159

Magdalena MAJOS Politechnika Opolska

OCHRONA WIZERUNKU I DANYCH OSOBOWYCH NA PORTALACH SPOECZNOCIOWYCH

Nasza Klasa (nk.pl) i Facebook to obecnie dwa najwiksze i najpopularniejsze serwisy spoecznociowe w Polsce. Liczba ich uytkownikw stale wzrasta. Zamieszczanie zdj na tego typu portalach oraz ochrona wizerunku i danych osobowych nabiera na znaczeniu, szczeglnie w kontekcie ich nieautoryzowanego wykorzystania przez osoby trzecie. Dlatego te w niniejszej pracy podjto prb wyjanienia pojcia wizerunek i dane osobowe oraz przedstawiono wybrane zagadnienia zwizane z wizerunkiem i danymi osobowymi na portalach spoecznociowych. Analiz oparto w szczeglnoci na orzecznictwie sdw polskich, bowiem stanowi one swoist wykadni przepisw prawa materialnego. Celem pracy jest przyblienie rozumienia istotnych z punktu wiedzenia uytkownika sieci Internet poj oraz wskazanie orzecze najwaniejszych dla ochrony danych osobowych i wizerunku na portalach spoecznociowych.

1. Definicja wizerunku Wizerunek i jego ochrona prawna to zagadnienia szczeglnie wane

we spczesnym wiecie. Sporzdzenie i udostpnienie wizerunku jest bardzo atwe. Sprzyja temu postp techniczny, jaki dokona si w dziedzinie fotografii oraz atwo dostpu do informacji m.in. za porednictwem Internetu. Rozwj telefonii komrkowej i wprowadzenie na rynek nowych modeli telefonw, czsto wyposaonych w aparaty fotograficzne oraz oprogramowania umoliwiajce poczenie si z Internetem, sprawiy, e wizerunek moe zosta utrwalony w kadych okolicznociach i niemal od razu udostpniony szerokiemu krgowi odbiorcw.

Wizerunek zgodnie z art. 23 kodeksu cywilnego1 jest dobrem osobistym.

Reim ochrony tego dobra zawiera art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

2 (dalej: ustawa o prawach autorskich),

wyraajcy generalny zakaz rozpowszechniania czyjego wizerunku bez zgody osoby na nim przedstawionej, za wyjtkiem wizerunku:

1. osoby powszechnie znanej, ktrej wizerunek wykonano w zwizku z penieniem przez ni funkcji publicznych, w szczeglnoci politycznych, spoecznych, zawodowych;

2. osoby stanowicej jedynie szczeg caoci, takiej jak: zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Rozpowszechnianie wizerunku bez zgody osoby na nim przedstawionej dopuszczalne jest take na mocy przepisw szczeglnych np. w listach goczych, oskaronych na sali sdowej. Doda naley, e w braku wyranego zastrzeenia

1 Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93 z pn. zm.

2 Dz. U. 1994 nr 24 poz. 83 z pn. zm.

160

zezwolenie nie jest wymagane, jeeli osoba przedstawiona na wizerunku otrzymaa umwion zapat za pozowanie.

3

Ochrona wizerunku czowieka obejmuje wszelkie postacie wyraajce ten wizerunek. W szczeglnoci portret i fotografie

4 powielane w czasopismach,

ksikach, na pocztwkach lub wystawiane w sklepach albo muzeach, a w szczeglnoci rozpowszechniane w telewizji lub w przekazach elektronicznych.

5

Nie ma normatywnej definicji wizerunku. W doktrynie podejmowane s prby jej sformuowania. Jedn z pierwszych jest definicja S. Rittermana, ktry w oparciu o art. 19 ustawy z dnia 29 marca 1926 r. o prawie autorskim,

6 wskaza, e jest nim

wizerunek pewnej osoby, zarwno gowy, jak i caej postaci, indywidualizujcy t osob, jako jednostk fizyczn. Z definicji tej wyodrbni mona dwie zasady: po pierwsze wizerunek mona przypisa tylko jednej osobie fizycznej (osoby prawne pozostaj poza zakresem podmiotowym), po drugie jako wizerunek zakwalifikowa mona tylko takie elementy, ktre indywidualizuj osob bdc jego nonikiem.

