Ogólnopolskie badanie postaw i opinii - Jestem na pTak · 6. Wielu zaproszonych na wywiad...

Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu

Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Pierwsze w historiiOgólnopolskie badanie postaw i opinii Nauczycieli przyrody i biologii Czerwiec 2011

Badanie przeprowadziła firma CBM Test na zlecenie stowarzyszenia Ptaki Polskie w ramach kampanii pTAK! dofinansowanej przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej



SPIS TREŚCI

2

CELE BADAWCZE ……………………………………………………………… s. 3

WNIOSKI …………………………………………………………………………… s. 4

KARTA BADANIA……………………………………………………………… s. 8

DOBÓR PRÓBY………………………………………………………………… s. 9

METODOLOGIA ……………………………………………………………… s. 10

PREZENTACJA WYNIKÓW ………………………………………… s.11

CIEKAWE CYTATY ………………………………………………………… s.43

fot. Tomasz i Grzegorz Kłosowscy



CELE BADAWCZE

3

Rozpoznanie w jakim zakresie tematy dotyczące ochrony przyrody są realizowane przez nauczycieli biologii i przyrody

Określenie stopnia zaangażowania nauczycieli w nauczanie na temat ochrony przyrody i środowiska naturalnego

Opisanie postaw i stosunku uczniów wobec tematów związanych z ochroną środowiska i przyrody

fot. Artur Tabor

Zidentyfikowanie postaw proekologicznych przekazywanych uczniom w szkołach i postaw przyjmowanych przez uczniów

Zbadanie w jakim stopniu szkoły promują wartości jakie niesie ze sobą przyroda

Zidentyfikowanie jakie społeczne postawy wobec przyrody w świadomości uczniów kształtuje szkoła



4

WNIOSKI

fot. Marcin Karetta



WNIOSKI

5

WNIOSKI OGÓLNE

1. Respondenci realizują objęty programem zakres nauczania o tematyce bioróżnorodności, ochronyprzyrody i środowiska naturalnego. Zazwyczaj dział ten realizowany jest w drugim semestrze ostatniej klasykażdego z poziomów nauczania.

2. Najczęściej poruszana tematyka z zakresu ochrony środowiska obejmuje segregację odpadów, różnego rodzajuzanieczyszczenia wód, gleby i powietrza, formy ochrony przyrody oraz gatunki zagrożone i chronione.

3. Zaproszeni do badania nauczyciele często podkreślają, iż brakuje godzin na pełniejszą realizację tejproblematyki. Zgłaszają też potrzebę prowadzenia z uczniami zajęć praktycznych, terenowych.

4. Według słów respondentów edukacja proekologiczna jest obecna w szkołach i staje się coraz bardziej obecnaw życiu codziennym tego typu instytucji.

5. Wielu nauczycieli, z którymi przeprowadzono wywiady przyznaje, iż są w dość dobrym, ale nadal nie w pełnisatysfakcjonującym, stopniu przygotowani do nauczania w zakresie ochrony środowiskai przyrody.

6. W trakcie lekcji dotyczących ochrony środowiska i przyrody respondenci starają się wprowadzać elementyaktywizujące uczniów – dyskusje, prace w grupach, różnego rodzaju formy warsztatowo-ćwiczeniowe.

7. Nauczyciele zaproszeni do badania zazwyczaj egzekwują wiedzę zdobytą w czasie lekcji przeprowadzającsprawdziany, kartkówki, poprzez odpowiedź przy tablicy. Uważają jednak, że najlepszą formą utrwaleniazdobywanej przez uczniów wiedzy jest sprowokowanie ich do samodzielnej pracy np. poprzez wykonanieprezentacji, przygotowanie referatu, czy też aktywny udział w dyskusji.

8. Niewielu respondentów zagadnienia związane z ochroną środowiska wprowadza na godzinach wychowawczych.

9. Respondenci przejawiają bardzo słabą znajomość Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.

10. Nauczyciele rzadko poruszają też kwestie bieżących, medialnych problemów związanych z ochroną środowiska.

11. Badana grupa nauczycieli z Warszawy wykazuje słabą znajomość instytucji i organizacji zajmującychsię ochroną środowiska i finansujących edukację proekologiczną. Znacznie lepszą znajomość posiadająrespondenci z Trójmiasta i Poznania.



6

12. Jako wiarygodne źródła informacji na temat stanu środowiska i sposobów jego ochrony respondenciwskazują najczęściej stronę Ministerstwa Środowiska, Parków Narodowych oraz ogólnie Internet. Samikorzystają z tego typu źródeł chcąc znaleźć potrzebne informacje i polecają je swoim uczniom. Wielu zaznacza, iżInternet nie zawsze dostarcza wiarygodnych informacji.Respondenci uważają, iż oferta kursów i szkoleń dlanauczycieli z zakresu ochrony środowiska i przyrody jest uboga. Często są one organizowane przezwydawnictwa, chcące wypromować swoje podręczniki. W dostępnych kursach i szkoleniach uczestniczy niewielkagrupa nauczycieli.

13. W trakcie lekcji wszyscy respondenci posiłkują się pomocami dydaktycznymi takimi jak plansze, filmy,plakaty. Nieliczni z nauczyciele mogą swobodnie korzystać z tablic multimedialnych i mają do nich ciekaweoprogramowanie. Wielu nauczycielom brakuje pomocy, dzięki którym mogliby jeszcze skuteczniej włączyć ucznióww realizację tematu.

14. Niestety wielu respondentów zgłasza braki w wyposażeniu szkoły w pomoce dydaktyczne przydatnew realizowaniu tematyki ochrony środowiska i przyrody, a także w sprzęt taki jak mikroskopy, lupy, lornetki. Dużaliczba szkół, w których uczą respondenci posiada tablicę multimedialną, jednak dostęp do niej jest bardzoograniczony.

15. Respondenci ze szkół podstawowych oraz gimnazjów biorą z uczniami udział w różnego rodzajukonkursach. Często angażują się w prowadzone przez instytucje dłuższe projekty. Nauczyciele z liceumprawie wcale nie angażują się w tego typu aktywność, co wynika w dużym stopniu z braku oferty dopasowanejdo poziomu liceum oraz niewielkiego zainteresowania ze strony uczniów.

16. Szkoły respondentów rzadko same organizują akcje proekologiczne, ale chętnie włączają sięw ogólnopolskie działania i prowadzą współpracę z firmami zajmującymi się surowcami wtórnymi (np. baterie).Jak wynika z wypowiedzi respondentów, głównie warszawskie szkoły przyjmują postawy proekologiczne promującesegregowanie śmieci – w szkołach obecne są pojemniki do segregacji odpadów oraz transport prośrodowiskowy –montowane są stojaki na rowery.

17. Szkoły respondentów nie nawiązują stałej współpracy z instytucjami czy organizacjami, jednak dość chętniekorzystają z proponowanych ofert warsztatów dla uczniów. Najczęściej respondenci korzystają z propozycji jednej,już sprawdzonej organizacji/instytucji.

18. Jak wynika z wypowiedzi respondentów uczniowie wszystkich poziomów nauczania preferują wycieczkiw teren. Szczególnie dużą popularnością cieszą się tzw. zielone szkoły. Krótkie wypady w teren organizowane sąrzadko, najczęściej w pobliże szkoły. Nauczyciele sporadycznie wychodzą z uczniami do zoo, ogrodów botanicznychitp.

WNIOSKI



7

19. Respondenci bardzo rzadko korzystają z ofert edukacyjnych różnych instytucji. W dużym stopniu wynika toz braku informacji o takiej możliwości ze strony instytucji (instytucje nie przysyłają swojej oferty do szkół).Przeszkodę w realizowaniu wyjść ze szkoły stanowi napięty program nauczania.

20. Nauczyciele chętnie przyjęliby informator zawierający propozycję edukacyjną wiarygodnych organizacji i instytucji.

21. Najczęściej przekazywanymi uczniom przez respondentów postawami proekologicznymi są: segregacjaśmieci, poszanowanie natury – nie niszczenie zieleni, nie pozostawianie śmieci w lesie, oszczędzanie prądui energii.

22. Respondenci obserwują pozytywne reakcje na przekazywane postawy i wartości. Najlepszy efekt, wedługwypowiedzi respondentów, widoczny jest wśród uczniów szkół podstawowych, najciężej zaś wdrożyć postawyproekologiczne u młodzieży ponadgimnazjalnej. Podobnie kształtuje się zaangażowanie uczniów w udziałw konkursach czy projektach. Młodsze dzieci chętnie podejmują się wszelkiej aktywności, choć często motywacjądla nich jest nagroda, zaś dla młodzieży kończącej liceum potrzebny jest bodziec w postaci lepszej oceny końcowejczy też ułatwienia w dostaniu się na studia.

23. Zaproszeni do badania nauczyciele obserwują, iż część uczniów wdraża w swoim życiu przekazywanew szkole postawy proekologiczne. Chętnie włączają się w akcje zbierania baterii czy nakrętek plastikowych.Respondenci zdają sobie sprawę, iż tylko wśród nielicznych uczniów zachowania te będą trwałe.

24. Prawie wszyscy respondenci przyznają, iż rozpoznawanie gatunków stanowi dla uczniów duży problem.Dotyczy to wszystkich poziomów nauczania. Nauczyciele twierdzą, że uczniowie są w stanie zidentyfikować jedynienieliczne podstawowe gatunki drzew i ptaków.

25. Wszyscy respondenci widzą duży sens jeśli chodzi o przekazywanie uczniom wiedzy na temat ochronyprzyrody i wskazywaniu postaw proekologicznych. Mimo, iż zdają sobie sprawę, że tylko nieliczni spośróduczniów wdrożą w życie przekazywaną wiedzę, uważają że warto ten temat poruszać w szkołach.

26. Jako najbardziej odpowiedzialnych za kształtowanie w młodych osobach postaw prośrodowiskowychrespondenci wskazują rodziców oraz nauczycieli. Uważają, iż szkoła oraz rodzina powinny współpracować zesobą we wpajaniu poszanowania dla środowiska. Pewną rolę respondenci upatrują również w mediach – prasie,telewizji, Internecie, gdzie powinny być nagłaśniane kwestie ochrony środowiska.

WNIOSKI



TEMAT: Badanie postaw i opinii nauczycieli przedmiotów przyroda / biologia dot. edukacji proekologicznej

KLIENT: Stowarzyszenie Ptaki Polskie

WYKONAWCA: Centrum Badań Marketingowych TEST

CZAS REALIZACJI: 24.05– 04.06.2011

METODOLOGIA: wywiad indywidualny pogłębiony (IDI)

LICZBA OBSERWACJI: 42 wywiady indywidualne

8

fot. Jerzy Grzesiak

KARTA BADANIA



DOBÓR PRÓBY

9

MIASTO POZIOM KSZTAŁCENIALICZBA

WYWIADÓW

WARSZAWA

SZKOŁA PODSTAWOWA 5

GIMNAZJUM 5

SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 4

TRÓJMIASTO


GIMNAZJUM 5


POZNAŃ


GIMNAZJUM 5


W badaniu wzięło udział 42 nauczycieli biologii lub przyrody, kształcących uczniów na poziomie szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej.



METODOLOGIA BADANIA

10

Badanie przeprowadzono z wykorzystaniem metod jakościowych.

Ich podstawowym zadaniem jest wyjaśnienie, dlaczego tak, a nie inaczej postępują badane podmioty,

dotarcie do nieujawnianych w sposób bezpośredni przyczyn zachowania oraz umożliwienie dogłębnego

zrozumienia i właściwego zinterpretowania tego zachowania. Zastosowanie w badaniu metod

jakościowych, pozwoliło na poznanie postaw i opinii nauczycieli przedmiotów biologia i przyroda

w zakresie ochrony przyrody i środowiska oraz kształtowania postaw proekologicznych w

uczniach.

