Do uifjtku służbowego Nr-

P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T G E O G R A F I I

Dokum entacja Geograficzna

ZESZYT 5

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOMORFOLOGICZNEJ 1:50 000

wykonanej przez Zakład G eom orfologii i Hydrografii Niżu u j Toruniu

Arkusz N 3 3 -1 3 1 - C KOSTRZYN

O pracow ał: E. T om aszew sk i

W A R S Z A W A1 9 6 2

WYKAZ ZESZYTÓWPRZEGLĄDU ZAGRANICZNEJ LITERATURY GEOGRAFICZNEJ

1 9 5 81 Zagadnienia geografii zaludnienia i osadnictw a, 5 artykułów, s. 153,

zł 10.—2 T eoretyczne zagadnienia z geografii ekonom icznej — 5 artykułów,

s. 180, zł 10.—3 Z agadnienie geografii gleb — 6 arty k u łó w , s. 133, zł 10.—4 N ow sze poglądy na istotę krajobrazu geograficznego — 3 a rty k u ły

s. 127, zł 10.—

1 9 5 91 G eografia transportu — 4 a r ty k u ły , s. 130, zł 10.—2 G eografia za granicą. S p raw o zd an ia z p o by tu w C hinach , R um unii,

W ęgrzech, N R F, C zechosłow acji i Z SR R — 6 a rty k u łó w , s. 208, z ł 10.—

3 Zagadnienia k lim atologii — 9 a rty k u łó w , s. 195, zł 10.—4 H istoria geografii — 3 a r ty k u ły , s. 178, zł 10.—

1 9 6 01 M iędzynarodow e K ongresy G eograficzne — 7 a rty k u łó w , s. 218,

zł 10.—2 Z agadnienia regionizacji ekonom icznej w Związku Radzieckim ,

9 a r t., s. 198, zł 10.—3 Z agadnienia geografii przem ysłu, 4 a rt., s. 128, zł 10.—4 M etody badań geograficznych, 5 a rt., s. 258, zł 10.—

1 9 6 11 Zagadnienia w odne, 6 a rt., s. 249, zł 10.—2 N ow e kierunki badań osadnictw a w iejsk iego, 7 a rt., s. 149, zł 10.—3 Problem y w spółczesn ej biogeografii, 9 a rt. — Część I, zł 10.—4 Problem y w spółczesnej b iogeografii, 8 a rt. — Część II, zł 10.—

1 9 6 21 G eografia stosow ana — 10 a r t . — Część I, zł 10.—2 „ „ — 10 „ — Część II, zł 10.—3 „ regionalna a rt. — zł 10.— (w d ruku)

W YDAW NICTW A BIBLIOGRAFICZNE IG PAN

S. L E SZ C Z Y C K I, B. W IN ID — B ibliografia G eografii Polsk i 1945— 1951,1956, s. 219, zł 29.—S. L E SZ C Z Y C K I, J . P IA S E C K A , H. T U SZY Ń SK A -R ĘK A W K O W A , B. W IN ID — B ib liografia G eografii P olsk i 1952—1953, 1957, s. 90, zł 24.-s- S. L E SZ C Z Y C K I, H. T U SZ Y Ń SK A -R Ę K A W K O W A , B. W IN ID — B i­bliografia G eografii P o lsk i 1954. 1957, s. 67, zł 15.—R ed. J . K O B E N D ZIN A — P olska B ibliografia A nalityczna. G eografiaPoz. 1— 168, 1956, s. 88, zł 13.50R ed. J . K O B E N D ZIN A — P olska B ibliografia A nalityczna. G eografia.Poz. 169—468, 1956, s. 105, zł 16.—R ed. J.„ K O B E N D ZIN A — P olska B ibliografia A nalityczna. G eografia.Poz. 469—876, s. 127, zł 24.—Z. K A C Z O R O W SK A — Z estaw zagranicznych czasopism i w ydaw nictw seryjnych z zakresu nauk o Ziem i, znajdujących się w b ibliotekach pol­skich, 1958, s. 400, zł 100.—S. L ESZ C Z Y C K I, J . P IA SE C K A , B. W IN ID — B ib liografia G eografii P olsk iej 1936— 1954, 1959, s. 315, zł 78.—Red. J. K O B E N D ZIN A — P olska B ib lio g ra fia A nality czn a . G eografia. Poz. 877— 1209, s. 94, zł 20.—Red. J. KO BENDZINA — P olska B ibliografia A nalityczna. G eografia. Poz. 1210— 1686, s. 151, zł 20.—Poz. 1686— 2100, S. 89, zł 20.—

http://rcin.org.pl

uo użytku wnzoowegp

O L S K A K A D E M I A N A U KI N S T Y T U T G E O G R A F I I

DOKUMENTACJA GEOGRAFICZNA

ZESZYT 5

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOMORFOLOGICZNEJ 1:50 000

wykonanej przez Zakład G eom orfologii i Hydrografii Niżu uj Toruniu

Arkusz N 3 3 -1 3 1 -C KOSTRZYN

O pracow ał: E. T om aszew ik i

W A R S Z A W A1 9 6 2http://rcin.org.pl

K O M I T E T R E D A K C J I :

Redaktor Naczelny: Członkowie Redakcji

Sekretarz Redakcji: Rada Redakcyjna:

K. DziewońskiJ. Kobendzina, L. Ratajski, Fr. Uhor- czakŁ. GóreckaJ. Barbag, J. Czyżewski, K. Dziewoń­ski, J. Dylik, R. Galon, M. Klimaszew­ski, M. Kiełczewska-Zaleska, S. Lesz- czycki, A. Malicki, B. Olszewicz, J. Wą­sowicz, A. Zierhoffer

i

R edaktor techniczny: W. Spryszyńska

Nakład 300 egz. H-49

A dres Redakcji: Instytut G eografii PAN , W arszawa, K rakow skie P rzedm ieście 30

Okładkę drukowano w Warszawskiej Drukami Naukowej Zam. 341/62http://rcin.org.pl

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOMORFOLOGICZNEJ 1 :5 0 000 ARKUSZ "KOSTRZYN”

WSTĘPr

Mapa g e o m o rfo lo g ic z n a P o l s k i 1 :5 0 000 , a r ­k u sz "K o s trz y n " z o s t a ł a opracow ana n a z l e c e n i e P raco w n i G e o m o rfo lo g ii i H y d r o g r a f i i N iżu In s ty ­t u t u G e o g r a f i i P o l s k i e j A kadem ii Nauk w T o ru n iu w 1959 r .

P odstaw ą o p ra c o w a n ia a rk u s z a " K o s trz y n " by­ł y b a d a n ia te re n o w e , p rzep ro w ad zo n e d la :

a / c z ę ś c i w sc h o d n ie j i p o łu d n io w e j a rk u s z a w 1955-1956 r . , o r a z

b / c z ę ś c i p ó łn o c n o -z a c h o d n ie j a rk u s z a w 1951 r . p rz e z E .S tę s z e w s k ie g o i zream bulow ane w 1957n p rz e z E .T o m aszew sk ieg o .

P rz y redak cy jn y m o p ra c o w a n iu mapy zas to so w an o sch em at w y d z ie le ń g e o m o rfo lo g ic z n y c h w ed ług i n ­s t r u k c j i P raco w n i G e o m o rfo lo g ii i H y d r o g r a f i i N iżu I n s t y t u t u G e o g r a f i i P o l s k i e j A kadem ii Nauk w T o ru n iu w 1956 r . , d l a s z c z e g ó ło w e j mapy g e o ­m o r fo lo g ic z n e j P o l s k i p ó łn o c n e j .

METODA PRACY

Jako podkład kartograficzny przy pracy te­renowej służyły mapy topograficzne w skali 1:25 000 w wydaniu z 1940 r. /Reichsamt ftir Landesaufnahme/, a mianowicie: cały arkusz "Swa­rzędz" /3568/f pół arkusza "Pobiedziska" /356S4

http://rcin.org.pl

- 2 -

o ra z c z ę ś c i a rk u s z y i "G ądk i" /3 6 6 8 / i "K o s trz y n " / 3669/ .W sk o ro w id zu m iędzynarodow ego p o d z ia łu k a r t o g r a ­f ic z n e g o , a rk u s z " K o s trz y n " f i g u r u j e pod num erep; N 33 - 131 - C. P o w ie rz c h n ia je g o w ynosi 316 km. G ran ice a r k u s z a o k r g ś l a j ą n a s tę p u ją c e w s p ó łrz ę d ­ne g e o g r a f i c z n e j 17 00* - 17 15* d łu g o ś c i w schod­n i e j o ra z 52° 2 0 * - 52°30* s z e r o k o ś c i p ó łn o c n e j . Poniew aż we wspomnianym sk o ro w id zu m ięd zy n a ro d o ­wym n ie f i g u r u j e nazw a d l a opracow anego a r k u s z a , w ięc u s t a l i ł e m j ą z g o d n ie z p r z y ję ty m i z a sa d a m i, c z y l i od n a jw ię k s z e j m ie jsc o w o śc i w o b rę b ie g r a ­n ic a r k u s z a . Warunkom ta k im od p o w iad a ło m ia s to K o s trz y n , mimo, że n i e le ż y ono w ś ro d k u a r k u ­s z a .

Dużą pomocą w k a r to w a n iu g eo m o rfo lo g iczn y m i k l a s y f i k a c j i fo rm b y ła sz cze g ó ło w a mapa g e o lo ­g ic z n a w s k a l i 1 j2 5 0 00 , k tó r ą wykonano d l a I n ­s t y t u t u G e o lo g ic z n e g o w W arszaw ie , w l a t a c h 1950- 1956. C ały bad an y t e r e n a rk u s z a "K o s trz y n " m ia ł w ięc szcze g ó ło w e p o k ry c ie g e o lo g ic z n e ,o p a r ­t e n a z n a jo m o śc i l i t o l o g i i z 5000-y w ie rc e ń p ły t­k ic h / 4 8 / .

S z c z e g ó ln ie p r z y d a tn e w trudnym t e r e n i e do­lin n y m o k a z a ły s i ę fo tom apy l o t n i c z e , wykonane w 1941 r . w s k a l i 1 s25 000 /S o n d e r l u f t a b t e i l u n g d es RIM/t Mapy t e obejm ow ały a r k u s z e ; "S w arzędz" i " P o b ie d z is k a " . Pon iew aż podstaw ow e z d j ę c i a l o t n i c z e d l a obu map wykonane b y ły p rz e d o k re ­sem w egetacy jnym /k w ie c i e ń / , s t ą d d o b rz e b y ła c z y t e ln a naw et r z e ź b a n ie k tó r y c h obszarów odda­nych pod upraw ę r o l n ą . Je d n ak że ty l k o w t e r e n i e tru d n o dostępnym /p o d m o k łe dna o b n iż e ń d o l i n ­n y c h / o p ie ra n o s i ę p rz y w k r e ś la n iu g r a n ic z b i o r ­ników wodnych n a w spom nianych m apach lo t n i c z y c h . We w s z y s tk ic h in n y c h p rzy p ad k a ch g r a n ic e poszcze­g ó ln y c h fo rm w yznaczane b y ły b e z p o ś re d n io w t e ­

http://rcin.org.pl

” 3 -

r e n i e . Tak w ięc p rz y szczegółow ym z d j ę c iu g eo ­m orfo log icznym ty l k o pom ocniczo używano map lo tn ic z y c h , p o d c z a s gdy podstaw ę k l a s y f i k a c j i s ta n o w iła m o r fo m e tr ia , b a d a n ia s t r u k t u r a l n e w odkryw kach i zna jom ość budowy g e o lo g ic z n e j . O prócz w ym ienionych ju ż 5000-y p ły t k ic h w ie r ­c e ń , w ykonanych d l a szc z e g ó ło w e j mapy g e o lo ­g i c z n e j , k o rz y s ta n o z l ic z n y c h odkryw ek n a tu ­ra ln y c h i s z tu c z n y c h , ro zm ieszczo n y c h je d n a k b a rd zo n ie ró w n o m ie rn ie . W iększość odkryw ek z n a j­dow ała s i ę n a zb o c z a c h d o lin n y c h , p o d c z a s gdy r o z l e g ł e o b s z a ry m oreny d en n e j b y ły pozbaw ione o d s ło n ię ć , u m o ż liw ia ją c y c h p ro w ad zen ie b ezp o ­ś r e d n ic h o b s e rw a c j i s t r u k tu r a l n y c h . Dodatkowo n a le ż y w spom nieć o r e a m b u la c j i a rk u s z a 1 :25 000 "S w arzęd z" , k tó r y z o s t a ł opracow any p r z e z E. S tę sz e w sk ie g o w 1951 r . Ówczesne m etody k a r to ­w an ia g e o m o rfo lo g ic z n e g o ta k d a le c e o d b ie g a ły od p ó ź n ie j p r z y ję ty c h m etod I n s t y t u t u G eogra­f i i P o l s k i e j A kadem ii Nauk, że r e a m b u la c ja po­l e g a ł a n a w ykonaniu p raw ie z u p e łn ie nowego zdję­c i a , w y k o rz y s tu ją c e g o znajom ość g e o l o g i i ze św ieżo w ykonanej mapy g e o lo g ic z n e j 1s50 000 / 4 8 / .

PRZEGLĄD LITERATURY *

O b szar z a k re ś lo n y g ra n ic a m i a rk u s z a "Kos­t r z y n " 1 :5 0 000 n ie n a le ż y do te re n ó w , k tó r e p o s ia d a ły b y w y s ta r c z a ją c o d o k ła d n ą dokum enta­c ję g e o g r a f i c z n ą . N ie w ie lk a o d le g ło ś ć od Pozna- n i a , a naw et o b ję c ie /p o I I w o jn ie ś w ia to w e j/ z a c h o d n ie j c z ę ś c i a rk u s z a g ra n ic a m i m i a s t a ,n i e w p ły n ę ły na w ię k sz e z a in te re s o w a n ie s i ę rz e ź b ą te g o o b s z a ru . J e d y n ie p rz y ro d n ic y p r o w a d z i l i oddawna b a d a n ia w r e z e rw a c ie leśnym k o ło Prom­n a /we w sc h o d n ie j c z ę ś c i opracow anego a rk u s z a

http://rcin.org.pl

- 4 -

/7 /» o ra z w d o l i n i e Cybiny k o ło M alty /1 1 , 4 2 / , p rz y cżym b a d a n ia t e o d z n a c z a ły s i ę d u żą p r e c y ­z j ą . N ależy p o d k r e ś l i ć , że ź ró d łem c a łe g o s z e ­re g u o g ó ln y ch p ra c i a r ty k u łó w b ad aczy n ie m ie c ­k ic h b y ły w y n ik i bad ań g e o lo g ic z n y c h , p row adzo­nych v/ końcu XIX w. p rz e z P ru s k i I n s t y t u t G eo lo ­g ic z n y w B e r l i n i e . R e z u l ta ty ty c h bad ań u j ę t e w fo rm ie map g e o lo g ie z n o -g le b o w y c h /G e o lo g is c h e K a rtę von P re u s s e n und b e n a c h b a r ta n d e u ts c h e n LN ndern/ w s k a l i 1 :2 5 000 obejm ow ały je d y n ie o b s z a ry le ż ą c e n a zachód od opracow anego a r k u ­s z a / 2 6 / . B y ły co praw iła prow adzone b a d a n ia n a a rk u s z a c h 1 :2 5 000 "S w arzędz" i " G ą d k i" , l e c z p oza k ró tk im sp raw ozdan iem J e n ts c h a z 1913 /1 2 , 1 3 / i f i e t z e g o z 1916 r . / 4 3 / n ie u k a z a ła s i ę ża d n a mapa, a n i o p is w ym ienionych a r k u s z y . Wyni­kiem p ra c M aasa nad mapą g e o lo g ic z n ą b y ł a r ty k u ł opub likow any w 1893 r . o ro zw o ju d o l i n w oko­l i c a c h P o z n a n ia /2 5 / .- W p ra c y t e j omówił Maas fra g m e n ty d o l i n s ta n o w ią c y c h le w o b rze żn e d o p ły ­wy W arty , o r a z z p raw o b rzeżn y c h : d o l in ę Głównej i K o b y łep o le - G ąd k i. Schem at ro zw o ju d o l i n p rz e d s ta w io n y p rz e z Maasa o k a z a ł s i ę b a rd z o p rz e k o n y w u ją c y , s k o ro p rz e z d z i e s i ą t k i l a t s ł u ­ż y ł j e s z c z e n as tęp n y m badaczom n ie m iec k im i p o l ­sk im . W tym samym c z a s i e B e re n d t i K e ilh a c k / 4 / om aw iając e ta p y "w ycofyw ania s i ę " lą d o lo d u w o s t a t n i e j f a z i e z lo d o w a c e n ia w y r a z i l i p rz y p u s z ­c z e n ie , że p r a d o l i n a w a rs z a w s k o -b e r l iń s k a b y ła d o l in ą p e r y f e r y c z n ą w s to s u n k u do s ta g n u ją c e g o tu ż za n i ą l ą d o lo d u . Z tyra poglądem n ie z g o d z i ł s i ę je d n a k Maas / 2 5 / , dokum entu jąc swe s t a n o ­w isko w łasnym i o b se rw a c ja m i g e o lo g ic z n y m i. Be­r e n d t i K e ilh a c k z a jm u ją c s i ę s z c z e g ó ln ie m ore­nam i czo łow ym i, ran ie j uw agi z w r a c a l i n a te r e n y z n a jd u ją c e s i ę pom iędzy ic h łu k a m i, co j e s t s z c z e g ó ln ie w id o czn e w ic h p ra c y z 1894 r . / 4 / . P rz e d s ta w io n e tam w y c in k i map u w z g lę d n ia ją wy-

http://rcin.org.pl

ł ą c z n ie form y w y p u k łe , ja k im i s ą m oreny c z o ło ­we. W p ie rw sz y c h l a t a c h XX w. z a c z ę to zw racać w ię k sz ą uwagę n a g o sp o d a rc z y a s p e k t k a r to w a n ia g e o lo g ic z n e g o . Z a g a d n ie n ia surowcowe p o d k r e ś la ­l i zarów no b a d a c z e n ie m ie c c y /Jents h 1913*1 9 H /1 2 , 13/> ja k i p o lso y s /Pawłowski 1923 / 3 2 / / , R akow ski /3 5 /» p rz y czym sp ro w a d za ły s i ę one p rz e w a ż n ie do lo k a l iz o w a n ia m ie js c wy­s tę p o w a n ia i łó w p o z n a ń s k ic h , ja k o .p o d s ta w y prze­m ysłu c e ra m ic z n e g o . 0 krajobrazie okolic. Pozna­n i a p i s a ł n ie c o s z e r z e j F r e y s t e d t /9/ z o k a z j i T S - le c ia N ie m ie c k ie g o T ow arzystw a Sztuki i Nau­k i w P o z n a n iu w 1912 r . Wspomniana już notatka T ie tz e g o / 4 3 / d o ty c z y ła suchej, południkowej d o lin y K o b y lep o le - G ądk i, oraż stwierdzenia, że i s t n i e j e w yraźne zróżnicowanie sieci hydro­g r a f i c z n e j m iędzy zachodnią a wschodnią.częścią w ysoczyzny,, to w a rz y s z ą c e j wspomnianej- dolinie.® E lem enty 'budowy geologicznej . i rozwoju kraj obra­zu c a ł e j W ie lk o p o ls k i ujął ogólnie Schtitze /41» 5 1 / w 1 9 2 5 - i 1941 r.0 Tale więc dorobek badaczy n ie m ie c k ic h w dziedzinie poznania rzeźby .Pozna­n ia i je g o o k o l i c b y ł szczegółowy je d y n ie w ty c h o b s z a r a c h , które posiadały dokładne zdję­c i e g e o lo g ic z n e w d u ż e j podziałoa. In n e obszary tra k to w a n e b y ły już tylko ogólnie.

W polskiej literaturze geologicznej i geo­m o rfo lo g ic z n e j Pawłowski zapoczątkował b a d a n ia w W ie lk o p o lsc e w .1921 r. /31/» referując n a XII Z jeźd z i© Lekarzy i..Przyrodników Polskich w 1926 r . system odwodnień dyłuwialnyoh i pody- lu w ia ln y c h Wielkopolski /33/» oraz przedstawia-' j ą s mapę ro z w id le ń d o l in n y c h . W n astęp n y m roku M ik o ła js k i / 2 8 / w y r a z i ł p o g lą d * że wódy z p r a - d o l in y w a r s z a w s k c - b e r ł iń s k ie j o d p ły w a ły ku p ó ł ­nocy o b n iż e n ie m j e z i o r ; K ó rn ick ich .- Z a c h o d n ią . • c z ę ś ć opracow anego a rk u s z a " K o s trz y n " p r z e d s t a ­w i l i Paw łow ski i W endey/34/ na s z k ic o w e j mapce

http://rcin.org.pl

6 -

m o rfo lo g ic z n e j w K się d z e P am iątkow ej m ia s ta Poz­n a n ia w 1929 r . S z k ic t e n , w y m ie n ia ją c y w le g e n ­d z ie z a le d w ie 5 w y d z ie le ń z y s k a ł s o b ie d z i ę k i sw ej p r o s to c i e d u ż ą p o p u la rn o ś ć i p rz y ta c z a n y b y ł o d tą d w ie lo k r o tn ie w in n y c h p u b l ik a c ja c h p rz e z b l i s k o 30 l a t . S k a la w spom nianego s z k ic u w y n o s i ła o k o ło 1 :2 1 0 000 .

Rozwój now ej m etody badaw cze j w s z k o le Rorae- r o w s k i e j , a m ia n o w ic ie p róby o k r e ś l e n i a fo rm ak u ­m u lacy jn y c h i e ro z y jn y c h za pomocą k rzy w e j h ip s o - g r a f i c z n e j , z a c h ę c i ł G alona / 1 0 / w 1935 r . do z a s to s o w a n ia t e j m etody w b a d a n ia c h n a j b l i ż s z e j o k o lic y P o z n a n ia . Pom iary do k rzy w ej h ip s o g r a - f i c z n e j w ykonał n a 10 a rk u s z a c h mapy 1 :2 5 000 , z k tó ry c h dwa: "S w arzęd z" i "G ądk i" w chodzą w z a s ię g a r k u s z a " K o s trz y n " 1 :5 0 000 .

Po I I w o jn ie św ia to w e j l i t e r a t u r a g e o lo g ic z ­n a i g e o m o rfo lo g ic z n a o p i e r a ł a s i ę /w p ie rw sz y c h p rz y n a jm n ie j l a t a c h / n a o b se rw a c ja c h wykonanych j e s z c z e p rz e d w o jn ą . N ow ością w d z i e d z in i e po­g lądów na g r a n ic ę z a s ię g u o s ta tn ie g o z lo d o w ac e­n i a b y ła p r a c a M ajdanow skiego /2 7 / w 1947 r . Wy­k o r z y s ta n i e k r y te r iu m w ystęp o w an ia r y n ie n jezL er- nych p o z w o li ło M ajdanow skiem u w yznaczyć z a s ię g ta k zw anej " k i e s z e n i w r z e s i ń s k i e j " . J e s t t o w aż­ne d la n i n i e j s z e g o o p ra c o w a n ia , pon iew aż zach o d ­n i e p a r t i e w spom nianej " k ie s z e n i " w k ra c z a ją n a opisyw any a r k u s z , d z i e l ą c m łode i s t a r e k r a jo b r a ­zy g l a e j a ł n e . W 1957 r . u k a z a ła s i ę p r a c a B artkow ­s k ie g o / 2 / , o m aw ia jąca połodowcowy ro zw ó j s i e c i h y d r o g r a f ic z n e j W ie lk o p o ls k i . Na m apie w s k a l i 1 :225 000 o b j ą ł Bartkowski zn a c z n ą c z ę ś ć ’W ielko­p o l s k i , p rz y czym omawiany o b s z a r a r k u s z a "K os­t r z y n " c h a r a k te r y z u je r a . in . dwoma poziom am i wy- soczyznow ym i: "A" i "C ". N astępnym obrazem k a r ­to g ra f ic z n y m , obejm ującym dawną " s e tk ę " P o z n a n ia , j e s t mapa B a rtk o w sk ie g o i K rygow skiego / 3 / z 1959r.,

http://rcin.org.pl

- 7 -

wydana w p o d z ia ło e o k o ło 1 :200 0 0 0 ,p o tra k to w a ­na ja k o "p ró b a k a r to g r a f ic z n e g o u j ę c i a m o rfo lo ­g i i n a j b l i ż s z e j o k o lic y P o zn an ia" i c e c h u ją c a s i ę zn ac zn ą g e n e r a l i z a c j ą w y d z ie le ń g e o m o rfo lo ­g ic z n y c h .

P rzeg ląd o w a Mapa G e o lo g ic z n a P o ls k i w s k a l i 1 :300 000 , a rk u s z "P o zn ań " , wydana w 1348 r . / 1 8 / , n ie b y ła p rz y d a tn a w p ra c y te re n o w e j z uw agi na p o d z ia łk ę , o ra z n a i s t n i e n i e s z c z e g ó ­łow ej mapy g e o lo g ic z n e j d la te g o samego a rk u s z a 1 :50 000 / 4 8 / .

In fo rm a c je o g łęb szy m p o d ło ż u W ie lk o p o lsk i po­d a je o d k ry ta /b e z utw orów c zw arto rz ęd o w y ch / ma­pa g e o lo g ic z n a 1 :300 0 00 , a rk u sz ’ Poznań" /1 7 /» a s z c z e g ó ln ie p ra c e A ,K o w alsk ie j /2 2 , 2 3 / , w zb o g aca jące o nowe s z c z e g ó ły zn an ą p ra c ę A. Z ie r h o f f e r a / 5 2 / o p o w ie rz c h n i p o d d y lu w ia ln e j P o l s k i .

