NSZZ „Solidarność”-80. Pierwszych piętnaście lat. Geneza, program, działalność

Maciej Kopeć

Szczecin, 2011

WstępDwudziesta rocznica powstania NSZZ „Solidarność”-80 stanowi doskonałą okazję do przyjrzenia się okolicznościom powstania i działalności jednego z dwóch głównych nurtów ruchu „Solidarność”. Opracowanie to nie rości sobie prawa do naukowego charakteru, jest okolicznościowym wydawnictwem, będącym wyrazem szacunku wobec ludzi, którzy w trudnych czasach sierpniowego zrywu, a potem stanu wojennego, mimo represji, prowadzili działalność związkową. Jest także próbą przywrócenia pamięci o tych działaczach Związku, wobec których próbowano podjąć działania mające na celu zepchnięcie ich na margines życia społecznego już w niepodległej Polsce. W pracy tej wiele miejsca poświęcono kulisom podziału wewnątrz „Solidarności” w roku 1989, a w szczególności wydarzeniom, które rozegrały się w Szczecinie. Jest to zrozumiałe, gdyż to w Szczecinie powstała „Solidarność”-80, tu była jej pierwsza siedziba i mimo przeniesienia jej w roku 1995 do Warszawy, Szczecin pozostał historycznym miejscem narodzin „Osiemdziesiątki”. Autor tego opracowania zdaje sobie sprawę, że opiera się ono przede wszystkim na dokumentacji przekazanej przez władze NSZZ „Solidarności-80”, a pomija przy tym dwa dość istotne aspekty funkcjonowania tego nurtu „Solidarności”. Jeden dotyczy nękania, skali inwigilacji i działań operacyjnych prowadzonych przez SB zarówno przed, jak i po tzw. „okrągłym stole” przeciw działaczom opozycyjnym wobec Lecha Wałęsy. Wydaje się zresztą, że ten mało znany aspekt historii Polski, czyli walki tajnej policji z przeciwnikami okrągłego stołu prowadzonej w latach 1988-1990, rozpoczętej jeszcze przez SB, a zakończonej przez UOP, zasługuje na całościową, poważaną i odrębną monografię. Drugi, w zasadzie nie obejmuje dwutorowego zjawiska, jakim był z jednej strony, zwłaszcza w Szczecinie, odpływ części członków do tzw. „wałęsowskiej” „Solidarności”, a równocześnie, w wyniku rozczarowania polityką tzw. rządów „postsolidarnościowych”, napływ członków z NSZZ „Solidarność” do Osiemdziesiątki oraz powstawanie zupełnie nowych struktur NSZZ „Solidarność”-80.Część pierwsza pracy dotyczy narodzin „Solidarności”, a następnie próby zniszczenia Związku przez komunistyczne władze w okresie stanu wojennego. Powstała ona na podstawie ogólnodostępnej literatury i opracowań okolicznościowych. Wydarzenia Sierpnia’80 mają swoją bardzo bogatą literaturę, w tym słynną książkę Jerzego Holzera „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia. Powstało także wiele prac dotyczących stanu wojennego w Polsce. W tym opracowaniu wydarzenia lat 1980-1987 tworzą jednak tylko swego rodzaju wstęp dla ukazania losów samego NSZZ „Solidarność”-80. Równocześnie wydarzenia polityczne, społeczne i gospodarcze lat 1980-2005, stanowiące także tło dla przedstawienia działalności „Solidarności”-80, znajdują swój bardzo szeroki naukowy opis w pracach wybitnych historyków: Wojciecha Roszkowskiego i Antoniego Dudka. Opisywany okres 15 lat działania Osiemdziesiątki zasadniczo obejmuje wydarzenia od okrągłego stołu do lat 2004-2006. Z jednej strony od 2001 roku nastąpiła stabilizacja władz „Solidarności”-80, a z drugiej - ostatnie zaburzenia na obrzeżach Związku miały miejsce do 2006 roku. Także w tym samym czasie, tj. w roku 2002 NSZZ „Solidarność”-80 stał się częścią Forum Związków Zawodowych, uzyskując prawo do udziału w pracach Komisji Trójstronnej. Z kolei odbywający się w 2004 roku w Pogorzelicy XIII Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”-80 w swojej Uchwale Programowej w sposób niezwykle precyzyjny przestawił tożsamość, rolę i zadania oraz miejsce NSZZ „Solidarność”-80 w życiu społecznym Polski.Równocześnie w 2005 roku nastąpiła dość istotna zmiana sytuacji politycznej w Polsce. Po klęsce RS AWS w 2001 roku, a następnie SLD w 2005 roku, zasadniczo zakończył się trwający od 1989 roku podział polskiej sceny politycznej na siły postsolidarnościowe i postkomunistyczne, a została ona zdominowana na następne lata przez PO i PiS.Za okazaną mi pomoc chciałbym serdecznie podziękować władzom krajowym Związku, w tym Panu Bogdanowi Warzyńskiemu, Zarządowi Regionu Pomorze Zachodniego i jego

Przewodniczącemu Panu Wojciechowi Osmanowi (w tym także za związkowe Posłowie do tej pracy) oraz Panu Stanisławowi Misiakowi z Podregionu Świnoujście (Port Handlowy Świnoujście) za przekazanie mi szerokiego zbioru kopii związkowych dokumentów, bez którego powstanie tej pracy nie byłoby możliwe. Napisanie tego opracowania bardzo ułatwiło wydanie w 1991 roku w Szczecinie przez Katedrę Filozofii Uniwersytetu Szczecińskiego „Wyboru dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990 Pęknięty Dzban”, którego dokonał Marek Zagajewski. Autor skorzystał także z informacji zawartych w pracy magisterskiej pana Dariusza Januszka NSZZ „Solidarność” – Problematyka rozłamu, przeobrażeń i przekształceń od stanu wojennego od współczesności powstałej pod kierunkiem prof. Mariana Grzędy w Instytucie Filozofii i Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego w 1999r.We wrześniu 1991r. ostatecznie został zarejestrowany NSZZ „Solidarność”-80. Powstanie „Solidarności”-80 było to skutkiem podziału jaki uzewnętrznił się w ruchu „Solidarność” w drugiej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku. Formalnie istotą tamtego konfliktu była kwestia legalności decyzji, które zapadły po 13 grudnia 1981 roku. Ich skutkiem było najpierw zawieszenie legalnej działalności „Solidarności” i w końcu jej formalna likwidacja na podstawie ustawy z dnia 8 października 1982r. o związkach zawodowych, a następnie jej ponowna rejestracja 17 kwietnia 1989r. na mocy porozumień okrągłego stołu i tej samej ustawy o związkach zawodowych z okresu stanu wojennego. Lech Wałęsa i jego otoczenie starali się swoich przeciwników zmarginalizować i odsunąć od wpływu na decyzje Związku, a w ostateczności wypchnąć poza związkowy nawias. Konflikt z lat 1987-1989 pomiędzy powołaną przez Lecha Wałęsę najpierw Tymczasową Radą „Solidarności” i później Krajową Komisją Wykonawczą a Grupą Roboczą Komisji Krajowej zdawał się wskazywać na to, że głównym powodem podziału wewnątrz „Solidarności” była sprawa legalności jej różnych struktur i spory personalne oraz stosunek do ponownej rejestracji „Solidarności” w 1989r. Nie powiodła się podjęta po 17 kwietnia 1989r. przez Porozumienie na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” próba ratowania jedności „Solidarności” poprzez udział różnych grup i struktur związkowych we wspólnych wyborach do władz „Solidarności”. Konsekwencją tych wydarzeń stało się powstanie Komitetu Rejestracyjnego NSZZ „Solidarność”-80. Długotrwała batalia o rejestrację NSZZ „Solidarność”-80 trwająca od marca 1990 do września 1991 roku, zdawała się być tylko kontynuacją wcześniejszych dylematów, a późniejsze konflikty i podziały wewnątrz samej „Osiemdziesiątki” - tylko sporami personalnymi.Jeśli jednak porzucimy prawniczą i historyczną argumentację używaną na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku przez obie strony „solidarnościowego” sporu, a przyjrzymy się bliżej dokumentom i oświadczeniom Grupy Roboczej KK i Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”, a następnie związkowym działaniom i akcjom protestacyjnym „Solidarności”-80, zobaczymy zupełnie inny kontekst tamtego podziału. Dochodzimy do wniosku, że kryje się za nim wręcz fundamentalnie pytanie o kształt niepodległego państwa polskiego po 1989 roku. Dotyczy ono istoty demokratycznych przemian jakie nastąpiły w Polsce po 1989 roku i ich beneficjentów, rozliczenia PRL-owskiej przeszłości, elementarnego poczucia sprawiedliwości społecznej oraz miejsca w III RP świata pracy i związków zawodowych. Jest to bowiem pytanie o sens i koszty kompromisu jakim było porozumienie części solidarnościowej opozycji z komunistyczną władzą nazywane „okrągłym stołem” oraz wszystkie skutki społeczne, polityczne i gospodarcze układu podpisanego 5 kwietnia 1989r. Nie można także oddzielić programu, czy akcji protestacyjnych oraz konfliktów i podziałów wewnątrz „Solidarność”-80 od polityki społeczno-gospodarczej poszczególnych rządów w Polsce po 1989 roku. Geneza powstania NSZZ „Solidarność”-80 oraz jego działalność związkowa stanowią w pewien sposób odpowiedź na pytanie o prawdziwe przyczyny tamtego historycznego podziału i rolę autentycznych związków zawodowych dzisiaj.

Rozdział I. Sierpień 1980 roku. Powstanie NSZZ „Solidarność”Geneza Sierpnia’80. System komunistyczny został narzucony Polsce po II wojnie światowej na bagnetach Armii Czerwonej. Po złamaniu oporu poakowskiego i narodowego podziemia oraz po sfałszowanych wyborach roku 1947 zbudowano system totalitarny oparty na władzy partii komunistycznej (PPR a potem PZPR). PRL stała się częścią zdominowanego przez ZSRR tzw. bloku wschodniego. Śmierć Stalina w roku 1953 doprowadziła do procesu tzw. destalinizacji, a w Polsce do krwawo stłumionych wydarzeń czerwcowych w Poznaniu w 1956 roku, a następnie do tzw. odwilży nazywanej Polskim Październikiem. Powrót do ideologicznych dogmatów marksizmu-leninizmu doprowadził do próby intelektualnego oporu, który zaowocował inteligenckimi protestami w marcu 1968 roku. W końcu lat sześćdziesiątych nastąpiło załamanie się polityki Władysława Gomułki polegającej na tzw. „małej stabilizacji”, łączącej się z odejściem od polityki terroru lat czterdziestych i pięćdziesiątych, a połączonej z nadzieją na zbudowanie względnej stabilizacji ekonomicznej kraju. W grudniu 1970 roku władze podjęły próbę ratowania budżetu państwa poprzez drastyczne podwyżki cen Odpowiedzią na nie stały się strajki i demonstracje, które doprowadziły do krwawych wydarzeń w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie, Elblągu, Słupsku, a następnie do strajku styczniowego w Szczecinie i lutowego w Łodzi. Grudniowa rewolta na Wybrzeżu dała robotnikom poczucie siły, była istotnym elementem tworzenia się poczucia tożsamości mieszkańców Szczecina i Gdańska, dała wzorce organizacji społecznej, pozwoliła po raz pierwszy na sformułowanie własnych postulatów wobec władzy. Nowa ekipa na czele z I sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem została zmuszona do odwołania podwyżki cen i zainicjowała nowy kurs w postaci działań na rzecz intensywnego rozwoju ekonomicznego kraju i podniesienia stopy życiowej Polaków. Zakończył się załamaniem gospodarczym, próbą podwyżki cen w czerwcu 1976 roku i tzw. wydarzeniami w Radomiu i Ursusie. Brutalna pacyfikacja protestujących poprzez słynne „ścieżki zdrowia”, ohydne wiece, na których potępiano tzw. „warchoły” z Radomia i Ursusa wywołała sprzeciw i odruch solidarności części społeczeństwa z ofiarami represji. Wraz z wcześniejszą zmianą konstytucji PRL, która nastąpiła w lutym 1976r. polegająca m.in. na wprowadzeniu zapisów o kierowniczej roli PZPR i przyjaźni z ZSRR, wydarzenia Czerwca’76 doprowadziły do powstania tzw. opozycji demokratycznej w PRL. Składały się na nią m.in. Komitet Obrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Konfederacja Polski Niepodległej, Ruch Młodej Polski, Studenckie Komitety Solidarności. Wśród tych organizacji były także Wolne Związki Zawodowe, których założycielami byli Kazimierz Świtoń, Krzysztof i Błażej Wyszkowski, a do których szybko dołączyli m.in. Andrzej Gwiazda i Anna Walentynowicz.Polska w końcu lat siedemdziesiątych była krajem ludzi młodych. Zgodnie z badaniami socjologicznymi Polacy identyfikowali się z wielkimi wartościami, zwłaszcza z takim pojęciem jak naród, a także ze swoją rodziną i najbliższym kręgiem przyjaciół, nie mieli natomiast Polacy zaufania do instytucji publicznych. Deklarowano poparcie dla ideałów socjalistycznych, ale równocześnie szło ono w parze ze stwierdzeniem, że panujący ustrój nie urzeczywistnia ich w praktyce1. Sytuacja gospodarcza PRL się pogarszała2. Zadłużenie zagraniczne w 1979r. wynosiło 22 miliardów dolarów3. Jeszcze w 1976 r. wprowadzono kartki na cukier. Talony, Pewex-y, sklepy komercyjne stały się codziennością PRL. Równocześnie krążyły legendy o luksusie partyjnych i milicyjnych ośrodków wypoczynkowych, Komitetów Wojewódzkich PZPR i Komend Wojewódzkich MO, wydawaniu państwowych pieniędzy na prywatne cele funkcjonariuszy partyjnych i państwowych, mówiono o nierównych stosunkach gospodarczych z ZSRR, o finansowaniu

