Opracowała – Monika Kamont

Temat lekcji

Od religijnego przekazu do humorystycznego wydarzenia. Egzystencjalna refleksja, ironiczny żart, prowokacja … ? Jaką funkcję pełni topos raju i zakazanego owocu w Księdze Rodzaju i filmie Oskara Dawickiego „Drzewo Wiadomości” ?

Etap edukacyjny:  liceum

Przedmiot: język polski – klasa 1

Czas pracy: 2 lub 3 jednostki lekcyjne

Cele lekcjiUczeń

analizuje dzieło literackie (religijne), zwracając uwagę na treści alegoryczne

i symboliczne,

potrafi zinterpretować opowieść o grzechu pierworodnym i podać jego konsekwencje

według religii chrześcijańskiej,

rozpoznaje funkcjonujące w kulturze motywy i toposy – raju, grzechu pierworodnego,

Drzewa Poznania,

wyjaśnia pochodzenie i znaczenie związków frazeologicznych: zakazany owoc, raj

utracony, jabłko Adama, wąż kusiciel,

zdobywa informacje na temat Oskara Dawickiego i jego działalności artystycznej,

kształci umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego,

utrwala podstawowe pojęcia z języka filmu: plan filmowy (ogólny, średni, zbliżenie,

detal, ), ruch kamery, kadr, scena,

rozpoznaje nawiązania do Księgi Genesis i opisuje sposób ujęcia toposów biblijnych

w filmie Oskara Dawickiego oraz określa ich funkcję,

dokonuje analizy porównawczej dzieła literackiego i filmu – rozpoznaje żart, absurd,

ironię,

wypowiada się na temat roli artysty we współczesnym świecie,

doskonali umiejętność argumentowania, wnioskowania i dyskutowania na określony

temat – wyraża własne sądy i je uzasadnia,

potrafi pracować w grupie.

Metody pracy praca z tekstem / dziełem filmowym

elementy wykładu

praca w grupach

metody aktywne - burza mózgów, wywiad

pokaz filmu

Środki dydaktyczne karta pracy

film Oskara Dawickiego Drzewo wiadomości (dostępny na stronie Muzeum Sztuki

Nowoczesnej w Warszawie w zakładce filmoteka)

fragmenty Księgi Rodzaju (Rdz 2, 8-17; 3, 1-23)

Władysław Kopaliński, Słownik symboli

Przebieg lekcji

1 godzina lekcyjna

1. Nauczyciel zapoznaje młodzież z tematem i celami zajęć. Następnie dzieli uczniów na

grupy i poleca wykonanie krótkiego ćwiczenia ( 10-15 min) – należy średniowiecznej

miniaturze nadać formę komiksu wpisując w „dymki” wypowiedzi postaci biblijnych, ale w

stylu współczesnej polszczyzny.1 Pozwoli ono nie tylko wprowadzić uczniów w problematykę

lekcji, ale również zainteresować ich dobrze znanym przekazem z Księgi Genesis i

zmobilizować do uważnego przeczytania tekstu. Zał 1.

2. Wybrani uczniowie prezentują pracę swojej grupy. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi.

3. Młodzież wskazuje znaczące symbole zawarte w przekazie biblijnym i odczytuje ich

znaczenie,

korzystając ze Słownika symboli Władysława Kopalińskiego. Wcześniej można z uczniami

obejrzeć dzieła malarskie nawiązujące do toposu raju i grzechu pierworodnego – pozwoli

to zobrazować niektóre trudne zagadnienia. Zał 2 . Wnioski uczniowie zapisują w tabeli.

1 Opis ćwiczenia pochodzi z książki Anety Grodeckiej, Uczeń z wyobraźnią – ćwiczenia z analizy tekstów kultury, Wyd.1, Sopot – Poznań, Wydawnictwo Seneka 2003, s. 21-23.

Przykładowe pytania do interpretacji Księgi Genesis:

a/ Jakie symbole możemy odnaleźć w opowieści o grzechu pierworodnym?

b/ Co oznacza hebrajskie słowo eden? Jak został przedstawiony biblijny raj i co może on

symbolizować? Czy jest to przestrzeń fizyczna czy metaforyczna?

c/ Dlaczego Bóg zakazał pierwszym rodzicom spożywania owoców z Drzewa Poznania?

