Okresy w dziejach sztuki

• do IV tysiąclecia p.n.e. - sztuka prehistoryczna

• ok. 3000 - 500 p.n.e. - sztuka starożytnego Egiptu

• ok. 3000 - 2340 p.n.e. - sztuka Sumeru

• ok. 2600 - 1100 p.n.e. - sztuka egejska

• ok. 2000 - 538 p.n.e. - sztuka Babilonu

• 1360 - 671 p.n.e. - sztuka Asyrii

• V - I w. p.n.e. - sztuka starożytnej Grecji

• VI w. p.n.e. - V w. n.e. - sztuka starożytnego Rzymu

• IV - VII w. n.e. - sztuka wczesnochrześcijańska

• III - XIII w. n.e. - sztuka koptyjska

• IV - XV w. n.e. - sztuka bizantyńska

• VIII - IX w. n.e. - sztuka karolińska

• X w. - sztuka przedromańska

• XI - XIII w. n.e. - sztuka romańska

• XII - XVI w. n.e. - gotyk

• XV - XVI w. - renesans

• XVI w. - manieryzm

• 1600 - 1770 barok

• 1720 - 1770 rokoko

• 1760 - 1830 klasycyzm

• 1790 - 1840 romantyzm

• 1750 - 1850 historyzm

• 1830 - 1870 realizm

• 1860 - 1900 impresjonizm

• po 1885 neoimpresjonizm

• 1886 - 1905 postimpresjonizm

• 1905 - 1907 fowizm

1) w Niemczech sztuka ottońska, w Hiszpanii od IX w. sztuka mozarabska 2) w Anglii tradycje sztuki gotyckiej nie zanikły w XVII i XVIII w. (tzw gothic survival) 3) w Polsce impresjonizm został przejęty dopiero po 1890 r.

XX wiek

• ekspresjonizm

• kubizm

• futuryzm

• dadaizm

• surrealizm

• konstruktywizm

• Bauhaus

po 1950

• abstrakcyjny ekspresjonizm

• pop art

• op-art

• minimalizm

• hiperrealizm

• Fluxus

• sztuka krytyczna

Sztuka starożytnej Grecji

Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury

mykeńskiej spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas

jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do

czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian. Jednak wraz z podbojem

rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal

tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich.

Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich.

Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb, których oryginały

zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki

kopiom) wywarła przeogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Jednak

wraz ze zmianami politycznymi skończyła się jej samodzielność.

Czas trwania sztuki greckiej dzielony jest na następujące okresy rozwoju:

• okres archaiczny – od 1200 p.n.e. do 480 p.n.e.

• okres klasyczny – od 480 p.n.e. do 323 p.n.e.

• okres hellenistyczny – od 323 p.n.e. do 30 p.n.e.

Sztuka starożytnego Rzymu

Terminem sztuka starożytnego Rzymu określa się zazwyczaj sztukę tworzoną w Rzymie – mieście nad Tybrem oraz całym państwie złożonym

z wielu prowincji i nie wykazującą żadnych ścisłych związków kulturowych z sztuką rodzimą konkretnego rejonu pozostającego pod panowaniem imperium, powstałą w okresie od VI w. p.n.e. do końca IV w., czyli momentu podziału cesarstwa na wschodnie i zachodnie.

Najstarszy okres rozwoju sztuki starożytnego Rzymu związany jest z panowaniem królów etruskich i trwał aż do najazdu Galów na Rzym w 390 p.n.e., czyli pierwszych dwóch stuleci republiki. Z tym okresem związane jest przekształcenie osady w miasto, budowa kanału odwadniającego Cloaca Maxima, wytyczenie ulic i placów (powstało Forum Romanum). Powstały najstarsze budowle, np. świątynia Jowisza Kapitolińskiego.

Po zniszczeniach spowodowanych najazdem Galów, miasto zaczęło się odbudowywać w połowie IV w. p.n.e. Rzymianie przejęli od Etrusków wiele umiejętności związanych z architekturą oraz technikę odlewania rzeźb w brązie. Posągi pochodzące z tego okresu to naturalnej wielkości statuy bohaterów, przywódców ubranych w togi lub zbroje. Posągi bogów wykonywane były w podobnym stylu ale jako materiału używano wypalanej gliny.

Malarstwo to pejzaże przedstawiające podbite miasta malowane na planszach niesionych podczas pochodów triumfalnych.

Duży skok w rozwoju sztuki rzymskiej nastąpił po podboju Grecji i napływie sporej ilości dzieł sztuki z tego obszaru. Sztuka rzymska narodziła się wtedy po raz drugi, tym razem pod wpływem zwyciężonych.

Rzemiosło rzymskie w dużej mierze rozwijało się pod wpływem wzorców greckich. Rozwijający się wyrób naczyń z gliny i srebra związany był przede wszystkim z zapotrzebowaniem dworu, szczególny rozkwit tych dziedzin sztuki nastąpił za czasów sprawowania rządów przez Augusta i Tyberiusza. Naczynia zdobiono reliefowym wzorem o motywach mitologicznych i historycznych. Naczynia ze srebra były wykonywane z podwójnej cienkiej blachy. Wewnętrzna część naczyń była gładka a zewnętrzną zdobił wzór wykonany przy pomocy wytłaczania na matrycach.

Najpopularniejsze były naczynia z gliny. Z surowca tego produkowano już w III w. p.n.e. Były to wyroby z czarną polewą, wykonywane w północnej części Italii. Ich produkcja zanikła pod koniec II w. p.n.e., w połowie I w. p.n.e. pojawiły się naczynia z jasnoczerwonej gliny, również z błyszczącą polewą. Produkowane były przede wszystkim w południowej

Sztuka romańska

Wnętrze kościoła romańskiego (Saint-Saturnin, Francja)

Romański kościół św. Andrzeja w Krakowie

Sztuka romańska (styl romański, romanizm) - pojęcie odnoszące się do stylu w sztukach plastycznych IX – XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały ukształtowane na terenach zajmowanych obecnie przez dzisiejsze północne Włochy, Francję i zachodnie Niemcy (IX – XII wiek). Wkrótce (X w. – XIII w.) zasięgiem nowego stylu objęte zostały kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi wyprawami krzyżowymi przeniknął na Bliski Wschód. Styl romański ma korzenie w sztuce karolińskiej, przedromańskiej (w Niemczech — ottońskiej) i bizantyjskiej, częściowo także sztuce islamu.

Architektura romańska w Europie - Sztuka romańska była związana przede wszystkim z chrześcijaństwem. Głównymi jej ośrodkami były klasztory (benedyktynów, cystersów, norbertanów, kanoników regularnych) i stolice diecezji. Objęcie patronatem przez cesarstwa (w Niemczech) i panów feudalnych pozwolił na jej rozwój. Obronny charakter budowli wpłynął w znacznym stopniu na ukształtowanie bryły architektonicznej kościołów, symboli Królestwa Bożego. Treści religijne przekazywane były przez rzeźbę architektoniczną i uzupełniane przez malarstwo ścienne. Głównym materiałem stosowanym w tym okresie był starannie obrobiony kamień

(wapień, piaskowiec, granit) w postaci ciosów, z którego wznoszono grube mury z niewielkimi otworami okiennymi szklanymi gomółkami lub witrażami. Elementem związanym z obronnością związane były też wieże sytuowane najczęściej po zachodniej stronie kościołów. Kościół był orientowany (prezbiterium znajdowało się po wschodniej stronie kościoła), początkowo na ogół jednonawowe, podłużne kościoły (układ centralny występował rzadziej). Kolejnym etapem były trójnawowe bazyliki również z transeptem. Ewolucji podlegał też sposób przekrycia budowli. Początkowo stosowano stropy drewniane, które w krótkim czasie zostały zastąpione sklepieniami kolebkowymi. Zmieniano kierunek podparcia kolebek przez zmianę osi ich ustawienia (z podłużnej na poprzeczną) w nawach bocznych, stosowano półkolebki obciążając siłami od rozporu sklepienia nawy środkowej mury zewnętrzne, zmieniano wysokości itp. aż zaczęto stosować sklepienia krzyżowe.

Podpory w architekturze romańskiej nie mają ściśle ustalonych proporcji. Ich cechami charakterystycznymi są służki zwieńczone kapitelem oraz głowice kostkowe. Trzon kolumny, na ogół niski o cylindrycznym kształcie pozstawał gładki albo zdobiony żłobkowaniem, ornamentem w formie plecionki, wzorem geometrycznym lub rzeźbą figuralną.

Elementem wprowadzanym do naw bocznych były galeryjki, empory i okna. Prezbiterium zazwyczaj zakończone było apsydą wokół wykonywano obejście z wieńcem kaplic. Apsydy występowały także na zakończeniach naw i ramion transeptu.

Elewację urozmaicały i porządkowały lizany powiązane fryzem arkadkowym i cokołem. Wejście główne, umieszczane w zachodniej części kościoła, w postaci portalu stanowiło bogaty akcent dekoracyjny wzbogacony szeregiem filarów ustawionych w linii biegnącej ukośnie od lica ściany do stosunkowo wąskich drzwi. Górną ramę stanowił półkolisty lub w formie liścia koniczyny łuk (archiwolta).