1 Zob. nastroje społeczne w PRL: Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914-1997, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 str. 307, 310, 359 i Jerzy Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia, Instytut literacki, Paryż 1984 str.48-51 i str. 54-582 Zob. sytuacja gospodarcza PRL w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997, str. 316-321 i str. 338-3413 tamże str. 340

wojny domowej w Angoli, czy pomocy dla Wietnamu i Kuby. Tzw. „manewr gospodarczy”, który przeprowadzał premier Jaroszewicz nie przyniósł spodziewanych korzyści. Dla ratowania bilansu finansowego państwa zaczęto wprowadzać tzw. „ukryte" podwyżki cen. W sklepach ubywało towarów, władze wprowadzały podwyżki cen poprzez nowe nazwy towarów i obniżenie ich jakości, wprowadzono tzw. „ceny komercyjne". Po poszukiwane towary (meble, lodówki, telewizory) ustawiały się kolejki, w tym tzw. społeczne, gdzie oczekiwano na dostawę towarów kilka dni. Braki i niedobory sprzyjały korupcji, poszukiwaniu tzw. „dojść", „załatwiania" i „znajomości"4. 1 lipca 1980r. władze wprowadziły niewielką, tzw. „ukrytą" podwyżkę cen mięsa (formalnie decyzja zapadła na bardzo niskim szczeblu i polegała na przesunięciu grupy tanich mięs do zaliczanych do tych, sprzedawanych po cenach „komercyjnych"). Stała się ona przyczyną fali strajków w różnych częściach Polski5. Polskie lato 1980 roku. Fala strajków ekonomicznych objęła Warszawę, Ursus, Sanok, Tczew, Rzeszów, Poznań, Wrocław, Trójmiasto, Grudziądz, Żyrardów. Były to krótkie przerwy w pracy, które kończyły się spełnieniem postulatów ekonomicznych, tzn. podwyżki płac. Władze w obawie przed powtórzeniem się wydarzeń Czerwca'76, czy Grudnia'70 ustępowały(„kto staje ten dostaje"). Jednak ustępstwa i brak represji wobec protestujących powodowały, że fala strajków rozszerzała się. Władze pieniędzmi próbowały „gasić" strajki, ale było to dolewaniem oliwy do ognia. Natomiast strajki eufemistycznie nazywano „przerwami i przestojami w pracy". W lipcu 1980 roku nastąpił strajk powszechny w Świdniku, rozszerzony na Lublin. Skala tego strajku znacznie przekraczała dotychczasowe protesty. Strajkujący utworzyli Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, pojawiły się także postulaty polityczne. Ostatecznie po spełnieniu żądań ekonomicznych strajkujący powrócili do pracy. Strajk trwał od 11 do 19 lipca 1980r. 23 lipca 1980 r. zakończył się strajk w Stalowej Woli. Ponownie do strajków doszło na Dolnym Śląsku, Łodzi, także w Gdyni6. Sierpień'80. 14 sierpnia 1980r. rozpoczął się strajk w Stoczni im. W. Lenina w Gdańsku w obronie zwolnionej z pracy działaczki WZZ Anny Walentynowicz. Zgłoszono także postulaty ekonomiczne (2000 zł podwyżki). Strajk ten zaczął rozszerzać się na inne zakłady Trójmiasta, władze odcięły łączność telefoniczną z resztą kraju. 16 sierpnia 1980 r. część strajkujących na czele z Lechem Wałęsą zgodziła się na spełnienie postulatów ekonomicznych (1500 zł) i powrót do pracy. Jednak część działaczy WZZ na czele z Andrzejem Gwiazdą i Aliną Pieńkowską zatrzymała część pracowników Stoczni i strajk kontynuowano dalej. Był to wyraz solidarności z innymi protestującymi zakładami pracy, które wcześniej poparły stocznię7.17 sierpnia 1980r. sformułowano listę 21 postulatów, które 18 sierpnia przedłożono wojewodzie (wolne związki zawodowe, prawo do strajku, bezpieczeństwo strajkujących i osób wspomagających strajk, wolność słowa, druku, powrót do pracy osób zwolnionych za strajki w 1970r. i 1976 r., powrót na uczelnie studentów usuniętych za działalność opozycyjną zwolnienie więźniów politycznych, podanie informacji o MKS i postulatach, przeprowadzenie reform, które wyprowadziłyby kraj z kryzysu, wprowadzenie zasad doboru 4 Zob. Por. sytuacja gospodarcza PRL w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 339-341, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 50-575 J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 86 i W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 3606 Zob. Lubelski Lipiec’80, Gazeta Wyborcza, 13.07.2005r., W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 360, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 89-927 Por. W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 360-361, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 93, Narodziny Solidarności. Opowieść o polskim Sierpniu, Gazeta Wyborcza 2005r., str. 7, Czas Polski Solidarnej, Nasz Dziennik, 31.08.2010r., str.11, Zaczęło się w Gdańsku. Solidarność 1980-2005, Gazeta Wyborcza, 21.06.2005r. str. 10-11, Sierpień’80. Rzeczpospolita, sierpień 2005r. str. 7

kadry kierowniczej na zasadzie kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej, zniesienie uprzywilejowania milicji i wojska, zniesienia cen komercyjnych, podwyżki o 2000 zł, obniżenie wieku emerytalnego i podniesienie najniższych rent i emerytur, wprowadzenia kartek na mięso, wolne soboty, budownictwo mieszkaniowe, opieka nad matką i dzieckiem). Powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) na czele z Lechem Wałęsą, do którego 18 sierpnia 1980 r. przystąpiło 156 zakładów Trójmiasta8. 18 sierpnia 1980r. rozpoczął się strajk w Szczecinie. Powstał MKS na czele z Marianem Jurczykiem, sformułowano listę 36 postulatów, podobnych w treści do postulatów z Gdańska9. 18 VIII 1980r. Edward Gierek w przemówieniu telewizyjnym odrzucił postulaty polityczne strajkujących, natomiast zdecydowano się na rozmowy ze strajkującymi (nie rozprawę). Władze wysłały do Gdańska delegację na czele z Tadeuszem Pyką (19 sierpnia 1980r.), która gotowa była spełnić żądania ekonomiczne, ale nie te które władze uważały za polityczne (wolne związki zawodowe). Delegacji Pyki udało się złamać częściowo solidarność strajkujących, ale ostatecznie Pyka został odwołany. 19 sierpnia 1980r. powstał MKS w Elblągu, równocześnie miały miejsce krótkie strajki w innych częściach Polski. Władze podjęły działania przeciw opozycji, zatrzymano m.in. Jacka Kuronia, Leszka Moczulskiego, Adama Michnika. Nastąpiła jednak zmiana taktyki władz. Wysłano do strajkujących dwie nowe delegacje. 21 sierpnia 1980r. wysłano do Gdańska delegację na czele z wicepremierem Mieczysławem Jagielskim, do Szczecina z wicepremierem Kazimierzem Barcikowskim. 23 sierpnia 1980r. delegacja szczecińskiego MKS uzgodniła w Gdańsku, że pierwszym postulatem są wolne związki zawodowe i bez jego spełnienia strajki nie zakończą się. 24 sierpnia1980r. nastąpiły przetasowania w Biurze Politycznym KC PZPR, ustąpił m.in. premier Edward Babiuch, a jego następcą został Józef Pińkowski. Władze zdecydowały się na rozmowy, ale równocześnie powołano sztab do ewentualnego stłumienia protestu siłą. W Gdańsku i Szczecinie (w mniejszym stopniu) pojawili się doradcy związani z opozycją (m.in. Mazowiecki i Geremek, skłonni w większym stopniu do kompromisu z władzami, postawa samych MKS-ów była bardziej „twarda"). Tymczasem strajki rozszerzały się, powstał MKS we Wrocławiu, potem w Wałbrzychu, strajkowano w różnych częściach Polski (Poznań, Warszawa, Ursus, Łódź, Nowa, Huta, Olsztyn, Koszalin). Były to strajki o różnym nasileniu, równocześnie protestujący domagali się spełnienia postulatów strajkujących na Wybrzeżu grożąc podjęciem dłuższych akcji protestacyjnych. 26 sierpnia 1980 r. na Jasnej Górze kazanie wygłosił prymas Polski Stefan Wyszyński. Fragmenty kazania przedstawiła oficjalna telewizja. Jednak zmanipulowane przez oficjalne środki masowego przekazu wezwanie prymasa o powrót do pracy nie zmieniło postawy robotników. Strajki rozszerzyły się na Górny Śląsk i Zagłębie Miedziowe. 29 sierpnia 1980 r. rozpoczął się strajk w kopalni Manifest Lipcowy w Jastrzębiu Zdroju, gdzie powstał MKS na czele z Jarosławem Sienkiewiczem.30 sierpnia1980r. zostało podpisane porozumienie w Szczecinie (powstanie niezależnych związków zawodowych, ograniczenie cenzury, powrót do pracy zwolnionych, ale część zapisów nie była precyzyjna). Jednak fala strajków rozszerzała się i zakończenie strajku w Szczecinie nie miało już żadnego efektu politycznego, nie dawało już politycznego zysku władzy. 31sierpnia 1980r. w Gdańsku podpisano porozumienie (powstanie niezależnych

8 Zob. W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 361, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 93-94, Narodziny Solidarności. Opowieść o polskim Sierpniu, Gazeta Wyborcza 2005r., str. 10-11, Czas Polski Solidarnej, Nasz Dziennik, 31.08.2010r., str.10-11, Zaczęło się w Gdańsku. Solidarność 1980-2005, Gazeta Wyborcza, 21.06.2005r. str. 11, Sierpień’80. Rzeczpospolita, sierpień 2005r. str. 7-89 Zob. 25 rocznica Sierpnia’80, Głos Szczeciński, 30.08.2005r., Szczeciński Sierpień. Gazeta Wyborcza Szczecin, 30.08.2005r., Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str.361, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 97

.