Czy zakaz ten ogranicza wolność pierwszych rodziców? Jak w Biblii rozumiane jest

pojęcie wolności?

d/ Jakie są sposoby działania Szatana? Co może symbolizować połączenie elementów

ludzkich i animalistycznych w obrazie węża?

e/ Dlaczego pierwsi rodzice złamali zakaz Boga? Jakie prawdy na temat ludzkiej natury

odkrywa autor biblijny.

f/ Jaką funkcję pełni w tekście opozycja – Drzewo wiadomości nie jest drzewem życia?

g/ Jakie są konsekwencje złamania Bożego nakazu?

h/ Jakie jest przesłanie biblijnej opowieści? Co mówi o naturze człowieka, jego pragnieniach

i relacji z Bogiem?

Przykładowy zapis wniosków w tabeli

Motywybiblijne

Znaczenie symboliczne

OGRÓD EDEN- Eden najczęściej kojarzy się z hebrajskim słowem eden , które znaczy „przyjemność, rozkosz”,- raj – to nie przestrzeń fizyczna (geograficzna), ale metafora życia w doskonałej harmonii ze Stwórcą, naturą i drugim człowiekiem,- wyrazem harmonii , życia w porządku moralnym ustanowionym przez Jahwe jest nagość – symbolizująca też niewinność, duchowe i fizyczne piękno, czystość moralną, nieświadomość Dobra i Zła; dlatego pierwsi rodzice, przed skosztowaniem owocu, nie wstydzą się swej nagości.

ZAKAZ BOGA dotyczący spożywania owocu z Drzewa Poznania

- uświadamia, że człowiek jest istotą wolną, ale jego istnienie jest możliwe tylko w relacji zależności od Stwórcy, od źródła życia – jeśli człowiek odchodzi od Boga – umiera,- w Biblii tylko Bóg zna dobro i zło, gdyż oznacza to istnienie poza czasem, bycie początkiem i absolutnym panem wszelkiego stworzenia. Nakaz ten chroni Adama i Ewę przed pokusą identyfikowania się z Jahwe, gdyż oznaczałoby to dysharmonię, utratę swojej tożsamości – człowiek musi przyjąć swoje ograniczenia – nie jest Stwórcą tylko Jego doskonałym dziełem,

- jest wyrazem obecności Boga i Jego miłości, która nie ogranicza, ale pozwala człowiekowi pozostać istotą wolną – może on dokonać wyboru.

WĄŻ- w przekazie biblijnym jest jedynie zwierzęciem, chociaż, jak twierdzi Anna Świderkówna, zwierzęciem niezwykłym: „przemawia ludzkim językiem, a przy tym ma niewątpliwie złe zamiary”2,- w Księdze Mądrości zostanie utożsamiony z Szatanem (Mdr 2, 24), - zło i pokusa pochodzą z zewnątrz, gdyż człowiek został stworzony jako istota dobra i piękna, - łączy sprzeczne elementy – ludzkie i animalistyczne – co symbolizuje chaos, niepokój, rozpad, a w konsekwencji nicość; mocno kontrastuje z harmonią raju, gdyż jest upadłym aniołem, a więc utracił zdolność adoracji, nawiązywania relacji miłości z Bogiem.

EWA- imię Ewa oznacza – „ dająca życie” , lub „matka wszystkich żyjących”,- człowiek jest bezbronny w konfrontacji z chytrością i inteligencją kusiciela – węża, - Ewa wchodzi w dialog z Szatanem, który zmienia jej obraz Boga – początkiem zła była nieczysta myśl, później Szatan prowokuje zmysły i pragnienia kobiety, która spostrzegła, że owoc jest smaczny,- człowiek pragnie posiąść wiedzę , jaką posiada Bóg – jednak jego rozum – narzędzie poznania – jest ograniczony – czasami trzeba zaufać Bogu. Człowiek nie jest w stanie od razu zrozumieć głębokiego sensu boskiego zakazu ani porzucić całkowicie ścieżek intelektu.

