Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa...

Oddział

Warszawski Polskiego Towarzystwa Statystycznego

1Warszawa, luty 2013 r.

http://www.stat.gov.pl/pts


mgr Władysław Wiesław ŁagodzińskiWiceprezes Rady Głównej PTS

Przewodniczący Rady Oddziału Warszawskiego PTS [email protected] http://www.stat.gov.pl/pts

tel. 22 449 40 44 lub 22 464 20 03

Oddział

Warszawski Polskiego Towarzystwa Statystycznego

2

Autorzy opracowania:

mgr Barbara Czerwińska-Jędrusiak

Główny specjalista w MOBR US w Warszawie

[email protected]

Wybrane informacje o odbudowie zabytków m.st. Warszawy po II wojnie światowej –

akty prawne, dokumenty, zdjęcia, statystyki, archiwalia,

wybrane źródła informacji według stanu dokumentacji w lutym 2013 r.

mailto:[email protected]



3

SPIS TREŚCI

Ludność

i lokale zamieszkane w 1939 r. –

opracowanie SKSS 4Dekrety z 1945 r. związane z odbudową 6Zniszczenia m.st. Warszawy w 1945 r. 11Odbudowa m.st. Warszawy –

informacje z encyklopedii 12Historia odbudowy –

informacje z Internetu 26Odbudowa Zamku Królewskiego 28Warszawa w liczbach 1947 30Dzielnica Śródmieście wczoraj, dziś

i jutro 37Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) 42Różne drogi odbudowy 46Rekonstrukcja budowli po 1945 r. 48Towarzystwo Opieki nad Zabytkami 50Bibliografia 51

http://www.stat.gov.pl/pts [email protected]



4

Opracowanie SKSS

SKSS -

Stołeczny Komitet Samopomocy Społecznej

–

organizacja społeczna powołana 2 IX 1939 r. uchwałą

Rady Miejskiej

w celu

niesienia pomocy najbiedniejszej ludności Warszawy. Przyczyniła się w znacznym stopniu do ulżenia losowi ludności Warszawy

poszkodowanej przez wojnę. W okresie oblężenia stolicy i pierwszych miesięcy okupacji sprawowała opiekę

nad bezdomnymi i uciekinierami

z terenów włączonych do Rzeszy i ZSRR, organizowała pomoc w różnych formach, zwłaszcza w zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą, dożywiania, zaopatrywania w odzież; pod koniec września 1939 r. w schroniskach SKSS przebywało ok. 60 tys. osób, opieką

objęto ogółem ok. 200 tys. mieszkańców Warszawy; 23 III 1941 r. rozwiązana została przez niemieckie władze okupacyjne, a jej działalność

przejęła Rada Opiekuńcza Miejska,

będąca warsz. agendą

–

Rady Głównej Opiekuńczej.

Ź

r ó

d ł

o: Encyklopedia Warszawy. Red. nacz. Barbara Petrozolin-Skowrońska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994, s. 814.

5

6

Obowiązek świadczeń

na rzecz odbudowy stolicy

7

Obowiązek dla osób w wieku od 16 do 60 lat

Koszt wyżywienia i zakwaterowania ponosi Skarb Państwa

8

Grunty własnością

gminy m.st. Warszawa

9

Prawo zabudowy

10

Rozbiórka i naprawa budynków

11

Zniszczenia m.st. Warszawy w 1945 r.

Ź

r ó

d ł

o: Warszawa 1945–1974. Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa 1975.

12

Odbudowa m.st. Warszawy

Ź

r ó

d ł


13


Ź

r ó

d ł


Rozminowanie i odgruzowanie miasta

14


Ź

r ó

d ł


15


Ź

r ó

d ł


16


Ź

r ó

d ł


17


Ź

r ó

d ł


Etapy rozwojowe:

1945–1946

1947–1949

1950–1955

1956–1970

Od 1971 r.

Od 1980 r.

18


Ź

r ó

d ł


19


Ź

r ó

d ł


20


Ź

r ó

d ł

o: Plan Generalny Warszawy. Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy Rada Główna Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju. Warszawa 1965.

21


Ź

r ó

d ł


22


Ź

r ó

d ł


23


Ź

r ó

d ł


1960–1965

24


Ź

r ó

d ł


25


Ź

r ó

d ł

o: Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. PWN. Warszawa 1963.

