1

OPRACOWANIE GRAMATYKI Czasownik POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Czasowniki w j�zyku niemieckim w bezokoliczniku czasu tera�niejszego ko�cz� si� na -en lub -n np. sagen, sprechen lub lächeln, klingeln. Podział czasowników :

INFINITIV (bezokolicznik) mocne: np. singen, sprechen, kommen, fahren, gehen, beginnen, sein, lesen, springen, słabe: np. prüfen,fragen, malen, spielen, wecken, baden, lachen, machen, tanzen, warten nieregularne (mieszane): np. denken, nennen, kennen, CZASOWNIKI POSIŁKOWE I MODALNE POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Czasowniki posiłkowe: Do tworzenia ró�nych form czasów oraz do strony biernej w j. niemieckim słu�� trzy czasowniki posiłkowe:

haben (mie�) sein (by�) werden (stawa� si�) ich habe du hast er, sie, es hat wir haben ihr habt sie, Sie haben

ich bin du bist er, sie, es ist wir sind ihr seid sie, Sie sind

ich werde du wirst er, sie, es wird wir werden ihr werdet sie, Sie werden

Czasowniki modalne:

POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Czasowniki modalne wyra�aj� stosunek osoby do czynno�ci. W j. niemieckim wyró�niamy sze�� czasowników modalnych: wollen (chcie�), müssen (musie�), können (móc, umie�, potrafi�), dürfen (mie� pozwolenie), sollen (mie� powinno��), mögen (chcie�, lubi�),. Czasowniki te wyst�puj� z bezokolicznikiem innego czasownika, który jest na ko�cu zdania, np.:

2

Ich muss jetzt nach Hause gehen. (Musz� teraz i�� do domu). Du sollst ihr alles sagen.(Powiniene� jej wszystko powiedzie�). Du kannst mich heute abend anrufen. (Mo�esz dzi� wieczorem do mnie zadzwoni�). Ich darf nicht ins Kino gehen. (Nie mog� dzi� i�� do kina). Ich mag meine neue Lehrerin. (Lubi� moj� now� nauczycielk�.) Odmiana czasowników modalnych: dürfen (mie� pozwolenie) können (móc, umie�, potrafi�) Singular Singular 1. ich darf (mog�, wolno mi) 1. ich kann (umiem, mog�) 2. du darfst 2. du kannst 3. er, sie, es darf 3. er, sie, es kann

Plural Plural 1. wir dürfen 1. wir können 2. ihr dürft 2. ihr könnt 3. sie, Sie dürfen 3. sie, Sie können sollen (mie� powinnonno��) müssen (musie�) Singular Singular 1. ich soll (powinienem, powinnam) 1. ich muss 2. du solst 2. du musst 3. er, sie, es soll 3. er, sie, es muss

Plural Plural 1. wir sollen 1. wir müssen 2. ihr sollt 2. ihr müsst 3. sie, Sie sollen 3. sie, Sie müssen wollen (chie�) mögen (lubi�, chcie�) Singular Singular 1. ich will (chc�) 1. ich mag (lubi�, chc�) 2. du willst 2. du magst 3. er, sie, es will 3. er, sie, es mag

Plural Plural 1. wir wollen 1. wir mögen 2. ihr wollt 2. ihr mögt 3. sie, Sie wollen 3. sie, Sie mögen

Czasownik moögen wyst�puje cz�sto w formie ich möchte (chciał(a)bym), du möchtest (chciał(a)by�) np.: Wir möchten an die Ostsee fahren (Chcieliby�my pojecha� nad Morze Bałtyckie.)

Podobnie odmienia si� niemodalny czasownik wissen (wiedzie�).

Singular - l. poj. Plural - l. mnoga 1. ich weiss 1. wir wissen 2. du weisst 2. ihr wisst 3. er,sie, es weiss 3 sie, Sie wissen

3

Tryb rozkazuj�cy :

POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Rozkaz, �yczenie, upomnienie, polecenie lub ostrze�enie mog� by� wyra�one przez tryb rozkazuj�cy. Tryb rozkazuj�cy wyst�puje w nast�puj�cych osobach:

Singular - l. poj. Plural - l. mnoga Gehen wir! 1 osoba liczby mnogiej Geh! 2 osoba liczby pojedynczej Geht! 2 osoba liczby mnogiej Gehen Sie! 3 osoba liczby mnogiej Zaimek osobowy wyst�puje tylko w pierwszej i trzeciej osobie liczby mnogiej! Czasowniki regularne: Do tematu czasownika dodajemy -e do 2. os. l.p. , np.: schreibe! (pisz!), a -t do 2. os. l.m., np. schreibt! (piszcie!). Przy czasownikach z ko�cówk� - t, -d, -ffn, -chn obowi�zkowe jest dodanie ko�cówki -e. Indikativ - tryb oznajmuj�cy Imperativ - tryb rozkazuj�cy du gehst Geh! lub Gehe! wir gehen Gehen wir! ihr geht Geht! sie gehen Gehen sie! Sie gehen Gehen Sie! Indikativ - tryb oznajmuj�cy Imperativ - tryb rozkazuj�cy du öffnest Öffne! wir öffnen Öffnen wir! ihr öffnet Öffnet! sie öffnen Öffnen sie! Sie öffnen Öffnen Sie! Tak samo odmieniaj si� czasowniki: reden, schütteln, klappern, bieten, landen, erledigen, atmen, rechnen, entschuldigen, warten, antworten, bilden, lachen, baden, lernen! Czasowniki mocne zmieniaj�ce samogłosk� rdzenn� w 2. i 3. os. l.p. odrzucamy ko�cówk� -st od formy 2. os. l.p. czasu tera�niejszego oraz zaimek osobowy, np. Indikativ - tryb oznajmuj�cy Imperativ - tryb rozkazuj�cy du hilfst Hilf! wir helfen Helfen wir! ihr helft Helft! sie helfen Helfen sie! Sie helfen Helfen Sie! Indikativ - tryb oznajmuj�cy Imperativ - tryb rozkazuj�cy du nimmst Nimm! wir nehmen Nehmen wir! ihr nehmt Nehmt!

4

sie nehmen Nehmen sie! Sie nehmen Nehmen Sie! Tak samo odmieniaj� si� czasowniki: geben, sehen, essen, empfehlen, treffen, lesen, sprechen! W trybie rozkazuj�cym nie dodajemy przegłosu do czasowników, które w odmianie (koniugacji) w czasie tera�niejszym przegłos otrzymuj�, np. Indikativ - tryb oznajmuj�cy Imperativ - tryb rozkazuj�cy du fährst Fahr! wir fahren Fahren wir! ihr fahrt Fahrt! sie fahren Fahren sie! Sie fahren Fahren Sie! Tak samo odmieniaj� si� czasowniki: sprechen, blasen, schlafen, laufen, backen, tragen, wachsen, braten! Tryb rozkazuj�cy czasowników sein i haben: Indikativ - tryb oznajmuj�cy Imperativ - tryb rozkazuj�cy du bist Sei! wir sind Seien wir! ihr seid Seid! sie sind Seien sie! Sie sind Seien Sie! Indikativ - tryb oznajmuj�cy Imperativ - tryb rozkazuj�cy du hast Hab! lub Habe! wir haben Haben wir! ihr habt Habt! sie haben Haben sie! Sie haben Haben Sie! Tryb rozkazuj�cy czasowników rozdzielnie zło�onych Czasownik odmienia si� tak samo jak w trybie rozkazuj�cym, natomiast jego przedrostek idzie na koniec zdania. Indikativ - tryb oznajmuj�cy Imperativ - tryb rozkazuj�cy du machst auf Mach auf! wir machen auf Machen wir auf! ihr macht auf Macht auf! sie machen auf Machen sie auf! Sie machen auf Machen Sie auf! CZASOWNIKI ZWROTNE POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Czasowniki zwrotne s� to czasowniki wyst�puj�ce zawsze z zaimkiem zwrotnym "sich", który mo�e wyst�powa� w III przypadku (Dativ) lub IV przpadku (Akkusativ). Zaimek zwrotny "sich" odnosi si� zawsze do podmioty zdania.

5

Odmiana czaswonika zwrotnego:

sich waschen (my� si�) sich kämmen (czesa� si�) sich treffen (spotyka� si�) ich wasche mich du wäschst dich er, sie, es wäscht sich wir waschen uns ihr wascht euch sie, Sie waschen sich

ich kämme mich du kämmst dich er, sie, es kämmt sich wir kämmen uns ihr kämmt euch sie, Sie kämmen sich

ich treffe mich du triffst dich er, sie, es trifft sich wir treffen uns ihr trefft euch sie, Sie treffen sich

Mo�emy u�y� zaimek zwrotny w III przypadku (Dativ) chc�c powiedzie� "sobie". np. Ich wasche mir die Hände. Ich kämme mir das Haar.

sich waschen + Dativ ich wasche mir die Hände du wäschst dir die Hände er, sie, es wäscht sich die Hände wir waschen uns die Hände ihr wascht euch die Hände sie, Sie waschen sich die Hände Inne czasowniki zwrotne w j�zyku niemieckim: sich beeilen - po�pieszy� si� sich befinden - znajdowa� si� sich beschäftigen - zajmowa� si� sich entschuldigen - przeprasza� sich erholen - odpoczywa� sich freuen - cieszy� si� sich fühlen - czu� si� sich interessieren - interesowa� si� sich kämmen - czesa� si� sich rasieren - goli� si� sich setzen - siada� sich treffen - spotyka� si� sich unterhalten - rozmawia� sich verabschieden - po�egna� si� sich verspäten - spó�nia� si� sich vorstellen - przedstawia� si� lub sobie Nie wszystkie czasowniki zwrotne w j�zyku polskim s� czasownikami zwrotnymi w j�zyku niemieckim i odwrotnie.

6

NIE ZWROTNE W J. NIEMIECKIM ZWROTNE W J. POLSKIM abbrechen odłama� si�

altern starze� si� anfangen zaczyna� si� anstoßen stukn�� si� auffallen rzuca� si� w oczy aufgehen otwiera� si� aufsteigen wznie�� si� (dym, chmury, rakieta) auftauchen pojawi� si� ausbleiben nie nast�pi�, nie zdarzy� si�

auseinandergehen rozej�� si�, rozsta� si� backen piec si� bangen trwo�y� si�

bedenken zastanawia� si� beginnen zaczyna� si� beitragen przyczynia� si� bestehen składa� si�

blitzen błyska� si� braten piec si�, sma�y� si�

brennen pali� si� dunkeln �ciemnia� si�

eilen spieszy� si� einbrechen włama� si�

einfallen zawali� si� einstürzen załama� si�, zawali� si� einwilligen zgadza� si�

enden ko�czy� si� entbehren wyrzeka� si�

entzweigehen rozbi� si� erfahren dowiedzie� si�

erhalten bleiben zachowa� si� (budynek) erkranken rozchorowa� si� erscheinen ukaza� si� erstauenen zdumiewa� si� ersticken dusi� si� ertönen rozlega� si� ertrinken utopi� si� erwachen budzi� si� erwerben przyswoi� sobie festhalten trzyma� si� fürchten ba� si� gefallen podoba� si� gelingen powie�� si� genießen rozkoszowa� si� geraten uda� si� (dok�d�)

geschehen dzia� si�, zdarzy� si� glänzen błyszcze� si� gleichen równa� si� glücken poszcz��ci� si� grünen zieleni� si� heiraten o�eni� si�

irren myli� si� jagen ugania� si� jubeln radowa� si� klagen �ali� si�, skar�y� si� klettern wdrapywa� si� kochen gotowa� si� lächeln u�miecha� si� lachen �mia� si�

leuchten �wieci� si�

7

leugnen wypiera� si� mißfallen nie podoba� si�

mißglücken nie poszcz��ci� si�, nie uda� si� mißlingen nie powie�� si� mißraten nie uda� si�

nachdenken zastanawia� si� nachlassen zmniejszy� si� nähertreten zbli�y� si�

CZASOWNIKI ROZDZIELNIE ZŁO�ONE POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Czasowniki rozdzielnie zło�one to takie w których akcent pada na przedrostek czasownika. Z reguły przedrostki czasownika rozdzielnie zło�onego maj� własne znaczenie np. aufmachen (auf - na, machen - robi� - aufmachen - otwiera�). Przedrostek czasownika stoi zawsze na ko�cu zdania. np. Ich mache die Tür auf. Odmiana czasownika rozdzielnie zło�onego.

ankommen - przybywa� abfahren - odje�dza� vortragen - referowa� ich komme an du kommst an er, sie, es kommt an wir kommen an ihr kommt an sie, Sie kommen an

ich fahre ab du fährst ab er, sie, es fährt ab wir fahren ab ihr fahrt ab sie, Sie fahren ab

ich trage vor du trägst vor er, sie, es trägt vor wir tragen vor ihr tragt vor sie, Sie tragen vor

Przedrostki czasowników rozdzielnie zło�onych z przykładowym czasownikiem: ab- abfahren - odje�dza� an- ankommen - przybywa� auf- aufmachen - otwiera� aus- ausgeben - wydawa� bei- beifügen - doł�czy� blank- blankbohnern - froterowa� blind- blindschreiben - pisa� bez patrzenia na klawisze ein- eintreten - wej�� fehl- fehlschlagen - nie udawa� si� fort- fortsetzen - kontynuowa� halt- haltmachen - zatrzymywa� her- herstellen - produkowa� hin- hinsetzen - siada� kennen- kennenlernen - pozna�

8

lieb- liebhaben - kocha� los- losgehen - ruszy� maß- maßhalten - zachowa� umiar mit- mitmachen - bra� udział spazieren- spazierengehen - spacerowa� stehen- stehenlassen - pozostawia� übel- übelnehmen - bra� za złe verloren- verlorengehen - zgubi� vor- vorarbeiten - odpracowa� weg- wegdenken - wyobrazi� sobie �e nie ma wunder- wundernehmen - dziwi� si� zu- zumachen - zamyka� zurück- zurückbilden - zmniejsza� zusammen- zusammenbleiben - pozostawa� razem CZASOWNIKI NIEROZDZIELNIE ZŁO�ONE POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Czasowniki nierozdzielnie zło�one charakteryzuj� si� padaniem akcentu na czasownik. np. bekommen (Ich bekomme heute abend Besuch.) Przedrostki czasowników nierozdzielnie zło�onych z przykładowym czasownikiem: arg- argwöhnen - podejrzewa� be- befehlen - rozkazywa� brand- brandmarken - napi�tnowa� emp- empfangen - przyjmowa� ent- entschuldigen - przeprasza� er- erfahren - do�wiadczy� früh- frühstücken - je�� �niadanie ge- gefallen - podoba� hand- handhaben - włada� lang- langweilen - nudzi� si� miss- missbrauchen - wyko�ystywa� mut- mutmaßen - przypuszcza� rade- radebrechen - kaleczy� j�zyk recht- rechtfertigen - usprawiedliwia� si� schau- schauspielern - gra� ver- verstehen - rozumie� wett- wetteifern - rywalizowa� zer- zerstören - zniszczy�

9

TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Czasowniki z przedrostkami durch-, hinter-, über-, um-, unter-, voll-, wider-, wieder- mog� by� rozdzielnie lub nierozdzielnie zło�one. Jest to u�ale�nione od akcentu, je�eli akcent pada na przedrostek - s� to czasowniki rozdzielnie zło�one; j�zeli akcent pada na czasownik s� to czasowniki nierozdzielnie zło�one. Czasowniki rozdzielnie zło�one maj� znaczenie konkretne. np. Der Kapitän setzt die Leute über. Kapinan przeprawia ludzi. Czasowniki nierozdzielnie zło�one maj� znaczenie przeno�ne. Er übersetzt den Text aus dem Polnischen ins Deutsche. On tłumaczy tekst z j. polskiego na niemiecki. Przykłady czasowników rozdzielnie i nierozdzielnie zło�onych w j. niemieckim. PRZYKŁAD CZASOWNIKA ROZDZIELNIE

ZŁO�ONEGO PRZYKŁAD CZASOWNIKA

NIEROZDZIELNIE ZŁO�ONEGO durchbrechen - przełama� durchbrechen - przebi� durchkreuzen - pokrzy�owa� np. plany durchkreuzen - zaznaczy� krzy�ykiem durchschauen - przegl�da� co� durchschauen - przejrze� kogo� hinterlassen - pozostawi� übersetzen - przeprawi� übersetzen - przetłumaczy� umgehen - obchodzi� umgehen - kr��y� unterhalten - podtrzyma�, podstawi� unterhalten - utrzymywa� vollschreiben - zapisa� vollenden - doko�czy� CZASOWNIK LASSEN POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Czasownik "lassen" posiada kilka znacze�, s� to: kaza�, pozwoli� sobie, da�, zostawia�. Odmiana czasownika lassen: ich lasse wir lassen du lässt ihr lasst er, sie es lässt sie, Sie lassen 1. KAZA� - Ich lasse meinem Bruder die Zähne putzen. (Ka�e umy� z�by mojemu bratu.) 2. KAZA�, POZWOLI� SOBIE - Meine Schwester lässt sich die Haare schneiden. (Moja

siostra ka�e sobie obci�� włosy). 3. DA� - Die Aufgabe lässt sich nicht machen. (Zadanie nie da si� zrobi�.) 4. ZOSTAWIA� - Lass mich endlich in Ruhe! (Zostaw mnie wreszcie w spokoju!) 5. POZWALA� - Peter lässt seinem Kind ins Konzert gehen. (Piotr pozwala swojemu dziecku

i�� na koncert.)