samorządnych związków zawodowych, prawo do opiniowania, posiadania ośrodka analiz, własne wydawnictwa, bezpieczeństwo, do pracy strajkujących, prawo do strajku, ograniczenie cenzury, msza św. przez radio, przywrócenie zwolnionych robotników i studentów, zwolnienie aresztowanych, ograniczenie przywilejów MO i wojska, uzgodniono kwestie wprowadzania w życie postulatów ekonomicznych)10.1 września 1980r. strajkujący w Szczecinie i Gdańsku zaczęli powracać do pracy, ale nie na Śląsku. 3 września1980r. w Jastrzębiu Zdroju podpisano porozumienie (dotyczyło ono postulatów górniczych - pracy w soboty, tzw. „czterobrygadówki” oraz gwarancji. Falę strajkową zakończyło porozumienie w podpisane w Katowicach 11 września 1980r. Zawierało ono gwarancję tworzenia niezależnych związków zawodowych w całym kraju (wolnych od ingerencji MO i SB), gwarancje bezpieczeństwa dla działaczy robotniczych, prawo do lokali związkowych, do informacji w prasie o działaniach związków zawodowych oraz prawo do udziału w pracach nad nowymi ustawami11. Powstanie „Solidarności". W nocy 5/6 września 1980 r. Plenum KC PZPR odwołało z funkcji I sekretarza Edwarda Gierka, a I sekretarzem został Stanisław Kania. Nowe władze pozorowały ugodę, ale równocześnie 23 września 1980r. aresztowano przywódców KPN z Leszkiem Moczulskim na czele, wypuszczonych z aresztu na krótko, w wyniku Porozumień Sierpniowych. Równocześnie zaczęto tworzyć Niezależne Samorządne Związki Zawodowe „Solidarność", gdzie zwyciężył pogląd o tworzeniu scentralizowanej struktur. Powstała Komisja Porozumiewawcza na czele z Lechem Wałęsą, będą Komitetem Założycielskim Związku (potem powstała Krajowa Komisja Porozumiewawcza). W regionach tworzono MKR-y (Międzyzakładowe Komitety Robotnicze). 29 września 1980r., wobec wolnego tempa prac nad ustawą o związkach zawodowych i brakiem rejestracji Związku oraz słabego tempa realizacji porozumień w sprawach płacowych, Krajowa Komisja Porozumiewawcza (KKP) zapowiedziała godzinny strajk. Skala strajku i szybko rosnące struktury Związku pokazały siłę „Solidarności". 24 października 1980r. Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował statut „Solidarności", ale z poprawkami, wpisując do statutu kierowniczą rolę PZPR. Wywołało to ogromne napięcie i groźbę powszechnego protestu. „Solidarność" ogłosiła pogotowie strajkowe. 10 listopada 1980r. Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował "Solidarność" z aneksem do statutu, gdzie stwierdzono, że „Solidarność" uznaje konstytucję PRL (tzn. kierowniczą rolę PZPR)12.16 miesięcy „Solidarności". 21 listopada 1980r. wybuchła tzw. sprawa Narożniaka (ujawnienia dokumentu prokuratury generalnej podpisanego przez Lucjana Czubińskiego, w sprawie zwalczania opozycji antysocjalistycznej). Pokazywało to, że z jednej strony władze deklarowały wolę porozumienia, a z drugiej przygotowywały akty represji wobec „Solidarności”. Propaganda państw sąsiednich nasilała histerię o kontrrewolucji w Polsce. W grudniu 1980r. odbyło się posiedzenie przywódców państw wojsk Układu Warszawskiego, gdzie I sekretarza KC PZPR Stanisława Kanię poddano miażdżącej krytyce.

10 Zob. przebieg strajków i podpisanie porozumień sierpniowych w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 361-362, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 97-106, Sierpień’80. Rzeczpospolita, sierpień 2005r., Narodziny Solidarności. Opowieść o polskim Sierpniu, Gazeta Wyborcza 2005r., 25 rocznica Sierpnia’80, Głos Szczeciński, 30.08.2005r., Czas Polski Solidarnej, Nasz Dziennik, 31.08.2010r., Solidarność 1980-2000, Nasz Dziennik, 31.08.2000r., Lubelski Lipiec’80, Gazeta Wyborcza, 13.07.2005r., Zaczęło się w Gdańsku. Solidarność 1980-2005, Gazeta Wyborcza, 21.06.2005r., Szczeciński Sierpień. Gazeta Wyborcza Szczecin, 30.08.2005r., „Żeby Polska była Polską”. 25-lecie NSZZ „Solidarność”, Nasz Dziennik, 30.08.2005r.

Sierpień’80. Reżym i naród Rzeczpospolita, 31.08.2010r.11 Zob. W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 362, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 107-108,12 Konflikt wokół rejestracji „Solidarności” zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 364-365, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 117-133

Okres tzw. 16 miesięcy „Solidarności cechował się zapaścią gospodarki. Na sklepowych półkach znajdowały się przysłowiowe ocet i herbata. Sytuacji nie ratowało wprowadzenie kartek żywnościowych. Przeciwko tej sytuacji solidarność organizowała protesty, tzw. „marsze głodowe" (Łódź, Szczecin). Natomiast władze za zaistniałą sytuację winiły „Solidarność" („ciągłe strajki") i ten wątek szczególnie mocno wybijała propaganda PRL. Władze stały się mistrzem w prowokowaniu nieustannych konfliktów, od pierwszego dotyczącego rejestracji NSZZ „Solidarność", następnie o wolne soboty, po kolejne (o charakterze lokalnym jak i ogólnokrajowym. Dotyczyło to m.in. rządowych ośrodków wypoczynkowych, budynków PZPR i MO, sporów o skompromitowanych lokalnych działaczy PZPR i władz państwowych. Takie lokalne konflikty prowadziły do strajków w całych regionach np. Podbeskidzie, czy Zielona Góra). Szczególnie istotny charakter miały dwa takie konflikty: w sprawie rejestracji Niezależnego Zrzeszenia Studentów i NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność". Komitet Organizacyjny Niezależnego Zrzeszenia Studentów (NZS) zaczęto tworzyć jeszcze jesienią 1980r. Jednak dopiero w lutym 1981r. po strajku łódzkim studentów nastąpiła rejestracja NZS. Działania NZS miały charakter radykalnego ruchu politycznego, charakteryzującego się dużą dynamiką, prowadzącego do erozji struktur SZSP, tworzącego potężny ruch wydawniczy, koncentrujący się na odkłamywaniu historii najnowszej. Działania NZS budziły prawdziwą frustrację i irytację władz13.Podobna sytuacja dotyczyła ruchu chłopskiego. Chłopi domagający się swoich praw zorganizowali strajk w Ustrzykach Dolnych i 19 lutego 1981r. nastąpiło podpisanie porozumienia (tzw. „porozumienia ustrzyckie"). 9 marca 1981r. powstał jednolity komitet organizacyjny NSZZ RI „S". Jednak władze blokowały możliwość legalnego działania ruchu chłopskiego. Te działania zbiegły się ze zmianami na szczytach władzy. 11 lutego 1981r. premierem został gen. Wojciech Jaruzelski i zaapelował o „90 spokojnych dni". 16 marca 1981r. rozpoczęły się wokół Polski manewry wojsk Układu Warszawskiego Sojuz'81. 19 marca 1981r. nastąpiła tzw. „prowokacja bydgoska". Na sali Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN) w Bydgoszczy funkcjonariusze SB i MO pobili działaczy „Solidarności" na czele z Janem Rulewskim, przewodniczący Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność" w Bydgoszczy. Sesja WRN była poświęcona akcji „miejskiej" „Solidarności" w sprawie „Solidarności Wiejskiej". Wywołało to ogromne napięcie w kraju. „Solidarność" zażądała wskazania i ukarania winnych wydarzeń w Bydgoszczy. Władze przypuściły zmasowany atak propagandowy na „Solidarność". 27 marca 1981r. został przeprowadzony 4-godzinny strajk ostrzegawczy o ogromnym zasięgu, który pokazał ogromną determinację strajkujących. 30 marca 1981r. zostało podpisane tzw. porozumienie warszawskie kończące protest, będące daleko idącym kompromisem ze strony „Solidarności" (nie wyjaśniono kulis wydarzeń, ale zapadła zgoda w sprawie rejestracji ruchu chłopskiego)14.W maju 1981r. zarejestrowano NSZZ RI „Solidarność". Dla społeczeństwa polskiego szczególną wymowę w tym czasie miały zamach na papieża Jana Pawła II 13 maja 1981r. i śmierć 28 maja 1981r. kardynała Wyszyńskiego. Szczególnie ważnym wydarzeniem w 1981 roku był IX Zjazd PZPR i walka o jego demokratyczny charakter. Władze starały się zablokować demokratyczne procedury, stąd zaczęły działać tzw. „poziomki", czyli struktury poziome w ramach PZPR, poza oficjalnymi strukturami partii. Zostały one rozbite przez kierownictwo PZPR, a ich liderzy usunięci z partii. Zjazd PZPR, który odbył się w lipcu 1981r. nie przyniósł żadnego rozstrzygnięcia, ale we władzach partii znalazło się wielu działaczy uznawanych za tzw. „partyjny beton" (tzw. „twardogłowi"), np. S. Olszowski, A. Siwak, M. Milewski. W sierpniu (3-5) 1981 r. kolumna

13 Konflikty wokół „Solidarności” zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 364-367, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia m.in. str. 137, 156-158, 177-180, 187-190, 19414 Sprawa NSZZ RI „Solidarność” i tzw. „prowokacja bydgoska” zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str.367-368, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia str. 170, 174-176, 186-187, 195-215

pojazdów „Solidarności" została zablokowana pod budynkiem KC PZPR w Warszawie, co potęgowało wzrost napięcia.15 We wrześniu 1981r. odbył się Zjazd „Solidarności" („Solidarność" liczyła wtedy 9,5 mln członków)16. Zjazd wystosował (8 września) „Posłanie do narodów Europy Wschodniej" w obronie praw człowieka wywołało prawdziwą histerię władz PRL i państw sąsiednich. 13 września 1981r. odbyło się posiedzenie Komitetu Obrony Kraju (KOK), na którym przeważało zdanie o konieczności powstrzymania „kontrrewolucji". Powołano zespół, który miał udział w przygotowywaniu stanu wojennego (faktycznie plan konfrontacji był przygotowywany od listopada 1980r.). W październiku 1981r. usunięto Stanisława Kanię ze stanowiska I sekretarza KC PZPR, a gen. W. Jaruzelski został szefem PZPR (będąc już szefem rządu, ministrem obrony narodowej). Jesienią miały miejsce prowokacje w kopalniach „Szczygłowice" i „Sosnowiec". W listopadzie 1981r. rozpoczął się strajk w WSI w Radomiu, a w jego konsekwencji strajki solidarnościowe studentów w całym kraju. 2 XII 1981r. przy pomocy ZOMO złamano siłą strajk studentów WOSP. W Radomiu Komisja Krajowa „Solidarności" zagroziła strajkiem powszechnym, gdyby władze chciały przypuścić atak na związek. Potwierdziła to, gdy zebrała się ponownie w Gdańsku w dniach 11-12 XII 1981r.17

Rozdział II. Stan wojenny w Polsce

Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. W nocy z 12/13 grudnia 1981r. Rada Państwa PRL wprowadziła stan wojenny18. Został on wprowadzony przez Radę Państwa mimo, iż była sesja Sejmu (jedyny głos sprzeciwu to głos Ryszarda Reiffa z PAX-u). Dopiero później Sejm