Pow ojenne p ró b y w ykonania mapy g eo m o rfo lo ­g ic z n e j w o p a r c iu o j e d n o l i t ą i n s t r u k c j ę pod­j ą ł W ydział N auki P o ls k ie g o T ow arzystw a G eogra­f ic z n e g o , f i n a n s u j ą c k a r to w a n ie p ie rw sz y c h a r ­kuszy w s k a l i 1 :2 5 000 w o k o l ic a c h P o z n a n ia . Z ak ro jo n e na s z e r s z ą s k a lę b a d a n ia te re n o w e p r z e j ą ł p ó ź n ie j I n s t y t u t G e o g r a f i i P o l s k i e j A kadem ii Nauk, a p raca m i nad z d ję c ie m geom or­fo lo g ic z n y m w P o z n a n iu k ie ro w a ł p r o f . d r A .Z ie r - h o f f e r , d y r e k to r I n s t y t u t u G e o g ra f ic z n e g o U ni­w e r s y te tu im . A .M ick iew icza w P o z n a n iu . Od 1956 r . k ie ro w n ic tw o p ra c nad mapą g e o m o rfo lo g ic z n ą P o ls k i p r z e j ą ł o ś ro d e k to r u ń s k i i r o z p o c z ą ł wy­daw anie p o s z c z e g ó ln y c h a rk u s z y 1 :5 0 00 0 , m .in . z o k o l ic P o z n a n ia /4 5 , 4 6 , 4 7 / , w raz z o b ja ś ­n ie n ia m i / 4 9 / . P roblem y w y n ik a ją c e ze s z c z e g ó ­łow ych s tu d ió w te re n o w y c h będą omówione w n a ­s tę p n y c h r o z d z i a ł a c h , mimo, że z a s ię g ie m swym z a g a d n ie n ia t e w y k ra c z a ją / n i e r a z d a le K o / poza g r a n ic e op isyw anego a rk u s z a 1 :5 0 000 ,http://rcin.org.pl

8 -

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TERENU

P o ło ż e n ie na t l e schem atycznego p o d z ia łu r e g io n a ln e g o W ie lk o p o ls k i

Z a g a d n ie n ie r e g io n a ln e g o p o d z ia łu P o ls k i p o - s i a d a ju ż o b f i t ą l i t e r a t u r ę , , T ru d n o śc i u s t a l e n i a g r a n ic p o s z c z e g ó ln y c h reg io n ó w z a c z y n a ją n a ra s ta ć , gdy t r z e b a w y d z ie l ić w o b rę b ie w ięk szy ch je d n o s ­te k r e g io n a ln y c h , d r o b n ie j s z e o b s z a ry , s u b r e g io ­n y . C zęść W ie lk o p o ls k i r o z c i ą g a ją c a s i ę n a wschód od przełom ow ej d o l in y W arty pod P oznan iem byw ała o k r e ś la n a ro z m a ity m i nazw am i. W 1995 A.Rshman / 3 6 / w łą s z y ł j ą do " P o je z i e r z a W ie lk o p o lsk o -K u ja w sk ie - g o " . W 1913 r . N ałkow sk i u ż y ł nazwy "Wielkopolska" / 2 9 / , a w 1917 r . Paw łow ski / 3 0 / , o ra z w 1922 r , S aw ick i / 3 8 / nazwy " N iz in a W ie lk o p o ls k a " . Od 1937 do 1955 r„ u trz y m a ło s i ę o k r e ś le n i e L en cew icza / 2 4 / "N iz in y W ie lk o p o lsk o - K u ja w s k ie j" , W 1955r. K o n d rack i / 1 4 / p r z y w r ó c i ł dawne określenie Rehma- n a " P o je z i e r z a W ie lk o p o lsk o - K u jaw sk ieg o " , lecz ju ż w ro k p ó ź n ie j K rygow ski n a w ią z a ł do. nazwy L encew icza / 2 4 / , u t r w a la ją c t e r m in _" N iz in a Wiel­k o p o lsk o - K u jaw sk a" . Po p a ru l a t a c h , w 1961. r . K rygow ski / 2 1 / s k r ó c i ł nazwę op isyw anego regionu ha dawny, wprow adzony p rz e z P aw łow skiego i S aw ic­k ie g o te rra in s " N iz in a W ie lk o p o lsk a " , mimo n ie zm nie jsz o n e g o j e j z a s ię g u . W ram aoh d a ls z e g o po­d z i a ł u na m n ie js z e j e d n o s t k i t e r y t o r i a l n e , o p is y ­wany o b s z a r z n a l a z ł s i ę w s t r e f i e " P ó łn o c n o -w ie l- k o p o lsk ie g o p a s a w ysoezyznow ego", o k re ś lo n e g o p rz e z K rygow skiego / 2 1 / w 1961 r . ja k o p r z e c i ­w ieństw o " p o łu d n io w o -w ie lk o p o ls k ie g o p asy w yso- czyznow ego". Za g r a n ic ę obu s t r e f u z n a ł p r a d o l i - nę w a r s z a w s k o -b e r l iń s k ą . P rzy d a lszym p o d z ia le n a j e d n o s tk i n iż s z e g o rz ę d u , o b sz a ry n a w schód

http://rcin.org.pl

- 9 -

od W arty z o s t a ł y z a l ic z o n e p rz e z K rygow skiego / 2 0 / do "w ysoczyzny p o z n a ń s k ie j" i w re s z c ie do "w ysoczyzny g n ie ź n ie ń s k i e j " / 2 0 / . P rz y dalszym p o d z ia le , K rygow ski w yznacza k i l k a m ik ro re g io ­nów? 1 / ró w n in ę ś r e d z k ą , 2 / p a g ó rk i k o s t r z y ń - s k ie i 3 / p a g ó rk i p o z n a ń s k ie .

Mapka s y tu a c y jn a a r k u s z a " K o s trz y n " / r y c . 1 / o k r e ś la p o ło ż e n ie a rk u s z a w s to s u n k u do d o l in y Warty i g r a n ic m ia s ta P o z n a n ia . p o łu d n ie od omawianego o b s z a ru z n a jd u je s i ę a rk u s z "K ó rn ik "1 s50 000 / 45/» a n a zachód a rk u s z ^ P o z n ań " /4 7 / -Już n a p ie rw sz y r z u t oka w id a ć , ż e a rk u s z "K os­t r z y n " o b e jm u je o b s z a ry b a rd z o z ró żn ico w an e pod w zględem m o rfo lo g ic z n y m . W ym ienione p o ­p rz e d n io m ik ro re g io n y o p a r te n a k r y te r iu m mor­fom etrycznym o k r e ś l a j ą w p r z y b l i ż e n i u bogactw o r z e ź b y . Z a c h o d n ia g r a n ic a a rk u s z a p r z e b ie g a w o d le g ło ś c i 2 -3 km od przełom ow ego o d c in k a d o l i ­ny W arty pod P o zn an iem , o b e jm u jąc swym z a s i ę ­g iem n a j b a r d z i e j w sch o d n ie c z ę ś c i m ia s ta P oz­n a n ia . P o łu d n io w ą c z ę ś ć a r k u s z a , b pew nej mono­t o n i i r z e ź b y z a l i c z y ł K rygow ski / 2 0 / do ró w n i­ny ś r e d z k i e j . W schodnia i p ó łn o c n a c z ę ś ć , t o s t r e f y pagórków m orenow ych i o ta c z a ją c y c h j e ró w n in zan d ro w y ch . K u lm in a c ja m oreny c z o ło w e j - D z iew ic za G óra - o s ią g a 142 m n .p .m . , s t a n o ­w iąc ważne ogniw o w ła ń c u c h u w y n ie s ie ń m oreno­wych n a le ż ą o y c h do p o z n a ń sk ie g o s t a d i a ł u z l o ­d o w acen ia V a rs o v ie n I I /W tlrm /.

S to s u n k i h i p s o rnetryczne

U k sz ta ł to w a n ie pionow e n a j l e p i e j j e s t w i­doczne n a z a łą c z o n e j m apie / r y c . 2 / . Z as to so w a­no c i ę c i e p o z io m ic co 10 m, r e z y g n u ją c z z a ­g ę s z c z e n ia i c h co 5 m, pon iew aż k o n t r a s t y u - k s z ta ł to w a n ia s ą w y s ta r c z a ją c o w id o czn e p rz y s k ra jn y c h w a r to ś c ia c h , o d p o w ia d a ją c y c h 70 ihttp://rcin.org.pl

10

14-0 ra n .p .m . N a jn iż s z a w a r to ś c i p o z io m ic -wystę­p u ją w u jś c io w y c h o d c in k a c h C ybiny i Główny, p rz y z a c h o d n ie j ram ce mapy. N ajw yższe n a to m ia s t w p ó łn o c n o -z ach o d n im n a ro ż u , w m o ren ie c z o ło w e j D z ie w ic z e j G óry , Z a g ę sz c z e n ie p o z io m ic j e s t wy­r a ź n ie z ró ż n ic o w a n e i z a le ż n e n ie ty lk o od r o s ­n ący ch w y so k o śc i n ad poziom m orza , l e c z ró w n ie ż od in te n s y w n o ś c i r z e ź b y , czeg o dob itnym p r z y k ła ­dem s ą p ó łn o c n o -w sc h o d n ie c z ę ś c i a r k u s z a , g d z ie c z ę s t o t l i w o ś ć w y stę p o w a n ia p o z io m icy 90 i 100 m d a je w y s ta r c z a ją c e p o j ę c i e o b o g a c tw ie farm akumu-

I s i^ . i e r e z j i . D oskonałym obrazem p ro cen to w eg o u d z i a łu p o s z c z e g ó ln y c h s t r e f w ysokościow ych w ra n a c h a rk u o z a " K o s trz y n ” 1 :5 0 000 j e s t k rzyw a h x p s o g ra f ic z n a / r y c „ 3 / . N ie j e s t ona je d n a k po­dobna do k rz y w e j h ip s o g r a f i c z n e j w ykonanej p rz e z G alona / 1 0 / , p on iew aż d o ty c z y in n e g o ob­s z a r u , mimo t e j sam ej nazw y.

Dane cy fro w e s t r e f w ysokościow ych d l a a rk u s z a "K o s trz y n " 1 :5 0 000 p r z e d s ta w ia ją s i ę n a s tę p u ­ją c o :Q + T * A f f i .

w ysek? 150-140 140-130 130-120 120-110

% pow. 0 ,01 0 ,0 1 0 ,1 6 0 ,8 6

110-100 100-90 90-80 80-70 70-60“ 2 0 ,3 7 4 0 ,5 4 2 7 ,7 9 ,6 2 0 ,7 3

A n a liz a k rzy w ej h ip s o g r a f i c z n e j / r y c . 3 / j e s t b a rd z o p o u c z a ją c a . W ynika z n i e j , że o b s z a ry po­ło ż o n e w z g lę d n ie wysoko / 1 10-140 m n . p .m . / z a j ­m ują je d y n ie 1% p o w ie rz c h n i a r k u s z a , c z y l i 3 ,1 km2 . N iż s z a s t r e f a w ysokośc iow a, od 100 do 110 m n .p .m . l i c z y ju ż b l i s k o 20%, c z y l i o k o ło 62 km2 . N a jb a r d z ie j r o z l e g ł ą j e s t je d n a k s t r e f a wy­s o k o ś c i od 90 do 100 m n .p .m . , bo o b e jm u je 40% p o w ie rz c h n i , a w ięc p raw ie 125 km2 . N ic -więc d z iw n eg o , ż e w ła ś n ie w g ra n ic a c h t e j s t r e f y p r z e ­

http://rcin.org.pl

- 11. -

b ie g a l i n i a ś r e d n i e j w y sokości om awianego ob­s z a r u , u trz y m u ją c s i ę n a w y sokośc i 93 m n .p „n u N ie w ie lk ie o b s z a ry p rz y p a d a ją ró w n ież n a wy­s o k o ś c i ’ p o n iż ę j 70 m n .p .m . Są to w spom niane ju ż u jś c io w e o d c in k i d o l in n e C ybiny i Główny, k tó r e w k rzy w ej h ip s o g ra f ic z n e j* z a jm u ją z a l e d ­w ie 0,73% / n i e c o ponad 2 kin' / .

Na m apie h ip s o m e try c z n e j zasad n iczy m elem entem rz e ź b y s ą t r z y form y d o l in n e , z k tó ry c h dwie s ą do s i e b i e r ó w n o le g łe , a je d n a p r o s to p a d ła do n ic h . Są t o d o l in y Główny i C y b iny , o ra z m niej w ię c e j p o łu d n ik o w a d o l in a , o k re ś lan a j a ­ko o b n iż e n ie K o b y le p o le - G ądki /o d nazw m ie j­sco w o śc i p o ło ż o n y c h na obu j e j k o ń c a c h / . P o ­n iew aż d o l in a K o b y lep o le - Gądki n i e p ro w ad z i s t a ł e g o c ie k u wodnego / z w y ją tk iem p o łu d n icy /e ­go o d c in k a / , w ięc i s t n i e j ą c e t r u d n o ś c i topsaaanae- ty c z n e ro zw iąz an o ta k im w ła ś n ie o k re ś le n ie m dwuczłonowym. C h a ra k te ry s ty c z n e k rzy żo w an ie s i ę k ie runków fo rm d o lin n y c h b ę d z ie je s z c z e omowione osobno w jednym z n a s tę p n y c h r o z d z i a ­łów .

H y d ro g ra f ia

O bszar o b ję ty g ra n ic a m i a rk u s z a " K o s trz y n ” 1 :5 0 000 n a le ż y w c a ł o ś c i do d o rz e c z a W arty /d o rz e c z e . I I r z ę d u / . N iż sz e je d n o s tk i h y d ro lo ­g ic z n e o b e jm u ją b e z p o ś re d n ie dopływ y W arty , /d o r z e c z a I I I r z ę d u / j a k : K op ia , G y b in a , Głów­n a , o ra z dopływ y IY r z ę d u : M ęcina, W ierzonka , p o to k U za rzew sk i, K o s trz y n k a . Dopływy V rz ę d u s ą l i c z n e /w p rz e c iw ie ń s tw ie do a rk u s z a "K ór­n i k " / / 4 9 / , l e c z n i e p o s ia d a j ą żad n y ch nazw o f i c j a l n y c h . W o p is a c h to p o n o m asty czn y ch u k s . K oz ie ro w sk ieg o / 1 5 / w y s tę p u je łą c z n o ś ć h y d ro ­g r a f i c z n a m iędzy "C y b in ą z a s i l a n ą dopływ am i: M ęciną, Maskawą, K opyłem ". W ś w i e t l e b ad ań t e ­

http://rcin.org.pl

- 12 -

renow ych t r z e b a t a k i p u n k t w id z e n ia o d r z u c ić , poniew aż m iędzy C y b in ą i j e j dopływami,, a M as- kaw ą, M ęciną i K op ią /K opy lem / i s t n i e j ą d z i a ł y w odne, n i e w y so k ie w p raw d z ie , a l e r o z d z i e l a j ą ­ce w y ra ź n ie wody w spom nianych c ieków I I I r z ę d u t a k , że C y b in a , K op ia i Maskawa u ch o d zą sam o­d z i e l n i e do W arty . Podobnym n ie p o ro z u m ie n ie m j e s t w y zn aczen ie p rz e z k s . K o z ie ro w sk ieg o ź r ó - d e ł r z e k i Główny k o ło w s i Główno, n a p ó łn o c od P o b ie d z is k , p o d c z a s gdy Główna wypływa z j e z i o ­r a L e d n ic k ie g o i p rz e p ły w a jed y n i,e p rz e z wspom­n ia n ą w ie ś . R zeka Głowna wpada do Y /arty k o ło daw nej w si n o s z ą c e j ró w n ież nazwę ’'G łów na" /d z i ś d z i e l n i c a P o z n a n ia / .

S ie ć h y d r o g r a f ic z n a d o b rz e o d z w ie rc ie d la o g ó ln e n a c h y le n ie t e r e n u , w y zn a c z a ją c n a j k r ó t s z ą d ro g ę do b azy e r o z y j n e j . P rzew ażającym k ie ru n k ie m p ły ­n i ę c i a c ieków wodnych j e s t w omawianym p rz y p a d ­ku k ie ru n e k z p ó łn o cn eg o -w sch o d u n a p o łu d n io w y - z a c h ó d , pon iew aż od w schodu p rz y le g a w yraźne n a b rz m ie n ie " t a r c z y g n ie ź n ie ń s k i e j " z k u lm in a ­c ja m i dochodzącym i do 165 m n .p .m . /n a NE od G n ie z n a / . W skutek t a k ie g o u k s z ta ł to w a n ia t e r e n u p raw o b rzeżn a s i e ć dopływów W arty i o b n iż e n ia Ko- b y le p o le - G ądki j e s t l e p i e j r o z w in ię ta n i ż l e ­w o b rzeżn a . O prócz o g ó ln e g o k ie ru n k u sp ływ u uwa­runkow anego p o ło ż e n ie m " ta r c z y g n i e ź n i e ń s k i e j " , d o sy ć w y ra ź n ie z a z n a c z a s i ę s ą s ie d z tw o m n ie js z e j w y p u k ło śc i te r e n o w e j , j a k ą s ta n o w ią p a g ó rk i k o s - t r z y ń s k i e i guz cze rn ię !a> .U i /w y s tę p u je n a s ą ­s ie d n im a rk u s z u 1s50 000 ^ P o b ie d z is k a " / . Guz czer^ n ie je w s k i w id o czn y j e s t n a m apie s y tu a c y j n e j yfcyc.1 / , g d z ie s i e ć wodna w y ra ź n ie s y g n a l i z u je u r z e ź ­b i e n i e t e r e n u .

W o b rę b ie a r k u s z a " K o s trz y n " z n a jd u je s i ę k i l k a j e z i o r , k tó r y c h dane m o rfo m etry czn e p r z e d ­s ta w io n e s ą w t a b e l i ą t r .1 3 .

http://rcin.org.pl

- 13 -

Łp. Sazwa j e z i o r a pow,h a

max.g łę b .

m

Obję- [ t o ś ć

m iń nr

1 . S w a rzęd zk is 1 0 5 ,3 7 ,5 2 ,52 o Góra 4 5 ,7 4 ,0 1*13 . J e r z y ń s k ie 4 1 ,0 1 2 ,7 2 ,94 . Kowalski© 2 6 ,0 - -5 . U zarzew sk ie 1 6 ,8 9 ,3 -6 . D ębinie© 1 5 ,3 7 ,7 0 ,7

P ow ierzchni® w ym ieniona w t a b e l i o b l ic z o n a z o s t a ł y p la n im e try © z n is z mapy 1U25 0 0 0 , n a to ­m ia s t g łę b o k o ść i o b ję to ś ć podań© na. p o d s ta w i* ''K a ta lo g u j e z i o r p © ls k ia h w. Y /y ją tek s ta n o w i je ­z io r o U z a rz e w sk ie , k tó r e j e s t p rzy k ła d am d©sk@~ n a l e z b a d a n e j m isy j e z i o r n e j o W 1955 r , so n d o ­w ał je z lo d u A o T s s h u s jb k e '/5 0 /e wykonują© 192 pom iary g ł ę b o k a ś e i , co dał® ś r e d n io 1J_ sond na 1 b a . Sak w ięc -.wykonany p rz e z b a ty m e try o z n y j e z i o r a / r y e # 4 / n a le ż y d o " iia jd o ­k ła d n ie j s z y c h w Y /ielkopolee® i d e b rz e o d d a j* rz e ź b ę dna te g o n ie w ie lk ie g o z b io r n ik a wodnego* J e z io r a ? S w arzędzk i® , G ó rę* Je rzy ń sk i® i D ęb i­nie© sondow ane b y ły p r z e z S cbfltzego w l a t a s h 1908-1914 / 4 1 / s n i e m ają je d n a k w y s ta rc z a ją c © d o k ład n y ch d a n y c h , z w y ją tk ie m j e z i o r a Swarzędz- k iego*

O prócz w ym ienionych j e z i o r i s t n i e j e je s z c z e , w o b rę b ie a rk u s z a “K o s trz y n * k i l k a n a ś c i e m n ie j­s z y c h z b io rn ik ó w w odnych n a tu r a ln y c h , b ąd ź sz tu cz n y ch * N a tu r a ln e o p o w ie rz c h n i o k o ło 1 ha g r u p u ją s i ę przed© w szy stk im w s t r e f i e m oreny f a l i s t e j lu b p a g ó rk o w a te j , w y p e łn ia ją© dna. l i c z n y c h z a g łę b ie ń bezodpływ ow ych. S z tu c z n e z b i o r n i k i wodne w y s tę p u ją n a to m ia s t w d o l in a c h C ybiny i G łówny, g d z ie z o s t a ł y u tw o rz o n e p rz y

http://rcin.org.pl

- 14 -

i s t n i e j ą c y c h d a w n ie j m łynach wodnych i t a r t a k a c h , ja k o ź r ó d ła e n e r g e ty c z n e . Innym typem s z tu c z n y c h z b io rn ik ó w w odnych s ą d o ły po to rfow ® , n ie w ie lk i# ro z m ia ra m i i w y s tę p u ją c e w g ó rn y ch o d c in k a c h w spom nianych ju ż d o l i n .

K la s y f ik a c ja w ym ien ionych z b io rn ik ó w w o d n y ch /h a - t u r a l n y c h / j e s t s to su n k o w o p r o s t a . J e z i o r a bowiem g r u p u ją s i ę w t r z e c h ty p a c h k ra jo b ra z o w y c h ?

1 / w s t r e f i e pagórków i w zgórz morenowych*

2 / w s t r e f i e m a rg in a ln e j m oren czo ło w y c h ,

3 / w d o l in a c h p e ry fe ry c z n y c h w w ą s ie d z tw ie m oren czo ło w y ch .

W edług p o d z ia łu M ajdanow skiego /2 7 / o d p o w ia d a ło ­by to n a s tę p u ją c y m typom je z io r ?

ad 1 / j e z i o r a m oreny c z o ło w e j,

ad 2 / j e z i o r a rynnow e s u b g la c ja ln ® ,

ad 3 / j e z i o r a rynnow e s u b a e r a ln e .

Do p ie rw sz e g o ty p u z a l ic z a m w s z y s tk ie w ym ienio­ne ju ż d ro b n e z b i o r n i k i w odne, n i e p o s ia d a ją c e nazw y, a ro z m ie s z c z o n e b e z ła d n ie i bez w y raźn e­go u s z e re g o w a n ia w c i ą g i j e z i e m e .

Do d ru g ie g o ty p u b ę d ą n a l e ż a ł y j e z i o r a , k tó r e s ta n o w iły bram y w ylo tow e wód podlodow sow yoh i d a ły p o c z ą te k s to żk o m zandrowym, N a le ż ą do n ic h j e z io r a ? J e r z y ń s k i e , o ra z le ż ą c e ju ż p o z a wschod­n i ą ram ką j e z i o r o B ie z d ru o h o w sk ie .

Do t r z e c i e g o w re s z c ie ty p u w łączam j e z i o r a , k tó ­r e m ają c h a r a k te r y s ty c z n e p o ło ż e n ie t o p o g r a f i c z ­n e . W szy s tk ie l e ż ą w d o l in a c h " p e r y f e r y c z n y c h " , m n ie j w ię c e j ró w n o le g ły c h do w ie ń c a m oren c z o ło ­w ych. W y p e łn ia ją n a jg łę b s z e m i9 js c a ty c h d o l i n , k tó ry m i p ły n ę ły o b f i t e wody ro z to p o w e . Do j e ­z i o r te g o ty p u z a lic z a m ? S w a rz ę d z k ie , U zarzew -

http://rcin.org.pl

sk i® , G óra , K ow alsk iej, D ę b in ie c . N ie z m ie rn ie dokładnie wykonany p rz e z T sohuschke '’go p la n b a ty m e try o z n y jeziora U zarzew sk iego / r y c . 4 / pozw ala z a k w a lif ik o w a ć j e do ty p a k o c io łk a e w c rsy jn e g o , k tó r e g o zachow anie w d o l i n i e ’-ód roztopow ych p r z y p is a ć n a le ż y konserw ującem u d z i a ł a n i u m artw ego lo d u . P o ło ż e n ie z r e s z t ą w spom nianego j e z i o r a w s to su n k u do dawnych k ie ­runków oapływ u d o lin n e g o rów n ież tłu m a c z y ta k r e g u la r n e w y k s z ta łc e n ie ‘' l e j k a " j e z io r n e g o .

W szy stk ie j e z i o r a , k tó r e z a l ic z o n o do d ru g ie g o i t r z e c i e g o ty p u , s ą je z io r a m i odpływowymi i w łączonym i w sy stem y rz e c z n e Główny i C yb iny , n a le ż ą c e do d o rz e c z a W arty .

Budowa g e o lo g ic z n a

In fo rm a c je o budow ie g e o lo g ic z n e j o p ra c o ­wanego o b s z a ru z o s t a ł y ze b ra n e w sz c z e g ó ło w e j m apie g e o lo g ic z n e j w p o d z ia łc e 1 :5 0 0 0 0 , o p ra ­cow anej n a z l e c e n i e Państw ow ego I n s t y t u t u Geo­lo g ic z n e g o w W arszaw ie / 4 4 , 4 8 / . J a k ju ż wspom­n ia n o w r o z d z i a l e o m e to d z ie p r a c y , podstaw ę w ykonania mapy g e o lo g ic z n e j s ta n o w iło o k o ło 5000 w ie rc e ń p ł y t k i c h . Na 1 km w ypadało ś r e d ­n io 15 w ie rc e ń r ę c z n y c h . R z e c z y w is te ic h ro z ­m ie s z c z e n ie z a l e ż a ł o zarów no od m o r f o l o g i i , j a k i l i t o l o g i i b ad anego o b s z a ru , w ah a jąc s i ę od 35 w ie rc e ń n a 1 kmŁ ^w o b sz a ra c h p o z a k raw ę­d z io w y ch / do 8 n a km4- /w te r e n a c h wydmowych lu b o b n iż e n ia c h d o l in n y c h , w y p e łn io n y ch u tw oram i o rg a n o g e m isz n y m i/. U s ta lo n y p rz e z I n s t y t u t Geo­lo g ic z n y sch em at i n t e r p r e t a c y j n y każd eg o w ie r ­c e n ia p o z w o li ł n a u je d n o l i c e n ie m a te r i a łu p rz e z sp ro w a d z e n ie każd eg o p r o f i l u w ie r tn ic z e g o do "w spólnego m ian o w n ik a" . Schem at i n t e r p r e t a c y j ­ny I n s t y t u t u G e o lo g ic z n e g o u s t a l a ł n a s tę p u ją c e s t r e f y p r o f i l u :

http://rcin.org.pl

- 16 -

O - 60 cm s t r e f a g lebow a,

60 - 100 om s t r e f a ew en tu a ln eg o p ię tro w e g ou k ł a i u w a rs tw ,

100 - 150 em s t r e f a ja k w y ż e j, la b u k ła d j e d n o l i t y .

D la p ra k ty c z n e g o w y ja ś n ie n ia te g o sah em a tu po­s łu ż y ć s i ę można n a s tę p u ją c y m przyk ładem ? j e ­ż e l i n a g łę b o k o ś c i 50 em w y s tę p u je g l i n a , to n a m apie o k r e ś l a s i ę j ą t a k , ja k gdyby w y s tę p o - w ała na p o w ie rz c h n i , n ie u w z g lę d n ia ją c n a d l e j e j w arstw y g le b o w e j . U m ożliw ia t a u ja w n ie n ie p o z io ­mów n ie p rz e p u s z c z a ln y c h d l a i n f i l t r a c j i , c o j e s t ważne d l a r o l n i e t w a . S to so w an ie te g o sch em a tu z w ię k sz a o b sz a ry z zaznaczonym i u tw oram i g l i ­n ia s ty m i n a p o w ie rz c h n ie

N a s tęp n a s t r e f a sch em a tu o z n a c z a , ż© o il© s tro p utw orów g l i n i a s t y c h / n ie p r z e p u s z c z a ł n y e h / z n a j ­d u je s i ę n i ż e j n i ż 60 em od p o w ie rz c h n i, to n a m ap ie g e o lo g ic z n e j b ę d z ie zazn aczo n y ja k o u ł a ­mek gym bolu g l i n y i utw orów n a d le g ły k .A w ięc gdy n ad s tro p e m g l i n y z n a jd u je s i ę n p . 90 sm utworów p ia s z c z y s ty c h , na m apie w y s tę p u je o z n a ­c z e n ie " p i a s k i n a g l i n a c h " .