10

Czasownik lassen mo�e wyst�powa� w poł�czeniu z ro�nymi przedrostkami: ablassen wypuszcza�, wypró�nia� anlassen uruchamia� auflassen pozostawia�, przywłaszcza� auslassen wypuszcza�, pomija�, wytapia� belassen poprzesta� na tym durchlassen przepuszcza� einlassen wpuszcza�, napuszcza� entlassen zwolni� erlassen wydawa�, darowa� herablassen opuszcza� si� hinterlassen pozostawi� po sobie nachlassen słabn�� niederlassen siada�, osiada� überlassen pozostawi� samemu sobie unterlassen zaniecha� verlassen opuszcza� zerlassen rozpuszcza� zulassen dopuszcza� zurücklassen pozostawi�, porzuca� REKCJA CZASOWNIKA POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Rekcja czasownika jest poł�czeniem czasownika z odpowiednim przypadkiem lub przyimkiem ł�cz�cym si� z odpowiednim przypadkiem. WYKAZ NAJWA�NIEJSZYCH REKCJI CZASOWNIKA: AN 1.arbeiten an D (pracowa� nad) 2.sich beteiligen an D (uczestniczy� w) 3.denken an A (my�le� o) 4.sich erinnern an A (przypomina� sobie co� / kogo�) 5.erkennen an D (rozpozna� po) 6.erkranken an D (zachorowa� na) 7.fehlen an D (brakowa� czego�) 8.gewinnen an D (zyskiwa� na) 9.glauben an (wierzy� w) 10.grenzen an (graniczy� z) 11.sich halten an A (trzyma� si� czego�) 12.hängen an D (by� przywi�zanym do kogo�) 13.sich gewöhnen an A (przyzwyczai� si� do) 14.leiden an D (cierpie� na) 15.liegen an D (zale�e� na / od) 16.liefern an A (dostarcza� komu�) 17.mangeln an D (brakowa� czego�)

11

18.sich rächen an D (zem�ci� si�) 19.schreiben an A (pisa� do) 20.sterben an D (umrze� na) 21.teilnehmen an D (bra� udział w) 22.vorbeigehen an D (przechodzi� obok) 23.sich wenden an A (zwraca� sie do) 24.zweifeln an D (w�tpi� w) AUF 1.achten auf A (uwa�a� na) 2.ankommen auf A (zale�e� od) 3.antworten auf A (odpowiada� na) 4.aufpassen auf A (uwa�a� na) 5.aufmerksam machen auf A (zwraca� uwag� na) 6.sich auswirken auf A (oddziaływa� na) 7.basieren auf D (opiera� si� na) 8.beruhen auf D (opiera� sie na) 9.sich beschränken / begrenzen auf A (ogranicza� si� do) 10.sich berufen auf A (powoływa� si� na) 11.bestehen / beharren auf D (obstawa� przy czym�) 12.sich beziehen auf A (odnosi� si� do) 13.Eindruck machen auf A (robi� wra�enie na ) 14.sich einstellen auf A (nastawi� si� na) 15.sich freuen auf A (cieszy� si� na) 16.hinweisen auf A (wskaza� / zwróci� uwag� na) 17.hoffen auf A (mie� nadziej� na) 18.sich konzentrieren auf A (koncentrowa� si� na) 19.rechnen auf A (liczy� na) 20.sich verlassen auf A (zda� si�, polega� na) 21.verzichten auf A (zrezygnowa� z czego�) 22.sich vorbereiten auf A (przygotowa� si� do) 23.warten auf A (czeka� na) AUS 1.bestehen aus (składa� si� z) 2.sich ergeben aus (wynika� z) 3.folgen / resultieren aus (wynika� z) 4.stammen aus (wywodzi� si� z) 5.werden aus (sta� si� "wyrosn��" z) BEI 1.anrufen bei (zatelefonowa� do) 2.bleiben bei (pozosta� przy) 3.helfen bei (pomaga� w) 4.herauskommen bei (wyj��, wynika� z) 5.vorbeikommen bei (wpa�c do kogo�) FÜR 1.bürgen für (gwarantowa� co�) 2.sich bedanken (bei j-m) für (podzi�kowa� komu� za) 3.danken für (dzi�kowa� za) 4.sich eignen für (nadawa� si� do) 5.sich einsetzen für (opowiada� si� za) 6.sich entscheiden für (zdecydowa� sie na) 7.sich (bei j-m) entschuldigen für (usprawiedliwia� si� z powodu) 8.gelten für (odnosi� si� do) 9.halten für (uwa�a� za) 10.sich interessieren für (interesowa� si� czym�)

12

11.kandidieren für (kandydowa� do) 12.kämpfen für (walczy� o) 13.sein für / gegen (by� za / przeciw czemu�) 14.sorgen für (zadba� o co�, troszczy� si�) IN 1.ankommen / eintreffen in D (przyby� do) 2.bestehen in D (polega� na) 3.einladen in A (zaprasza� do / na) 4.einteilen in A (podzieli� na) 5.eintreten in A (wej�� do) 6.geraten in A (popa�� w) 7.sich irren in D (pomyli� si� w) 8.sich verlieben in A (zakocha� si� w) 9.sich vertiefen in A (zagł�bi� si� w) 10.verwandeln in A (przeobrazi� si� w) MIT 1.sich abfinden mit (pogodzi� si� z) 2.anfangen / beginnen mit (zaczyna�) 3.aufhören mit (przestawa�, sko�czy� z) 4.sich beschäftigen / befassen mit (zajmowa� si� czym�) 5.rechnen mit (liczy� si� z czym�) 6.telefonieren mit (telefonowa� do kogo�) 7.versorgen mit (zaopatrywa� w) 8.zusammenstoßen mit (zderzy� si� z) NACH 1.anstehen nach (sta� w kolejce po co�) 2.duften nach (pachnie� czym�) 3.sich erkundigen nach (dowiadywa� si� o co�) 4.fragen nach (pyta� o) 5.greifen nach (si�ga� po) 6.riechen nach (pachnie� czym�) 7.rufen nach (woła� kogo�) 8.sich richten nach (kierowa� si� czym�) 9.schmecken nach (mie� smak czego�) 10.sich sehnen nach (t�skni� za) 11.streben nach (d��y� do) 12.suchen nach (poszukiwa� czego�, kogo�) ÜBER 1.sich ärgern über A (zło�ci� si�) 2.sich aufregen über A (denerwowa� si�) 3.berichten über A (relacjonowa� co�) 4.sich beklagen / beschweren über A (uskar�a� si� na) 5.denken über A (s�dzi� / my�le� o czym�) 6.diskutieren über A (dyskutowa� o) 7.entscheiden über A (decydowa� o) 8.sich freuen über A (cieszy� si� z) 9.herrschen über A (panowa� nad) 10.informieren über A (informowa� o) 11.klagen über A (skar�yc si� na) 12.lachen über A (smia� si� z) 13.nachdenken über (zastanawia� si� nad) 14.schreiben über A (pisa� o) 15.sprechen über A (rozmawia� o) 16.sich unterhalten über A (rozmawia� o)

13

17.verfügen über A (dysponowa� czym�) 18.sich wundern über A (dziwi� si�) UM 1.sich bemühen um (stara� si� o) 2.beneiden (j-n) um (zazdro�ci� komu� czego�) 3.sich bewerben um (ubiega� si� o) 4.bitten um (prosi� o) 5.es geht um (chodzi o) 6.es handelt sich um (chodzi o) 7.kämpfen um (walczy� o) 8.sich kümmern / sorgen um (troszczy� si� o) 9.(sich) streiten um (kłóci� si� o) 10.trauern um (opłakiwa� kogo�, smuci� si� z powodu) UNTER 1.leiden unter D (cierpie� na) 2.verstehen unter (rozumie� pod czym�) VON 1.abhängen von (zale�e� od) 2.absehen von (abstrahowa� od) 3.befreien von (uwolni� od) 4.berichten von / über (relacjonowa� co�) 5.erfahren von (dowiedzie� si� o) 6.sich erholen von (odpocz�� / wydobrze�) 7.erzählen von / über (opowiada� o) 8.halten von (s�dzi� o) 9.hören von (słysze� o) 10.handeln von (traktowa� o czym�) 11.profitieren von (skorzysta� z) 12.träumen von (marzy�, �ni� o) 13.unterscheiden von (odró�nia� od) 14.überzeugen von (przekonywa� o) 15.sich verabschieden von / Abschied nehmen von (po�egna� si� z) 16.verstehen von (zna� si� na czym�) 17.zeugen von (�wiadczy� o czym�) 18.Angst haben vor (ba� si� czego�) 19.sich fürchten vor (ba� si� czego�) 20.(sich) schützen vor (chroni� si� przed) 21.warnen vor (ostrzega� przed) ZU 1.beitragen zu (przyczynia� si� do) 2.berechtigen zu (uprawnia� do) 3.dienen zu (słu�y� do) 4.einladen zu (zaprasza� na) 5.sich entschließen zu (zdecydowa� si� na) 6.sich entwickeln zu (rozwin�� si�) 7.führen zu (prowadzi� do) 8.gehören zu (nale�e� do) 9.gratulieren zu (gratulowa� z okazji) 10.raten zu (doradza� komu� co�) 11.übergehen zu (przej�� do) 12.verhelfen zu (dopomóc w) 13.werden zu (stawa� si� czym�) 14.zwingen zu (zmusza� do)

14

Rekcje bezpo�rednie (bez przyimka) Nominativ 1.sein (by�) 2.werden (zosta�, stawa� si�) 3.bleiben (pozostawa�) 4.genannt werden (zosta� / by�) nazwanym Genitiv TYLKO POZIOM ROZSZERZONY 1.gedenken (wspomina� - głównie w odniesieniu do zmarłych) 2.sich bedienen (posługiwa� si�) 3.sich erfreuen (cieszy� si� - np. popularno�ci�) 4.bedürfen (wymaga�) 5.sich enthalten (powstrzymywa� si�) 6.sich entsinnen (przypomina� sobie) 7.sich erbarmen (zlitowa� si�) 8.sich rühmen (chwali� si�) 9.sich schämen (wstydzi� si�) 10.sich annehmen (podj�� si� czego�, zaj�� si� czym�) 11.der Meinung / der Ansicht sein (mie� pogl�d) 12.guter / schlechter Laune sein (by� w dobrym / złym humorze) Dativ 1.ausweichen (wymin��, ust�pi�) 2.ähneln (by� podobnym) 3.bekommen (wyj�� na zdrowie) 4.begegnen (spotka�, natkn�� si� na kogo�) 5.beitreten (przyst�pi� do organizacji) 6.zustimmen (zgadza� si�) 7.beiwohnen (uczestniczy�, by� obecnym przy czym�) 8.folgen (i�� za kim�, nast�powa�) 9.sich nähern (zbli�a� si�) 10.zuhören (przysłuchiwa� si�) 11.gehören / angehören (przynale�e�) Akkusativ 1.anrufen (zatelefonowa�) 2.beneiden (zazdro�ci�) 3.heiraten (po�lubi�, czyli "hajtn��") 4.nennen (nazywa� kogo� / co�) 5.stören (przeszkadza�) 6.unterbrechen (przerywa�)

15

CZASY

POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Czas tera�niejszy: Mo�na nim wyra�a� nie tylko tera�niejszo�� ale i przyszło�� np.: Ich arbeite jetzt. (Teraz pracuj�. ) np.: Heute abend gehe ich ins Theater. (Dzi� wieczorem pójd� do teatru.). W j�zyku niemieckim wyst�puj� trzy osoby liczby pojedynczej i trzy osoby liczby mnogiej. osoba liczba pojedyncza osoba liczba mnoga

1. ich (ja) 1. wir (my) 2. du (ty) 2. ihr (wy) 3. er (on), sie (ona), es (ono) 3. sie (oni), Sie (pisane wielk� liter�

forma grzeczno�ciowa Pan, Pani, Pa�stwo)

Ko�cówki czasownika niemieckiego w poszczególnych osobach: Singular - licza pojedyncza Plural - liczba mnoga 1. ich schreibe 2. du schreibst 3. er, sie, es schreibt

1. wir schreiben 2. ihr schreibt 3. sie, Sie schreiben

Czasowniki, których temat ko�czy si� na -t, -d i takie, jak np.: atmen, zeichnen, öffnen, warten, arbeiten otrzymuj� dodatkowo w drugiej i trzeciej osobie l.p. i w drugiej osobie l.m. ko�cówki rozszerzone o spójk� -e, np.: Singular - licza pojedyncza Plural - liczba mnoga 1. ich arbeite 2. du arbeitest 3. er, sie, es arbeitet

1. wir arbeiten 2. ihr arbeitet 3. sie, Sie arbeiten

Je�eli temat czasownika ko�czy si� na -s, -ß, -x, -z, w ko�cówce 2 osoby liczby pojedynczej opuszczamy "s". Przykładowe czasowniki: tanzen, begrüßen, hexen, beißen, sitzen, gießen, weisen, reisen. Singular - licza pojedyncza Plural - liczba mnoga 1. ich tanze 2. du tanzt 3. er, sie, es tanzt

1. wir tanzen 2. ihr tanzt 3. sie, Sie tanzen

Przy czasownikach zako�czonych na -eln w 1 osobie liczy pojedynczej opuszczamy "e". Przykładowe czasowniki: angeln, klingeln, lächeln.

16

Singular - licza pojedyncza Plural - liczba mnoga 1. ich angle 2. du angelst 3. er, sie, es angelt

1. wir angeln 2. ihr angelt 3. sie, Sie angeln

Czasowniki mocne cechuje zmiana samogłoski rdzennej w temacie drugiej i trzeciej osobie liczby pojedynczej:

Singular - liczba pojedyncza Plural - liczba mnoga 1. ich helfe 2. du hilfst 3. er, sie, es hilft

1. wir helfen 2. ihr helft 3. sie, Sie helfen

Kilka najwa�niejszy czasowników tego typu :

Bezokolicznik 2. os. l.p. 3. os. l.p. backen (piec) du bäckst er bäckt blasen (dmucha�) du bläst er bläst braten (sma�y�) du brätst er brät fahren (jecha�) du fährst er fährt fangen (łapa�) du fängst er fängt geben (dawa�) du gibst er gibt laufen (biega�) du läufst er läuft lesen (czyta�) du liest er liest nehmen (bra�) du nimmst er nimmt schlafen (spa�) du schläfst er schläft sehen (widzie�) du siehst er sieht sprechen (mówi�) du sprichst er spricht tragen (nosi�) du trägst er trägt treffen (spotyka�) du triffst er trifft wachsen (rosn��) du wächst er wächst

Czas przyszły zło�ony (Futur I) Jest to czas zło�ony i dlatego potrzebny jest czasownik werden w odpowiedniej osobie w miejscu orzeczenia oraz bezokolicznik na ko�cu zdania. WERDEN ich werde wir werden du wirst ihr werdet er, sie, es wird sie, Sie werden Ich werde mir das blaue Kleid kaufen. (Kupi� sobie t� niebieska sukienk�.). Wir werden uns bald wiedersehen. (Wkrótce znowu si� zobaczymy.).

17

Czas przeszły Präteritum/Imperfekt Nie jest czasem zło�onym , wi�c nie potrzebuje czasownika posiłkowego. Przy czasownikach słabych tworzymy ten czas w j�zyku niemieckim dodaj�c do tematu czasownika ko�cówki -te i w 2. os. l.p. i wszystkich osobach l.m. ko�cówek osobowych. Pierwsza i trzecia osoba liczby pojedynczej i mnogej jest identyczna. Czas ten u�ywamy przede wszystkim w opowiadaniach, wypracowaniach, relacjach. Schemat ko�cówek w czasie Imperfekt/Präteritum

Singular - liczba pojedyncza Plural - liczba mnoga 1. -te 1. -te + -n 2. -te + -st 2. -te + -t 3. -te 3. -te + -n malen (uczy� si�) Singular - liczba pojedyncza ich malte du maltest er, sie, es malte Plural - liczba mnoga wir malten ihr maltet sie, Sie malten Czas przeszły Perfekt Jest to czas zło�ony. Składa si� on z czasownika posiłkowego haben lub sein w czasie tera�niejszym (który si� odmienia) oraz imiesłowem czasu przeszłego (Partizip II) Imiesłów ( Partizip II ) czasowników słabych tworzy si� nast�puj�co : przedrostek ge- + temat + kocówka -et lub -t. np.: machen (robi�), Partizip II : ge + mach (temat) + t Ich habe die Hausaufgabe gemacht. ( Odrobiłam zadanie domowe.) lernen (uczy� si�), Partizip II: ge + lern + t Er hat Deutsch gelernt. (On uczył si� niemieckiego.). Nale�y pami�ta� te�, �e czasowniki z ko�cówk� -ieren otrzymuj� w Partizip II tylko ko�cówk� - t bez przedrostka ge-. np.: studieren (studiowa�), Partizip II: studiert Ich habe in Berlin studiert. (Studiowałem w Berlinie.) Do podobnych czasowników zako�czonych na -ieren nale��:

18

etwas halbieren, komplettieren, etwas relativieren, legalisieren, modernisieren; etwas atomisieren, bagatellisieren, ritualisieren, kombinieren, studieren, Podobnie tworz� czas Perfekt czasowniki nierozdzielnie zło�one rozpoczynaj�ce si� na : be-, er-, zer-, ver-, ge-, emp-, miss- (np.: besuchen - besucht). Ich habe meine Freundin zu Hause besucht - Odwiedziłem swoj� przyjaciółk� w domu. Czasowniki słabe , zło�one rozdzielnie otrzymuj� ko�cówk� i przedrostek ge- , który jest pomi�dzy przedrostkiem, a form� osobow� czasownika, np.: aufmachen (otwiera�): Sie hat das Fenster aufgemacht. (Ona otworzyła okno.). Perfekt z czasownikiem posiłkowym "haben" tworz�: • czasowniki zwrotne, np. sich waschen; Ich habe mich heute gewaschen. • czasowniki modalne, np. wollen; Ich habe das nicht gewollt. • czasowniki przechodnie, które posiadaj� dopełnienie w IV przypadku (Akkusativ), np.

sehen; Ich habe meine Mutter heute nicht gesehen. • czasowniki, które nie tworz� strony biernej, np. haben, besitzen, bekommen, kriegen,

erhalten; Er hat ein großes Haus gehabt. • czasowniki nieosobowe, np. es regnet, es hagelt, es schneit; Heute hat es den ganzen Tag

über geregnet. • czasowniki oznaczaj�ce trwanie procesu lub stanu bez czasowego ograniczenia, np.

leben, schlafen, wohnen; Ich habe drei Jahre in Berlin gewohnt. Perfekt z czasownikiem posiłkowym "sein" tworz�: • czasowniki oznaczaj�ce ruch, kierunek np. fahren, kommen, gehen, laufen; Ich bin leider

zu spät gekommen. • czasowniki wyra�aj�ce zmian� stanu z jednego w drugi, np. aufstehen, einschlafen,

sterben; Heute ist meine Oma gestorben. • czasowniki sein, werden, bleiben; Ich bin drei Tage in der Schule nicht gewesen. Czasowniki ł�cz�ce si� z haben oraz sein: • gebären - Sie ist in Leipzig geboren (Ona urodziła si� w Lipsku). Sie hat ihr zweites Kind

geboren (Ona urodziła jej drugie dziecko.) • fahren - Meine Mutter ist nach Paris mit dem Auto gefahren. (Moja mama jechała do Pary�a

samochodem). Mein Bruder hat sein Auto ins Parkhaus gefahren (Mój brat wprowadził samochód do gara�u)

• schwimmen - Er ist auf das nächste Ufer geschwommen (On dopłyn�ł na drugi brzeg). Karin hat einen neuen Rekord im Jahr 2000 geschwommen (Karin pobiła nowy rekord w roku 2000)

• reiten - Peter ist in den Wald geritten (Piotr pojechał na koniu do lasu). Am Montag hat meine Freundin auf einer Stute geritten. (W poniedziałek je�dziła moja przyjaciółka na klaczy.)