15 Sytuacja w PZPR, zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str.367-368 i str. 370-373, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia m.in. str. 157-160, 162, 181-184, 190-191, 206-211, 22-223, 226-235, 246-25116Zob. J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia . str. 263-27917 Konflikty władza-„Solidarność” przed wprowadzeniem stanu wojennego zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 273-276, J. Holzer „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia m.in. str. 330-346

zatwierdził dekret Rady Państwa o stanie wojennym. Wprowadzono godzinę milicyjną, ograniczono łączność i możliwość podróżowania, wprowadzono militaryzację zakładów pracy, zakaz organizowania zgromadzeń i strajków, zawieszono wydawanie prasy, zawieszono działalność organizacji społecznych, w tym „Solidarności". Internowano ok. 6,6 tys. działaczy „Solidarności", a dla „równowagi" także niektórych działaczy PZPR, w tym Edwarda Gierka. Poinformowano o powstaniu Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON - tzw. „Wrony"), na której czele stanął gen. Wojciech Jaruzelski. Za próby protestów nastąpiły aresztowania, a sądy wydawały wyroki w trybie doraźnym. Najwyższy wyrok wydał Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni za próbę strajku w WSM w Gdyni (Ewa Kubasiewicz skazana na 10 lat więzienia). Na ulicach pojawiły się czołgi i transportery opancerzone, silne patrole wojska i MO. Do zakładów pracy wprowadzono wojskowe grupy operacyjne, wojskowych komisarzy, atmosferę grozy i strachu podsycały ją wojskowe mundury spikerów w telewizji. Odpowiedzią na stan wojenny stały się strajki w wielu zakładach pracy. 14 grudnia 198lr. w Stoczni Gdańskiej powstał Krajowy Komitet Strajkowy na czele z wiceprzewodniczącym KK Mirosławem Krupińskiem. W nocy z 14/15 grudnia 1981r. wojsko i ZOMO złamały strajk w Stoczni Gdańskiej. W nocy 15 grudnia 1981r. wojsko i ZOMO spacyfikowały Stocznię Szczecińską im. A. Warskiego rozbijając komitet strajkowy na czele z Mieczysławem Ustasiakiem i Andrzejem Milczanowskim. Mimo to protest w Stoczni Szczecińskiej przyjął formę strajku włoskiego i trwał dalej (władze go w końcu złamały zamykając Stocznię i wysyłają pracowników na urlop). Strajk prowadziła także Stocznia „Gryfia”. Szybko złamano strajk w szczecińskim Polmozbycie. 15 grudnia 1981r. złamano strajk we Wrocławskim „Pafawagu" i w kopalni „Manifest Lipcowy"( gdzie użyto broni palnej. 16 grudnia 1981r. spacyfikowano Hutę Lenina i WSK Świdnik oraz kopalnię „Wujek", gdzie na skutek użycia broni palnej przez pluton specjalny MO zginęło 9 górników, a wielu zostało rannych. 19 grudnia 1981r. zostały spacyfikowane Zakłady Azotowe w Puławach, a 23 grudnia 1981r. Huta Katowice. 22 grudnia 1981r. załamał się strajk w kopalni „Ziemowit", a 28 XII 1981r. zakończył się ostatni strajk w grudniu 1981r. w kopalni „Piast" (był to rekord w długości prowadzenia strajku pod ziemią na głębokości kilkuset metrów). 17 grudnia 1981 r. na ulice Gdańska wyszły dziesiątki tysięcy demonstrantów, nastąpiła brutalna akcja ZOMO, użyto broni palnej. Po pacyfikacji strajków przystąpiono na ogromną skalę do represji. Usuwano z pracy tysiące ludzi (weryfikacja), usuwano tych, którzy nie podpisali deklaracji lojalności („lojalki"). Następowały aresztowania, kolejne osoby były internowane19. Opór. Podziemne struktury „Solidarności". Zewnętrznym wyrazem oporu stały się hasła na murach („Zima wasza, wiosna nasza"), ulotki i oporniki, czy znaczki „Solidarności". Dzień 30 stycznia 1982 r. prezydent USA Ronald Reagan ogłosił dniem solidarności z Polską. Tego dnia obok symbolicznych świec palonych w oknach polskich mieszkań na ulice Gdańska

18 Kulisy wprowadzenia stanu wojennego m.in. por. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 376-377, Jerzy Eisler „Ocena stanu badań i refleksja współczesna nad stanem wojennym” w: Stan wojenny w skali kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum państwowe w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005 str. 13-31, Lech Kowalski, Jak przygotowywano stan wojenny, Gazeta Polska 31.08.1995, Ryszard Jerzy Kukliński Raport z osaczonego kraju, Gazeta Polska, 15.12.1994r., Jan Olaszek Wyrok na „Solidarność” w: Sierpień’80. Reżym i naród, Rzeczpospolita, 31.08.2010r.19 Opór wobec wprowadzenia stanu wojennego zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 378-379, Stan wojenny Nasz Dziennik, 13.12.2001r., 20 lata temu. Stan wojenny, Głos Szczeciński, 13.12.2001r., red. Antoni Dudek Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN, Warszawa 2003, Stan wojenny w skali kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum państwowe w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005

wyszły tysiące manifestantów, nastąpił atak ZOMO i wielogodzinne starcia. 13 lutego 1982r. do demonstracji doszło w Poznaniu, wielu manifestantów odniosło ciężkie obrażenia na skutek brutalnej akcji milicji. 22 kwietnia 1982r. powstała konspiracyjna Tymczasowa Komisja Koordynacyjna „S" – TKK (B .Lis, Z. Bujak, W. Hardek, W. Frasyniuk). Obok niej powstawały inne formy oporu, m.in. Ogólnopolski Komitet Oporu (OKO; E. Szumiejko), Solidarność Walcząca (Konrad Morawiecki), Komitet Oporu Społecznego (KOS), czy Międzyzakładowy Robotniczy Komitet „Solidarności" (MRK"S") w Warszawie. MRK"S" opowiadał się za czynnym oporem, TKK nastawiła się na tzw. „długi marsz" (lansowany przez środowiska korowskie). MRK"S" zorganizował radio „Solidarność" (Zbigniew i Zofia Romaszewscy), wezwał do manifestacji w dniach 1 i 3 maja 1982r.20

Wiosna nasza. 1 maja 1982 r. na ulice wielu miast w Polsce wyszło tysiące manifestantów (m.in. w Warszawie, Gdańsku, Szczecinie, Krakowie). MO wówczas nie interweniowała. Manifestacje przebiegały spokojnie. 3 maja 1982r. ponownie dziesiątki demonstrantów, często po mszach świętych, wyszło na ulice. Tym razem interwencja ZOMO była niezwykle brutalna. Wielogodzinne starcia miały miejsce w Warszawie, Szczecinie (podpalono hotel MSW), Gdańsku (także tu demonstranci przy użyciu butelek z benzyną zaatakowali obiekty MSW). 4 maja 1982r. do demonstracji ponownie doszło w Szczecinie, 13 V 1982 r. w Krakowie, w 13 czerwca we Wrocławiu. Na fali tych nastrojów TKK wezwała do wielkich manifestacji w całej Polsce w dniu 31 sierpnia 1982r.21 31 sierpnia 1982r. na ulice 66 miast w Polsce wyszły tysiące demonstrantów. W wyniku akcji ZOMO zatrzymano 6 tys. osób, na skutek użycia broni palnej 3 osoby zginęły w Lubinie. Do szczególnie zaciętych starć doszło we Wrocławiu, w Gdańsku Nowej Hucie, na mniejszą skalę w Warszawie, czy w Szczecinie. W niektórych miastach starcia powtórzyły się jeszcze 1 września 1982r. (często sprowokowane przez MO, m.in. w Częstochowie, Lubinie). Złamanie manifestacji wzmocniło pewność władz co kontroli sytuacji w kraju (także aresztowanie W. Frasyniuka) i zapewne miało wpływ na delegalizację „Solidarności"22.Rozwiązanie „Solidarności". 8 października 1982r. Sejm przyjął ustawę o związkach zawodowych, która rozwiązywała wszystkie dotychczasowe związki zawodowe. Na jej podstawie miały powstawać nowe związki (tzw. „neozwiązki"). Odpowiedzią na ten ruch władz był spontaniczny strajk w Stoczni Gdańskiej. Nie został on jednak poparty przez TKK, która wezwała do ogólnokrajowego protestu w dniu 10 listopada 1982 r. Zakończył się całkowitą klęskę (władze przygotowane do konfrontacji uniemożliwiły protesty, 8-godzinny

20 Tworzenie się struktur konspiracyjnych „Solidarności” zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 379-380, red. Antoni Dudek Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN, Warszawa 2003, Stan wojenny w skali kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum państwowe w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 200521 Opór społeczny w pierwszych miesiącach stanu wojennego por. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997str. 380, red. Antoni Dudek Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN, Warszawa 2003, Stan wojenny w skali kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum państwowe w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005, w szczególności skala represji w: Stan wojenny Nasz Dziennik, 13.12.2001r. str. II 22 Opór społeczny w pierwszych miesiącach stanu wojennego zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997str. 380, red. Antoni Dudek Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN, Warszawa 2003, Stan wojenny w skali kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum państwowe w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005, Stan wojenny Nasz Dziennik, 13.12.2001r.

strajk nie odbył się). 18 października 1982r. Sejm wprowadził tymczasowe uregulowania w okresie zawieszenia stanu wojennego, a 31 grudnia 1982r. Rada Państwa zawiesiła stan wojenny (ale skazywano dalej z dekretu o stanie wojennym), wprowadzono częściową amnestię. Władze za wszelką cenę usiłowały udowodnić, że w kraju następuję „normalizacja" i te jej etap zakończyło powstanie Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON) z Janem Dobraczyńskim na czele (PRON w 1983r. zastąpił FJN). Równocześnie władze starały się zastraszyć społeczeństwo. Temu celowi służyły zaocznie wydane wyroki na ambasadorów PRL, którzy sprzeciwili się wprowadzeniu stanu wojennego (Rurarz, Spasowski), Zdzisława Najdera, dyrektora RWE. Mimo kolejnych aresztowań 1 i 3 maja 1983r. odbyły się manifestacje „Solidarności" w wielu miastach (Warszawa, Gdańsk, Nowa Huta, Wrocław, Szczecin), doszło do starć z ZOMO. 12 maja 1983r. zginął na komisariacie w Warszawie Grzegorz Przemyk, syn poetki Barbary Sadowskiej (sprawa Przemyka). W czerwcu 1983r. miała miejsce pielgrzymka papieża do Polski. Zgromadziła ona miliony wiernych, w wielu transparentach widniały hasła „Solidarności", w niektórych miasta po zakończeniu mszy dochodziło do starć z ZOMO. Po wizycie papieża przeprowadzono dalszy ciąg „normalizacji". W lipcu 1983r. po zmianie konstytucji PRON zastąpił FJN, a z dniem 22 lipca 1983r. zniesiono stan wojenny. Zlikwidowano instytucje internowania, ale 11 przywódcom „S" oraz członkom KOR postawiono inne zarzuty i aresztowano, ogłoszono częściową amnestię. 25 sierpnia 1983r. wicepremier Mieczysław Rakowski przybył do Stoczni Gdańskiej by przekonywać, że to „Solidarność" była winna wprowadzeniu stanu wojennego. Wystąpienie wicepremiera był całkowitą porażką. Natomiast 31 sierpnia 1983r. tysiące demonstrantów wyszły na ulice wielu miast, doszło do strać z ZOMO . 5 października 1983r. Lech Wałęsa otrzymał pokojową nagrodę Nobla, co było ogromnym ciosem propagandowym dla ekipy gen. Jaruzelskiego i wzmacniało „Solidarność" i samego Wałęsę wobec władz PRL. Władze odpowiedziały zaostrzeniem kursu, m.in. wyrazem tego stała się „wojna o krzyże" (najbardziej dramatyczna w szkole w Miętnem). 19 października 1984r. został porwany, a następnie zamordowany przez funkcjonariuszy SB ksiądz Jerzy Popiełuszko. Wywołało to ogromne oburzenie, doprowadzono do procesu zabójców księdza, ale nie próbowano wyjaśnić sprawy do końca (sugerowano jedynie, że mogła być to prowokacja wymierzona w generała Jaruzelskiego). Manifestacyjny pogrzeb księdza Popiełuszki zgromadził w Warszawie kilkaset tysięcy ludzi. Ale opór społeczny zaczął wygasać. Wprawdzie w dniach 1 i 3 maja 1984r. (Warszawa, Gdańsk, Szczecin, Nowa Huta, Wrocław) na ulice wyszły tysiące demonstrantów, ale nie było ich już tak wielu jak wcześniej, mniejsza też była ich determinacja w starciu z ZOMO. Te formy oporu zaczęły się wyczerpywać, brakowało wiary, że mogą one zmienić politykę władz, stawały się raczej wyrazem symbolicznego sprzeciwu23.