Pogłębione wywiady indywidualne (In-Depth Interview - IDI) to jedna z najczęściej stosowanych

metod jakościowych. Pozwala ona na rozpoznanie głębszych motywacji kierujących ludzkim działaniem

i zachowaniem. To osobista rozmowa, podczas której zachęca się respondenta do swobodnego

wypowiadania się w danej kwestii i wyrażania prawdziwych emocji i odczuć.



11

PREZENTACJA WYNIKÓW

fot. Marcin Karetta



12

ZAANGAŻOWANIE NAUCZYCIELA JEST KLUCZOWYM CZYNNIKIEM W NAUCZANIU O OCHRONIEŚRODOWISKA I PRZYRODY ORAZ W KSZTAŁTOWANIU POSTAW PROEKOLOGICZNYCH

- znajdują czas na omówienie zagadnień związanych z ochroną środowiska i przyrody, nawet wplatając te elementy w tematy niezwiązane bezpośrednio z ochroną środowiska i przyrody.

- poszerzają swoją wiedzę w zakresie ochrony środowiska i przyrody uczestnicząc w kursach, szkoleniach, warsztatach.

- starają się zaktywizować uczniów prowokując dyskusję, organizując pracę zespołową i korzystając z pomocy dydaktycznych.

- starają się brać ze swoimi uczniami udział w konkursach czy projektach organizowanych przez instytucje lub organizacje związane swoją działalnością z ochroną środowiska i przyrody.

- organizują uczniom wyjścia poza szkołę i dłuższe wycieczki w celu zobrazowania potrzeby i celu ochrony przyrody i środowiska.

- przykładają dużą wagę do kształtowania w uczniach postaw proekologicznych, nie tylko poprzez wykład, ale także uczestnicząc w różnego typu akcjach

Część respondentów to nauczyciele zaangażowani, niezależnie od poziomu nauczania, a także stażu pracy. Przejawiają to w następujący sposób:



PROGRAM NAUCZANIA

13

1. Wszyscy respondenci realizują w ramach lekcji przyrody lub biologii tematykę obejmującąochronę środowiska i przyrody:

W pierwszych klasach szkoły podstawowej (klasy 1 – 3) badani nauczyciele wplatają te treściw program nauczania zintegrowanego wszędzie tam, gdzie obecny na lekcji temat daje takąmożliwość

W klasach 4 – 6 szkoły podstawowej zagadnienia związane z ochroną środowiska poruszane sąnajczęściej w klasach czwartych i szóstych, zazwyczaj pod koniec roku szkolnego.

Respondenci ze szkół gimnazjalnych tematy związane z ochroną środowiska i przyrody realizująw drugim semestrze trzeciej klasy.

Również badana grupa nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych tematykę ochrony przyrodyi środowiska poruszaja pod koniec ostatniej klasy liceum lub technikum.

2. Wielu respondentów przyznaje, iż tematy związane z ochroną środowiska i przyrodyrealizowane są pobieżnie, co w dużej mierze jest spowodowane umieszczeniem tego działu na końcupodręcznika.

„Program trzeciej klasy jest tak trochę po macoszemu traktowany, w związku z czym i tą biedną ekologięteż się przyspiesza, czyli po łebkach” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„To jest końcówka roku szkolnego i ten zakres działu jest w tej chwili traktowany tak marginalnie dosyć”(nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Poznań)

Temat bioróżnorodności jest przez respondentów najczęściej poruszany w trakcieomawiania poszczególnych gromad roślin i zwierząt. Badani nauczyciele zauważają, iżjako osobny temat bioróżnorodność i jej ochrona poruszana jest w podręcznikuw niewielkim stopniu.

„Bioróżnorodność to takie minihasełko” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)



PROGRAM NAUCZANIA

14

3. Najczęstszymi tematami lekcji z zakresu ochrony środowiska są:

segregacja odpadów

formy ochrony przyrody (m.in. parki narodowe, rezerwaty)

zwierzęta i rośliny chronione oraz problematyka bioróżnorodności i jej utraty

zanieczyszczenia lito-, hydro-, atmosfery i możliwość ochrony gleby, wody i powietrza

wpływ człowieka na środowisko, z takimi zagadnieniami jak kwaśne deszcze, dziura ozonowa,ocieplenie klimatu

Sposoby aktywnego uczestnictwa w ochronie środowiska i przyrody

4. Do rzadziej poruszanych przez respondentów tematów należą:

zasoby odnawialne i nieodnawialne

zasada zrównoważonego rozwoju

5. Respondenci zgodnie twierdzą, iż nie usunęliby z programu żadnych zagadnień. Jedynie nielicznispośród badanej grupy nauczycieli szkół podstawowych zmniejszyliby wymagania co do szczegółowejznajomości wszystkich Parków Narodowych. Również ze strony nielicznych respondentów ze szkółpodstawowych pojawił się postulat ograniczenia w programie szkolnym ilości przepisów prawnychdotyczących ochrony środowiska.



PROGRAM NAUCZANIA

15

6. Wielu zaproszonych na wywiad nauczycieli zauważa, iż niektóre tematy z zakresu ochronyśrodowiska omawiane są także na innych przedmiotach np. Parki Narodowe na lekcjach geografii,kwaśne deszcze na lekcjach chemii.

7. Wszyscy zaproszeni nauczyciele zwracają uwagę na małą liczbę godzin, co uniemożliwia imrozwinięcie tematów ochrony środowiska. Jedynie respondenci ze szkół podstawowych nie narzekają nabrak czasu.

„W książce, czy w ramach podstawy programowej może nie ma tego tak dużo. Fajnie by było, gdyby tychlekcji było więcej i wtedy można by dzieciom jakoś szerzej to przedstawić.” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Trójmiasto)

„Te zagadnienia są ustawiane jakoś tak na samym końcu i nie raz nie udaje mi się czegoś zrealizowaćw takim stopniu, w jakim bym chciała.” (nauczyciel biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Poznań)

„Program na pewno zawiera treści proekologiczne, ale żeby utrwalić je u dzieci, żeby nauczyć pewnychnawyków zdecydowanie trzeba to rozszerzyć.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Warszawa)

8. Wśród części respondentów pojawia się obawa, iż kolejna reforma spowodujeuszczuplenie godzin lekcyjnych poświęconych na tematykę ochrony środowiskai przyrody.

„Niestety tej wiedzy praktycznej będzie mniej, jeżeli dalej będzie zachodziła redukcjagodzin, bo po prostu nie ma tego kiedy robić. Biorąc pod uwagę reformę, która nasczeka i redukcję godzin to wcale dobrze tego nie widzę. ” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Trójmiasto)

„Uważam, że w tej chwili jest dobrze, w porównaniu z tym, co będzie jak wejdziereforma. Tam będzie jeszcze mniej ekologii.” (nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)



PROGRAM NAUCZANIA

16

9. Respondenci (szczególnie badani nauczyciele szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych) zauważają, iżmożliwości prowadzenia zajęć praktycznych, np. różnego rodzaju wyjść w plener, do oczyszczalniścieków, są bardzo ograniczone.

„Brakuje mi takich godzin, gdzie mogłabym jechać z dziećmi np. do Białowieży i pokazać im okazy,których nigdzie indziej nie zobaczą. Brakuje mi takich możliwości. Brakuje tego kontaktu z przyrodą,[uczniowie] mają tylko teorię.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)

„Nauki o ochronie środowiska powinno się uczyć w terenie, więc idealne by było zorganizować za każdymrazem, jak się kiedykolwiek tą tematykę porusza, wycieczki do różnych obiektów, związanych z ochronąśrodowiska, czy muzeum przyrodnicze.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Poznań)

„Mogłyby się jeszcze pojawić jakieś zajęcia terenowe, takie do rozpoznawania tych różnych gatunków, dopoznawania przyrody, żeby chociaż przejść się po jakiejś ścieżce przyrodniczej, czy żeby był na to czas.”(nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)

10. Ponadto respondenci (najczęściej klas szkół podstawowych i gimnazjalnych) chcielibywiększego zwrócenia uwagi w programie na umiejętność rozpoznawania gatunków.

11.Niektórzy z grupy respondentów nauczających w liceach uważają, że dział ekologiiz ochroną środowiska jest pomijany ze względu na niewielką ilość pytań z tego zakresuna maturze.

„Tak długo jak na maturze będzie kładziony taki duży nacisk na genetykę i inne tematy

jak biochemia, tak długo kwestie ochrony środowiska będą z tyłu.” (nauczyciel biologii,

szkołą ponadgimnazjalna, Trójmiasto)

„Zdarza się, że nauczyciele poświęcają więcej czasu na działy bardziej rozbudowane,trudniejsze. Ewolucjonizm i ochrona środowiska jest mniej ważny, ponieważ jest mniejpytań na maturze, które dotyczą tych tematów. Nie uważam tego za słuszne.”(nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)



FORMA PROWADZONYCH LEKCJI

1. Wszyscy respondenci w trakcie swoich zajęć o tematyce ochrony środowiska i przyrody starająsię zaktywizować uczniów, włączyć ich w realizację lekcji. Większość respondentów rozpoczynalekcję od wprowadzenia po czym prowokują uczniów do dyskusji, „burzy mózgów”. Respondenci z badanejgrupy nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych często organizują lekcje w formiewarsztatów, pracy w grupach. Z kolei respondenci ze szkół podstawowych często proszą uczniów oprzygotowanie plakatów, prezentacji.

2. Badana grupa uważa aktywizację ucznia za najbardziej efektywną metodę, szczególnie w przypadku nauczania

o ochronie przyrody ponieważ w dużym stopniu oddziałuje na sferę emocjonalną ucznia.

wprowadzenie

praca w grupach

dyskusja

3. Część respondentów dyskutuje z uczniami na tematy bieżące dotyczące ochrony środowiska i przyrody.Większość robi to tylko w przypadku zaciekawienia danym problemem ze strony uczniów.

„Prowokuje młodzież do dyskusji. Najpierw oczywiście musi być wstęp,aby dyskusja mogła się pojawić, więc jest część wykładowo-ćwiczeniowa. Części ćwiczeniowe polegają na tym, że młodzież dostajejakieś zadanie do wykonania, np. jeśli chodzi o lekcję segregowaniaodpadów to młodzież dostaje odpowiednio przygotowane odpady, czyliumyte słoiki, nakrętki, żarówki, leki i muszę to odpowiednioposegregować. Zdarzają się też takie lekcje dyskusyjne, ponieważakurat ten dział świetnie się do tego nadaje, bo dotyczy życia ipóźniejszych wyborów młodzieży.” (nauczyciel biologii, liceum,

Warszawa)

„Im więcej aktywizujących metod tym lepiej.” (nauczyciel przyrody,

szkoła podstawowa, Poznań)



POMOCE DYDAKTYCZE

18

1. Wszyscy zaproszeni na wywiady nauczyciele w trakcie lekcji nt. ochrony środowiska i przyrodykorzystają z pomocy dydaktycznych. Często są to:

plansze poglądowe, plakaty,

filmy (lub ich fragmenty),

broszury, ulotki otrzymywane z różnych instytucji lub w czasie szkoleń

2. Duża grupa badanych nauczycieli ma dostęp do sprzętu multimedialnego – komputer i projektor, zaśniewielka część respondentów ma możliwość korzystania w trakcie lekcji z tablic multimedialnych.

3. Wielu z zaproszonych nauczycieli gromadzi samodzielnie materiały mogące być pomocne w czasie lekcji,ale tylko nieliczni poszukują pomocy dydaktycznych dostępnych na rynku.

4. Wielu nauczycieli chciałoby doposażyć swoją pracownię w materiały dydaktycznektóre pozwoliłyby na jeszcze większe zaangażowanie uczniów w lekcję.