7 Spory w doktrynie w zakresie definiowania wizerunku nie

doprowadziy do wypracowania jednej, powszechnie obowizujcej definicji wizerunku. Wrd wielu propozycji pochyli si naley nad okreleniem zaproponowanym przez E. Wojnick, zgodnie z ktrym: wizerunkiem

3 Z. Radwaski, A. Olejniczak, Prawo cywilne cz oglna, Wydawnictwo C.H. Beck. Warszawa

2011, s. 163 4 Przedmiotem prawa autorskiego jest kady przejaw dziaalnoci twrczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezalenie od wartoci, przeznaczenia i sposobu

wyraenia (utwr). W szczeglnoci przedmiotem prawa autorskiego s utwory wymienione w art. 1 2 ustawy o prawach autorskich, do ktrych naley m.in. utwr fotograficzny. E. Ferenc-Szydeko podaje, e fotografia dugo traktowana bya, jako wtpliwy przedmiot prawa autorskiego. Do

wejcia w ycie obowizujcego prawa autorskiego (24.05.1994 r.) uzyskanie ochrony prawnej dla tego rodzaju prac wymagao spenienia formalnoci zoenia na egzemplarzu zdjcia zastrzeenia prawa autorskiego. Sd Najwyszy w wyroku z dnia 5 lipca 2002 r. sygn. III CKN 1096/00 (OSNC

2003, nr 11, poz. 150) zdefiniowa twrczo w fotografowaniu: przyjmujc, e za twrczo w rozumieniu art. 1 1 ustawy o prawach autorskich mona uzna w dziedzinie fotografii artystycznej wiadomy wybr momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania),

owietlenia, ustalenia gbi, ostroci i perspektywy, zastosowania efektw specjalnych oraz zabiegi zmierzajce do nadania fotografii okrelonego charakteru, elementy te bowiem nadaj fotografii indywidualne pitno, konieczne dla uznania istnienia utworu w rozumieniu prawa autorskiego

(E. Ferenc-Szydeko, (w:) E. Ferenc-Szydeko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, art. 81. Warszawa 2011, s. 554). Prb zdefiniowania utworu

fotograficznego podj Sd Najwyszy w wyroku z dnia 10 maja 1976 r. sygn. IV CR 127/76, w ktrym

przyj, e kada fotografia polega na uzyskiwaniu obrazw przedmiotw przy stosowaniu waciwych jej sposobw i rodkw. Na gruncie doktryny, definiowanie dziea fotograficznego byo zupenie pomijane, bd odwoywao si do elementw o charakterze technicznym. Dla przykadu, zdaniem

T. Grzeszczak, dzieo fotograficzne powstaje przy wykorzystaniu procesw chemicznych (w wyniku dziaania wiata na bon wiatoczu). B. Michalski, w klasycznej technice fotograficznej, przez zdjcie rozumia przedstawienie rodkami technicznymi dwuwymiarowego obrazu trjwymiarowej

rzeczywistoci w jednym okrelonym momencie zwanym te punktem czasowym. Pojawienie si obrazw cyfrowych powoduje, e przywizywanie si do aktualnego przez pewien czas stanu techniki, sprawia, e naley na nowo zdefiniowa pojcie fotografii, bowiem bon wiatoczu

i reakcj fotochemiczn zastpuje wiatoczuy czytnik obrazu elektronicznego i rejestracja strumienia sygnaw elektromagnetycznych na dysku, dyskietce lub karcie pamici, oraz technicznej jakoci obrazu. (R.M. Sarbiski, Utwr fotograficzny i jego twrca w prawie autorskim. Zakamycze 2004, Lex