SKOSZTOWANIEOWOCU przez Ewę i Adama

- w życiu człowieka pojawia się grzech, zło,- pierwszym rodzicom „otwierają się oczy” – czują się rozczarowani, oszukani – nie zdobyli wiedzy , którą posiada Bóg,- Adam i Ewa – „poznali, że są nadzy” – czyli ograniczeni, słabi, bezbronni,- grzech niszczy harmonię między człowiekiem i Bogiem, ale również relacje międzyludzkie – mężczyzna oskarża kobietę, że podała mu owoc, - pierwsi rodzice uświadomili sobie, że są nadzy, a więc muszą wziąć za nią odpowiedzialność – odpowiedzialność za swoją ułomność, słabość – w ich życie odtąd zostaje wpisane cierpienie, starość, ciężar pracy i śmierć, - Adam i Ewa utracili niewinność, pozbyli się nieświadomości – ich świat rozpadł się na dobro i zło. Nie będą już żyć w harmonii,- pierwsi rodzice zostaną wygnani z raju – stracą poczucie bezpieczeństwa,- od tej pory człowiek będzie szukał raju utraconego – swojej drogi do Boga.

2 Anna Świderkówna, Rozmowy o Biblii. Wyd. 4. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 1994, s. 64.

Wnioski

Autor biblijny w symboliczny sposób ukazuje prawdę na temat ludzkiej natury i życia

człowieka. Uświadamia, że to nie grzech i zło stanowią główny temat i przesłanie Biblii.

Pierwsze strony Księgi Genesis odkrywają przed nami wizję człowieka, którego Jahwe

uczynił koroną

stworzenia. Został on powołany do życia w harmonii z Bogiem i naturą. Główną postacią

omawianego fragmentu jest Szatan, który kusi pierwszych rodziców do buntu przeciwko

Bogu – Stwórcy i Ojcu. Od tej pory człowiek zacznie stawiać pytania : „Czemu” , „Dlaczego” ?

Ukazują one prawdę na temat natury człowieka – szuka on uzasadnienia, sensu egzystencji ,

kieruje nim ciekawość i żądza poznania.

2 godzina lekcyjna

4. Nauczyciel informuje uczniów, że następnym etapem zajęć będzie próba odczytania

przesłania

filmu Oskara Dawickiego pt. Drzewo Wiadomości, w którym reżyser wykorzystuje biblijny

topos Drzewa Poznania.

5. Wybrane osoby przedstawiają informacje na temat Oskara Dawickiego i jego działalności

artystycznej. Polecamy im wcześniej stronę internetową culture.pl . Tej części lekcji

możemy

nadać formę wywiadu z reżyserem przed projekcją jego filmu. Dwaj uczniowie wcielają się

w postać artysty i dziennikarza. Osoba , która będzie grała Oskara Dawickiego, zakłada

niebieską marynarkę, będącą jego znakiem rozpoznawczym. Pozostali uczniowie,

występujący

w roli widowni, mogą zadawać pytania.

Przykładowe informacje, które w wywiadzie uczniowie przedstawią klasie

OSKAR DAWICKI - Performer, twórca obiektów, filmów wideo. Urodził się w 1971 r.

w Stargardzie Szczecińskim. Od 2001 r. członek Supergrupy Azorro. W latach 1991-1996

studiował na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie

obronił dyplom malarski w pracowni prof. Lecha Wolskiego. Oskar Dawicki w swoich pracach

posługuje się strategią ironicznej refleksji, charakterystycznej także dla działań grupy Azorro.

Ważnym elementem jego projektów jest humor. Od 1995 r. niemal zawsze występuje w

niebieskiej, brokatowej marynarce, która stała się jego znakiem rozpoznawczym. Działalność

performerską Dawicki rozpoczął w 1994 r. - jeszcze w czasie studiów. Artysta w swoich

performances bada relację między językiem a rzeczywistością, często podejmuje też wątek

artysty – jego publicznych wystąpień, znikania i pojawiania się, kłaniania się publiczności.

2008 r. Dawicki został zaproszony do udziału w prestiżowej imprezie artystycznej Manifesta,

odbywającej się we Włoszech. Specjalnie na tę okazję nakręcił film Drzewo wiadomości. Prezentowany był on również na wystawie "Owoc lęku, warzywo niepokoju" w Galerii Raster

w Warszawie. 3

6. Młodzież ogląda film Oskara Dawickiego Drzewo Wiadomości.

7. Dzielimy uczniów na kilkuosobowe grupy i prosimy , aby z rozsypanki wyrazowej wybrali

cztery słowa, które , według nich, najtrafniej określają charakter filmu i oddają ich

wrażenia

oraz odczucia. Swój wybór powinni uzasadnić. Ćwiczenie pozwala wzbogacać słownictwo

i szukać trafnych, precyzyjnych określeń przy opisie dzieła filmowego. Pozwala też

uczniom

dokonać pierwszej, spontanicznej oceny filmu.