26Ź

r ó

d ł

o: http://hotelwarszawa.travel.pl/odbudowa/

Wyburzenie kilku kwartałów ulic oraz budowa Pałacu im. Józefa Stalina stała się

symbolem sowietyzacji

W 1945 utworzono Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy. Z uwagi na poważne zniszczenia wojenne, dyskutowano

początkowo czasowe, a później ostateczne przeniesienie stolicy państwa do Krakowa, Łodzi lub Poznania. Pomysł

ten jednak upadł, z uwagi na względy kulturalne, historyczne oraz lokalizację

geograficzną

miasta. 14 lutego 1945 powołane zostało Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) pod kierownictwem Romana Piotrowskiego, z faktycznie dominującą

rolą

Józefa Sigalina. BOS było wówczas zdominowane przez architektów będących pod wpływem przedwojennej awangardy, o poglądach radykalnych lub nawet bliskich komunizmowi –

co miało wpływ na kształt projektów odbudowy Warszawy, a także pospieszną

rozbiórkę

zabytków które niejednokrotnie można było uratować. Według wydanego drukiem w 1947 raportu architekta Sigalina, którego cały nakład (10 000 egzemplarzy) w 1948 został

zniszczony z polecenia władz, możliwe było odbudowanie stolicy zgodnie z tradycją

architektoniczną

przedwojennej Warszawy.

BOS, na którego decyzje miała wówczas istotny wpływ polityka partii komunistycznej, wybrał

wariant przeciwny, oparty na doktrynie tzw. realizmu socjalistycznego, cechujący się

brakiem zrozumienia dla architektury z przełomu XIX i XX wieku, planowaniem przestrzennym (z naciskiem na skrajny funkcjonalizm), kierując się

regułą

radykalnego rozluźnienia dotychczasowego charakteru zabudowy miejskiej (które określono jako „kapitalistyczne”), co oznaczało radykalną

zmianę

przedwojennego układu urbanistycznego Warszawy. Zamierzenia te ułatwiały cechy nowego ustroju, które przewidywały dominującą

rolę

państwa oraz faktyczną

politykę

wywłaszczeniową

(dzięki wprowadzeniu dekretu o komunalizacji gruntów warszawskich, tzw. Dekretu Bieruta z 26 października 1945: „O własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy”). Dzięki sprzeciwowi wielu osobistości życia publicznego, m.in. Jana Zachwatowicza, udało się

jednak zachować

wiele najważniejszych zabytków, nie dopuszczając do całkowitej dewastacji historycznie i kulturowo istotnych obiektów.

Do 1952, pod kierunkiem ok. 1400 specjalistów wszystkich dziedzin zgromadzonych w BOS (m.in. architekci, urbaniści, socjolodzy, ekonomiści, prawnicy itd.), w 1953 odbudowano Stare Miasto, a następnie Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat, a także części ulic Miodowej, Długiej, Senatorskiej oraz placów Teatralnego i Bankowego –

jednak niekonsekwentnie, częściowo i w luźny sposób nawiązując do przedwojennej zabudowy, czasami nawet w dość

poważnym stopniu zmieniając ich przedwojenny charakter. Mimo tego Stare Miasto, w 1980 wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, stanowi jedyny w świecie (w tej skali) przykład planowej odbudowy ze zniszczeń. Bezcennymi źródłami były zachowane liczne panoramy miasta i pejzaże (m.in. Canaletta).

Historia odbudowy

http://hotelwarszawa.travel.pl/odbudowa/

27

W latach 1947–1949, zrealizowano największą

inwestycję

urbanistyczną, Trasę

W-Z (z tunelem przebitym pod

ul. Miodową

i Krakowskim Przedmieściem). Przykładem obowiązującej wówczas doktryny socrealizmu w architekturze, stała się

wybudowana w latach 1950–1952, Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM) oraz osiedle Muranów (1948–1952). W podobnym stylu utrzymany był

Pałac Kultury i Nauki, wybudowany w latach 1951–1953 (ukończony w 1955), który z czasem stał

się

jednym z symboli ery stalinizmu. W latach 1954–1955 został

również

wybudowany Stadion Dziesięciolecia. Centrum miasta uległo istotnym przeobrażeniom w latach 1960–1969, gdy wybudowano tzw. Ścianę

Wschodnią. Ostatnim znaczącym etapem odbudowy Warszawy, była jak dotąd odbudowa Zamku Królewskiego. W tym celu w 1971, dzięki inicjatywie i zabiegom Stanisława Lorentza, powołano Obywatelski Komitet Odbudowy Zamku

Królewskiego w Warszawie.