Malarstwo i rzeźba

Rzeźba jest podporządkowana architekturze. Głównym jej zadaniem staje się ukazanie boskiego tryumfu nad złem. Koncentrowała się przede wszystkim w tympanonach nad portalami, gdzie zazwyczaj przedstawiano postać Chrystusa. Bogata i ekspresyjna oraz silnie zróżnicowana powstała we Francji ( np. Moissac, Vézelay, Souillac) czasem obejmowała całą fasadę (Poitiers). Szczytowym osiągnięciem stylu romańskiego jest dekoracja rzeźbiarska katedry w Autun, dzieło Gislibertusa. Znakomitym twórcą

późnoromańskiej rzeźby we Włoszech był B. Antelami. W Niemczech pojawiły się rzeźby nie związane z architekturą (brązowy krucyfiks z Werden).

Malarstwo także pozostawało na usługach doktryny kościoła. Malowidła ścienne wypełniały ściany kościołów, we Włoszech popularne były przedstawienia w postaci mozaik. Pozostałości są zachowane w licznych kościołach Francji (Saint-Savin-sur-Gartempe), Niemiec (Schwarzrheindorf), północnej Hiszpanii (Tahull), Włoch (S. Angelo in Formis, mozaiki w Wenecji i Palermo).

Również w rękopisy wykonywane i ozdabiane w skryptoriach osiągnęły wysoki poziom artystyczny, zwłaszcza popularne iluminacje reprezentacyjnych dzieł.

Romanizm w Polsce

Architektura roma ńska w Polsce

W Polsce jest to najstarsza architektura, związana z początkami państwowości, stąd często jej surowsza i prostsza forma - przeważnie spotykamy u nas małe kościoły salowe kryte stropem, z prosto zamkniętym prezbiterium. Architektura romańska w Polsce kształtowała się pod wpływami niemieckimi i czeskimi. Początek rozwoju sztuki romańskiej przypada na okres po restytucji monarchii przez Kazimierza I Odnowiciela (1038–58). W XI w. Powstały, zachowane w niewielkim stopniu, katedry: w Poznaniu, II katedra w Gnieźnie i dwuchórowa II katedra w Krakowie, kościoły Benedyktynów w Tyńcu i Mogilnie, kolegiata Św. Andrzeja w Krakowie. Jej moment szczytowy to XII wiek, powstały wówczas kolegiaty w Kruszwicy, Opatowie, Tumie koło Łęczycy, kościoły: Kanoników Regularnych w Czerwińsku i Norbertanek w Strzelnie, niewielkie kościoły możnowładcze z emporą po stronie zachodniej (Żarnów, Inowłódz); okres schyłkowy przypada na pierwszą połowę XIII wieku. Największy rozmach miało budownictwo realizowane przez cystersów (Wąchock, Koprzywnica, Sulejów) i odmienne stylistycznie na Śląsku (Trzebnica); w tym czasie powstały pierwsze budowle ceglane (kościół Św. Jakuba w Sandomierzu); najwybitniejsze dzieła rzeźbiarskie to dekoracja portalu w Czerwińsku, tympanony fundacyjne ze Strzelna, Wrocławia i Trzebnicy, a przede wszystkim kolumny z kościoła Norbertanek

w Strzelnie oraz brązowe Drzwi Gnieźnieńskie. Do unikatowych dzieł zaliczana jest ryta i impastowana posadzka w krypcie kolegiaty wiślickiej. W dwóch polach otoczonych bordiurą ozdobioną ornamentem o motywach roślinnych i zwierzęcych przedstawiono po modlące się trzy postacie. W polu bliżej ołtarza przedstawia kapłana o otoczeniu starca i chłopca. Obok widnieje napis: Ci pragną być deptani, aby kiedyś móc wznieść się do gwiazd. Na drugim polu wyryto postać mężczyzny, kobiety i dziecka. Najprawdopodobniej jest to fundator posadzki z żoną i synem. Płyta wykonana jest z gipsu a ryty wypełnia masa barwiona węglem drzewnym.

Malarstwo

W Polsce malarstwo ścienne raczej się nie zachowało, nieliczne przykładem jest Czerwińsk. Doskonale przetrwały natomiast iluminowane rękopisy (Sakramentarz Tyniecki, Ewangeliarz Emmeramski, Kodeks Pułtuski); przykładami sztuki złotniczej są kielichy z Trzemeszna i Czerwińska, kielich i patena Konrada I Mazowieckiego z Płocka oraz rękojeść miecza zwanego Szczerbcem i oprawa Ewangeliarza Anastazji

Gotyk

Gotyk (z niem.) - to styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji i swoim zasięgiem objął chrześcijańską Europę.

Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską.

Gotyk dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest różny dla poszczególnych państw:

• gotyk wczesny

• gotyk dojrzały

• gotyk późny zwany płomienistym (flamboyant)

Architektura

W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli romańskich. Miały one dużo okien, wypełnianych zazwyczaj witrażami, strzeliste wieże, bogato zdobione portale. Cechami charakterystycznymi dla architektury gotyckiej jest stosowanie łuku ostrego, sklepienia krzyżowo-żebrowego i systemu łuków przyporowych, odciążających ściany budowli. Wnętrza kościołów zdobiły często freski, przedstawiające sceny biblijne. Kościoły były zazwyczaj na planie bazyliki (3 nawowe, z jedną nawą główną i dwoma bocznymi, bądź 5 nawowe z 4 nawami bocznymi).

Przedstawiciele

Większość dzieł z tego okresu jest anonimowa, niemniej jednak znane są nazwiska części artystów, takich jak Wit Stwosz, Robert Campin czy Martin Schangauer.

Ołtarz Mariacki Wita Stwosza

Fasada katedry w Reims, Francja

Odrodzenie

Odrodzenie (Renesans), okres w historii sztuki i kultury europejskiej rozciągający się od XIV wieku do XVI wieku.

Studium proporcji narysowane przez Leonardo da Vinci, będące porównaniem anatomii człowieka z figurami geometrycznymi - kołem i kwadratem.

Giovanni Baptista di Quadro z Lugano - Ratusz w Poznaniu

Bartolommeo Berrecci - Zamek na Wawelu

Bernardo Morando - Ratusz w Zamościu

Odrodzenie miało swój początek we Włoszech. Wszystko zaczęło się od konkursu na najlepszy projekt ozdobienia brązowych drzwi baptysterium we Florencji. Konkurs wygrał Gilberti, który swoim nietypowym projektem wzbudził zachwyt (Renesans w rzeźbie). Później Filippo Brunelleschi zaprojektował kopułę florenckiej katedry, co zapoczątkowało Renesans w architekturze, dlatego też często historycy za "kolebkę odrodzenia" uznają Florencję. Wpływy odrodzenia rozszerzały się na inne kraje europejskie, szczególnie Niderlandy i Niemcy, jednak swoje apogeum osiągnęło we Włoszech.

Odrodzenie powstało stopniowo na tle zmian kulturowych, odchodzenia od wzorców i światopoglądu średniowiecznego. Do sztuki i życia codziennego zaczęły w coraz większym stopniu przenikać wartości laickie; na plan pierwszy zaczęto wysuwać jednostkę ludzką, z jej potrzebami, odczuciami i indywidualnymi dążeniami (humanizm).

Charakterystyczną cechą tego okresu był powrót do wartości antycznej Grecji i Rzymu, z ich podziwem dla piękna ludzkiego ciała.

W okresie odrodzenia dynamicznie rozwijała się nauka i technika. Coraz powszechniejsze korzystanie z wynalazku jakim była busola pozwala żeglarzom na odbywanie dalekich podróży i odkrywanie nowych lądów, poznawanie innych kultur i ich obyczajów. Dotychczasowe pojmowanie świata, jego zasięg terytorialny okazał się niewielkim wycinkiem tego, co nas otacza. Prowadzone przez podróżników i naukowców badania przyrody przyczyniają się do rozwoju wielu dziedzin nauki. Podróże, prowadzone obserwacje i badania pozwalają na pogłębienie wiedzy o astronomii i różnych zjawiskach atmosferycznych. Rozwija się także wiedza w zakresie fizyki i chemii, która przestaje być domeną alchemików. Udoskonalenie bronii palnej także przyczynia się do zmian w otaczającym świecie. Tracą na znaczeniu dotychczasowe zamki obronne ponieważ nowe działa coraz lepiej radzą sobie z kruszeniem murów obronnych a w walce coraz mniejszą rolę odgrywają konni, ciężkozbrojni rycerze. Ciężar zmagań przenosi się na artylerię i piechotę. Te przemiany naruszają dotychczasowy, feudalny porządek społeczeństwa. Wynalazek druku pozwala na upowszechnienie zdobywanej wiedzy.

Nadużywanie władzy kościelnej, oczekiwanie bezwzględnego posłuchu religijnego przy jednoczesnym kupczeniu odpustami, często niezgodnym z nakazami religii życiem dostojników kościoła, realizacja przez papiestwo własnych, świeckich celów rodzi bunt wśród społeczeństwa. Ogniska zapalne zapoczątkowane przez albigensów Johan Wincklef, Czechach - Jan Hus, Niemczech - Marcin Luter. Prowadzą one do reformacji.