J e ż e l i n a to m ia s t s t r o p utw orów g l i n i a s t y c h z n a j - d u je s i ę g ł ę b i e j n i ż 100 om, to ju ż w yznacza s i ę na m apie t y l k o sam n a d le g ły u tw ó r , a w ięc n p . p ia s e k , p o m ija ją c z a l e g a j ą c ą g ł ę b i e j g l i n ę .

U praszcza jąc- sch em a t p ro f i lo w y możnaby pow ie­d z i e ć , że g łę b o k o ść w y stęp o w an ia utw orów g l i ­n ia s t y c h pod p o w ie rz c h n ią j e s t k luczem do od­c z y t a n i a w spom nianej mapy g e o lo g ic z n e j 1;50 000, p a m ię ta ją c o s k r a jn y c h p u n k ta c h m ią ż sz o śc i utwo­r u , ja k im i s ą g łę b o k o ś c i 60 i 100 cm. Ta sam a z a s a d a o d n o s i s i ę ró w n ie ż do w s z y s tk ic h in n y c h utw orów n iż g l i n i a s t e . N a jw y ra ź n ie j z a z n a c z a

http://rcin.org.pl

- 17 -

s i ę to w o d n ie s i e n iu do to r fó w , g d z ie n p . m ią ż sz o ść to r fó w l i c z ą c a 110 cm n a 4 0 - tu cm p ia s k u u p o w ażn ia do u ż y c ia sym bolu ty l k o n a t o r f . Na t e j z a s a d z ie sk o n stru o w a n a mapa g eo ­lo g ic z n a j e s t p ie rw s z ą szcze g ó ło w ą mapą d l a om awianego o b s z a r u . P r u s k ie bowiem z d j ę c i e g e o lo g ic z n e w s k a l i 1 :2 5 000 z a k o ń c z y ło s i ę b e z p o ś re d n io n a zac h ó d od a rk u s z a " K o s trz y n " ,Z uw agi n a p ł y t k i e w ie r c e n ia , n a j a k i c h o p a r ­t a j e s t mapa g e o lo g ic z n a ., n o s i o na cec h y ma­py l i t o l o g i c z n e j i n i e w y s ta rc z y do w y c iąg a ­n i a w niosków d o ty c z ą c y c h s t r a t y g r a f i i . D la t e ­go t e ż p rzy g o to w an o do n in i e j s z e g o o p raco w a­n i a t r z y p r z e k r o j e g e o lo g ic z n e * o p a r t a o wy­n i k i 21 w ie rc e ń g łę b s z y c h , z k tó r y c h dwa prze­b i ł y u tw o ry t r z e c io r z ę d o w e i d o t a r ł y do wa­p i e n i i m a rg l i k redow ych /w K o s t r z y n ie / , a naw et j u r a j s k i c h /w W ie rz o n a e / ,

W ymienione p r z e k r o j e g e o lo g ic z n e X, I I i I I I / r y c . 6 , 7 , 8 / z o s t a ł y sk o n stru o w a n e n a pod­s ta w ie w ie rc e ń w ykonanych p rz e z p r z e d s i ę b i o r ­s tw a h y d ro g e o lo g ic z n e w o k r e s ie pow ojennym . T rudno b y ło p o p ro w ad z ić p r z e k r o je p r z e z o b sz a ­r y c ie k a w sz e z p u n k tu w id z e n ia g e o m o r f o lo g i i , j a k n a p r z y k ła d p rz e z s t r e f ę m oren czo ło w y ch D z ie w ic z e j Góry lu b D ębogóry , a lb o p r o s to p a d ­l e do n a jw ię k sz y c h fo rm d o lin n y c h , pon iew aż l o k a l i z a c j a w ie rc e ń z a le ż n a j e s t p rz e d e wszyst­kim od r o z m ie s z c z e n ia w ię k sz y c h o s i e d l i lu b ośrodków p rzem y sło w y ch . M n ie p r z e k r ó j o w e /ry c . 5 / o g ra n ic z o n e s ą w ięc do punktów z m o ż liw ie g łę b o k im i i d o k ład n y m i w ie rc e n ia m i , p rz y czym n ie bez z n a c z e n ia w d o b o rze ty c h punktów b y ły o d le g ło ś c i m iędzy n im i .P rz e k ró j I / r y c . 6 / b ie g n ie m n ie j w ię c e j rów no­le żn ik o w o p r z e z n a s tę p u ją c e p u n k ty : Nowy Młyn - A n to n in e k /M o to z b y t/ - A n to n in e k /P K P / - Sw arzędz /m le c z a r n i a i f a b ry k a p i e r z a / - J a -http://rcin.org.pl

- .18 -

s i n - S i e k i e r k i W ie lk ie - Ignacew o - K o s trz y n /m le c z a r n ia i e l e k t r o w n ia / - Iwna /m a ją te k i p a ł a c / .

P r z e k ró j I I / r y o . 7 / poprow adzono m n ie j w ię c e j p ro s to p a d le do p o p rz e d n ie g o , k o r z y s ta j ą c z w ie r ­c e ń w ykonanych w; Szczepankow ie - A n ton inku /P K P /- Ligow cu - W ie rz o n c e .

P rz e k ró j I I I / r y c . 8 / p rz e c h o d z i p r z e z w sch o d n ie p a r t i e a rk u s z a " K o s trz y n ” , o p ie r a ją c s i ę n a wier** c e n ia c h w; C z e r le jn k u - S tru m ia n a c h - K o s tr z y n ie /m agazyny zbożow e, m łyn , e l e k t r o w n ia / - P u sz c z y ­kow ie Z ab o rzu - P o b ie d z is k a c h .

W ie rc e n ia w Iw n ie i P o b ie d z is k a c h / n r s 11 , 12 , ; 2 1 / z n a jd u ją s i ę ju ż co p raw da p o za g r a n ic a m i ą r k u s z a , l e c z s ta n o w ią z a m k n ię c ie l i n i i p r z e ­k ro jo w e j I i I I I , a ż a r n e m n a w ią z a n ie do p r z e ­k r ó j ów n a s ą s ie d n im a rk u s z u 1*50 000 " P o b ie d z i ­s k a ” .

Oba wspom niane n a jg łę b s z e w ie r c e n ia w ykonane w W ierzonc© /1 8 5 m g ł ę b . / i K o s trz y n ie /1 6 8 m g ł ę b . / p r z e b i ł y u tw o ry t r z e c io r z ę d u i z a g ł ę b i ł y s i ę w w a p ie n ie ra e z o z o ic z n e . B l iż s z y c h je d n a k d a ­nych w iekow ych d o k u m e n ta c ja w ie r tn i c z a ni® poda­j e , p o za o zn ac zen ie m ^ d k ń e .su /$/■•■J e s t t o z ro z u m ia łe z ’p u n k tu w id z e n ia w ie r ta c z y p o sz u k u ją c y c h w ody, d l a k tó ry c h p r z e b i c i e wodo- n o ś e a m io c e ń sk ie g o j e s t p rz e w a ż n ie rów noznaczne z zak o ń czen iem w ie r c e n ia . D la te g o t e ż o k r e ś l e n i e wiekowe w ty c h p r o f i l a c h n a le ż y t r a k to w a ć z dużą o s t r o ż n o ś c i ą .

Pewne p o ję c ie o r z e ź b i e p o w ie rz c h n i p o d t r z e c io - rzęd o w e j d a je p o ró w n an ie dwóch n ie d a le k o od s i e ­b ie p o ło ż o n y ch w ie r c e ń , a m ia n o w ic ie ; w S i e k i e r ­k ach W ie lk ic h i w K o s t r z y n ie . P ie rw sz e z n ic h n i e p r z e b i ło n a g łę b o k o ś c i 175 m p ia sk ó w m ioceń­s k i c h , p o d cza s gdy p ł y t s z e , bo 168 m g łę b o k ie

http://rcin.org.pl

w ie rc e n ie w K o s trz y n ie o s ią g n ę ło ju ż k r e d ę .0 b o g a te j m o r f o lo g i i p o d trz e o io rz ę d o w e j p i s z e C ze k a lsk a / b /» p o d k r e ś la j ą c zn aczn e d e n iw e la ­c j e t e j p o w ie rz c h n i n a n ie w ie lk ic h odległoś­c i a c h . W żadnym z p ro to k o łó w w ie r tn ic z y c h n a o b sz a rz e a rk u s z a " K o s trz y n " n ie w ym ien ia s i ę utw orów o l ig o c a n u , o k tó ry c h w spom inałem w o p i s i e a rk u s z a ''K ó rn ik ” /4 9 /«

P i a s k i , żw iry i w ęg le b ru n a tn e n a l e ż ą do n a ­s tę p n e j z k o l e i e p o k i , a m ian o w ic ie do m ioce- n u . Dwie t r z e c i e w ie rc e ń w y k o rzy s tan y ch do k o n s t r u k c j i p rz e k ro jó w g e o lo g ic z n y c h s i ę g a utworów z a l ic z a n y c h do m iocenu . U twory t e s ą n ie z m ie rn ie w ażne d l a W ie lk o p o ls k i w o g ó ln o ś c i1 d la omawianego o b s z a ru w s z c z e g ó ln o ś c i , po­n iew aż s ta n o w ią głów ny pozxom w odonośny. Z po­ziom u te g o k o r z y s ta p rz e d e w szy stk im p rz e m y sł ro ln o -sp o ż y w c z y , a w m n ie js z e j m ie rz e w odocią­g i . Z a g a d n ie n ie s p o rn e j c i ą g l e s t r a t y g r a f i i m iocenu om aw iają s z c z e g ó ło w ie j a u to r z y o p ra c o ­wań m o n o g ra f ic z n y c h , j a k K ow alska / 2 3 / , S ach a / 3 7 / , K rygow ski / 2 1 / . S z c z e g ó ln ie c iek aw e s ą w y n ik i badań prow adzonych p rz e z S a c h ę . Y łydzie- l a on m ian o w ic ie t r z y p ro w in c je l i t o l o g i c z n e m iocenu? p i a s z c z y s t ą , i la s to -w ę g lo w ą i p i a s z - c z y s t o - i l a s t o - p y l a s t ą . Omawiany a rk u s z "K os­t r z y n " le ż y w o b r ę b ie p r o w in c j i p i a s z c z y s t e j , tu ż p rz y g r a n ic y z p ro w in c ją p i a s z c z y s to - i l a s t o - p y l a s t ą , p r z e b ie g a ją c ą w zd łuż p rze ło m o ­wego o d c in k a W arty pod P oznan iem . Na w schódod W arty , a w ięc n a in te r e s u ją c y m n a s o b s z a ­r z e , p i a s k i i ż w iry d a ją g w a ra n c ję d u ż e j z a ­s o b n o śc i w w odę, p o d cza s gdy n a zac h ó d od War­t y z n a c z e n ie m io cen u d l a z a o p a t r z e n i a w wodę w y raźn ie m a le je . C echą c h a r a k te r y s ty c z n ą p ia sz ­c z y s te ,, p r o w in c j i m iocenu j e s t w y stęp o w an ie w s t r o p i e w ę g li b ru n a tn y c h . W idoczne s ą one we w sz y s tk ic h p r o f i l a c h p r z e b i j a j ą c y c h p l i o c e nhttp://rcin.org.pl

- 20 -

/ r y e . 6 i 8 / . O znacza t o i s t n i e n i e w końcow ej f a ­z i e m iocenu ś ro d o w isk a b a g ie n n e g o , b ęd ąceg o z a ­c z ą tk ie m z b io r n ik a w odnego, w k tó ry m z a c z y n a ły s i ę o d k ła d a ć i ł y p o z n a ń s k ie , n a le ż ą c e ju ż do p l io c e n u . W d a lszy m c ią g u sw ej p ra c y p o d k r e ś la S acha r o l ę " t a r c z y g n i e ź n i e ń s k i e j " , k t ó r a z a z n a ­c z a s i ę ju ż w u tw o ra c h m iocenu , s ta n o w ią c wodo­d z i a ł m iędzy "basenem k o 3 trz y ń sk im " a "basenem k u jaw sk im ". W ystępow anie c o ra z d ro b n ie js z y c h , f r a k c j i z i a r n a p ia sk ó w m io c e ń sk ic h w m ia rę p r z e ­su w an ia s i ę ku zac h o d o w i, tłu m acz y s i ę ogólnym k ie ru n k ie m n a c h y le n ia dna z b io rn ik a m io c e ń sk ie g o i m a le ją c ą s i ł ą t r a n s p o r to w ą wód. P rz e d s ta w io n e p r z e k r o je g e o lo g ic z n e w ykazu ją m n ie j w ię c e j wy­rów naną p o w ie rz c h n ię utw orów m io c e ń s k ic h , j e ż e l i u w z g lę d n ić popraw kę n a 25- k r o tn e p rz e w y ż sz e n ie p r z e k r o ju w s to s u n k u do p o d z ia łk i d łu g o ś c io w e j .

Tuż nad w ęglam i w y s tę p u ją t ł u s t e i ł y p o zn ań ­s k ie / p s t r e / , z a l i c z a n e ju ż do p l io c e n u . I ł y t e s ta n o w ią o sad denny r o z le g łe g o j e z i o r a p l i o c e ń - s k ie g o , o b e jm u ją c e g o c a ł ą p raw ie W ie lk o p o lsk ę i N iz in ę M azow iecką. M iąższo ść iłó w p l io c e ń s k ic h d o c h o d z i w n i e k tó r y c h m ie js c a c h do 120 m, a l e ś r e d n io l i c z y o k o ło 50 m. Z p rz e k ro jó w g e o lo ­g ic z n y c h w y n ik a , że n a omawianym o b s z a rz e n ig d z ie n i e o s ią g a p l i o c e n sw ej " ś r e d n ie j " m ią ż s z o ś c i , n a to m ia s t ma z r e g u ły 10 -2 0 m. P o w ie rz c h n ia iłó w p l io c e ń s k ic h j e s t n a p r z e k r o ja c h m n ie j u ro zm aico ­n a /u w z g lę d n ia ją c p rz e w y ż s z a n ie r y s u n k u / ,n i ż ni?* ż e j l e g ł a p o w ie rz c h n ia m io c e ń sk a . W ynika t o p r z e ­de w szy stk im z w y ró w n u jące j d z i a ł a l n o ś c i akumu­l a c y j n e j w z a s t o i s k u p l io c e ń s k im . I s t n i e j ą c e f o r ­my w k lę s łe /n a p o w ie rz c h n i i ł ó w / s ą p o c h o d z e n ia e ro z y jn e g o , zw iąz an e z wodami p ły n ący m i p rz e d czo łem z b l i ż a j ą c e g o s i ę lą d o lo d u sk an d y n aw sk ie ­g o . W yraźną fo rm ą d o l in n ą o p rz e b ie g u m n ie j w ię ­c e j NE - SW j e s t w c ię c ie w o k o l ic y S w arzędza / r y c . 6 / , o ra z K o s tr z y n a . To d ru g ie j e s t s p e c j a ł -http://rcin.org.pl

- 21 -

n ie c iekaw e p r z e z p o d k r e ś le n ie pew nej c i ą g ł o ś c i form y w p r o f i l u g eo lo g iczn y m , dow odzące te n d e n ­c j i do zach o w an ia fo rm w k lę s ły c h , co ju ż omówi­łem s z e r z e j n a p r z y k ła d z ie o b n iż e n ia j e z i o r K ó rn ic k ic h / 4 9 / . T rudno s tw ie r d z i ć , czy na oma­wianym o b s z a rz e zac h o d zą z a b u rz e n ia ty p u g l a c i - te k to n ic z n e g o , pon iew aż p r z e k r o je n i e p rz e c h o ­d zą p rz e z s t r e f ę m oren czo łow ych , w k t ó r e j n a j ­ł a t w i e j o ' w y ru sz e n ie iłó w p l io c e ń s k ic h z ic h p ie rw o tn e g o p o ło ż e n ia , a z a g ę s z c z e n ie i s t n i e j ą ­cych w ie rc e ń j e s t z b y t m a łe , aby s tw ie r d z i ć i s t n i e n i e form o drobnym ry tm ie , choć czasem o z n a c z n e j a m p l i t u d z ie .Już J e n ts c h / 1 2 / s tw ie r d z a , że n ie w ie le j e s t punktów a a a rk u s z a "S w arzędz" 1 s25 000 /w c i ę ­c i u n ie m ie c k im /, g d z ie w ystępow ałby p l i o c e a w p o s t a c i i łó w p o z n a ń s k ic h . M e m ia ł o c z y w iś c ie n a m y ś li w y stęp o w an ia i c h n a p o w ie r z c h n i , l e s z je d y n ie n ie z b y t g łę b o k o pod p o w ie rz c h n ią , ja k n a p rz y k ła d w d o l i n i e C ybiny k o ło A n to n ia k a / r y c . 6 , w ie ro . n r 2 / .

Z a g a d n ie n ie b a se n u p l io c e ń s k ie g o w d o rz e c z u Odry p r z e d s ta w i ła K ow alska /2 3 /» a o s t a t n i o K rygow ski / 2 1 / , n i e będę w ięc p ro b lem u te g o s z e r z e j om aw iał. P o d k r e ś l ić ty lk o n a l e ż y , że p odobn ie j a k n a p r z e k r o ju g e o lo g iczn y m u K ry­gow skiego / 2 1 , r y c .1 T / ró w n ież i n a załączonym p r z e k r o ju / r y c . 6 / s t r o p p l io c e n u w o k o l ic y Kos­t r z y n a n ie w ykazu je s p e c j a l n i e b o g a te j r z e ź b y .

C zw arto rz ęd n a badanym t e r e n i e r e p r e z e n to ­wany j e s t p r z e z u tw o ry p l e j s to c e n u i h o lo c e n u . Do p ie rw sz y c h n a l e ż ą g l in y morenowe i p i a s k i zwałowe ja k o w ynik b e z p o ś re d n ie j a k u m u la c j i l o ­dowcow ej, o r a z p i a s k i a k u m u la c j i w odno-lodow co- w e j: o zy , kemy i z a n d ry . Do h o lo c e n u n a to m ia s t n a le ż ą p i a s k i e o l i c z n e , p i a s k i d o l in n e i u tw o­ry o rg a n o g e n ic zne / t o r f y / . R o z p r z e s t r z e n ie n ie

http://rcin.org.pl

- 22 -

w spom nianych u tw orów na a rk u s z u " K o s trz y n ” n ie j e s t j e d n o l i t e . J a k w yn ika z mapy g e o lo g ic z n e j 1 s50 000 / 4 8 / , u tw o ry h o lo c e ń s k ie z a jm u ją b a r ­dzo m a łą p o w ie rz c h n ię i g ru p u ją s i ę p ra w ie wy­łą c z n ie w o b n iż e n ia c h d o l in n y c h , z w y ją tk ie m p ia sk ó w wydmowych, k tó r e w y s tę p u ją na zach ó d od K ic in a w t r z e c h n ie w ie lk ic h p o la c h , b ez t y ­powych fo rm p a r a b o l ic z n y c h , a je d y n ie w p o s t a ­c i nagrom adzonych " lo tn y c h p ia sk ó w " . W ystępow a­n ie to r fó w zw iąz an e j e s t p rz e d e w sz y stk im z s z e ro k ą d o l in ą C yb iny i z n a c z n ie w ęższą d o l i n ą Główny. Utwory p l e j s t o c e n u s ą w y ra ź n ie z r ó ż n i ­cow ane, j e ż e l i ro z p a try w a ć same ty lk o g l i n y mo­ren o w e . J a k w yn ika z w ie rc e ń , n a p o d s ta w ie k t ó ­ry c h wykonano p r z e k r o j e g e o lo g ic z n e , g l i n y mo­renow e s ą w y k sz ta łc o n e w dwóch odm ian ach : s z a ­r e j i b rą z o w e j . P rz y jm u je s i ę n a o g ó ł , że ko­l o r g l i n n ie może być k ry te r iu m d ecy d u jący m , gdy c h o d z i o o k r e ś l e n i e w iek u g l i n z a le g a ją c y c h n a w ięk szy ch o b s z a r a c h . P a s s e n d o r f e r / 3 4 a / przy­z n a je je d n a k , ż e n a o b s z a ra c h n i e w i e l k i c h , u z a ­s a d n io n e może być k o r z y s ta n i e z k r y te r iu m barw y ja k o c z y n n ik a pom ocn iczego w ro z p o z n a w a n iu i o c e n ia n iu w ie k u , j e ż e l i n i e d y sp o n u je s i ę in n y ­mi argum entam i poznaw czym i. P osu w ający s i ę b o ­wiem z p ó łn o c y lą d o ló d z a b i e r a ł ze so b ą m a te r ia ł p o d ło ż a /p rz e w a ż n ie t r z e c io r z ę d u lu b k r e d y / o k o lo ra c h s z a ry c h lu b ja s n y c h i barw a t a z a c h o ­w a ła s i ę w u tw o ra c h lodow cow ych. K rygow ski / 2 1 / p i s z e , że g l i n a s z a r a , p o p i e l a t a p r z e c h o d z i bez w y ra ź n e j g r a n ic y w g l i n ę b rązo w ą, co j e s t dowo­dem i s t n i e n i a p ro cesó w ch em icznych pod wpływem w ie t r z e n i a / u t l e n i e n i e w o doro tlenków że lazaw y ch n a ż e la z o w e / , a l e n i e św iad czy o wiekowym z r ó ż ­n ic o w a n iu owych g l i n w obserwowanym p x 'o f i lu . O bserw ac je te re n o w e o p a r te n a p r o f i l a c h w i e r t ­n ic z y c h p o z w o li ły s t w i e r d z i ć , że n a omawianym o b s z a rz e z a sa d n ic z y m utw orem g la c ja ln y m z n a c z -

http://rcin.org.pl

- 23 -

n e j m ią ż s z o ś c i j e s t g l i n a morenowa s z a r a . Podo­b ie ń s tw o n ie ty lłc o barw y , a l e i s k ła d u m echa­n ic z n e g o /w ię k sz a ila s to ś Ć / o ra z c h a r a k te r y s ty c z ­na łu p iliw o ść w y s tę p u je zarów no w d o s tę p n y c h od­kryw kach , ja k i p ró b k a c h w ie r tn ic z y c h . Wspom­n ia n a zn ac zn a m ią ż sz o ść w idoczna j e s t na w szyst­k ic h z a łą c z o n y c h p r z e k r o ja c h g e o lo g ic z n y c h /ry c . 6 - 8 / i w ynosi ś r e d n io o k o ło 25 -30 m. Jedynym w y ją tk iem j e s t o k o l i c a A n to n in k a / r y c . 6 , w ie rć . 2 / , g d z ie g l i n a s z a r a ma je d y n ie 2 m m ią ż s z o ś c i i g d z ie w ido czn a j e s t w yraźna e le w a c ja podczw ar- to rz ę d o w a , b ie g n ą c a m n ie j w ię c e j ró w n o leżn ikow o . Na w sz y s tk ic h w y n ie s ie n ia c h p l io c e ń s k ic h , m iąż­s z o ś ć g l i n y m orenow ej m a le je , a w o b n iż e n ia c h w y raźn ie s i ę z w ię k s z a . S z c z e g ó ln ie w y ra ź n ie wy- s tę p u je t a p raw id ło w o ść na obu p r z e k ro ja c h p o ­łudn ikow ych / r y c . 7 i 8 / . Z aznacza s i ę tam zwięk­szo n a m ią ż sz o ść g l i n n a p ó łn o c od d o l in y Główny, c z y l i w s t r e f i e czo ło w o -m o ren o w ej, p o ło ż o n e j w m ie js c u lo k a ln e g o u g i ę c i a poziom u iłó w p l io c e ń ­s k ic h . We w s z y s tk ic h zazn aczo n y ch p r o f i l a c h w ie r tn ic z y c h b r a k u je utw orów p ia s z c z y s ty c h n a k o n ta k c ie p l io c e n u i c z w a r to rz ę d u , z w y ją tk iem utworów n r 4 i 5 / r y c . 6 / w S w arzędzu , g d z ie i s t n i e j e p raw dopodobn ie ja k a ś w ię k sz a fo rm a do­l i n n a o c h a r a k te r z e e ro zy jn y m , w y c ię ta w i ł a c h p l io c e ń s k ic h d z i a ł a l n o ś c i ą wód p r e g la c ja ln y c h . Nasuwa s i ę t u t a j w yraźne p o d o b ień stw o do form y d o l in n e j n a s ą s ie d n im a rk u s z u "K ó rn ik " /4 9 /» a m ian o w ic ie do o b n iż e n ia K órn icko - Z an iem y sk ieg o , w ykazu jącego te n d e n c ję do p o w ta rz a n ia głów nych l i n i i d o lin n y c h i do p r z e t r w a n ia ic h p rz e z r ó ż ­ne e p o k i g e o lo g ic z n e . Wspomniana fo rm a d o l in n a pod Swarzędzem byłaby zresztą przedłużeniem t r z e ­c io rzęd o w eg o obniżenia Kórnicko - Z an iem ysk iego

p o s t a c i południkowego obniżenia Kobylepole- G ądki. Ważne jest również podkreślenie, że w w ię k s z o ś c i protokołów wiertniczych wspomina s i ę ,

http://rcin.org.pl

- 24 -

że g l i n a b rązow a spoczyw a b e z p o ś re d n io n a g l i ­n ie w y ra ź n ie s z a r e j <> B ra k u je p iasków f lu w io g la - c j a ln y c h , k tó r e zw yk le p o p rz e d z a ły lu b k o ń czy ły c y k l g l a c j a l n y , n i e mówiąc ju ż o o sa d a c h o rg a n o - g e n ic z n y c h , s ta n o w ią c y c h je d y n ie pewne p r z e d z ia ­ł y wiekowe m iędzy dwoma z lo d o w ac en iam i. I s t n i e ­j e je d n a k sto sunkow o ła tw a do z au w aże n ia r ó ż n ic a pom iędzy g l in a m i s z a ry m i, z w ie t r z a ły m i pow ierzch­niow o i p o s ia d a ją c y m i k o lo r b rązow y, a g l in a m i o s ta t n ie g o z lo d o w a c e n ia , k tó r e K rygow ski /2 1 / o k r e ś la ja k o b a r d z i e j p ia s z c z y s te lu b " s p i a s z - c z o n e " . Z godn ie z b ad an iam i K rygow sk iego , g l i n y s t a r s z e s ą b a r d z i e j i l a s t e i m ają d r o b n ie j s z y m a te r i a ł g ła zo w y . G lin y p o w ierzchn iow e b rązo w e, k tó ry c h m a te r ia łe m w yjściow ym j e s t g l i n a s z a r a , m a ją w ię c e j f r a k c j i p y l a s t e j , s ą b a r d z i e j r o z ­d ro b n io n e i p o s ia d a j ą c h a r a k te r y s ty c z n ą s i a ć sp ę k a ń , w y p e łn io n y c h u tw oram i p y la s ty m i / c o je s t ła tw a do z a u w a ż e n ia w każdym w y k o p ie / . Tak zw ie - t r z a ł e g l i n y n o s z ą p o to c z n ą nazwę ’’g l i n m arraur- kowych" i b a rd z o c z ę s t o p o s ia d a j ą w yraźne dowo­dy d z i a ł a l n o ś c i p ro cesó w mrozowych w p o s t a c i r o z g a ł ę z io n e j s i e c i k lin ó w m rozowych. K lin y mro­zow e, łą c z ą c s i ę w sy s te m n ie r e g u la r n y c h w ie lo - boków /w p l a n i e / s p e ł n i a j ą w ażną r o l ę w r o z p r o ­w ad zan iu wód g ru n to 7 /y c h . 0 i l o ś c i wody k r ą ż ą c e j v/ s i e c i k lin ó w mrozowych św iadczy f a k t z a t a p i a ­n i a w c ią g u k i l k u n a s tu m inu t wykopów badaw czych , j e ż e l i z o s t a ł n a c i ę t y wodonośny k l i n mrozowy* T ak ie z ja w is k a sp o ty k a n e s ą c z ę s to w o b s z a rz e z n a jd u jąc y m s i ę n a p o łu d n ie od d o l in y C yb iny i n a w schód od d o l in y W arty /w o d c in k u p rz e ło m o ­wym/, a w ięc n a o b s z a rz e ob ję ty m " k i e s z e n i ą w rz e s ir isk ą " w ed ług M ajdanow skiego / 2 7 / , l u b wpro­wadzonym o s t a t n i o p r z e z K rygow skiego te rm in em " z a to k i w r z e s i ń s k i e j " /2 1 /«

http://rcin.org.pl

- 25 -

G leby

7 /ystępow anie typów g le b n a o b s z a rz e o b ję ­tym arkuszem " K o s trz y n " j e s t zw iązan e z l i t o - l o g i ą p o d ło ż a i m o r fo lo g ią . Mapa g le b P o ls k i 1 s300 000 / 1 6 / w ym ien ia t e same ty p y g le b po na a rk u s z u s ą s ie d n im "K ó rn ik " /4 9 /» a m ianow i­c ie s

1. g3.eby p i a s z c z y s t e lu ź n e / o k r e ś l e n i e n r 2 0 / ,

2 . g le b y s ła b o g l i n i a s t e / o k r e ś l e n i e n r 2 1 / ,

3 . g le b y l e k k ie i ś r e d n ie / o k r e ś l e n i e n r 24 /»

4 . c z a rn e z ie m ie w ytw orzone z g l i n ró ż n e g o po­c h o d z e n ia / 3 4 / ,

5 . g le b y to r fo w e z to r fó w n i s k ic h / n r 3 8 / ,

6 . g le b y murszow e / n r 4 1 /

7 . mady l9 k k ie i ś r e d n ie / n r 5 5 / .