Rozdział III. Porozumienia „okrągłego stołu". Początki III RP

Zmiany społeczne i polityczne. W czerwcu 1984r. odbyły się wybory do rad narodowych, a październiku 1985r. odbyły się wybory do Sejmu (opozycja wezwała do ich bojkotu). Ogłoszono kolejną amnestię, premierem został Jerzy Messner (gen. Jaruzelski zrezygnował z tej funkcji). W 1986r. miały miejsce słabe manifestacje rocznicowe (1 i 3 maja, 31 sierpnia, 23 Opór społeczny i polityka władz PRL w latach 1982-1984 zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 381-388, red. Antoni Dudek Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN,

11 listopada). We wrześniu 1986r. przeprowadzono kolejną amnestię, teraz częściej sprawy kierowano do kolegiów ds. wykroczeń niż do sądów. Pojawiły się nowe zjawiska społeczne, do życia polityczne i społecznego wchodziły nowe pokolenia, które coraz mniej pamiętały „starą" „Solidarność" i jej autorytety. W 1984r. (1 maja) na ulicach Gdańska pojawił się Ruch Społeczeństwa Alternatywnego (RSA), potem Międzymiastówka Anarchistyczna. W 1985r., po aresztowaniu Marka Adamkiewicza ze Szczecina (przed Sierpniem'80 działacza SKS we Wrocławiu, potem NZS na WSP w Szczecinie) za odmowę złożenia przysięgi wojskowej, powstał Ruch Wolność i Pokój (WiP). Zaczęła rosnąć w siłę radykalna Solidarność Walcząca (Kornel Morawiecki), zaczęła odbudowywać swoje rozbite w okresie stanu wojennego struktury Konfederacja Polski Niepodległej - KPN, z czasem powstał tzw. drugi NZS, a wśród młodzieży szkół średnich Federacja Młodzieży Walczącej (FMW). Powstała także radykalna, całkowicie odrzucająca socjalizm i dotychczasowe formy oporu Liberalno-Demokratyczna Partia „Niepodległość" (LDP"N"), daleko na lewo od niej była odbudowywana PPS na czele z Janem Józefem Lipskim. 1 czerwca 1987r. zainaugurowała swoją działalność Pomarańczowa Alternatywa „majora" Frydrycha. Władze od momentu powołania w ZSRR na stanowisko I sekretarza KPZR Michaiła Gorbaczowa nie mogły stosować tak brutalnych form represji jak do tej pory. Zdawano sobie sprawę, że opozycji już nie da się zniszczyć, że choć osłabiona, staje się zjawiskiem trwałym dla PRL. Jednak na razie władze nie były skłonne do podjęcia dialogu z opozycją. Z drugiej strony, w części kręgów opozycyjnych narastało przekonanie, że przy pomocy słabych rocznicowych manifestacji i odbijanych na powielaczach gazetek, wobec słabnącego oporu społecznego nie wygra się z władzą. Z kolei część radykalnych środowisk młodzieżowych coraz bardziej negatywnie odnosiła się do „starych" działaczy „Solidarności"24. Skutki społeczne i gospodarcze stanu wojennego. Stan wojenny wzmocnił negatywne zjawiska w gospodarce. Wyprowadzenie na ulice tysięcy czołgów, wozów opancerzonych, dziesiątków tysięcy żołnierzy było przedsięwzięciem kosztownym (zużycie sprzętu, benzyna, rezerwy strategiczne, dodatkowe uposażenie dla kadry). Utrzymywanie na dużym poziomie liczebnym i w stałej gotowości dużych sił milicyjnych, konieczność przerzucania dużych kolumn ZOMO do różnych miast dla tłumienia manifestacji, zużycie sprzętu, konieczność zakupów nowego sprzętu za dewizy było także kosztowne. Stan wojenny pogłębił także takie negatywne zjawiska jak apatia, alkoholizm, zniechęcenie, wycofywanie się z życia społecznego („wewnętrzna emigracja"), poczucie przegranej, zmarnowanych szans, z chwilą gdy ponownie można było uzyskać paszport setki tysięcy młodych i przedsiębiorczych Polaków opuściło kraj na zawsze. Stan wojenny był także okazją do awansu dla tych, którzy bez skrupułów wykorzystali fakt wyrzucania tysięcy ludzi z pracy, tych, którzy nie podpisali „lojalek", zostali aresztowani, internowani, czy skazani, (a w przypadku szkolnictwa wyższego także na skutek pseudoreformy usunięci z zajmowanych stanowisk), by zająć ich miejsca. Decydowała lojalność i dyspozycyjność wobec władzy a nie kompetencje. Władze nie wykorzystały szansy jaką dawał stan wojenny do przeprowadzenia głębokich reform społeczno-gospodarczych. Pod osłoną stanu wojennego przeprowadzono jedynie drastyczną podwyżkę cen w lutym 1982r. Jednak nie nastąpiły po niej żadne głębsze zmiany systemu gospodarczego. Dopiero narastający ciężki kryzys i „pierestrojka" w ZSRR skłoniły do pewnych zmian. Władze zadeklarowały przeprowadzenie II etapu reformy gospodarczej. W tym celu przeprowadzono referendum w tej sprawie w listopadzie 1987r. Jednak ze względu na niedostateczną frekwencję zakończyło się więc porażką władz. Władze jednak

24 Sytuacja w Polsce w latach 1984-1986 por. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 390-393, Leszek Biernacki, „Nie można zdezerterować” – młodzieżowy bunt 1988 roku w: W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988 roku, Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk, 2009. Materiały z konferencji zorganizowanej w Gdańsku, 25 listopada 2008 roku przez Wydział Muzealno-Archiwalny i Bibliotekę Europejskiego Centrum Solidarności

kontynuowały pseudoreformy. W 1987r. powołano urząd Rzecznika Praw Obywatelskich (Ewa Łętowska). Powołano także w grudniu 1986r. Społeczną Radę Konsultacyjną przy Przewodniczącym Rady Państwa (przy gen. Jaruzelskim, funkcja od 1985r.). Znalazł się w niej m.in. Skubiszewski, ale większość znanych osób odmówiła w niej udziału. W lutym 1988r. rozpoczęła się tzw. reforma Messnera-Rakowskiego („urealnienie cen"), czyli wprowadzono drastyczną podwyżkę cen. Wywołała ona skutki, których ani władza, ani „solidarnościowa" opozycja się nie spodziewały25. Michaił Gorbaczow. Perestrojka w ZSRR. W 1982r. zmarł Leonid Breżniew, a jego miejsce zajął Jurij Andropow. Po śmierci Andropowa I sekretarzem KC KPZR został Konstantin Czernienko., a po jego śmierci w 1985 r. jego miejsce zajął Michaił Gorbaczow. Zainicjował on program pierestrojki (przebudowy), głasnosti (jawności). Powodem tych działań stał się kryzys ZSRR spowodowany kryzysem gospodarczym i społecznym oraz narastającą luką technologiczną. Z jednym celów polityki Gorbaczowa było pozyskanie opinii publicznej na Zachodzie, a drugim taka przebudowa ZSRR, która uratowałaby to państwo pozwalając partii komunistycznej na kontrolę sytuacji. Pierejestrojka i głasnost' oznaczały także odrzucenie doktryny Breżniewa i zgodę na zmiany w krajach bloku komunistycznego, m.in. zapewne temu celowi służyła wizyta Gorbaczowa w Polsce w lipcu 1988 r. Być może także w tym czasie władze zaczęły być skłonne do jakiejś formy dialogu i porozumienia, jednak na warunkach władz. Być może także temu celowi służył „tajny" memoriał Mieczysława Rakowskiego o rozmowach z opozycją a będący formą wysondowania nastrojów po obu stronach26. Strajki 1988 roku. 25 kwietnia 1988r. nastąpił strajk komunikacji miejskiej w Bydgoszczy, poparty przez oficjalne związki zawodowe (OPZZ) mający charakter ekonomiczny (był odpowiedzią na „urealnienie" cen z lutego 1988 r.). Jednak strajk, który wybuchł 26 kwietnia 1988r. w Nowej Hucie miał już inny charakter, gdyż protestujący domagali się przywrócenia „Solidarności". 29 kwietnia 1988 r. wybuchł strajk w Hucie Stalowa Wola także pod hasłem powrotu „Solidarności". Wprawdzie po demonstracji siły ze strony ZOMO i wojska (produkcja zbrojeniowa) załamał się po jednym dniu, ale był kolejnym dowodem na zmianę nastrojów w Polsce. 1 maja 1988r. miały miejsce manifestacje w różnych miastach Polski, na szersza skalę niż do tej pory. 2 maja 1988r. rozpoczął się strajk w Stoczni Gdańskiej (została ona całkowicie odizolowana od miasta przez siły ZOMO). W nocy z 4/5 maja 1988 r. nastąpiła niezwykle brutalna pacyfikacja Huty Lenina przez ZOMO. W tej sytuacji, wobec braku poparcia i groźby podobnej pacyfikacji, załamał się strajk w Stoczni Gdańskiej27. W czerwcu 1988r.odbyły się wybory do rad narodowych, a w lipcu 1988r. Polskę odwiedził Michaił Gorbaczow.15 VIII 1988r. rozpoczął się strajk w kopalni „Manifest Lipcowy", a następnie do strajku dołączyło kilkanaście następnych kopalni. W Jastrzębiu-Zdroju („Manifest Lipcowy") powstał MKS, a strajkujący domagali się przywrócenia „Solidarności". 17 sierpnia 1988 r. zastrajkował port w Szczecinie i WPKM, 20 VIII 1988r. Port Północny w Gdańsku. 22 sierpnia 1988r. zastrajkowała Stocznia Gdańska, a w Hucie Stalowa Wola także ponownie rozpoczął się strajk. W dniach 22-26 sierpnia 1988r. władze przeprowadziły pacyfikację