Czas Plusquamperfekt

19

To równie� czas zło�ony, rzadko u�ywany. Stosuje si� go zwykle w zdaniach z nast�pstwem czasów ( nachdem - skoro). Zasada tworzenia tego czasu jest wła�ciwie taka sama, jak w Perfekt, z t� ró�nica, �e czasownik posiłkowy (sein lub haben ) jest w czasie Präteritum ( Imperfekt). haben lub sein w Praeteritum + PartizipII np.: Ich war nach Düsseldorf gefahren. (Porównaj Perfekt : Ich bin nach Düsseldorf gefahren.) Sie hatten ihn nicht gesehen. (Porównaj Perfekt : Sie haben ihn nicht gesehen .) Czas przyszły zło�ony (Futur II) TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Składa si� on z czasownika posiłkowego werden w czasie tera�niejszym i bezokolicznika czasu przeszłego. Czas ten wyra�a przekonanie, �e dana czynno�� b�dzie zako�czona w przyszło�ci lub w chwili , gdy si� o nie mówi. np.: Du wirst bestimt die Prüfung bestanden haben . ((Na pewno zdasz ten egzamin. (tzn. �e za kilka dni b�dzie mo�na powiedzie� , czy pomy�le�, �e na pewno zda si� ten egzamin)). FORMY PODSTAWOWE CZASOWNIKÓW NIEREGULARNYCH POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY

Bezokolicznik 3 osoba l. pojedynczej

Imperfekt, 1 i 3 osoba l.p.

Partizip II czasownik posiłkowy

znaczenie polskie

befehlen befiehlt befahl befohlen haben rozkaza�

backen bäckt buk / backte gebacken haben piec

beginnen beginnt begann begonnen haben zaczyna�

beißen beißt biss gebissen haben gry��

bewegen bewegt bewog bewogen haben nakłania�

biegen biegt bog gebogen haben gi��

bieten bietet bot geboten haben oferowa�

binden bindet band gebunden haben wi�za�

bitten bittet bat gebeten haben prosi�

20

blasen bläst blies geblasen haben dmucha�

bleiben bleibt blieb geblieben sein zosta�

braten brät briet gebraten haben piec / sma�y�

brechen bricht brach gebrochen haben łama�

brennen brennt brannte gebrannt haben pali� si�

bringen bringt brachte gebracht haben przynosi�

denken denkt dachte gedacht haben my�le�

dürfen darf durfte gedurft haben móc

empfangen empfängt empfing empfangen haben przyj��

empfehlen empfiehlt empfahl empfohlen haben poleci�

erschrecken erschrickt erschrak erschrocken sein przestraszy� si�

essen isst aß gegessen haben je��

fahren fährt fuhr gefahren sein jecha�

fallen fällt fiel gefallen sein upada�

fangen fängt fing gefangen haben chwyta�

finden findet fand gefunden haben znajdowa�

fliegen fliegt flog geflogen sein lata�

fliehen flieht floh geflohen sein ucieka�

fließen fließt floss geflossen sein płyn��

fressen frisst fraß gefressen haben po�era�

frieren friert fror gefroren haben marzn��

geben gibt gab gegeben haben dawa�

gehen geht ging gegangen sein i��

gewinnen gewinnt gewann gewonnen haben wygra�

gießen gießt goss gegossen haben la�

gleiten gleitet glitt geglitten sein sun��,

21

�lizga� si�

graben gräbt grub gegraben haben kopa�

greifen greift griff gegriffen haben chwyta�

haben hat hatte gehabt haben mie�

halten hält hielt gehalten haben trzyma�

hängen hängt hing gehangen haben wisie�

heben hebt hob gehoben haben podnie��

heißen heißt hieß geheißen haben nazywa� si�

helfen hilft half geholfen haben pomaga�

kennen kennt kannte gekannt haben zna�

klingen klingt klang geklungen haben brzmie�

kommen kommt kam gekommen sein przychodzi�

können kann konnte gekonnt haben móc

laden lädt lud geladen haben ładowa�

lassen lässt ließ gelassen haben zostawi�

laufen läuft lief gelaufen sein biec

leiden leidet litt gelitten haben cierpie�

leihen leiht lieh geliehen haben po�ycza�

lesen liest las gelesen haben czyta�

liegen liegt lag gelegen haben le�e�

lügen lügt log gelogen haben kłama�

messen misst maß gemessen haben mierzy�

mögen mag mochte gemocht haben lubi�

müssen muss musste gemusst haben musie�

nehmen nimmt nahm genommen haben bra�

nennen nennt nannte genannt haben nazywa�

22

raten rät riet geraten haben radzi�

reißen reißt riss gerissen haben rwa�

reiten reitet ritt geritten sein je�dzi� konno

rennen rennt rannte gerannt sein p�dzi�

riechen riecht roch gerochen haben w�cha�

rufen ruft rief gerufen haben woła�

schaffen schafft schuf geschaffen haben stworzy�

scheiden scheidet schied geschieden haben dzieli�

scheinen scheint schien geschienen haben �wieci�

schieben schiebt schob geschoben haben przesuwa�

schießen schießt schoss geschossen haben strzela�

schlafen schläft schlief geschlafen haben spa�

schlagen schlägt schlug geschlagen haben bi�

schließen schließt schloss geschlossen haben zamyka�

schmelzen schmilzt schmolz geschmolzen sein topnie�

schneiden schneidet schnitt geschnitten haben ci��

schreiben schreibt schrieb geschrieben haben pisa�

schreien schreit schrie geschrien haben krzycze�

schweigen schweigt schwieg geschwiegen haben milcze�

schwimmen schwimmt schwamm geschwommen sein pływa�

sehen sieht sah gesehen haben widzie�

sein ist war gewesen sein by�

senden sendet sandte gesandt haben wysyła�

singen singt sang gesungen haben �piewa�

sitzen sitzt saß gesessen haben siedzie�

sprechen spricht sprach gesprochen haben mówi�

23

springen springt sprang gesprungen sein skaka�

stechen sticht stach gestochen haben kłu�

stecken steckt stak gesteckt haben tkwi�

stehen steht stand gestanden haben sta�

stehlen stiehlt stahl gestohlen haben kra��

steigen steigt stieg gestiegen sein wznosi� si�

sterben stirbt starb gestorben sein umiera�

stinken stinkt stank gestunken haben �mierdzie�

streichen streicht strich gestrichen haben skre�la�

streiten streitet stritt gestritten haben kłóci� si�

tragen trägt trug getragen haben nie��

treffen trifft traf getroffen haben spotyka�

treiben treibt trieb getrieben haben p�dzi�

trinken trinkt trank getrunken haben pi�

tun tut tat getan haben czyni�

verderben verdirbt verdarb verdorben haben psu�

vergessen vergisst vergaß vergessen haben zapomina�

verlieren verliert verlor verloren haben traci�

wachsen wächst wuchs gewachsen sein rosn��

waschen wäscht wusch gewaschen haben pra� / my�

werden wird wurde geworden sein stawa� si�

werfen wirft warf geworfen haben rzuca�

wiegen wiegt wog gewogen haben wa�y�

wissen weiß wusste gewusst haben wiedzie�

wollen will wollte gewollt haben chcie�

ziehen zieht zog gezogen haben ci�gn��

24

Bezokolicznik

POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY S� cztery formy bezokolicznika: a) bezokolicznik I strony czynnej, np.: fragen, sprechen, kommen, laufen, springen, kaufen, schlafen, itd.: b) bezokolicznik II strony czynnej, np.: gefragt haben, gesprochen haben, gekommen sein, gelaufen sein, gespringen haben, gekaufen haben, geschlafen haben,itd. c) bezokolicznik I strony biernej, np.: gefragt werden, gesprochen werden,etc. d) bezokolicznik II strony biernej, np.: gefragt worden sein, etc. a) Bezokolicznik z zu wyst�puje on po prawie wszystkich czasownikach z wyj�tkiem: Wyst�puje on po prawie wszystkich czasownikach z wyjatkiem: - gehen, bleiben, lernen (Ich gehe schlafen.(Id� spa�.) - helfen, hören, sehen, lesen,lassen : Die Mutter lässt ihr Sohn ins Geschäft gehen. (Matka karze swojemu synowi i�� do sklepu.) -czasowników modalnych : Ich will gut deutsch sprechen.(Chc� dobrze mówi� po niemiecku.) Bezokolicznik z zu wyst�puje po takich czasownikach, jak: - beginnen -Das Kind begann zu weinen. ( Dziecko zacz�ło płaka�.); - verbieten ( zabrabnia� ); - brauchen ( potrzebowa�); - vorschlagen (proponowa�); - haben (mie�) np.: Ich habe viel zu tun. (Mam du�o do zrobienia.); - sein (by�) np.: Das Haus ist zu verkaufen. (Dom jest do sprzedania. ); Inne przykłady czasowników po których wyst�puje zawsze "zu" anbieten auffordern (zu) befehlen bitten bringen zu einladen empfehlen

erinnern (an) erlauben ermöglichen gelingen helfen hindern an leicht fallen

raten schwer fallen überreden (zu) verbieten warnen vor

-po takich wyra�eniach, jak np.: die Abisicht haben ( mie� zamiar)- Ich habe die Absicht nach Köln zu fahren .( Mam zamiar pojecha� do Kolonii.); Lust haben (mie� ochot�)- Ich habe Lust das Buch zu lesen. ( Mam ochot� przeczyta� ksi��k�.). Zdania bezokolicznikowe z zu stosuje cz�sto po takich zdaniach: np.: Ich freue mich dich kennengelernt zu haben. =Ich freue mich , dass ich dich kenengelernt habe. (Ciesz� si�, �e ciebie poznałam.)

25

b) Bezokolicznik bez zu : wystepuje we wszystkich wypadkach wyjatkowych w a - po czasownikach modalnych, np.: Ich kann schwimmen. ( Umiem pływa�.) - po czasownikach: helfen (pomaga�), hören (słucha�), sehen (widzie�), lesen (pozwoli�, kaza�): Wir hören Kinder singen . (Słuchamy �piewaj�cych dzieci.) Die Mutter leasst ihre Tochter ins Geschäft gehen. (Matka kaze swojej córce isc do sklepu.) - po czasownikach: bleiben (pozostawa�), gehen (i��), lernen (uczy� si�): Der Junge bleibt im Bett liegen. ( Chłopiec zostaje le��c w łó�ku.)

Tryb przypuszczaj�cy (der Konjunktiv) Wyró�niamy w j�zyku niemieckim dwa rodzaje trybu przypuszczaj�cego: Konjunktiv I - TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Stosuje si� głównie w mowie zale�nej (tzn. takiej, któr� po�rednio przytaczasz). Jest to poj�cie ogólne dla: Konjunktiv Präsens, Perfetkt i Futur. Stosuje si� go tak�e w hasłach: Es lebe Frieden! (Niech �yje pokój!), w przepisach kulinarnych, instrukcjach obsługi, zadaniach matematycznych: Man nehme Milch, Mehl, Butter...(Nele�y wzi�� mleko, m�k�, masło...), w zdaniach porównawczych nierzeczywistych: Er sieht so aus, als ob er krank sei. (Wygl�da tak jakby był chory .) Konjunktiv I tworzy si� dodaj�c do tematu czasownika w 1. i 2. osobie l.p. ko�cówki -e i wszystkich osobach l.m.

sein - Konjunktiv I Präsens

Singular Plural ich sei du seist er, sie, es sei

wir seien ihr seiet sie, Sie seien

Cech� Konjunktiv I jest regularno�� form czasownika, nie ma przegłosu:

Wzory odmiany: geben - Konjunktiv I Präsens

Singular Plural

ich gebe du gebest er, sie, es gebe

wir geben ihr gebet sie, Sie geben

machen - Konjunktiv I Perfekt

26

Singular Plural ich habe gemacht du habest gemacht er, sie, es habe gemacht

wir haben gemacht ihr habet gemacht sie, Sie haben gemacht

kommen - Konjunktiv I Perfekt

Singular Plural ich sei gekommen du seist gekommen er, sie, es sei gekommen

wir seien gekommen ihr seiet gekommen sie, Sie seien gekommen

kommen - Konjunktiv I Futur

Singular Plural ich werde kommen du werdest kommen er, sie es werde kommen

wir werden kommen ihr werdet kommen sie, Sie werden kommen

Konjunktiv II - POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Stosuje si� dla wyra�enia: przypuszczenia �yczenia, rozkazu, mo�liwo�ci, pro�by. Składa si� na niego Konjukiv Imperfekt i Plusquamperfekt. Konjunktiv Präteritum (Imperfekt): form� wyj�ciow� jest tu czasownik Präteritum. Czasowniki mocne otrzymuj� w 1. i 3. osobie l.p. ko�cówk� -e, a samogłoski t.j. a, o, u ulegaj� przegłosowi:

ich käme (poszłabym) sie wäre (byłabym) er ginge (posedłby)

er gäbe (dałby) wir möchte (chcieliby�my)

Forma Konjunktiv I czsowników słabych jest identyczna z form� czasu Präteritum: ich fragte znaczy zarówno "pytałem" co i "pytałbym", er lernte "uczył si�" jak i "uczyłby si�" etc. Dlatego stosuje si� tu cz�sto form� opisow� trybu przypuszczaj�cego Konditional.

Wzory odmiany:

fragen - Konjunktiv II

Singular Plural ich fragte (pytałbym lub pytałem) wir fragten

27

du fragtest er, sie, es fragte

ihr fragtet sie, Sie fragten

haben - Konjunktiv II

Singular Plural ich hätte (miałabym) du hättest er, sie, es hätte

wir hätten ihr hättet sie, Sie hätten

sein - Konjunktiv II

Singular Plural ich wäre (byłabym) du wärest er, sie, es wäre

wir wären ihr wäret sie, Sie wären

Konjunktiv Präteritum - mo�emy wyra�a� �yczenie: Ich ginge gern spazieren. (Poszedłbym ch�tnie na spacer.), w zdaniach warunkowych, w zdaniach porównawczych nierzeczywistych: Sie sieht so aus, als ob sie krank wäre. (Wygl�da tak, jakby była chora) istnieje te� w formach grzeczno�ciowych: Könntest du mir helfen? (Mógłby� mi pomóc?). Wzory odmiany: fragen - Konjunktiv Plusquamperfekt

Singular Plural ich hätte gefragt (zapytał(a)bym) du hättest gefragt er, sie, es hätte gefragt

wir hätten gefragt ihr hättet gefragt sie, Sie hätten gefragt

kommen - Konjunktiv Plusquamperfekt

Singular Plural ich wäre gekommen (przyszedłbym) du wärest gekommen er, sie, es wäre gekommen

wir wären gekommen ihr wäret gekomme sie, Sie wären gekommen

U�ywa si� go do wykonania �yczenia niemo�liwego do spełnienia: Wenn ich vor der Prüfung doch mehr gelernt hätte! (Gdybym si� (był) wi�cej uczył przed egzaminem!) do wyra�enia pytania z odcieniem niedowierzenia: Hätte er wirklich das Auto gekauft? (Czy�by� rzeczywi�cie kupił to auto?), w zdaniach warunkowych nierzeczywistym: Hätte ich damals mehr Zeit gehabt, so wäre ich zu dir gekommen. (Gdybym wówczas (był) miał wi�cej czasu przyszedłbym do ciebie.).

Tryb warunkowy (der Konditional) POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY

28

Jest on opisow� form� trybu przypszczaj�cego Konjunktiv II. Składa si� on z czsownika posiłkowego werden w Konjunktiv Präteritum i bezokolicznik danego czsownika.

Wzór odmiany:

Singular Plural ich würde studieren (studiował(a)bym) du würdest studieren er, sie, es würdet studieren

wir würden studieren ihr würdet studieren sie, Sie würden studieren

Czasowniki modalne nie tworz� trybu warunkowego. W przeciwie�stwie do Konditional I, Konditional II jest u�ywany bardzo rzadko: Ich würde gemacht haben. (Byłbym zrobił.); Du wuerdest gemacht haben. STRONA BIERNA POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Stron� biern� tworzymy przy pomocy czasownika posiłkowego "werden" oraz imiesłowu czasu przeszłego. Czasownik posiłkowy wyst�puje w tym czasie, w którym znajduje si� zdanie. Wzory odmiany w stronie biernej na przykładzie czasownika "impfen" - szczepi�:

Czas STRONA CZYNNA AKTIV

STRONA BIERNA VORGANGSPASSIV

STRONA BIERNA OKRELAJ�CA

STAN ZUSTANDSPASSIV

Präsens ich impfe ich werde geimpft ich bin geimpft

Präteritum/ Imperfekt

ich impfte ich wurde geimpft ich war geimpft

Perfekt ich habe geimpft ich bin geimpft worden ich bin geimpft gewesen

Plusquamperfekt ich hatte geimpft ich war geimpft worden ich war geimpft gewesen

Futur I ich werde impfen ich werde geimpft werden ich werde geimpft sein

Futur II ich werde geimpft haben

ich werde geimpft worden sein

ich werde geimpft gewesen sein

STRONA BIERNA z czasownikiem modalnym POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY

Czas STRONA CZYNNA STRONA BIERNA

29

AKTIV VORGANGSPASSIV

Präsens Ich muß den Brief schreiben.