5. Badani nauczyciele chcieliby posiadać w swoich zbiorach krótkie, kilkunastominutowefilmy dopasowane do poziomu nauczania.

6. Grupa respondentów mająca dostęp do sali multimedialnej czy tablicy interaktywnejoczekiwałaby odpowiedniego oprogramowania w tematyce ochrony środowiskai przyrody. Respondenci zwracają tutaj uwagę, iż podręczniki Nowej Ery i Operonuzaopatrzone są w płyty multimedialne dopasowane tematycznie do książki.

7. Nieliczni nauczyciele, szczególnie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnychchciałaby wyposażyć pracownię w zestaw do badania wody.

„Eksperymentalny zestaw do badania zanieczyszczeń wód dla młodzieży, przydałbymi się bardzo. Takie zestawy laboratoryjne.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)



WYPOSAŻENIE SZKOŁY W POMOCE DYDAKTYCZE

19

SZKOŁY DOBRZE WYPOSAŻONE

ZBIÓR TABLIC I PLANSZ

ZBIÓR FILMÓW PRZYRODNICZYCH

ALTASY, LEKSYKONY

SPRZĘT OPTYCZNY: MIKROSKOPY, LORNETKI, LUPY

SPRZĘT MULTIMEDIALNY

SZKOŁY SŁABO WYPOSAŻONE

UBOGI ZASÓB PLANSZ I TABLIC

STARE I NIEPSZYSTOSOWANE DO PROGRAMU FILMY PRZYRODNICZE

NIELICZNY SPRZĘT OPTYCZNY

SŁABY DOSTĘP DO SPRZĘTU MULTIMEDIALNEGO

„Szkoła nigdy nie ma pieniędzy, nie tylko moja. Jeśli jest jakieś zapotrzebowanie, to trzeba do dyrekcji szkoły wystąpić, jest się w kolejne, są priorytety. Mikroskopy mamy starego typu, prawie nie nadające się, lupy dzieci przynoszą. Tego sprzętu nie ma. O mikroskopach możemy sobie pomarzyć.” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Poznań)

„Nigdy nie będzie tak cudownie żeby było wszystko, ale patrząc na inne szkoły to jest ona dobrze wyposażona.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

1. Szkoły, w których uczą respondenci, w różnym stopniu dysponują materiałami i pomocamidydaktycznymi.



ROZPOZNAWANIE GATUNKÓW

20

WRÓBEL

„Uczniowie w klasach z rozszerzoną edukacją przyrodniczą muszą realizować zielnik, więc na pewno rozpoznająrodzime drzewa. Przykro mi to mówić, ale zaczynają to rozpoznawać dopiero na poziomie liceum.” (nauczyciel

biologii, liceum, Warszawa)

„Podstawowe to tak, pewnie potrafią, ale już takie wymagające większej wiedzy, to nie jest takie proste.”(nauczyciel gimnazjum, Warszawa)

„Krowy z koniem nie pomylą, ale z rozróżnianiem gatunków jest problem.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Mnie szlak trafia, jak widzę jak idzie po ulicy, patrzy na drzewo i mówi „o, to jest żołądź”. Młodzież nie znapodstawowych gatunków roślin i zwierząt. Niestety, nasz system nauczania nie wymusza tego.” (nauczyciel

biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Trójmiasto)

„Ostatnio jak się kąpałam w zeszłym roku w morzu, przyleciał kormoran, a tatuś do dziecka krzyknął „Patrz jakaczarna mewa”. Obawiam się, że ogólnie rozpoznawalność gatunków jest dramatyczna w naszym społeczeństwie,bo dzieci dowiadują się tego przecież od rodziców(…), a oni na spacery nie chodzą, a po drugie nie znają.”(nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„Tragedia. To jest moja pięta achillesowa i ja moje dzieci szkolę cały czas. Zwierzęta potrafią rozpoznawaćlepiej. Z rozpoznawaniem drzew jest generalnie tragedia. Dzieci mają ogromną trudność z dopasowaniemwyglądu z nazwą.” (nauczyciel przyrody, szkołą podstawowa, Trójmiasto)

1. Większość respondentów uważa, że uczniowie mają duży problem z rozpoznawaniemgatunków. Jest to opinia funkcjonująca na każdym etapie nauczania.

2. Wielu nauczycieli z badanej grupy jest zdania, żeuczniowie są w stanie rozpoznać najbardziejpodstawowe, spotykane na co dzień gatunki drzewi zwierząt, przy czym zaznaczają, iż największy kłopotsprawia rozpoznawanie ptaków.

3. Przyczynę tego stanu respondenci upatrują w brakumożliwości realizacji z uczniami tego zagadnienia orazw braku wiedzy rodziców w tym zakresie.



GODZINY WYCHOWAWCZE

21

TAK

NIE

„Szczerze powiem, że jak nie ma potrzeby to nieporuszam” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

1. Respondenci w niewielkim stopniu poświęcają godziny wychowawcze na omawianie tematówzwiązanych z ochroną przyrody i środowiska. Poruszają ten temat jedynie w wyniku prowokacjiuczniów.

„W przypadku kiedy się wyjeżdża w teren, czywychodzi w teren to też przy okazji, że tak powiemzachowania się na łonie natury, wspomina się otym.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Skupiałem się bardziej na aspektach wychowawczych,ale nie środowiskowych, prośrodowiskowych, bobrakowało czasu po prostu.” (nauczyciel biologii,

gimnazjum, Trójmiasto)



POWSZECHNOŚĆ EDUKACJI PROEKOLOGICZNEJ W SZKOŁACH

22

1. Wszyscy respondenci przyznają, iż problematyka ochrony przyrody jest w szkołach obecna,m.in. w ramach pozaprogramowych działań. Należy przy tym zaznaczyć, że wielu nauczycieliprzyznaje, iż obszar ten znajduje się na etapie rozwoju i zaznacza, iż w dużym stopniu obecnośćtematów związanych z ochroną środowiska w życiu ucznia zależy od nauczyciela.

„Ja myślę, że to dopiero się rozwija. Jest na etapie rozwoju.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Na pewno jest to robione z dużym entuzjazmem i przynosi dobre efekty.” (nauczyciel biologii, szkołaponadgimnazjalna, Trójmiasto)

„ Wydaje mi się, ze coraz częściej, bo tak jak z perspektywy czasu, to ekologii kiedyś w ogóle nie było. Taochrona środowiska była traktowana marginalnie, nie że w ogóle, ale marginalnie. Wydaje mi się, że terazsię więcej robi.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Poznań)

„Myślę, że ostatnimi czasy jak najbardziej, tak to ruszyło troszeczkę z miejsca. Powszechnym jeszcze niejest. Myślę, że tak to jest na początku takiej drogi.” (nauczyciel biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Poznań)

„Edukacja proekologiczna jest na bardzo niskim poziomie. Jeśli już, jakoś tak lekko liźnięta. Nie jest to

jakiś temat, który jest zagłębiany, szczegółowo omawiany. Takie jest moje odczucie. Chociaż jest to corazbardziej popularny temat i coraz więcej się o tym mówi.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Warszawa)

„Teraz bardziej przywiązuje się wagę do tych tematów, w tym względzie taki postęp.” (nauczyciel przyrody,

szkoła podstawowa, Warszawa)

2. Wszyscy respondenci egzekwują przekazywaną w trakcie lekcji wiedzę z zakresu ochronyśrodowiska i przyrody. Najczęściej stosowaną metodą są sprawdziany i kartkówki. Badana grupazgodnie przyznaje, iż najskuteczniejszym sposobem na utrwalenie zdobytej przez uczniówwiedzy nie jest sprawdzian, lecz dyskusja, aktywny udział w zajęciach, czy też możliwośćpraktycznego zastosowania zdobytej wiedzy.



PRZYGOTOWANIE NAUCZYCIELI

23

„Jak w każdej grupie zawodowej są mistrzowie, są bardzo dobrzy rzemieślnicy i są wyrobnicy”

(nauczyciel szkoły ponadgimnazjalnej, Trójmiasto)

1. Większość respondentów uważa, iż nauczyciele biologii są raczej dobrze przygotowani donauczania na temat ochrony środowiska i przyrody. Wielu spośród badanej grupy nauczycielisygnalizuje, iż kompetencje nauczycieli wiążą się z kierunkiem ukończonych studiów i ze specjalizacją.

„Ja osobiście czuję się do tego bardzo dobrze przygotowana, jako że moje wykształcenie to jest magisterinżynier ochrony środowiska ze specjalizacją ochrona przyrody, ale większość nauczycieli po kierunkubiologia, jeśli nie wybrało tego zagadnienia jako specjalizacji, no to ma o tym pojęcie bardzo ogólne i takiebardziej popularnonaukowe, niż naukowe.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)

„Bardzo różnie są przygotowani, bo nauczyciele przyrody mają różne wykształcenie.” (nauczyciel przyrody,szkoła podstawowa klasy, Trójmiasto)

2. Często w grupie respondentów padało stwierdzenie, iż wiedzę merytoryczną wszyscy nauczyciele posiadają,lecz tylko od zaangażowania nauczyciela w temat zależy w jakiej formie i w jakim zakresie tawiedza zostanie przekazana uczniom.

„To zależy od nauczyciela tylko, od jego inwencji, czy nauczyciel jest twórczy, czy jest to osoba która lubiklasę i nie lubi wychodzić na zewnątrz. Wiedzę każdy musi mieć, bo kończy studia(…), natomiast tą wiedzęmoże w różny sposób wykorzystać, ale nie zawsze z inicjatywą.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Tutaj trzeba mieć zainteresowanie w tym kierunku.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa klasy, Poznań)

3. Niektórzy z respondentów uważają, że części nauczycieli brak dostatecznej wiedzy, szczególniew zakresie bieżących wydarzeń, aktualności.

„Nauczyciele się tym interesują, na pewno podjęliby tematy wykraczające poza podręcznik, gdyby bylibardziej oczytani. Brakuje najnowszej wiedzy, wyników badań. To wszystko jest w podręcznikach, które sięaktualnie ukazują, ale my nie mamy do nich dostępu.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)



ZNAJOMOŚĆ ORGANIZACJI I INSTYTUCJI

24

1. Wśród respondentów można zauważyć słabą znajomość organizacji i instytucji zajmujących sięochroną środowiska, czy też finansujących edukację ekologiczną. Wśród grupy respondentów zWarszawy spontaniczna znajomość tego typu instytucji jest znikoma. Dużo lepszą znajomość wykazująrespondenci z Trójmiasta i Poznania, którzy spontanicznie potrafią wymienić kilka organizacji:

LOP

Greenpeace

OTOP

Salamandra

Klub Gaja, Polski Klub Ekologiczny

2. Wielu respondentów wskazywało na takie instytucje jak:

Ministerstwo Środowiska

Parki Narodowe i Lasy Państwowe

dzielnicowe Biura Ochrony Środowiska wskazywane przez grupę respondentów z Warszawy

3. Badani nauczyciele przejawiają dobrą znajomość wspomaganą:

NFOŚiGW

WWF

PTOP

4. Warto dodać, iż NFOŚiGW jest kojarzony przez respondentów jako instytucja współfinansująca szkolenia dlanauczycieli i nagrody dla uczniów za udział w konkursach. Badana grupa nauczycieli zauważa logo NFOŚiGWna otrzymywanych w czasie kursów materiałach.