Bujnie rozwijała się sztuka, literatura i muzyka, która zyskiwała coraz więcej możnych mecenasów z kręgów magnaterii, władców, książąt i papiestwa.

Renesans jest francuskim tłumaczeniem terminu "odrodzenie".

Główni przedstawiciele w Europie

Leonardo da Vinci, "Dama z łasiczką"

• Leonardo da Vinci

• Michał Anioł

• Rafael Santi

• Filippo Brunelleschi

• Donato Bramante

Barok

Barokowy pałac Dąmbskich w Toruniu z roku 1693

Barok - styl w sztuce, architekturze i literaturze; wyrósł na podłożu renesansu i panował w XVI - XVIII wieku (ok. 1580 - ok. 1730 r.). Barok odznacza się ekspresyjnością, bogactwem formy i zdobnictwa, silnymi

kontrastami, monumentalnością; linia prosta w sztuce i architekturze jest prawie nieobecna, jej miejsce zajmują linie faliste, załamania, występy, zaokrąglenia. Dzieła architektoniczne tego okresu bywają przeładowane dekoracją figuralną i ornamentyką. Nazywano go kiedyś "zwyrodniałą formą renesansu" (Jacob Burckhardt), a nazwę wziął od portugalskiego słowa barocco - nieregularna perła. Polscy reformatorzy oświeceniowi widzieli w baroku symbol upadku umysłowego, zacofania i panoszącego się sarmatyzmu. W okresie baroku stworzono wiele dzieł, które weszły do kanonu sztuki i stanowią punkt odniesienia także w naszej epoce (np. dramaty Szekspira wciąż na nowo odczytywane).

Architektura barokowa

wnętrze kościoła il Gesù

Charakterystyczne dla epoki było łączenie architektury, malarstwa i rzeźby o maksymalnym natężeniu ekspresji. Wygięcie elewacji i gzymsów pozwalało uzyskać efekty światłocieniowe. Architektura barokowa rozwinęła się we Włoszech, jej współtwórcami byli Giacomo della Porta, Vignola, Maderna, Bernini (Bazylika św. Piotra w Rzymie) i Borromini. Architektoniczne idee barokowe przedostały się z Włoch do Hiszpanii, Portugalii i ich kolonii. Anglia i Francja nie od razu poszły za wzorem

Włoch; w krajach tych panowały trendy spokojniejsze; we Francji najwybitniejszym architektem był wtedy Jules Hardouin-Mansart, w Anglii Christopher Wren, który tworzył w duchu późno renesansowym z baroku przejmując monumentalizm. Doskonale rozwinęła się architektura barokowa w krajach południowo-niemieckich i w Austrii. Główni architekci: Fischer von Erlach, Christofer Dientzenhofer, Jacob Prandauer, w Saksonii Matthäus Daniel Pöppelmann. W Polsce udzielał się też Niemiec, Andreas Schlüter.

Kraje katolickie wykazywały dużą aktywność na polu barokowego budownictwa kościelnego, w okresie kontrreformacji powstało wiele świątyń jezuickich; w krajach, które oderwały się od Kościoła rzymskiego nie pojawiły się takie tendencje. W Polsce najwcześniejszym kościołem barokowym jest Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, rozpoczęty w roku 1597. Barok pozostawił u nas mnóstwo zabytków w większych i mniejszych miastach, a także wsiach; obok budowy nowych, przerabiano kościoły gotyckie. Prócz kościoła św. Piotra w Krakowie do najważniejszych zabytków kościelnej architektury tamtego okresu należą: w Krakowie - kaplica Wazów w Katedrze Wawelskiej, św. Anny, Wizytek. We Lwowie wybudowano wówczas kościół Ojców Dominikanów i sobór św. Jura. Do poznańskich zabytków barokowych należy Fara, dawny kościół jezuitów; w Gdańsku Kaplica Królewska; w Warszawie kościoły Wizytek, Kościół św. Krzyża w Warszawie, Sakramentek i Kapucynów, kościół św. Piotra na Antokolu we Wilnie, a wreszcie bazylika w Świętej Lipce.

Rzeźba

Andreas Schlueter - Umierający wojownik

Jak cała sztuka baroku, również rzeźba barokowa narodziła się we Włoszech, jej początki widzimy w dziełach da Bologne. Głównymi jej przedstawicielami byli: Bernini, A. Algardi, S. Maderna i pochodzący z Brukseli Duquesnoy. W rzeźbie, podobnie jak w malarstwie, przejawiło się dążenie do silnych kontrastów, oddania iluzji ruchu; ulubionymi tematami

stały się ekstaza religijna, silne przeżycia duchowe i namiętności. Ze sztuki Antonio da Bologna wyszła szkoła francuska rzeźbiarska z François Girardonem na czele. Odrębny typ plastyki barokowej powstał w Hiszpanii; głównymi jego przedstawicielami byli Gregorio Hernandez i Martinez Montanes. Niektórzy z artystów belgijskich, jak Giovanni da Bologna i Duquesnoy, działali we Włoszech; z pracujących w kraju ojczystym warto wymienić Lucasa Faidherbe. Z holenderskich artystów wybił się na plan pierwszy Adrien de Vries, znany również w innych krajach północnej Europy z rzeźb w brązie. Najwybitniejszym niemieckim rzeźbiarzem barokowym był Andreas Schlüter. W Polsce pracowało wówczas wielu obcych rzeźbiarzy, jak np. Baltazar Fontana w Krakowie.

Malarstwo

Rubens - Autoportret

W malarstwie religijnym przeważała tematyka mistyczno-symboliczna, natomiast malarstwo świeckie opisywało przede wszystkim sceny mitologiczne i alegoryczne; rozwinął się portret; bujny rozkwit przeżył też pejzaż i martwa natura. Włoskie malarstwo barokowe reprezentowane było głównie przez następujące szkoły: bolońską eklektyczna (Annibale Carracci, Lodovico Carracci, Guido Reni, Domenichino, Francesco Albani i Guercino) i neapolitańską z Riberą, Salvatorem Rosą i Lucą Giordano; Caravaggio był przedstawicielem kierunku naturalistycznego. W Hiszpanii najważniejszymi malarzami byli w tym czasie Velasquez, Murillo i Francisco de Zurbara, we Francji Nicolas Poussin, Pierre Mignard, Charles Le Brun, Hyacinthe Rigaud, Gaspard Dughet i Claude Lorrain. W północnej Europie najsławniejsze wówczas nazwiska to Rubens, Van Dyck, Rembrandt, Jan Vermeer. Z artystów związanych z Polską warto wymienić:

Tomasza Dolabellę, Jana Triciusa, Eleutera-Siemiginowskiego, Marcina Altomonte. W Wilnie tworzył Cornelis Danckerts de Ry.

Klasycyzm

Klasycyzm (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) - styl w muzyce, sztuce, literaturze i architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytności greckiej i rzymskiej. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie występował równolegle do baroku, czyli od XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku. Zmodyfikowany klasycyzm przeradzał się czasem w eklektyzm końca XIX wieku. Klasycyzm jako styl panował w epoce Oświecenia. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił pod koniec XVIII w. i w I ćwierci wieku XIX. W dziedzinie literatury swoisty kres klasycyzmu przyniosła "wojna klasyków z romantykami". Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów awangardowych, np. u Picassa.

Architektura klasycystyczna, podstawowe cechy

Teatr Wielki w Warszawie

• wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na niektórych budowlach odrodzenia;

• kopiowanie elementów architektury starożytnej;

• budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta;

• stosowanie kolumnad i kolumnowych portyków ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu; pilastrów, dużych okien; tympanon przeważnie dekorowany płaskorzeźbą;

• dążenie do uzyskania efektu harmonii, zrównoważonej kompozycji, stosowanie symetrii;

• w opozycji do baroku przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów;

• oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiają, są to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły , wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary nawiązują ce do tradycji cesarstwa rzymskiego;

• rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły, zakładane wówczas muzea;

• pałace – duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta, z wysuniętą częścią środkową ozdobioną portykiem;

• we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale, chętnie malowane na biało, płaskie sufity, okna duże, kwadratowe;

• kościoły – często na planie koła, przekryte kopułą;

Najważniejsi przedstawiciele klasycyzmu

Architektura

• Francja: Jacques Germain Soufflot, Jean Francois Chalgrin, Charles Percier

• Anglia: Robert Adam

• Niemcy: Karl Friedrich Schinkel, Leo von Klenze, Carl Gotthard Langhans, Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff

• Włochy: Giovanni Battista Piranesi

• Polska: Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer, Szymon Bogumił Zug, Jakub Kubicki, Antonio Corazzi, Efraim Szreger, Chrystian Piotr Aigner, Wawrzyniec Gucewicz

Najważniejsze budowle klasycyzmu

• Łuk Triumfalny w Paryżu

• Brama Brandenburska w Berlinie

• Pałac Potockich w Krakowie

• Pałace Wodzickich w Krakowie

• Łazienki Zamku Królewskiego w Warszawie

Malarstwo i grafika

Malarstwo wyraziło się głównie w tematyce historycznej (starożytnej), mitologicznej, alegorycznej i portrecie.