25 Zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 388-39026 Zob. m.in. w W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997str. 390-391, str. 394, Antoni Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2007 str. 11-13, Wanda Jarząbek, Na szachownicy wielkich mocarstw. Polska w kontekście międzynarodowym roku 1988 w: W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988 roku, 27Przyczyny i przebieg strajków kwietniowo-majowych zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 398-399, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 13-14, Wojciech Morawski, Pełzająca katastrofa. Gospodarka polska w latach osiemdziesiątych w: W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988 roku, Leszek Biernacki, „Nie można zdezerterować” – młodzieżowy bunt 1988 roku w: W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988 roku

niektórych zajezdni tramwajowych w Szczecinie. Jednak dalej trwały strajki w zajezdni w Dąbiu, szczecińskim porcie, także w Stalowej Woli, Gdańsku i na Śląsku. 26 sierpnia 1988r. minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak zaproponował rozmowy okrągłego stołu (roli pośrednika podjął się Episkopat Polski). Jednak strajki trwały nadal, choć po demonstracjach siły i akcjach ZOMO na Śląsku liczba strajkujących kopalni malała z dnia na dzień. 31 sierpnia 1988r. doszło do spotkania Kiszczak-Wałęsa. Lech Wałęsa za obietnicę legalizacji „Solidarności" zobowiązał się „wygasić" strajki. Decyzja Wałęsy wywołała oburzenie części strajkujących, którzy nie chcieli zaprzestać protestu bez żadnych gwarancji ze strony władz. 31 sierpnia 1988r. na prośbę Wałęsy zaprzestali strajku protestujący na Wybrzeżu Gdańskim. 2 września 1988r. na Szczecinie i Stalowej Woli, a 3 września 1988r. w Jastrzębiu-Zdroju28. Jednak po zakończeniu strajków na protestujących spadły represje, a M. Rakowski, który po Messnerze (IX 1988r.) przejął funkcję premiera, rozwiązał Stocznię Gdańską. 31 stycznia 1989r. przeprowadzono „komercjalizację" przedsiębiorstw państwowych i wprowadzono wolny obrót dewizami (kantory). Rozpoczęła się tzw. nomenklaturowa prywatyzacja. Władze wystąpiły przeciw udziałowi A. Michnika i J. Kuronia w rozmowach okrągłego stołu" jako „ekstremistom". Władze rozmontowały ustawiony w Jabłonnej k. Warszawy okrągły stół. 11 listopada 1988r. ZOMO rozpędziło manifestacje w kilku miastach (Gdańsk, Katowice, Poznań). 30 listopada 1988r. miała miejsce telewizyjna debata Wałęsa-Miodowicz (szef OPZZ), przegrana przez tego ostatniego. 18 grudnia 1988r. powstał Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie. Jego sekretarzem został Henryk Wujec. W styczniu 1989r. na posiedzeniu władz PZPR zapadła zgoda partii na rozmowy z opozycją (po groźbie dymisji ze strony Rakowskiego i Jaruzelskiego). Przeciw rozmowom opowiadały się radykalne grupy opozycyjne (SW, KPN, Grupa Robocza KK oraz inne lawinowo powstające radykalne grupy antykomunistyczne). Porozumienia „okrągłego stołu". Obrady okrągłego stołu trwały w dniach od 6 lutego do 5 kwietnia 1989r. Szczegółowe uzgodnienia zapadały przy tzw. „podstolikach” (obrady plenarne rozpoczęły i zakończyły obrady „okrągłego stołu"). Miejscem, gdzie rozstrzygano najbardziej drażliwe kwestie były spotkania, które odbywały się w Magdalence. Rozmowy toczyły się pomiędzy stroną koalicyjno-rządową (tworzona przez siły znajdujące się w PRON-ie, czyli PZPR, SD, ZSL, PZKS, UChS, PAX) a stroną „opozycyjno-solidarnościową". Ustalenia „okrągłego stołu" stanowiły polityczna podstawę pod zmiany ustrojowe. Prawnie wprowadzono je nowelizacją konstytucji, której dokonał Sejm 7 kwietnia 1989r. Zniesiono Radę Państwa, a wprowadzono urząd Prezydenta wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat) o bardzo dużych uprawnieniach (także dotyczących stanów wyjątkowych). Wprowadzono dwuizbowy parlament, z Sejmem (nazwany „kontraktowym"), do którego jednorazowo wybory miały być limitowane. Ustalono, że 65% miejsc w Sejmie przypadnie przedstawicielom PZPR, ZSL, SD oraz stronnictwom prorządowym, natomiast o pozostałe 35% ubiegać się będą mogli kandydaci bezpartyjni. 7 kwietnia 1989 roku Sejm zmienił ordynację wyborczą według ustalonego z góry parytetu mandatów. Dla PZPR zarezerwowano 173 mandaty, dla ZSL - 76, dla SD - 27, natomiast dla PAX - 10, Unii Chrześcijańsko-Społecznej - 8, i Polskiego Związku Katolicko-Społecznego - 5. Zaledwie 161 pozostałych mandatów miało zostać obsadzonych w wyniku wolnych wyborów. Ordynacja była bardzo skomplikowana. Głosowanie polegało nie na zakreślaniu

28 Przyczyny i przebieg strajków sierpniowo-wrześniowych zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 399-400, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 16, Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze „okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim w: Narodziny III Rzeczypospolitej Pomorze Zachodnie w latach 1988-1989, red. Małgorzata Machałek, Jan Pacholak, Wydawnictwo „Dokument” – Oficyna Archiwum Państwowego w Szczecinie, Szczecin 2006, Leszek Biernacki, „Nie można zdezerterować” – młodzieżowy bunt 1988 roku w: W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988 roku

jednego nazwiska, ale skreślaniu wszystkich pozostałych poza kandydatem, na którego chciał oddać swój głos wyborca. 425 posłów wybieranych było w 108 kilkumandatowych okręgach wyborczych, a 35 miało być wybranych z tzw. listy krajowej, na której umieszczone były nazwiska najważniejszych polityków koncesjonowanych przez władze PRL. Na mocy porozumień uzyskano zgodę na legalizację NSZZ „Solidarność" i NSZZ RI „Solidarność" (natomiast jeszcze dłużej potrwał spór o rejestrację NZS), wyrażono zgodę na powrót do pracy osób z niej wyrzuconych i powrót na uczelnie tych studentów, którzy zostali z nich relegowani, zapadła zgoda władz na tzw. „okienka" w TV i „Gazetę Wyborczą"29.

Wybory 4 czerwca 1989r. Rząd Tadeusza Mazowieckiego. Frekwencja borach w wyniosła 62%. Większość posłów i senatorów komitetów obywatelskich („drużyna Lecha") została wybrana w I turze (frekwencja ponad 50 %). W sumie „Solidarność" uzyskała wszystkie mandaty w puli dla bezpartyjnych (35%) i 99 na 100 mandatów senatorskich (przegrał jedynie Piotr Baumgart ze Szczecina w Pile z Henrykiem Stokłosą). Na 241 mandatów "koalicyjnych", jakie były obsadzane w okręgach, w pierwszej turze obsadzone zostały zaledwie trzy. Katastrofą okazała się lista krajowa. Tylko dwóch z 35 peerelowskich prominentów na tej liście uzyskało wymagane 50 proc. głosów w skali kraju i tym samym mandaty poselskie. 12 czerwca został wydany dekret Rady Państwa w sprawie zmiany ordynacji wyborczej (33 wakujące mandaty z listy krajowej wybierano w okręgach, razem z nieobsadzonymi mandatami z I tury). 18 czerwca odbyła się II tura wyborów. Działacze Komitetu Obywatelskiego "Solidarność" - oprócz kampanii na rzecz tych spośród kandydatów opozycji, którzy nie zdobyli mandatów 4 czerwca - zachęcali wyborców do poparcia osób kandydujących na nieobsadzone w I turze "mandaty koalicyjne" jako "mniejszego, lecz nieuniknionego zła". Ta manipulacja dokonała się za zgodą kierownictwa „Solidarności". W Sejmie i Senacie posłowie „Solidarności" utworzyli Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP) na którego czele stanął Bronisław Geremek. Marszałkiem Senatu został Mikołaj Kozakiewicz, Senatu Andrzej Stelmachowski. Na początku lipca 1989r. Adam Michnik w Gazecie Wyborczej zaproponował słynny układ „wasz prezydent, nasz premier”. Jednak większość „Solidarności" była przeciw braniu odpowiedzialności bez pełnej możliwości rządzenia. 19 lipca 1989r. Zgromadzenie Narodowe wybrało prezydenta, którym został generał Wojciech Jaruzelski (otrzymał 270 głosów, czyli o jeden głos ponad wymagane 269 głosów - dzięki faktycznemu poparciu przez 7 posłów i senatorów OKP). Wynik ten oznaczał, iż część sojuszników PZPR z ZSL i SD nie poparła generała Jaruzelskiego. Sam W. Jaruzelski zrezygnował z funkcji szefa PZPR, a jego miejsce zajął Mieczysław Rakowski. Wojciech Jaruzelski na premiera desygnował szefa MSW gen. Czesława Kiszczaka (uzyskał on większość w Sejmie, ale nie zdołał utworzyć rządu). Upadł pomysł stworzenia rządu wielkiej koalicji (OKP, PZPR, ZSL, SD). Wówczas Lech Wałęsa wysunął koncepcję rządu opartego o OKP, ZSL i SD. Porozumienie w tej sprawie zostało zawarte 17 sierpnia 1989r. 24 sierpnia 1989r. Sejm powierzył Tadeuszowi Mazowieckiemu misję stworzenia rządu. 12 września 1989r. powstał rząd na czele z premierem Tadeuszem Mazowieckim (szefem MSW został gen. Czesław Kiszczak, MON - gen. Florian Siwicki, MSZ - Krzysztof Skubiszewski,

29 Kulisy i przebieg rozmów „okrągłego stołu” por. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 402-404, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 17-28, Jerzy Eisler, Rok 1989 – ewolucja czy rewolucja w: Narodziny III Rzeczypospolitej Pomorze Zachodnie w latach 1988-1989, red. Małgorzata Machałek, Jan Pacholak, Wydawnictwo „Dokument” – Oficyna Archiwum Państwowego w Szczecinie, Szczecin 2006, Piotr Bączek Jak majstrowano okrągły stół, Gazeta Polska, 27.07.1995, Jan Maria Jackowski, Wybory 4 czerwca 1989 – zwycięstwo kontrolowane Nasz Dziennik 04.06.2009, Gazeta na Okrągły Stół dodatek do Gazety Wyborczej 04.04.2006, Antoni Dudek, Poślizg kontrolowany. Władze PRL wobec zmiany sytuacji społeczno-politycznej w: W przededniu Wielkiej Zmiany., Jan Skórzyński, Wyboista droga do dialogu. Solidarność i władze PRL od maja do grudnia 1988 roku w: W przededniu Wielkiej Zmiany.

ministrem finansów i wicepremierem został Leszek Balcerowicz, ministrem opieki społecznej Jacek Kuroń). W swoim expose premier zapowiedział politykę grubej kreski30. Następowały kolejne zmiany. Rozwiązano ORMO (listopad 1989r.), w kwietniu 1990r. przekształcono MO w policję państwową, SB zlikwidowano i powstał UOP (po odejściu Kiszczaka na czele MSW stanął Krzysztof Kozłowski – w lipcu 1990r.). Prof. Adam Strzembosz. został I Prezesem Sądu Najwyższego.Rzeczpospolita Polska. 29 XII 1989r. Sejm wprowadził zmiany do konstytucji (nowelizacja konstytucji PRL z 1952r.). Konstytucja przywróciła nazwę państwa Rzeczpospolita Polska. Na mocy nowelizacji skreślono Wstęp oraz Rozdział II (Ustrój społeczno-gospodarczy). Obok zmiany nazwy godłem państwa stał się „wizerunek orła białego w koronie na czerwonym polu" (odpowiednia ustawa z 9 II 1990r.). Fundamentalną zmianą był zapis, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej". Konstytucja stanowiła że „W Rzeczypospolitej władza zwierzchnia należy do Narodu". Dopuszczono zasadę pluralizmu politycznego oraz zagwarantowano swobodę działalności gospodarczej wszystkich podmiotów niezależnie od formy własności.