Odbudowa obiektu została ukończona w 1974, jednak prace wykończeniowe i wyposażanie wnętrz, trwały z przerwami do roku 1988.

Dzisiejsza Warszawa jest jednak zupełnie innym miastem niż

miasto przedwojenne. Tylko niektóre dzielnice zachowały swój przedwojenny charakter, a obecny kształt urbanistyczny miasta jest całkowicie odmienny od zabudowy sprzed zniszczeń. Szlaki komunikacyjne biegną

w innych kierunkach, a wiele głównych przedwojennych ulic jest dziś

ulicami peryferyjnymi. Zmieniło się

również

przeznaczenie różnych fragmentów miasta. Nawet architektura tych budynków, które odrestaurowano, lub odbudowano, jest odmienna od wcześniejszej. Fasady zabytkowych budynków są

z reguły oszczędniejsze, stylizowane na inne epoki, same budynki mają

często inną

liczbę

pięter, lub są

odbudowane częściowo, a kwartałom budynków brakuje zaplecza (brak oficyn, inne szlaki komunikacyjne w otoczeniu, inne doświetlenie czy zagęszczenie sąsiednich budowli).

Miasto bezpowrotnie utraciło swój dawny charakter, zaletą

współczesnej Warszawy jest za to jeden z najlepszych układów komunikacyjnych wśród wielkich współczesnych miast europejskich –

nie biorąc pod uwagę

złego stanu dróg i szczegółowych rozwiązań

samych skrzyżowań. Obecny, korzystny układ głównych ulic w Śródmieściu miasta uzyskano metodą

masowych wyburzeń

ocalałych budynków. Ponadto w latach bezpośrednio po wojnie wyburzono wiele ocalałych lub nadających się

do remontu budynków.

Ź

r ó

d ł

o: http://hotelwarszawa.travel.pl/odbudowa/

Historia odbudowy


1972

Odbudowa Zamku Królewskiego

42

Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) –

biuro powołane 14 lutego 1945 na mocy dekretu Krajowej Rady Narodowej w celu odbudowy zniszczonej w czasie II wojny światowej Warszawy. Działało na podstawie ustawy o odbudowie m.st. Warszawy.

Kierownikiem biura był

Roman Piotrowski (oraz Józef Sigalin), a wykorzystano także szereg propozycji urbanistycznych

zawartych w przedwojennym projekcie generalnym rozwoju Warszawy,

który w 1936 r. otrzymał

złoty medal na wystawie światowej w Paryżu. Biuro zajmowało się

także zabezpieczaniem istniejącej zabudowy miasta, w tym trzykrotną

szczegółową

inwentaryzacją

stanu zabudowy. Biuro Odbudowy Stolicy zostało zlikwidowane w 1951 roku, na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 6 września 1950 r. Ze względu na ogrom zniszczeń

w Warszawie skrót BOS rozszyfrowywano także ironicznie jako Boże, odbuduj stolicę.

W latach 1947–1949 zrealizowano Trasę

W-Z z tunelem przebitym pod ul. Miodową

i Krakowskim Przedmieściem. Do 1952 r. odbudowano Stare Miasto, Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat, a także części ulic Miodowej, Długiej i Senatorskiej oraz placów Teatralnego i Bankowego –

jednak niekonsekwentnie, częściowo i w luźny sposób nawiązując do przedwojennej zabudowy, czasami nawet w dość

poważnym stopniu zmieniając ich przedwojenny charakter.

Szczególnie kontrowersyjne wydają

się

dziś

działania Wydziału Urbanistyki BOS –

wiele kamienic, które przetrwały wojnę, zostało z nakazu BOS-u

zniszczonych (choć

często wymiany wymagały tylko spalone dachy i stropy) –

w ten sposób zniszczona została zabudowa m.in. ulic Chłodnej, Elektoralnej, Ogrodowej, Białej, Leszna. Znane są

też

przykłady ideologicznego

niszczenia elewacji budynków (żeliwne balkoniki) i skuwania zabytkowych tynków pod pretekstem katastrofy technicznej.