Der Brief muß von mir geschrieben werden.

Präteritum/ Imperfekt

Ich mußte den Brief schreiben.

Der Brief mußte von mir geschrieben werden.

TYLKO POZIOM ROZSZERZONY

Czas STRONA CZYNNA AKTIV

STRONA BIERNA VORGANGSPASSIV

Perfekt Ich habe den Brief

schreiben müssen. Der Brief hat von mir geschrieben werden müssen.

Plusquamperfekt Ich hatte den Brief schreiben müssen.

Der Brief hatte von mir geschrieben werden müssen.

Futur I Ich werden den Brief schreiben müssen.

Der Brief wird von mir geschrieben werden müssen.

RZECZOWNIK POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Cechami charakterystycznymi dla rzeczownika s�: rodzaj, liczba i przypadek. W gramatyce j�zyka niemieckiego wyró�nia si� cztery przypadki: 1. Nominativ (N) - mianownik - wer? was? - kto? co? 2. Genitiv (G) = dopełniacz - wessen? - czyj? czyja? czyje? 3. Dativ (D) - celownik - wem? - komu? 4. Akkusativ (Akk.) - biernik - wen? was? - kogo? co? Rodzajnik wyst�puje tylko przed rzeczownikiem , wyra�a jego rodzaj. Rzeczownik mo�e zosta� u�yty z rodzajnikiem nieokre�lonym i okre�lonym (ein -der -rodzaj m�ski), ein - das - rodzaj nijaki), eine -die - rodzaj �e�ski)). Rodzajnik nieokre�lony w liczbie mnogiej nie wyst�puje Rodzajniki odmieniaj� si� przez przypadki.

Odmiana rodzajnika nieokreslonego Liczba pojedyncza

Przypadek r. m�ski r. �eski r. nijaki Nominativ wer?(kto?); was(co?) ein eine ein

Liczba mnoga nie istnieje!!!

30

Genitiv wessen?(czyj?, kogo?, czego? ) eines einer eines

Dativ wem? (komu?, czemu?) einem einer einem

Akkusativ wen? (kogo?, co?) ;was (co?) einen eine ein

Odmiana rodzajnika okre�lonego

Przypadek r.m�ski r.�eski r.nijaki l. mnoga Nominativ der die das die Genitiv des der des der Dativ dem der dem den Akkusativ den die das die

a) Rodzajnik nieokre�lony stosujemy ,gdy : -po raz pierwszy o kim� lub o czym� mówimy - zazwyczaj nie tłumaczy si� go -przed rzeczownikami b�d�cymi w zdaniu orzecznikami np. Der Baun ist eine Pflanze . (Drzewo jest ro�lin�.) b) Rodzajnik okre�lony stosuje si� ,gdy: -mówimy o kim� lub o czym� bli�ej nam znanym np. Das ist ein Buch. (To jest jaka� ksi��ka.) - rzeczownik bli�ej ci nieznany. Das Buch ist neu. (Ta ksi��ka jest nowa) - rzeczownik ju� znany. I. Rodzaju m�skiego s�: ♦ osobniki płci m�skiej, np. der Mann, der Lehrer, ♦ nazwy stron �wiata, np. der Norden, der Westen ♦ nazwy pór roku, miesi�cy oraz dni tygodnia, np. der Herbst, der Februar, der Dienstag, ♦ nazwy opadów, wiatrów i zjawisk atmosferycznych, np. der Regen, der Hagel, ♦ nazwy własne gór i szczytów, np. der Rysy, der Harz, ale - die Alpen, die Pyrenäen, die Tatra, die Kordillieren ♦ nazwy walut, np. der Dollar, der Rubel, der Złoty ale die Mark (DM) ♦ nazwy samochodów oraz poci�gów, np. der ICE-Franz Kafka, der Fiat ♦ nazwy alkoholi, np. der Wodka, der Smirnov, ale das Bier II. Rodzaju �eskiego s�: ♦ osobniki płci �e�skiej, np. die Frau, ale - das Mädchen, das Weib ♦ nazwy drzew, np. die Eiche, ale - der Apfelbaum, der Kastanienbaum ♦ nazwy kwiatów, np. die Tulpe, die Rose ♦ nazwy owoców, np. die Banane, die Ananas, ale - der Apfel, der Kürbis ♦ niemieckie nazwy rzek, np. die Elbe, ale - der Rhein, der Main oraz die Weichsel, die Wolga ♦ nazwy statków i samolotów, np. die TU-154, die Posejdon ♦ nazwy papierosów, np. die Marlboro, die West, die Klubowe III. Rodzaju nijakiego s�: ♦ nazwy miast, pa�stw, kontynentów, np. das Szczecin, das Berlin, das Amerika, das Asien, das Polen, das

Deutschland, ale - der Sudan, der Jemen, die Schweiz, die Mongolei, die USA, die Niederlande ♦ nazwy młodych istot �yj�cych, np. das Ferkel, das Huhn, das Kücken ♦ nazwy metali, np. das Eisen, das Gold, das Silber, ale - der Schwefel, ♦ nazwy j�zyków, np. das Deutsch, das Polnisch ♦ nazwy hoteli, kawiarni i kin, np. das Kosmos, das Radisson, das Piano

31

♦ nazwy �rodków pior�cych i czyszcz�cych, np. das Persil, das Omo, das Visir Typowe kocówki dla poszczególnych rodzajów rzeczownika:

Maskulinum - rodzaj m�ski -s

Flachs,

-ant

Praktikant,

-and

Doktorand,

-ich

Kranich

-g

König,

-ling

Lehrling,

-ent

Patient, Dirigent

-ier

Grenadier, Offizier, Magier, Kurier

-iker

Choleriker, Graphiker,

-är

Bär, Legionär,

-äst

Gymnasiast, Knast,

-eur, -ör

Frisör. Masseur,

-kus

Diskus,

-ismus

Kommunismus,

-ist

Komponist, Tourist; Atheist

-or

Doktor, Redaktor,

Femininum - rodzaj �eski

-ei

Kartei,

-ere

Karriere,

-in

Praktikantin,

-le

Lotterie, Materie,

-heit

Klugheit, Schönheit,

-ik

Mathematik, Musik.

-keit Müdigkeit, Höflichkeit

- ung Kleidung, Begabung,

-schaft Partnerschaft, Mannschaft,

-ine Kabine, -ion Kommunion, Revolution

-ade

Maskerade

-äne Domäne -ur Kultur -anz Toleranz, Distanz

-enz Konferenz -anz Anlianz -üre Konfitüre

Neutrum - rodzaj nijaki

32

-chen Mädchen, Kindchen

-tel Viertel, Sechstel -ma Komma, Drama,

-o Konto -icht Gewicht, Licht -um Museum, Mausoleum,

-lein Fräulein, Vöglein,

-in Magazin, Benzin -ing Shopping, Marketing

Ge- Gebirge, Gebäude

Miß- Mißverständis

Odmiana rzeczownika przez przypadki W j�zyku niemieckim wyró�niamy trzy deklinacje: 1. deklinacja słaba 2. deklinacja mocna 3. deklinacja mieszana Deklinacja słaba Według deklinacji słabej odmieniaj� si� przede wszystkim rzeczowniki rodzaju �e�skiego i rzeczowniki rodzaju m�skiego. Charakterystyczn� cecha tej odmiany jest ko�cówka -n z wyj�tkiem mianownika liczby pojedynczej i -en w liczbie mnogiej dla rodzaju m�skiego. Rzeczowniki rodzaju �e�skiego tylko w liczbie mnogiej otrzymuj� -en. Rzeczowniki odmieniaj�ce si� według deklinacji słabej nie otrzymuj� przegłosu w liczbie mnogiej.

Przypadki r. m�ski r. �eski l. mnoga

Nominativ Wer? Was?

der Junge die Frau die Frauen

Genitiv Wessen?

des Jungen der Frau der Frauen

Dativ Wem?

dem Jungen der Frau den Frauen

Akkusativ Wen? Was?

den Jungen die Frau die Frauen

Deklinacja mocna Według deklinacji mocnej odmieniaj� si� rzeczowniki wszystkich rodzajów. Charakterystyczn� cech� jest ko�cówka -s lub -es w dopełniaczu liczby pojedynczej dla rzeczowników rodzaju m�skiego i nijakiego oraz ko�cówka -n dla rzeczowników wszystkich rodzajów w celowniku liczby mnogiej.

Przypadki r. m�ski r. �eski r. nijaki l. mnoga

Nominativ Wer? Was?

der Vater die Mutter das Kind die Väter

Genitiv Wessen?

des Vaters der Mutter des Kindes der Väter

33

Dativ Wem?

dem Vater der Mutter dem Kind den Vätern

Akkusativ Wen? Was?

den Vater die Mutter das Kind die Väter

Do deklinacji słabej nale�y mało rzeczowników. Najwa�niejsze rzeczowniki nale��ce do deklinacji słabej: der Affe, des Affen

der Doktorand, des Doktoranden

der Bote, des Boten

der Elefant, des Elefanten

der Bulle, des Bullen

der Lieferant, des Lieferanten

der Bursche, des Burschen

der Musikant, des Musikanten

der Erbe, des Erben

der Präsident, des Präsidenten

der Experte, des Experten

der Produzent, des Produzenten

der Gefährte, des Gefährten

der Student, des Studenten

der Genösse, des Genossen

der Idealist, des Idealisten

der Hase, des Hasen

der Journalist, des Journalisten

der Heide, des Heiden

der Kapitalist, des Kapitalisten

der Hirte, des Hirten

der Kommunist, des Kommunisten

der Insasse, des Insassen

der Polizist, des Polizisten

der Jude, des Juden

der Sozialist, des Sozialisten

der Junge, des Jungen

der Terrorist, des Terroristen

der Knabe, des Knaben

der Utopist, des Utopisten

der Kollege, des Kollegen

der Protestant, des Protestanten

der Komplize, des Komplizen

der Ochse, des Ochsen

der Kunde, des Kunden

der Pate, des Paten

der Laie, des Laien

der Rabe, des Raben

der Löwe, des Löwen

der Riese, des Riesen

der Mensch, des Menschen

der Sklave, des Sklaven

34

Deklinacja mieszana Według deklinacji mieszanej odmienia si� niewielka liczba rzeczowników rodzaju m�skiego i nijakiego. W liczbie pojedynczej w dopełniaucz otrzymuj� ko�cówk� odmiany mocnej -es lub -s natomiast w liczbie mnogiej we wszystkich przypadkach ko�cówk� odmiany słabej -en.

Przypadki r. m�ski r. nijaki l. mnoga

Nominativ Wer? Was?

der Professor das Auge die Augen

Genitiv Wessen?

des Professors des Auges der Augen

Dativ Wem?

dem Professor dem Auge den Augen

Akkusativ Wen? Was?

den Professor das Auge die Augen

OBOBLIWOCI W LICZBIE MNOGIEJ RZECZOWNIKÓW:

LICZBA POJEDYNCZA LICZBA MNOGA ZNACZENIE POLSKIE

das Album

die Alben

album

das Datum

die Daten

data

das Drama

die Dramen

dramat

das Gremium

die Gremien

gremium

das Gymnasium die Gymnasien gimnazjum, liceum

das Konto

die Konten (Kontos, Konti)

konto

das Lexikon

die Lexika

encyklopedia, leksykon

das Ministerium

die Ministerien

ministerstwo

das Museum

die Museen

muzeum

das Praktikum

die Praktika

praktyka np. w szkole

das Alter die Alterstufen wiek np. kobiety

das Glück die Glücksfälle szcz��cie

35

das Lob die Lobsprüche pochwała

das Pronomen

die Pronomina

zaimek

das Risiko

die Risiken

ryzyko

das Stadion die Stadien stadion

das Thema

die Themen

temat

das Visum

die Visa (Visen)

wiza

das Zentrum die Zentren centrum

das/der Virus

die Viren

wirus

der Atlas

die Atlanten (Atlasse)

atlas

der Bau die Bauten budowa

der Bergmann die Bergleute górnik

der Betrug die Betrügereien oszustwo

der Chef die Chefs szef, kierownik

der Globus

die Globen (Globusse)

globus

der Kaktus die Kakteen kaktus

der Kohl die Kohlköpfe kapusta

der Mechanismus

die Mechanismen

mechanizm

der Park die Parke, die Parks park

der Rat die Ratschläge rada

der Rhythmus

die Rhythmen

rytm

der Trost die Tröstungen zmartwienie

der Verrat die Verrätereien zdrada

36

die Basis

die Basen

podstawa

die Firma

die Firmen

firma

die Mark die Markstücke Marka Niemiecka

die Pein die Qualen ból

die Praxis

die Praxen

praktyka np. lekarska

die Villa

die Villen

willa

Odmiana rzeczowników utworzonych od przymiotników Rzeczowniki utworzone od przymiotników i imiesłowów odmieniaj� si� według odmiany przymiotnikowej. Piszemy je oczywi�cie wielk� liter�. krank - der Kranke (chory), die Kranke (chora) arm - ein Armer (biedak), eine Arme (biedaczka) bekannt - mein Bekannter (mój znajomy), meine Bekannte (moja znajoma)

Odmiana z rodzajnikiem okre�lonym

Przypadki r. m�ski r. �eski l. mnoga

Nominativ Wer? Was?

der Reisende die Bekannte die Kranken

Genitiv Wessen?

des Reisenden der Bekannten der Kranken

Dativ Wem?

dem Reisenden der Bekannten den Kranken

Akkusativ Wen? Was?

den Reisenden die Bekannte die Kranken

Odmiana z rodzajnikiem nieokre�lonym

Przypadki r. m�ski r. �eski l. mnoga

Nominativ Wer? Was?

ein Reisender eine Bekannte Kranke

Genitiv Wessen?

eines Reisenden einer Bekannten Kranker

Dativ Wem?

einem Reisenden einer Bekannten Kranken

37

Akkusativ Wen? Was?

einen Reisenden eine Bekannte Kranke

Dopełniacz imion własnych Imiona własne otrzymuj� w dopełniaczu liczby pojedynczej ko�cówk� -s niezale�nie od rodzajnu, np.: Martins Vater arbeitet be der Firma "Bosch". Das ist Buch Martins.

Przypadki Martin

Nominativ Wer? Was?

Martin

Genitiv Wessen?

Martins

Dativ Wem?

Martin

Akkusativ Wen? Was?

Martin

Je�eli imiona własne ko�cz� si� na -s, -z, -tz, -x otrzymuj� w dopełniaczu ko�cówk� -ens, np. Hans - Hansens Fritz - Fritzens Franz - Franzens Max - Maxens Je�eli imi� i nazwisko jest poprzedzone przydawk� to tytuł lub nazwa zawodu jest nieodmienna, np. Wir berichten über den Roman des weltberühmten J. W. Goethe. Wir berichten über den Roman des Schriftstellers Goethe. Rzeczowniki zło�one W j�zyku niemieckim wyst�puje du�a liczba rzeczowników zło�onych z dwu lub wi�cej wyrazów, mog� to by� rzeczowniki, czasowniki, przymiotnki lub przyimki. Rzeczowniki zło�one maj� rodzaj ostatniego członu zło�enia, czyli wyrazu podstawowego okre�lanego przez poprzedzaj�ce go wyrazy. der Lehrer + das Zimmer = das Lehrerzimmer schlafen + das Zimmer = das Schlafzimmer neu + die Erscheinung = die Neuerscheinung auf + der Bau = der Aufbau Liczba mnoga rzeczowników Poznaj�c nowe rzeczowniki nale�y zapami�ta� równie� ich form� w liczbie mnogiej. To zadanie mo�e ułatwi� znajomo�� schematu tworzenia liczby mnogiej w zale�no�ci od ich rodzaju jednak poni�szy schemat wydaje si� by� bardzo skomplikowany i niejednoznaczny. .