ZNAJOMOŚĆ ORGANIZACJI I INSTYTUCJI

25

5. Dla respondentów dobrze rozpoznawalne są organizacje, które prowadzą warsztaty dla uczniówi organizują konkursy:

Centrum Informacji i Edukacji Ekologicznej – Trójmiasto

ODE Źródła – Warszawa i Poznań

PTOP Salamandra – Poznań

6. Warto dodać, iż nieliczna grupa respondentów z Trójmiasta (z grupy nauczycieli gimnazjum i liceum)wymieniała organizację „Kuling”.

http://www.zrodla.org/glowna/

http://www.kuling.org.pl/index.html



ŹRÓDŁA INFORMACJI

26

1. Badana grupa nauczycieli najczęściej jako wiarygodne i rzetelne źródło informacji na tematstanu i ochrony środowiska podaje:

stronę internetową Ministerstwa Środowiska

strony internetowe Parków Narodowych i Krajobrazowych

literaturę fachową

ogólnie Internet

strony internetowe organizacji prowadzących warsztaty i konkursy dla uczniów: LOP, Salamandra,CIiEE

2. Nieliczni respondenci, szczególnie ze szkół ponadgimnazjalnych, wymieniali takie źródła jak: dziennikistatystyczne GUS, Sanepid, opracowania WIOŚ.

3. Poszukując informacji w celu przygotowania lekcji badana grupa nauczycieli korzysta z wyżejwymienionych źródeł, posiłkując się również czasopismami (np. „Aura”, „Przyroda Polska”) orazmateriałami otrzymanymi w czasie szkoleń i od różnych organizacji. Niektórzy respondenci z Poznaniadodatkowo korzystają z Biblioteki Ekologicznej przy Uniwersytecie.

4. Jako źródła wiedzy na temat przyrody i środowiska wskazywane uczniom respondenci podają:

ogólnie Internet

stronę internetową Ministerstwa Środowiska, Parków Narodowych

zasoby biblioteki (leksykony, czasopisma)

5. Respondenci zauważają, że uczniowie coraz mniej chętnie samodzielnie, z własnej inicjatywyposzukują tego typu informacji. Szczególnie takie odczucie mają respondenci szkółgimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Badana grupa nauczycieli zauważa, że jeśli uczniowiesą proszeni o przygotowanie informacji, najczęściej korzystają z Internetu.



KURSY DLA NAUCZYCIELI

27

nie ma kursów o tego typu tematyce

niewiele kursów lub o bardzo wąskiej

tematyce

dużailość szkoleń

1. Jak wynika z wypowiedzi respondentów, wartościowe szkolenia czy warsztaty dla nauczycieliz zakresu ochrony środowiska są nieliczne lub nie ma ich wcale.

2. Respondenci podają, iż najczęściej organizatorami tego typu kursów są metodycy (np. Centra EdukacjiNauczyciela), którzy zapraszają na prelekcję fachowców z danej dziedziny. Ponadto niektórzy respondenciuczestniczą w warsztatach organizowanych przez CIiEE (Trójmiasto) i PTOP Salamandra (Poznań), BiuroEdukacji lub Biuro Ochrony Środowiska (Warszawa), ale warsztaty te skierowane są głównie donauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów.

3. Respondenci szkół podstawowych często uczęszczają na szkolenia organizowane przezwydawnictwa, ale jak sami przyznają nie są to wartościowe kursy, gdyż chodzi głównie o promocjępodręczników.

„Szkolenia przede wszystkim są organizowane przez różne wydawnictwa. Jednak im głównie zależy natym, aby wypromować swoje podręczniki, a sama tematyka szkolenia jaka została podana, jest gdzieś namarginesie. Osoby szkolące nie są dobrze przygotowane, żebym mogła dowiedzieć się czegoś więcej.”(nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Z przyrody jest dramat z kursami, z jakimkolwiek doskonaleniemzawodowym dla nauczycieli.”(nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„Są warsztaty, trzeba być zaangażowanym, żeby w tym uczestniczyć.Możliwości są.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Tego było naprawdę sporo i dużo, były to takie spotkania dwudniowe,trzydniowe i jednodniowe, o różnej, naprawdę o różnej tematyce.”(nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Poznań)

„Mało jest takich szkoleń związanych z ochroną środowiska i ochronybioróżnorodności.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Moim zdaniem nie ma. Najbardziej na topie i najczęściejproponowane jest szkolenie z dziedziny genetyki i ewolucjonizmu.To zdarza się bardzo często, z ochrony środowiska i ekologii niestetynie.” (nauczyciel liceum, Warszawa)



KURSY DLA NAUCZYCIELI

28

1. Badana grupa nauczycieli zauważa, iż na kursy na temat ochrony przyrody uczęszcza niezbyt dużonauczycieli (20 – 30 osób), zwykle ci sami.

„Zawsze ta sama ekipa” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Poznań)

2. Niektórzy respondenci uważają, iż ze szkoleń wszelkiego rodzaju korzystają w większości nauczycielestarający się o awans zawodowy. Wyrażają też opinię, że nauczyciel, któremu zależy na zdobyciu nowejwiedzy, uczestniczy tylko w wartościowych kursach, prowadzonych przez osoby z odpowiednimprzygotowaniem merytorycznym.

„Wnioskując z frekwencji, to nie za dużo nauczycieli przychodzi w ogóle na szkolenia. Zasadniczo chodząci, którzy robią awanse, a ci co nie potrzebują, to nie.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

3. Warto zaznaczyć, iż badani nauczyciele chętnie uczestniczyliby w szkoleniach w formiewarsztatowej.

„Ja lubię np. warsztaty, można się tam czegoś konkretnego nauczyć, jak coś robimy to można towykorzystać do pracy z uczniami, są jakieś materiały dla nauczyciela do pracy.” (nauczyciel biologii,

gimnazjum, Warszawa)

4. Respondenci mają też pewne oczekiwania wobec kursów o tematyce ochrony środowiska:

liczą na zdobycie nowatorskiego i atrakcyjnego warsztatu pracy z uczniem,

nabycie umiejętności aktywizacji uczniów przy omawianiu tematu ochrony środowiska np. poprzezwprowadzenie innowacyjnej formy prowadzonej lekcji

zaopatrzenie w materiały dydaktyczne, które mogliby powielić i wykorzystać w czasie pracyz uczniami (ulotki, broszury, plakaty)

Wartościowe szkolenie to nie tylko wiedza merytoryczna, ale też pomysł jak atrakcyjnie przekazać ją uczniowi.



NATURA 2000

29

1. Wielu respondentów słyszało o Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, jednak nieliczneosoby z badanej grupy mają szerszą wiedzę na ten temat.

„Słyszałam ale nie wiem z czym jest związany, mam gdzieś nawet logo „ Natura 2000” w głowie, ale niewiem z czym się to je.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Warszawa)

2. Niewielka grupa zaproszonych nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych (głównie z Poznania)uczestniczyła w szkoleniu na temat Europejskiej Sieci Natura 2000. Nauczyciele ci dostali materiałyszkoleniowe oraz mapy obszarów Natura 2000 na terenie Polski.

3. Niektórzy nauczyciele wspominają, iż w podręczniku, z którego korzystają jest wzmianka na tematobszarów Natura 2000.

„W podręczniku jest wzmianka „Natura 2000”, ale dłużej się nad tym nie zatrzymywałam, to było przytemacie ochrona na świecie.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)



WYCIECZKI KLASOWE

30

1. Wszyscy respondenci realizują w ramach godzin szkolnych krótkie wyjścia w plener. Często sąto wypady w okolice szkoły (np. w Trójmieście – lasy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego,w Warszawie Las Kabacki, w Poznaniu – Dziewicza Góra). Najczęściej respondenci ze szkół podstawowychzabierają uczniów na kilkugodzinne wyjścia w teren.

2. Niektórzy z respondentów, głównie ze szkół podstawowych odwiedzają z uczniami zoo lub ogrodybotaniczne.

3. Badana grupa respondentów zauważa, że ciężko jest zorganizować nawet krótkie wyjście, że względu naograniczoną ilość godzin.

„Jest tak trudno, żeby wyjść gdziekolwiek. Uzyskanie zgody na jakąkolwiek wycieczkę graniczy z cudem,ponieważ cały czas trzeba kontrolować, czy nie wypadnie za dużo lekcji.” (nauczyciel biologii, liceum,

Poznań)

4. Nieliczni z respondentów wykazują chęć zorganizowania uczniom wycieczek poza godzinami lekcyjnymi,jednak spotykają się z niechęcią ze strony podopiecznych.

„Entuzjazm dzieci po lekcjach bardzo słabnie, bo jeżeli można coś zrobić w czasie lekcji, to jaknajbardziej, a już po lekcjach to niekoniecznie.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

5. Dużą popularnością wśród uczniów, według opinii respondentów, cieszą się zielone szkoły.

6. Niektórzy spośród zaproszonych do badania nauczycieli stara się chociaż razw ciągu nauki na danym poziomie zabrać uczniów do najbliższego ParkuNarodowego. Rzadziej taką inicjatywę wykazują respondenci ze szkółpodstawowych. Dużą barierą w realizacji wycieczki są koszty.



WYCIECZKI KLASOWE

31

- zakład utylizacji odpadów Szadółki, Akwarium Morskie- Słowiński Park Narodowy

- ogród botaniczny w Powsinie- Kampinoski Park Narodowy

- zakład uzdatniania wody Aquanet, Biblioteka Ekologiczna- Wielkopolski Park Narodowy

7. Nauczyciele z badanej grupy uważają, iż uczniowie preferują wycieczki w plener.

„Oni wolą takie zielone szkoły, niż chodzenie po muzeach, bo by się nudzili za bardzo.” (nauczyciel biologii,


„To zależy też od uczniów właśnie. Myślę, że oni lubią na łono natury się właśnie wybrać. Nie musząchodzić, położą się, słuchają ptaszków.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

8. Niektórzy nauczyciele starają się w czasie wycieczek przekazać uczniom nową wiedzę na temat przyrody.Jak sami zauważają nie zawsze uczniowie są zainteresowani przyswajaniem wiedzy w czasie takiejwycieczki.

„Na wyjściach terenowych połowa klasy jest „skupiona”. Nawet jak dostają jakieś karty pracy, to połowaklasy „hulaj dusza, piekła nie ma”, wycieczka, czyli nie ma lekcji, można sobie pobiegać.” (nauczyciel

przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

9. Częściej poza szkołę wychodzą respondenci z Trójmiasta i Poznania, niż badana grupa z Warszawy.



OFERTA EDUKACYJNA

32

1. Bardzo rzadko respondenci korzystają z ofert edukacyjnych różnych instytucji, np. zoo,ogrodów botanicznych, Parków Narodowych. Najczęstszą przyczyną jest:

brak czasu w ciągu godzin lekcyjnych na tego typu wyjścia

nie przysyłanie ofert przez instytucje

wysoki koszt proponowanych zajęć

odległe terminy, konieczność zapisywania się z dużym wyprzedzeniem

2. Nieliczni respondenci przyznają, iż do szkoły raz w roku przychodzi oferta edukacyjnaposzczególnych organizacji, np. najbliższego Parku Narodowego, zoo, Akwarium Gdyńskiego.

3. Badana grupa respondentów przyznaje, że do szkoły przychodzi bardzo dużo różnego rodzaju propozycjize strony różnych organizacji i firm, jednak często są to niewiarygodne źródła. Przyznają, iż w natłokutego typu informacji umykają wartościowe propozycje. Dlatego też respondenci chętnie skorzystalibyz ogólnego informatora zawierającego pełną ofertę edukacyjną wiarygodnych i sprawdzonychorganizacji i instytucji.