nr 46246.) 5 Z. Radwaski, op. cit., s. 194

6 Dz. U. 1994 nr 24 poz. 83 z pn. zm.

7 J. Balcarczyk, Prawo do wizerunku i jego komercjalizacja, Oficyna 2009, Lex nr 94267

161

s dostrzegalne, fizyczne cechy czowieka, tworzce jego wygld i pozwalajce na identyfikacj osoby wrd ludzi. J. Barta i R. Markiewicz przez termin wizerunek rozumiej wytwr niematerialny, ktry za pomoc rodkw plastycznych przedstawia rozpoznawaln podobizn danej osoby (lub danych osb).

8 Autorzy

stawiaj pytanie, czy prawem do wizerunku objte s tylko naturalne cechy czowieka, czy take te, ktre do tego wygldu s sztucznie dodane np. makija, ubir, rekwizyty. Dla J. Barty i R. Markiewicza wany jest odbir oraz warto identyfikacyjna poszczeglnych elementw. Okrelon osob wyrnia mog rwnie dobrze co ksztat i kolor oczu, take noszone przez ni stale okulary; podobnie fryzura, makija, ubir, rekwizyty (np. laska), o ile tylko w oderwaniu lub w cznoci z innymi cechami s one dla tej osoby charakterystyczne. Na wizerunek osoby (definiowany czsto oglnie jako wygld czowieka, jako podobizna okrelonej osoby) skada si moe niekiedy rwnie szczeglny sposb poruszania, zachowania, gestykulacji; wystarczy tu wspomnie chociaby Charlie Chaplina.

9

Szerokie ujmowanie pojcia wizerunek charakterystyczne jest dla definicji zaproponowanej przez J. Sieczyo Chlabicz, zgodnie z ktr s nim wszystkie elementy identyfikujce dan jednostk jako konkretn osob fizyczn, np. charakterystyczny dla danej osoby tatua, wyrniajcy sposb mwienia, poruszania si. J. Sieczyo Chlabicz podkrela rol przesanki identyfikacji umoliwiajcej osobom trzecim rozpoznanie sportretowanego: rozpoznawalno osoby stanowi podstawowy warunek przyznania w danym zakresie ochrony, jak rwnie podstawowe kryterium badania, czy doszo do naruszenia wizerunku. Najistotniejsze jest wraenie, jakie na odbiorcy wywiera dana fotografia, a mianowicie wykazanie, e odbiorca widzi wizerunek konkretnej osoby.

10

Najpeniejsz definicj wizerunku stworzya T. Grzeszczak, przyjmujc, e jest nim skonkretyzowane ustalenie obrazu fizycznego czowieka, zdatne do zwielokrotniania i rozpowszechniania.

11 Definicj t, poszerzajc o wymg

konkretyzacji wizerunku, przyj A. Matlak, twierdzc, e () wizerunkiem jest ustalenie obrazu fizycznego zdatne do zwielokrotniania i do rozpowszechniania przy czym ustaleniem wizerunku bdzie tu moliwo publicznego postrzegania wygldu czowieka w danej chwili przez inne osoby poza nim samym.

12 Ujcie

to wskazuje, e desygnatem sowa wizerunek jest nie posta ludzka, ywa, rozpoznawalna osoba, ale jej obraz postrzegany przez innych ludzi poprzez utrwalenie w jakim noniku materialnym (najczciej fotografii).

13

Spory w sprawach prawa do wizerunku w ostatnich latach wielokrotnie rozstrzygay sdy polskie. Sd Najwyszy w wyroku z dnia 15 padziernika 2009 r.

8 Autorzy dodaj, e wizerunkiem jest take tzw. maska artystyczna (suca prezentowaniu innej

postaci), jeli rwnoczenie co jest regu umoliwia odbiorcy identyfikacj osoby kreujcej t posta, (w:) I. Barta (red), R. Markiewicz (red.), M. Czajkowska-Dbrowska,