Przykładowe słowa:

błyskotliwy ● ciekawy ● dający wiele do myślenia ● oryginalny ● pomysłowy

żartobliwy ● zaskakujący ● absurdalny ● irytujący ● wciągający ● humorystyczny

kiczowaty ● niebanalny ● nudny ● żenujący ● nietuzinkowy ● kapitalny ● poważny

interesujący ● niezapomniany ● żałosny ● banalny ● nieciekawy ● doskonały

niedopracowany ● monotonny ● marny ● rewelacyjny ● zawierający ukryte przesłanie

● płytki ● dobry ● prowokuje do refleksji

7. Wybrani uczniowie prezentują pracę swojej grupy. 8. Przystępujemy do omówienia filmu.

a/ Nauczyciel proponuje, aby uczniowie utożsamili się z bohaterem filmu i spojrzeli na świat jego oczami. Prosi, aby opisali to, co widzą.

Przykładowe odpowiedzi:

3 Informacje pochodzą ze strony internetowej www.culture.pl .

SAD OWOCOWY – typowy, niczym szczególnym się nie wyróżnia, ogrodzony, musi więc

mieć właściciela, brama do sadu jest zamknięta, miejsce do zdobycia – bramę jednak łatwo

przeskoczyć, zadbany – drzewka rosną w równych rzędach, są poprzycinane, w nocy może

trochę tajemniczy, oświetlony blaskiem księżyca, rosną tutaj dorodne jabłonie, drzewka mają

dużo owoców, jabłka są jednak jeszcze niedojrzałe - zielone.

b/ Nauczyciel pyta uczniów, jakie miejsce w tej przestrzeni zajmuje bohater? Podrzędne czy

nadrzędne – reżyser chce wyeksponować elementy miejsca wydarzeń czy zachowanie

postaci? Jakie w tym celu plany filmowe zastosował reżyser? Jaką część kadru zajmuje

bohater?

(Dobrze by było, gdyby uczniowie znali już podstawowe terminy języka filmu. Możemy

je omówić na zajęciach wiedzy o kulturze.)

c/ Przed analizą filmu prosimy uczniów, aby przypomnieli znaczenie pojęć : kadr i plan

filmowy.

Precyzujemy wypowiedzi młodzieży.

Przykładowe odpowiedzi:

Kadr – najmniejsza jednostka statyczna filmu, jedna klatka naświetlonej taśmy lub jeden

pełny

obraz zarejestrowany na taśmie wideo. Klatka filmowa rzucona na ekran staje się kadrem.

Wyznacza on najmniejszą cząstkę kompozycyjną obrazu filmowego, podstawowy składnik

wizji plastycznej dzieła.

Plan filmowy – termin posiada dwa znaczenia – jest to miejsce realizacji zdjęć do filmu oraz

wymiar kadru ujmującego fragment przestrzeni.

Młodzież powinna zauważyć, że reżyser w filmie kieruje uwagę odbiorcy na postać bohatera

– artysty, który nocą zakrada się do ogrodu. Teraz możemy jeszcze raz wyświetlić film,

ponieważ jest krótki i zatrzymywać projekcję na poszczególnych ujęciach, aby uczniowie

mogli określić rodzaj planu i jego funkcję.

PLANY FILMOWE

Ogólny - widzimy na tle siatki nogi postaci; wiemy, że bohater energicznie idzie

wzdłuż ogrodzenia i podąża w stronę bramy sadu. Mamy wykorzystany dosyć szybki

ruch kamery. Ten plan pozwala zobrazować intencje i pragnienia bohatera oraz

określić miejsce wydarzeń – jest to sad – odpowiednik biblijnego raju.

Średni i amerykański - artysta szybko wdrapuje się na bramę i ją przeskakuje –

widzimy jego mimikę – zdecydowanie i upór.

Detal - zbliżenie na owoce i dłonie artysty chwytające jabłka – powtarza

on wielokrotnie czyn Ewy i Adama. Zauważamy, że owoce są dorodne, ale jeszcze

niedojrzałe. Zachowanie artysty może więc zaskakiwać, dziwić. W Biblii przecież

czytamy, że owoce były smaczne i nadawały się do spożycia , dlatego

wzbudziły zainteresowanie Ewy.

Zbliżenie - plan pokazuje z bliska twarz artysty, który nadgryza wszystkie jabłka

rosnące w sadzie i za każdym razem wypluwa niesmaczny, kwaśny (?) miąższ.

Możemy obserwować mimikę bohatera; zauważamy jego nienasycenie,

zniecierpliwienie. Artysta pozostawia na drzewie nadgryzione jabłka – jego

zachowanie śmieszy.

Detal – kadr wypełnia obraz dłoni artysty, które nie mogą dosięgnąć wysoko

rosnących owoców. Bohater jednak nie rezygnuje, cały czas próbuje zdobyć jabłka.

Zbliżenie, później ogólny i średni - widzimy stopy bohatera, odrywające się od

ziemi; artysta, za pomocą nadprzyrodzonych sił – lewitacji, unosi się nad ziemią i

nadgryza rosnące najwyżej owoce – ten plan przedstawia bohatera jako osobę

obdarzoną niezwykłym darem. Dostrzegamy szybki ruch kamery.

Amerykański – bohater, widoczny na tle jabłoni, spluwa na ziemię

i najprawdopodobniej rozczarowany – opuszcza sad. Plan ukazuje emocje postaci,

ale również pełni funkcję informacyjną – pozwala jeszcze raz umiejscowić zdarzenia

w sadzie .

d/ Próbujemy zebrać wnioski na temat sposobu kreacji bohatera.

W jaki sposób reżyser przedstawił artystę? Jaki uzyskał efekt, przekształcając motywy

biblijne? Jaki charakter posiada przedstawiona sytuacja?

Możemy na ekranie pozostawić jakąś scenę z filmu.

Przykładowe odpowiedzi

obdarzony niezwykłym darem - jak psotny chłopiec unosi się nad jabłonią – wyróżnia się – to ktośzakrada się do sadu zgrywus wyjątkowy

ogarnięty żądzą poznania - decyduje się uparty, zdecydowany na zawadiacki wyczyn ARTYSTA szuka inspiracji, natchnienia błazen rozczarowany, ponosi porażkę,

niepoważny, budzi śmiech , zawiedzionyzachowuje się absurdalnie nienasycony, nadgryza wszystkie jabłka ma poczucie pustki, wyczerpania – jabłka okazują się niedojrzałe –

elementy żartobliwe – dorosły, dojrzały mężczyzna zachowuje się jak psotny

chłopiec, pozostawia na drzewie nadgryzione wszystkie owoce, ucieka z sadu przez

nikogo niezauważony, jak mały urwis nie przyznaje się do winy.

elementy absurdalne (niedorzeczne) – czyn pierwszych rodziców został

wyolbrzymiony do absurdalnych rozmiarów – artysta nie pozostawił na drzewie

żadnego dobrego owocu.

Wnioski

Oskar Dawicki wykorzystał biblijny topos grzechu pierworodnego, ale go przekształcił.

Reżyser zrezygnował z patosu, film ma charakter humorystyczny. Artysta nadgryzł wszystkie

jabłka, ale ich nie zjadł – nie poniósł więc konsekwencji swojego czynu. W filmie nie mamy

również żadnego odniesienia do sfery sacrum. Czy istnieje właściciel ogrodu, Strażnik

porządku moralnego? Toposy biblijne zostały wprowadzone w nowe konteksty, a reżyser

podjął refleksje na temat współczesnego świata, roli artysty i natury człowieka.

e/ Pytamy uczniów , jakie jest według nich przesłanie filmu? Możemy wykorzystać metodę

burzy mózgów i proponowane odpowiedzi zapisać na tablicy.

Drzewo wiadomości Oskara Dawickiego to film o …

Np.

prawie do porażki, rozczarowania i zwątpienia, na które nie ma miejsca

we współczesnym świecie,

współczesnym społeczeństwie i człowieku nastawionym na sukces, doświadczenie

i przeżycie wszystkiego, nienasyconego w swych pragnieniach,

żądzy poznania,

przegranym artyście, który nie doświadcza inspiracji , natchnienia – reżyser

i jednocześnie bohater – ośmiesza sam siebie, kpi ze swoich artystycznych zdolności,

wyczerpaniu współczesnej kultury, która nie porusza, nie przemawia – tradycyjne

motywy i toposy są puste, pozbawione treści, nie niosą głębszego przesłania,

szukaniu źródeł etyki, moralności; w filmie nie dostrzegamy odniesienia do sfery

sacrum; bohater też nie ponosi żadnych konsekwencji swego czynu.