„Przychodzą do nas informacje na temat różnych wykładów, zajęć, warsztatów, ale jest to tak chaotycznainformacja, z tylu różnych źródeł, że szczerze mówiąc to trochę zniechęcające. Jeżeli się dostaje jużz jednego sprawdzonego źródła informację nt warsztatów to wiadomo, że idziemy i można oczekiwaćokreślonego poziomu. Jeżeli dostajemy tysiące informacji i one są niesprawdzone to ciężko się na cośzdecydować.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„To by było wygodniejsze takie zestawienie, że widzę ofertę i wybieram w zależności od potrzebi możliwości.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

4. Prawie żaden z respondentów nie zabiera swoich uczniów na spacer ścieżkami edukacyjnymi.

5. Część respondentów samodzielnie poszukuje możliwości skorzystania z uczniami z ofertedukacyjnych takich instytucji jak zoo, parki krajobrazowe. Nieliczni z badanej grupy nauczycielizdobywają informację o ofertach różnych instytucji od kolegów.



UDZIAŁ W KONKURSACH

33

1. Grupa respondentów ze szkół podstawowych chętnie bierze z uczniami udział w różnego rodzajukonkursach. Najczęściej są to konkursy plastyczne, a także fotograficzne. Bardzo popularne sąteż różnego rodzaju projekty oferowane przez organizacje zajmujące się ochroną przyrody i edukacjąekologiczną (np. projekt „Nie bój żaby” organizowany przez ODE Źródła, w którym wzięła udział niewielkagrupa respondentów z Warszawy i Poznania).

2. Respondenci rzadko organizują konkursy wewnątrzszkolne z zakresu ochrony przyrody i środowiska.Większe zaangażowanie wykazują nauczyciele szkół podstawowych, którzy takie konkursy przeprowadzająprzy okazji Dnia Ziemi.

3. Wielu nauczycieli z grupy respondentów uczących w szkołach podstawowych uważa, że jest zbyt dużoróżnych konkursów i wybierają spośród nich te najciekawsze.

„Jesteśmy szalenie obciążeni konkursami. Niezliczone ilości ofert konkursowych przychodzą do szkołyi selekcjonujemy je bardzo mocno.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Warszawa)

4. Większość respondentów odrzuca oferty konkursów płatnych, chyba że pochodzą z wiarygodnegoi sprawdzonego źródła.

5. W szkołach podstawowych respondentów również zbiórka baterii, makulatury, nakrętek prowadzona jest nazasadzie konkursu – kto przyniósł najwięcej.

6. Respondenci ze szkół podstawowych to nauczyciele najbardziej aktywni w zakresie uczestnictwaw konkursach. Dużo rzadziej w konkursach biorą udział uczniowie respondentów szkół gimnazjalnychi ponadgimnazjalnych. Jak zauważają respondenci wynika to m.in. z braku konkursów odpowiednich dlapoziomu uczniów gimnazjum czy liceum.

„Te konkursy, które do mnie przychodziły to była żenada, typu dla podstawówek. Były do gimnazjumkierowane konkursy polegające na narysowaniu czegoś. Jakby był solidny konkurs, poważny to można bysię zaangażować.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)



UDZIAŁ W KONKURSACH

34

1. Jak zaznaczają respondenci z gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, młodzież jest mniej chętna do udziałuw tego typu aktywności. Nauczyciele ci starają się jednak nakłonić uczniów ocenami do udziału w nielicznychkonkursach wiedzy organizowanych głównie przez kuratorium, np. olimpiada ekologiczna.

2. Jak twierdzi większość respondentów uczących w szkołach podstawowych, uczniów nie trzeba zachęcać doudziału w proponowanych konkursach, chociaż dodatkową motywacją jest perspektywa zdobycia nawetsymbolicznej nagrody lub dyplomu.

3. Według respondentów uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych za udział w konkursachoczekują „wynagrodzenia” w postaci oceny. Często uczniowie zwracają uwagę, czy jako laureaci konkursumają możliwość uzyskania dodatkowych punktów na świadectwie, co ułatwi im dostanie się do liceum, czyzdobycie indeksu na uczelnię.

„Kuratoryjny konkurs w randze olimpiady biologicznej liczy się przy rekrutacji do liceum, inne się nie liczą,więc dzieciaki myślą kategoriami co im się opłaca.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

Najczęściej wymieniani organizatorzy kursów i projektów z zakresu ochrony środowiska i przyrody:

- CIiEE, LOP- Urząd Miasta Gdyni

- ODE Źródła- Dzielnicowe Biura Edukacji i Biura Ochrony Środowiska

-Salamandra, ODE Źródła, LOP- Urząd Miasta Poznania



WSPÓŁPRACA Z ORGANIZACJĄ EKOLOGICZNĄ

35

1. Żadna ze szkół, w której uczą respondenci nie współpracuje na stałe z jakąkolwiek organizacjąekologiczną.

2. Prawie wszyscy respondenci zauważają, iż szkoła prowadzi stałą współpracę z firmą odzyskuReba.

3. Badana grupa respondentów najczęściej korzysta jedynie z oferowanych przez organizacjezajęć warsztatowych dla uczniów i bierze udział w projektach przez nie prowadzonych. Donajczęściej wymienianych organizacji, z którymi nauczyciele nawiązują doraźną współpracę należą:

LOP – konkursy

Centrum Informacji i Edukacji Ekologicznej – warsztaty i konkursy (grupa respondentów z Trójmiasta)

PTOP Salamandra – warsztaty i konkursy (grupa respondentów z Poznania)

Dzielnicowe Biura Edukacji i Biura Ochrony Środowiska – konkursy i warsztaty (grupa respondentów z Warszawy)

4. Większość respondentów chętnie nawiązałaby współpracę z organizacją ekologiczną,szczególnie przy realizacji projektów, które umożliwiłyby uczniom kontakt z przyrodą. Badana grupamiałaby też pewne oczekiwania wobec takiej współpracy:

przekazanie pomysłów na ciekawe realizowanie tematów z zakresu ochrony środowiska

udzielenie szkołom materiałów dydaktycznych np. plakatów

finansowe wsparcie zakupu pomocy naukowych czy wyjazdów dla uczniów

zorganizowanie dla chętnych uczniów krótkich wycieczek pozaszkolnych, np. obserwacja ptaków nad Wisłą, do oczyszczalni ścieków



DZIAŁANIA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

36

1. Szkoły, w których uczą respondenci nie podejmują się organizowania akcji proekologicznych,natomiast chętnie włączają się w zewnętrzne inicjatywy:

sprzątanie Świata – wyjścia w celu zebrania śmieci w okolice szkoły (głównie szkoły podstawowe)

Dzień Ziemi – w szkołach badanej grupy nauczycieli organizowane są z tej okazji happeningi,przedstawienia, konkursy, apele (głównie szkoły podstawowe)

całoroczna zbiórka baterii – działanie we współpracy z firmą Reba

całoroczna zbiórka plastikowych nakrętek, jednak w tym wypadku największą rolę odgrywa chęćpomocy niepełnosprawnemu dziecku, gdyż za odpowiednią kwotę uzyskaną ze sprzedaży nakrętekzakupiony zostaje np. wózek inwalidzki

część respondentów z Trójmiasta brała z uczniami udział w akcji Dziennika Bałtyckiego „Wymieńmakulaturę na drzewko”.

2. Jako działania prowadzone z inicjatywy szkoły respondenci wskazują najczęściej:

całoroczną zbiórkę makulatury – za pieniądze uzyskane ze sprzedaży zakupywane są m.in. książki dobiblioteki czy pomoce dydaktyczne

zimą zbiórka karmy i koców dla zwierząt w schroniskach

3. Nieliczne szkoły respondentów podejmują działania będące potwierdzeniem proekologicznychpostaw:

Część badanej grupy nauczycieli wskazuje, iż na terenie szkoły są pojemniki do segregacji śmieci

Część szkół podstawowych, w której uczą zaproszeni do badania nauczyciele prowadzi zimą karmniki dlaptaków (głównie szkoły podstawowe)

W szkołach niektórych respondentów stale wiszą plakaty informacyjne związane z tematyką ochronyprzyrody i środowiska (głównie szkoły podstawowe)

Tylko w niewielkiej grupie respondentów z Warszawy pojawia się promowanie przez szkołę transportuproekologicznego – rowerowego (szkoły montują stojaki rowerowe, monitoring, a nauczyciele swojąpostawą zachęcają uczniów).



POSTAWY PROEKOLOGICZNE

37

Respondenci najczęściej wskazywali uczniom takie działania proekologiczne jak:

segregacja odpadów

oszczędzanie wody

zbieranie surowców wtórnych

oszczędzanie energii elektrycznej

Ponadto respondenci, głównie ze szkół podstawowych zwracaliuczniom uwagę na prawidłowe zachowanie na łonie natury – nieniszczenie roślinności, nie hałasowanie.

Nieliczni respondenci kształcący młodzież ponadgimnazjalnąwdrażali wśród uczniów postawy świadomego konsumenta.„z klasą wychowawczą realizuję taki cykl ,,Być świadomym konsumentem”,

czyli problem wyboru produktów w sklepie.” (nauczyciel biologii, liceum,

Warszawa)

„Myśl lokalnie, działaj globalnie” (nauczyciel gimnazjum, Trójmiasto)

chodzenie na zakupy z materiałowymi siatkami



POSTAWY UCZNIÓW

38

zaangażowanie

Szkoła podstawowa Gimnazjum

Szkoła ponadgimnazjalna

1. Jak wynika z wypowiedzi nauczycieli największe zainteresowanie i zaangażowanie w tematykęochrony środowiska i przyrody wykazują uczniowie klas szkoły podstawowej. Wraz z kolejnymietapami nauczania ta aktywność uczniów maleje.

2. Uczniowie podstawówki, według opinii respondentów, są bardzo otwarci na przekazywane przeznauczyciela postawy proekologiczne, chętnie je przyjmują i wdrażają, zachęcając nawet rodziców.

3. Respondenci nauczający w gimnazjum zauważają pewne zaangażowanie wśród uczniów oraz chęćwdrażania postaw proekologicznych.

4. Badana grupa respondentów ze szkół ponadgimnazjalnych zauważa, że młodzież posiada odpowiedni

zasób wiedzy na temat ochrony środowiska, ale trudno jest zmienić przyjęte przez nich postawy.

„Młodsze dzieci, są już bardziej proekologiczne jednak, łatwiej je uplastycznić. I na pewno robią to

bardziej naturalnie niż młodzież starsza, gimnazjalna czy licealna.” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Trójmiasto)

„Z dziećmi i młodzieżą to jest bardzo pozytywne. To materiał, nad którym powinniśmy pracować.”(nauczyciel biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Trójmiasto)



POSTAWY UCZNIÓW

39

5. Respondenci uważają, iż uczniowie ze wszystkich poziomów nauczania z łatwością przyswajająwiedzę z zakresu ochrony środowiska i przyrody. Uczniowie lubią te tematy i aktywnieuczestniczą w lekcji, w dyskusji. Nieliczni respondenci zauważają, iż uczniów nie ciekawi ta tematyka.

„Dla nich są to tematy bardzo fajne. To nie są dla nich tematy trudne.(…) To są tematy które uczniowieuwielbiają, bo niewiele też trzeba się uczyć.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)

„To są tematy, które uczeń jest w stanie przyswoić, bo to są tematy z życia dzieci i bardzo szybko uczeńtą wiedzę przyswaja. Większość dzieci lubi ten dział materiału.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Ja powiem szczerze, że w ogóle ten temat dla nich jest strasznie nudny. Oni nie są jakoś zafascynowanitym tematem.” (nauczyciel biologii, liceum, Poznań)

6. Większość respondentów twierdzi, że uczniowie pozytywnie reagują na przekazywaną wiedzęi postawy proekologiczne. Jedynie grupa respondentów ze szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnychzauważa obojętność lub sceptycyzm wśród uczniów.

7. Badana grupa nauczycieli zaznacza, iż tylko część ich uczniów wdraża obecnie przekazanąwiedzę na temat postaw proekologicznych. Zdają sobie sprawę, iż tylko część z nich wdroży tąwiedzę w późniejszym życiu. Respondenci zwracają uwagę, iż chęć wdrożenia postawproekologicznych zależy od charakteru ucznia i poparcia w domu.