B ardzo duży p r o c e n t p o w ie rz c h n i z a jm u ją g le b y l e k k ie i ś r e d n i e , o ra z g le b y p ia s z c z y s te lu ź n e i s ła b o g l i n i a s t e . G leby ż y ź n i e j s z e , ta k zwane c z a rn e z ie m ie z a jm u ją t r ó j k ą t o k re ś lo n y m ie jsco ­w ośc iam i! S w a rzęd z , S i e k i e r k i W ie lk ie i G ó ra 0 Pokrywa s i ę t o z w ystępow aniem z w ie t r z e l i b y g l i n s z a ry c h /m arm u rk o w y ch /, w y k sz ta łc o n y c h w s t r e f i e k l im a tu p e r y g la e ja ln e g o . D ru g i, m n ie j ­s z y je d n a k o b s z a r c z a rn y c h ziem z n a jd u je s i ę k o ło K le szcz ew a , T rz e k a i C z e r l e in a .

Typowym m ie jscem w y stęp o w an ia g le b to rfo w y c h / z to r fó w n i s k i c h / j e s t d o l in a C ybiny w swym górnym o d c in k u /na, w schód od j e z i o r a S w arzęd z- k ie g o / . O b n iż e n ie K o b y lep o le - G ądki ma g le b y mur3zowe i m ady, z a w d z ię c z a ją c e swe powstanie wysokiem u poziom ow i wód g ru n to w y ch . K ie p o s i a ­da natomiast g le b to r fo w y c h , co m y ln ie z a z n a -

http://rcin.org.pl

- 2 6 -

czono n a m apie g e o lo g ic z n e j p o l s k i 1 :300 000/1 B / .

O sadn ic tw o

R zut oka n a s z k ic s y tu a c y jn y , u m ieszczo n y n a m apie " K o s trz y n " / j a k o k a r t o n / , p o zw ala za u ­w ażyć, że p rz e z opracow yw any o b s z a r p r z e b i e g a ją r a d i a l n i e t r z y w ażne l i n i e k o le jo w e : P oznań - In o w ro c ław , Poznaii - W arszawa i Poznań - Ś ro d a /w ą s k o to ro w a /. Hic- t e ż dz iw nego , ż a p rz y ta k im n a s y c e n iu n ie w ie lk ie g o o b s z a ru głów nym i s z l a k a ­mi k o le jo w y m i, o r a z znacznym z a g ę s z c z e n iu d ró g k o łow ych , ro z m ie s z c z e n ie o sa d n ic tw a b ę d z ie r e g u ­l a r n e . I s t n i e j ą je d y n ie dwa o b sz a ry pozbaw ione d o b ry ch d ró g ko łow ych i co za tym i d z i e o r z a d ­szym o s a d n ic tw ie : s t r e f a moreny c z o ło w e j D z iew i­c z e j G óry, o r a z o k o l i c e o b n iż e n ia K o b y lep o le - G ąd k i. W p ie rw szym w ypadku dodatkowym c z y n n ik ie m o s ła b ia ją c y m o s a d n ic tw o s ą b a rd z o s ł a b e g le b y i u ro z m a ic o n a r z e ź b a t e i ’e n u . Ważnymi o śro d k am i m ie js k im i k o n c e n tru ją c y m i ż y c ie g o sp o d a rc z e swe­go r e g io n u s ą K o s trz y n i S w arzędz .

GEOMORFOLOGIA

Formy p le j s to c e ń s lc ie zw iązan e z a k u m u la c y jn ą d z i a ł a l n o ś c i ą lą d o lo d u

1 . Wysoc z y z n a morenowa p ła s k a

|f e jw ię k s z a n ie w ą tp l iw ie c z ę ś ć a r k u s z a "Kos­t r z y n " z a j ę t a j e s t p r z e z w ysoczyznę m orenową p ła s k ą . W z w a r ty c h p o w ie rz c h n ia c h w y s tę p u je ona w p o łu d n io w e j c z ę ś c i a r k u s z a , a ż do doling; C y b i- n y , n a to m ia s t n a p ó łn o c od n i e j w ido czn e s ą ju ż ty lk o m n ie js z e iz o lo w a n e wyspy w ysoczyznow e.http://rcin.org.pl

- 27 -

P rzy p ó łn o c n e j ram ce mapy, w ysoczyzna m oreno­wa p ła s k a to w a rz y sz y s t r e f i 9 m oren czo łow ych i t o zarów no k o ło Dziewiczej Góry i D ębogóry , ja k i tu ż za w sc h o d n ią ram ką k o ło P o b ie d z is k . M onotonię r o z le g ły c h p o w ie rz c h n i w ysoczyzny m orenowej p ł a s k i e j rz a d k o ty lk o u ro z m a ic a ją d robne form y d o l in n e , n a le ż ą c e do s i e c i h y d ro ­g r a f i c z n e j K o p ii i C y b iny . N a j s ł a b i e j rozcz łon­kowany j e s t o b s z a r w spom niany p rz y om aw ianiu g le b , a m ian o w ic ie t r ó j k ą t s Sw arzędz - S ie k ie r ­k i W ie lk ie - G óra . 7/e w sc h o d n ie j c z ę ś c i w yso­czy z n a morenowa o s ią g a w ysokość 105 m n .p .m . , a n a s tę p n ie opada ła g o d n ie ku zach o d o w i, aby k o ło o b n iż e n ia K o b y lep o le - Gądki o b n iż y ć s ię do 85 m n .p .m . Na zachód od wpomnianego o b n i­ż e n ia w y so k o śc i w ysoczyzny s ą n ie c o w ięk sze i w ynoszą 89 m n .p .m . , n a to m ia s t p rz y zach o d ­n i e j ram ce mapy o p a d a ją do 79 m n .p .m . Tak w ięc można s t w i e r d z i ć , że o b n iż e n ie K obylepo­l e - G ądki p r z e c in a p ła sz c z y z n ę w ysoczyzny mo­renow ej s u b s e k w e n tn ie , w y k o rz y s tu ją c i s t n i e j ą ­c ą w p o d ło ż u s t a r ą form ę d o l in n ą . Z a z n a c z a ła s i ę ona ju ż n a p r z e k r o ju g eo lo g iczn y m / r y c . 6 / . Wysokość w zg lęd n a w ysoczyzny morenowej n a ob ­s z a r z e z n a jd u ją c y m s i ę n a p o łu d n ie od G ybiny /w y n o s i w ięc 26 m w g ra n ic a c h m ap y /. T rudno je d n a k d o p a trz y ć s i ę t a k i c h poziomów w ysoczyz- nowych, j a k i e w yznacza w sw ej p ra c y B a rtk o w sk i / 2 / i nazyw a poziom am i "B" i "C ". W t e r e n i e bowiem n i e z a z n a c z a s i ę żad en załom czy k r a ­w ędź, k tó r e r o z d z i e la ły b y j e d n o s t a jn i e o p ad a ­ją c ą w y so czy zn ę . R zu t oka n a mapę h ip so m e try cz - n ą o c i ę c i u p o z io m ic co 10 m p ozw ala o k r e ś l i ć w y s ta r c z a ją c o m ono ton ię rz e ź b y i sp ad ek w yso­czyzny ku zachodow i - b ez załomów. Wymowną i l u s t r a c j ę rć w n in n o ś c i t e j c z ę ś c i w ysoczyzny morenowej s ta n o w i p r z e k r ó j b lokd iagram ow y / r y c . 1 2 / poprow adzony p ra w ie połudn ikow o p rz e z m ie j­sco w o śc i Rabow ice i Gowarzewo, na p o łudn iow yhttp://rcin.org.pl

- 28

w schód od S w a rzęd za . Łagodne o c h a r a k te r z e d en u - daeyjnym zb o cza d o l in n e , n ik ł e c i e k i wodne w s z e ­r o k ic h o b n iż e n ia c h s ą pow szechne w tym ty p i e k r a j ­o b ra z u . P odo b n ie m onotonny c h a r a k t e r p r z e d s ta w ia ­j ą o d c in k i in n y c h p rz e k ro jó w diagram ow yeh / r y c . 9 i 1 1 / . Na r y o .9 i n t e r e s u j ą c y j e s t p o łu d n io w o -w b chód- n i f ra g m e n t, z n a jd u ją c y s i ę na p o łu d n ie od C ybiny a n a wschód od S w arzęd z* , p o d czas gdy n a r y c .1 1 oba b r z e g i o b n iż e n ia K oby lepo le - r .ą d k i r e p r e z e n ­t u j ą t e n sam ty p p ł a s k i e j moreny d e n n e j . J e ś l i w z ią ć pod uwagę f a k t 2 5 -k ro tn eg © p rz e w ię k s z s n ia p o d z ia łk i w y so k o śc io w ej w omawianych p r z e k r o ja c h b lokd iag ram ow ych t o t r z e b a s tw ie r d z i ć , że w ob­s e r w a c j i b e z p o ś r e d n ie j /w t e r e n i e / z a n i k a j ą w s z y s tk ie d ro b n e n ie ró w n o ś c i te re n o w e i k l a s y f i ­k a c ja p rz e d s ta w io n a n a m apie g e o m o rfo lo g ic z n e j j e s t s łu s z n a .

W ysoczyzna morenowa p ła s k a zbudowana j e s t / t a c z ę ś ­c i l e ż ą c e j na p o łu d n ie od d o l in y C y b in y / z g l i n morenowych o b a rw ie s z a r e j , lu b o l iw k o w o -s z a re j . S tropow e p a r t i e s ta n o w i z w ie t r z e l i n a g l i n i a s t a , b a r d z i e j p y l a s t a od sam ej g l i n y , o k r e ś la n a m ia­nem " g l in y m arm urkow ej"o C h a ra k te ry s ty c z n a j e s t j e j m ozaika b a rw , p rz e c h o d z ą c y c h od n i e b i e s k o - s z a ry c h do b rązo w y ch , o b f i t o ś ć d ro b n y ch sp ęk ań w y p e łn io n y ch m a te r ia łe m p y la s ty m o k o lo rz e p r z e - w ażn ie brązowym i w re s z c ie l i c z n e s t r u k t u r y p e - r y g l a c j a l n s w y k sz ta łc o n e w p o s t a c i s i e c i k lin ó w mrozowych. R o la i c h w ro z p ro w a d z a n iu wody g r u n ­to w ej z o s t a ł a omówiona w r o z d z i a l e o g e o l o g i i .Na p ó łn o c od d o l in y C ybiny z n a jd u ją s i ę t r z y wy­ra ź n e wyspy w ysoczyznow e, poniew aż je d n a k m a ją c h a r a k t e r o s tań có w w ysoczyznow ych, w ięc b l i ż e j z o s ta n ą o p is a n e w jednym z n a s tę p n y c h r o z d z i a ­łów .

W p ó łn o c n e j c z ę ś c i mapy w ysoczyzna morenowa p ła s ­k a za jm u je s to sunkow o n ie w ie lk ie o b s z a ry , o d d z ie -http://rcin.org.pl

- 2 9 -

lo n e od s i e b i e in n y m i form am i t e r e n u . Tak w ięc n a jw ię k s z a c z ę ś ć w p o s t a c i w ydłużonego p ł a t a zac z y n a s i ę k o ło K io in a i kończy w o k o l ic y W ie- r z o n k i . S z e ro k o ść te g o p a s a l i c z y ©koło 2 km i o g ra n ic z o n a j e s t od p o łu d n ia w yraźną d o l i n ą Główny* a od p ó łn o c y s t r e f ą moreny c z o ło w e j i m oreną f a l i s t ą D z ie w ic z e j Góxy0 W ym ieniony ob­s z a r m oreny p ł a s k i e j o d zn ac za s i ę w y so k o śc ią o k o ło 100 m n .p .m . i łagodnym spadk iem ku pota- dnlow em u^zaakadsai. Poziom t e n zbudowany j e s t z p iasków zwałowych* sp o czy w ają sy o h n a g l i n i e mo­renow ej o b a rw ie b rązo w ej* m ie jsc a m i w ychodzą­c e j n a p o w ie rz c h n ię .

D ru g i, z n a c z n ie m n ie js z y p ł a t w ysoczyzny m ore­nowej p ł a s k i e j z n a jd u je s i ę n a p ó łn o c od J e r z y - kowa w o k o l ic y w si K o ła ta , a t r z e c i n a p o łu d n ie od j e z i o r a J e r z y ń s k ie g o i w si J e r z y n . Oba o b ­s z a ry p o ło ż o n e s ą n ie c o w y że j, a m ianow ic ie* p ie rw sz y o k o ło 103 m n»p .m M d r u g i o k o ło 108 m n .p .m . Odkrywka n a północnym b rz e g u j e z i o r a Ko­w a ls k ie g o p o zw ala p r z e ś l e d z i ć z a ry s budowy g eo ­lo g i c z n e j te g o poziom u wysoczyznow egos j e s t on podbudowany c ią g ły m poziomem g l i n y m orenow ej barwy c i e m n o - s z a r e j , n a k t ó r e j z a l e g a j ą p i a s k i i g l i n y n a le ż ą c e ju ż do z lo d o w a c e n ia b a ł t y c k i e ­g o .

N ależy je s z c z e w spom nieć o drobnym o b s z a rz e moreny d e n n e j p ł a s k i e j , k tó r y w y s tę p u je w s t r e ­f i e m oreny c z o ło w e j D z ie w ic z e j G óry . J e s t on zbudowany z p ia sk ó w i żwix*ów a k u m u la c j i lodow ­c o w e j, t o t e ż pod w zględem ro ln ic z y m n i e p rz e d ­s ta w ia w ię k s z e j w a r to ś c i .

2 . W ysoczyzna morenowa f a l i s t a

W ystępu je ona w p i ę c i u m ie js c a c h : 1 - k o ło w si S tru m ian y / n a SE od K o s t r z y n a / , 2 - n a po ­łu d n ie od j e z i o r a G ó ra , 3 - k o ło w s i K a r ło w ic e , 4 - n a zach ó d od w si K lin y i 5 - k o ło B is k u p ic .http://rcin.org.pl

i

- 30 -

Żaden z w ym ien ionych obszarów n ie j e s t w ie l k i i s ta n o w i p rz e w a ż n ie s t r e f ę p r z e jś c io w ą m iędzy mo­r e n ą p ła s k ą a p a g ó rk o w a tą . W ysokości bezw zg lęd n e s ą n ie c o w yższe od p r z y le g ły c h obszarów m oreny p ł a s k i e j . F a l i s t o ś ć p o w ie rz c h n i wywołana j e s t p rz e w a ż n ie in te n s y w n ie js z y m p o c ię c ie m ero zy jn y m p rz e z d ro b n e , n ie r z a d k o okresow e c i e k i w odne, w p ły w ające z s ą s i e d n i c h pagórków m orenow ych. W ie lk o ść c ieków wodnych j e s t t a k n ie z n a c z n a , że w s k a l i m n ie js z e j mapy n i e mogą być p r z e d s ta w io ­n e .

3 . P a g ó rk i morenowe ak u m u lacy jn e /w y so czy zn a p a g ó rk o w a ta /

W m ia rę w z ro s tu w y so k o śc i w zg lędnych p o s z c z e ­g ó ln e s t r e f y w y soczyzn morenowych c o ra z b a r d z i e j s i ę z a c i e ś n i a j ą . I t a k p a g ó rk i m orenow e, k tó ry c h w y so k o śc i w zg lęd n e p r z e k r a c z a ją 5 m i doch o d zą do 10 m, to w a rz y s z ą s t r e f i e m oren czo ło w y c h .G ru ­p u ją s i ę p rz y w sc h o d n ie j i p ó łn o c n e j ram ce mapy, tw o rz ą c s k u p is k a pagórków w o k o l ic y P rom na, a na p ó łn o c od d o l in y C yb iny k o ło G o rzk ieg o P o la , Dę- bogóry i D z ie w ic z e j G óry . W ysokości b ezw zg lęd n e pagórków morenowych w z r a s t a j ą i o s i ą g a j ą w k o ­l e j n o w ym ien ionych o b s z a ra c h : 115 m, 111 m, 110 m n .p .r a . Na m ap ie g e o m o rfo lo g ic z n e j z a z n a c z o n e s ą w yraźne s k u p is k a pagórków , k tó r y c h g e n e z a w ią ­że s i ę z b e z p o ś r e d n ią a k u m u la c ją lą d o lo d u .W s t r e ­f i e pagórków m orenow ych w y s tę p u ją c z ę s t o z a g ł ę ­b i e n i a bezodpływ ow e, dodatkow o p o d k r e ś la j ą c e r ó ż ­n ic e w y so k o śc i n a n ie w ie lk ic h o b s z a ra c h . D o lin k i i m łode r o z c i ę c i a e ro z y jn e św ia d c z ą ró w n ie ż o i n ­te n sy w n o ś c i e r o z j i o k re s o w e j, tym b a r d z i e j , że p a g ó rk i morenowe zbudow ane s ą p rz e w a ż n ie z p i a s ­ków i żw irów , p o d a tn y c h n a d z i a ł a l n o ś ć d e n u d a c y j- n ą . N ajżyw szy ry tm rz e ź b y p o s ia d a j ą d z i ę k i d u ż e j i l o ś c i w spom nianych z a g łę b ie ń bezodpływ ow ych p a ­g ó r k i morenowe w o k o l ic y G o rzk ieg o P o la /b a rd z o d o b rz e w id o czn e n a m a p ie / .http://rcin.org.pl

- 31 -

4 . W zgórza morenowe - akum ulacy jne

Ten ty p a k u m u la c j i lodow cow ej r e p r e z e n to ­wany j e s t p rz e z dw ie fo rm y , w y raźn ie w idoczne naw et z o k ie n p o c ią g u na l i n i i Poznań - G n iez ­n o , k o ło s t a c j i k o le jo w e j l ig o w ie c -K o b y ln ic a . P o d z ia ł n a dw ie fo rm y n a s t ą p i ł je d y n ie d z ię k i p o k aźn e j d o l i n i e d e n u d a c y jn e j , p r z e c in a ją c e j c a ło ś ć w zgórza morenowego k o ło Mechowa i Nowe­go Dworu. K u lm in a c ja w zgórz morenowych o s ią g a w ysokość 1 1 9 ,5 m n . p .m . , p rz y czym dodatkow o j e s t uw ypuklona d o l i n ą Główny, k tó r a od s t r o ­ny p o łu d n io w e j p o d c in a w zg ó rza , p ły n ą c w po­z io m ie 71 m n .p .m . Tak w ięc w ysokość w zg lędna w z ra s ta do p ra w ie 50 m. Są to w a r to ś c i z n a c z ­ne ja k n a p e r y f e r y c z n ą s t r e f ę głów nego c ią g u morenowego i n i e c z ę s to sp o ty k a n e z w y ją tk ie m przełom ow ego o d c in k a r z e k i W arty pod Poznaniem /k o ło M osiny i C ze rw o n ak a /. I l u s t r a c j ą s to s u n ­ku w y so k o śc i w zg lęd n y ch omawianych w zgórz m ore­nowych j e s t p r z e k r ó j b lokdiagraraow y / r y c . 9 / na o d c in k u m iędzy K icinem a Główną i to rem k o le jo ­wym do G n iezn a . B l i s k o ś ć b azy e r o z y jn e j / r z e k a G łów na/ i z n a c z n a w ysokość w zg lędna a ą powodem i s t n i e n i a l i c z n y c h w c ięć e ro z y jn y c h , s z c z e g ó l ­n ie na p o łu d n io w y ch s to k a c h w zg ó rz . 0 akum ula­cyjnym c h a r a k te r z e om aw ianej m oreny św ia d c z ą odk ryw k i, z k tó r y c h je d n a p rz e d s ta w io n a j e s t na r y c .1 8 . W s t r o p i e s ą u tw ory morenowe / p i a s ­k i zwałowe i g l i n a m orenow a/, a pod n im i p i a s ­k i w ykazu jące w y raźn e w arstw ow anie z upadem 15 ku SE, a w ięc z g o d n ie z k ie ru n k ie m p osuw an ia s i ę lą d o lo d u i p r o s to p a d le do o s i m o r fo lo g ic z ­n e j w zg ó rz . Z upełny b ra k g łę b sz y c h w ie rc e ń w o b rę b ie w zgórz m orenowych k o ło Jan ik o w a i Me­chowa u n ie m o ż liw ia s tw ie r d z e n ie , c z y p o d ło ż e ic h n ie p o s ia d a s t r u k t u r , k tó r e w skazyw ałyby n a d z i a ł a l n o ś ć g l a c i t e k t o n i e z n ą . W każdym r a ­z i e o b se rw a c je odkryw ek p o z w a la ją z a k w a l i f ik o -http://rcin.org.pl

- 32 -

wac w spom niane w zg ó rza do ty p u a k u m u la c y jn e g o .Z p o ło ż e n ia w zgórz morenowych w y n ik a , że s ta n o ­w ią one ty p m oreny r e c e s y j n e j o k r e ś l a j ą c e j m aksy­m alny z a s ię g lą d o lo d u b a ł ty c k ie g o w f a z i e ś ro d - k o w o -p o z n a ń s k ie j . Wspomniany p r z e k r ó j b lo k d ia g r a - mowy / r y c . 9 / p o d k r e ś la ró w n ież i s t n i e n i e w y raź­n e j d e p r e s j i k o ń co w e j, w o b rę b ie k t ó r e j z n a jd u ­j e s i ę K ic in . O d c ię te z c a łe g o b lo k u w zgórze mo­renow e na zach ó d od W ie rz e n ic y p o s ia d a k u lm in a ­c j ę 1 1 3 ,4 m n ep .m . B u d u ją je p i a s k i i ż w iry , s y ­p ią c e s i ę na s k r a j u sosnow ego l a s k u , p o r a s t a j ą ­ceg o sam s z c z y t w zg ó rza .

5 . W zgórza morenowe - s p ię t r z o n e

Na a rk u s z u " K o s trz y n ” w y s tę p u ją w dwóch m ie j­s c a c h w zg ó rza morenowa p o w s ta łe d z i ę k i s p i ę t r z a ­j ą c e j d z i a ł a l n o ś c i lą d o lo d u . P ie rw s z e , n a jw ię k ­sz e i n a jw a ż n ie j s z e - to o b sz a ry m oreny c z o ło w e j D z ie w ic z e j G óry, d r u g ie , m n ie js z e - w o k o l i c y w si S k o rz ę c in , n a p ó łn o c n y zachód od j e z i o r a Ko­w a ls k ie g o . P ie rw sz a s t r e f a p o s ia d a n a jw y ż sz e w z n ie s ie n ie w o b r ę b ie a r k u s z a , s i ę g a j ą c e 1 4 2 ,7 m n .p .m . D ruga s t r e f a l i c z y n a to m ia s t 122 ,1 m n .p .m . S p i ę t r z a j ą c a d z i a ł a l n o ś ć lą d o lo d u w id o cz ­na j e s t w odkryw kach / n i e l i c z n y c h / w o b r ę b ie k u l ­m in a c j i D z ie w ic z e j G óry , g d z ie żw iry u s ta w io n e s ą b a rd z o s tro m o i p o s ia d a j ą p o rw ak i g l i n y m ore­n o w e j, w y ru sz a n e j z p ie rw o tn e g o p o ło ż e n ia . More­ny czo łow e D z ie w ic z e j Góry p o r o ś n ię te s ą w w ięk ­s z o ś c i z w a r tą s z a t ą l e ś n ą , co u t r u d n i a l o k a l i z a ­c j ę n a m apie l i c z n y c h w c ię ć e ro z y jn y c h n a s t o ­k ach w zg ó rz . U d e rza t u b ra k z a g łę b ie ń b e z o d p ły ­wowych, mimo t a k dużego u ro z m a ic e n ia r z e ź b y , j a ­k i z a k ła d a sym bol g r a f i c z n y na m apie m o r f o lo g ic z ­n e j . J e s t t o w ynik iem u j ę c i a i n s t r u k c j i , k tó r a pod h a s łe m "m oreny czo ło w e" rozum ie c a ły kompleks form w ypukłych i w k lę s ły c h , b ez szcze g ó ło w eg o r o z b i c i a n a p o je d y n c z e e le m e n ty m o r fo lo g ic z n e . Y/skutek te g o z a z n a c z o n e s ą je d y n ie t e z a g ł ę b i e ­http://rcin.org.pl

- 33 -

n i a , k tó r a swymi ro z m ia ra m i d ad zą s i ę p rz e d s ta w w ić n a raapig w p o d z ia ła ® 1s50 00 0 , o r a z d łu ż s z e w c ię c ia e r o z y j n e • C a łe z e s p o ły d r o b n ie j s z y c h fo rm , n i e r a z w y s tę p u ją c y c h grom adnie,, z o s t a ł y p o m in ię ta n a r z e s z o g ó ln e g o sym bo lu . I t u t a j u ja w n ia s i ę w ynik c i ą g l e z b y t o g ó ln e g o t r a k t o ­w an ia z a g a d n ie n ia m oren czo łow ych w n a s z e j , i o b c e j l i t e r a t u r z e . Moreny czo łow e s ą j e s z c z e b a rd z o m ało p o z n a n e , a m etody i®h k a r t o g r a f i c z ­nego p r z e d s ta w ie n ia w dużych p o d z ia łk a s h n ie = w ie le r ó ż n ią s i ę od m etod s to so w a n y ch d l a map p rzeg ląd o w y ch w m ałych p © d z ia łk a c h . D la te g o też c z ę s to c ie k a w a j e d n o s tk a g eo m t» rfo lo g io z n a B' p o ­s i a d a j ą c a p ie rw s z o rz ę d n e z n a c z e n ie d l a o k r e ś l e ­n i a za s ię g ó w lą d o lo d u , j e s t n a mapach geom o rfo ­lo g ic z n y c h p r z e d s ta w ia n a w z b y t sk ro m n ej s z a c i e g r a f i c z n e j , k t ó r a n i e o d d a je ze sp o łó w fo rm wy­p u k ły c h , n a j b a r d z i e j r z u c a ją c y c h s i ę w o sz y w k r a j o b r a z i e .

