autorw i uytkownikw).

7. Wspiera tworzenie otwartych treci w Internecie (Wikipedia, Scho-larpedia, blogi naukowe).

8. Wspiera alternatywne metryki oceny wykorzystania zasobw nauki (na poziomie systemowym, nie do ewaluacji pracy badacza).

38

Bibliografia

1. Zbir zasad i wytycznych, pt. Dobre obyczaje w nauce z przed-mow prof. Kornela Gibiskiego. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.ken.pan.pl/images/stories/pliki/pdf/down.pdf.

2. Open source/open science. Midzynarodowa konferencja Brookha-ven National Laboratory. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://openscience.bnl.gov/.

3. HOOKER, Bill, 3quarksdaily: The Future of Science is Open, Part 1: Open Access. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://3quarksdaily.blogs.com/3quarksdaily/2006/10/the_future_of_s_1.html.

4. ROSSNER, M., EPPS, VAN E., and HILL, E., Show me the data. Jour-nal of Cell Biology 2007, 179:1091-1092.

5. The Impact Factor Game. PLoS Medicine 2006, 3(6): e291.6. The Cost of Knowledge. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca

2013]. Dostpny w: http://www.thecostofknowledge.com7. SOMMER J., The delay in sharing research data is costing lives. Nat

Med 2010, July 16(7):744.8. ROARMAP: Registry of Open Access Repositories Mandatory Archi-

ving Policies [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://roarmap.eprints.org

9. Memorandum for the heads of executive departments and agencies. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.whitehouse.gov/sites/default/files/microsites/ostp/ostp_public_access_memo_2013.pdf.

http://www.ken.pan.pl/images/stories/pliki/pdf/down.pdfhttp://www.ken.pan.pl/images/stories/pliki/pdf/down.pdfhttp://openscience.bnl.gov/http://3quarksdaily.blogs.com/3quarksdaily/2006/10/the_future_of_s_1.htmlhttp://3quarksdaily.blogs.com/3quarksdaily/2006/10/the_future_of_s_1.htmlhttp://www.thecostofknowledge.com/http://roarmap.eprints.org/http://www.whitehouse.gov/sites/default/files/microsites/ostp/ostp_public_access_memo_2013.pdfhttp://www.whitehouse.gov/sites/default/files/microsites/ostp/ostp_public_access_memo_2013.pdf

39

10. RCUK Policy on Open Access. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.rcuk.ac.uk/research/Pages/outputs.aspx.

11. HOUGHTON J., Swan, A., Planting the Green Seeds for a Golden Harvest: Comments and Clarifications on Going for Gold. D-Lib Magazine 2013, 19:1/2.

12. Scientific data: open access to research results will boost Europes innovation capacity. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-790_en.htm.

13. Reaffirmation and Extension of NHGRI Rapid Data Release Policies: Large-scale Sequencing and Other Community Resource Projects. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.genome.gov/10506537.

14. Data shown. Nat Chem Biol, 2008, 4:575.15. Creative Commons Biological Material Transfer Project [Dokument

elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://sciencecom-mons.org/projects/licensing/.

16. Big data: The next frontier for innovation, competition, and productivity [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.mckinsey.com/insights/mgi/research/technology_and_innova-tion/ big_data_the_next_frontier_for_innovation.

17. BAKER, S. M., Description and Initial Evaluation of a Text Message Based Reporting Method for Marine Recreational Anglers. Mar Coast Fish. 2009, 1:143-154.

18. StackOverflow. All questions. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://stackoverflow.com/questions.

19. Polymath1. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostp-ny w: http://michaelnielsen.org/polymath1/index.php?title=Polymath1

20. Fold it players[au] PubMed NCBI. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=foldit+players%5Bau%5D.

21. GYMREK, M., McGUIRE, A. L., GOLAN, D., HALPERIN E., ERLICH Y., Identifying Personal Genomes by Surname Inference. Science 2013, (339) 6117, 321-324.

http://www.rcuk.ac.uk/research/Pages/outputs.aspxhttp://www.rcuk.ac.uk/research/Pages/outputs.aspxhttp://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-790_en.htmhttp://www.genome.gov/10506537http://sciencecommons.org/projects/licensing/http://sciencecommons.org/projects/licensing/http://www.mckinsey.com/insights/mgi/research/technology_and_innovation/big_data_the_next_frontier_for_innovationhttp://www.mckinsey.com/insights/mgi/research/technology_and_innovation/big_data_the_next_frontier_for_innovationhttp://www.mckinsey.com/insights/mgi/research/technology_and_innovation/big_data_the_next_frontier_for_innovationhttp://stackoverflow.com/questionshttp://michaelnielsen.org/polymath1/index.php?title=Polymath1http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=foldit+players%5Bau%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=foldit+players%5Bau%5D

40

22. BOHANNON, J., Genealogy Databases Enable Naming of Anonymo-us DNA Donors. Science 2013, (339) 6117 262.

23. HALL, R. J., MILNER-GULLAND E. J., COURCHAMP, F., Endange-ring the endangered: The effects of perceived rarity on species explo-itation. Conservation Letters 2008 1:7581.