Rozdział IV. Powstanie „Solidarności”-80

Geneza podziału „Solidarności”Nowe zjawiska społeczne, załamywanie się masowego oporu społecznego po 1985, zmiany w ZSRR spowodowane nową polityką Michaiła Gorbaczowa (pierestrojka i głasnost’), szeroka amnestia dla więźniów politycznych i zmiana form represji stosowanych przez władze PRL zaczęły skłaniać część kierownictwa „Solidarności” do zmiany dotychczasowej taktyki.29 września 1986r. Lech Wałęsa powołał obok tajnej Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej (TKK) jawną Tymczasową Radę NSZZ „Solidarność" (Zbigniew Bujak, Bogdan Borusewicz, 30 Przebieg, wyniki i ocenę wyborów 4 czerwca 1989 roku por.m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 404-405, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 28-56, Piotr Bączek Jak majstrowano okrągły stół, Gazeta Polska, 27.07.1995, Jan Maria Jackowski, Wybory 4 czerwca 1989 – zwycięstwo kontrolowane Nasz Dziennik 04.06.2009

Władysław Frasyniuk, Tadeusz Jedynak, Bogdan Lis, Janusz Pałubicki, Józef Pinior). Dokonana przez Wałęsę selekcja działaczy doprowadziła do powstania z kolei Grupy Roboczej Komisji Krajowej. Równocześnie na podstawie obowiązującej ustawy o związkach zawodowych niektórzy działacze „Solidarności" (np. Stanisław Możejko ze Świnoujścia) zaczęli od 1986 roku tworzyć jawne komitety „Solidarności". Zgodnie z ustawą można było stworzyć tymczasową komisję zakładową i do czasu rejestracji (lub jej braku) przez sąd był to w świetle prawa legalny komitet. Sądy ostatecznie odmawiały rejestracji takich komitetów. W piśmie z dnia 20 września 1987r. grupa 27 czołowych działaczy „Solidarności” wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie nieważności dwóch dokumentów z okresu stanu wojennego ograniczających działalność związkową, tj. Zarządzenia nr 51 Prezesa Rady Ministrów z 13 grudnia 1981 roku i art. 52 ustawy o związkach zawodowych z dnia 8 października 1982r. i przywrócenia tym samym legalnego działania NSZZ „Solidarność”31 .Dokument ten podpisali m.in. Grzegorz Durski, Lech Dymarski, Andrzej Gwiazda, Mieczysław Gil, Seweryn Jaworski, Tadeusz Jedynak, Marian Jurczyk, Stanisław Kocjan, Jan Rulewski, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Palka, Andrzej Rozpłochowski, Andrzej Słowik, Anna Walentynowicz, Stanisław Wądołowski, Zbigniew Romaszewski, a także Henryk Wujec. Treść tego dokumentu miał także zaaprobować Lech Wałęsa, ale ostatecznie go nie podpisał32.Równocześnie w oświadczeniu z dnia 20 września 1987r. grupa 22 członków Komisji Krajowej sprzed 13 grudnia 1981 r. zaczęła domagać się od Wałęsy jej zwołania33. Oświadczenie to m.in. podpisali Grzegorz Durski, Lech Dymarski, Andrzej Gwiazda, Mieczysław Gil, Seweryn Jaworski, Marian Jurczyk, Stanisław Kocjan, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Palka, Andrzej Rozpłochowski, Jan Rulewski, Andrzej Słowik, Anna Walentynowicz, Stanisław Wądołowski, Zbigniew Romaszewski. Jako powód wskazali oni na wielość różnych struktur Związku (m.in. Tymczasowa Rada „Solidarności”, TKK, Grupa Robocza Komisji Krajowej), szkodliwą z punku widzenia interesów i celów „Solidarności”. Na temat tego listu wypowiedział się 14 października 1987r. na łamach podziemnego „Tygodnika Mazowsze” rzecznik prasowy „Solidarności” Janusz Onyszkiewicz34. Odrzucił on możliwość zwołania posiedzenia Komisji Krajowej, równocześnie zarzucił części sygnatariuszy listu brak aktywności związkowej i budowanie swojej pozycji na dawnym mandacie związkowym. Kolejnym krokiem prowadzącym ku podziałowi „Solidarności” było rozwiązanie w dniu 25 października 1987r. TKK i powołanie w miejsce TR”S” i TKK Krajowej Komisji Wykonawczej (KKW) NSZZ „Solidarność”. Było to ewidentnie sprzeczne z postulatami sygnatariuszy list „22”. Grupa Robocza KK w oświadczeniu z dnia 21 listopada 1987r. podziękowała TKK za dotychczasową działalność, jednocześnie jednak krytykując ją za brak przekazania swych kompetencji legalnym władzom Związku, tj. Komisji Krajowej35. Grupa Robocza KK w kolejnym oświadczeniu wyraziła swoje uznanie dla odwagi i determinacji osób tworzących jawne komitety założycielskie „Solidarności", ale uznała jednak, że prowadzi to raczej do powstania nowego związku, a ich aktywność powinna polegać na budowie jawnych, tymczasowych struktur Związku 36. W oświadczeniu także datowanym 21 listopada 1987r. Grupa Robocza Komisji Krajowej odrzuciła zarzuty Janusza Onyszkiewicza i

31 Marek Zagajewski Pęknięty dzban. Wybór dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990, Uniwersytet Szczeciński Katedra Filozofii, Szczecin 1991, str. 5332 tamże, str. 5733 tamże, str. 4934 tamże, str. 51

35 tamże, str. 6036 tamże, str. 60

wezwała do jego odwołania37. W oświadczeniu z dnia 19 grudnia 1987 roku Grupa Robocza KK uznała się za organ roboczy Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” funkcjonujący do czasu wznowienia działalności przez Komisję Krajową38. W kolejnym oświadczeniu z 17 stycznia 1988r. wezwała z kolei do wznowienia działalności Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w składzie z 1981r.39

W dniu 24 stycznia 1988r. doszło do spotkania przedstawicieli Grupy Roboczej KK z Przewodniczącym Komisji Krajowej Lechem Wałęsą40, a w lutym tego roku Lech Wałęsa wystąpił z pojednawczym listem do członków Grupy Roboczej41. Równocześnie jednak wystąpił on z listem do działaczy powołanej przez siebie KKW, w którym stwierdził, że działacze Grupy Roboczej powinni zaprzestać swoich publicznych wystąpień42. Na list L. Wałęsy odpowiedziała Grupa Robocza KK w piśmie z dnia 27 lutego 1988r.43 Dziękując za list Przewodniczącemu KK, działacze Grupy Roboczej KK zarzucili jednak ludziom skupionym wokół Wałęsy upolitycznianie „Solidarności”, które zagraża zasadniczemu celowi związku zawodowego jakim powinna być ochrona interesów pracowniczych, przejmowanie Związku przez jedną grupę polityczną, eliminowanie tych osób, które zostały uznane za przeciwników, stosowanie cenzury w prasie związkowej, przekazywanie środków finansowych na działania tylko jednej frakcji Związku, a metody działania określili jako zbliżone do zamachu stanu, niezgodne z poczuciem sprawiedliwości i uczciwości. W kolejnym liście do Lecha Wałęsy wystosowanym 14 maja 1988r., a więc po już załamaniu się majowych strajków, działacze Grupy Roboczej podkreślali, że nadal uznają Lecha Wałęsę za przywódcę „Solidarności” oraz zaproponowali wspólną działalność44. Jako ważne warunki takiego współdziałania wskazywali na przywrócenie Prezydium KK i współpracę z Grupą Roboczą oraz zakończenie polityki intryg i przestrzeganie statutu NSZZ „Solidarność”. Miesiąc później, 18 czerwca 1988r. działacze Grupy Roboczej jeszcze raz zwrócili się do Lecha Wałęsy o zmianę polityki finansowej Związku, faworyzującej tylko jedną frakcję „Solidarności”, określoną przez nich jako „lewicową” oraz wyrazili obawę, że dotychczas prowadzone działania będą służyły rozbijaniu Związku45. Po sierpniowych strajkach roku 1988 i przedłużającym się pacie związanym z zapowiadanymi rozmowami okrągłego stołu, 18 grudnia 1988r. w Gdyni odbyło się kolejne spotkanie działaczy „Solidarności" kontestujących politykę Lecha Wałęsy i jego otoczenia. W podjętej wówczas uchwale zażądano zwołania Komisji Krajowej do 30 stycznia 1989r.46 Podpisali ją m.in.: Grzegorz Durski, Andrzej Gwiazda, Seweryn Jaworski, Marian Jurczyk, Stanisław Kocjan, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Palka, Andrzej Rozpłochowski, Jan Rulewski, Andrzej Słowik, Stanisław Wądołowski. Niezwykle ważnym elementem tego spotkania był projekt stanowiska dotyczącego sytuacji w kraju, bardzo krytyczny wobec polityki gospodarczej i społecznej prowadzonej przez ówczesne władze, a przygotowany przez Andrzeja i Joannę Gwiazdów47 oraz projekt stanowiska dotyczący sytuacji wewnątrz „Solidarności” przygotowany przez Grzegorza Palkę, Jerzego Kropiwnickiego i Andrzeja Słowika48. Zostało ono przyjęte w styczniu 1989r. W stanowisku tym zarzucono brak demokratycznych procedur, posługiwanie się komunistycznymi metodami w zarządzaniu Związkiem w postaci

37 tamże ,str. 5338 tamże, str. 6239 tamże, str. 6540 tamże, str. 6641 tamże, str. 6642 tamże, str. 6743 tamże, str. 6844 tamże, str. 7845 tamże, str. 8046 tamże, str. 8247 tamże, str. 8348 tamże, str. 85

tzw. centralizmu demokratycznego i etyki rewolucyjnej polegającej na braku szacunku dla własnych członków i statutu organizacji. Równocześnie wezwano do rekonstrukcji władz „Solidarności” i jej programu z uwzględnieniem katolickiej nauki społecznej jako podstawy programowej oraz jasnej deklaracji w sprawie obniżania się poziomu życia, pogarszania się warunków pracy oraz bezrobocia. W stanowisku odrzucono także możliwość przekształcania „Solidarności” w partię polityczną.Sytuacja wewnątrz „Solidarności” uległa kolejnej zmianie po podpisaniu w dniu 5 kwietnia 1989r. porozumień okrągłego stołu i w ich wyniku zarejestrowaniu w dniu 17 kwietnia 1989r. NSZZ „Solidarność”. W dniu 20 maja 1989r. został wystosowany apel do członków NSZZ „Solidarność” podpisany przez 25 działaczy „Solidarności”, wśród których znajdowali się m.in.: Andrzej Gwiazda, Seweryn Jaworski, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Palka, Andrzej Słowik, Jan Rulewski, Romuald Szeremietiew, Grażyna Wendt, Daniel Podrzycki, Edward Mizikowski oraz działacze z Pomorza Zachodniego (Marian Jurczyk, Stanisław Wądołowski, Stanisław Kocjan, Grzegorz Durski oraz Marian Korkus ze Szczecinka)49. W tym apelu krytycznie odniesiono się do porozumień okrągłego stołu, wyrażając równocześnie niepokój z powodu braku publikacji załączników tego porozumienia, podkreślono, że rolą związku zawodowego jest obrona praw pracowniczych, a nie współrządzenie państwem, wzywając na koniec do przeprowadzenia demokratycznych wyborów w NSZZ „Solidarność” oraz do współdziałania w ramach Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”. 4 czerwca 1989r. odbyły się tzw. wybory kontraktowe, które zakończyły się sukcesem kandydatów Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, a w ich wyniku powstał Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP). 10 czerwca 1989r. w Szczecinie 99 działaczy „Solidarności” z całej Polski podpisało się pod uchwałą uczestników Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”.50 W uchwale tej padło dramatyczne pytanie, „czy NSZZ „Solidarność” zarejestrowany 17 kwietnia 1989r. – jest tym samym Związkiem, który powstał w wyniku protestu robotniczego i umów społecznych Sierpnia 1980r. oraz przetrwał represje, czy mamy już dwa związki, czy nadal jeden?”. Odpowiadając na to pytanie sygnatariusze apelu wyrazili wolę posiadania jednego Związku, ale jasno stwierdzili, że droga do tego prowadzi poprzez demokratyczne wybory, w których działacze różnych struktur „Solidarność” będą uczestniczyć na równych prawach. Pod tą uchwała podpisali się m.in.: Wojciech Ziembiński, Kazimierz Świtoń, Andrzej Gwiazda, Seweryn Jaworski, Jerzy Kropiwnicki, Grzegorz Palka, Andrzej Słowik, Romuald Szeremietiew, Władysław Siła-Nowicki, Jerzy Przystawa, Daniel Podrzycki, Edward Mizikowski, Krzysztof Wolf, Hanna Łukowska-Karniej, oraz bardzo duża grupa działaczy z Pomorza Zachodniego (Marian Jurczyk, Stanisław Wądołowski, Stanisław Kocjan, Grzegorz Durski, Marian Korkus, Ryszard Śnieg, Stefan Kuczyński, Bogusław Filarowicz, Janina Trojanowska, Tadeusz Matuszewski, Marian Korczak, Andrzej Michałowski, Maria Olszewska, Jadwiga Dziewiałtowicz, Zbigniew Koziarski, Henryk Maj, Antoni Alejski, Władysław Diakun, Krzysztof Sałaciński, Teresa Sawicka, Marek Marciniak, Ireneusz Steć, Eugeniusz Janiszewski, Zenon Meller, Witold Syguda, Robert Horodeczny, Witold Koralewski, Edward Rochatyński, Jan Wojtowicz, Henryk Strzelczyk, Piotr Jurczyk, Jan Rosiek, Andrzej Jagoszewski, Tadeusz Zaniewicz, Czesław Podkowiak, Jarosław Rynkiewicz, Bogusław Terpiłowski, Henryk Selwesiuk, Józef Gaj, Marian Korkus, Tadeusz Baran, Stanisław Maculewicz, Marian Cieszewski, Tadeusz Małek, Jerzy Janc, Zbigniew serafin, Sławomir Staniak, Jarosław Kaczorowski, Sławomir Ponikowski, Józef Wojtowicz, Marek Chudowski, Barbara Szymańska, Mieczysław Gruda.