Formy p i e j s t o c e ń s k i e zw iąz an e z d z i a ł a l n o ś c i ą a k u m u la c y jn ą wód lodow cow ych

1 . Równiny zandrow®

N iższy poziom a k u m u la c j i wód lodow cow ych w p o s ta c i ró w n in sand ro w y ch w y s tę p u je -w dwóch m ie js c a c h . W o b n iż a n iu K o b y lep o le - G ądki i n a po łudn i® od K o s tr z y n a . Ic h u jś c io w e o b s z a r y , z n a jd u ją c * s i ę n a o b s z a rz e o b ję ty m a rk u szem ’•K órn ik” z o s t a ł y omówione w o b ja ś n i e n ia c h do te g o ż a rk u s z a /4 9 /« Na a rk u s z u "K o strzy m t’a n a J - d u ją s i ę n a to m ia s t o b s z a ry ,(ź ró d l is k o w e " ćbu róym in zan d ro w y ch . M n ie js z ą p o w ie rz c h n ię z a j ­muje z a n d r w o b n iż e n iu K o b y lep o le - G ąd k i.R o z ­poczyna s i ę on n a w y so k o śc i 75 m n . p . m . , a prcy p o łu d n io w e j ram ce mapy l i c z y 70 m n .p .m . Wy­r a ź n i e l i n i j n y c h a r a k t e r te g o z a n d ru w ią ż e s i ę z samym z a ło ż e n ie m d o l in y s p e ł n i a j ą c e j f u n k c jęhttp://rcin.org.pl

- 34 -

d o l in y wód ro z to p o w y ch w pew nej o d l e g ł o ś c i od w ień ca m oren c z o ło w y c h . Poziom t e n z a jm u je dno o b n iż e n ia , a od w yższego poziom u zandrow ego od­d z i e l a go w y raźn a k raw ędź o w y so k o śc i 1-2 m. Spadek p o w ie rz c h n i zan d ro w e j j e s t n a a rk u s z u " K o s trz y n " w ię k s z y , z g o d n ie z pow ożeniem o d c in ­ka " ź ró d lisk o w e g o " i w ynosi 0 ,7 /o o , p o d c z a s gdy w p a r t i a c h " u jś c io w y c h " l i c z y ł z a le d w ie 0 ,1 1 /o o . O b n iż e n ie K obylepol© - G ądki w sw ej r ^ j n i ż s z e j c z ę ś c i w y p e łn io n e j u tw o ram i z a n d ro - wymi /a k u m u la c y jn y m i/ n i e p o s ia d a pokryw y t o r f o ­w e j, je d y n ie w zbogacony poziom p ró c h n ic z n y , l i ­c z ą c y do 30 cm m ią ż s z o ś c i . Wysoki poziom wód g ru n to w y ch i © kresow e za lew y d n a o b n iż e n ia woda­mi ro z topow ym i u n ie m o ż l iw ia ją in n e w y k o rz y s ta n ie te g o o b s ź a r u , j a k je d y n ie na ł ą k i i p a s tw is k a .

D ru g i o b s z a r ró w n in zandrow ych z n a jd u je s i ę w p o łu d n io w o -w sc h o d n ie j c z ę ś c i m apy. J e s t t o z a n d r o n i e w i e l k i e j m ią ż s z o ś c i /d o 2 m /, b io r ą c y po­c z ą te k w s t r e f i e m oren czo łow ych k o ło Iw na / p o ­z a m apą/ i K o s tr z y n a . Z an d r te n p o s ia d a t r u d n e do w y z n a c z e n ia g r a n i c e , poniew aż ro z p ły w a s i ę ła g o d n ie pom iędzy o b s z a ra m i w ysoczyzny m oreno­w ej p ł a s k i e j i w p r z e w a ż a ją c e j c z ę ś c i z a j ę t y j e s t pod upraw ę r o l n ą , co ró w n ież m ask u je je g o z a s i ę g . G ra n ic ę w yznaczono w ięc n a p o d s ta w ie w ie rc e ń p ł y t k i c h , k t ó r e p o z w o li ły w y d z ie l ić ob­s z a r y p ły tk o z a l e g a ją c y c h g l i n od p ia sk ó w s a n ­drow ych o w ię k s z e j m ią ż s z o ś c i . D la te g o t e ż n a m apie g e o lo g ic z n e j p ra w ie c a ły z a n d r o zn ac zo n y j e s t zg o d n ie z t e r m in o lo g ią p r z y j ę t ą d la k on ­s t r u k c j i mapy ja k o p i a s k i a k u m u la c j i w o d n o - lo - dowoowej n a g l i n a c h s z a r y c h . B io rą c p o c z ą te k w s t r e f i e mor#ny f a l i s t e j , k t ó r a b a r d z i e j ku vsecho- dow i p r z e c h o d z i w m orenę c z o ło w ą , z a n d r ' " k o s - t r z y ń s k i " p o s ia d a w y so k o śc i od 102 do 91 m n.pm. P ó łn o cn a c z ę a ć o p isy w an eg o z a n d ru j e s t od w ad n ia­n a p rz e z p o to k M ęcin a , k tó r y u c h o d z i do K o p ii ,http://rcin.org.pl

- 35 -

a z n i ą do W arty n a p o łu d n ie od P o z n a n ia . Po­łu d n io w e n a to m ia s t c z ę ś c i z a n d ru ł ą c z ą s i ę / j u ż poza g ra n ic a m i a r k u s z a / z s i e c i ą drobnych cieków wodnych b ez nazw y, u ch o d zący ch do Sredz- k i e j S t r u g i , k t ó r a łą c z ą c s i ę z M askaw ą,ucho­d z i do W arty n a p o łu d n ie od Z a n ie m y ś la .

2 . Wały ozów

Na omawianym t e r e n i e zazn aczo n o 7 ozów.Są one zgrupow ane d o ść c h a r a k t e r y s ty c z n ie ,p o ­n iew aż 6 z n i s h z n a jd u je s i ę w p o łu d n io w o - w sc h o d n ie j c z ę ś c i mapy, a z a le d w ie je d e n w s ą ­s ie d z tw ie m oreny c z o ło w e j D z ie w ic z e j G óry . Z w ym ienionych 6 ozów , t r z y p o ło ż o n e s ą w s t r e ­f i e moreny d e n n e j p ł a s k i e j , a t r z y w s t r e f i e z a n d ru a k u m u la c y jn e g o . W ta k im t e ż u g rupow an iu b ęd ą omówione. N a jc ie k a w sz e s ą t r z y ozy p o ło ż o ­ne w s t r e f i e z a n d ro w e j; oz k o ło w s i T rz e k , ko­ło w si C z e r le jn k o i k o ło k o l o n i i T rz e k , K ulm i­n a c je i c h n a m apie g e o m o rfo lo g ic z n e j m a ją w ar­t o ś c i ; 9 4 ,7 m, 1 0 4 ,0 m o ra z 9 7 ,0 m n .p .m . P ie rw szy z w ym ien ionych ozów j e s t n a jm n ie js z y , poniew aż l i c z y o k o ło 750 m d łu g o ś c i , p o d o b n ie z r e s z t ą ja k d r u g i , n a to m ia s t t r z e c i oz j e s t d łu g i n a 2 ,5 km. Wraz ze z n a jd u ją c y m s i ę n a nim g ro d z is k ie m o k r e ś la n y j e s t p r z e z m ie js c o ­wą lu d n o ść / o r a z n a m apach W ojskowego I n s t y t u ­t u G e o g ra f ic z n e g o / nazw ą “ szw ed zk ie o k o p y " . W szy s tk ie t r z y ozy z n a jd u ją s i ę w b e z p o ś re d ­nim s ą s ie d z tw ie r z e c z k i M ęciny . P ie rw sz e dwa z o rie n to w a n e s ą ró w n o leżn ik o w o , a t r z e c i p o - łu d n ik o w o . N a j l e p i e j poznany j e s t oz k o ło w si C z e r le jn k o , p on iew aż z n a jd u je s i ę p rz y s z o s ie z K o s trz y n a do Ś ro d y /p r z e z C z e r l e jn o / i j e s t ek sp lo a to w a n y n a s k a lę p rzem y sło w ą , p rz e d e w szy stk im do budowy d ró g . Oba n a to m ia s t p o zo ­s t a ł e ozy m a ją j e d y n ie .d ro b n e o d k ry w k i, n i e p o z w a la ją c e n a p o z n a n ie c a łe g o p r z e k r o j u . D la­te g o te ż n ie c o w ię c e j uw agi p o św ięcę w spom nia-http://rcin.org.pl

- 36 -

nenra czow i k o ło C z e r le jn k a . P ó łnocne je g o zbo ­c z e opada w k ie ru n k u r z e c z k i M ęciny, a do p o ­łudn io w eg o z b o cz a d o c h o d z i form a d o l in n a , o k re ś ­lo n a ja k o d o l in k a den u d assy jn a , p o s ia d a j ą c a p rz y samym c z i e o b n iż e n ie bezodpływ ow e, w y p e łn io n e p rz e z t o r f y , c z ę śc io w o naw et ek sp lo a to w an e .. We­d łu g in f o r m a c j i m ie jsco w eg o g o s p o d a rz a , z p o i dwum etrow ej w ars tw y t o r f u wydobywał on p rz e d ^ p a ru l a t y c z a rn e p n ie dębow e, o ś r e d n ic y 70 cm» P ag ó rek azowy zbudow any j e s t ze żw irów i p i a s ­ków a k u m u la c j i w odnej o u w a rs tw ie n iu t o r r e n c j a l - nym. Nad spągowym i żw iram i / 0 2=5 cm / w y s tę p u ją b i a ł e p i a s k i 0 0 ,2 mm, krzyżow o w arstw ow ane i p r z e d z ie la n e w ars tw am i mułków w arstw ow anych po­ziom o. S e r i a u tw orów p ia s z c z y s ty c h i mułkowych p o s ia d a p r z e s z ł o p ię c io m e tro w ą m ią ż s z o ś ć . P o n ie ­waż w ysokość w z g lę d n a ozu w ynosi o k o ło 4 m, w ię s aby d o t r z e ć do n a j b a r d z i e j po szu k iw an y ch g ru b y ch żw irów , p o g łę b io n o odkryw kę o p r z e s z ło 1 n w s to ­su n k u do o b o k le g łe g o poziom u zand ro w sg o . S tro p o ­wa c z ę ś ć o zu p r z y k r y ta j e s t p ó łm e tro w ej g ru b o ś ­c i w arstw ą p ia sk ó w b e z w yraźnego w ars tw o w an ia /z w a ło w y c h /, k tó r e je d n a k na zb o czach ozu z a n i ­k a j ą .

Na g łę b o k o ś c i 120 em w idoczne b y ły d o b rz e wy­k s z ta łc o n e s t r u k t u r y in w o lu c y jn e w p ia s k a c h im u łk ach . Na r y c .2 4 p rz e d s ta w io n y j e s t f ra g m e n t w spom nianych s t r u k t u r . G łębokość w y stęp o w an ia s t r u k t u r n i e p r z e k r a c z a 2 m, p o d o b n ie z r e s z t ą j a k w w ypadku k lin ó w m rozow ych, k tó r e w y s tę p u ­j ą n a g r z b i e c i e ozu / r y c . 2 5 / . Z mapy geom o rfo ­lo g i c z n e j w id a ć , że oz o to c z o n y j e s t p ia sk a m i zandrow ym i, a w ięc j e s t s t a r s z y od n i c h . K ie ru ­n ek je g o d łu ż s z e j o s i , z o r ie n to w a n y z zach o d u n a w schód , św ia d c z y , p o d o b n ie z r e s z t ą ja k i i n ­ne ozy na opisyw anym t e r e n i e , że p o w s ta ły w p o ­p rz e c z n y c h s z c z e l in a c h m a rtw eg o ;'lo d u . Za ta k ą g e n e z ą przem aw ia ró w n ie ż d łu g i n a 2 -5 km oz k o ­http://rcin.org.pl

- 37 -

ł o k o l o n i i T rz e k . Poniew aż i c i e k i wodne /w d a ­nym p rz y p a d k u jf lę c in a / w y k azu ją w y ra ź n ie łam aną l i n i ę p rzeb iegu® p rz y p u s z c z a ć w ięc można® ż e zarów no fo rm y w ypuk łe j a k i w k lę s łe p o ch o d zą z o k re s u ro z p a d u lą d o lo d u na b l o k i w końcowym s ta d iu m "w ycofyw an ia s i ę " ku północy® Podobne k ie r u n k i p r z e b ie g u w y k azu ją t e ż ian® ozy® na. ©baszar m m oreny d e n n e j p ł a s k i e j 8 kał® S ie k i e ­r e k W ielkich® G sw arzewa i K ru sz ew n i. S ą t o ozy k ró tk ie® d ług® ść i c h d o c h o d z i d© 500 m®a d ro b ­ne o d s ło n ię c i a p o z w a la ją n a w y s t a r c z a j ą c ą ©ce­nę g e n e ty c z n ą . W spomniany p o p rz e d n i# '@ z z g ro ­d z isk ie m / k o ł o k o l o n i i P rzek/® mim© w ię k s z e j d łu g o ś c i w p o ró w n an iu z p ozosta łym i® n i e p o s ia ­da- je d n a k ^ Jlo b aeg o o d s ło n ię c ia ® p o z a d robnym i odkrywkami® k tó r y c h g łę b o k o ść n i e p r z e k r a c z a 2 m® Forma.® z a g ł ę b i e n i e to w a rz y s z ą c ® 'i m at» :óał b u d u ją c y p o z w o li ły z a l i c z y ć go da ozów .

O s t a tn i w r e s z c ie % w ym ienionych n a p o c z ą tk u ozów zn a jd u j® s i ę w o b rę b ie w si Kio in®- n a p rz e d p o lu m oreny c z o ło w e j D z ie w ic z e j G ó ry .D łu - g o ść je g o j e s t ró w n ie ż n ie w ie lk a i w y n o si o k o - ł© 750 m® a w ysokość w zg lęd n a l i c z y 5 » . Wkopy

■■Śśęiifc&gńk p o z w o li ły n a d o k ła d n e o k r e ś l e n i e s t r u k t u r y p ia sk ó w i żwirów® w ła śc iw y c h d l a ozów. W y s tę p u ją c e ©bok z a g łę b ie n ie z o s t a ł o w łą­czo n e w c i ą g d o l in y d en u d ac y jas j® k t ó r a p r z e ­c h o d z i n a s ą s ie d n im a rk u s z u "Poznać." w d o l in ę erozy jną® u c h o d z ą c ą b e z p o ś re d n i© do d o l in y W arty .

3 o P a g ó rk i kemows

Wzgórz®, k tó r e o k r e ś l i ł e m ja k o fo rm ę kem o- wą, z n a jd u je s i ę w o d l e g ło ś c i 0 ,5 km n a w schód od o p is a n e g o w yżej ozu w K le i n i e . C zynna p rz e d p a ru l a t y odkryw ka p o z w a la ła n a p o z n a n ie je g o w ew n ę trzn e j budow y. N a p rz e m ia n le g łe w arstw y p iask ó w i mułków o k ilk u m e tro w e j m ią ż s z o ś c i by-http://rcin.org.pl

- 38 -

ły c e c h ą w ła śc iw ą kemom, Sam k s z t a ł t fo rm y , po­d o bnej do k o p u la s te g o w z n ie s ie n ia , o le k k o p r z e ­d łu ż o n e j je d n e j o s i , o ra z po ło żen i® w p r z e d łu ż e ­n iu w y ra ź n e j form y d o l in n e j /o d p ły w o w e j/ p r z e ­c i n a j ą c e j g a rb w zgórz m orenowych, u ł a tw ia ło rów­n ie ż o k r e ś le n i e w zg ó rza o k u lm in a c j i 106 m n .p .m ., ja k o w zgórza kemowego.

Porny p le j s to c e ń s k i® zw iązan e z e r o z y jn ą d z i a ł a l n o ś c i ą wód g la c ja łn y c h

1. Rynny w y k o rz y s ta n a p rz e z r z e k i i c z ę ś c io ­wo p rz e z n i e p r z e k s z ta łc o n e

C echą c h a r a k te r y s ty c z n ą form d o lin n y c h wystę­p u ją c y c h na a rk u s z u '’K o s trz y n " j e s t ic h p o l ig e * n e z a . D la te g o t e ż t r u d n o r o z d z i e l i ć p o s z c z e g ó ln e fo rn y w k lę s łe w ed ług j e d n e j ty lk o c e c h y , N a j- p ie rw s z ą je d n a k i d e c y d u ją c ą o z a sad n iczy m k i e ­ru n k u form y w k lę s ł e j j e s t d z i a ł a l n o ś ć e r o z y jn a wód g la c ja ł n y c h c z y t o podlodow oow ych, c z y t e ż p ły n ą c y c h s u b a e r a l n i e . Do form rynnow ych , wyko­r z y s ta n y c h p rz e z r z e k i i z n a c z n ie p rz e z n ie p rze­k s z ta łc o n y c h n a l e ż ą d o l in y Cybiny i Główny. S t a r ­s z a , d o ch o d ząca m ie js c a m i do 1 km s z e r o k o ś c i do­l i n a C y b in y , s t a n o w i ł a g łów ną a r t e r i ę wodną w o k r e s ie p o s to ju lą d o lo d u n a p ó łn o c od l i n i i An- to n in e k - G ru szo zy n - B is k u p ic e - Prom no, D ruga d o l i n a , w ę ż s z a , z a ło ż o n a początkow o ja k o fo rm a rynnow a, z o s t a ł a p r z e k s z t a łc o n a p rz e z d z i a ł a l ­n o ś ć r z e k i G łówny, P o w ta rza ona w z a s a d z ie k i e ­ru n e k d o l in y C y b in y , mimo, ż e o d d a lo n a j e s t od n i e j 2 -3 km. U d e rz a ją c o podobny j e s t łu k o w a ty z a ry s obu d o l i n , k t ó r e b ie g n ą c ró w n o le g le do s i e b i e to w a rz y s z ą s t r e f o m m oren czo łow ych D z ie ­w ic z e j Góry i S k o r z ę c in a . Na p r z e k r o ju b lo k d i a - g r amowym / r y c . 1 0 / w id a ć w y ra ź n ie r ó ż n ic ę p o z io ­mów dna obu d o l i n , w y n o szącą o k o ło 10 m. Z acho­d z i t u t a j podobne z ja w isk o j a k n a s ą s ie d n im a r ­http://rcin.org.pl

- 39 -

ku szu "K orn ik" /4 5 /» g d z ie d o l in y Ś re d z k ie j S t r u g i , j e z i o r K ó rn ic k ic h i W arty , w ykazu ją t e same ok o ło 1 0 -c io m etrow e r ó ż n ic e w p o z io m ie d n a . Szczegółow e dane d o ty c z ą c e w y so k o śc i dna p r z e d s ta w ia ją s i ę n a s tę p u ją c o : d o l in a C ybiny od 64 do 76 m n » p .m „ , d o l in a Główny od 77 do 90 m n .p .m . R ó żn ice w ź ród łow ych o d c in k a c h obu d o l i n w ynoszą w ięc 14 m, a w u jś c io w y c h 13 m. W a rto śc i pow yższe d o ty c z ą d z i s i e j s z e g o poziom u dna d o l i n . Spadek d na d o l i n n i e j e s t jednakow y n a c a ł e j d łu g o ś c i /w ram ach a rk u s z a " K o s tr z y n " / , pon iew aż z b i o r n i k i wodne n a t u r a l ­ne lub s z tu c z n e s ta n o w ią lo k a ln e bazy e r o z y j ­n e . Ś re d n i sp ad ek c a łe g o o d c in k a r z e k i Główny w g ra n ic a c h a rk u s z a w ynosi 0 ,3 2 /o o , p o d czas gdy o d pow iedn i o d c in e k C ybiny w ykazu je sp ad ek m n ie js z y , bo 0 ,2 6 /o o . Obie d o l in y rynnow e, w y k o rzy s tan e i p rz e o b ra ż o n e p rz e z r z e k i m ają je d n a k ró żn y c h a r a k t e r . O prócz r ó ż n ic y w s z e ­r o k o ś c i m ają ró w n ież z ró żn ico w an e u r z e ź b ie n ie samego dn a . D o lin a Główny p o s ia d a dno b a r d z i e j wyrównane i j e d n o s t a j n e , pozbaw ione z wyjątkiem j e z i o r a K o w a lsk ieg o , n a tu r a ln y c h z b io rn ik ó w w odnych. N a to m ia s t d o l in a C ybiny n i e p o s ia d a s z tu c z n y c h z b io rn ik ó w w odnych, a ty l k o n a t u r a l ­n e , w p o s t a c i j e z i o r ; S w a rzęd zk ieg o , U zarzew - s k ie g o i G óry, Dno u ro zm a ico n e j e s t l ic z n y m i o s ta ń c a m i i p ro g am i w yższego poziom u zandrow e­g o , pom iędzy k tó ry m i w ije s i ę C y b in a , Ciekawym p rzy czy n k iem de z n a jo m o śc i h i s t o r i i ro z w o ju do­l i n y Cybiny b y ło o d s ło n ię c ie s z tu c z n e , wykona­ne p rzy ; p rz e p ro w a d z a n iu k a n a l i z a c j i z now ej s z k o ły w K o b y lep o lu do C y b in y . Schem at te g o p r z e k r o ju p rz e d s ta w io n y j e s t n a r y c .2 2 . D o lin a j e s t w y ra ź n ie w c ię ta w g l i n y morenowe o z n a c z ­n e j m ią ż s z o ś c i , p o s ia d a ją c e barwę w y ra ź n ie s z a - r o - p o p i e l a t ą . P on iew aż p r z e k r ó j poprow adzony z o s t a ł w m ie js c u g d z ie C yb ina p o d ch o d z i z u p e ł­n ie b l i s k o do k ra w ę d z i d o l in y , w ięc b r a k u je whttp://rcin.org.pl

- 40 -

nim b a rd z o c h a r a k te r y s ty c z n y c h poziomów o s t a ń - cow ych, ta k pow szechnych w d o l i n i e C y b in y , Wska­zówką w yraźnego wpływa d z i a ł a l n o ś c i e r o z y jn e j n a g l i n i a s t e z b o c z a d o l in y s ą l i c z n e toczeńs® g l i n i a s t e z t e g o sam ego m a te r ia łu ©o z b o c z e , tk w ią c e w p ia s k a c h a k u m u la c j i w o dnej, w y p e łn ia ­ją c y c h dno d o l in y 0 Ważną r o l ę w d a to w a n iu oma­w ia n e j c z ę ś c i d o l in y s p e ł n i a j ą l i c z n e k l i n y mro­zow e, w y s tę p u ją c e w s t r o p i e omawianych p ia sk ó w / r y s <>22 i 2 3 / . K lin y w y p e łn io n e s ą n ie w a rs tw o - wanymi p ia sk a m i 0 0 ,2 mm, p o d czas gdy p i a s k i w arstw ow ane, w k tó r y c h tk w ią k l i n y mrozowe m ają z i a r n o g r u b s z e , d o ch o d zące d© 2 mm, a ż w iry w ar­stwowane naw et 3 -4 mm0 P rz y jm u ją c , że w aru n k i p ow staw an ia k lin ó w mrozowych i s t n i a ł y p rz e d e w szy stk im w © k re s ie n asu w an ia s i ę l ą d e lo d u /3 9 /» można w ią z a ć u tw o rz e n ie d o l in y C ybiny z ok resem p o p rzed z a jąc y m p o s tó j lą d o lo d u n a mox'anash c z o ­łow ych D z ie w ic z e j i M o ra sk ie j G óry, w s t a d i a l * poznańsk im z lo d o w a c e n ia V a rso v ie n II® D o lin a r z e k i Główny m u s ia ła w o k r e s ie p e ł n i e n i a fu n k ­c j i d o l in y odpływ ow ej d l a wód ro z to p o w y ch p o s i a ­dać ta k z n a c z n ą i l o ś ć wody, że e r o z j a j e j wyrów­n a ł a dno i n i e p o z o s ta w i ła żadnych w yższych p o ­ziomów zand row yeh , co n a to m ia s t b a rd z o w y ra ź n ie w y s tę p u je w d o l i n i e Cybiny® D o lin a Główny, choć p o ło ż o n a j e s t o 13 m w yżej n i ż d o l in a C y b in y , p o s ia d a je d n a k n ie w ie le w ięk szy sp a d e k . W spół­c z e s n a d z i a ł a l n o ś ć wody p ły n ą c e j j e s t ta k n i k ł a , że n i e można sp o d z ie w a ć s i ę aby e r o z j a w s te c z n a z d o ł a ła p o g łę b ić d o l in ę i u tw o rzy ć nowy poziom ta ra s o w y . Pom iędzy wspom nianym i d o lin a m i ry n n o ­wymi n i e i s t n i e j e i n i e i s t n i a ł o w p o s t g l a s j a l e żad n e p o łą c z e n ie . D z ię k i tem u o b ie d o l in y z a c h o ­w ały odm ienny c h a r a k t e r , choć g e n e ty c z n ie m ają podobne z a ł o ż e n i a . W obx*ębie opracow anego a r k u ­s z a zauw ażyć m ożna in n e form y b ęd ące z a c z ą tk a m i r y n ie n , k tó r e je d n a k n i e z o s t a ł y uform ow ane c a ł -http://rcin.org.pl