• Jacques-Louis David

• Jacques-Auguste-Dominique Ingres

• Giovanni Battista Lampi

• Giovanni Battista Piranesi

• Thomas_Gainsborough

Rzeźba

Józef Poniatowski, w Warszawie.

• Antonio Canova

• Bertel Thorvaldsen

• André Le Brun

Romantyzm

Eugène Delacroix

Eugène Delacroix (sportretowany przez Nadara)

Ferdinand Victor Eugène Delacroix (ur. 26 kwietnia 1798 w Saint-Maurice-en-Chalencon, w departamencie Ardèche, we francuskim regionie administracyjnym Rodan-Alpy, zm. 13 sierpnia 1863 w Paryżu) malarz francuski, wybitny przedstawiciel romantyzmu. Rzemiosła malarskiego uczył się u Pierre-Narcisse Guérina, pozostawał pod silnym wpływem malarstwa Rubensa.

Nie wyklucza się, że biologicznym ojcem malarza nie był Charles Delacroix, lecz Maurice Talleyrand, którego - jako dojrzały mężczyzna - przypominał z wyglądu i charakteru.

Delacroix jako sztandarowy malarz francuskiego romantyzmu w malarstwie był często porównywany do Ingres'a, uważanego za głównego malarza klasycyzmu. W 1855r. przy okazji Wystawy Światowej stało się ewidentne, że Delacroix został odnowicielem malarstwa francuskiego, który nie tyle "pokonał" klasycyzm, co otworzył drogę nowemu spojrzeniu na sztukę - bez niego być może nie byłoby impresjonizmu.

Delacroix był przede wszystkim kolorystą, artystą malującym ze swobodą, co po okresie bardzo oszczędnej kolorystyki i sztywnej kompozycji czasu klasycyzmu - wniosło element żywiołu już samą formą. W zakresie tematyki okazał się nowatorem, gdyż wiele jego dzieł dotyczyło ważnych wydarzeń jego czasów, głównie politycznych - tak więc był Delacroix twórcą "zaangażowanym" (dotąd współczesne wydarzenia pojawiały się w postaci alegorii lub panegiryków na konkretne zamówienie, ewentualnie jako ryciny i satyra prasowa). Był także twórcą dzieł religijnych, mimo że sam czasem deklarował ateizm.

Po śmierci Delacroix artyści jego epoki oddali mu liczne hołdy (np. Gustave Courbet). Twórczość Delacroix inspirowała wielu jego następców, m.in. Vincenta Van Gogha.

Realizm (malarstwo)

Realizm - styl w malarstwie europejskim połowy XIX wieku; zapoczątkowany we Francji, szybko został podchwycony na całym kontynencie. Obrazy realistyczne to głównie sceny rodzajowe z życia prostych ludzi, namalowane przy pomocy uproszczonych środków wyrazu, o spokojnej palecie i kompozycji.

Powstanie i program

Najważniejszą postacią realizmu był Francuz Gustave Courbet. Po francuskiej rewolucji 1848 roku, gdy coraz więcej malarzy odwróciło się od romantyzmu i akademizmu, objął nieformalne przywództwo nad grupą tych artystów. On też użył po raz pierwszy terminu "realizm" w odniesieniu do współczesnego mu prądu artystycznego. Źródłosłów tego pojęcia zdradza nam najważniejsze postulaty kierunku:

• odejście od romantycznej inspiracji wyobraźnią,

• rezygnacja z akademickiego idealizowania tematu malarskiego.

Zamiast tego proponowali:

• przedstawianie niezakłamanej rzeczywistości dostępnej przeciętnemu człowiekowi (żadnych boginek i aniołów!),

• zaakcentowanie życia zwykłych ludzi, ich problemów, pracy i trosk (niektórzy malarze byli bliscy programowi socjalistów),

• uproszczenie kompozycji płótna, rezygnację z ozdobników, przesadnie żywych kolorów i promiennego oświetlenia.

Nic nie przedstawia programu realistów lepiej niż buńczuczne słowa Courbeta: "Pokażcie mi anioła, to go namaluję!" (skonfrontujmy to np. z akademickimi obrazami Cabanela, na których częstym elementem są rumiane cherubinki).

Polska

Nurt "chłopski" realizmu reprezentują najlepiej Józef Chełmoński i Aleksander Gierymski. Chełmoński jest dużo "łagodniejszym" realistą, i porzuca często ciemną stronę życia na rzecz bardziej beztroskich obrazów o jasnej kolorystyce. Gierymski natomiast z dużo większym oddaniem ideologicznym portretuje robotników i chłopów polskich oraz miejską biedotę.

Stylistycznymi realistami byli oczywiście przedstawiciele malarstwa historycznego, jak np. Jan Matejko.

Impresjonizm

Impresjonizm, z fr. "impression", nurt w sztuce europejskiej (a później także amerykańskiej), który został zapoczątkowany przez grupę paryskich artystów studiujących w Atelier Gleyère oraz w Académie Suisse w ostatniej ćwierci XIX wieku.

Osiem paryskich wystaw w latach 1874 - 1886 zaowocowało zerwaniem nowej sztuki z akademizmem obowiązującym w II połowie tego stulecia. Za początek impresjonizmu uznaje się I wystawę grupy artystów zorganizowaną w atelier fotograficznym Nadara w 1874 roku.

Najbardziej charakterystyczną cechą malarstwa i rzeźby impresjonistycznej było dążenie do oddania zmysłowych, subiektywnych wrażeń (impresji) artysty. Nazwa kierunku została ironicznie nadana przez krytyka sztuki Louisa Leroya i pochodzi od tytułu obrazu Claude'a Moneta "Impresja, wschód słońca".

Tło historyczne

Uczelnia artystyczna założona za panowania LudwikaXIV, Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby (Académie Royale de Peinture et de Sculpture]), od samego początku kładła nacisk na szkolenie umięjętności rysunku według ściśle określonych zasad. Były one klarowne: uczono się uprawiania sztuki według akademickiej doktryny wyidealizowanego piękna, a nieskazitelnymi przykładami były gipsowe odlewy rzeźb starożytnych, które kopiowali uczniowie. Kolor był traktowany od czasów Arystotelesa jako swoisty rodzaj światła i o wiele mniej nadawał się do pracy nad kształtowaniem przyszłego artysty według ścisłych zasad. W latach 70. XIX w. skostnienie sztuki i słynne "brązowe

• Berthe Morisot

• Camille Pissarro

• August Renoir

• Alfred Sisley

• Henri de Toulouse-Lautrec

• James Abbott McNeill Whistler

Twórcy impresjonizmu

• Edouard Manet - nazwany "ojcem" impresjonistów, nigdy nie stosował metody dywizjonistycznej i nie brał udziału w wystawach impresjonistów. Śniadanie na trawie, Olimpia

• Claude Monet - od jego obrazu Impresja - wschód słońca pochodzi nazwa "impresjonizm". Nenufary, Katedra w Rouen

• August Renoir - Czerwone dachy, Huśtawka, Śniadanie wioślarzy.

• Edgar Degas - przedstawienia baletnic, w których eksponował ruch i jego możliwości ekspresyjne. Klasa tańca, Absynt (sytuacje z barów).

• Camille Pissarro - malował głównie pejzaże, w których widać niezwykła wrażliwość artysty na kolor i światło. Jesienny sad

Najbardziej znani Polscy impresjoniści:

• Władysław Podkowiński

• Józef Pankiewicz

• Olga Boznańska

Postimpresjonizm

Postimpresjonizm – terminem tym określa się odwrót od impresjonizmu, który miał miejsce w latach 1886-1895. Wybitni przedstawiciele tego nurtu to Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne oraz Henri Toulouse-Lautrec. Ten ostatni zachował najwięcej jego elementów.

Postimpresjoniści kontynuowali kolorystyczne poszukiwania, a zarazem odrzucili wiele zasad pierwotnego impresjonizmu. Starali się uwolnić obraz od naśladownictwa natury, czyli koncepcji mimesis, kładli nacisk na autonomiczność dzieła malarskiego. Dla wielu artystów postimpresjonizm stał się etapem przejściowym w dążeniu do własnego stylu.

Fowizm

Fowizm - kierunek w malarstwie francuskim początku XX wieku o bardzo żywej i oderwanej od rzeczywistości kolorystyce dzieł.

Ponieważ świat widzialny jawi się jako barwny, malarstwo od wieków posługuje się kolorem właściwym naturze rzeczy. Jak każda zasada i ta musiała zostać złamana w burzliwym okresie modernizmu. Choć już Paul Gauguin w niektórych swoim obrazach operował barwą dość swobodnie, prawdziwa burza kolorów rozpętała się na początku XX wieku. Rozwijający się ekspresjonizm, akcentujący poryw malarski, wyrażał się m.in. w szokujących zestawieniach kolorystycznych. Fowizm to właściwie odłam ekspresjonizmu, który jednak nie posiada płaszczyzny dramaturgicznej i intelektualnej. Ta beztroska wyraża się już w samej nazwie ruchu, pochodzącej od francuskiego rzeczownika les fauves, oznaczającego "dzikie zwierzęta". Słowem tym francuski dziennikarz Louis Vauxcelles określił grupę artystów, którzy wystawiali swoje prace na Salonie Jesiennym w 1905 roku.