„Mam świadomość tego, że nie u wszystkich te postawy będą trwałe, bo jeżeli świadomości ekologicznejnie było w domu, no to nie będzie jej w przyszłym domu tej osoby.” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Warszawa)



POSTAWY UCZNIÓW

40

Respondenci wszystkich poziomów dzielą uczniów na dwie grupy:

• mało zaangażowanych i niechętnie przyjmujących postawy proekologiczne lub tylko gdy są obserwowani przez nauczyciela

• małe prawdopodobieństwo, iż w życiu dorosłym nabędą odpowiednie nawyki i zastosują wiedzę zdobytą w szkole

• stosujących wiedzę jedynie w szkole, nie włączających jej na co dzień

•w zbiórkę surowców wtórnych włączających się głównie dla oceny

Wielu uczniów szkoły podstawowej, część uczniów gimnazjum, nieliczni uczniowie szkół ponadgimnazjalnych

Wielu uczniów szkół ponadgimnazjalnych, część uczniów gimnazjum, nieliczni uczniowie szkół podstawowych

• zaangażowanych i chętnie przyjmujących postawy proekologiczne

• z dużym prawdopodobieństwem wdrożą nabyte nawyki w swoim dorosłym życiu

• stosujących przekazaną wiedzę w życiu codziennym,

• aktywnie włączających się w zbiórkę surowców wtórnych

• o małej lub braku świadomości konsekwencji swojego postępowania

• świadomych konsekwencji swojego postępowania



SENS NAUCZANIA POSTAW PROEKOLOGICZNYCH

41

1. Każdy z respondentów widzi ogromny sens i celowość nauczania na temat ochrony przyrodyi wdrażania postaw proekologicznych.

2. Wszyscy nauczyciele z badanej grupy mają realistyczne nastawienie wobec przyjmowania przez uczniówpostaw proekologicznych, wiedzą że tylko grupka ich uczniów wdroży w życie przekazywane na lekcjachpostawy. Mimo to uważają, że nawet jeśli tylko jedna osoba zmieni swoje postępowanie na przyjaznenaturze, to ich wysiłek się opłacił.

„Uczenie dziecka od najmłodszych lat sprawi, iż chociaż część tych zasad wdroży w przyszłym życiu.”(nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„Ma sens, jeżeli będziemy pokazywać praktyczną stronę tego, czego ich uczymy. Czyli, jeżeli ja ich uczęteoretycznie, to chciałabym, żeby mogli mieć możliwość uczestniczenia w praktycznej stronie tego, o czymich uczę.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Myślę, że jednak coś tym dzieciom w główkach zostaje. Myślę, że będą oni takimi małymi ekologami.”(nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Warszawa)

„Na pewno o ochronie środowiska musimy mówić, czyli może nawet, jeżeli jest to pojedyncza jakaś tamjednostka, która przyswoi wiedzę i się zastanowi, w jaki sposób niszczymy środowisko i w jaki sposóbmożemy pomóc, uważam, że warto.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Wydaje mi się, że to jest bardzo ważne, żeby młodzież czy dzieci miały, były zaopatrzone w tą wiedzę,żeby to procentowało na przyszłość, żeby starali się dbać o przyrodę, o świat ogólnie w szeroko pojętymznaczeniu.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Ja myślę, że to ma sens, bo zawsze do jakiejś grupy to trafi. Ja mam nadzieję zawsze, że przynajmniejdo połowy klasy, że jeżeli chociaż jedna osoba wyjdzie przekonana, że warto.” (nauczyciel biologii, liceum,

Poznań)

„To nie jest taki trud na darmo. To jest nasze być albo nie być.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa,

Poznań)



KSZTAŁTOWANIE POSTAW

42

1. Respondenci w kształtowaniu postaw proekologicznych upatrują ogromną rolę zarównorodziców jak i szkoły. Wielu z nich zaznacza, iż wprowadzić dziecko w przyjmowanie postawproekologicznych powinien rodzic. Szkoła może zaś pogłębiać wiedzę, wskazywać kolejnemożliwości ochrony środowiska.

2. Większość nauczycieli z badanej grupy oczekiwałaby współpracy rodziców ze szkołą na grunciewdrażania postaw proekologicznych.

3. Część respondentów za współodpowiedzialnych w kształtowaniu postaw proekologicznych uznaje środkimasowego przekazu – telewizję, Internet.

4. Nieliczni z zaproszonych do badania nauczycieli wskazało też Kościół, jako instytucję mogącą wpłynąćpozytywnie na przyjmowanie postaw proekologicznych.

„Początkowo, czyli małego dziecka za kształtowanie postaw jest odpowiedzialny rodzic. Po jakimś czasieautorytet rodzica nieco spada na rzecz nauczyciela. Jak człowiek staje się coraz bardziej świadomy,nauczyciel i rodzic musi to robić na zasadzie układu partnerskiego. Należy to do wszystkich, ale w różnymstopniu na różnych etapach życia.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)

„Wszyscy powinni po trochu. Jeżeli my kształcimy takie postawy, to one powinny być wspierane przezrodziców. Największą rolę w takim wychowaniu powinna pełnić rodzina - ja mogę im przekazać wiedzę,ale wzmacniać tą wiedzę, powtarzać tą wiedzę, na zasadzie nabycia takiego odruchu warunkowego, czyliczytaj: „segregacja odpadów”, to powinno należeć do rodziny” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa,

Trójmiasto)

„Oni się uczą bardziej przez praktykę, oni bardziej się uczą tego też, co rodzice robią i wtedy widzą, że tawiedza, którą zdobyli, ma sens właśnie w życiu codziennym.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Dom i szkoła. To powinno iść w parze.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)



43

CIEKAWE CYTATY

fot. Jerzy Grzesiak



CIEKAWE CYTATY

44

1. Zbyt mała ilość godzin na zrealizowanie materiału:

„To jest tak naprawdę ograniczenie się do najważniejszych punktów i w zasadzie wybór, co jest ważnebardziej, a co mniej. Taka sztuka kompromisu, no bo wiadomo, że się nie da wszystkiego omówić.”(nauczyciel biologii liceum, Poznań)

”Nie ma czasu na jakieś rozwodzenie się w tym momencie nad tym i to jest trochę tak po macoszemupotraktowane, tak na sam koniec.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Poznań)

„Troszkę po macoszemu traktowane, bo to były tematy pod koniec podręcznika więc nie zawsze było tak,że tych godzin starczało.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Potrzebujemy więcej godzin na działania praktyczne i my możemy to zrobić, natomiast musimy miećczasowe zaplecze.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

2. Brak możliwości zorganizowania wyjść w teren:

„Za mało jest takiego kontaktu dzieci z przyrodą, takiego autentycznego pokazania im namacalnie tejekologii, takich jakiś wycieczek, wyjść, spotkań z ciekawymi ludźmi na ten temat.” (nauczyciel biologii,

szkoła ponadgimnazjalna, Poznań)

„Sama teoria to jedno, a uczeń powinien moim zdaniem być np. w Parku Narodowym, obejrzeć jak towygląda, zobaczyć. (…) Za mało jest praktyki, wycieczek. To nie tylko moja opinia, ale wielu nauczycielijest w niedosycie.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

3. Stosunek uczniów do tematów związanych z ochroną środowiska i przyrody:

„Jest traktowany przez uczniów troszeczkę gorzej, bo oni już są na wyjściu ze szkoły, mają oceny

wystawione i w niedobrym miejscu jest ta ochrona środowiska.” (nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)

„Tak generalnie lubią ten przedmiot ale ekologia akurat nie jest jakaś dla nich ciekawa, czy wzbudzającajakieś większe emocje. Oni to przyjmują jak wszystko bardziej trochę obojętnie.” (nauczyciel przyrody,szkoła podstawowa, Poznań)



CIEKAWE CYTATY

45

4. Forma lekcji z zakresu ochrony środowiska i przyrody:

„Ten temat pozwala na większą swobodę. Na pewno nie jest to wykład. Najczęściej to jest pogadanka, bouczniowie mają dużą wiedzę na ten temat.” (nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)

„Bardzo mi zależy na tym, żeby one same myślały przyrodniczo, a nie tylko uczyły się.” (nauczyciel

przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„Projekt jest najfajniejszą formą realizacji tego działu.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Przeważnie zadaję dzieciom do domu zagadnienia, które opracowują sobie, na podstawie tychprzygotowanych materiałów rozmawiam z nimi, w formie takiej burzy mózgów.” (nauczyciel biologii,


„Jest to jakiś wstęp, rozmowa, następnie praca w grupach.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Czasami jest trudno ich tak zmotywować do pracy. nie chce im się po prostu zabierać głosu,dyskutować.” (nauczyciel biologii, szkoła ponadpodstawowa, Poznań)

5. Obecność tematów związanych z ochroną środowiska i przyrody na godzinachwychowawczych:

„Ekologia była zawsze wpleciona w te sprawy wychowawcze. To były tematy, których brakowało. Np. terazpodpowiedziałam koleżance, która ma wychowawstwo, żeby omawiać tematy związane z Naturą 2000. Boszkoła podstawowa tego w ogóle nie ma w swoim programie.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa,

Poznań)

„Powinny być poruszane, natomiast dlatego, że moja klasa była problemowa to godzina wychowawczabyła poświęcona rozwiązywaniu problemów.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Jeśli chodzi o godziny wychowawcze to poruszam tematy bieżące, ale raczej związane z politykąi z przemianami społecznymi.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

46

6. Udział w konkursach:

„Ja rzucam hasło, a dzieci są bardzo chętne. to jest zawsze komplet, nie ma problemu, nie muszęzachęcać oceną.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„Zasada jest taka, że im młodsze dziecko tym bardziej bezinteresownie bierze udział. Starsze mająmotywację dobrymi ocenami.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Ja z dziećmi wybieram konkursy, które są bliskie tu. My mieszkamy w Gdyni i chcę, żeby dzieci znałyśrodowisko, które ich otacza, czyli Gdynia i okolice.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„Nie ma na to lekarstwa, nie ma na to rady, jak dziecko jest zainteresowane albo nauczyciel zainteresujeno to jest chętny. jako że wyniki nie liczą się nigdzie dla laureatów i uczniowie są tym zniechęceni.”(nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Chętnie biorą udział, jak im się powie, że dostaną lepszą ocenę. To jest na pewno zachęta.” (nauczyciel

biologii, gimnazjum, Poznań)

„Dzieci teraz są wykalkulowane: „a proszę pani, będzie za to ocena?”, jak będzie, to zrobi, a jak nie to

nie.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Warszawa)

„Dzieciaki nie chcą uczestniczyć w konkursach, które organizują szkoły prywatne i są to płatne konkursy.”(nauczyciel gimnazjum, Warszawa)

„Konkursy są, ale tego jest tak dużo, że nie jesteśmy w stanie wszystkiego realizować. Trzeba towybiórczo traktować, selektywnie.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Dla uczniów byłoby zachętą, aby taki projekt czy konkurs miał wymiar praktyczny, czyli żeby coś zmienił.oni są w wieku kiedy trzeba korzystać z ich energii, tylko trzeba ją jakoś ukierunkować.” (nauczyciel liceum,

Warszawa)

„Brakuje w Polsce motywowania nauczyciela do podejmowania takich akcji dotyczących ochronyśrodowiska wraz ze swoimi uczniami.” (nauczyciel liceum, biologia, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

47

7. Działania proekologiczne podejmowane w szkołach:

„Szkoła stara nam się pomóc rozwinąć jeżdżenie na rowerze.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Dyrekcja też chciała zachęcić, stawiając stojaki na rowery i powiem Pani szczerze, że kilkoro uczniów,oczywiście ci którzy mają bliżej, zachęciło się i tymi rowerami jeżdżą jak teraz jest ciepło.” (nauczycielbiologii, szkoła ponadgimnazjalna, Warszawa)