»Y -

- 41 -

k o w io io . N a leż y do n ic h d o l in a p ro w ad ząca od D ębogóry w k ie ru n k u po łudn io w o -w sch o d n im , d łu - g a o k o ło 3 km i u c h o d z ą c a do d o l in y Główny#Inną d o l i n ą z a ło ż o n ą ja k o rynnow a j e s t d robny w ycinek g ó r n e j Cyfciny z n a jd u ją c y s i ę tu ż k o ło w sc h o d n ie j ra m k i mapy# Typowych w ięc r y n ie n je z io r n y c h n i e ma w o b r ę b ie op raco w an eg o a r k u - sza* pon iew aż p r z e o b r a ż e n ia dokonane p r z e z r z e ­k i s ą zn a c z n e i c z ę śc io w o z a c i e r a j ą n a w s t p i e r ­wotny c h a r a k t e r form y d o lin n e j#

2# W y n io s ło ś c i i p r o g i n a d n ie r y n i e n

Csnawiająs w ym ienione w t y t u l e fo rm y n a le ż y od r a z u zaz n aczy ć* ż e d o ty c z ą one fo rm wypuk­ły c h i izo lo w an y ch * w y s tę p u ją c y c h n a d n ie r y ­n ie n w y k o rz y s ta n y c h p rz e z r z e k i i p r z e z n i e p r z e k s z ta łc o n y c h , z g o d n ie z w ynikam i omówio­nymi w p o p rzed n im r o z d z ia le # W y n io s ło ś c i i p ro ­g i w y s tę p u ją ty lk © w d o l i n i e C y b in y , o r a z b a r ­dzo rz a d k o w d o l i n i e Główny# Budowa g e o lo g ic z ­n a ty c h fo rm w ypuk łych j e s t z a s a d n ic z o p ro s ta # S k ła d a ją s i ę n a n i ą p i a s k i a k u m u la c j i w o d n e j, w arstw ow ane, o w ie lk o ś c i z i a r n a w a h a ją c e j s i ę od 0 ,1 do 0 ,2 mm# W o k o l i c y S w arzęd za je d n a z w y n io s ło ś c i zbudow ana j e s t z utw orów p y la a ty c h , r y tm ic z n ie w arstw ow anych , p rz y p o m in a ją c y c h u tw o ry warwowe. U tw ory t e z a w ie r a ją l i c z n e k o n - k r e o je w ap ien n e w p o s t a c i p o d łu ż n y c h " l a l e k ” #Są t o k o n k re c je w ęglanów d o k o ła i l a s t e g o o ś ro d ­k a . S e r i a u tw orów warwowych j e s t dowodem i s t ­nienia zbiornika typu z a s to i ik o w e g o , k tó r e g o dno s ta n o w i o b e c n ie p a r t i ę sz c z y to w ą w spom nia­n e j k u lm in a c j i . P on iew aż pod u tw o ram i warwowy- mi w y s tę p u ją p i a s k i a k u m u la c j i w o d n e j, w ięc obecna inwersja rzeźby jest dziełem p ó ź n i e j ­szej erozji, przypadającej n a schyłek plejsto­cenu. Dodatkowym wskaźnikiem pozwalającym o - kreślić wiek dolin powstałych z r y n ie n jest korelacja poziomów zandrowych występujących

http://rcin.org.pl

- 42 -

ja k o ’’w y n io s ło ś c i i p r o g i " z poziom am i z a n d ro - wymi z n a jd u ją c y m i s i ę pom iędzy d o l i n ą C yblny i Główny, a o b n iż a n ie m K obyłepol® » G ądki i o b n i­żen iem G o rta to w a . K u lm in a c je " w y n io s ło ś c i" od­p o w ia d a ją bowiem w y so k o ś c ią b ezw zg lęd n ą wspom­nianym w yżej poziomom zandrowym i s ta n o w ią z n i ­mi n ie w ą tp l iw ie je d n ą c a ł o ś ć . Czy c z y n n ik ie m konserw ującym n i e ty l k o d z i s i e j s z e z b i o r n i k i wodne w d o l in a c h , a l e i w s z y s tk ie o b n iż e n ia - p rz e d e w sz y stk im w d o l i n i e Cybiny - b y ł m artw y ló d , tru d n o o d p o w ie d z ie ć . W każdym r a z i e p r z e ­trw a n ie d aw n e j, ry n n o w e j form y d o l i n n e j , c z y to d z i ę k i S p r e p a r o w a n iu j e j z pod utw orów z a n d ro - w yeh, czy d z i ę k i i s t n i e n i u m artw ego lo d u , w yda­j e s i ę być o c z y w is te .

D o lin a Główny p o s ia d a podobne form y w ypukłe na d n ie je d y n ie w górnym o d c in k u , n a w schód od j e ­z i o r a K o w a lsk ieg o . Są one je d n a k m n ie j l i c z n e i d r o b n ie j s z e , n iż omówione p o p rz e d n io .

3 . D o lin y wód ro z to p o w y ch

System dawnych odw odnień zw iąz an y ch z ró ż n y ­mi o k re sa m i ru c h u lą d o lo d u p o z o s ta w ił w yraźne fo rm y n a badanym o b s z a r z e , S p ły w a ją c e wody r o z ­topow e w y k o rz y s ty w a ły o i l e m ożn o śc i dawne f o r ­my d o l in n e , p r z e o b r a ż a ły j e zg o d n ie z praw am i e r o z j i i a k u m u la c j i i w z a l e ż n o ś c i od i l o ś c i o d p ro w ad zan e j wody. W o b r ę b ie a r k u s z a " K o s trz y n " w ido czn e s ą t r z y g łów ne c i ą g i d o l i n wód r o z to p o ­wych n a j s z e r s z a i n a j b a r d z i e j r o z l e g ł a K o b y le - p o le - G ąd k i, o r a z dw ie ju ż pop rzed n i® w ym ien io ­ne? C ybiny i G łówny. O prócz ty c h n a p ie rw s z y r z u t oka w id o czn y ch fo rm , n ie m n ie j w ażną r o l ę odg ryw ały pobo czn e d o l in y ? G o rta to w a i B a r e in - k a .

P raw ie ró w n o le g le do po łudn ikow ego o d c in k a d o l i ­ny W arty pod P oznan iem p r z e b ie g a r o z l e g ł a fo rm a d o l in n a , o k r e ś la n a nazw ą? K o b y lep o łe - G ąd k i.http://rcin.org.pl

- 43 -

Ku p ó łn o c y o tw ie r a s i ę " g a r d z i e l ą ” o le jk o w a ­tym k s z ta łc i® ku d o l i n i e C yb iny . S z e ro k o ść j e j w .tyra m ie js c u w y n o si p raw ie 3 kra, p o d c z a s gdy b a r d z i e j ku p o łu d n io w i zwęża s i ę do 1 ,5 km. W d alszym południow ym o d c in k u / ju ż p oza g r a n i c a ­mi a r k u s z a / k o ło w s i G ądk i, r o z s z e r z a s i ę zno­wu tw o rząc x*ozległy b a s e n , k tó re g o r o l a z o s t a ­ł a omówiona p rz y a rk u s z u "K ó rn ik " / 4 9 / . S t r e f a le jk o w a te g o r o z s z e r z e n i a d o l in y K o b y lep o le - G ądki n ie j e s t j e j obszarem ź ró d lisk o w y m , po­n iew aż o b c ię c ie ró w n o leżn ik o w e d o l in ą Cybiny j e s t m łodsze i n i e ma n ic w spó lnego z ok resem p o w s ta n ia om aw ianej d o l in y . Obszarów z a s i l a j ą ­cych. o b n iż e n ie K o b y lep o le - Gądki w wody r o z t o ­powe n a le ż y sz u k a ć b a r d z i e j ku p ó łn o c y i w po­w ią z a n iu z ogólnym system em dolinnym o k o l i c P o z n a n ia . S t r z a ł k i o z n a c z a ją c e n a m ap ie geom or­f o lo g ic z n e j k ie r u n k i p ł y n i ę c i a wód ro z to p o w y ch w sk a zu ją w y ra in ie n a pow iązani® sy s tem u o d p ły ­wu z r e jo n u m oren czo łow ych o k o l ic P rom na, S ko- r z ę c in a i D z ie w ic z e j Góry z odpływem z r e jo n u m oren czo ło w y ch M o ra sk ie j Góry /p o z a c h o d n ie j s t r o n i e d o l in y YYarty / A l / . V/ m ia rę z w ię k s z a n ia s i ę o d le g ło ś c i od m oren czo ło w y ch , sp ły w wód p r z y b ie r a ł c h a r a k t e r cox*az b a r d z i e j l i n i j n y i w re s z c ie u form ow ał d o l in ę K o b y lep o le - G ądki /ry eo 1 1 /c . W o k r e s ie tw o rz e n ia s i ę w spom nianej d o l in y n i e fu n k c jo n o w a ły je s z c z e d o l in y C ybiny i Główny, pon iew aż o g ó ln y spływ , wód ro z to p o w y ch odbyw ał s i ę w p o z io m ie dużo ^W yi'szym , n iż i c h a k tu a ln e k ra w ę d z ie . S z e ro k a i ' r o z l e g ł a fo rm a d o l in n a św iad czy o po tężnym odp ływ ie wód ku po­łu d n io w i , k tó r e p r z e z o b n iż e n ie j e z i o r K ó rn ic ­k ic h i je g o r o z g a ł ę z i e n i a sk ie ro w a n e ku w scho­dow i i zachodow i z n a jd o w a ły u j ś c i e do p r a d o l i - ny w a r 3 z a w s k o - b e r l iń s k ie j . YY g r a n ic a c h a r k u s z a r ó ż n ic a w y so k o śc i poziomów d o l in y wód r o z to p o ­wych w ynosi 12 m ęna? .8 km d łu g o ś c i , c z y l i s p a ­dek ś r e d n i w y raża s i ę l i c z b ą 1 ,5 / o o . Dno do­http://rcin.org.pl

«

- 44 -

l i n y j e s t z a s a d n ic z o suche p rz e z w ię k sz ą c z ę ś ć ro k u , a z a z n aczo n y n a m apie c i e k wodny czynny j e s t je d y n ie sezonow o. Zbocza d o l in y w y c ię te s ą w g l i n i e zw ałow ej barw y s z a r e j , k t ó r a spoczyw a b e z p o ś re d n io n a i ł a c h p l io o e ń s k ic h i uw ażana j e s t z a u tw ó r zw iązan y ze z lodow acen iem ś ro d k o - w o -p o lsk im /V & rso v ie n I / . Na g l in a c h s z a ry c h z a l e g a j ą p i a s k i a k u m u la c j i wod n o - lo d owe owa j , d o sk o n a le s e g re g o w a n e , k tó ry c h ś r e d n ic a z i a r n a m a le je od 2 mm w o k o l ic a c h S w arzęd za , do 0 ,2 mm k o ło G ądek. W s t r o p i e p ia sk ó w sandrow ych wy­k s z ta łc o n y j e s t poziom p ró c h n ic z n y o m ią ż s z o ś c i o k o ło 30 sm, a l e n ig d z ie n ie w y s tę p u ją t o r f y , zazn aczo n e n a p rz e g lą d o w e j m apie g e o lo g ic z n e j P o l s k i /1 8 / . F an k o jo n o w an ie d o l in y K o b y le p o le - G ą ik i ja k o d r o g i odpływ u wód ro z to p o w y ch u s t a ­ł o z c h w ilą w c ię c ia s i ę i u tw o rz e n ia " o d p re p a ­row ane j " d o l in y C y b iry , a p ó ź n ie j G łówny. Wspom­n ia n a ju ż le jk o w a ta " g a r d z i e l " d o l in y z o s t a ł a od p ó łn o c y o b c i ę t a d o l i n ą C ybiny n a g łę b o k o ś ć o k o ło 12 m, U k azu je t o r y c .2 2 , a sch em at t e n p o w ta rz a s i ę n a ca ły m o d c in k u od S w arzędza do K o b y le p o la .

Omówione p o p rz e d n io d o l in y Cybiny i Główny p e ł ­n i ł y rów ni9ź w początkow ym o k re s ie f u n k c je d o l i n wód ro z to p o w y c h . Dowodem n a to s ą w y n ie s ie n ia w d n ie d o l i n , zbudow ane z ty c h sam ych m a te r ia łó w co o b o k le g łe p o w ie rz c h n ie zandrow e. W y n ie s ie n ia t e p o s ia d a j ą ró w n ie ż t ę sam ą w ysokość b ezw zg lęd ­n ą , co e ro z y jn e rów niny zandrow e. W c ięc ie obu d o l i n do obecnego poziom u mogło n a s t ą p i ć d o p ie ­r o po u tw o rz e n iu przełom ow ego o d c in k a W arty pod P oznan iem , gdy gw ałtow ne o b n iż e n ie l o k a l n e j ba­zy e r o z y jn e j o d c i ę ło dawne system y d o lin n e od w spó lnego k ie ru n k u sp ływ u ku p r a d o l i n i e w arszaw - s k o - b e r l i ń s k i e j , P ięknym p rzyk ładem w y łą c z a n ia z 3ystem u h y d r o g r a f ic z n e g o c a ły c h odcinków do­l in n y c h j e s t o d c in e k d o l in y wód ro z to p o w y ch G or-http://rcin.org.pl

- *45 -

ta to w a , zaw ie sz o n y 13 m nad d z i s i e j s z y m dnem C yb iny . B ie g n ie on łu k ie m w ygiętym ku p o łu d n io ­w i od w si Ś w ię s in e k do w si G o rta to w o , P o c z ą tk o ­wo b y ł t o g łów ny c i ą g odpływ u wód ro z to p o w y ch od B is k u p ic p r z e z ^ w ię e in e k do G o rta to w a , g d z ie ł ą c z y ł s i ę z odpływem sandrowym K ob y ln icy .. Do­l i n a G o rta to w a , z n a c z n ie s z e r s z a ©d d o l in y Cy­b in y , l i c z ą c a p r z e s z ło 1 km., j e s t o b e c n ie w i­dow nią w a lk i o d z i a ł wodny pom iędzy dwoma l o ­ka lnym i c ie k a m i wodnymi bez nazw y, k tó r y c h do­l i n k i za z n a c z o n a s ą n a m apie g e o m o r fo lo g ic z n e j . Budowę m artw ego d z i ś o d c in k a d o l in y p r z e d s t a ­w ia ją ry e in y ? 1 4 , 1 5 , 16 . W spólny poziom po­w ie rz c h n i z a n d ro w e j od B is k u p ic do G o rta to w a , o p a d a ją c y od 92 do 82 m n .p o ® . p rz e rw a n y j e s t d w u k ro tn ie* i*as k o ło U zarzew a, d r u g i r a z ras. zaehód od G ortatow a® W arto p o d k r e ś l i ć , że w m ie js c u p r z e c i ę c i a d o l in y wód roztopowych przez d o l in ę C yb iny k o ło U zarzew a, znajduje s i ę j e ­z io r o tfza rzew sk i® / r y o c 4 / © charakterystyczny*, le jk o w aty m z a r y s i e d n a , k tó r y wytłumaczyć moż­n a e w o rs ją i p ó ź n ie js z y m zakonserw ow aniem f o r ­my p rz e z m artw y ló d .

Drugim p rz y k ła d e m w y łą c z n ie f ra g m e n tu d o l in y wód ro z to p o w y c h j e s t d o lin ? . B ars in k a , o d c i ę t a w podobny sp o só b j a k p o p rz e d n ia , p r z e z d o l in ę Główny, D o lin a B a ro in k a j e s t z n a c z n ie m n ie js z a od d o l in y G o r ta to w a , bo l i c z y o k o ło 200 m s z e ­r o k o ś c i , M n ie jsz e w c ię c ie s i ę d o l in y Główny n ie spow odow ało ta k w yso k ieg o ‘‘z a w ie s z e n ia * ' d o l in y B a r a in k a , j a k d o l in y G o rta to w a ,

4 . E ro z y jn e ró w n in y zandrow e

O k re ś le n ie t o d o ty c z y w y so k ich poziomów zand row ych , k tó r y c h a k u m u la c ja z w ią z a n a b y ła z p o p rz e d n ią d z i a ł a l n o ś c i ą e r o z y jn ą w ód, s y ­p ią c y c h s t o ż k i f l u w i o g l a s j a l n e . D la te g o te ż na a rk u s z u " K o s trz y n " fozmiy t e z a jm u ją r o z -

http://rcin.org.pl

- 4 6 -

l e g ł e p o w ie rz c h n ie ,, ' O e ro zy jn y ® c h a r a k te r z e t e ­go poziomu, św ia d c z ą m iędzy innym i d łu g ie z b o c z a , k tó r e mu w sz ę d z ie to w a rz y s z ą . Poziom w y sok iego z a s y p a n ia zand row sgo j e s t bowiem w c ię ty w p rz y s ­i ę g ł ą w ysoszyznę i r ó ż n ic a w zględem z a n d ru i wy-” so czy zn y w ynosi od 8 m w d o l i n i e G o rta to w a do p r z e s z ło 20 m w z a c h o d n ie j c z ę ś c i mapy. E ro z y jn e rów n in y zandrow e z a jm u ją sz e ro k im pasem o b s z a ry od w sc h o d n ie j c z ę ś c i mapy k o ło Promna do zac h o d ­n i e j c z ę ś c i k o ło K o b y le p o ła , B o g u s in a i K ic in a . Duża c z ę ś ć o b s z a ru w o d o d z ie ln sg o m iędzy C y b in ą i Główną zbudow ana j e s t z p ia sk ó w t©g® poziom u i w ykazu je n a c h y le n ie p o w ie rz c h n i zgodne z p r z e ­w ażającym k ie ru n k ie m odpływ us od 101 m n .p .m . n a w sc h o d z ie do 75 m n .p .m . n a zachodzi® i 73 m n.p.m® n a p o łu d n iu . Ten w ła ś n ie n a j n i ż s z y poziom zandrow y w y s tę p u je w o b n iż e n iu K o b y lep o le - Gąd- k i w p o s ta g i p ó ł k i ta r a s o w e j / r y c . 1 1 / . P ó łk a t a zac h o w ała s i ę p rz y zachodn im b rz e g u o b n iż e n ia i j e s t d o sk o n a le w id o c z n a d z i ę k i tem u , ż e z o s t a ł a w y k o rz y s ta n a ja k o t e r e n u p raw ny , lu b p ® ra s ta . j ą l a s sosnow y. 0 j e d n o l i t e j budow ie obszarów z a n - drow ych św ia d c z ą l i c z n e o d k ry w k i, w k tó r y c h pow­t a r z a j ą s i ę w yraźn i® w arstw ow ane p i a s k i i ż w iry . Upady w ars tw m ie rz o n e w o d s ło n ię c ia c h n a t u r a l ­nych i s z tu c z n y c h m ie s z c z ą s i ę p rz e w a ż n ie w I I i I I I s e k to r a * kompasowym / r y c 019, 2 0 , 2 1 / ,

5 . O stań ce w ysoszyznow e na o b s z a rz e z a n d ro - wym

Formy w y ra ź n ie o d c i ę t e od w y so czy zn y , a n ie r ó ż n ią c e s i ę od n i e j a n i budową g e o l o g ic z n ą ,a n i w y so k o śc ią b e z w z g lę d n ą , z a l ic z o n e z o s t a ł y do o s tań có w w ysoczyznow yoh, o to c z o n y c h zan d rem . Na badanym o b s z a rz e można i c h w yznaczyć k i l k a . J e ­ż e l i n i e b r a ć pod uwagę w tó rn y ch w c ię ć e r o z y j ­nych* to b ęd ą to o s ta ń c e ? Prom na, P ro m ie n k a , B is k u p ic , K o b y lic y i G o rta to w a . W sz y s tk ie w ym ię-http://rcin.org.pl

- 47 -

n io n e o s ta ń c e z n a jd u ją s i ę nad d o l in ą C y b in y , z ozeg© c z t e r y p ie rw s z e po j e j p ó łn o c n e j s t r o ­n i e , a o s t a t n i pe p o łu d n io w e j. R ozm iary wysp w ysoezyzaow yoh s ą r ó ż n e . N a jm n ie jsz y j e s t o s t a ­n ie c P ro m ien k a , a n a jw ię k s z y K o b y ln ic y , zajm u­ją c y k i l k a km2 o b s z a ru . P ie rw sz e c z t e r y z wy­m ien io n y ch o s tań có w o d d z ie lo n e s ą od s i e b i e s z e ro k im i o b n iż e n ia m i z a ję ty m i p rz e z w yso k ie poziom y z,a n iro w e , a o s t a t n i , G o r ta to w s k i , od­c i ę t y j e s t dodatkow o od p o z o s ta ły c h g łę b o k o w c ię tą d o l in ą C y b in y . Budowa ostań có w w ysoczyz- nowych w ykazu je o b ecn o ść poziom u g l i n m oreno­wych / r y c a 17/» k tó r e w y s tę p u ją c n a n i e w i e l k i e j g łę b o k o ś c i pod p o w ie rz c h n ią s p r z y j a j ą in te n s y w ­n e j u p raw ie r o l i . N a c h y le n ie zboczy d o ch o d z i do 10 . K u lm in ac je o s tańców w ysoezyznow ych wy­n o s z ą ; Promna 102 m n .p .m 0, P ro m ien k a 108 m n .p .m . , B is k u p ie 107 m n .p .m . , K o b y ln ic y 105 m np .m . i Goxata to w a 97 a n .p .m . Nie można w yklu­czy ć m o ż liw o ś c i, że w s z y s tk ie w ym ienione o s ta ń ­ce m ogłyby b yć ró w n ie ż m orenam i r e c e s y jn y m i, znaczącym i p o s z c z e g ó ln e e ta p y " c o f a n ia s i ę " c z o ła lą d o lo d u aż do D z ie w ic z e j G óry. Pewne ś w ia t ło r z u c a n a t e n p ro b lem s tu d iu m zand rów , k tó r e jak© m ło d sze o p ły w a ją i r o z c i n a j ą s t r e f ę o s tań có w . J e s t to je d n a k ty lk o z a s y g n a l iz o w a ­n ie p ro b lem u , k tó r y wymagać b ę d z ie s p e c ja ln y c h b ad ań .

Inne foz*my z o k re s u p l e j s t c c e ń s k i e g o

1 . Z a g łę b ie n ia po martwym lo d z ie

N ajw ięk sze s k u p is k a z a g łę b ie ń p rz y p is y w a ­nych k o n s e rw u ją c e j d z i a ł a l n o ś c i m artw ego lo d u z n a jd u ją s i ę w o b s z a ra c h m oreny p a g ó rk o w a te j , ch o ć n ie w ie le m n ie j z n a jd u je s i ę i c h n a t e r e ­n ach w ysoczyzny m orenow ej p ł a s k i e j . R ozm iaryhttp://rcin.org.pl

- 48 -

z a g łę b ie ń n i e s ą w ie lk ie i rz a d k o p r z e k r a c z a ją 4 h a . C z ę s to c e n t r a ln e p a r t i e z a g łę b ie ń zajm u­j ą d robne z b i o r n i k i w odne, co j e s t s z c z e g ó ln ie w idoczne w s t r e f a c h w ysoczyzn morenowych f a ­l i s t y c h i p a g ó rk o w a ty c h . O bszary zandrow e n ie s ą w olne od om awianych form w k lę s ły c h , a l e n ie można d o p a trz y ć s i ę żadnego u sz e re g o w a n ia i c h w t a k i sp o só b , aby m ogły nasuw ać p r z y p u s z c z e n ie , ż e s ą z a c z ą tk ie m fo rm rynnow ych , n i e z u p e łn i e wy­k s z t a ł ć o ry s h .

Poimy p o s tg la c ja ln ® zw iązan e z a k u m u lacy jn ą d z i a ł a l n o ś c i ą wód r z e c z ry c h

1. Dna d o l i n r z e c z n y c h b ez t o r f u

System h y d r o g r a f ic z n y o d w ad n ia jący o b s z a r w ysoczyzny m orenow ej p ł a s k i e j , a w ięc p rzew aża ­j ą c ą c z ę ś ć a r k u s z a " K o s trz y n ” , j e s t z a d z iw ia ją c o u b o g i . Z a led w ie K opia i M ęcina p o s ia d a j ą w y raź­ne d o l in y ty p u r z e c z n e g o . D o lin y t a m a ją n i e w i e l ­k i sp a d e k , l i c z n e z a ła m a n ia b ie g u i z b y t w ie lk ą s z e ro k o ś ć , j a k n a i l o ś ć p row adzonej w ody. Można p rz y p u s z c z a ć , że o b ie r z e c z k i w y k o rz y s tu ją j a k i e ś dawne l i n i a h y d r o g r a f i c z n e , zw iązane ze s ta r y m i k ie ru n k a m i s p ę k a ń , czy t a ż n ie ró w n o śc ia m i p o d ło ­ż a . Dna obu w ym ien ionych d o l i n w ysłane s ą p ia s k a ­mi a k u m u la c j i w o d n a j, k tó r e z uw agi n a w y so k i po ­ziom wód g ru n to w y ch c e c h u je zn aczn y s to p i e ń o g le - j e n i a , p r z e j a w ia ją c y s i ę w s in a w o - n ie b i e s k ie j b a rw ie d r o b n o z ia r n i s ty c h utw orów . Pewnego r o d z a ­j u odm iennym i cech am i o d z n a c z a ją s i ę dw ie d o l i ­n y , p row adzące c i e k i wodne bez nazwy? je d n a p rz e ­ch o d z ą c a n a w schód , d ru g a na p ó łn o c od K o s trz y n a p rz e z Tarnow o. Obie d o l in y s ą o b sek w sn tn e i w m ia rę z b l i ż a n i a s i ę do u j ś c i a r o s n ą w y so k o śc i w zględne ic h z b o c z y . B l is k o ś ć bazy e r o z y jn e j w p o s t a c i g ó rn eg o b ie g u C ybiny spow odow ała s i l n e w c ię c ie s i ę obu d o l i n w w ysoczyznę . Dno d o l in y

http://rcin.org.pl

- 4 9 -

k o ło Tarnowa w y słan e j e s t n a c a ł e j d łu g o ś c i p ia sk a m i. .Dno d o l in y p rz e c h o d z ą c e j p rz e z Kos­t r z y n p o s ia d a o d c in k i o drobnym , negatyw nym s p a d k u ,Y akutsk s z e g o p o ja w ia ją s i ę w n i c h t o r - f y 0 O d cin k i p o k ry te p ia sk a m i s ą dsfbrym w odonoś- sem 9 poniew aż w p o d ło ż u d o l in y tu ż z a ram ką ma- py z n a jd u ją s i ę w ychodn ie i łó w Kanwowych o du­ż e j m ią ż s z o ś c i , u t r u d n i a j ą c * i n f i l t r a c j ę .