"Przywódcą fowistów" nazywano Henri Matisse'a, który na swoich obrazach zestawiał czyste kolory, często pozbawiając je ich związków z rzeczywistością. Jego silnie uproszczone, dziś powiedzielibyśmy – "komiksowe", płótna są tak naprawdę plamami wyrazistych kolorów (jak np. w "Tańcu" z 1910).

Maurice de Vlaminck i Andre Derain stosowali mniejsze pociągnięcia kontrastujących barw, budujących absurdalny świat, w którym trawa jest czerwona, a góry purpurowe. Obydwaj chętnie przedstawiali świat miasta ("Most w Chatou" de Vlamincka - 1906, "Katedra Św. Pawła" Deraina z tego samego roku). Również Raoul Dufy ożywiał malowane przez siebie krajobrazy, jednak raczej wyostrzając kolory niż je zamieniając - jego płótna przypominają dziecięce kolorowanki (np. "Kasyno w Nicei" z 1927). Kees van Dongen malował portrety w stylu przypominającym Matissa, ożywiając je chętnie ostrymi czerwieniami.

Z fowizmem łączony jest także Georges Rouault, jednak jego styl był bliższy czystemu ekspresjonizmowi: stosował on bardziej łagodną paletę i często sięgał do tematu śmierci, w stylu przypominającym dramatyczne wizje Jamesa Ensora. Również Georges Braque przez pewien czas tworzył w stylu fowistycznym, ale większość swego malarskiego życia poświęcił kubizmowi.

Fowizm szybko wyczerpał swój twórczy potencjał, a artyści rozeszli się w swoich kierunkach, zwykle oscylując wokół ekspresjonizmu. Dalekie echa buntowniczego koloru fowistów można dziś odnaleźć w transawangardzie włoskiej i u neofowistów.

Ekspresjonizm

Ekspresjonizm to kierunek w sztuce, który rozwinął się na początku XX w. w Niemczech, ale korzeniami sięga do eksperymentów artystycznych wielkich twórców schyłku XIX w.: Vincenta van Gogha, Edwarda Muncha, Jamesa Ensora i Paula Gauguina, których można określić jako prekursorów ekspresjonizmu.

Ekspresja (łac.) to wyrazistość, siła oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego psychiki. "Dzieło ekspresyjne" i "ekspresjonistyczne" to dwa osobne pojęcia.

Po raz pierwszy w roku 1911 autor książki "Abstraktion und Einfühlung" Wilhelm Worringer na łamach czasopisma "Der Sturm" wspomniał 'paryskich syntetystów i ekspresjonistów Cezanne'a, Van Gogha i Matisse'a'.

W roku 1912 nazwą tą określano wystawiającą w galerii Der Sturm grupę "Der Blaue Reiter".

Cechy charakterystyczne to deformacja i ostro zamalowywane kontury przedmiotów. Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć artysty. Przeciwstawiał się naturalizmowi i mieszczaństwu. Wyraźna mimika w teatrze, w kinie kontrast barw.

Środki formalne

• stosowanie sugestywnego koloru, często w kontrastowych (dysonansowych) zestawieniach, użycie aktywnych faktur, eksponowanie graficznego szkieletu kompozycji, lapidarność formy, deformacja uwypuklająca brzydotę (antyestetyzm)

• niekiedy ważniejsza forma niż treść obrazu

• pismo "Die Weissen Blätter": "Koncentracja, oszczędność, ogromna siła, starannie skomponowana forma, patos wyrażający wewnętrzne napięcie".

• egzaltacja, deformacja, paroksyzm

Kubizm

Kubizm jest to kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie, który rozwinął się we Francji na początku XX wieku. Prekursorami kubizmu byli Pablo Picasso i Georges Braque. Po raz pierwszy określenia kubizm użył krytyk sztuki Louis Vauxcelles. W języku francuskim brzmi ono cubisme i pochodzi od łacińskiego słowa cubus co oznacza kostka lub sześcian. Ten termin przyjął się i szybko wszedł do powszechnego użytku, jednak twórcy tego kierunku długo unikali jego stosowania.

Georges Braque Kobieta z gitarą 1913

We wczesnej fazie rozwoju kubizmu, tzw. fazie prekubistycznej (zwanej też cezannowską), Picasso i Braque pracowali niezależnie od siebie. Inspiracją do wypracowania nowego podejścia do przestrzeni malarskiej, transformacji obiektu i interpretacji rzeczywistości była dla nich sztuka staroiberyjska i plemienne maski afrykańskie oraz niektóre dzieła Paula Cezanne'a.

Później Picasso i Braque zaczęli pracować razem, tworząc podstawy kubizmu analitycznego, a następnie kubizmu syntetycznego (od roku 1912). W kubizmie syntetycznym w obrazach pojawiały się wklejane kawałki gazet, tapet czy kolorowych kawałków papieru, a także trójwymiarowe formy wbudowywane w płaszczyznę obrazu.

Kubizm stał się popularny i zyskał wielu zwolenników w środowisku artystycznym. Do artystów, którzy wnieśli twórczy wkład w rozwój tego kierunku, zaliczani są:

• Juan Gris

• Fernand Leger

• Francis Picabia

• Louis Marcoussis

• Jean Metzinger

• Albert Gleizes

U podstaw kubizmu leży zasada, że obiekt malarski zostaje rozbity na szereg osobnych płaszczyzn, oglądanych w różnym oświetleniu, które następnie są przedstawiane obok siebie na płótnie. Dawało to pełniejszy obraz analizowanego obiektu.

Najsławniejsze dzieła (malarskie i rzeźbiarskie) związane z kubizmem :

• Panny z Awinionu Pablo Picasso (1907)

• Kompozycja z asem treflowym George Braque (1913)

Kubizm był inspiracją i impulsem do rozwoju takich kierunków jak:

• konstruktywizm

• futuryzm

• ekspresjonizm

Surrealizm

Surrealizm, inaczej zwany nadrealizmem, to kierunek w sztuce, który powstał w 1924 we Francji. Termin ten stworzył w 1917 Guillaume Apollinaire. W założeniach miał to być bunt przeciw klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi i utylitaryzmowi. Teoretykiem tego nurtu był filozof i poeta Andre Breton.

W malarstwie założeniem surrealizmu było "wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej". Artyści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości. Często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji, a odsunięcie od racjonalizmu.

Przedstawicielami tego nurtu w malarstwie byli: Salvador Dalí, Max Ernst, Hans Arp, Marcel Duchamp, Francis Picabia, Osvaldo Licini, René Magritte.

Duże znaczenie miał dla nich także element zaskoczenia i absurdu; czerpała z niego Meret Oppenheim.

Jako istotną inspirację dla dzieł surrealistów przyjmuje się malarstwo Hieronima Boscha, żyjącego na przełomie XV i XVI wieku. Ponadto korzystali oni z doświadczeń dadaizmu.

Natomiast jeśli chodzi o inspirację literacką to ich mistrzem w tym zakresie był Comte de Lautréamont, ze względu na książkę, którą napisał w 1868-69 pt. Les Chants de Maldoror (Pieśni Maldorora). W 1938 Andre Breton nazwał jego poezję "klatką z azbestu zamykającą serce rozżarzone do białości". Z tym samym entuzjazmem przyjmowali gwałtowne zerwanie Lautréamonta z poglądami, które zawarł w Pieśniach Maldorora. Istotna dla surrealistów była także twórczość Rimbauda.

Celem ich działania było zbadanie sfery podświadomości, uważali bowiem, że człowiekiem rządzą ukryte siły (wg teorii Junga i Freuda). Przypisywali ogromną rolę niepohamowanej wyobraźni.

W historii sztuki, surrealizm pojawił się również w formie happeningu. Najwybitniejszym przedstawicielem happeningu surrealistycznego był polski ruch Pomarańczowa Alternatywa, której twórca, Major Waldemar Fydrych w roku 1981 sformułował "Manifest Surrealizmu Socjalistycznego".

Konstruktywizm

Konstruktywizm - kierunek w sztuce abstrakcyjnej powstały w r. 1913 w Rosji, nieco później w Holandii i reszcie Europy, do USA dociera po I wojnie światowej. Podstawowym wyróżnikiem konstruktywizmu w stosunku do innych ruchów awangardowych było stosowanie dyscypliny formalnej ograniczonej do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej. Z założenia wzajemne oddziaływania tych form wywołują wewnętrzne napięcie wewnątrz obrazu. Celem jest poszukiwanie nowej ekspresji estetycznej, a metodą świadoma rezygnacja nie tylko z przezentowania widzialnej rzeczywistości, ale także odejście od skojarzeń

ze światem przedmiotów. Konstruktywizm zawdzięcza nazwę zarówno podejściu do budowania obrazu - "konstruowania" z określonych elementów, jak i swoistemu zaangażowaniu w nowoczesność. Pierwszy krok w tym kierunku zawdzięczamy futuryzmowi, następnie jednak nadszedł czas włączenia kreacji artystycznej poddanej estetyce geometrycznej w służbę działalności produkcyjnej: projektowanie przedmiotów technicznych, architektury, mody (prêt-à-porter - gotowe do włożenia), grafiki użytkowej, nowoczesnej typografii, mebli. Równolegle pojawiają się konstruktywistyczne rzeźby i pierwsze fotomontaże, później kolaże.