38

Rodzaj m�ski w liczbie mnogiej: - rzeczownik otrzymuje ko�cówk� -e, rzeczowniki maj�ce w temacie -a, -o, u, au, otrzymuj� przegłos, np.: der Tisch - die Tische, der Stuhl - die Stühle, - rzeczowniki otrzymuj� ko�cówk� -er i przegłos, np. der Mann - die Männer - mog� równie� otrzyma� ko�cówk� -n lub en, np.: der Junge - die Jungen. - nie otrzymuj� �adnych ko�cówek rzeczowniki zako�czone na -en, =er, np.: der Wagen - die Wagen, der Lehrer - die Lehrer. Rodzaj �eski w liczbie mnogiej: - najcz��ciej otrzymuj� ko�cówk� -en, np.: die Frau - die Frauen, die Schule - die Schulen. - otrzymuj� ko�cówk� -e i przegłos samogłosek w temacie np. die Stadt - die Städte, - zako�czone na -er otrzymuj� tylko przegłos, np.: die Mutter - die Mütter, die Tochter - die Töchter. Rodzaj nijaki w liczbie mnogiej: - cz�sto otrzymuj� ko�cówk� -er i przegłos w temacie, np.: das Buch - die Bücher - mog� równie� otrzyma� ko�cówk� -e, np.: das Heft - die Hefte, - nie otrzymuj� �adnej ko�cówki rzeczowniki zako�czone na -er, -en, -el, np.: das Mädchen - die Mädchen. Rzeczowniki utworzone od bezokoliczników: Rzeczowniki te s� zawsze rodzaju nijakiego i nie wyst�puj� w liczbie mnogiej. Tworzymy je przez dodanie rodzajnika nijakiego przed czasownik, który jest pisany wielk� liter�. np. kommen - das Kommen sein - das Sein lesen - das Lesen Odmiana rzeczownika pochodz�cego od bezokolicznika:

Przypadki rodzaj nijaki

Nominativ Wer? Was?

das Kommen

Genitiv Wessen?

des Kommens

Dativ Wem?

dem Kommen

Akkusativ Wen? Was?

das Kommen

Rzeczownik po okre�leniu miary i wagi: Przy okre�laniu miary i wagi pierwszy rzeczownik si� odmienia, natomiast rzeczownik drugi pozostaje nieodmienny. np. ein Kilo Zucker ein Pfund Hefe (dro�dze) ein Gramm Packpullver ein Kilo Birnen

39

Homonimy TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Homonimy s� to rzeczowniki które ró�ni� si� rodzajnikiem okre�lonym, co zmienia ich znaczenie. Ich brzmienie jest takie same. Mog� one posiada� tak�e ro�ne formy liczby mnogiej. Przykłady homonimów w j�zyku niemieckim:

Liczba pojedyncza

Liczba mnoga

Tłumaczenie na j�zyk polski

die Weise die Weisen sposób der Weise

die Weisen

m�drzec

der Bauer

die Bauern

chłop

der(das) Bauer die Bauer klatka der Bund

die Bünde

zwi�zek, pakt das Bund die Bunde wi�zka der Flur

die Flure

korytarz

die Flur

die Fluren

pole der Erbe

die Erben

spadkobierca

das Erbe die Erben spadek der Gehalt die Gehalte zawarto�� der Messer

die Messer

przyrz�d pomiarowy

das Messer die Messer nó� der See die Seen jezioro die See die Seen morze der Stift

die Stifte

sztyft das Stift

die Stifte

klasztor

der Schild die Schilde tarcza das Schild

die Schilder

szyld, tabliczka die Steuer die Steuern podatek das Steuer die Steuer kierownica der Tor die Toren głupiec das Tor

die Tore

brama

der Verdienst die Verdienste zarobek das Verdienst

die Verdienste

zasługa

das Gehalt die Gehälter wynagrodzenie za prac� der Kiefer

die Kiefer

szcz�ka die Kiefer

die Kiefern

sosna der Leiter die Leiter kierownik die Leiter

die Leitern

drabina das Band

die Bänder

wst��ka das Band die Bande w�zeł

40

der Band

die Bände

tom

die Bank

die Bänke

ławka die Bank die Banken bank der Abdruck

die Abdrucke

odcisk, odbicie

der Abdruck

die Abdrücke

przedruk

der Heide die Heiden poganin die Heide

die Heiden

puszcza der Junge

die Jungen

chłopiec das Junge die Jungen młode zwierz� der Kunde die Kunden klient die Kunde

die Kunden

wiadomo�� das Gesicht die Gesichter twarz das Gesicht

die Gesichte

wizja die Mutter

die Mütter

matka die Mutter die Muttern nakr�tka der Gefallen

die Gefallen

uprzejmo�� das Gefallen

die Gefallen

upodobanie der Strauß

die Sträuße

bukiet der Strauß die Strauße stru� das Wort die Wörter słówko das Wort

die Worte

słowo der Zins

die Zinsen

odsetki

der Zins

die Zinse

czynsz Mieszkacy nr kraj mieszkaniec, -ka j�zyk 1. Ägypten Ägypter, -in Arabisch 2. Albanien Albaner, -in Albanisch 3. Amerika Amerikaner, -in Englisch 4. Arabien Araber, -in Arabisch 5. Australien Australier, -in Englisch 6. Bayern Bayer, -in Deutsch 7. Böhmen Böhme, Böhmin Tschechisch 8. Brasilien Brasilianer, -in Portugiesisch 9. Bulgarien Bulgare, Bulgarin Bulgarisch 10. Chile Chilene, Chilenin Spanisch 11. China Chinese, Chinesin Chinesisch 12. Dänemark Däne, Dänin Dänisch 13. Deutschland Deutscher, Deutsche Deutsch 14. England Engländer, -in Englisch

41

15. Estland Este, Estin Estisch 16. Finnland Finne, Finnin Finnisch 17. Frankreich Franzose, Französin Französisch 18. Griechenland Grieche, Griechin Griechisch 19. Großbritannien Brite, Britin Englisch 20. Holland Holländer, -in Holländisch 21. Irak Iraker, -in Arabisch 22. Iran Iraner, -in Arabisch 23. Irland Ire, Irin Irisch 24. Israel Israeli Hebräisch 25. Italien Italiener, -in Italienisch 26. Japan Japaner, -in Japanisch 27. Kanada Kanadier, -in Englisch 28. Kroatien Kroate, Kroatin Kroatisch 29. Lettland Lette, Lettin Lettisch 30. Liechtenstein Liechtensteiner, -in Deutsch 31. Litauen Litauer,-in Litauisch 32. Mongolei Mongole, Mongolin Mongolisch 33. Norwegen Norweger, -in Norwegisch 34. Polen Pole, Polin Polnisch 35. Portugal Portugiese, Portugiesin Portugiesisch 36. Rumänien Rumäne, Rumänin Rumänisch 37. Rußland Russe, Russin Russisch 38. Schweden Schwede, Schwedin Schwedisch 39. Serbien Serbe, Serbin Serbisch 40. Sibirien Sibirier, -in Russisch 41. Slowakei Slowake, Slowakin Slowakisch 42. Spanien Spanier, -in Spanisch 43. Tschechei Tscheche, Tschechin Tschechisch 44. Tunesien Tunesier, -in Arabisch 45. Türkei Türke, -in Türkisch 46. Ukraine Ukrainer, -in Ukrainisch 47. Ungarn Ungar, -in Ungarisch 48. Weißrußland Weißrusse, -in Weißrussisch

REKCJA RZECZOWNIKA TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Rekcja rzeczownika jest to poł�czenie rzeczownika z odpowiednim przyimkiem oraz przypadkiem. Rekcja rzeczownika w j�zyku polskim cz�sto si� nie pokrywa z rekcj� rzeczownika w j�zyku niemieckim.

RZECZOWNIK PRZYPADEK TŁUMACZENIE POLSKIE

42

Die Abhängigkeit von + Dativ zale�no�� od Die Angst vor + Dativ strach przed Die Antwort auf + Akkusativ odpowied� na Der Ärger über + Akkusativ zlo�� z powodu Die Armut an + Dativ brak czego� Die Freundschaft mit + Dativ przyja�� z Die Begeisterung für + Akkusativ zapał, zachwyt do Die Begeisterung über + Akkusativ zapał czym� Die Hilfe bei + Dativ pomoc przy Die Bekanntschaft mit + Dativ znajomo�� z Die Beliebtheit bei + Dativ powodzenie u Die Bereitschaft zu + Dativ gotowo�� do Die Sorge um + Akkusativ troska, zmartwienie o Die Dankbarkeit für + Akkusativ wdzi�czno�� Die Eifersucht auf + Akkusativ zazdro�� czego�, kogo� Das Einverständnis mit + Dativ zgoda, aprobata czego� Die Entschlossenheit zu + Dativ zdecydowanie na Die Fähigkeit zu + Dativ zdolno�� do Die Freiheit von + Dativ wolno�� od czego� Die Freude an + Dativ rado�� z Die Freude auf + Akkusativ rado�� na co� Die Freude über + Akkusativ rado�� z Die Eignung für + Akkusativ przydatno��, kwalifikacja do Die Eignung zu + Dativ przydatno��, kwalifikacja do Die Gleichgültigkeit gegenüber + Akkusativ oboj�tno�� wobec Die Hoffnung auf + Akkusativ nadzieja na Die Höflichkeit zu + Dativ uprzejmo�� wobec Die Liebe zu + Dativ miło�� do Die Lust auf + Akkusativ ochota na Das Misstrauen gegenüber + Dativ nieufno��, podejrzliwo�� wobec Der Neid auf + Akkusativ zazdro��, zawi�� czego� Die Nettigkeit gegenüber + Dativ uprzejmo�� wobec Die Neugier auf + Akkusativ ciekawo�� na co�, kogo� Der Nutzen für + Akkusativ korzy�� z Der Reichtum an + Dativ bogactwo w Die Schädlichkeit für + Akkusativ szkodliwo�� czemu�, komu� Die Schuld an + Dativ wina w czym� Die Schwierigkeit für + Akkusativ trudno�� w Die Sicherheit vor + Dativ ochrona przed Der Stolz auf + Akkusativ duma z Die Trauer über + Akkusativ smutek z powodu Der Unterschied zwischen + Dativ ró�nica pomi�dzy Die Heirat mit + Dativ o�enek, �eniaczka z Die Verlobung mit + Dativ zar�czyny z Die Verwandtschaft mit + Dativ pokrewie�stwo z Die Wut auf + Akkusativ zło�� na Die Wut über + Akkusativ zło�� z powodu Die Zufriedenheit mit + Dativ zadowolenie z Die Zuständigkeit für + Akkusativ kompetencja w

43

Przymiotnik POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Przymiotnik w j�zyku niemieckim odpowiada na pytanie: Was für ein? Was für eine? Was für ein? Jaki? Jaka? Jakie? Przymiotnik wyst�puje w dwóch rolach: a) forma przydawkowa - przymiotnik odmienia si� przez przypadki; np. Ich gehe ins Kino mit dem besten Schüler aus meiner Klasse. (Id� do kina z najlepszym uczniem z mojej klasy) b) forma orzecznikowa - przymiotnik wyst�puje w formie nieodmiennej; np. Das Mädchen ist sehr schön. (Dziewczyna jest bardzo ładna.) Przymiotniki zakoczone na -a nie otrzymuj� kocówek. np. lila (ein lila Kleid), prima (eine prima Ausstellung), rosa (ein rosa Kleid) 1.Odmiana przymiotnika z rodzajnikiem okre�lonym (zwana słab�): Schemat kocówek

PRZYPADEK RODZAJ M�SKI RODZAJ �E SKI RODZAJ NIJAKI LICZBA MNOGA

Nominativ -e -e -e -en Genitiv -en -en -en -en Dativ -en -en -en -en

44

Akkusativ -en -e -e -en Przykład odmiany:

PRZYPADEK RODZAJ M�SKI RODZAJ �E SKI RODZAJ NIJAKI LICZBA MNOGA Nominativ der gute Schüler die gute Schülerin das gute Buch die guten Bücher Genitiv des guten Schülers der guten Schülerin des guten Buches der guten Bücher Dativ dem guten Schüler der guten Schülerin dem guten Buch den guten Büchern Akkusativ den guten Schüler die gute Schülerin das gute Buch die guten Bücher Taka sama odmiana wyst�puje po: • alle / sämtliche (alle meinen Schüler) • dieser / diese / dieses // diese (dieser gute Schüler) • jener / jene / jenes // jene (jener fleißige Schüler) • mancher / manche / manches // manche (mancher gute Schüler) • welcher / welche / welches // welche (welcher gute Schüler) • zaimek dzier�awczy w liczbie mnogiej (meine neuen Schuhe) • keine (tylko liczba mnoga) - keine guten Schüler • beide (beide guten Schüler) 2. Odmiana przymiotnika z rodzajnikiem nieokre�lonym Schemat kocówek

PRZYPADEK RODZAJ M�SKI RODZAJ �E SKI RODZAJ NIJAKI LICZBA MNOGA Nominativ -er -e -es -e Genitiv -en -en -en -er Dativ -en -en -en -en Akkusativ -en -e -es -e Przykład odmiany:

PRZYPADEK RODZAJ M�SKI RODZAJ �E SKI RODZAJ NIJAKI LICZBA MNOGA Nominativ ein guter Schüler eine gute Schülerin ein gutes Buch gute Bücher Genitiv eines guten Schülers einer guten

Schülerin eines guten Buches guter Bücher

Dativ einem guten Schüler einer guten Schülerin

einem guten Buch guten Büchern

Akkusativ einen guten Schüler eine gute Schülerin ein gutes Buch gute Bücher

Taka sama odmiana wyst�puje po: • kein / keine / kein (liczba pojedyncza) - kein guter Schüler • zaimek dzier�awczy (liczba pojedyncza) - mein bester Freund 3. Odmiana przymiotnika bez rodzajnika ( zwana mocn� ).

Schemat kocówek

PRZYPADEK RODZAJ M�SKI RODZAJ �E SKI RODZAJ NIJAKI LICZBA MNOGA Nominativ -er -e -es -e Genitiv -en -er -en -er

45

Dativ -em -er -em -en Akkusativ -en -e -es -e Przykład odmiany:

PRZYPADEK RODZAJ M�SKI RODZAJ �E SKI RODZAJ NIJAKI LICZBA MNOGA Nominativ guter Schüler gute Schülerin gutes Buch gute Bücher Genitiv guten Schülers guter Schülerin guten Buches guter Bücher Dativ gutem Schüler guter Schülerin gutem Buch guten Büchern Akkusativ guten Schüler gute Schülerin gutes Buch gute Bücher

Taka sama odmiana wyst�puje po: • liczebnikach i zaimkach nieokre�lonych (nichts Gutes, zwei beste Schüler) • viel / viele (viele gute Bücher) • wenig / wenige (wenige gute Schüler) • etwas (etwas Interessantes) • mehr / mehrere (mehr weißes Brot) • einige (einige gute Bücher) • welch / manch / solch (welch ein schlechtes Wetter) • andere (andere schlechte Bücher)

Stopniowanie przymiotników POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY W j�zyku niemieckim wyró�niamy trzy stopnie przymiotnika; stopie� równy (Positiv), stopie� wy�szy (Komparativ) oraz stopie� najwy�szy (Superlativ). a) stopniowanie regularne: W stopniu równym u�ywa si� słówka porównawczego - so ...wie (tak...jak), np.: Dieter is so groß wie sein Bruder. Stopie wy�szy tworzymy przez dodanie do podstawowej formy przymiotnika ko�cówki -er , przy czym cz�sto samogłoski a, o, u ulegaj� przegłosowi , np.: groß-grösser (wi�kszy) . Przy porównaniu przymiotników w stopniu wy�szym u�ywa si� przyimka als ( ni�, od ) Peter ist grösser als Thomas.(als-ni�, od) Stopie najwy�szy tworzmy przez dodanie do formy podstawowej przymiotnika ko�cówki -(e)ste. der, die, das schnellste (najszybszy) der, die, das klügste (najm�drzejszy) Przy porównaniu przymiotników w stopniu najwy�szym u�ywa si� przyimka von ( z ),

46

np.:Er ist der bester Schüler von uns allen. ( On jest najlepszym uczniem z nas wszystkich.) b) stopniowanie nieregularne

STOPIE RÓWNY STOPIE WY�SZY STOPIE NAJWY�SZY dunkel (ciemny) dunkler der, die, das dunkelste edel (szlachetny) edler der, die, das edelste

gut (dobry) besser der, die, das beste heikel (dra�liwy) heikler der, die, das heikelste

hoch (wysoki) höher der, die, das höchste makaber (makabryczny) makabrer der, die, das makaberste

nah (bliski) näher der, die, das nächste respektabel (znaczny,

powa�ny) respektabler der, die, das respektabelste

sauer (kwa�ny) saurer der, die, das sauerste teuer (drogi) teurer der, die, das teuerste viel (du�o) mehr der, die, das meiste

wenig (mało) weniger der, die, das wenigste Przymiotniki zakoczone na -a nie otrzymuj� kocówek. np. lila (ein lila Kleid), prima (eine prima Ausstellung), rosa (ein rosa Kleid) REKCJA PRZYMIOTNIKA POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY

Rekcja przymiotnika jest to poł�czenie przymiotnika z odpowiednim przyimkiem oraz przypadkiem. Rekcja przymiotnika w j�zyku polskim cz�sto si� nie pokrywa z rekcj� przymiotnika w j�zyku niemieckim.

PRZYMIOTNIK Z PRZYIMKIEM

PRZYPADEK TŁUMACZENIE POLSKIE

abhängig von + Dativ zale�ny, uzale�niony od ärgerlich über + Akkusativ rozgniewany z powodu arm an + Dativ biedny w aufmerksam auf + Akkusativ uwa�ny na co� befreundet mit + Dativ zaprzyja�niony z begeistert von + Dativ zachwycony czym�, kim� begeistert über + Akkusativ zachwycony z powodu czego� behilflich bei + Dativ pomocny przy bekannt mit + Dativ znany z beliebt bei + Dativ lubiany u bereit zu + Dativ gotowy do berühmt für + Akkusativ sławny, słynny, znakomity z czego� besorgt um + Akkusativ zatroskany o blass vor + Dativ blady z böse zu + Dativ zły na dankbar für + Akkusativ wdzi�czny za eifersüchtig auf + Akkusativ zazdrosny o einverstanden mit + Dativ zgadza� si� z entschlossen zu + Dativ zdecydowany na fähig zu + Dativ zdolny do fertig mit + Dativ gotowy z frei von + Dativ wolny od freundlich zu + Dativ grzeczny, uprzejmy do froh über + Akkusativ zadowolony, rad z

47

geeignet für + Akkusativ stosowny, wła�ciwy dla geeignet zu + Dativ odpowiedni do genug für + Akkusativ dosy�, do�� czego� gespannt auf + Akkusativ napi�ty, zaciekawiony z powodu gleichgültig gegenüber + Akkusativ oboj�tny wobec glücklich über + Akkusativ szcz��liwy wobec czego� höflich zu + Dativ uprzejmy, grzeczny do lieb zu + Dativ miły, kochany misstrauisch gegenüber + Dativ nieufny, podejrzliwy neidisch auf + Akksativ zazdrosny, zawistny na co� nett zu + Dativ miły do neugierig auf + Akksativ ciekawy czego�, kogo� nützlich für + Akkusativ po�yteczny, korzystny dla reich an + Dativ bogaty w schädlich für + Akkusativ szkodliwy dla schuld an + Dativ winny schwierig für + Akkusativ trudny dla sicher vor + Dativ pewny stolz auf + Akkusativ dumny na traurig über + Akkusativ smutny z powodu typisch für + Akkusativ typowy dla überzeugt von + Dativ przekonany o czym� verheiratet mit + Dativ zam��na,�onaty z verlobt mit + Dativ zar�czony z verschieden von + Dativ ró�ny od verwandt mit + Dativ pokrewny z voll von + Dativ pełny, pełen czego� wütend auf + Akkusativ w�ciekły na wütend über + Akkusativ w�ciekły z powodu zufrieden mit + Dativ zadowolony z Przymiotniki wymagaj�ce u�ycia celownika (Dativ) np. Sie ist der Mutter ähnlich. (Ona jest taka sama jak matka.)