2 . Dna d o l i n r z e c z n y c h z to r fe m

Jak już poprzednio wspomniałem, niektóre o d c in k i d o l in y przechodzącej przez Kostrzyn m ają w d n ie torfy* Łamany bieg doliny, częste zm iany kierunku i lokalne podparcia spadku s p r z y j a j ą tworzeniu się poziomów organogenicz- n y s h . Są to torfy niskie, zasilane wodą płyną­c ą , czasami nawet eksploatowane na małą skalę na potrzeby okolicznej ludności. Torfy wypeł­n ia ją c ® obniżenia w opisanych'już dolinach Cy- b in y i Główny zostaną omówione w jednym z koń­cowych rozdziałów®

Pomny postglacjalne związane z panowaniem k l im a tu suchego

1. Wydmy nieregularneJest r z e c z ą c ie k a w ą , że na tak dużym ob­

s z a r z e z a ję ty m p rz e z u tw o ry zandrowe, a w ięc p i a s z c z y s t e , w t a k s łab y m stopnia rozwinęły s i ę f o rn y e o lis z n e ® Wydmy o n ie re g u la rn y m za­r y s i e w y s tę p u ją bowiem ty l k o w czterech m ie j ­scach® T rzy z n ic h tw o rz ą skupisko n a p ia s k a c h zandrow yoh w o k o l ic y K le in a , a c z w a r te , n a j ­m n ie js z e z n a jd u je s i ę n a w y so c ż y tn ie m orenow ej p ł a s k i e j , n a p ó łn o c .o d R abow ia, Żaden z wymie­n io n y c h o b szaró w wydmowych n i e r e p r e z e n t u j e form typow ych . Są t o w y łą c z n ie w zg ó rza o wyso­k o ś c i w z g lę d n e j do 5 m, p r z e d s ta w ia ją c e s i ę j a ­http://rcin.org.pl

- 50 -

ko n ie r e g u la r n e kopce, zbudowane z d ro b n eg o , dobrze p rz e se g re g o w a n e g o e o l ic z n e g o p ia s k u . Z ia rn o o ś r e d n ic y 0 ,1 mm j e s t d o ść d o b rz e o to c z o n e i po ­s i a d a le k k o zm atow aną p o w ie rz c h n ię . T rudne do w y d z ie le n ia s ą m isy d e f l a c y j n e , n a to m ia s t w dwóch p rzy p ad k a ch z a g ł ę b i e n i a z drobnym i z b io rn ik a m i wodnymi s ą w y ra ź n ą p rz e s z k o d ą w p rz e su w a n iu s i ę p ó l wydmowych k u w schodow i. S z c z e g ó ln ie w y ra ź n ie j e s t to w id o czn e p r z y p ia s k a c h wydm owych k o ło R abow ic, o ra z n a p ó łn o c n y zachód od K ic in a .

Formy p o s t g l a c j a l n e /h o l o c e n / zw iązane z panow aniem k l im a tu b a r d z i e j w ilgo tnego

1 . D o lin k i i m łode r o z c i ę c i a e r o z y jn e

* Duże z ró ż n ic o w a n ie k ra jo b ra z ó w g e o m o rfo lo ­g ic z n y c h n a opisyw anym o b s z a rz e pow oduje zm ien­ne n a s i l e n i e w y s tę p o w a n ia d ro bnych fo rm pocho­d z e n ia e r o z y jn e g o . D o l in k i i m łode r o z c i ę c i a e ro z y jn e w y s tę p u ją n a j c z ę ś c i e j w s t r e f i e m oren czo ło w y ch , n i e d o ch o d zą c z a s a d n ic z o do podstaw y form y w y p u k łe j , k t ó r ą n i s z c z ą . D rugą s t r e f ą l i c z ­nego w y stęp o w an ia w c ię ć e ro z y jn y c h s ą p rz e d e w szy stk im z b o c z a d o l i n o d łu g ic h i s to sunkow o ła g o d n y c h s to k a c h . P rzy k ład em p ie rw s z e j s t r e f y s ą .w zg ó rza morenowe D z ie w ic z e j G óry , S k o rz ę c in a , Ja n ik o w a , n a to m ia s t typowym o b szarem d r u g ie j s t r e f y są d o l i n y ; K o b y lep o le - G ąd k i, K o p ii i M ęciny . G łęboko w c ię te duże d o l in y C yb iny i Głów­ny n a o p raćo w an e j m ap ie m ają b a r d z i e j r o z w in ię ­t y sy s te m w c ię ć e ro z y jn y c h o s to su n k o w o dużych r o z m ia ra c h , a l e m n ie j d ro b n y c h w c ię ć . W ynika to czę śc io w o z g e n e r a l i z a c j i mapy w s k a l i 1?50 000, pon iew aż o d c in k i b a r d z i e j s tro m e , z a z n a c z o n e sym­bolem k lifow ym p rz e w a ż n ie e l im in u ją o z n a c z e n ia d r o b n ie j s z y c h w c ię ć e ro z y jn y c h . W iększe i g łę b ­s z e w c ię c ia e r o z y jn e pow odują c o f a n ie s i ę s t r e ­fy d łu g ic h zb o cz y w k ie ru n k u p a r t i i ź r ó d l i s k o -

http://rcin.org.pl

- 51 -

wych w c ię c ia . W t e n sp o só b g ó rn a k raw ędź d o l i n ­n a z o s t a j e w w ie lu p rzy p ad k a ch z m ie n io n a n a s z e r e g odcinków o łukow atym k s z t a ł c i e / d o l i n a wód ro z to p o w y ch G o r ta to w a / . Y /c ięc ia e ro z y jn e prow adzą wody je d y n ie po opadach a tm o s fe ry c z ­n y ch , lu b w o k re s a c h roz to p ó w w io se n n y c h . Wy­j ą t e k s ta n o w ią t y lk o t r z y b a rd z o g łę b o k ie w cię­c i a e r o z y jn e , k tó r e z a s i l a n e s ą wodą z n iż szy c h poziomów w odonośnych . N ajw iększym z n ic h j e s t w c ię c ie w zb o cz u d o l in y C ybiny m iędzy K o b y ln i­c ą a Uzarzewem , zwane " l i s im Ja re m " . Drugim j e s t w c ię c ie k o ło Z i e l i ń c a n ad je z io r e m Swa- rz ę d z k im , a t r z e c i e n a p ó łn o c od W ie rz e n ic y , u ch o d zące do d o l in y Główny. W c ię c ia e ro z y jn e w ykorzystyw ane s ą c z ę s to ja k o końcowe o d c in k i s i e c i m e l io r a c y jn e j , co z r e s z t ą pokryw a s i ę p rz e w a ż n ie z o k reso w ą ic h d z i a ł a l n o ś c i ą , k tó ­r e j s p e c ja ln e n a s i l e n i e p rz y p a d a w io s n ą . Na opracowanym o b s z a rz e n i e zaobserw ow ano d o l in e k i w c ięć e ro z y jn y c h , k tó r y c h u j ś c i a b y ły b y z a ­w ie s z o n e , lu b ponow nie r o z c i ę t e . Dowodzi to c i ą g l e żywego p ro c e s u w c in a n ia s i ę , tym b a r ­d z i e j , że z a b i e g i a g ro te c h n ic z n e n i e t y l k o n i e p r z e c iw d z ia ł a ją e r o z j i , a l e j ą s t a l e p o tę g u ją . C z ę s to można zau w aży ć , że w c ię c ia e r o z y jn e z a ­c z y n a ją s i ę w d o ln e j c z ę ś c i skoku d o l in n e g o . J e s t to zw iąz an e z h o ry zo n te m w arstw y n i e p r z e ­p u s z c z a ln e j p o w o d u jące j w y sięk wód g ru n to w y ch na m n ie j w ię c e j jednakowym p o z io m ie . P r z y k ła ­dem s ą z a c h o d n ie i w schodn ie z b o c z a n a d j e z i o ­rem Sw arzędzk im , o r a z w z a c h o d n ie j c z ę ś c i ob­n i ż e n i a K o b y łep o le - G ąd k i.

2 . D o lin k i d en u d ac y jn e -

Formami to w arzy sząc y m i w cięc io m ero zy jn y m s ą d o l i n k i d e n u d a c y jn e . P rz e w a ż n ie s ta n o w ią one p r z e d łu ż e n ie w c ię ć e ro z y jn y c h w k ie ru n k u w ysoczyzny , a r a c z e j s ą zako ń czo n e w odcinkach u jś c io w y c h w c ię c ia m i e ro z y jn y m i. R ó ż n ic a m ię­http://rcin.org.pl

5 2 -

dzy ta k zw iązanym i form am i w k lę s ły m i p o le g a p rze­de w szy stk im n a k s z t a ł c i e dna i z b o c z y . Łagodne p r z e j ś c i e zb o czy w dno d o l in n e , o ra z p r z e k r ó j p o p rz e c z n y , w k tó ry m tru d n o r o z d z i e l i ć zb o cza od d n a , d e c y d u je o z a k w a lif ik o w a n iu t a k i c h form do d en u d ac y jn y ch i d la te g o t s ż V - k s z ta ł t n e w c ię - c i a e ro z y jn e można s tosunkow o ła tw o o d d z i e l i ć od d o l in e k d s n u d a c y jn y c h . W ty c h o s t a t n i c h z a ­c h o d z i równowaga m a te r i a łu tra n s p o r to w a n e g o p ro s to p a d le do o s i d o l in y z tra n sp o rto w a n y m w zdłuż o s i d o l i n y . Odrębnym p rzy k ła d em s ą d łu ­g ie d o l in y d e n u d a o y jn e , w y s tę p u ją c e n a o p ra ć o - wanym o b s z a rz e w śro d k o w e j c z ę ś c i a rk u s z a * N a j­d łu ż s z a z n ic h u c h o d z i do d o l in y wód roztopow ych G o rta to w a i ty l k o n ie w y s o k i d z i a ł wodny d z i e l i j ą od in n e j d o l in y d e n u d a s y jn e j , w p r z e d łu ż e n iu k t ó r e j wypływa K o p ia . K opię z M ęciną ł ą s z y rów­n ie ż d ro b n a d o l in k a d e n u d a c y jn a , b ie g n ą c a od Go- w arzew a do T rz e k a , Op i sanem:, p o p rz e d n io ozow i z g ro d z is k ie m p ie rś c ie n io w y m to w a rz y sz y ró w n ie ż ró w n o le g ła doń d o l in k a d s ń u d a c y jn a , u c h o d z ą c a do d o l in y M ęciny . Na p ó łn o c od d o l in y Główny, a w ięc w s t r e f i e m oren czo łow ych i p ag ó rk o w aty c h d a je s i ę zauw ażyć w yraźny z a n ik i l o ś c i d o l i n d®- n u d a c y jn y c h , c z e g o p rz y c z y n ą j e s t i n t e n s y w n ie j ­s z a r z e ź b a t e r e n u i zw iąz an e z n i ą w ię k s z e sp a d ­k i .

3 . S to ż e k napływowy

Mimo l i c z n y c h w c ię ć e ro z y jn y c h u ch o d zą cy ch do w ię k sz y c h fo rm d o l in n y c h , i s t n i e j e ty l k o j e ­den w yraźny i typow y s to ż e k napływ ow y. Z n a jd u ­j e s i ę on u u j ś c i a d o l i n k i d e n u d a o y jn e j zak o ń ­c z o n e j w c ięc iem e ro z y jn y m , o d w a d n ia ją c e j d o l in ę wód roztopow ycdi G o rta to w a w k ie ru n k u j e z i o r a S w arzędzlc iego . W ylot w c ię c ia e ro z y jn e g o zam knię­t y j e s t s z e ro k im s to ż k ie m napływowym o n a c h y le ­n iu wynoszącym o k o ło 7 ° . O b f i to ś ć m a te r i a łuhttp://rcin.org.pl

- 5 3 -

p ia s z c z y s te g o z poziom u zandrow ego i z a s i l a ­ni® w c ię c ia wodami grun tow ym i pow oduje pow ol­ne p r z y r a s t a n i e s to ż k a napływow ego w © k re s ie zw iększonego p rz e p ły w u w iosennego* W p o z o s ta ­ły c h p o ra c h ro k u okresow y c ie k wodny w ykorzy­s t u j e m n ie js z y p ro m ień s to ż k a i p ły n i e pom ię­dzy s to k ie m w c ię c ia , a w y p u k ło śc ią s to ż k a * P r z y r a s t a j ą c a i l o ś ć m a te r i a łu akum ulow anego pow oduje z w ięk szo n y n a c i s k n a p o d ło ż e /w do­l i n i e C y b in y / i w y s tą p ie n ie u c z o ł a s to ż k a s t r e f y s t a ł e g o z a b a g n ie n ia , w idocznego p rz e d e w szy stk im d z i ę k i c h a r a k te r y s ty c z n e j r o ś l i n n o ś - c i*

4 . Z bocza d e n u d a c y jn e /d łu g i® s t o k i /

M iędzy w ysoczyznam i i o b n iż e n ia m i d o l i n ­nymi n a badanym a rk u s z u pow szechni® w y s tę p u ją d łu g i* s t o k i / z b o c z a denudaoyjn® /® J e ż e l i jed­nak s/fcromość zb o czy j e s t d u ża a w ysok® ść względ­na p r z e k ra c z a 10 m, to l i n i a k ra w ę d z i p o g ru b io ­n a w edług p r z y j ę t e j s k a l i n i* p o zw a la a a z a z ­naczen i® s z r a f u s to k u * N a jb a r d z ie j regularnie ro z w in ię te d łu g ie s t o k i o d d z i e l a j ą od w ysoczyz­ny o b n iż e n ie K & bylepol# - G ąd k i, o r a z wyspy wy- soczyznsw e n a o b s z a ra c h zandrow yah* Najdłuższe s t o k i - ©kał© 500 m p o s ia d a d o l i n a Główny na wschód od j e z i o r a K ow alsk iego* Nieraz można zauw ażyć , ż* s t o k i s ą d łu ż s z e od s z e r o k o ś c i form y d o l in n e j* P rz y k ła d e m mogą być d o l in y k o ­ło T am ow a, K o s tr z y n a , S k o r z ę s in a . N a c h y le n ie stoków ró w n ie ż n i e j e s t jednakow e i w aha s i ę od 3* d* 15 « * &®pi®r# pow yżej t e j w a r to ś c iw y s tę p u ją c d c in k i k lifo w e * D łu g ie s t o k i ogrom­n ie s p r z y j a j ą d e n u d a c j i g l e b , p on iew aż podda­ne s ą u p ra w ie , n i* z a c h o w u ją c e j z a s a d p rz e o iw - e ro z y jn y c h . D la te g o t e ż d o ść powszechnym z j a ­w isk iem j e s t z w ię k sz o n a m ią ż sz o ść w ars tw y p ró c h n ic z n e j w p r o f i l a c h g lebow ych u s tó p z b o -http://rcin.org.pl

- 54 -

czy d o l in n y c h . D o ch o d zi ona nawet do 90 cm / n a p rz y k ła d w obniżeniu K o b y lep o le - G ą d k i/ .

Foray u tw o rz o n e p rz e z r o ś l i n n o ś ć

1 . Równiny to r fo w e

W ystępow anie utworów organogenicznych jest uwarunkowane sytuacją hipsometryczną. Na obsza­r z e a r k u s z a "Kostrzyn" utwory torfowe są o w ią z a ­ne z d o lin a m i i obniżeniami terenu, Są to wyłącz­n ie to r f o w is k a niskie, zasilane przepływającą w odą. W obniżeniu Kobylepole - Gądki torfy nie w y s tę p u ją , natomiast doliny Cybiny i Główny po­s i a d a j ą je na rozległych obszarach, przy czym w d o l i n i e Główny są one przede wszystkim w jej górnym o d c in k u . Największe powierzchnie równin to rfo w y c h znajdują się koło jeziora Kowalskiego i G óra , gdzie zajmują prawie całą szerokość do­liny. B ra k u je dokładniejszych informacji dotyczą­cych miąższości torfów, ponieważ eksploatacja i c h j e s t dorywcza i nie sięga de spągu złoża. W ydobywanie torfu sposobem gospodarczym ograni­c z a s i ę do głębokości 1 m poniżej poziomu wód g ru n to w y c h . Niektóre mniejsze doliny wykazują również i s t n i e n i e równin torfowych, jak na przy­k ła d : koło Kostrzyna, Dębogóry, Skorzęcina. Nie b ra k to rfó w również w zagłębieniach moren pagór­kow atych Gorzkiego Pola, Kołaty, czy Dziewiczej Góry /na mapie opuszczone w druku znak równin to r fo w y c h w lewym górnym rogu przy ramce/. W dol­nym odcinku doliny Cybiny, na zachód od jeziora S w a rzęd zk ieg o występują rozgałęzione formy do­linne w poziomie zandrowym, wypełnione utwora­mi organogenicznymi. Dzięki zabiegom ogrodni­czym /głęboki drenaż pod uprawy warzywnicze/ można było stwierdzić, że miąższość torfów w ty c h miejscach przekracza 5 m. Jest to jednakhttp://rcin.org.pl

- 55 -

jedyny wypadek użytkowania rozległych równin torfowych dla innych celów niż łąkarsko-pastwis­kowe. Używanie torfu na opał nie jest stosowa­ne, a czynne dawniej drobne wyrobiska zupełnie zarzucone. Na opracowanym obszarze przeważa /w warstwach powierzchniowych/ torf trzcinowy, a głębiej torf sfagnowy.

PRÓBA MQRFOGENSZY

Z poprzednich rozdziałów omawiających po­szczególne elementy geomorfologiczne wynika, że obszar arkusza "Kostrzyn" jest szczególnie bogaty w różnorodne formy zarówno wypukłe jak i wklęsłe. Już sama legenda mapy, obejmująca 23 wydzielenia świadczy, że opracowany arkusz jest całkowicie różny od przylegającego od po­łudnia arkusza "Kórnik" /45/• Ponieważ na arku­szu "Kostrzyn" występują elementy bardzo zróż­nicowane zarówno pod względem budowy geologicz­nej, jak kształtu i sytuacji morfologicznej, więc uzasadnione będzie twierdzenie o zawiłej i wielokierunkowej historii rozwoju tego obsza­ru. W przeciwieństwie do monotonii krajobrazo­wej sąsiedniego arkusza "Kórnik", omawiany ar­kusz obejmuje takie tereny, które umożliwiają próbę wyjaśnienia genezy krajobrazu bes ko­nieczności omawiania bardzo odległych obszarów. V ? wielu przypadkach wyjaśnienie genezy form z arkusza "Kórnik" znajduje się właśnie na arku­szu "Kostrzyn", co podkreślono zresztą w po­przednim opracowaniu /49/. Przedłużenie obni­żenie Kobylepole - Gądki, oraz przyległej wy­soczyzny morenowej płaskiej z południa na pół­noc, pociąga za sobą przyjęcie tych samych kry­teriów wiekowych, opartych na przekrojach geo­http://rcin.org.pl

- 5 6 -

lo g ic z n y c h i g e o m o rfo lo g ic z n y c h . Na p o d s ta w ie o b s e rw a c j i g e o lo g ic z n y c h , s t r a t y g r a f i c z n y c h , > te ^ s tu r a l n y c h i s t r u k t u r a l n y c h p o tw ie rd z a s i ę w iek g l i n m orenow ych, z k tó ry c h zbudow ana j e s t w ysoczyzna m orenowa i z g o d n ie .z mapą g e o l o g i s z - , n ą 1s50 000 /4 4 , 4 8 / , o k r e ś l a s i ę j ą ja k o n a l e - żą.%. lo V a rs c v ie n I . K ry te r iu m m o rfo lo g ic z n e 3f.stonow ane p r z e z Ł lajdanow skiego / 2 7 / w o d n ie ­s i e n i u do w y stę p o w a n ia r y n ie n je z ie m y c h ,p o z w o ­l i ł o n a w y zn acze n ie g r a n ic y ta k zw anej " k i e s z e n i w r z e s iń s k i e j ” . B rak r y n ie n j e z i e r a y e h n a j e j ob­s z a r z e p o s łu ż y ł do o k r e ś l e n i a w ieku te g o te r e n u i do u z n a n ia w y stę p o w a n ia ry n ie n je z io r n y c h z a g ra n ic ę - z lo d o w a c e n ia V a rs o v ie a I I . Z ach o d n ia g r a n ic a " k i e s z e n i w r z e s i ń s k i e j łt p r z e b ie g a w edłag M ajdanow skieg© p o n iż e j j e z i o r a Trnij, po czym łu k ie m o d g ra d z a j e z i o r a K ó rn ic k ie i w raca ku wschUdowi w k ie ru n k u Żerkow a. J e z io r o Iwo* le ż y w r y n n ie , w k t ó r e j ty lko - d z i ę k i s z tu c z n e j ta m ie , w y so k ie j n a 3 m, u trz y m u je s i ę w ysok i poziom wód. J e z i o r a K ó rn ic k ie ja k w yn ika z ic h p lanów b a t y - m e try czn y ch w ykonanych p rz e z M o K o k o c iń sk ieg o /4 9 / n a le ż ą do ty p u j e z i o r d o l in n y ś l i , j a k i e B a j e r l e i n o p i s a ł wr o k o l ic a c h D o lsk a / t / i n ie mogą być u- w ażaae z a j e z i o r a ryn n o w e. P rzec iw ień s tw em j e ­z i o r K ó rn ic k ic h j e s t rynnow e j e z io r o K ie r s k ie , le ż ą c a , n a zac h ó d od P o z n a n ia . Wobec te g o można z a c h o d n ią g r a n ic ę " k i e s z e n i w r z e s iń s k i© j" p r z e ­su n ą ć b a r d z i e j ku z a c h o d o w i, aż do m oren e ż e lo ­wych W ie lk o p o ls k ie g o P a rk a N arodow ego, Innym a r ­gumentem m o rfo lo g iczn y m p rsem aw ia jąeym za. wyod­rę b n ie n ie m om aw ianej s t r e f y z z a s ię g u o s t a t n i e ­go z lo d o w a c e n ia b y łb y ty p k r a jo b r a z u , m odelow a­ny pod wpływem czynn ików d e n u d a c y jn y e h . P o d k re ś ­l a t o w y ra ź n ie D y lik / 8 / , u z n a ją c z a s t a r s z y t e n k r a jo b r a z , g d z ie w ysoczyzna morenowa u l e g ł a po ­d z i e l e n i u n a fo rm y w y p u k łe , o d d z ie lo n e od s i e b i e s i e c i ą d o l i n / fo rm w k lę s ły c h / .http://rcin.org.pl

- 57 -

Tak w ięc n a j s ta r s z y m elem entem w u k s z ta ł to w a n iu p o w ie rz c h n i o b j ę t e j a rk u szem "K ostrzyn"*) b y ły b y o b sz a ry z n a jd u ją c e s i ę n a p o łu d n ie od d o l in y Cy- b in y . Zan d r a k u m u lacy jn y n a p o łu d n ie od K o s trz y ­n a "op ływ a1"wfOKeay ©zowe w y s tę p u ją c e n a s t a r s z y * p o d ło ż u i w y k o rz y s tu je daw ne, p o g rz e b a n e k ie r u n ­k i odpływu*

Na zdenudow aną metfenę derm ą c zbudow aną z glin morenowych barw y s z a r e j » naatS sął s i ę l ą d o ló d o k re ś la n y mian®* "śro d k e w e-p e au aań sk ieg e " s ta ~ d i a ł u V a rs o v ie n I T 0 s y p ią e w p ie rw s z y * e t a p i e m0±n0 wzgórza morenowe Jan ik o w a i Wierzenioy, o ra z r o z l e g ł e z a n d ry pom iędzy d z i s i e j s z y m i d«a- l ln a m i Gybimy 1 Główny* Jedną * późniejszych oscylacji l ą d o le d u w c z a s i e s% udiałm poznań­s k ie g o , g w a ł to w n ie js z a n i i poprzednie, przy­c z y n i ł a się do u tw o rz e n i* w agórs morenowych spiętrzanych Dziewiczej Góry i Moraskiej Góry* Dłuższy postój lądolsim i związana z nim erozja wód płynących dały początek fo rm ow aniu się do­l i n peryferyozny *.h Główny i Gybiny, które od prowadzały swe wody wprost de doliny Warty, po­nieważ połączenie * doliną Kobylepole - Gądki powoli zostawał.# odcinane prze* wcinającą się coraz głębiej Cybiną* Dopier® jednak "w y c o fa ­nie się" lądolodm z moren Dziewiczej i M ora- sklej Góry pozwoliła wodo* pra-Y/arty w ykorzy­stać przełom typ* odziedziezoneg# i zmienić kierunek odpływu s południowego na północy* Wtedy też nastąpił* wcięci# doliny Warty o kilka metrów, pociągając za sobą wzmożoną dzia­łalność erozji wstecznej wszystkich dolin bocz­nych, a więc między innymi Cybiny i Główny. Doszło wtsdy do całkowitego o d c ię c ia obniżenia Kobylepole - Gądki od poziomu zandrowego Kobyl­nicy, do wyłączenia z system hydrograficznego d o l in y wód ro z to p o w y c h G o r t a t o w a i Baroin k a i do z a n ik u p o łą c z e ń wodnych w y s tę p u ją c y c h do­tychczas w o b n iż e n ia c h m iędzy ostańcami wy so-http://rcin.org.pl

- 58 -

ezyznowym i n a p ó łn o c od C y b in y . N a s tą p i ło ró w n ież o s ta t e c z n e w y to p ie n ie s i ę b r y ł m artw ego lo d u i u tw o rz e n ie j e z i o r w d o l in a c h Cybiny i G łówny, Po­z o s t a ł e w d o l in a c h w y n io s ło ś c i w yższych poziomów zand row ych , k tó r y c h r z e k i n ie z d o ła ły u s u n ą ć , s t a ­n o w iły zaw sze p rz e s z k o d ę w swobodnym o d p ły w ie wód g ru n to w y ch , co z k o l e i u ł a tw ia ło ro zw ó j r o ś l i n ­n o ś c i b a g ie n n e j i t o r f o w e j , z a jm u ją c e j t a k r o z ­l e g ł e o b s z a ry w obu w spom nianych d o l in a c h . N ie ma je d n a k w l i t e r a t u r z e d an y ch , k tó r e p o z w o li ły b y u - s t a l i ć sp S c tru m pyłkow e o b szarów to rfo w y c h n a oma­wianym a r k u s z u . P o d k r e ś la ł t o S z a f e r / 4 0 / , sumu­ją c p o s tę p y b ad ań n ad f l o r ą c z w a r to rz ę d u w P o ls c e , D la te g o t e ż sz c z e g ó ło w e o p raco w an ie to r fó w d o l i n C ybiny i Główny c z e k a c ią g i® n a s p e c j a l i s t ę - p a ­le o b o ta n ik a .