Pierwszymi konstruktywistami w sztukach plastycznych byli Kazimierz Malewicz i Aleksander Rodczenko. Kierunek stworzony przez Malewicza nazywa się suprematyzm i od początku termin ten odnosi się do malarstwa abstrakcji geometrycznej, które w owym czasie stanowiło rewolucję i wyzwanie w sztuce. Malewicz namalowal serię obrazów z kwadratami, w tym słynny Czarny kwadrat na białym tle (wystawiony w r. 1915), które zbulwersowały rozumienie sztuki i jej granic. W latach dwudziestych rozbudował swoją sztukę o trzeci wymiar. Powstały (tzw. architektony i planity).

Konstruktywiści angażowali się w organizowanie przestrzeni użytkowej w nieznany dotąd sposób, powodowani nowym podejściem do potrzeb człowieka. Uważali oni, że estetyka nie polega na dekoracji, lecz na znalezieniu funkcji przestrzeni i przedmiotu adekwatnej do potrzeby. To podejście zaowocowało wielką rewolucją w architekturze, a sztandarowym architektem epoki został okrzyknięty Le Corbusier, który ideę struktury wprowadził do swoich prac jak najbardziej dosłownie. Struktura stała się zarówno pojęciem technicznym, konstrukcyjnym, co społecznym i estetycznym - jako funkcjonalizm.

W Holandii w tym samym czasie, lecz zupelnie niezależnie, powstała grupa artystyczna De Stijil, której najbardziej znanym przedstawicielem był Piet Mondrian.

W latach 1919 - 1934 działała w Niemczech słynna uczelnia artystyczna Bauhaus, kierowana przez Waltera Gropiusa, z której wyszło wielu nowatorów sztuki XX wieku. Podejście interdyscyplinarne i idea jedności estetycznej i funkcjonalnej przedmiotu użytkowego stały się powszechne dzięki działalności tej uczelni. Najbardziej znani uczniowie i nauczyciele z Bauhausu to Wasyl Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Feininger, Oscar Schlemmer, László Moholy-Nagy, Marcel Breuer.

Konstruktywizm wpisuje się w ciąg kierunków sztuki nowoczesnej poprzedzony przez kubizm i futuryzm, a rozwijający się w następne ruchy awangardy: sztukę kinetyczną, sztukę konkretną, op-art i wiele innych, raczej krótkotrwałych zjawisk artystycznych. W Polsce powstały grupy Blok i Praesens, a najbardziej znanym artystą został uznany Władysław Strzemiński.

Pop-art

Andy Warhol – puszka zupy Campbell’s

Pop-art, popart (z ang. popular art = sztuka popularna) – prąd artystyczny w sztuce po II wojnie światowej, wywodzący się z ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Choć styl ten ma rodowód amerykański, jego początki sięgają londyńskiej grupy Independent Group, którą tworzyli między innymi Richard Hamilton i Eduardo Paolozzi. Lansowali oni nowy kierunek w sztuce, bliski dadaizmowi. Charakteryzował go eklektyzm, mieszanie różnych gatunków sztuki, tworzenie kompozycji z przedmiotów codziennego użytku, przesiąknięcie wielkomiejskim charakterem. Styl wyróżnia się nieograniczoną swobodą twórczą, dążącą do zobrazowania cywilizacji wielkomiejskiej i jej kultury masowej.

Termin pop-art został po raz pierwszy użyty przez angielskiego krytyka sztuki Lawrence’a Allowaya w „Przeglądzie Architektonicznym”

(„Architectural Digest”) z 1958 roku do opisania tych obrazów, które ilustrowały powojenny konsumpcjonizm i czerpały z dóbr materializmu.

Opisując pop-art należy pamiętać o jego dwutorowości – europejskiej, przede wszystkim angielskiej historii, oraz – chyba bardziej znanej – amerykańskiej.

W Ameryce pop-art zaczął rozkwitać na początku lat 60. XX wieku, kiedy w Anglii właściwie wygasał. Cechy amerykańskiego pop-artu – obok wspomnianych wcześniej – to szczególnie widoczna gigantyczność formatów, używanie jaskrawych lub mdłych kolorytów, wirtuozeria rysunku, a przede wszystkim wyraźny zwrot ku figuracji. Wbrew różnym upodobaniom było to zdecydowanie najważniejsze zjawisko artystyczne w latach 1960-1970. W czasie gdy wszelkie artystyczne skandale były już – jak się wydawało – przeszłością, pojawiający się nurt sztuki pop-art odrażał i budził gwałtowne protesty.

Najważniejsi przedstawiciele tego stylu to – obok Richarda Hamiltona i Eduardo Paolozziego:

• Peter Blake

• Keith Haring

• David Hockney

• Jasper Johns

• Yayoi Kusama

• Roy Lichtenstein

• Peter Max

• Claes Oldenburg

• Robert Rauschenberg

• James Rosenquist

• Wayne Thiebaud

• Andy Warhol

• Tom Wesselman

Interesujący odłam op-artu wiąże się z nazwiskiem Mauritsa Cornelisa Eschera, którego fascynacją są złudzenia optyczne. Escher, posługując się nieprawdopodobnie cierpliwą i precyzyjną kreską, wprowadza nas w świat metamorfozy i odbić lustrzanych; zaskakuje niezwykłymi rozwiązaniami geometrycznymi. Jego czarno-białe rysunki przedstawiają często świat widziany z kilku perspektyw jednocześnie (znów ukłon w stronę kubizmu), z załamującymi się wymiarami i walczącymi ze sobą poziomem i pionem. Widz nigdy nie wie, co jest ścianą, a co sufitem; co jest wypukłością; czy dany kształt jest skrzydłem ptaka czy ludzką nogą. Ręka rysuje sama siebie, a z leżącej na stole geometrycznej ryciny wychodzą żywe stworzenia. Op-art Vasarelego jest dla oka szokiem i oszołomieniem; Escher zadaje oczom zagadki.

Bawienie widza zagadkami optycznymi nie jest wynalazkiem XX wieku. Uważany przez niektórych za manierystę, XVI - wieczny malarz Giuseppe Arcimboldo również zaskakuje widza nagłymi przemianiami; czysty op-art. Również Salvador Dali lubował się w szydzeniu z ograniczeń ludzkiego narządu wzroku. Na obrazach Dalego słonie przemieniają się w łabędzie, z chaotycznego na pozór układu kolorowych kul wyłania się twarz Gali, a ludzkie sylwetki oglądane z daleka nagle układają się w wysmukłą kobiecą sylwetkę.

Nieco inaczej realizuje się Josef Albers. Nie wciąga już widza w optyczne gierki i nie próbuje okłamać jego oczu. Obrazy jego są dużo prostsze, i składają się najczęściej z różnej wielkości kwadratów o podobnych odcieniach. Jest to krańcowe uproszczenie tematu malarskiego, nawiązujące trochę do doświadczeń suprematyzmu.

Hiperrealizm

Hiperrealizm , superrealizm lub fotorealizm - kierunek w malarstwie XX wieku, którego celem jest przedstawianie rzeczywistości z jak największą precyzją.

Nurt ten zrodził się około 1965 roku w Stanach Zjednoczonych. Momentem triumfu hiperrealistów była wystawa sztuki Documenta w Kassel w Niemczech(1972). Wśród wystawianych tam prac fotorealizm cieszył się największym zainteresowaniem. Po kilku latach zainteresowanie tym kierunkiem osłabło.

Malarze fotorealistyczni, korzystając z założeń pop-artu, gloryfikują nieprzekłamaną rzeczywistość. Tematami malarskimi stają się wystawy sklepowe, samochody lub ich fragmenty, zdjęcia paszportowe itp. Wielu artystów rzutuje z pomocą epidiaskopu wykonane przez siebie fotografie na płótno, i maluje stricte według wyświetlanego zdjęcia. Do tego typu celów niezbędne jest absolutne mistrzostwo techniczne, choć z drugiej strony hiperrealiści byli oskarżani o wykonywanie "mechanicznej pracy" i odtwórczość.

Hiperrealizm wiąże się z nazwiskiem Richarda Estes, który w 1967 roku przedstawił światu Foodshop - namalowany przy pomocy maleńkich plam. Był to "uszczegółowiony neoimpresjonizm", nawiązanie do doświadczeń Seurata i Signaca, którzy z taką samą precyzją budowali świat malarski z drobnych dotknięć pędzla. Hiperrealiści porzucili jednak fascynację kolorem na rzecz absolutnego oddania prawdy. W niedługim czasie wielu z nich zrezygnowało z malarstwa olejnego na rzecz farb akrylowych, lepiej nadających się do wielokrotnego modelowania detali.

Często pojawiającym się u superrealistów motywem są samochody i motocykle. Don Eddy pod koniec lat 70. XX wieku pracował nad cyklem grafik przedstawiających karoserie i zderzaki samochodów. Podobne obrazy malował David Parrish. Te dzieła są już nie do odróżnienia od fotografii, twórcy pozostali nawet wierni fotografii w jednolitym rozmywaniu drugiego planu.