PRZYMIOTNIK TŁUMACZENIE POLSKIE ähnlich podobny angeboren wrodzony behilflich pomocny bekannt znany bewußt �wiadomy böse zły feind wrogo nastawiony fremd obcy gleichgültig oboj�tny nahe bliski sympathisch sympatyczny treu wierny zugetan �yczliwy

Przymiotniki wymagaj�ce u�ycia biernika (Akkusativ) np. Das Dachgeschoß ist nur einen Meter hoch. (Poddasze ma wysoko�� jednego metra.)

48

PRZYMIOTNIK TŁUMACZENIE POLSKIE

alt stary breit szeroki hoch wysoki tief gł�boki lang długi schwer ci��ki weit daleki

PRZYMIOTNIKI UTWORZONE OD NAZW MIAST, KRAJÓW I CZ�CI WIATA POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Przymiotniki te tworzymy przez dodanie do nazwy miasta, kraju lub cz��ci �wiata ko�cówki -er oraz piszemy wielk� liter�. Przykłady:

NAZWA MIASTA; KRAJU; CZ�CI WIATA

PRZYMIOTNIK NAZWA MIASTA; KRAJU; CZ�CI WIATA

PRZYMIOTNIK

Berlin Berliner Wien Wiener Hamburg Hamburger Warschau Warschauer Tirol Tiroler Kopenhagen Kopenhagener Afrika Afrikaner Österreich Österreicher Frankfurt Frankfurter Europa Europäer PRZYMIOTNIKI Z PRZYROSTKAMI: -LOS, -BAR, -ISCH, -SAM, -VOLL, -REICH, -ARM, -WERT TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Przykłady przymiotników zakoczonych na wy�ej wymienione kocówki:

-los -bar -isch -sam -voll -reich -arm -wert parteilos absehbar weibisch achtsam gemütvoll abwechlun

gsreich regenarm sehenswer

t phantasielos achtbar ständisch biegsam temperam

entvoll einflußreich

kinderarm empfehlenswert

taktlos biegbar sterberisch bildsam vertrauensvoll

aufschlußreich

preiswert

einflußlos bildbar heimisch ehrsam maßlos denkbar höfisch duldsam kompromißlos

deutbar kindisch grausam

mitgliedslos dienstbar launisch gelehrsam wertlos ehrbar parteiisch gewaltsam regungslos genießbar reißerisch heilsam rechtlos greifbar herrisch langsam

49

rauchlos haltbar bäurisch gehorsam geruchlos hörbar göttisch sparsam rastlos kostbar polnisch strebsam publiklos lesbar arabisch wirksam offenbar japanisch ratsam sonderbar diebisch aufmerksa

m

strafbar irdisch lenksam streitbar chemisch arbeitsam zählbar launisch fügsam

Przyimek POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Przyimek jest nieodmienn� cz��ci� mowy. Ka�dy przyimek ł�czy si� z odpowiednim przypadkiem . Przyimki ł�cz�ce si� z III przypadkiem - celownikiem (Dativ) • aus z, ze �rodka, z wewn�trz (Um 8 Uhr gehe ich aus dem Haus.) • bei u, przy, koło (SIe wohnt bei der Tante. Das Hotel liegt bei der Post.) • gegenüber naprzeciwko, w porównaniu, wobec (Mein Büro liegt dem Bahnhof gegenüber.) • mit z (Sie geht mit meinem Bruder in den Park. Ich fahre mit der Straßenbahn nach Hause.) • nach po, według, do (Nach dem Mittagessen gehe ich ins Kino. Wann fährst du nach

Deutschland?) • seit od - w znaczeniu czasowym Ich wohne hier seit 3 Jahren. • von od, z, o (Mein Haus ist nicht weit von der Universität. Er hat das Geld von seinem Vater. Der

Zug kommt von Paris. Wir sprechen oft von dir.) • zu do - osoby, budowli (Inge geht zu ihrer Freundin. Gehst du schon jetzt zu dem Vater. Er fährt

zu dem Bahnhof.) • ab od - w odniesieniu do przeszło�ci (ab morgen, ab dem dritten Mai, ab nächstem Mittwoch) • außer oprócz (außer meiner Schwester, außer dir) • entgegen* wbrew (entgegen meinem Vater, entgegen seinem Befehl) • gemäß* zdognie z (gemäß den Vorschriften, gemäß der Schulordnung) • zufolge* według dem Wetterbericht zufolge, der Schulordnung zufolge

50

Przyimki ł�cz�ce si� z IV przypadkiem - biernikiem (Akkusativ) • durch przez (Sie gehen durch den Park) • für dla, za (Ist dieses Geschenk für dich? Ich danke für die Hilfe.) • gegen przeciwko, koło (Wir kämpfen gegen den Krieg. Das Auto fährt gegen einen Baum. Sie

geht gegen 8 Uhr in die Schule.) • ohne bez (Sie gehen ohne mich ins Konzert.) • um wokół, dookoła, o (Wir sitzen um den Tisch. Der Unterricht beginnt um 8 Uhr.) • entlang wzdłu� (Wir gehen die Straße entlang.) • bis a�, do (Du hast Zeit bis dritten Mai.) • wider przeciwko, wbrew (Er hat das wider meinen Willen gemacht.) Przyimki ł�cz�ce si� z drugim przypadkiem - dopełniaczem (Genitiv) • trotz mimo (Trotz des Regens gehen wir in den Park.) • anstatt/statt zamiast (Warum kommst du statt deinses Bruders?) • während podczas (Während des Unterrichts muß ich sehr gut aufpassen.) • wegen z powodu (Wegen der Prüfung in Chemie muß ich zu Hause bleiben.) • aufgrund* na podstawie (Aufgrund der ärztlichen Untersuchung kann man festellen, daß ich

krank bin.) • anlässlich/ aus Anlaß z okazji (Anlässlich deines Geburtstages wünsche ich dir alles Gute.) • außerhalb* na zewn�trz (Sie wohnen außerhalb der Stadt) • betreffs* (odno�nie Betreffs meiner Anzeige ist noch keine Antwort eigetroffen.) • hinsichtlich* ze wzgl�du, pod wzgl�dem (Hinsichtlich meiner Krankheit gibt es nichts Neues.) • infolge* wskutek (Infolge einer schweren Krankheit ist er jetzt taub.) • innerhalb* wewn�trz, w ci�gu (Er muß innerhalb eines Jahres seine Schulden zurückzahlen.) • seitens* ze strony (Seitens der Firma Meyer haben wir viel Gutes erfahren.) • zugunsten* na korzy�� (Das Urteil wurde zugunsten des Angeklagten geändert.) * TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Przyimki z celownikiem i biernikiem: U�ycie ich zale�y od tego jakie postawi si� pytania: - celownik: wo? (gdzie) Przyimek ł�czy si� z celownikiem (Dativ) - biernik: wohin? ( dok�d) Przyimek ł�czy si� z biernikiem (Akkusativ) Na pytanie wohin ? odpowiada biernik, a czasownik wyra�a dynamik�, ruch, kierunek.Przykłady takich czasowników: - stellen (stawia�): Die Mutter stellt die Lampe auf den Tisch. (Matka stawia lamp� na stole.) pytanie: Wohin sellt sie die Lampe?( Gdzie ona stawia t� lamp�?) - legen ( kła�� si�): Wohin legst du das Buch? Auf den Tisch natürich. - hängen (wiesza�): Wohin hängst du das Bild? Ich hänge das Bild an die Wand. Na pytanie: wo?, wann? ( gdzie?, kiedy?) odpowiada celowmik, a czasownik wyra�a statyk�, stan spoczynku. Przykłady takich czasowników: - stehen (sta�): Die Lampe steht auf dem Tisch. (Lampa stoi na stole) pytanie: Wo steht die Lampe? - liegen (le�e�) Wo liegt der Hund? Der Hund liegt auf dem Fußboden. - hängen (wisie�) Wo hängt mein Foto? Mein Foto hängt an der Wand. Przyimki z celownikiem lub biernikiem:

PRZYIMEK CELOWINK (Dativ) BIERNIK (Akkusativ) an (przy, na, w) Das Bild hängt an der Wand. Ich hänge das Bild an die Wand. auf (na) Die Lampe liegt auf dem Tisch. Ich stelle die Lampe auf den Tisch. in ( w, do, za) Die Bücher liegen im Schrank. Ich lege die Bücher in den Schrank. über (nad) Die Lampe hängt über dem Tisch. Ich hänge die Lampe über den Tisch.

51

unter (pod, �ród) Der Hund liegt unter dem Tisch. Der Hund legt sich unter den Tisch. vor (przed) Der Stuhl steht vor dem Tisch. Ich stelle den Stuhl vor den Tisch. hinter (za) Das Glas steht hinter dem Teller. Ich stelle das Glas hinter den Teller. neben (obok) Die Blume steht neben der Vase. Ich stelle die Blume neben die Vase. zwischen (mi�dzy) Die Katze liegt zwischen dem Tisch

und dem Stuhl. Ich lege die Katze zwischen den Tisch und den Stuhl.

Bardzo cz�sto �ci�ga si� przyimki z rodzajnikiem okre�lonyn: zu + der = zur an + das = ans an + dem = am auf + das = auf bei + dem = beim durch + das = durchs hinter + dem = hinterm für + das = fürs in + dem = im hinter + das = hinters über + dem = überm in + das = ins unter + dem = unterm über + das = übers von + dem = vom um + das = ums vor + dem = vorm unter + das = unters zu + dem = zum vor + das = vors Wybrane zwroty przyimkowe am 2. März 1999 – drugiego marca 1999 roku am Abend – wieczorem am Apparat – przy telefonie, przy aparacie am Bahnhof – na dworcu kolejowym, obok dworca kolejowego am Ende – na ko�cu, pod koniec am Fenster – przy oknie, obok okna, na oknie (firanka) am Herzen – na sercu (co� komu� le�y) am Kiosk – w kiosku (Niemcy kupuj� gazety „przy kiosku„), obok kiosku am Meer – nad morzem am Morgen – nad ranem, rano am Nachmittag – po południu am Platz – na miejscu am See – nad jeziorem am zweiten Tag – na drugi dzie�, w drugim dniu an Bord – na pokładzie an den See – nad jezioro an der Grenze – na granicy an der Haltestelle – na przystanku an der Reihe – po kolei an der See – nad morzem an der Universität – na uniwersytecie an der Wand – na �cianie an der Weichsel – nad Wisł� an die See – nad morze ans Meer – nad morze auf Deutsch – po niemiecku auf diese Art und Weise – w ten sposób

52

auf diesem Gebiet – na tym obszarze / terenie ; w tej dziedzinie auf jeden Fall – w ka�dym razie auf Zimmer 5 – do pokoju numer 5 (dotyczy przewa�nie pokoju hotelowego, np. Bringen Sie das Frühstück auf Zimmer 5!) außer Betrieb – nieczynny aus Versehen – przez nieuwag�, niedopatrzenie bei Berlin – pod Berlinem bei der Diskussion – w czasie dyskusji beim Abendessen – w czasie kolacji, przy kolacji beim Fernsehen – w czasie ogl�dania telewizji, przy ogl�daniu telewizji beim Skifahren – w czasie jazdy na nartach das Buch von hier – ksi��ka st�d (ta która tu była / le�ała / powinna by�) den Tag über – przez dzie�, w ci�gu dnia durch Fleiß – poprzez pilno�� (swój wysiłek) für 20 Zloty – za 20 złotych für das Buch – na ksi��k� (np. pieni�dze) für das Konzert – na koncert (np. pieni�dze) für den Frieden – za pokojem / o pokój, (np. opowiada� si� za pokojem, walczy� o pokój) für einen Tag – na jeden dzie� für heute – na dzisiaj für zwei Personen – dla dwóch osób gegen 12 – około 12 (godziny) gegen Abend – pod wieczór gegen die Mode – wbrew modzie, niemodny Geld für ... – pieni�dze na ... im Allgemeinen – ogólnie rzecz bior�c im Ausland – za granic� im Bett – w łó�ku im ersten Stock – na pierwszym pi�trze im Frieden – w pokoju (bez wojny) im Süden – na południu im Urlaub – na urlopie im Winter – w zimie in 2 Tagen – za 2 dni in den Ferien – na feriach / wakacjach in der BRD – w RFN in der Gartenstraße – na ulicy Ogrodowej in der Stunde – w ci�gu godziny in die Ferien – na ferie / wakacje (np. jecha�) in dieser Beziehung – pod tym wzgl�dem in einer Woche – za tydzie� / w ci�gu (jednego) tygodnia in jeder Beziehung – pod ka�dym wzgl�dem ins Ausland – za granic� ins Bett – do łó�ka ins Café – do kawiarni in Urlaub – na orlop (np. jecha�) Lehrer für Deutsch – nauczyciel j�zyka niemieckiego (Deutschlehrer) Ministerium für Außenhandel – Ministerstwo Handlu Zagranicznego (Außenministerium) mit dem Auto – samochodem (np. jecha�)

53

mit dem Löffel – ły�k� (np. je��) Modell von 1942 – model z roku 1942 nach Berlin – do Berlina nach der Mode – zgodnie z mod� / modnie nach einem Jahr – po roku nach Hause – do domu nach links – w lewo (wystarczy te� samo „links”) nach meiner Meinung – moim zdaniem (meiner Meinung nach) ohne Spaß – bez przyjemno�ci / rado�ci seit langem – od dawna über 100 Zloty – ponad 100 złotych über die Straße – przez ulic� (przej��) / na wynos (piwo) über eine Woche – ponad (jeden) tydzie� unter anderem – mi�dzy innymi unter uns – w�ród nas unter vier Augen – w cztery oczy vom Reisebüro – od biura podró�y (np. dosta� co�) / z biura podró�y (wraca�, i��, przychodzi�) von Beruf – z zawodu von da – od tego miejsca / punktu von da an – od tej chwili / tego momentu vor Angst – ze strachu vor Hunger – z głodu Was verstehst du darunter? – Co przez to rozumiesz? Zeit zum Spielen – czas na zabaw� / do zabawy / na gr� / do gry Zeit zum Üben – czas na �wiczenie / do �wiczenia zu 40 Zloty – za 40 złotych zu Besuch – z wizyt� zu Bett – do łó�ka (spa�) zu Ende – sko�czy� si� (Die Deutschstunde ist zu Ende.) zu Fuß – na nogach zu Gast – w go�ci zu Hause – w domu zum Abendessen – na kolacj� (np. i�� / zaprosi� kogo�) zum Bahnhof – do dworca kolejowego / na dworzec kolejowy zum Beispiel – na przykład zum ersten Mal – po raz pierwszy zum Mittagessen – na obiad zum Namenstag – na imieniny zur Arbeit – do pracy zur Schule – do szkoły zur Zeit – w chwili obecnej / teraz zu Weihnachten – na Bo�e Narodzenie

54

PRZYSŁÓWEK POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY Przysłówek jest nieodmienn� cz��ci� mowy, ł�czy si� przewa�nie z czasownikiem, przymiotnikiem lub innym przysłówkiem. Przysłówek podlega stopniowaniu. Rozró�niamy ró�ne grupy przysłówkowe, w zale�no�ci od pytania, jakie stawiamy: - okre�laj�ce sposób: wie? schnell (szybko) , gut (dobrze), schwer (ci��ko), sicher (napewno), gewiss (pewnie), natürlich (naturalnie), ungedingt (koniecznie), fast (prawie), wohl (chyba), vielleicht (mo�e), wahrscheinlich (prawdopodobnie), ziemlich (dosy�), beinahe (o mało co), gar nicht (w ogóle nie), keineswegs (wcale nie), kaum (ledwo), vermutlich (przypuszczalnie) - okre�laj�ce miejsce, kierunek: wo? wohin? - links (na lewo), überall (wsz�dzie), dorthin (tam), geradeaus (prosto), hier (tutaj), da (tam), draußen (na zewn�trz), drinnen (wewn�trz), unten (na dole), oben (na górze) - okre�laj�ce por�, czas, seit wann?, seit?, bis?, wie lange? heute (dzi�), gestern (wczoraj), vorgestern (przedwczoraj), gerade (wła�nie), sofort (natychmiast), bereits (ju�), oft (cz�sto), immer (zawsze), morgens (rano), zuerst (najpierw), abends (wieczorem), vorher (przedtem), zuletzt (w ko�cu), nie (nigdy), einmal (kiedy�), übermorgen (pojutrze) - podkre�laj�ce znaczenie wyrazu okre�lanego: sehr gut (bardzo dobrze), besonders (szczególnie), ganz kalt (całkiem zimno). Stopniowanie przyimków

55

Stopniowaniu podlegaj� przysłówki utworzone od przymiotników, a tak�e takie przysłówki, jak: oft, bald, wenig, viel, gern. Podobnie jak w stopniowaniu przymiotników, s� trzy stopnie: równy (Positiv), wy�szy (Komparativ) i najwy�szy (Superlativ). Formy stopniowanych przysłówków s� nieodmienne. Stopie� wy�szy tworzymy przez dodanie ko�cówki -er, najwy�szy dodaj�c przed przysłówkiem "am" i ko�cówk� -sten lub -esten (gdy przysłówek ko�czy si� na -ß, -z, -x, -t). Niektóre przysłówki tworz� stopie� najwy�szy bez "am", tylko z ko�cówk� -st lub -(e)stens, np:

stopie równy stopie wy�szy stopie najwy�szy bald (wkrótce) eher am ehesten billig (tanio) billiger am billigsten dunkel (ciemno) dunkler am dunkelsten gern (ch�tnie) lieber am liebsten gut (dobrze) besser am besten kurz (krótko) kürzer am kürzesten lange (długo) länger am längsten nahe (blisko) näher am nächsten oft (cz�sto) öfter am häufigsten schnell (szybko) schneller am schnellsten schön (pi�knie) schöner am schönsten teuer (drogo) teurer am teuersten viel (du�o) mehr am meisten Przysłówki zaimkowe Przysłówki da, wo poł�czone z przyimkami nazywamy przysłówkami zaimkowymi. Stosujemy je wtedy, gdy w zdaniu wyst�puje przyimek z rzeczownikiem - zast�pienie tego wyra�enia przysłówkiem zaimkowym znacznie skraca i upraszcza zdanie, a tak�e pozwala unikn�� powtarzania zwrotów. np. In der Ecke links steht die Badewanne. Über der Badewanne hängt ein großer Spiegel. Darüber hängt ein großer Spiegel Rozró�niamy dwa rodzaje przysłówków zaimkowych: wskazuj�ce i pytaj�ce. Przysłówki zaimkowe wskazuj�ce, tworzymy stawiaj�c przed przyimkiem przysłówek da- lub dar- (je�eli przyimek zaczyna si� od samogłoski). Przysłówki zaimkowe pytaj�ce tworzymy poprzedzaj�c przyimek cz�stk� wo- lub wor- (jezeli przyimek zaczyna si� od samogłoski). Pytania mog� wi�c brzmie�: Worüber hängt ein großer Spiegel? Wobei hat meine Tochter geholfen? Przysłówków zaimkowych u�ywamy tylko w odniesieniu do rzeczy a nigdy do osób.