24. HERFST, S. et al, Airborne Transmission of Influenza A/H5N1 Virus Between Ferrets. Science 2012, (336) 6088 1534-1541.

25. Kalendarium dziaa na rzecz open access (otwartej nauki) w Polsce. Pod redakcj Boeny Bednarek-Michalskiej. [Dokument elek-troniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.ebib.pl/?page_id=887.

26. DOAJ: Directory of Open Access Journals. Browse by Country. [Doku-ment elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.doaj.org/doaj?func=byCountry&uiLanguage=en.

27. Federacja Bibliotek Cyfrowych. Zestawienie polskich bibliotek cyfro-wych. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://fbc.pionier.net.pl/owoc/oai-hosts.

28. Stanowisko Prezydium KRASP i Prezydium PAN z dnia 5 lipca 2013 r. w sprawie zasad otwartego dostpu do treci publikacji naukowych i edukacyjnych. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.aktualnosci.pan.pl/images/stories/pliki/2013/Wiadomo%C5%9Bci_biez/stanowisko_KRASP-PAN_open_access.pdf.

29. Portal edukacyjny Uniwersytetu Mikoaja Kopernika. [Dokument elek-troniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://portal.umk.pl/web/otwarte-zasoby.

30. Otwarte Zasoby. Pod redakcj Kamila liwowskiego. [Dokument elek-troniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://otwartezasoby.pl/.

31. Closure of the NCBI SRA and implications for the long-term future of genomics data storage, Genome Biology 2011, 12:402.

32. RoMEO Statistics. [Dokument elektroniczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://www.sherpa.ac.uk/romeo/statistics.php?la=en&fIDnum=|&mode=simple.

33. HASSALL, C., Going Green: self-archiving as a means for disse-mination of research output in ecology and evolution. IEE 2012, 5(2).

http://www.ebib.pl/?page_id=887http://www.ebib.pl/?page_id=887http://www.doaj.org/doaj?func=byCountry&uiLanguage=enhttp://www.doaj.org/doaj?func=byCountry&uiLanguage=enhttp://fbc.pionier.net.pl/owoc/oai-hostshttp://www.aktualnosci.pan.pl/images/stories/pliki/2013/Wiadomo%25C5%259Bci_biez/stanowisko_KRASP-PAN_open_access.pdfhttp://www.aktualnosci.pan.pl/images/stories/pliki/2013/Wiadomo%25C5%259Bci_biez/stanowisko_KRASP-PAN_open_access.pdfhttp://portal.umk.pl/web/otwarte-zasobyhttp://portal.umk.pl/web/otwarte-zasobyhttp://otwartezasoby.pl/http://otwartezasoby.pl/http://www.sherpa.ac.uk/romeo/statistics.php?la=en&fIDnum=|&mode=simplehttp://www.sherpa.ac.uk/romeo/statistics.php?la=en&fIDnum=|&mode=simple

41

34. Climategate Wikipedia, wolna encyklopedia. [Dokument elektro-niczny]. [Dostp 23 lipca 2013]. Dostpny w: http://pl.wikipedia.org/wiki/Climategate.

Najwaniejsze publikacje i kursy polskie doty-czce otwartej nauki:

1. HOFMOKL, J., TARKOWSKI, A., BEDNAREK-MICHALSKA, B., i iIn. Przewodnik po otwartej nauce, ICM UW Warszawa 2009. [Dostp 22.07.2013]. Dostpny w:http://otwartanauka.pl/przewodnik-po-otwartej-nauce/.

2. BEDNAREK-MICHALSKA, B., TARKOWSKI, A., GANICZ, T., GRODECKA, K., Rekomendacje Koalicji Otwartej Edukacji dla nauki polskiej, dotyczce regu otwartoci, Warszawa KOED 2010. [Dostp 22.07.2013]. Dostpny w:http://koed.org.pl/blog/2010/10/18/rekomendacje-otwartosci-dla-swiata-nauki/.