„Nauczyciele, wiele z nich w naszej szkole, prezentuje postawy proekologiczną w takiej formie, żeprzyjeżdża do pracy na rowerze.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)

„Szkoła stara się wprowadzać postawy proekologiczne, mamy osobne pojemniki na papier i mamypojemniki na zużyte baterie. Był też pomysł z rady rodziców, żeby w stołówce zainstalować zgniatacz dobutelek.” (nauczyciel biologii, Liceum, Warszawa)

„Jeśli trzeba przynieść tą makulaturę, czy baterie, bardzo duże ilości przynoszą i bardzo chętnieuczestniczą w tych akcjach.” (nauczyciel przyrody, szkołą podstawowa, Warszawa)

„Nie będziemy tutaj na tych bunkrach zbierać tych śmieci. Dzieci mają iść tutaj na bunkry i zbierać teśmieci, które rodzic stary wziął wyrzucił a dziecko ma iść zbierać. To nawet w tym momencie nie jestwychowawcze ani bezpieczne, ani nic.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Poznań)



CIEKAWE CYTATY

48

8. Przygotowanie nauczycieli do nauczania na temat ochrony środowiska i przyrody:

”Wszystko zależy od nauczyciela. Wydaje mi się, że to wola nauczyciela. Jest program i to zależy odpodejścia nauczyciela w jaki sposób on go realizuje.” (nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)

„Zależy kto kiedy skończył studia i to wszystko się zmienia, więc te warsztaty po studiach te sąpotrzebne, bo wprowadzają nowości, innowacyjne sprzęty, których nie było na studiach. Uważam, żetrzeba wracać i uczyć się cały czas techniki i sprzętów. Można przyjść i wyłożyć temat, albo wykazaćtrochę inicjatywy, pokazać, że się tym żyje i pasjonuje.” (nauczyciel gimnazjum, Trójmiasto)

„To w ogóle zależy od nauczyciela, jak jest pasjonat i interesuje go ten temat, to wtedy temat jestciągnięty. Natomiast jeśli to jest na zasadzie „muszę, bo to jest w programie nauczania”, to wtedy z tegonic specjalnie nie wychodzi. Trzeba po prostu mieć jakieś zainteresowanie w tym kierunku. Bezzainteresowania tym tematem to akurat za bardzo nie da rady.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa,

Poznań)

„Z mojej orientacji wynika, że spora grupa nauczycieli ma za sobą różne kursy właśnie nakierowane nanauczanie przyrody , ekologii, studia podyplomowe z przyrody.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa,

Warszawa)

„Jeżeli są to nauczyciele hobbiści, którzy lubią to co robią, to są dobrze przygotowani. taki nauczyciel,który chce z dziećmi zrealizować jakąś konkretną tematykę, czy jest zaangażowany sam, osobiściew ochronę przyrody, jest to temat mu bliski, to przekaże wiedzę dobrze.” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Warszawa)

„Moim zdaniem ta świadomość ekologiczna samych nauczycieli, szczególnie te najnowsze, na przykładmetody radzenia sobie z odpadami, to jest troszeczkę za mała.” (nauczyciel biologii, szkołaponadgimnazjalna, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

49

9. Kursy dla nauczycieli o tematyce ochrony środowiska i przyrody:

„Jeżeli chodzi o nasz region, jeżeli ktoś chce, to ma ofertę i jest w stanie się nauczyć.” (nauczyciel biologii,

szkoła ponadgimnazjalna, Trójmiasto)

„Ja myślę, że jest grupa aktywnych nauczycieli, trudno mi jest określić procentowo, ale ci, którzy sązainteresowani, dotrą zawsze tam gdzie trzeba.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„Jeżeli człowiek nie musi to raczej nie chodzi. Nauczyciele często uważają ze to strata czasu.” (nauczyciel

biologii, liceum, Trójmiasto)

„Ja nie pamiętam, kiedy był jakikolwiek kurs, bądź jakieś warsztaty dla nauczycieli, które dotyczyły

bioróżnorodności. Chyba, że to jest bardzo wąski dział, czyli na przykład bioróżnorodność Morza Bałtyckiego,to tak. Stacja na Helu organizowała takie warsztaty.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Jeśli chodzi o ochronę środowiska, to tego nie ma aż tak dużo.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Na ten temat nie, nie spotkałam się nigdy. Pewnie, jakby ktoś mocno może poszukał, ale tak, żeby tobardzo było nagłośnione i popularne, nie spotkałam.” (nauczyciel biologii, liceum, Poznań)

„Ja akurat lubię, zawsze czegoś nowego się dowie człowiek na takich konferencjach, ale nie każdy ma takąpotrzebę” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Cześć nauczycieli (tak uważam) którzy sami się tym interesują, chcą tą wiedze poszerzyć to wydaje mi sięże na naszym terenie są takie możliwości żeby poszerzać poprzez jakieś szkolenia płatne albo nie płatne. Alewiększość się tym nie interesuje.” (nauczyciel przyrody, szkołą podstawowa, Warszawa)

„Jeżeli ktoś jest dociekliwy i zainteresowany to w Internecie też sobie znajdzie fajne szkolenia.” (nauczycielbiologii, gimnazjum, Warszawa)

„Ja się nie interesuję sama z siebie, żebym szukała po jakichś stronach, więc te które do nas dotrą dosekretariatu to jest możliwość, że na nie pójdę. Natomiast przez ostatnie parę lat nie zapraszano nas nażaden taki kurs.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa

„Nie jest zbyt dużo organizowanych takich szkoleń dla nauczycieli, albo nie wiem, nie dotarłam do nich.”(nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

50

10. Poruszanie bieżących tematów związanych z ochroną przyrody i środowiska:

„Takie dyskusje są w miarę czasu prowadzone. Niestety musze je zawężać, ze względu na brak czasu.”(nauczyciel biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Trójmiasto)

„To zależy od klasy, bo są takie klasy, które pytają, bo jest akurat o tym głośno i oni chcą wiedzieć, ich tointeresuje. Oczywiście, wtedy rozmawiamy.” (nauczyciel biologii, liceum, Poznań)

„Jeżeli akurat jest jakiś świeży temat to zawsze mówię o tym uczniom.” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Poznań)

„Młodzież bardzo się tym interesuje wbrew pozorom, pyta o to.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)

11. Zaangażowanie uczniów:

„Uczniowie chętnie się angażują w różne akcje ekologiczne.” (nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)

„Zajęcia dodatkowe wiążą się z małym zaangażowaniem uczniów.” (nauczyciel biologii, szkoła

ponagdimnazjalna, Poznań)

„Są jednostki, które nie będą pracowały, ale generalnie uczniowie są aktywni.” (nauczyciel przyrody, szkoła

podstawowa, Poznań)

„Im młodsze te dzieci tym bardziej się garną do tego, żeby coś zrobić, w liceum to już mniej, alew gimnazjum i podstawówce to tak.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Jest to temat interesujący dzieci. Dzieci bardzo lubią te tematy przyrodnicze, bardzo chętnie wyszukująwielu informacji.” (nauczyciel przyrody, szkołą podstawowa, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

51

12. Współpraca z organizacją proekologiczną:

„Jeżeli by miała jakieś ciekawe pomysły, to może tak. Żeby np. przygotowały jakieś materiały,poprowadziły warsztaty.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Fajnie żeby dzieci wiedziały, że ich działanie przynosi jakiś skutek, efekt.” (nauczyciel przyrody, szkołapodstawowa, Trójmiasto)

„Jeżeli to by była taka współpraca, która przynosi jakieś korzyści dla ucznia, np. przyjdzie specjalista,który przeprowadzi lekcję, ciekawą prelekcję, to bardzo chętnie.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa,

Poznań)

„Dla dzieci wszystko co jest nowe, w inny sposób poprowadzone jest na pewno ciekawsze niż lekcja. Więc

oczekiwałabym przekazania wiedzy w inny sposób niż ja robię. Przez zabawę, w wesoły sposób.”(nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Warszawa)

„Jeżeli ktokolwiek przysyłałby do szkoły taką ofertę, to ja bym z nich korzystała, ale do szkoły naprawdę

nie są przysyłane takie oferty odnoście ochrony przyrody.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)

„Mały jest kontakt instytucji rządowych i pozarządowych. Powinna być ta współpraca większa, bliższa.Żeby była większa inicjatywa instytucji, a nie żeby szkła wydzwaniała i pytała co mają do zaoferowania. Jauważam, że tego nie ma, może inny nauczyciel inaczej myśli.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

52

13. Postawy proekologiczne – świadomość uczniów:

„Dzieci często mają świadomość, aczkolwiek świadomość niekoniecznie przekłada się od razu nadziałanie.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„Oni już przychodzą z pewną świadomością ekologiczną, którą my możemy tylko rozwijać.” (nauczycielbiologii, liceum, Trójmiasto)

„Są takie osoby, które już wiedzą o co chodzi zanim zacznę mówić, bo w domu już rodzice powiedzieli, bou nich tak się już robi, ale są one niestety w mniejszości.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Myślę, że jest dużo mądrych dzieci, które rozumieją to, tym bardziej, że teraz edukacja jest na takimwysokim poziomie od przedszkola już.” (nauczyciel gimnazjum, Warszawa)

„Dzieci wiedzą o tym, że jak zniszczą przyrodę, to człowiek ulegnie zagładzie.” (nauczyciel przyrody, szkoła

podstawowa, Warszawa)

„Ja zawsze promowałam segregacje śmieci, a niektórzy uczniowie patrzą na mnie jak bym przyleciałaz kosmosu. Oni tez nie mają w sobie takiej świadomości co się dalej z tym dzieje. Na przykład wyrzucanieśmieci w lasach, prawda? Oni nie maja takiej świadomości, że pojechał tato do lasu i wyrzucił śmieci, bonie chciało mu się płacić za to i oni nie maja pojęcia co dalej się z tymi odpadami w tym lesie stanie. Oninie maja rozbudowanej na to świadomości.” (nauczyciel biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

53

14. Postawy proekologiczne – reakcje ze strony uczniów na poruszane tematy:

„Nie spotykamy się ze ścianą. Dbanie o przyrodę jest w jakiś sposób ważne.” (nauczyciel przyrody, szkoła

podstawowa, Trójmiasto)

„Wyższe klasy to różnie, z obojętnością, ale nie są to negatywne reakcje. Nie jest to postawalekceważąca. Kilka osób na pewno się zaangażuje, ale szału nie ma.” (nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)

„Moje wrażenie jest takie, że oni nie są zaangażowani.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Młodzież jest nastawiona pozytywnie na te wiadomości i zachowania proekologiczne. Nie ma bariery,oporu, raczej chętnie.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Oni są w takim wieku, że jeśli się im mówi „Możesz zmienić świat” to oni „Tak mogę zmienić świat”, czylimożna ich zapalić, tylko czy potem coś z tego ognia będzie.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Nie ma bardzo negatywnych odczuć, ani takich reakcji, raczej są to przyjazne formy. Co najwyżejobojętne.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Poznań)

„Im starsza młodzież, tym gorzej naprawdę wchodzi im do głowy. Tak bardziej obojętne te reakcje,małego takiego indywidualnego zachowania, nie ma takiego zaangażowania mocnego i takiego odczuciaindywidualnego tej ekologii.” (nauczyciel biologii, szkołą ponadgimnazjalna, Poznań)

„Są tacy, dla których ekologia to są rzeczy nie warte uwagi, ale są dzieciaki, które naprawdę się w toangażują, które widzę, że chcą coś zrobić. Widać, że im zależy, ale są tacy, do których to nie trafia.”(nauczyciel gimnazjum, Warszawa)