Trochę więcej indywidualizmu widać na obrazach Chucka Close, który przedstawia na swoich obrazach silnie powiększone czarno-białe zdjęcia paszportowe. Close eksperymentuje ze zdjęciami trochę jak Andy Warhol - dokonuje deformacji, rozmywa je i wielokrotnie je kopiuje, wciąż jednak w stylu hiperrealizmu.

Hiperrealizm jest kontrpropozycją dla minimal art, suprematyzmu i wszystkich kierunków w sztuce, które sprowadzają treść obrazu do absolutnego minimum, a od malarza nie wymagają praktycznie żadnych umiejętności technicznych. Jak jednak wszystkie zamysły artystyczne, których istotą jest sprzeciw, skończył się z przycichnięciem idei opozycyjnej. Obecnie obrazy hiperrealistyczne wciąż pojawiają się sporadycznie w galeriach, zwykle jednak nie jako cel, lecz jako środek do innego zamysłu artystycznego.

Socrealizm

Socrealizm, realizm socjalistyczny - kierunek w sztuce, określany jako metoda twórcza, istniejący od 1934 r. w sztuce radzieckiej, a następnie w pozostałych krajach socjalistycznych, w których miał oficjalny status podstawowej i jedynej metody twórczości artystycznej i był ideowym i propagandowym narzędziem partii komunistycznych.

Został w proklamowany w 1934 r. na Zjeździe Pisarzy w Moskwie przez Maksima Gorkiego. Zakładał, że dzieło sztuki powinno posiadać realistyczną formę i socjalistyczną treść, zgodną z ideami marksizmu i leninizmu. Podstawą założeń była praca Stalina O polityce partii w dziedzinie literatury pięknej. Pierwszymi teoretykami socrealizmu byli Anatolij Łunaczarski i Aleksander Woronski. Następnie na wniosek Andrieja Żdanowa rozszerzono socrealizm na wszystkie dziedziny sztuki.

Program socrealizmu, mimo starań stworzenia jednolitej teorii, był wewnętrznie sprzeczny i niekonsekwentny. Opierał się na wybranych elementach XIX-wiecznego realizmu, doświadczeniach twórczości akademickiej oraz rozważaniach publicystów i estetyków komunistycznych. Jako tematy wybierano walkę klasową, sojusz robotniczo-chłopski, historię ruchu robotniczego, prostych robotników przy pracy, ujarzmianie przyrody przez człowieka itp.

W odróżnieniu od naturalizmu, krytykowanego za indywidualizm i burżuazyjną dekadenckość, zalecano typowość jako strategiczną cechę socrealizmu, ale pojmowaną w szczególny sposób, sformułowany w Referacie sprawozdawczym KC WKP na XIX Zjeździe KPZR przez Gieorgija Malenkowa: "W ujęciu marksistowsko-leninowskim, to co typowe nie oznacza bynajmniej jakiejś średniej statystycznej. Typowość odpowiada istocie danego zjawiska społeczno-historycznego, nie jest zaś po prostu zjawiskiem najbardziej rozpowszechnionym, najczęściej się powtarzającym, powszednim. Świadome przejaskrawienie, wyostrzenie obrazu nie wyklucza typowości, lecz w pełniejszej mierze ujawnia ją i podkreśla. Typowość stanowi podstawową sferę przejawiania się partyjności w sztuce realistycznej. Problem typowości jest zawsze problemem politycznym".

Inne nurty w sztuce zwłaszcza awangardowe i eksperymentalne były zwalczane jako wynaturzenia.

W Polsce socrealizm wprowadzono od 1949, pod presją Włodzimierza Sokorskiego wiceministra, a następnie ministra kultury i sztuki. Jednak już w 1955 artyści zaczęli się wyłamywać i w późniejszym okresie, pomimo sugestii władz, socrealizm nie miał większego oddźwięku wśród artystów.

Malarstwo abstrakcyjne

Malarstwo abstrakcyjne, w przeciwieństwie do figuratywnego nie przedstawia realnych obiektów, a formą i kolorem operuje całkowicie swobodnie.

Ojcem abstrakcji jest Wassily Kandinsky, rosyjski malarz, który stopniowo przechodził od figuracji, przez doświadczenia bliskie fowizmowi, aż do całkowitego zagubienia się tematu malarskiego w kolorze, co można już zaobserwować w jego "Górze" z 1909 roku lub "Obrazie z łucznikiem" z tego samego roku. W 1910 roku powstaje z ręki artysty akwarela bez tytułu, nazywana czasem "Pierwszą abstrakcją" lub "Pierwszym dziełem abstrakcyjnym". Na obrazie tym zanika wszelkie pojęcie tematu malarskiego, przypomina on kolorowe nieporadne próby dziecka. Właśnie w roku 1910 malarstwu został zadany pierwszy z dwudziestowiecznych ciosów, które poszerzyły pojęcie sztuki do niewyobrażalnych wcześniej granic.

Niezależnie od Kandinskiego do abstrakcji doszli Piet Mondrian i Kazimierz Malewicz. U Kandinskiego dojście do abstrakcji nastąpiło przez kolor; u Mondriana bardziej poprzez formę. Jego obrazy z lat 1909-1913 stopniowo dekonstruują obiekty malarskie - głównie rośliny - pomnażają je rytmicznie, aż wreszcie sprowadzają do geometrycznego wzoru. Kamieniem milowym Mondrianowskiej abstrakcji jest płótno z 1913 roku "Kompozycja nr 2. Kompozycja w Linii i Kolorze". Na obrazie powtarzają się niezliczone poziome i pionowe linie, przypominające zaburzoną szachownicę. To już nie jest jego "Szare drzewo" z 1911 roku, które wciąż jest drzewem - to już nie jest malarstwo figuratywne.

Kazimierz Malewicz natomiast dotarł do abstrakcji poprzez kubizm. Malowane przez niego krajobrazy stopniowo się geometryzują. "Poranek na wsi po burzy śnieżnej" z 1912 roku jest już niezwykle ekspresyjnym zbiorem barwnych brył, budującym artystyczną wizję świata wyłaniającego się spod bieli. O pół roku późniejszy "Drwal" to w gruncie rzeczy

kilkanaście figur geometrycznych, które jednak wyraźnie układają się w postać brodatego mężczyzny z siekierą. Malując "Okrąg" z 1913 roku, Malewicz rezygnuje z nadawania mu pozorów figuratywności - jest to po prostu okrąg, jak później będzie Malewicz pokazywał światu "po prostu" czarny kwadrat na białym polu.

Zwykle pomijany przy historii malarstwa abstrakcyjnego jest łuczyzm, efemeryczny kierunek rosyjskiej awangardy malarskiej, reprezentowany przez Michaiła Łarionowa i towarzyszkę jego życia, Natalię Gonczarową. Pierwsze obrazy łuczystów powstawały w latach 1910-1911, można więc się spierać, czy to nie Łarionow jest pierwszym abstrakcjonistą. Kierunek przez niego stworzony wyraża się w promieniście rozchodzących się smugach koloru, budujących świat trochę na sposób impresjonistyczny, jednak z wyraźnym brakiem tematu malarskiego.

Spory o pierwszeństwo są tu czysto formalne, jako że spod pędzla każdego malarza wychodziły obrazy abstrakcyjne - w fazie prób, testowania farb i pędzli albo w chwilach rozgoryczenia (van Gogh zwykł ponoć w chwilach irytacji atakować w ten sposób płótno). Innowacja, która nastąpiła około 1910 roku, polegała na uznaniu tego typu płócien za pełnoprawne dzieła sztuki. Włączenie danego obiektu w ramy tzw. "sztuki" zawsze budziło wielkie kontrowersje, a następnym wielkim ciosem z tych, o których była mowa na początku artykułu, był pop-art. O ile abstrakcja oswoiła dzieła "nie z tego świata", pop-art zaatakował samą wyjątkowość dzieła sztuki. Ocena takich ataków wykracza jednak poza ramy tego artykułu, pozostaje więc uznać, że pojawienie się abstrakcjonizmu było olbrzymim, rewolucyjnym wydarzeniem w dziejach malarstwa, po którym nastąpił okres wielkiego kwestionowania istoty sztuki.

Niezwykle pojemny termin "abstrakcjonizm" został szybko rozczłonkowany na dziesiątki "podkierunków". Kandinskiego np. zalicza się do tzw. abstrakcji lirycznej. Mondrian ukuł dla swojej sztuki określenie neoplastycyzm, a Malewicz poświęcił wiele czasu ideologizacji wymyślonego przez siebie suprematyzmu.

Abstrakcyjne w swojej naturze są również: wspomniany łuczyzm, action-painting, spacjalizm, niektóre przejawy sztuki informel, taszyzm Sama Francisa, op-art czy minimal art oraz dziesiątki pomniejszych ruchów malarskich, jak spacjo-lumino-chromo-dynamizm (sic!), "color field painting", abstrakcja pomalarska, niektóre dzieła w duchu mec-art itp.

Większość z tych krótkotrwałych ruchów nie ma jednak większego znaczenia w historii sztuki, są jedynie kolejnymi nazwami na wciąż ten sam artystyczny bunt przeciwko konwencji, która już dawno została obalona.

Taszyzm

Taszyzm - kierunek malarstwa abstrakcyjnego powstały w pierwszych latach po II wojnie światowej.