W ramach BOS funkcjonował

też

Wydział

Architektury Zabytkowej, któremu należy zawdzięczać

odbudowę

Starego i Nowego Miasta, Traktu Królewskiego i Łazienek. Przy odbudowie miasta kierowano się

także zachowanymi panoramami miasta i pejzażami (m.in.: Canaletta). Pracownikami WAZ byli m.in. Jan Zachwatowicz i Piotr Biegański.

Odbudowę

wspierał

cały kraj –

do końca 1948 roku na Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy wpłynęło 3,4 mld

zł. W ramach BOS powołano do życia tygodnik "Skarpa Warszawska", przekształcony później w "Stolicę".

Akta Biura Odbudowy Stolicy przechowywane są

w Archiwum Państwowym m.st. Warszawy i stanowią

jeden z najcenniejszych zbiorów materiałów archiwalnych tam przechowywanych. Obecnie trwa ich digitalizacja. Zbiór składa się

z 14.679 teczek zawierających mapy, plany, projekty, zapiski inwentaryzacyjne i zdjęcia z lat 1945–1953. Jest unikatowym zapisem skali zniszczeń

miasta podczas II wojny światowej i jego odbudowy, nie mającej precedensu w całej powojennej Europie. Zniszczone zabytki odtwarzano wbrew ówczesnej doktrynie konserwatorskiej, nie zalecającej rekonstrukcji obiektów historycznych. W 2011 akta BOS wraz z 44 archiwaliami z innych krajów wpisano na listę

Pamięć

Świata prowadzoną

przez UNESCO.

Ź

r ó

d ł

o: http://pl.wikipedia.org/wiki/Biuro_Odbudowy_Stolicy

Biuro Odbudowy Stolicy (BOS)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Biuro_Odbudowy_Stolicy

43Ź

r ó

d ł

o: http://www.warszawa.ap.gov.pl/archiwumbos.html


http://www.warszawa.ap.gov.pl/archiwumbos.html

44


Ź

r ó

d ł




45Ź

r ó

d ł




46

Ź

r ó

d ł

o: http://zabytki.um.warszawa.pl/content/rozne-drogi-odbudowy

Różne drogi odbudowy

http://zabytki.um.warszawa.pl/content/rozne-drogi-odbudowy

47

Doświadczenia i spostrzeżenia w odnawianiu miast Polski i Frankonii po 1945 roku


Vielerlei

Wiederaufbau

Erfahrungen

und

Wahrnehmungen

in

Städten

Polens

und

Frankens

nach

1945

Serdecznie zapraszamy na otwarcie wystawy "Różne drogi odbudowy -

Vielerlei

Wiederaufbau", które dobędzie się

w środę

10 kwietnia 2013 roku o godzinie 12:00 w hallu Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego (al. Krakowska 71-79, I piętro). Wystawa będzie czynna w dniach od 11 kwietnia do 9 maja 2013 roku.

Organizatorami ekspozycji są

Polska Misja Historyczna przy Uniwersytecie Juliusza Maksymiliana w Würzburgu, Archiwum Miasta Würzburga, Wydział

Filozoficzny I Uniwersytetu Juliusza Maksymiliana w Würzburgu

oraz Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego.

Tematem wystawy jest odbudowa po II wojnie światowej wybranych miast w Polsce i Frankonii –

Warszawy, Gdańska i Wrocławia oraz Würzburga, Aschaffenburga

i Schweinfurtu. Materiały ilustracyjne oraz opisy dotyczące miast w Polsce zostały przygotowane przez trzy zespoły. Warszawę

przedstawiły Panie mgr Paulina Świątek z Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków i mgr Małgorzata Popiołek (Uniwersytet Techniczny w Berlinie). Reprezentujący Muzeum Historyczne Miasta Gdańska Panowie dr Piotr Paluchowski

oraz dr Janusz Trupinda

zestawili materiały o Gdańsku. W tej części wystawy znalazły się

ilustracje ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu –

dzięki zaangażowaniu pracowników Biblioteki Pana mgr. Jana Kotłowskiego oraz Pani dr Marty Czyżak. Temat odbudowy Wrocławia został