„Umysły ścisłe myślą zupełnie inaczej, że po co mają sobie tam jakieś żyjątka żyć, po co ma być taprzyroda kiedy lepsza jest obwodnica, prawda? I rozumieją tych ludzi.” (nauczyciel gimnazjum, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

54

15. Postawy proekologiczne – przyjmowanie postaw proekologicznych:

„ Są zainteresowani, ale potem to w jaki sposób reagują i stosują się do tych informacji, które dostali, noto już jest wtedy gorzej.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„ Nawet te puszki kiedy mają wrzucać do tych osobnych pojemników często jednak lądują w tychpojemnikach ogólnych. To wynika oczywiście tylko i wyłącznie z lenistwa, no i z braku tego nawyku.”(nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Wiedza jest, u części jest tylko wiedza martwa, natomiast część faktycznie z niej korzysta i wie, co należyrobić, czego nie należy.” (nauczyciel biologii, liceum, Poznań)

„Dzieci generalnie wiedzą, że coś takiego jest, ale czy się tym przejmują, może niekoniecznie. Aspecjalnego zainteresowania generalnie nie widzę, bo tak jak mówię, jednostki, grupy są zainteresowane.”(nauczyciel gimnazjum, Warszawa)

„Jakiś płomyk nadziei jest. To nie jest tak, że to o czym my mówimy trafia w „przestrzeń kosmiczną”.Także jakieś postawy są. To jest zauważalne.” (nauczyciel biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Warszawa)

„Bywa, że jakieś tam postawy proekologiczne wykazują. Jednak teraz dzieciaki są nastawioneegocentrycznie i robienie tego co nie jest konieczne, nie jest robione.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

Nie śledzę ich, ale myślę że tak. Z tego co widzę, to myślę że tak.” (nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)

„Zależy od podejścia. Jeżeli uczeń te swoje podejście pokazywał tylko dla oceny, to być może to nie będzietrwałe. To wychodzi z zewnętrznych przekonań.” (nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)



CIEKAWE CYTATY

55

16. Postawy proekologiczne – sceptycyzm wśród uczniów:

„Pojawia się sceptycyzm ”A co to da, skoro inni śmiecą.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Dzieci mówią: „ no dobra, jaki to ma sens, że ja będę zbierał, jak 20 innych mieszkańców mojego blokutego nie robi?” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Pojawiają się jakieś trudności, sceptycyzm wśród uczniów, że to nie ma sensu. Jeden z uczniówstwierdził, że na jego osiedlu, owszem, są pojemniki do segregacji odpadów, ale przyjeżdża jednaciężarówka i zsypuje ze wszystkich tych trzech pojemników odpady do jednego kontenera.” (nauczyciel

biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„”Po co my mamy te śmieci sortować jak jeden samochód przyjeżdża i sypie to do jednego pojemnika?”W tym momencie ja już nie mam argumentów. To czego my uczymy dzieci, my dorośli sami chrzanimy.”(nauczyciel biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Trójmiasto)

„Nie jest to nic nowego, stosują to. To jeszcze zależy, czy to z domu wyniosą, ale generalnie bardzopozytywnie. Z tym, że dzieci bardzo krytycznie do tego podchodzą i np. mówią, że po co segregowaćśmieci, w domu mają trzy pojemniki, posegregują, wyniosą oddzielnie, przyjedzie śmieciarka i wszystkowrzuci do jednego pojemnika. To po co oni mają segregować?” (nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto)

„Oni wiedzą jak mają postępować, ale w związku z tym, że większość o to nie dba, to jest zniechęcające.Ale oni wiedzą, mają podstawy, tylko, że nikt dookoła tego nie robi więc nie ma potrzeby. Wiedzą, żeśmieci do lasu wyrzucać nie wolno, ale widzą, że tam leżą więc skądś się biorą. Na tej zasadzie.”(nauczyciel biologii, liceum, Trójmiasto).



CIEKAWE CYTATY

56

17. Sens nauczania o ochronie przyrody i środowiska:

„Ma sens, bo jak mamy wiedze, to i mamy działanie. To zależy od naszej odpowiedzialności, szerszego

spojrzenia. Nawet jeżeli będą to pobudki bardziej ekonomiczne, niż służące ochronie, np. zakręcaniewody.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Robię to od wielu lat i będę robiła, to ma sens. Uczenie dziecka od najmłodszych lat sprawi, iż chociaż

część tych zasad wdroży w przyszłym życiu.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Trójmiasto)

„Jeżeli w szkole się o tym nie będzie mówić, to w ogóle można sobie podarować. często młodzież maswoje zdanie i nie jest do końca przekonana, ale warto o tym mówić.” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Trójmiasto)

„Póki można trzeba inwestować, czyli nawet kropla w morzu to dużo.” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Trójmiasto)

„Jak my tego nie będziemy uczyć, to jest to broń wymierzona w nas samych.” (nauczyciel biologii, liceum,

Poznań)

„Generalnie trzeba wierzyć w dzieci w dobro i postawy takie które można z nich wykształcić. Każdym jestdobro i w nich też. To trzeba powtarzać właśnie to uświadamiać im więcej będzie takich tematówporuszanych to świadomość będzie większa.” (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa, Poznań)

„Uważam takie lekcje za absolutnie celowe, priorytetowe.” (nauczyciel biologii, liceum, Warszawa)

„Pozytywny skutek to odnosi, bo do wielu nieświadomych uczniów to dociera zdarzają się osoby, które są

anty nastawione do ochrony środowiska, nie zdają sobie sprawy co w związku z ich postawą może sięwydarzyć za kilkadziesiąt lat.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Sądzę, że jeżeli mają dobry przykład, że jeśli nawet nie wdrożą tych działań w tej chwili, to gdzieś to w

nich zostaje i może po jakimś czasie dojrzeją do tego, aby wykorzystać t wiedzę. Myślę, że nie jest tostracone. Jeżeli chociaż 4, czy 5 osób zmieni swoją postawę to warto.” (nauczyciel biologii, liceum,

Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

57

18. Kształtowanie postaw proekologicznych:

„Oczekiwałabym współpracy, żeby wyeliminować to, że my wpajamy coś innego i potem rodzice burza tow domu. W każdej dziedzinie jak nie ma współpracy, to te poczynania gdzieś tam się psują.” (nauczyciel

biologii, liceum, Trójmiasto)

„ To kwestia propagowania pewnych postaw w prasie, radiu, telewizji. Nie tylko konsumpcyjnego trybu

życia, który jest teraz narzucany.” (nauczyciel biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Trójmiasto)

„Przede wszystkim utrwalanie postaw, nie tylko ekologii, przez rodzinę, dopiero potem szkoła. Jakpostępują rodzice, tak będzie postępować dziecko, a dopiero potem nabiera może pewnej wiedzy w szkolei może przekazywać ją.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Poznań)

„Rodzic powinien jakoś zakorzenić, nauczyciel powinien rozwijać. Powinna to być współpraca. Dziecko cośdowiaduje się w domu, przychodzi do szkoły i rozwija tą wiedzę.”„ (nauczyciel przyrody, szkoła podstawowa,Warszawa)

„Dziecko ukształtuje się od najmłodszych lat. Ja tu upatruję największą rolę rodzica, a dopiero potem

nauczyciel.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Pierwszym przewodnikiem jest nauczyciel, ale wychowuje dziecko dom.” (nauczyciel biologii, liceum,

Warszawa)

„W czasie nauki w liceum jest już dość późne kształcenie postaw. Można je szlifować jeśli zostały onenabyte wcześniej, bądź je zmienić, ale docierając do ucznia emocjonalnie, to znaczy własną postawą,pewnymi akcjami, a nie wymachiwaniem palcem i mówieniem co wolno, a co nie.” (nauczyciel biologii,

liceum, Warszawa)

„Tak na prawdę to już jest wykształcony człowiek i on już ma pewne typy zachowań. Możemy jeadekwatnie ukierunkować, natomiast nie możemy ich zmienić. Jeżeli rodzic na to nie zwraca na to uwagi,to ja mogę mówić, mogę proponować, natomiast ja 18-sto latka na siłę już nie wyciągnę.” (nauczyciel

biologii, szkoła ponadgimnazjalna, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

58

19. Materiały dydaktyczne:

„Bardzo mało jest tych materiałów, jeśli chodzi o materiały typowo szkolne. mówiąc kolokwialnie, cienko,bo gros rzeczy musimy robić sami. Skoro nie ma na pomoce to musimy się jakoś sami o to postarać.”(nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

„Marzyłyby mi się takie lekcje czy scenariusze internetowe. No i jakieś prezentacje takie gotowe, którenauczyciel mógłby wykorzystać albo zmodyfikować tak jakby chciał.” (nauczyciel biologii, gimnazjum,

Trójmiasto)

„Mnóstwo tych rzeczy można kupić, są firmy które przygotowują pomoce dydaktyczne, są bardzo dobre

pakiety dotyczące ochrony środowiska, są filmy, są naprawdę na profesjonalnym poziomie przygotowanemateriały, tylko szkoła nie ma pieniędzy, żeby to kupić.” (nauczyciel biologii, szkoła ponadgimnazjalna,

Trójmiasto)

„Na pewno byłyby potrzebne plansze, na pewno byłyby potrzebne filmy, i może, powiedzmy sobieszczerze, że nawet materiały do badania wody, takie zestawy do badania czystości wody.” (nauczycielbiologii, liceum, Poznań)

„Takich materiałów jest dosyć dużo i mówię, tych pomocy dydaktycznych również jest dużo, ale bywa tak,że nie są one takie spójne. chciałabym mieć coś takiego dostosowanego do programu nauczaniarozszerzonego, ale również dającego możliwość ciekawego uczenia się tym uczniom słabszym. wielepomocy trzeba zdobywać samodzielnie.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

„Moja szkoła jest dość dobrze wyposażona. Mamy sporo mikroskopów, sala jest tak zbudowana, że jeden

mikroskop jest na jedną ławkę i z tego co znam realia, to jest t luksusowa sytuacja.” (nauczyciel liceum,

Warszawa)

„Mam dużo własnych zgromadzonych materiałów, bo szkoła nie finansuje tego typu pomocy.” (nauczyciel

biologii, gimnazjum, Warszawa)

„My gromadzimy sami różne rzeczy. Czasami np. dostawcy energii do faktury dołączają takie ulotki typuile mniej dobra lodówka prądu zużywa niż zła, triki jak zmniejszyć rachunek za prąd. Tego typupozbierane papiery.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)



CIEKAWE CYTATY

59

20. Źródło wiedzy uczniów na temat ochrony środowiska:

„Oni często bazują na Internecie, a są tam często przekłamania albo skróty myślowe. Ktoś napisał cośskrótowo, ktoś to przerobi i straszne rzeczy z tego wychodzą. Zawsze powtarzam, że jak biorą cośz Internetu, to niech jeszcze to sprawdzą, w encyklopedii.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Warszawa)

21. Źródło informacji nauczycieli na temat wartościowych ofert edukacyjnych, wydarzeń:

„Znaczy ja się dowiaduję, na przykład, od kogoś, że jest coś fajnego gdzieś, czyli mogę pójść z uczniami,bo jest fajna wystawa. Na zasadzie takiej siatki kontaktów my się wymieniamy, źródłem wiedzy są naszewspólne spotkania, jakieś metodyczne, od czasu do czasu.” (nauczyciel biologii, gimnazjum, Trójmiasto)

Ogólnopolskie badanie postaw i opinii - Jestem na pTak · 6. Wielu zaproszonych na wywiad...

Documents

Transcript of Ogólnopolskie badanie postaw i opinii - Jestem na pTak · 6. Wielu zaproszonych na wywiad...