W c ię c ia e ro z y jn e o r a z form y e o l ic z n e n a l e ż ą ju ż do utw orów p o s t g l a e j a l n y c h ; zarów no je d n e ja k i d ru g ie z n a jd u ją s i ę w s t a n i e s t a ł e g o ro z w o ju . P rz y c z y n ia s i ę do te g o n ie w ą tp l iw ie ubóstw o s z a ­ty l e ś n e j i in te n s y w n a g o sp o d a rk a r o l n a , u ł a t w i a ­j ą c a d z i a ł a l n o ś ć e ro z y jn o -a k u m u la c y jn ą wody i w ia­t r u .

http://rcin.org.pl

- 5 9 -

LITBRATURA

1® B a js r l e i n J» - Tymczasowa w y n ik i badań n ad jeziorami P o ls k im i . B ad .G eo g r. nad P o ls k ą IW, z . 2*3* P o znań 1927a

2 . B a rtk o w sk i T. =* Rozwój polodow cow ej s i e c i h y d r o g r a f ic z n e j w W ie lk o p o lse e ś ro d k o w e j. Zesz.Nauk.UAM, G e o g ra f ia z . i , Poznań 1957 .

3 . B a rtk o w sk i T» i K rygow ski B. - P ró b a k a r to * g r a f ic z n e g o u j ę c i a g e o m o rfo lo g i i n a j b l i ż s z e j o k o l ic y P o z n a n ia . Zese.Nauk.UAM, G e o g ra f ia z . 2 , Poznań 1959 .

4 . B e re n d t G. i K e ilh a c k K. - Bndmcr8nen i n d e r P ro v in z P o s e n . J h r b .d . P r e u s e . G eo l. I a n - d e s a n s t . B .K I . , B e r l i * 1694*

5 . C i e ś l i ń s k l S .. * T a b l i c a s t r a t y g r a f i c z n a z u w zg lęd n ien iem l i t o l o g i i P o l s k i , W yd.G eolog. W arszawa 1959.

6 . C z e k a lsk a A. - Budowa g e o lo g ic z n a N iz in y W ie lk o p o ls k ie j . Vfyd.Nauk.UAM, s e r .g e o l o g i a , z . 1 , Poznań 1961.

7 . C z u b iń sk i Z. - P a rk n a tu r y w Prom nie pod P oznan iem . V fyd.O kr.K o m .O ch r.P rzy r. n a W lkp. i Pom. z . 5 , P oznań 1935.

8 . D y lik J . - Q p e ry g la c ja ln y m c h a r a k te r z e rz e ź b y środkow ej P o l s k i . Ł ó d zk ie Tow.Nauk* n r 2 4 , Łódź 1953

9 . B r e y s te d t A. * D ie O b e rf l& c h e n g e s ta l tu n g d e r Umgebung d e r S ta d t P o sen . Z s c h t . d . N a tu r w is s .A b t .d .d . G e s e l l s c h . f .K u n s t u . W is s e n s c h a f t i n P o s e n . XIX, J g h .H .1 -3 ,Poznań 1912.http://rcin.org.pl

- 60 -

10 . Galon R. - Charakterystyka oraz podział ni­żowego krajobrazu polodowcowego na podstawie przebiegu krzywej hipsograficznej /na przy­kładzie okolic Poznania/. Y/iad. Służby Geogr. nr 1. Y/ars zawa 193&.

11. Gołąb J., Y/odziezk# A ., Urbański J . , Krawiec P., Szafranówna H. - Wycieczka przyrodnicza na Maltę pod Poznaniem. Wyd. Kom. Ochr,Przyr. na Wlkp. i Pom. z.5, Poznań 1935*

12. Jsntzseh A. - Aufnahme a u f dem Blatt Sehw a- r z e n z . Jhrb.d.Kgl.Preuss.LandtsanBt.B.31» B e r l i n 1913.

13. J e n tz s s h A. - Aufnahme a u f ren B lM tte rn *P osen S M , Gondek u . B rom berg , J h r b .d .K g i . P r e u s e .la n d e a a n « t .B .3 3 » B e r l i a 1914.

14 . K o n d raek i J 0 - P ro b le m a ty k a f iz y c z n o - g e o ­g r a f i c z n e j r e g i o n a l i z a c j i P o l s k i . Przegl. G eogr. i .X X V II, z . 2 . 1955.

1 5 . K o z ie ro w sk l S . => N a jd a w n ie jsz y Poanań i j e ­go o k o l i c a w świetle nazw to p o g r a f ic z n y e h in a j s t a r s z y c h ź r ó d e ł . Poznań 1922.

1 6 . K owalkow ski A. i P ru s in k ie w ic * Z. - Mapa g le b P o l s k i 1*300 00 0 , a r k . C-2 P o zn ań ,IUNG - Pu ław y 1950 .

17 . K rygow ski B. - P rz e g lą d o w a mapa g e o lo g ic z n a P o ls k i b ez u tw orów czw arto rz ęd o w y ch , 1 *3.00000 , a rk ,P o z n a ń , Y /yd.G eolog. W arszawa 1949 .

18 . K rygow ski B. «= P rz e g lą d o w a mapa g e o lo g ic z n a P o l s k i 1*300 0 0 0 , a rk .C 2 , P oznań ,W yd .G eo log . W arszawa 1948 .

19 . K rygow ski B . - M o rfo lo g ic z n y k r a jo b r a z V /ie l- k o p o ls k i . G eo g r. w s z k o le z . 1 , Yfarszawa 1949.

2 0 . K rygow ski B. - 0 dwóch nowych podziałach na re g io n y g e o g r a f i c z n e N iz in y Wielkopolsko-http://rcin.org.pl

- 61 -

K u ja w s k ie j. B a d .F iz jo g ra f® n ad P o ls k ą NWP t . I I I , P o zn ań 1956.

2 1 . K rygow ski B. - G e o g ra f ia f i z y c z n a N iz in y W ie lk o p o lsk i,, e z 0I . G e o m o rfo lo g ia . PTPN - P oznań 1961 .

2 2 . K ow alska A. - Di® K o r re la t ic m d es g l a z i a - l e n R e l i e f s m it dem d i l u T i a l e a U n te rg ru a d d e r W e s tp o ln is c h e n T ief© ben® . C om ptss R en- dus du C on g res INQUA - M adrid 1957®

2 3 . K ow alska A. - P a le o m o rf© lo g ia p o w ie rz c h n i p o d p le j s 4 ©« a ń s k i e j n iż o w e j s z ę ś e i d o rz e c z a O dry . P r a s e G eo g r. IG PAN n r 21 * W arszawa1960 o

2 4 . L ehoew icz S« - P o ls k a . W ie lk a G e o g ra f ia P ow szech n a t W arszaw a 1937.

?92 5 . Ifefis G. - U b sr T h a ib in d u n g e n l a d e r Gegsnd

y s n P e s e n . J h r b .d .d .K g l .P r e u s s .G e o le X a n d e - s a n s t . B.XIX* B e r l i n 1398.

2 6 . Maas G. - B l a t t G u r ts e h in n e b s t B o h rk a r te und B o h r r e g i s t e r . K g l .G e o l .L a n d e s a n s t . B er­l i n 1900.

2 7 . M ajdanow ski S . - R o zm ieszczen ie* g ę s to ś ć i k i e r u n k i r y n ie n j e z ie m y o h n a N iżu P o lsk im . P rz e g l.C to o g r . t .X X I , W arszaw a 1947.

2 8 . M ik o ła js k i J . - 0 p o w s ta n iu tz w . p r a d o l i a y w a r s z a w s k o - b e r l iń s k ie j . B ad .G e o g r . n a d P o l ­s k ą NW, z .2 - 3 > P oznań 1927 .

2 9 . N ałkow ski W. - M a te r ia ły do g e o g r a f i i ziemdaw nej P o l s k i , W arszaw a 1913.

3 0 . Paw łow ski S . - G e o g ra f ia P o l s k i . Lwów 1917.

3 1 . Paw łow ski S . - 0 j e z i o r a c h W ie lk o p o ls k i .O r l i L o t , z . 5 , Kraków 1921.

http://rcin.org.pl

- 62 -

3 2 . Paw łow ski S . - 0 z a s to i s k u P oznańsk im , P rz e g l .G e o g r , t . I Y , W arszaw a 1923 .

3 3 . Paw łow ski S . - 0 s y s te m ie odw odnień d y lu - w ia ln y c h i p o d y lu w ia ln y c h n a t e r e n i e W ie lk o ­p o l s k i . K s ię g a P am iątkow a X II Z ja z d u L ekarzy i P rzy ro d n ik ó w P o l s k i c h , t . I , W arszaw a 1926.

34-. Paw łow ski S . - G e o g ra f ic z n y k r a jo b r a z i po ­ło ż e n ie P o z n a n ia , K s ię g a Pamiątkowa m.P ozn a­n i a , 1929.

3 4 a .P a s s e n d o r f e r E . - W stęp do nauk g e o lo g ic z ­n y c h . c z . I I , r o z d z .2 , W yd.G eol. W arszaw a 1956.

3 5 . Rakow ski W. - G e o lo g ia i p a l e o n to lo g i a m ia ­s t a P o z n a n ia . K ro n ik a m ia s ta P o z n a n ia 1933.

3 6 . Rehman A. - Z iem ie daw nej P o ls k i i s ą s i e d ­n ic h k ra jó w s ło w ia ń s k ic h o p is a n e pod w z g lę ­dem f iz y c z n o -g e o g ra f ic z n y m . G z .I i I I , Lwów 1895.

3 7 . S acha B, - Typy s e d y m e n ta c j i m io c e ń s k ie j n a t e r e n i e W ie lk o p o ls k i . P r z e g l .G e o lo g , z . 1 , W yd.G eol. W arszaw a 1961.

3 8 . S a w ic k i L . - T e rm in o lo g ia r e g io n a ln a z iem p o l s k ic h . P o ls k ie s ło w n ic tw o g e o g r a f i c z n e I , Kraków 1922 .

3 9 . S e k y ra J . - P e r i g l a c i a l Phenom ena. C zw arto ­r z ę d E uropy śro d k o w e j i w sc h o d n ie j , c z . I / W yd.G eolog. W arszaw a 1961.

4 0 . S z a f e r W. - R zu t oka n a p o s tę p b ad ań f l o r c z w a rto rz ę d o w y c h . Z b ad ań c z w a r to rz ę d u P o l ­s k i . t . 6 , W arszaw a 1955.

4 1 . S ch tttze H. - D ie p o s e n e r l a n d a c h a f t . B r e s la u 1925.

http://rcin.org.pl

- 6 3 -

4 2 . S zafranów na H. - Poznań i o k o l i c a . W ie lko ­p o ls k a w o czach p rz y ro d n ik a , z . 3 , PTPN, P oznań 1959.

4 3 . T ie tz e 0 . - D ie B rg e b n is s e a u f B l a t t Gon­d e k . J h r b .d .P r e u s s .G e o l . l a n d e s a n a t . B.XXXVH, B e r l in 1916.

4 4 . Tom aszew ski E .-Z bad ań g e o lo g ic z n y c h o k o l ic P o z n a n ia . Spraw.PTPN I / I I kw. P oznań 1956.

4 5 . Tom aszewski E . - Mapa g e o m o rfo lo g ic z n a P o l­s k i 1 s50 0 00 , a r k . ’•K ó rn ik " . IGPAN - Toruń 1959.

4 6 . Tom aszew ski E» - Mapa g e o m o rfo lo g ic z n a P o l ­s k i 1 j 50 000 , a r k ." K o s t r z y n " . IGPAN - Toruń1959.

4 7 . Tom aszew ski E . - Mapa g e o m o rfo lo g ic z n a P o l ­s k i 1 :50 0 0 0 , a r k . "P o zn ań " , IGPAN - Toruń1960.

4 8 . Tom aszew ski E . - Mapa g e o lo g ic z n a 1 s 50 000 a r k . " K o s trz y n " . W yd.G eolog. W arszawa /w d r u k u / .

4 9 . Tom aszew ski E . - O b ja ś n ie n ia do mapy geo* m o rfo lo g ic z n e j 1 :5 0 00 0 , a rk ."K ó rn ik " ,IG P A N W arszawa 1961.

5 0 . T schuschke A. - B a ty m e tr ia j e z i o r a U zarzew - s k ie g o , m a sz y n o p is . In s t .Z o o l.P A N , Poznań 1955.

51 . W eh rk re is XXI /R e ig h s g a u W a r th e la n d / . M i l i - t f l r g e o g r a p h is c h e r U b e rb l ic k . S t e l l -v e r tr . G eneralkom ando XXI. A .K .A b t. I a /M il .G e o . P osen 1941.

5 2 . Z i e r h o f f e r A. - Z a g a d n ie n ie p o w ie rz c h n i p o d - d y lu w ia ln e j n a z ie m ia c h p o ls k ic h . P o k ło s ie G e o g ra f ic z n e , Lwów 1925•

http://rcin.org.pl

S p i s t r e ś c i

str.W s t ę p ................................................................................... 1

Metoda p ra n y ................................................................ 1

P rz e g lą d l i t e r a t u r y . . . . ................................. 3

Ogólna charakterystyka terenu . . . . . . 8Geomorfologia.........................£6P ró b a m orf © g e n e z y .................... .... 55

L i t e r a t u r a ........................................ . . . . . . 59

Ryciny . . . . . . . . . . . . . . . . . nlb.

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

R y e . 2 . H IP S O M E T R I A A R K . .K O S T R Z Y N 1

http://rcin.org.pl

npm

150-.

140Rye. 3. KRZYWA HiPSOGRAFICZNA ARK. .KOSTRZYN

150-

120-

110

lO O

9 0

ro

60

wo%8 0 9 050 604 030■to 200http://rcin.org.pl

Rye. k .

PLAN BA TY M ETR Y C ZN Y

3EZ. U Z A R Z EW SK IEG O

wg. A .Tschuschke

JOO 150 m

http://rcin.org.pl

PLAN WIERCEŃ I PRZEKROJÓW QEOLOGICZNYCH

r A R K ..K O ST R Z Y N *C .O .

2JO

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

Rye 6 PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY I .

i T q n r r r na i Q I D I Q '

.iGOwiec WIERZONKA

R y e ? PRZEK RÓ J GEOLOGICZNY U.

SZ C Z E PA N K O W O ANTONINEKPKP

je* . Cybin*

ł

R yo.8. PR Z E K R Ó J GEOLOGICZNY U

LEGENDA >

t o r f y _ H o lo c a n

g lin a b ry z o w a

p ia s k i i Żwiry wodno - lodowcowe . P lajsT tocen

glina szara

(T poznański — Pliocen

wggioi brunatny I> — W io c e n

p ia s k i i iw i r y i

m ą rq te - K reda

w a p ie n ie . - J u r a

c ie k i w o d n e

CZERLIJNKO STRUNIANY K O S T R Z Y N mag.zboi. ekkb*. nJyn

PUSZCZY KOWO -ZABORZE P O B IE D Z IS K A

je z Q o r a

: f ó jli ' r i ' o n i ? £ f i a * = = f = B f i . a n ^ p j m t c r r i j i i i i fi r i r r Ln;-T * 4

■frrtiuP1vrnipiąP!Ó? \

NOWY NKYN ANTONINEK ANTONINEKHaSubyt PKP SW AAZ f DZ JASINm U e* . tafcr pierza

ig n a c e w o K O S T R Z Y N rnU ci. ciek*.

i

http://rcin.org.pl

P z ia w ic z a QoraB L O K D I A G R A M Y

ARK. .K O STRZY N '

Kicin Clowns Cfrusitzyn

lao

Qowaciewo Ra bo w ice

Spław ie

sbankowo

O bniżenie Koby Ifc pole -Cjfldki

K y c .1 0 . N

KoTata Jenykow o CjT^wna Biskupice C ybina

http://rcin.org.pl

Z g o d n o ś ć o s i m o r - fo lo £ j ic 2Ln(2.j z a n d r u W d o l i n i e C y b in y z u p a d a m i w a rs tw

http://rcin.org.pl

Ł

http://rcin.org.pl

Rye. V,. ZBOCZE NAD 1EZ.UZARZEWO R yc.15 . GORTATOW O

j v\W V ///W

•AWKWWWłWWf'WWWSłAWAWWc

£ ~ ?

g k b a

piaski zwałów* z g łazam i

piaski z wkładkami zorsztyni- zawartymi. Ziarno 0

iwirkf 0 *-3TU piaski czarne 0 1

żwiry 0

piaafci b*T«, 0 4% %

i^ V //A \W y i

S igS S s

g le b a

paski zwałowe

piaski z w kładkam i zorszfyn izow anym i 0 0,2,%

piaski białe z żw irem , przekątnia warstwowana

Ryc.18. 3 A N I K 0 W 0

* N S

ft -

Ł -

gleba

piaski zwałowe

oi ino bryzowa z tazami

p ia sk i b ia łe 0 O.^-O.S1 b5#/tf*S

R y c . 19

- N

3 E R Z Y K O W O

S

\\w s m s im s i g le b a

V .7 .77.7;.’ V , ł ^ 7 7 7;V<V ż w ire k 3 7 * i , 30*/1H0 N .........p iask i biaTi 0 Q S -2 % .

50"/l2*S

iwiVy 0 do 50% , ■I00*/|5*N

K O B Y L E P O L E

N

to c z c ń c c z tza~rych Cjtln 2 klinami mrozowymi

Ryc. 23.

m S

K O B Y L E P O L E

g le b a

p ia s k i d o lin n a

’.wiry i piaski z klinami mrozowymi

Ryc. 16. ŚWIĘCINEK

m E W

9i«baO

f - :

p iask i zw o fo n z z g ł a z a m i

mulki j«on« 0 0,1 10'/rw

iw i rk . 0 3 7m 12/15'E

p iaski b iałe 0 0,3 % , J O /n 'S

Ryc. 17 GRUSZCZYNm "E 5W

• V O * f .

* -1- ' ' *■ ' ^ '■ “ l~

v.7 4

•! V* ;;.t7 -

g łe b a

glina b ry zo w a

żw iry 0 5 %

brak danych

p ia sk i ż ó ł te 0

żw iry b ru n a tn e 0 do fOTn

piaski białe 0 0 ,2.% ,

Ryc. 20. BISKUPICE

m E W/S 0

4 -

f i ­

gle ba

piaski rdzawe p cp-i”fa

żw ir 0 iO *7**

p ia sk i b ia łe 0 0 ,1*%.

Ryc. 21. K I CI N

m w'////A W V ///A W V

......... .

3 - s r

gleba

żw iry 0 do lO^/m

» p ia sk i 0 0,2 -1 7**

przekornie warstwowane

R y c . 24 . C Z E R L E 3 N K O

;■ s e

« -

R y c . 2 5 . C ZERLEDNKO

m N S

g le b a

p ia sk i 0 0 ,5 7 ** z k linem mrozowyn

K ono^łiflukcja W utw orach d rob n o z ia rn is ty ch w o d k ryw ce Ozowei.

Klin m ro z o w y w o*»<z

( R y s u n e k z f o to g r a f i i )http://rcin.org.pl

W Y K A Z Z E S Z Y T Ó W DOKUM ENTACJI GEOGRAFICZNEJ

za o s ta tn ie la ta1 9 6 0

1 PR A C A ZBIO R O W A — W stępne w yn ik i badań nad użytkow aniemziem i, w pow ia tach g d ań sk im i m yszkow sk im , 5 ark ., zł 7,—

2 L. K O S IŃ SK I — Pochodzenie terytorialne ludności Ziem Zachod­nich w 1959 r. s. 34 + 16 ta b e l n lb . + 16 m ap nlb., zł 7.—

3 J. K O ST R O W IC K I — The A im s. Concept and M ethod of PolishBand U tilization .Survey, s. 43, zł 1.—

4 PR A C A ZBIO R O W A — N ational A tlases — Sources, B ibliography, A rticles, s. 56, zł 7.—

5 K. W IT i Z. Z IE M O Ń SK A — O bjaśnienia do m apy hydrograficznejP olsk i 1 : 50 000. A rk u sz M-34-100 B Z akopane, s. 105, zł 7.— (douży tk u służbow ego)

5a K . W IT i Z. Z IE M O Ń SK A — H ydrografia Tatr Zachodnich. O bja­śn ien ia do m ap y h y d ro g ra fic zn e j „ T a try Z ach o d n ie” 1 : 50 000, s. 99 + m ap a , z ł 30.—

6 PR A C A ZBIO R O W A — U żytkow anie ziem i w pow iatach: B ielsk Podlaski, W ysokie M azow ieckie, M rągowo, G dańsk i Inow rocław .K o m u n ik a ty p rzy g o to w an e n a k o n fe re n c je w sp raw ie b a d a ń u ży t­k o w a n ia ziem i, W arszaw a 30.V— 8.VI.1960 (w jęz. ro sy jsk im — s. 113 i fra n c u sk im — s. 115, zł 7.—1 9 6 1

1 PR A C A ZBIO R O W A — K lim at H ali G ąsienicow ej, te k s t 20, 29 ta ­bel, 44 ryc., zł 7.—

2 PR A C A ZBIO R O W A — Z badań Stacji N aukow ej IG PA N nad Jeziorem M ikołajskim , s. 135 + n lb . 28 ryc. + m ap a + 2 tab ., zł 7.—

3 PR A C A ZBIO R O W A — M ateriały do geografii przem ysłu Polski, s. 245, zł 7.—

4 M. B O G A C K I — O bjaśnienie do m apy geom orfologicznej 1 : 50 000A rkusz N 34-93 K olno, s. 50, zł 7.—

5 PR A C A ZBIO R O W A — M ateriały do geografii zaludnienia Polski i C zechosłow acji

6 E. TO M A SZ E W SK I — O bjaśnienie do m apy geom orfologicznej1 : 50 000 A rk u sz N 33-143 — A K Ó R N IK s. 50 + 1 tab . n lb ., zł 7.— (poz. 2, 4, 5, 6 do u ż y tk u służbow ego)

1 9 6 2

1 PR A C A ZBIO R O W A — Econom ic R egionalization . M ate ria ls of th e F irs t G en era l M eeting of th e C om m ission h e ld in U trech t, th e N e th e rlan d s , fro m 8 ti ll 9 S ept. 1961, s. 120, zł 7.—

2 T. L ijew sk i — G eografia kom unikacji w oj. białostockiego, s. 206+ mapy, z ł 7.— (do użytku służbowego)

3 PR A C A Z B IO R O W A — Instrukcja szczegółow ego zdjęcia użytko­w ania ziem i. W y d an ie I I I p o p raw io n e i u zupe łn ione s. 130, zł 7.—

4 Ł. G órecka — Z w iązek p rzem y słu cem entow ego w P o lsce ze środo­w isk iem geog raficznym , s ................

http://rcin.org.pl

Cena zl 7.—

PRACE GEOGRAFICZNE IG PAN*)

1 J. FLIS — Kras gipsowy Niecki Nidziańskiej, 1954, s. 78, zł 10,—2 W. WALCZAK — Pradolina Nysy i plejstoceńskie zm iany hydrograficzne na

przedpolu Sudetów Wschodnich, 1954, s. 51, zł 8,—3 A. KRZYMOWSKA — Franciszek Szwarcenberg-Czerny Profesor Geografii Uni­

w ersytetu Jagiellońskiego (1847—1917), 1954, s. 69, zł 9,504 J. PASZYŃSKI — Opady atmosferyczne dorzecza Odry i ich związek z hipso-

metrią i zalesieniem. 1955, s. 90, zł 16,505 M. KIEŁCZEWSKA-ZALESKA — O powstaniu i przeobrażeniu kształtów wsi

Pomorza Gdańskiego: M. BISKUP — Osady na prawie Polskim na Pomorzu G dańskim w pierwszej połowie XV w. 1956, s. 224, zł 31,45

6 W. OKOŁOWICZ — Geomorfologia okolic środkowej Wilii. 1956, s. 68, zł 10,—7 A, JAHN — W yżyna Lubelska, Rzeźba i czwartorzęd. 1956, s. 460, zł 52,408 M. FLESZAR — Studia z dziejów geografii ekonomicznej w Polsce od połowy

X V III w. do r. 1848. 1956, s. 105, zł 20,—9 PRACA ZBIOROWA — Studia geograficzne nad aktywizacją małych miast.

1957. s. 525, zł 72,—10 A. WERWXCKI — Białostocki okręg przemysłu włókienniczego do 1945 r. 1957,

s. 164, zł 32,—11 L. STARKEL — Rozwój morfologiczny progu Podgórza Karpackiego między

Dębicą a Trzcianą, 1957, s. 200 + 54 llustr., zł 40,—12 B. OLSZEWICZ — Geografia polska w okresie Odrodzenia. 1957, 8. 62, zł 13,5013 S. GILEWSKA — Rozwój morfologiczny wschodniej części W yżyny Miechow­

skiej. 1958, s. 90 + 17 llustr., zł 25,—14 J. STASZEWSKI — Vertical D istribution o) World Population. 1957. s. 116 + 1

tabl. n lb„ zł 40,—15 K, ŁOMNIEWSKI — Zalew Wiślany. 1958, 8. 106, zł 24,—16 M. LITTERER — Zm iany w rozmieszczeniu i struk turze ludności Polski Ludo­

wej W latach 1946—1950; B. WEŁPA — Zagadnienie struk tury wieku ludności Polski Ludowej w r. 1950. 1955, 6. 112, zł 20,—

18 A. KUKLIŃSKI — S truktura przestrzenna przem ysłu cegielnianego na Ziemiach Zachodnich w epoce kapitalizm u. 1959, s. 156 + 19 wkładek, zł 49,—

19 Opracowanie zbiorowe pod kierunkiem J. Kondrackiego — Z badań środowiska geograficznego w powiecie mrągowskim. 1959, s. 132 + 6 wkładek (mapy), zł 45,—

20 J. TOBIASZ — W ykorzystanie środowiska geograficznego dla hodowli w wo­jewództwie białostockim. 1959, s. 160 + 2 wkładki (mapy), zł 33,—Opracowanie zbiorowe — Polskie nazewnictwo geograficzne świata. 1959, 8. 875, zł 135,—

21 A. KOWALSKA — Paleomorfologia powierzchni podplejstoceńsklej niżowe] części dorzecza Odry. 1960, s. 75, zł 25,—

22 L. STARKEL — Rozwój rzeźby Karpat fliszowych w holocenie. 1960, s. 239,zł 78,—

23 K. BALIŃSKA-WUTTKE — Geomorfologia obszaru między Skierniewicami a Rawą Mazowiecką, 1960, 8. 112. zł 43,50

24 A. WRÓBEL — Województwo warszawskie. S tud ium ekonom icznej struk tury regionalnej. 1960, s. 140, zł 24,—

25 OPRACOWANIE ZBIOROWE — Problems o f Applied Geography. 1961, s. 147 + wkładki (mapy).

26 I. GIEYSZTOR — Studia hydrologiczne nad potokam i tatrzańskim i. 1961, 8. 80 + 4 tabl., zł 26,—

27 OPRACOWANIE ZBIOROWE — Problems o f Economic Region 1961, s. 360, zł 77,—

28 J . STASZEWSKI — Die Verbreitung der BevOlkerung nach dem Abstand vom Meer. 1961, s. 77 + tab., zł 20,—

29 R. GALON — Morphology of the Noteć—Warta. 1961, 8. 129 + 2 mapy, zł 32,—■n M. FLESZAR — Geografia ekonomiczna w Polsce do 1939 r., 1962 8. 173, zł 42 50.

•) do nabycia w księgarniach Domu Książki

http://rcin.org.pl