3. NIEZGDKA, Marek M. i in. Wdroenie i promocja otwartego dostpu do treci naukowych i edukacyjnych. Praktyki wiatowe a specyfika polska. Przewidywane koszty, narzdzia, zalety i wady, Warszawa: ICM [UW], 2011. [Dostp 22.07.2013]. Raport dla MNiSW. Dostpny w: https://depot.ceon.pl/handle/123456789/1545.

4. Kurs e-learningowy Otwarta Nauka pod red. Boeny Bednarek--Michalskiej i Karoliny Grodeckiej. Toru, Krakw 2011. [Dostp 22.07.2013]. Dostpny w: http://otwartanauka.cel.agh.edu.pl/index.php?id=1&theme=1024.

5. SIEWICZ, K., Otwarty dostp do publikacji naukowych. Kwestie prawne. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012. ISBN 978-83-235-0959-2. [Dostp 22.07.2013]. Dostpny w: http://ceon.pl/pl/otwarta-nauka/kwestie-prawne.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Climategatehttp://pl.wikipedia.org/wiki/Climategatehttp://otwartanauka.pl/przewodnik-po-otwartej-nauce/http://otwartanauka.pl/przewodnik-po-otwartej-nauce/http://koed.org.pl/blog/2010/10/18/rekomendacje-otwartosci-dla-swiata-nauki/http://koed.org.pl/blog/2010/10/18/rekomendacje-otwartosci-dla-swiata-nauki/https://depot.ceon.pl/handle/123456789/1545http://otwartanauka.cel.agh.edu.pl/index.php?id=1&theme=1024http://otwartanauka.cel.agh.edu.pl/index.php?id=1&theme=1024http://ceon.pl/pl/otwarta-nauka/kwestie-prawne

42

spis ilustracji

Okadka CC BY-SA 2.0 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/ Autor: SanFranAnnie

Strona 10 CC BY 2.0 http://creativecommons.org/licenses/by/2.0/ Autor: U.S. Fish and Wildlife Service - Midwest Regio

Strona 17 CC BY-SA 2.0 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/ Autor: poptech

43

Biogram autora

Pawe Szczsny doktor biologii, bioinformatyk zatrudniony w Insty-tucie Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk i na Uniwersyte-cie Warszawskim. W wolnych od pracy badawczej chwilach zajmuje si kwestiami otwartoci w nauce oraz rol internetu w komunikacji naukowej.

Prowadzi warsztaty i wykady dotyczce komunikacji naukowej i otwartej nauki zarwno w kraju, jak i za granic. Wsppracuje z midzynarodowymi instytucjami (Instytut Spoeczestwa Otwartego, Fundacja Otwartej Wiedzy, EIFL, UNESCO) w zakresie strategii rozwoju i promocji otwartej nauki. Jest czonkiem Komisji ds. Open Access Polskiej Akademii Nauk.

Zarzdza te pionem naukowym fundacji Instytut Systemw, ktra to instytucja wspiera organizacyjnie ruch Obywatele Nauki oraz buduje m.in. infrastruktur techniczn dla otwartej nauki.

Zapoznaj si z innymi naszymi broszurami powiconymi Otwartej Nauce

Emanuel KulczyckiOtwarte czasopisma. Zakadanie czasopism naukowych oraz transformacja czasopism zamknitych

Boena Bednarek-MichalskaModele biznesowe otwartego publikowania naukowego. Informator dla polskich wydawcw uczelnianych

Karolina GrodeckaStudium przypadku: udane projekty Open Access w Polsce

Wszystkie broszury dostpne na stronie wydawcy: http://ebib.pl/

OkadkaBroszuraStrona redakcyjnaSpis treci1. Czym jest otwarto w nauce2. Jaki problem rozwizuje otwarta nauka?3. Otwarte zasoby nauki3.1. Otwarty dostp do literatury naukowej3.2. Otwarte dane badwacze 3.3. Otwarta komunikacja i naukowa 2.03.4. Otwarty proces badawczy (czyli nauka obywatelska) 3.5. Co jeszcze mona uwolni?

4. Nie wszystko w nauce powinno by otwarte5. Polskie otwieranie nauki 6. Konkretne korzyci z otwierania zasobw nauki 6.1. Przewaga pierwszego gracza6.2. Korzyci z punktu widzenia badacza6.3. Korzyci z punktu widzenia instytucji6.4. Korzyci z punktu widzenia systemu finansowania bada

7. Praktyczne aspekty otwierania nauki 7.1. Insfrastruktura otwierania nauki 7.2. Aspekt prawny otwierania zasobw

8. Podsumowanie 9. Przykadowa strategia otwierania nauki - wersja dla badaczaBibliografiaSpis ilustracjiBiogram autora