Nazwa wywodzi się od francuskiego la tache oznaczającego dosłownie "plamę". Taszyzm jest europejską odmianą informelu różniącą się od drippingu przede wszystkim wykorzytaniem pędzli albo drewnianych szpachelek. Praca taszystów charakteryzowała się znaczną gwałtownością, niekiedy "atakowali" oni płótno, mając na celu pozostawienie na nim barwnych śladów. Z ich sumy powstawał w końcu gotowy obraz, skończony wtedy, gdy artysta go za taki uznał.

Taszyści wierzyli, iż praca jest poddana ich instynktowi, a tworzenie nie jest kontrolowane w żadnym stopniu przez rozum czy rozwagę twórcy.

Taszyzm ma wiele odmian, praktycznie tyle, ilu było artystów uprawiających ten rodzaj sztuki. Do taszystów zalicza się między innymi Jeana- Paula Riopelle czy Hansa Hartunga

Secesja

Secesja (od łac. secessio - wycofanie się, odstąpienie) to styl w sztuce modernistycznej i kulturze powstały w Wiedniu, panujący od około 1890 do około 1910 roku. We Francji nazywany Art nouveau, w Anglii Modern Style, w Niemczech Jugendstil. W Polsce określany jako secesja lub Młoda Polska.

Sztuka secesji

Secesyjna Litografia Alfonsa Muchy

Secesja wyrosła na gruncie rozważań teoretycznych, zaczerpniętych głównie z pism angielskiego teoretyka sztuki Johna Ruskina i z ruchu protestu artystów w stosunku do sztuki akademickiej XIX wieku. Podstawowe cechy sztuki secesyjnej to: dekoracyjność, stylizacja, asymetria, płynne, faliste linie, swobodne układy kompozycyjne, abstrakcyjna i roślinna ornamentyka (zobacz: akant), płaszczyznowość i linearyzm, subtelna pastelowa kolorystyka. Inspiracje czerpano najczęściej z motywów kwiatowych (pąk symbolizował coś jeszcze nienarodzonego, coś oczekiwanego), także motywów ozdobnego ptactwa (pawie), słonecznika (światło, słońce). Istotę secesji stanowiło dążenie do stylowej jedności sztuki dzięki integracji rzemiosła artystycznego, architektury, architektury wnętrz, malarstwa, rzeźby i grafiki.

Sztuka secesyjna nie była ceniona na początku ubiegłego stulecia, często nazywano ją kiczem. Dzisiejsze czasy przyniosły przewartościowanie tego pojęcia, a wraz z nim stosunek do secesji uległ zmianie.

Był to styl krótkotrwały, podobnie jak te, które go poprzedziły i te które po nim nadeszły, ale wniósł on istotny wkład w rozwój sztuki nowoczesnej, ponieważ jako pierwszy wprowadził projektowanie przedmiotów

użytkowych w krąg zainteresowania artystów, a nie rzemieślników. Tworzenie pięknych przedmiotów dla odbiorców spoza kręgu elity stało się ważnym zadaniem artysty. Mecenasem sztuki miał zostać zwykły obywatel - zadanie do jakiego nie udało się przybliżyć w tamtym okresie. Głównie dlatego, że w projektowanych wówczas przedmiotach nie dość uwględniano stronę technologiczną, artyści byli wrogo nastawieni do masowej produkcji przemysłowej (a poza tym względnie tania produkcja przemysłowa miała się dopiero narodzić wraz z wynalazkiem taśmy producyjnej). Sztuka była wciąż zjawiskiem elitarnym, także dlatego, że kapryśne, indywidualne formy tworzono nie ze względu na funkcjonalność (pojęcie jeszcze nie istniało), lecz z przyczyn subiektywnych i czysto estetycznych. Artyści w okresie secesji kontynuowali rozpoczętą w XIX wieku walkę o własną wolność twórczą, nie mieli ambicji przebudowania otoczenia zwykłego człowieka, tak jak to zaczęło się dziać w najbliższej przyszłości, w czasach art déco.

Architektura secesji

Detal kamienicy secesyjnej we Lwowie

Architektura secesji w Hiszpanii

Głównym secesyjnym architektem w Hiszpanii był Katalończyk Antoni Gaudí - architekt budujący przede wszystkim w Barcelonie kamienice czynszowe o niebywałych, bogatych, bajkowych formach. Dziełem jego życia jest jednak - nadal niedokończony - zadziwiający kościół Sagrada Familia.

Architektura secesji we Francji

W Nancy w Lotaryngii istnieje wielki kompleks zabudowy secesyjnej w lokalnym odcieniu Art nouveau, w tym zarówno budownictwo mieszkaniowe, jak i przemysłowe. W Nancy powstała École de Nancy

(Szkoła z Nancy - ruch artystyczny lokalnej odmiany secesji). Nancy było już wcześniej stolicą szkła artystycznego, w okresie Art nouveau działał tu m.in. Émil Gallé i wielu Francuzów, którzy masowo się tu osiedlali, żeby nadać miastu i regionowi francuski charakter (Alzacja i Lotaryngia przechodziły bowiem złożone dzieje).

W Paryżu od lat 90. XIX wieku budowano metro, a w okresie secesji powstały słynne żeliwne ozdoby przy wejściach na stacje, autorstwa Hectora Guimarda. W roku 1900 odbyła się w Paryżu Wystawa Światowa, której głównym tematem była secesja.

Ważniejsi przedstawiciele

Henry van de Velde, Émil Gallé, René Lalique, Antonio Gaudí, Edward Munch, Gustav Klimt, Otto Wagner, Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański, Leon Wyczółkowski, Władysław Ślewiński, Józef Pankiewicz, Alfons Mucha, Louis Sullivan, Louis Comfort Tiffany.

Młoda Polska (sztuka)

Była dziełem generacji pisarzy, którzy debiutowali w dziesięcioleciu 1890-1900, czyli pokolenia lat 60., 70. Rozwijała się jako odpowiedź na sytuację ideową, filozoficzną, polityczną i artystyczną końca wieku, którą młodopolszczanie oceniali negatywnie. Świadczyło o tym poczucie kryzysu wartości i systemów filozoficznych (o charakterze przyrodniczym i materialistycznym).

Była protestem przeciwko standaryzacji i technicyzacji życia społecznego, obyczajowości mieszczańskiej, antagonizmom społecznym. Dążenia niepodległościowe w tamtym czasie wzrastały, nastąpił więc powrót do romantyzmu i poszukiwań symbolicznych i nastrojowych form ekspresji. Zwrócono uwagę na takie formy uczuciowości jak: melancholia, rozpacz, pożądanie nirwany lub śmierci, tragizm istnienia, somnambulizm.

W okresie tym rozwinęły się nowe tendencje literackie (i nie tylko), takie jak dekadentyzm, neoromantyzm, symbolizm, ekspresjonizm, naturalizm, impresjonizm i secesja.

Młoda Polska jest samookreśleniem grupy artystów z lat 1890 - 1918 i pochodzi z manifestu programowego Artura Górskiego, w którym skrytykował on pozytywistów i przedstawił program literacki młodych twórców. W programie zwrócono uwagę na ponadprzeciętność artysty, podniesiono go do rangi wieszcza, zwykłego człowieka zaś nazwano "filistrem", czyli osobą ograniczoną. Żądano wolności oraz oddzielenia sztuki od dziedzictwa kulturowego. Powstaje hasło "sztuka dla sztuki" oznaczające rezygnację z obywatelskich powinności piśmiennictwa, a położenie nacisku na indywidualizm i jednostkowe przeżycie. Jednocześnie niektórzy twórcy kontynuowali problematykę wyzwoleńczą.

Głównymi ośrodkami życia literacko-artystycznego Młodej Polski stały się Kraków i Lwów, dużego znaczenia nabrało również Zakopane. Natomiast Warszawa została pozbawiona zasadniczych wyznaczników kultury, gdyż po powstaniu styczniowym panowała tam napięta sytuacja, jednak udało jej się wprowadzić w sztukę młodopolską wybitną prozę (Żeromski, Reymont) i ciekawy estetyzm.

Przedstawiciele:

• Malarze: Jacek Malczewski, Józef Mehoffer , Józef Pankiewicz, Władysław Ślewiński, Leon Wyczółkowski, Stanisław Wyspiański, Wojciech Kossak, Jan Talaga

Tadeusz Kantor

Tadeusz Kantor (urodzony 6 kwietnia 1915 roku w Wielopolu Skrzyńskim, zmarł 8 grudnia 1990 w Krakowie) - polski reżyser, malarz, scenograf, grafik.

Był absolwentem i profesorem krakowskiej ASP. Do najsłynniejszych jego dzieł należą: "Dziennik z podróży", "Człowiek i stół", "Niebezpieczne odwrócenie" i "Powrót do domu rodzinnego".

Z okresu studiów oraz okresu II wojny światowej pochodzą jego pierwsze obrazy i jego pierwsze fascynacje teatrem. Podczas okupacji stworzył konspiracyjny Teatr Niezależny, w którym wystawiał dla zaufanej publiczności repertuar narodowy , m.in. "Balladynę" Juliusza Słowackiego i "Powrót Odysa" Stanisława Wyspiańskiego. Odtąd w twórczości Kantora malarstwo i teatr były nierozdzielne