56

Liczebnik POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY

1. Liczebniki główne Liczebniki głowne odpowiadaj� na pytanie: wieviel? (ile?) 0 Null 1 eins 11 elf 21 einundzwanzig 31 einunddreißig 2 zwei 12 zwoelf 22 zweiundzwanzig 40 vierzig 3 drei 13 dreizehn 23 dreiundzwanzig 50 fünfzig 4 vier 14 vierzehn 24 vierundzwanzig 60 sechzig 5 fünf 15 fünfzehn 25 fünfundzwanzig 70 siebzig 6 sechs 16 sechzehn 26 sechsundzwanzig 80 achtzig 7 sieben 17 siebzehn 27 siebenundzwanzig 90 neunzig 8 acht 18 achtzehn 28 achtundzwanzig 100 hundert

57

9 neun 19 neunzehn 29 neunundzwanzig 101 hunderteins 10 zehn 20 zwanzig 30 dreißig 125 hundertfünfundzwanzig 200 zweihundert 201 zweihunderteins 225 zweihundertfünfundzwanzig 300 dreihundert 400 vierhundert 500 fünfhundert 600 sechshundert 700 siebenhundert 800 achthundert 900 neunhundert 1000 (ein) tausend 1000000 (eine) Million 1000 Millionen = eine Milliarde 1000 Milliarden = eine Billion 28.953 achtundzwanzigtausendneunhundertdreiundfünfzig 526.997 fünfhundertsechsundzwanzigtausendneunhundertsiebenundneunzig die Null, die Million (-en), die Milliarde (-n) pisze si� wielk� liter�, poniewa� s� one rzeczownikami. Lata podajemy za pomoc� liczebników głównych. 1991- neunzehnhunderteinundneunzig 1789- siebzehnhundertneunundachzig 2. Liczebniki porz�dkowe Liczebniki od 1 do 19 tworzymy je dodaj�c do liczebnika głównego przyrostek -te: der zweite, das fünfte. WYJ�TKI !!! der 3.= der dritte, der 1.= der erste, der 7. = der siebte, der 8.= der achte Liczebniki od 20 tworzymy przez dodanie do liczebnika głównego przyrosteka -ste: der, die, das zwanzigste; der, die, das einundzwanzigste etc. Po liczebnikach porz�dkowych stawiamy zawsze kropk�: der 1.Juli (der erste Juli) Liczebniki porz�dkowe stosuje si� głównie do oznaczania dnia miesi�ca, np.: Heute ist der dritte März (der 3. März). Seine Mutter ist am ersten Juli 1986 geboren. (am 1.Juli 1986 geboren). 3. Liczebniki ułamkowe i dziesi�tne Mianownik tworzymy przez dodanie do liczebnika głownego przyrosta -tel do 19 wł�cznie, natomiast -stel od dwudziestu w gór�, np. 1/19 - ein Neunzehntel 2/21 - zwei Einundzwanzigstel

58

Liczebniki dziesi�tne tworzymy od liczebników głównych. np. 0,28 - null Komma acht fünf 2,58 - zwei Komma fünf acht 4. Liczebniki mno�ne, nieokre�lone i wielokrotne Liczebniki mno�ne odpowiadaj� na pytania: wievielmal? (ile razy?) oraz wie oft? (jak cz�sto?) Tworzymy je przez dodanie do liczebnika głównego przyrostka -mal. np. einmal - raz zweimal - dwa razy dreimal - trzy razy viermal - cztery razy fünfmal - pi�� razy Liczebniki mno�ne: einmal - jednokrotnie mehrmals - kilkakrotnie vielmals - wielokrotnie oftmals - cz�stokrotnie Liczebniki wielokrotne tworzymy przez dodanie do liczebnika głównego przyrostka -fach. np. zweifach - dwukrotny dreifach - trzykrotny vielfach - wielokrotnie mehrfach - kilkakrotnie

Zaimek POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY

1. Zaimek osobowy Singular : N.Wer? (Kto? Co?) ich (ja) du (ty) er (on) sie (ona) es (ono) G.Wessen? (Czyj?) meiner (mój) deiner (twój) seiner (jego) ihrer (jej) seiner (jego) D.Wem? (Komu?) mir (sobie) dir (tobie) ihm (jemu) ihr (jej) ihm (jemu) A.Wen? (Kogo? Co?) mich (siebie) dich (ciebie) ihn (jego) sie (j�) es (je) Plural :

Nominativ wir (my) ihr (wy) sie (oni,one) Sie (pan,pani,pastwo) Genitiv unser (nasze) euer (wasze) ihrer (ich) Ihrer (pana,pani,pastwa) Dativ uns (nam) euch (wam) ihnen (im) Ihnen (panu,pani,pastwu)

59

Akkusativ uns (nas) euch (was) sie (ich) Sie (pana,pani�,pastwa) np.Ich helfe ihr gern. (Ch�tnie jej pomagam.) Gib mir das Buch. (Daj mi t� ksi��k�!) Wie geht es Ihnen? (Jak si� pani powodzi?) Zaimki osobowe w dopełniaczu s� bardzo rzadko urzywane. Hier sind Buecher meiner Schwester. (Oto ksi��ka mojej siostry.) Gedenkst du meiner ? ( Czy wspominasz mnie?) 2. Zaimek dzier�awczy Warto pami�ta� , �e w l.p. zaimek ten "zachowuje si�" dokładnie tak , jak rodzajnik nieokre�lony Odmiana zaimka dzier�awczego : a) zaimek osobowy

Osoba Przypadek Maskulinum Femininum Neutrum Plural Nominativ mein (mój) meine (moja) mein (moje) meine (moje) ICH (JA) Genitiv meines (mój) meiner (moja) meines (moje) meiner (moje,moi) Dativ meinem (mojemu) meiner (mojej) meinem (mojemu) meinen (moim) Akkusativ meinen (mojego) meine (moj�) mein (moje) meine (moich,moje)

Osoba Przypadek Maskulinum Femininum Neutrum Plural Nominativ dein (twój) deine (twoja) dein (twoje) deine (twoje) DU (TY) Genitiv deines (twój) deiner (twoja) deines (twoje) deiner (twoje,twoi) Dativ deinem (twojemu) deiner (twojej) deinem (twojemu) deinen (twoim) Akkusativ deinen (twojego) deine (twoj�) dein (twoje) deine(twoich,twoje)

Osoba Przypadek Maskulinum Femininum Neutrum Plural Nominativ sein (jego) seine (jego) sein (jego) seine (jego) ER, ES Genitiv seines (jego) seiner (jego) seines (jego) seiner (jego) ON, ONO Dativ seinem (jego) seiner (jego) seinem (jego) seinen (jego) Akkusativ seinen (jego) seine (jego) sein (jego) seine (jego)

Osoba Przypadek Maskulinum Femininum Neutrum Plural Nominativ ihr (jej) ihre (jej) ihr (jej) ihre (jej) SIE (ONA) Genitiv ihres (jej) ihrer (jej) ihres (jej) ihrer (jej) Dativ ihrem (jej) ihrer (jej) ihrem (jej) ihren (jej) Akkusativ ihren (jej) ihre (jej) ihr (jej) ihre (jej)

Osoba Przypadek Maskulinum Femininum Neutrum Plural Nominativ unser (nasz) unsere (nasza) unser (nasze) unsere (nasze) WIR (MY) Genitiv unseres (nasze) unserer (naszej) unseres (naszego) unserer (naszych)

Dativ unserem (naszemu) unserer (naszej) unserem (naszemu) unseren (naszym) Akkusativ unseren (naszego) unsere (nasze) unser (nasze) unsere (nasze)

Osoba Przypadek Maskulinum Femininum Neutrum Plural Nominativ euer (wasz) eure (wasza) euer (wasze) eure (wasze) IHR (WY) Genitiv eures (wasz) eurer (wasza) eures (wasze) eurer (wasze) Dativ eurem (waszym) eurer (waszym) eurem (waszemu) euren (waszym) Akkusativ euren (waszego) eure (wasze) euer (wasze) eure (wasze)

Osoba Przypadek Maskulinum Femininum Neutrum Plural

Nominativ ihr (ich), Ihr(pani,pa,

ihre(ich),Ihre (pani,pa,pana,

ihr (ich),Ihr (pani,pa,pana,

ihre(ich),Ihre(pani, pa,pana,panów,

60

pana,panów,pastwa)

panów, pastwa) panów,pastwa) pastwa)

sie (ONI,ONE) Genitiv

ihres (ich),Ihr(pani, pa, pana,panów, pastwa)

ihrer (ich), Ihrer (pani, pa, pana, panów, pastwa)

ihres (ich), Ihres (pani,pa, pana, panów,pastwa)

ihrer (ich), Ihrer (pani, pa, pana, panów, pastwa)

SIE (pani, panie, pan, panowie, pastwo)

Dativ

ihrem (ich), Ihrem (pani,pa, pana, panów,pastwa)

ihrer (ich),Ihrer (pani, pa, pana, panów, pastwa)

ihrem (ich),Ihrem (pani,pa, pana, panów, pastwa)

ihren (ich), Ihren (pani, pa, pana, panów, pastwa)

Akkusativ ihren (ich), Ihren (pani, pa, pana, panów, pastwa)

ihre (ich), Ihre (pani, pa, pana, panów, pastwa)

ihr (ich), Ihr (pani, pa, pana, panów, pastwa)

ihr (ich), Ihr (pani, pa, pana, panów, panstwa)

3. Zaimek zwrotny - rozdział czasowniki zwrotne 4. Zaimek nieokre�lony a) "man" Zaimek nieokre�lony "man" ł�czy si� tylko z trzeci� osob� l.p.czasownika. Wyst�puje w stronie czynnej. np.: Man darf hier rauchen.(Wolno tu pali�.) Man trinkt hier viel Wasser.(Tutaj pije si� du�o wody.) b) "jemand" - kto�, "niemand" - nikt Nominativ jemand niemand Genitiv jemandes niemandes Dativ jemandem niemandem Akkusativ jemanden niemanden np. Niemand war heute abend zu Hause. (Dzi� wieczorem nie było nikogo w domu). c) "etwas" - co�, "nichts" - nic np. Ich habe etwas für dich. (Mam co� dla ciebie.) d) "jemand" - kto�, "niemand" - nikt e) "es" - wyst�puje w zdaniu jako formalny podmiot. np. Es klingelt. (Dzwoni), Es regnet. (Pada)

5. Zaimki wskazuj�ce: der, die, das, dieser, diese, dieses - ten, ta, to. Odmienia si� jak rodzajnik okre�lony. jener, jene, jenes - tamten, tamta, tamto. Odmienia si� jak rodzajnik okre�lony. solcher, solche, solches - taki, taka, takie. Odmienia si� jak rodzajnik okre�lony. alle - wszyscy. jeder, jede, jedes - ka�dy,-a,-e. Odmienia si� jak rodzajnik okre�lony. mancher, manche, manches (niektóry, -a, -e). Odmienia si� jak rodzajnik okre�lony. viele - wielu

61

wenige - kilku mehrere - kilka, kilku einzelne - pojedy�cze einige - kilka, kilku andere - inni, drudzy 6. Zaimki pytaj�ce 1.Wer? - Kto? Wer steht in dem Garten ?Die Schüler stehen in dem Garten . 2.Was? - Co? Was liegt auf dem Tisch ? Die Bücher liegen auf dem Tisch. - 3.Wie? - Jaki? Jaka?Jakie?Jacy? , Jak? Das Haus ist schön. - Wie ist das Haus ? 4.Wann? - Kiedy? Wann fahren wir nach Deutschland? Im Sommer fahren wir nach Deutschland. - 5.Wo? - Gdzie? Wo sind die Kinder? Die Kinder sind in der Schule. 6.Woher? - Sk�d?. Woher kommt John? John kommt aus Amerika. 7.Wohin? - Dok�d? Wohin gehst du ? Ich gehe in die Schule. 8.Wessen? - Czyj?Czyja?Czyje? Wessen Ball ist das ? Das ist mein Ball. 7. Zaimek wzajemny Stosunek wzajemno�ci okre�lamy przez dodanie do przyimka słówka "einander". np. eineinander, aufeinander, hindereinander, miteinander, füreinander, voreinander Wir hatten Angst voreinander. (Bali�my si� przed sob�)

62

SKŁADNIA POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY 1. Odpowiedzi twierdz�ce: Zdanie twierdz�ce tworzymy przy pomocy słówka "Ja" np. Ist das ein Mädchen. Ja, das ist ein Mädchen. 2. Odpowiedzi przecz�ce: Zdania przecz�ce tworzymy przez trzy przeczenia: nein, kein, nicht. a) nein - Odnosi si� do całego zdania i wyst�puje przed zdaniem, które jest zaprzeczane, np. Wartest du auf Monika? Nein, ich warte auf Monika nicht. b) kein - u�ywamy przy rzeczowniku, np. Ist das ein Mädchen? Nein, das ist kein Mädchen. Das ist ein Junge. c) nicht - mo�e si� odnosi� do całego zdania. "Nicht" wyst�puje bezpo�rednio po czasowniku (je�eli odnosi si� do całego zdania). W zdaniach zło�onych stoi "Nicht" przed bezokolicznikiem lub imiesłowem.

63

Negacj� mog� tak�e oznacza�:

etwas (co�) nichts (nic) jemand (kto� niemand (nikt)

immer (zawsze) nie (nigdy) überalle (wsz�dzie) nirgends (nigdzie)

auf jeden Fall (na wszelki przypadek) keinesfalls (w �adnym wypadku) noch (jeszcze) nicht mehr (ju� nie)

schon (ju�) noch nicht (jeszcze nie) Szyk wyrazów w zdaniu głównym a) szyk prosty - podmot wyst�puje przed orzeczeniem, np. Monika geht heute ins Konzert. b) szyk przestawny - podmiot wyst�puje po orzeczeniu, np. Heute geht Monika ins Konzert. Na drugim miejscu w zdaniu stoi zawsze cz��� odmienna orzeczenia. Zdania współrzednie zło�one: Szyk prosty: • und (i) - Monika hat eine Karte aus München geschrieben und ich habe sie bekommen. • aber (ale) - Es schneit, aber es ist warm. • oder (czy) - Gehtst du mit mir oder soll ich alleine gehen? • denn (poniewa�) - Ich habe die Prüfung nicht bestanden, denn ich habe nicht gelernt. • sondern (lecz) - Er geht nicht ins Kino, sondern ins Konzert. Szyk przestawny: • dann (potem) - Ich arbeite bis 6 Uhr morgens, dann gehe ich immer schlafen. • sonst (w przeciwnym razie) - Beeit euch, sonst verpaßt den Zug! • anderseites (z drugiej storny) - Einerseits möchte ich einkaufen gehen, anderseits muß ich

lernen. • trotzdem (pomimo to) - Monika hat wenig Zeit, trotzdem geht sie ins Kino. • darum, deshalb, deswegen (dlatego, z tego powodu) - Ich habe keinen Hunger,

darum/deshalb/deswegen esse ich zu Mittag nicht. ZDANIE OKOLICZNIKOWE PRZYCZYNY Orzeczenie wyst�puje w tym zdaniu zawsze na ko�cu zdania! • weil (da) - poniewa� - zdanie okolicznikowe przyczyny zawsze zaczynamy tym spójnikiem. np. Weil sie krank war, ging sie nicht in die Schule. Sie ging nicht in die Schule, weil sie krank war. ZDANIE DOPEŁNIENIOWE

64

Orzeczenie wyst�puje w tym zdaniu zawsze na ko�cu zdania! • dass - �e - Der Mann sagt, dass er heute nicht in die Arbeit geht. • ob - czy - Er fragt Monika, ob sie heute Zeit für ihn hat. • warum - dlaczego - Ich frage mich, warum ich immer keine Zeit habe. • woher - sk�d - Der Lehrer fragte mich gestern, woher ich komme. • wieviel - ile - Ich weiß nicht genau, wieviel ich monatlich verdiene. • wo - gdzie - Peter weißt nicht, wo Monika Schmidt wohnt. • wann - kiedy - Sag mir, wann du nach Berlin fährst. • was - co - Sag mir, Peter, was du gestern gemacht hast. Czasowniki które wyst�puj� najcz��ciej w zdaniu głównym: • behaupten - s�dzi�, ocenia� • denken - my�le� • hören - słucha� • sagen - mówi� • wissen - wiedzie� • hoffen - mie� nadziej� • fragen - pyta� • erzählen - opowiada� • sich freuen - cieszy� si� ZDANIA CZASOWE POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY W zdaniach czasowych podobnie jak w innych zdaniach pobocznych orzeczenie znajduje si� na ko�cu zdania. Zdania czasowe odpowiadaj� w j�zyku niemieckim na nast�puj�ce pytania: Bis wann? (do kiedy?), Seit wann? (od kiedy?), Wie lange? (jak długo?), Wie oft? (jak cz�sto?), Wann? (kiedy?). ZDANIE OKOLICZNIKOWE CZASU Cech� charakterystyczn� zda� okolicznikowych czasu jest to, �e czynno�ci w zdaniu głównym i pobocznym dziej� si� w tym samym czasie. • als - gdy, kiedy, ilekro� - Spójnika tego u�ywamy wył�cznie do czynno�ci jednorazowej,

która miała miejsce w przeszło�ci, np. Als er 13 Jahre alt war, wollte er Bäcker werden. • wenn - gdy, kiedy, ilekro� - Spójnika tego u�ywamy do czynno�ci, które si� powtarzaj�.