opracowany przez Pana mgr. Grzegorza Grajewskiego z Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa we Wrocławiu we współpracy z Panem dr. hab. Wojciechem Mrozowiczem

z Uniwersytetu Wrocławskiego. Kwerendę

archiwalną

dla miast Frankonii, mianowicie dla Würzburga, Aschaffenburga

i Schweinfurtu, przeprowadziła na zlecenie Archiwum Miejskiego w Würzburgu

Pani Antonia Bieber, która zebrała ilustracje oraz przygotowała do nich opisy. Wystawa jest tematyczną

kontynuacją

konferencji pod tytułem "Różne drogi odbudowy. Doświadczenia i spostrzeżenia w odnawianiu zniszczonych miast", która odbyła się

we wrześniu 2011 roku w Würzburgu.

Ź

r ó

d ł

o: http://historicus.umk.pl/pmh/strona/index.php?page=wystawa-vielerlei-wiederaufbau---

rozne-drogi-odbudowy&hl=pl_PL


http://historicus.umk.pl/pmh/strona/index.php?page=wystawa-vielerlei-wiederaufbau---rozne-drogi-odbudowy&hl=pl_PL


48Ź

r ó

d ł

o: http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i8/i6/i4/r1864/PetrusK_RekonstrukcjaAdaptacja.pdf

http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i8/i6/i4/r1864/PetrusK_RekonstrukcjaAdaptacja.pdf

49

Ź

r ó

d ł

o: http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i8/i6/i4/r

1864/PetrusK_RekonstrukcjaAdaptacja.pdf

Stare Miasto



50

Towarzystwo Opieki nad Zabytkami

Bibliografia

51

Ludność

i lokale zamieszkane m. Warszawy w dniu 20 XI 1939 r.

Stołeczny Komitet Samopomocy Społecznej. Warszawa 1940.

Warszawa. Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa, 1974.

Encyklopedia Warszawy.

Red. nacz. Barbara Petrozolin-Skowrońska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.

Warszawa w liczbach 1947. Wydział

Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, 1947.

Warszawa w liczbach 1948. Wydział

Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, grudzień

1948.

Warszawa w liczbach 1945–1965. Miejski Urząd Statystyczny w m.st.

Warszawy. Warszawa, 1965.

Zestawienie roczne za 1945 r. Dodatek do Miesięcznika Statystycznego.

Wydział

Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, kwiecień

1946

Statystyczne Zestawienie Roczne m.st. Warszawy za 1946 r.

Wydział

Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, czerwiec 1947,

Statystyczne Zestawienie Roczne m.st. Warszawy za 1948 r.

Wydział

Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, czerwiec 1949

Bibliografia

52

Warszawa 1945–1974.

Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa

1975.

Dzielnica Śródmieście wczoraj, dziś

i jutro. Materiały z sesji z okazji 20-lecia samorządności w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. Zamek Królewski, Warszawa 25 maja 2010 r.

Dekret Rady Ministrów z dnia 12 marca 1945 r. o powszechnym obowiązku

świadczeń

osobistych na rzecz odbudowy m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 8, poz. 39).

Zamek Królewski w Warszawie. Red. Aleksander Gieysztor. PWN. Warszawa 1974.

Dekret Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu

gruntów na obszarze m. st. Warszawy (dz.U. 1945, Nr 50, poz. 279).

Dekret Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 r. o prawie zabudowy (Dz.U.

1945 Nr 50, poz. 280).

Dekret Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 r. o rozbiórce i naprawie

budynków zniszczonych i uszkodzonych wskutek wojny (Dz.U. 1945 Nr 50, poz. 281).

Plan Generalny Warszawy.

Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy Rada Główna Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju. Warszawa 1965.

Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy.

PWN. Warszawa 1963.

Bibliografia

53




http://historicus.umk.pl/pmh/strona/index.php?page=wystawa-vielerlei- wiederaufbau---rozne-drogi-odbudowy&hl=pl_PL

http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i8/i6/i4/r1864/PetrusK_Rekonstrukcja Adaptacja.pdf

http://www.tonz.org.pl/warszawa/news.php?readmore=32


Strony internetowe:








http://www.tonz.org.pl/warszawa/news.php?readmore=32


Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa...

Documents

Transcript of Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa...