OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ. WYKŁAD 3

WYKŁAD 3. TREŚĆ I. Ochrona wynalazków. Pojęcie wynalazku. Przesłanki zdolności patentowej

wynalazku. Procedura udzielania patentów. Treść i zakres patentu. Wynalazki

biotechnologiczne.

II. Ochrona wzorów użytkowych. Pojęcie wzoru użytkowego. Przesłanki zdolności

ochronnej wzoru użytkowego. Procedura udzielania prawa ochronnego. Treść i

zakres prawa ochronnego

III. Informacja patentowa.

I. OCHRONA WYNALAZKÓW

POJĘCIE WYNALAZKU

Wynalazek w znaczeniu podmiotowym to „wytwór umysłu ludzkiego, z tego punktu

widzenia nie są wynalazkami odkrycia zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie lub

społeczeństwie ani praw rządzących tymi dziedzinami, jak również rezultaty prac czysto

manualnych, chodzi tutaj o wymóg twórczości umysłowej – kreatywność” [Szewc i Jyż 2003]

Wynalazek w znaczeniu przedmiotowym – „z wynalazkiem mamy do czynienia wtedy, gdy

proponowany przez wynalazcę sposób działania wskazuje wszystkie środki niezbędne do

osiągnięcia celu praktycznego i poprzez zastosowanie pozwala ten cel osiągnąć (zupełność

rozwiązania); stąd też nie uważa się za wynalazki pomysłów ogólnych: samego tylko

sformułowania problemu, wstępnej koncepcji jego rozwiązania, które nie zawierają pełnej i

szczegółowej instrukcji skutecznego postępowania” [Szewc i Jyż 2003]

Wynalazek (brak definicji legalnej, tzn. zawartej w ustawie)

jest to „twórcze i zupełne rozwiązanie pewnego zagadnienia technicznego, nadającego się do

zastosowania w produkcji” [Grzybowski i in. 1972]

„utożsamiany jest z technicznym rozwiązaniem dowolnego problemu. Wynalazki mogą być

przedmiotem patentu, jeżeli mają tzw. zdolność patentową, tzn. są nowe, mają poziom

wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania, a jednocześnie nie są wyłączone spod

ochrony patentowej” [Szewc i Jyż 2003]

KATEGORIE WYNALAZKÓW (wg Sieńczyło-Chlabicz 2011)

produkty substancje lub mieszaniny oraz podlegające

opatentowaniu fragmenty organizmów

żywych

urządzenia np. narzędzia, maszyny oraz układy

sposoby opis czynności, operacji, procesów, ich

kolejności i warunków, w jakich się

odbywają, użytych surowców, narzędzi,

urządzeń itp., np. sposób wytwarzania

lekarstwa

zastosowania nowe zastosowania znanych już produktów

PRAWO WYŁĄCZNE DO WYNALAZKU TO „PATENT”,

od łac. litterae patentes „listy otwarte”, inaczej:

„potwierdzające dokumentem urzędowym nadanie podmiotom w nim wymienionym

określonych praw, przywilejów lub tytułów” (du Vall 2008)

potocznie – dokument stwierdzający własność wynalazku i wyłączność na korzystanie

z niego na terytorium danego kraju

Patenty są udzielane – bez względu na dziedzinę techniki – na WYNALAZKI, które są nowe,

posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania (art. 24 p.w.p.)

PRZESŁANKI ZDOLNOŚCI PATENTOWEJ (OCHRONNEJ) WYNALAZKU

1. Nowość. 2. Poziom wynalazczy. 3. Przemysłowa stosowalność.

1. Nowość

Wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki (art. 25 ust. 1 p.w.p)

Przez stan techniki rozumie się wszystko to, co przed datą według której oznacza się

pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w

formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny

sposób (art. 25 ust. 2 p.w.p.). Ujawnienie wynalazku skutkuje utratą nowości.

2. Poziom wynalazczy

Wynalazek uważa się za posiadający poziom wynalazczy, jeżeli wynalazek ten nie wynika

dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. (art. 26 ust. 1 p.w.p)

Znawcą jest osoba, która w dziedzinie, której dotyczy wynalazek posiada wiedzę i

umiejętności co najmniej takie, (…) które można określić jako powszechnie i ogólnie

uznawany dorobek w tej dziedzinie techniki (za Sieńczyło-Chlabicz 2011)

Poziom wynalazczy czyli „nieoczywistość pomysłu”, w szczególności:

1) rozwiązanie problemu bezskutecznie dotąd podejmowanego,

2) zaspokojenie nowej potrzeby społecznej,

3) zastosowaniu środka tworzącego nowe rozwiązanie (Nowińska i in. 2011)

Przykłady: żarówka, telefon, karta płatnicza, system GPS, kod kreskowy.

3. Przemysłowa stosowalność

Wynalazek uważany jest za nadający się do przemysłowego stosowania, jeżeli według

wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu

technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa (art. 27

p.w.p.). Wynalazek:

1) musi być możliwy do urzeczywistnienia

2) musi być możliwy do stosowania z identycznym skutkiem w sposób powtarzalny

3) musi realizować konkretny cel praktyczny wskazany w zgłoszeniu.

WYŁĄCZENIA – dwie grupy:

Za wynalazki (…) nie uważa się w szczególności [art. 28 p.w.p]

1) odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych;

2) wytworów o charakterze jedynie estetycznym;

3) planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier;

4) wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle

powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki;

5) programów do maszyn cyfrowych;

6) przedstawienia informacji.

Patentów nie udziela się na (art. 29 ust. 1 p.w.p)

1) wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub

dobrymi obyczajami (…);

2) odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub

zwierząt (…);

3) sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz

sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach (…).

PROCEDURA UDZIELANIA PATENTÓW

Ochrona patentowa wynalazków na terenie Polski może wynikać z udzielenia patentu

1) w trybie krajowym - Urząd Patentowy RP

2) w trybie regionalnym - Europejski Urząd Patentowy (EPO), Monachium – za

pośrednictwem UP RP

3) w trybie międzynarodowym (PCT – Patent Cooperation Treatment) - Biuro

Międzynarodowe Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), Genewa -

za pośrednictwem UP RP

Procedura krajowa

Zgłoszenie (do Urzędu Patentowego RP) (data zgłoszenia = DATA PIERWSZEŃSTWA)

Dokumentacja zgłoszeniowa powinna zawierać:

1) podanie

2) opis wynalazku ujawniający jego istotę

3) zastrzeżenie (lub zastrzeżenia) ochronne

4) skrót opisu

5) rysunki

6) dowód opłaty za zgłoszenie wynalazku

↓

Dalszy bieg: Badanie formalno-prawne → Poszukiwanie w aktualnym stanie techniki (raport

z poszukiwań) → Ogłoszenie o zgłoszeniu wynalazku (18 MIESIĘCY), publikacja w

„Biuletynie Urzędu Patentowego” → Badanie zdolności patentowej wynalazku → Decyzja

pozytywna, wniesienie opłaty za druk opisu patentowego i pierwszy okres ochrony →

Udzielenie PATENTU, publikacja w „Wiadomościach Urzędu Patentowego”.

Procedura regionalna

Europejskie zgłoszenie patentowe – w Urzędzie Patentowym RP (należy wskazać kraj/kraje,

w którym/których ochrona ma być udzielona)

↓

Dalszy bieg: Badanie formalne i poszukiwanie patentowe (raport z poszukiwań) → Publikacja

europejskiego zgłoszenia patentowego (18 MIESIĘCY) → Pełne badanie patentowe (raport z

badania) → Decyzja EPO o udzieleniu patentu europejskiego („wiązka patentów” czyli

patenty w krajach wyznaczonych w zgłoszeniu), publikacja w Europejskim Biuletynie

Patentowym.

PATENT. TREŚĆ I ZAKRES PRAWA

Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób

zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej [art. 63 ust. 1 p.w.p.]

Uprawniony z patentu może [art. 66 p.w.p.]:

1. Zakazać osobie trzeciej korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy tj.:

a) wytwarzania, używania, oferowania, wprowadzania do obrotu lub importowania produktu

będącego przedmiotem wynalazku;

b) stosowania sposobu będącego przedmiotem wynalazku (…).

2. Udzielić innej osobie upoważnienia (LICENCJI) do korzystania z wynalazku.

LICENCJA

od łac. licentia „wolność” „swoboda”; „dokument prawny lub umowa określająca warunki

korzystania z „jakiegoś dobra” (Grosicki i Grosicki 2012).

Rodzaje LICENCJI

• pełna lub ograniczona

• wyłączna lub niewyłączna

• otwarta

• przymusowa

• sublicencja

Twórcy (podmiot praw z patentu) przysługuje prawo do: • uzyskania patentu na wynalazek

• wynagrodzenia

• wymieniania go jako twórcy w opisach, rejestrach oraz innych dokumentach i

publikacjach (art. 8 p.w.p.)

Czyli zasadą jest, że prawo do uzyskania patentu powstaje na rzecz twórcy. Wyjątek od tej

zasady dotyczy wynalazków powstałych w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków

ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy. Wtedy prawo to „przysługuje pracodawcy

lub zamawiającemu, chyba że strony ustaliły inaczej” [art. 11 ust. 3 p.w.p].

Zakres patentu: • przedmiotowy – określony przez zastrzeżenia patentowe

• ograniczony czasowo – 20 lat (przedłużany co 5 lat, opłaty okresowe)

• ograniczony terytorialnie – RP (lub inny – w zależności od trybu ochrony: krajowy,

regionalny, międzynarodowy)

• zbywalny i podlega dziedziczeniu

Wygaśnięcie patentu (przyczyny): • upływ okresu, na który został udzielony;

• zrzeczenie się patentu przez uprawnionego;

• nieuiszczenie w terminie opłaty okresowej;

• trwała utrata możliwości korzystania z wynalazku (…) [art. 90 ust. 1 p.w.p.] (dot.

wynalazków biotechnologicznych)

WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE [art. 93 p.w.p. – Przepisy szczególne dotyczące

wynalazków biotechnologicznych]

Pojęcie wynalazku biotechnologicznego

(…) wynalazek w rozumieniu art. 24, dotyczący wytworu składającego się z materiału

biologicznego lub zawierającego taki materiał albo sposobu, za pomocą którego materiał

biologiczny jest wytwarzany, przetwarzany lub wykorzystywany [art. 931

ust.1 p.w.p.]

Materiał biologiczny (…) materiał zawierający informacje genetyczną i zdolny do

samoreprodukcji albo nadający się do reprodukcji w systemie biologicznym [art. 931

ust. 2

p.w.p.]

[art. 932 p.w.p.]

1. Za wynalazki biotechnologiczne, na które mogą być udzielane patenty, uważa się w

szczególności wynalazki:

1) stanowiące materiał biologiczny, który jest wyizolowany ze swojego naturalnego

środowiska lub wytworzony sposobem technicznym, nawet jeżeli poprzednio występował w

naturze;

2) stanowiące element wyizolowany z ciała ludzkiego lub w inny sposób wytworzony

sposobem technicznym, włącznie z sekwencją lub częściową sekwencją genu, nawet jeżeli

budowa tego elementu jest identyczna z budową elementu naturalnego;

3) dotyczące roślin lub zwierząt, jeżeli możliwości techniczne stosowania wynalazku nie

ograniczają się do szczególnej odmiany roślin lub rasy zwierząt.

2. Zgłoszenie wynalazku dotyczącego sekwencji lub częściowej sekwencji genu powinno

ujawniać ich przemysłowe zastosowanie.

Przesłanki zdolności patentowej wynalazku biotechnologicznego – jak dla innych

wynalazków

1. Nowość

2. Poziom wynalazczy

3. Przemysłowa stosowalność

Wyłączenia

Za wynalazek nie uważa się [art. 933

ust. 1 p.w.p]

ciała ludzkiego, w różnych jego stadiach formowania się i rozwoju oraz zwykłego odkrycia

jednego z jego elementów, włącznie z sekwencją lub częściową sekwencją genu.

Patentów nie udziela się na [art. 29 ust. 1 p.w.p]:

wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub

dobrymi obyczajami (…) – w tym w odniesieniu do wynalazków biotechnologicznych [art.

933

ust. 2 p.w.p.]:

1) sposoby klonowania ludzi;

2) sposoby modyfikacji tożsamości genetycznej linii zarodkowej człowieka;

3) stosowanie embrionów ludzkich do celów przemysłowych lub handlowych;

4) sposoby modyfikacji tożsamości genetycznej zwierząt, które mogą powodować u nich

cierpienia, nie przynoszące żadnych istotnych korzyści medycznych dla człowieka lub

zwierzęcia, oraz zwierzęta będące wynikiem zastosowania takich sposobów.

Procedura udzielania patentów oraz treść i zakres prawa z patentu - w odniesieniu do

wynalazków biotechnologicznych – jak dla pozostałych wynalazków.

II. OCHRONA WZORÓW UŻYTKOWYCH

POJĘCIE WZORU UŻYTKOWEGO

Wzór użytkowy jest to nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące

kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci [art. 94 p.w.p]

Wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala ono na osiągnięcie celu

mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów [art. 94 ust. 2

p.w.p.]

Wzór przemysłowy określa się jako „mały wynalazek” (za Sieńczyło-Chlabicz 2011)

PRAWO WYŁĄCZNE DO WZORU UŻYTKOWEGO TO „PRAWO OCHRONNE”.

PRZESŁANKI ZDOLNOŚCI OCHRONNEJ WZORU UŻYTKOWEGO

1. Nowość. 2. Użyteczność

1. Nowość zasady jak dla wynalazku [art. 25 p.w.p.]

nie jest częścią stanu techniki – nie został udostępniony do powszechnej wiadomości

nie został zgłoszony do uzyskania prawa ochronnego na wzór użytkowy

2. Użyteczność

Wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala ono na osiągnięcie celu

mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów [art. 94 ust. 2

p.w.p.]

Przykłady: nowa, ulepszona, bardziej użyteczna (lub tańsza) wersja wózka sklepowego,

roweru, pompy.

Brak przesłanki POZIOMU WYNALAZCZEGO !!! Wzór użytkowy nie musi wywoływać

zaskoczenia u znawcy (co jest niezbędne w przypadku wynalazku).

WYŁĄCZENIA (do wzorów użytkowych stosuje się te same przepisy co do wynalazków –

art. 100 ust. 1 p.w.p.) – dwie grupy, czyli art. 28 i 29 p.w.p.:

Za wynalazki (…) nie uważa się w szczególności [art. 28 p.w.p]:

1) odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych;

2) wytworów o charakterze jedynie estetycznym;

3) planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier;

4) wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle

powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki; /tylko ten punkt dotyczy WZORÓW

UŻYTKOWYCH – wymóg „przedmiotu o trwałej postaci”/

5) programów do maszyn cyfrowych;

6) przedstawienia informacji.

Patentów nie udziela się na [art. 29 ust. 1 p.w.p]:

1) wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub

dobrymi obyczajami (…); /tylko ten punkt dotyczy WZORÓW UŻYTKOWYCH – wymóg

„przedmiotu o trwałej postaci”/

2) odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub

zwierząt (…);

3) sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz

sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach (…).

PROCEDURA UZYSKIWANIA PRAWA OCHRONNEGO NA WZÓR UŻYTKOWY

Tryb:

jak w przypadku patentu na wynalazek

Efekt:

udzielone prawo ochronne na wzór użytkowy,

wpisane do rejestru wzorów użytkowych,

potwierdzone wydaniem świadectwa ochronnego.

Świadectwo ochronne: zawiera opis ochronny wzoru użytkowego udostępniany i rozpowszechniany przez Urząd

Patentowy w „Wiadomościach Urzędu Patentowego”.

PRAWO OCHRONNE NA WZÓR UŻYTKOWY. TREŚĆ I ZAKRES (do wzorów

użytkowych stosuje się częściowo te same przepisy co do wynalazków [art. 100 ust. 1 p.w.p.]

– czyli art. 63 ust. 1 i art. 66 p.w.p.).

Zakres prawa ochronnego: • przedmiotowy – określony przez zastrzeżenia ochronne

• ograniczone czasowo – 10 lat

• ograniczone terytorialnie – RP (lub inny – w zależności od trybu ochrony: krajowy,

regionalny, międzynarodowy)

• zbywalne i podlega dziedziczeniu

Wygaśnięcie prawa ochronnego (przyczyny):

• upływ okresu, na który zostało udzielone;

• zrzeczenie się prawa ochronnego przez uprawnionego;

• nieuiszczenie w terminie opłaty okresowej.

POZOSTAŁE ZAGADNIENIA – jak w przypadku patentów.

III. INFORMACJA PATENTOWA

INFORMACJA PATENTOWA to:

Akty prawne dotyczące ochrony własności przemysłowej

Teksty ustaw, konwencji i porozumień międzynarodowych

Informacje o procedurach ochrony

Teksty klasyfikacji patentowej (Międzynarodowa Klasyfikacja Patentowa)

Teksty klasyfikacji towarów i usług (klasyfikacja nicejska)

Raporty, analizy

Dokumenty patentowe (informacje o zgłoszonych do ochrony wynalazkach, wzorach i

znakach; informacje o udzielonych patentach i prawach ochronnych; opisy patentowe)

ZALETY INFORMACJI PATENTOWEJ

szybko publikowana (18 miesięcy od zgłoszenia)

szczegółowa (miliony dokumentów patentowych)

najwcześniej i najpełniej sygnalizuje tendencje i zmiany w technice światowej

wskazuje obszary prawnie chronione

usystematyzowana (Międzynarodowa Klasyfikacja Patentowa (MKP), do klasyfikacji

patentów i wzorów użytkowych – dostępna na stronie WWW Urzędu Patentowego)

↓

INFORMACJA PATENTOWA. KORZYŚCI

nie powiela się prac badawczo-rozwojowych

można określić zdolność patentową własnych rozwiązań

pewność, że rozwiązania własne nie naruszają praw innych podmiotów

można określić wartość wynalazków własnych, jak również wynalazków innych

twórców

można wykorzystać zgłoszone rozwiązania, na które nie zostało udzielone prawo

wyłączne lub rozwiązania, na które wygasło prawo wyłączne

można zdobyć cenne informacje rynkowe na temat działań innowacyjnych oraz

kierunku rozwoju konkurencji

można wyszukiwać, analizować oraz sprawdzać główne trendy w określonych

dziedzinach techniki (Pyrża 2009)

INFORMACJA PATENTOWA. UŁATWIENIA

badanie i śledzenie aktualnego rozwoju techniki światowej;

znajdowanie najbardziej innowacyjnych partnerów do współpracy;

redukcja kosztów działania;

badanie i śledzenie trendów rozwojowych wybranej dziedziny;

śledzenie kierunków działań konkurentów;

wyprzedzanie konkurentów przy wprowadzaniu nowych rozwiązań pochodzących z

innych krajów;

wykorzystywanie wyników prac konkurencji do tworzenia własnych rozwiązań na

możliwie najnowocześniejszym poziomie;

utrzymywanie przewagi konkurencyjnej;

unikanie kolizji z ochroną udzieloną na rzecz osób trzecich.

INFORMACJA PATENTOWA. UDOSTĘPNIANIE

krajowe urzędy patentowe (UP RP); urzędy i organizacje międzynarodowe (EPO, WIPO)

„Biuletyn Urzędu Patentowego” (ogłoszenia o zgłoszonych do ochrony wynalazkach,

wzorach użytkowych, znakach towarowych)

„Wiadomości Urzędu Patentowego” (ogłoszenia o udzielonych patentach na wynalazki,

prawach ochronnych na wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia

geograficzne, topografie układów scalonych)

Zarówno „Biuletyn…” jak i „Wiadomości…” dostępne są w wersji „papierowej” i

elektronicznej (na stronie WWW Urzędu Patentowego).

Elektroniczne bazy informacji patentowej - zawierają pełne teksty opisów zgłoszeniowych

i opisów patentowych

Bazy danych UPRP (www.uprp.pl)

esp@cenet (Europejski Urząd Patentowy) ponad 60 mln dokumentów patentowych z

całego świata [pl.esp@cenet.com]

Register Plus

Publication Server (Serwer Publikacji)

serwer USPTO (bazy amerykańskie)

DepatisNet (baza niemiecka)

i inne

Przykład wyszukiwania opisów patentowych wynalazków dla hasła „pilarka” z

wykorzystaniem Baz danych UPRP i Serwera Publikacji:

1. Na stronie Urzędu Patentowego otwieramy w nowych kartach: „Bazy danych UPRP” i

„Serwer Publikacji” (widoczne po prawej stronie).

2. Wchodzimy do „Baz danych” i wybieramy „wynalazki”.

3. Wpisujemy „pilarka”, zaznaczamy „Skrót opisu …” i klikamy „Wyszukiwanie

proste”.

4. Uzyskujemy 7 wyników dotyczących wynalazków dla hasła „pilarka”.

5. Przykładowo, klikamy na tytuł pozycji trzeciej i uzyskujemy informacje o tym

wynalazku i jego aktualnym stanie prawnym.

6. Pełny opis wynalazku możemy znaleźć w „Serwerze publikacji”. W tym celu

zaznaczamy numer zgłoszenia tej pozycji (357962), wchodzimy do „Serwera

publikacji” i wpisujemy ten numer. Klikamy „Szukaj”.

7. Uzyskujemy okno z danymi o tym wynalazku. Na dole mamy opis w pliku PDF.

Klikamy.

8. Uzyskujemy pełny opis tego wynalazku, łącznie z rycinami.