Przy nich wyst�puj� cz�sto okre�lenia: immer (zawsze) oraz jedesmal (za ka�dym razem), np. Wenn ich in die Schule gehe, nehme ich immer meinen Rucksack.

• nachdem - po tym jak, nast�pnie. Zdania z "nachdem" odpowiadaj� na pytanie wann? (kiedy?). Przy tych zdaniach koniecznie jest u�ycie nast�pstwa czasów według poni�szego schematu:

65

ZDANIE POBOCZNE ZDANIE GŁÓWNE PLUSQUAMPERFEKT IMPERFEKT PERFEKT PRÄSENS PERFEKT FUTUR I Nachdem er zu Mittag gegessen hatte, ging er ins Kino. (Dwie czynno�ci działy si� w przeszło�ci, jedna czynno�� działa si� wcze�niej od drugiej.) Nachdem er zu Mittag gegessen hat, geht er ins Kino. (W tym wypadku jedna czynno�� si� sko�czyła, natomiast druga si� zaczyna.) Nachdem er zu Mittag gegessen hat, wird er ins Kino gehen. (W tym przypadku jedna czynno�� si� sko�czyła, a druga si� dopiero rozpocznie.) • während - podczas gdy - W zdaniach z tym spójnikiem dwie czynno�ci dziej� si� w tym

samym punkcie czasowym. Uwaga: Czas w dwóch zdaniach jest identyczny. np. Während ich im Kino war, war Peter im Theater.

• bevor (ehe) - zanim - W zdaniach z tym spójnikiem czynno�� w zdaniu pobocznym jest pó�niejsza od czynno�ci w zdaniu głównym. Czas jest ten sam. np. Bevor ich ins Konzert gehe, muss ich die ganze Wohnung aufräumen.

• seitdem - od czasu gdy. Seitdem er in der neuen Schule ist, lernt er fleißiger. TYLKO POZIOM ROZRSZERZONY • solange - dopóki - Zdanie to wyra�a okres trwania danej czynno�ci i odpowiada na pytanie:

wie lange? (jak długo?). Solange Peter krank ist, muss er im Bett bleiben. • sobald - skoro tylko, jak tylko np. Sobald er nach Hause gekommen ist, rief er seine

Freundin an. • sooft - tak cz�sto jak, ilekro� - Sooft ich in Warschau angekommen bin , besuche ich meine

alte Freundin. ZDANIA PRZYZWALAJ�CE POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY • obwohl/obgleich - chocia� , np. Obwohl ich keine Zeit habe, gehe ich spazieren. ZDANIE CELOWE POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY • damit - aby, �eby. Zdanie ze spójnikiem damit odpowiada na pytania: Wozu? (po co?), Zu

welchem Zweck? (w jakim celu?), Mit welcher Absicht? (w jakim zamiarze?). np. Sie geht in die Stadt, damit sie Einkäufe macht.

• um .... zu - aby, �eby. Zdanie ze spójnikiem um ... zu odpowiada na te same pytania co zdania z damit. Stosujemy ten spójnik tylko wtedy, gdy podmioty w zdaniu głównym i pobocznym s� identyczne. Czasownik w zdaniu z um...zu stoi zawsze w bezokoliczniku, np. Sie geht in die Stadt, um Einkäufe zu machen.

ZDANIA PRZYDAWKOWE (ZDANIA WZGL�DNE) POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY

66

Zdania te tworzymy za pomoc� zaimka wzgl�dnego: der, die, das, (który, która, któro) Zaimki wzgl�dne stoj� zawsze za rzeczownikiem Odmiana zaimka wzgl�dnego: PRZYPADEK RODZAJ

M�SKI RODZAJ �E SKI

RODZAJ NIJAKI

LICZBA MNOGA

Nominativ der die das die Genitiv dessen deren dessen deren Dativ dem der dem denen Akkusativ den die das die Przykłady: Das ist das Mädchen, das mir gefällt. (To jest dziewczyna, która mi si� podoba) Das ist der Junge, der 18 Jahre alt ist. (To jest chłopak, który ma 18 lat.) Das ist das Kind, das den Kindergarten besucht. (To jest dziecko, które chodzi do przedszkola) Das ist der Rock, den ich heute gekauft habe. (To jest spódnica, która dzisaj kupiłam.) Zaimek wzgl�dny mo�e si� ł�czy� z przyimkami, np.: Das ist eine Frau, mit der ich im Kino war. (To jest kobieta, z któr� byłem w kinie.) Das ist die Dame, von der ich gehört habe. (To jest pani o której słyszałem.) ZDANIA WARUNKOWE RZECZYWISTE POZIOM PODSTAWOWY I ROZSZERZONY • falls/wenn - w wypadku gdy, w razie gdy, np. Wenn es schneit, bleibe ich zu Hause. (Gdy pada �nieg, zostaj� w domu.) Falls es schneit, bleibe ich zu Hause. - Spójnik "falls" mo�na zawsze zast�pi� spójnikiem "wenn" i odwrotnie.) • je ... desto/je ... umso - im ... tym. Zdanie główne i poboczne wyst�puje zawsze w stopniu

wy�szym (przymiotnik), np. Je älter der Wein ist, desto schmeckt er besser. (Im starsze jest wino, smakuje ono lepiej.) ZDANIA WARUNKOWE NIERZECZYWISTE TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Czynno�� w tych zdaniach odnosi si� zawsze do przeszło�ci, oba zdania, zarówno główne jak i poboczne wyst�puj� w trybie przypuszczaj�cym czasu zaprzeszłego (Konjunktiv Plusquamperfekt). Warunek w tych zdaniach jest niemo�liwy do spełnienia., np. Wenn ich vor der Prüfung "Mittelstufe" nicht krank gewesen wäre, hätte ich mehr gelernt. ZDANIA SKUTKOWE TYLKO POZIOM ROSZERZONY

67

Zdania skutkowe wyra�aj� wynik czynno�ci zawartych w zdaniu głównym. • so dass/so..., dass - tak, �e, np. Die Lampe war tief über dem Tisch gezogen, so dass nur das

Buch beleutet war. Nichts ist so weit, dass wir es nicht erreichen. ZDANIE OKOLICZNIKOWE SPOSOBU TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Zdanie okolicznikowe sposobu odpowiada na pytania: wie? (jak?), auf welche Art und Weise? (w jaki sposób?) i zast�puje okolicznik sposobu zdania nadrz�dnego. Zdania te mo�na tłumaczy� jako imiesłów uprzedni na -łszy, -wszy lub współczesny na -�c. • indem - Zdanie z tym spójnikiem ma zawsze ten sam podmiot co zdanie głowne oraz stosuje

si� je do tre�ci twierdz�cej. np. Indem Peter fleißig lernte, verbesserte er seine Leistungen in Deutsch. (Pilnie ucz�c si�, poprawił Piotr swoje wyniki z j. niemieckiego)

• dadurch, dass - zdanie to stosuje si� podobnie jak zdanie z indem do tre�ci twierdz�cej, np. Dadurch, dass Peter fleißig lernte, verbesserte er seine Leistungen in Deutsch.

• ohne, dass - zdanie to stosuje si� podobnie jak zdanie z indem do tre�ci przecz�cej, np. Ich war eine Woche an der Nordsee, ohne dass ich badete. (Byłem tydzie� nad Morzem Północym nie k�pi�c si� w morzu.)

• ohne ... zu - zdanie to stosuje si� wtedy, gdy podmioty w zdaniu głównym i pobocznym s� takie same, stosujemy wtedy bezokolicznik z zu, np. Ohne zu lernen, ging er in die Prüfung. (Nie ucz�c si� poszedł na egzamin.)

• anstatt, dass (zamiast �eby) - zdanie to stosuje si� podobnie jak zdanie z dadurch, dass do tre�ci przecz�cej, np. Anstatt dass er lernte, ging er ins Kino (Zamiast si� uczy� poszedł do kina.)

• anstatt ... zu - zdanie to stosuje si� wtedy, gdy podmioty w zdaniu głównym i pobocznym s� takie same, stosujemy wtedy bezokolicznik z zu, np. Anstatt zu lernen, ging er ins Kino.

PRZYDAWKA ROZWINI�TA TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Przydawka rozwini�ta jest to przydawka rzeczownika, która jest wyra�ona poprzez imiesłowy czasu tera�niejszego lub przeszłego. Wyst�puje ona miedzy rodzajnikiem a zaimkiem lub mi�dzy liczebnikiem a imiesłowem, np. Ein nach Moskau kommender Zug hat 20 Minuten Verspätung. (Poci�g przybywaj�cy do Moskwy ma 20 minut opó�nienia.) Die vor dem Restaurant stehenden Deutschen sind aus Berlin. (Niemcy stoj�cy przed restauracj� s� z Berlina.) Spójniki dwuczłonowe Poziom podstawowy i rozszerzony • weder .... noch - ani, ani (Ich habe weder Hund noch Katze) • entweder .... oder - albo, albo (Ich gehe entweder ins Kino oder ins Theater)

68

• nicht nur ......, sondern auch - nie tylko, lecz tak�e (Er spricht nicht nur Deutsch, sondern auch Spanisch)

• sowohl ...... als auch - zarówno, jak i (Am Freitag fahre ich sowohl nach Berlin als auch nach Potsdam)

PARTYKUŁY TYLKO POZIOM ROZSZERZONY Partykuły s� nieodmienne, przy ich pomocy rozmówca wyra�a swój stosunek do jakiego� zdarzenia. Wybrane partykuły: aber – Du bist aber frech! (ale / ale�)

69

auch – Auch wir verstehen es nicht. (tak�e, nawet) also – Also gehen wir! (wi�c) besonders – Sie macht das besonders gut. (szczególnie, wyj�tkowo) bloß – Wo ist er bloß? ( jedynie, tu jednak jako partykuła: gdzie� – wzmocnienie wypowiedzi w stosunku do zwykłego „gdzie„) denn – Was haben Sie denn gemacht? (bo / poniewa�; tu jako jednak jako partykuła: có� – wzmocnienie wypowiedzi w stosunku do zwykłego „co”) doch – Geh doch schon! (jednak, tu: id��e) eben – Du sollst eben nicht schwatzen. (wła�nie) etwa – Ist er etwa krank? (około, tu: czy�by / mo�e) fast – Er hat fast niemals Geld. (prawie) ganz – Sie ist ganz nett! (całkiem, zupełnie) gar – Sie hat gar keinen Appetit! (wcale) immer – Es wird immer kälter. (zawsze, tu: coraz) mal – Lass mal sehen! (raz, tu: no – jako słowo zach�caj�ce) noch – Ich muss es noch einmal wiederholen.(jeszcze) nur – Was werde ich nur ohne dich machen? (tylko, tu jako jednak jako partykuła: có� – wzmocnienie wypowiedzi w stosunku do zwykłego „co”) schon – Du wirst es schon finden. (ju�, tu: na pewno) sehr – Bist du sehr müde? (bardzo) so – Er hat so viele Freunde. (tak) überaus – Sie ist überaus glücklich. (ponad wszystko) viel – Er lernt schon viel besser. (du�o, wiele) weit – Sie ist weit klüger als er. (daleko, tu: o wiele) ziemlich – Ich bin ziemlich müde. (dosy�, do��) zu – Das ist zu weit für mich. (za, zbyt) POJ�CIA GRAMATYCZNE Adjektiv n -s, -e – przymiotnik Adverb n -s, -ien – przysłówek Akkusativ m -s, -e – biernik Aktiv n -s – strona czynna Anführungszeichen n -s, - – cudzysłów Artikel m -s, - – rodzajnik attributiv – przydawkowy

70

Ausrufezeichen n -s, - – wykrzyknik bestimmter Artikel – rodzajnik okre�lony Bestimmungswort n -(e)s, (ö)-er – wyraz okre�laj�cy Dativ m -s, -e – celownik Deklination f -, -en – odmiana (rzeczownika, przymiotnika, zaimka, liczebnika) deklinieren – odmienia� (rzeczownik, przymiotnik, zaimek, liczebnik) Demonstrativpronomen n -s, - – zaimek wskazuj�cy Diminutiv n -s, -e – zdrobnienie Diphthong m -(e)s, -e – dwugłoska Doppelpunkt m -(e)s, -e – dwukropek Eigenname m -ns, -n – imi� własne Femininum n -s, Feminina – rodzj �e�ski; rzeczownik rodzaju �e�skiego Finalsatz m -(e)s, (ä)-e – zdanie celowe Fragesatz m -es, (ä)-e – zdanie pytaj�ce Fragezeichen n -s, - – znak zapytania, pytajnik Futur I n -s – czas przyszły I gemischte Deklination – odmiana mieszana Genitiv m -(e)s, -e – dopełniacz gerade Wortfolge – szyk prosty Geschlecht n -(e)s, -er – rodzaj Grammatfk f -, -en – gramatyka Grundwort n -(e)s, (ö)-er – wyraz zasadniczy Hauptsatz m -es, (ä)-e – zdanie główne Hilfsverb n -s, -en – czasownik posiłkowy Imperativ m -s, -e – tryb rozkazuj�cy Imperfekt n -s, -e – czas przeszły (I), Präteritum Indefinitpronomen n -s, - – zaimek nieokre�lony Indikativ m -s, -e – tryb oznajmuj�cy Infinitiv m -s, -e – bezokolicznik Interrogativpronomen n -s, - – zaimek pytaj�cy intransitiv – nieprzechodni Inversion f -, -en – szyk przestawny Kardinale n -s, Kardinalia – liczebnik główny Kasus m -, - – przypadek Komma n -s, -s od. -ta – przecinek Komparation f -, -en – stopniowanie Komparativ m -s, -e – stopie� wy�szy Kompositum n -s, Komposita – wyraz zło�ony Konditionalis – tryb warunkowy Konditionalsatz m -es, (ä)-e – zdanie warunkowe Konjugation f -, -en – odmiana czasownika konjugieren – odmienia� czasownik KonjunktIon f -, -en – spójnik Konjunktiv m -s, -e – tryb przypuszczaj�cy Konsonant m -en, -en – spółgłoska Maskulinum n -s, Maskulina – rodzaj m�ski; rzeczownik rodzaju m�skiego männlich – m�ski, rodzaju m�skiego Modalverb n -s, -en – czsownik modalny (posiłkowy trybu) Nebensatz m -es, (ä)-e – zdanie poboczne

71

Negation f -, -en – przeczenie Neutrum n -s, Neutra – rodzaj nijaki; rzeczownik rodzaju nijakiego Nominativ m -s, -e – mianownik Numerale n -s, Numeralia – liczebnik Objekt n -es, -e – dopełnienie Objektsatz m -es, (ä)-e – zdanie dopełnieniowe Ordinale n -s, Ordinalia – liczebnik porz�dkowy Partizip I n -s, -ien – imiesłów czynny Partizip II – imiesłów bierny Passiv n -s – strona bierna Perfekt n -s – czas przeszły (II) Person f -, -en – osoba Personalpronomen n -s, - – zaimek osobowy Plural m -s, -e o. Pluralia – liczba mnoga Plusquamperfekt n -s – czas zaprzeszły Positiv m -s, -e – stopie� równy Possessivpronomen n -s, - – zaimek dzier�awczy Prädikat n -s, -e – orzeczenie prädikativ – orzecznikowy Präfix n -es, -e – przedrostek Präposition f -, -en – przyimek Präsens n -, Präsentia – czas tera�niejszy Pronomen n -s, - o. Pronomina – zaimek Präteritum n -s, Präterita – czas przeszły I, Imperfekt Pronominaladverb n -s, -ien – przysłówek zaimkowy Punkt m -(e)s, -e – kropka Reflexivpronomen n -s, - – zaimek zwrotny Reflexivverb n -s, -en – czasownik zwrotny Relativpronomen n -s, - – zaimek wzgl�dny Satz m -es, (ä)-e – zdanie Satzgefüge n -s, - – zdanie zło�one podrz�dnie sächlich – nijaki, rodzaju nijakiego Singular m -s, -e o. Singularia – liczba pojedyncza schwache Deklination – odmiana słaba starke Deklination – odmiana mocna Steigerung f -, -en – stopniowanie Substantiv n -s, -e – rzeczownik Subjekt n -(e)s, -e – podmiot Suffix n -es, -e – przyrostek Superlativ m -s, -e – stopie� najwy�szy Syntax f – składnia, nauka o zdaniu (składaniu zda�) transitiv – przechodni Umlaut m -(e)s, -e – przegłos unbestimmter Artikel – rodzajnik nieokre�lony unregelmäßig – nieregularny Verb n -s, -en – czasownik versetzte Wortfolge – szyk przestawny weiblich – �e�ski, rodzaju �e�skiego Vokal m -s, -e – samogłoska

72

Wortbildung f - , -en – słowotwórstwo Wortfolge f -, -n – szyk wyrazów Zeit f -, -en – czas