9. Podsumowanie zajęć

Podkreślenie, że Biblia jest źródłem ponadczasowych toposów i motywów. Współcześni

artyści wprowadzają je w nowe konteksty, aby wyrazić prawdy na temat ludzkiej natury, życia

człowieka oraz roli sztuki.

10. Praca domowa ( do wyboru )

a/ Wyobraź sobie, że jesteś autorem hasła zamieszczonego w Wikipedii . Ułóż lapidarną

wypowiedź zawierającą informacje na temat Oskara Dawickiego i jego filmu Drzewo

wiadomości.

b/ W formie komiksu przedstaw wydarzenia z filmu Oskara Dawickiego , Drzewo wiadomości.

Dopisz własne zakończenie historii – możesz w ten sposób zmienić przesłanie reżysera.

Bibliografia:

1. De Capoa Chiara, Stary Testament – postacie i epizody. Leksykon – historia, sztuka, ikonografia, Wyd. 1, Warszawa, Wydawnictwo „Arkady” 2007, s. 34-39. 2. Filmoteka szkolna – materiały pomocnicze, Pod red. Hajdukiewicz Marianny i Żmijewskiej – Kwiręg Sylwii, Warszawa , 2010, Rozdz. Podstawowe pojęcia filmowe, s. 115-118.

3. Grodecka Aneta, Uczeń z wyobraźnią – ćwiczenia z analizy tekstów kultury, Wyd. 1 , Sopot – Poznań , Wydawnictwo Seneka 2003, s. 21-23.

4. Ks. Wons Krzysztof , Grzech i przebaczenie w świetle słowa Bożego, Kraków, Wydawnictwo Salwator 2002, ISBN 83-88119-52-4.

5. Świderkówna Anna , Rozmowy o Biblii, Wyd. 4, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 1997, ISBN 83-01-11474-6.

Załącznik 1

Załącznik 2

 Lucas Cranach Starszy , Adam i Eve ( pierwsza połowa XVI wiek )

 Drzewa Poznania Dobra i Zła nie znajdziemy w żadnych podręcznikach botaniki. Jest

ono symbolem porządku moralnego ustanowionego przez Boga. W Biblii tylko Bóg zna dobro

i zło, gdyż oznacza to istnienie poza czasem, bycie początkiem i absolutnym panem

wszelkiego stworzenia.

Lucas Cranach starszy, Adam i Ewa (1526)

Początkowy ład i zgodę między człowiekiem a dziełem Boga doskonale przedstawia

obraz Lucasa Cranacha Adam i Ewa. Pierwsi rodzice nie wstydzą się swej nagości. Tuż

przed skosztowaniem owocu nagość staje się wyrazem czystości moralnej, symbolem piękna

fizycznego i duchowego człowieka. Pierwsi rodzice żyją też w harmonii z naturą – nie

obawiają się dzikich zwierząt.

Tycjan, Adam i Ewa (1550)

Tycjan ukazuje Szatana jako węża z ludzką głową, a więc istotę nieplanowaną w dziele

stworzenia. Łączy on bowiem sprzeczne elementy – ludzkie i animalistyczne – co

symbolizuje chaos, niepokój, rozpad, a w konsekwencji nicość. Mocno kontrastuje z

harmonią raju, gdyż jest upadłym aniołem, a więc utracił zdolność adoracji, nawiązywania

relacji miłości z Bogiem. Również pierwsi rodzice, gdy ulegną jego namowom, stracą

przyjaźń z Panem i dar życia wiecznego.

Tycjan, zgodnie z ikonografią religijną, przedstawił Adama po prawej stronie drzewa, badacie

znakiem dobra, a Ewę po lewej - jako symbol grzechu. 

Hugo van der Goes, Grzech pierworodny (1470)

Wąż został przedstawiony jako przyczepiona do pnia drzewa jaszczurka, ale o twarzy

kobiety. Jest w Biblii określony jako „przebiegły”, ponieważ kusi pierwszych rodziców –

wyczuwa ich słabości i oferuje odmienną wizję świata i Boga niż Jahwe.