49 tamże, str. 9750 tamże, str. 99

8 lipca 1989r. uczestnicy Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” wystosowali apel do posłów i senatorów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego (OKP)51. Sygnatariusze tego apelu wskazali, że związek zarejestrowany 17 kwietnia 1989r. „nie ma nic wspólnego poza nazwą i nazwiskiem przewodniczącego” z ruchem powstałym na fali robotniczego protestu i umów sierpniowych, jego władze stanowią samozwańczą grupę, a jego odgórne budowanie sprawiło, że liczy on tylko 25% liczby członków sprzed stanu wojennego. Wezwali oni także do jedności Związku poprzez wspólną Komisję Wyborczą. 9 września 1989r. Porozumienie na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” wystosowało apel do Lecha Wałęsy i KWW wzywając do demokratycznych wyborów w związku52. Ich przeprowadzenie powinno opierać zdaniem autorów o regionalne Komisje Wyborcze i reprezentujące wszystkie struktury Związku oraz utworzenie Krajowej Komisji Wyborczej składającej się z przedstawicieli KKW, Grupy Roboczej i Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”.Największy konflikt dotyczył trzech regionów i historycznych liderów „Solidarności” w Łodzi, Szczecinie i Bydgoszczy. W 1988 powstały w Bydgoszczy dwie struktury „Solidarności”, z których jedna była związana z Janem Rulewskim. Mimo porozumienia do jakiego doszło w Bydgoszczy w kwietniu i 1989r. i wyboru Jana Rulewskiego na szefa TZR, Lech Wałęsa zakwestionował ten wybór. Następnie powołał drugą strukturę „Solidarności” na czele z Antonim Tokarczukiem. Ostatecznie to jednak Jan Rulewski został wybrany na przewodniczącego Zarządu Regionu w Bydgoszczy. Oznaczało to jednak jego faktyczne zerwanie z Grupą Roboczą KK53.W przypadku Łodzi to sam L. Wałęsa zgłosił wniosek o włączenie do składu „swojej” KKW Andrzeja Słowika, który ostatecznie stanął na czele łódzkich struktur „Solidarności”54

Aktywności w ramach GR zaprzestał także Jerzy Kropiwnicki, a Grzegorz Palka po wyborach samorządowych w roku 1990 został wiceprezydentem Łodzi.Jednak najbardziej skomplikowana była sytuacja w strukturach „Solidarności” Pomorza Zachodniego. Z jednej strony od 1986r. miały tu miejsce zainicjowane przez Stanisława Możejkę ze Świnoujścia próby rejestracji komitetów założycielskich „Solidarności” w oparciu o obowiązujące wówczas prawo, a z drugiej funkcjonowały różne podziemne struktury Związku. Jedną z nich była Rada Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” Pomorza Zachodniego, której lider Andrzej Milczanowski był równocześnie członkiem „wałęsowskiej” KKW „Solidarność”. W chwili wybuchu majowych strajków w roku 1988 doszło do akcji protestacyjnych w dwóch szczecińskich zajezdniach, które jednak zostały spacyfikowane przez ZOMO55, a jedną z osób wówczas represjonowanych był Józef Ignor56. Następnie, po rozpoczęciu się kolejnej, sierpniowej fali strajkowej, także w Szczecinie doszło do strajków. Wybuchły one w porcie szczecińskim (17 sierpnia) i WPKM (18 sierpnia). Strajki w zajezdniach na Niemierzynie, Golęcinie i w Policach zostały złamane 22 sierpnia 1988r. przez ZOMO, a później spacyfikowano także strajkujących w zajezdni przy ul. Klonowica. Wśród liderów powstałego wówczas w sierpniu 1988 roku MKS (przede wszystkim szczeciński port i nadal strajkująca zajezdnia w Dąbiu) znajdowali się m.in. Andrzej Radziewicz i Józef

51 tamże, str. 10352 tamże, str. 10853 Dariusz Januszek, NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu, przeobrażeń od stanu wojennego do współczesności, Uniwersytet Szczeciński 199954 Dariusz Januszek, NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…55 Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze „okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim str.48, w: Narodziny III Rzeczypospolitej Pomorze Zachodnie w latach 1988-1989, red. Małgorzata Machałek, Jan Pacholak, Wydawnictwo „Dokument” – Oficyna Archiwum Państwowego w Szczecinie, Szczecin 2006 56 Józef Ignor, działacz „Solidarności” w WPKM, osoba szczególnie zasłużona dla szczecińskiej „Solidarności”, internowany w stanie wojennym

Kowalczyk oraz Józef Ignor57. Po strajkach z roku 1988r., które w Szczecinie zakończyły się 3 września 1988r., zaczęły funkcjonować dwie struktury „Solidarności”. Jedna w postaci powstałego z MKS Międzyzakładowego Komitetu Organizacyjnego (MKO), który październiku 1988r. połączył się z Radą Koordynacyjną NSZZ „Solidarność” Pomorza Zachodniego. Jej faktycznym liderem był Andrzej Milczanowski. Drugą był Tymczasowy Zarząd Regionu (TZR) na czele z Marianem Jurczykiem oraz m.in. Grzegorzem Durskim, Stanisławem Kocjanem, popierany przez Stanisława Wądołowskiego, wiceprzewodniczącego Komisji Krajowej z 1981r. 6 lutego 1989r. rozpoczęły się rozmowy „okrągłego stołu”, a 29 lutego 1989r. miała miejsce w Szczecinie wizyta Lecha Wałęsy i spotkanie z mieszkańcami miasta, w którym uczestniczyło kilkadziesiąt tysięcy ludzi. TZR uchwałą z dnia 25 lutego upoważnił Stanisława Wądołowskiego do reprezentowania TZR podczas wizyty L. Wałęsy w Szczecinie i do „załatwienia spraw organizacyjnych”58. Następnie Marian Jurczyk, w dzień po zakończeniu obrad „okrągłego stołu”, wystosował 6 kwietnia 1989r. List otwarty do Lecha Wałęsy, w którym wzywał do jedności wewnątrz „Solidarności” i do wspólnych wyborów TZR z MKO59. Jednak 8 kwietnia 1989r. Lech Wałęsa upoważnił Andrzeja Milczanowskiego i Edwarda Radziewicza do tworzenia struktur „Solidarności” na Pomorzu Zachodnim60. Tymczasem 9 kwietnia 1989r. w stanowisku TZR podpisanym przez Mariana Jurczyka stwierdzono, że przyjmuje on „do aprobującej wiadomości, iż NSZZ „Solidarność” zostanie zarejestrowany sądownie”, krytycznie natomiast oceniono działania organizacyjne MKO, wskazano na konieczność przeprowadzenia wyborów związkowych „w oparciu o jednolitą i powszechną ordynację wyborczą” oraz wezwano do zwołania Komisji Krajowej61. W komunikacie napisano także: „w oparciu o własne dokumenty /uchwały i komunikaty/ że TZR nigdy i w żadnej formie nie występował przeciwko obradom „Okrągłego Stołu” ani osobiście przeciwko Lechowi Wałęsie”. Równocześnie TZR oświadczył, że „zaprasza komisje zakładowe i komitety organizacyjne reprezentowane w MKO „Solidarność” w Szczecinie do przeprowadzenia wspólnych wyborów…”62 . Marian Jurczyk w liście do Lecha Wałęsy z 15 kwietnia 1989r.wyrażał żal z powodu krytycznych wypowiedzi Przewodniczącego „Solidarności” oraz wskazywał, że nie został odwołany z funkcji przewodniczącego Zarządu Regionu i w związku z tym wyraził zdziwienie z powodu przekazania pełnomocnictw do tworzenia „Solidarności” Andrzejowi Milczanowskiemu i Edwardowi Radziewiczowi63. Zgodnie z Komunikatem TZR z 18 kwietnia 1989r. do Lecha Wałęsy została wysłana delegacja TZR, która pod jego nieobecność spotkała się w dniu 16 kwietnia 1989r. z Krzysztofem Puszem64 (sekretarzem przewodniczącego „Solidarności”), przekazując mu List otwarty Mariana Jurczyka do Lecha Wałęsy i stanowisko TZR z 9 kwietnia oraz list TZR do Lecha Wałęsy z 15 kwietnia, w którym m.in. dopytywano się co oznacza lansowana przez MKO „linia Lecha Wałęsy”65. Komunikat TZR z 12 maja 1989r. wyjaśnia kulisy fiaska wspólnych wyborów w szczecińskiej „Solidarności”. Zgodnie z treścią komunikatu 5 maja 1989r. doszło do spotkania szczecińskich działaczy w obecności Lecha Wałęsy, a ten miał nawet podrzeć projekt swojego oświadczenia wstrzymującego działalność TZR i drugiego popierającego działania Andrzeja Milczanowskiego i Edwarda Radziewicza66. W dniu 8 maja w obecności Lecha 57 Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze „okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim…, str. 50-51 58 Stanowisko TZR w Szczecinie z dnia 25.02.1989r., kopia dokumentu w posiadaniu autora59 List otwarty M. Jurczyka do Lecha Wałęsy z dnia 06.04.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora60 uchwała z dnia 25.02.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora61 Wstępne stanowisko TZR w Szczecinie z dnia 9.04.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora62 tamże63 Pismo Mariana Jurczyka do Lecha Wałęsy z dnia 15.04.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora64 Komunikat TZR dnia 18.04.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora65 List TZR do Lecha Wałęsy z dnia 15.04.1989r. – kopia dokumentu w posiadaniu autora66 Komunikat TZR z dnia 12.05.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Kaczyńskiego przedstawiciele MKO odmówili zawiązania wspólnej komisji wyborczej z TZR. Warunki jakie postawili dotyczyły uznania MKO przez TZR - za jedyną strukturę upoważniona do tworzenia „Solidarności” na Pomorzu Zachodnim i rozwiązania samego TZR. Żądania te zostały odrzucone, a w komunikacie stwierdzono, że Marian Jurczyk nie utracił swojego mandatu Przewodniczącego Zarządu Regionu, a struktury zakładowe „Solidarności” zaczęły powstawać przed rejestracją Związku 17 kwietnia 1989r. i przed wydaniem upoważnień dla przedstawicieli MKO 8 kwietnia i 8 maja 1989r.67

To jednak ostatecznie przedstawiciele MKO w osobach Andrzeja Milczanowskiego, Andrzeja Tarnowskiego i Edwarda Radziewicza otrzymały upoważnienie od Lecha Wałęsy do tworzenia struktur „Solidarności” na Pomorzu Zachodnim68. Zgodnie z relacją A. Milczanowskiego, w kwietniu 1989r. odbyło się w Gdańsku spotkanie przedstawicieli obu grup w obecności Lecha Kaczyńskiego (Lecha Wałęsy wówczas nie było). Po burzliwej dyskusji, wobec bezkompromisowego stanowiska Andrzeja Milczanowskiego oraz argumentów, które miały paść z jego strony, że w strajku w sierpniu 1988 nie uczestniczyła żadna z grup związanych z Marianem Jurczykiem oraz posiadania przez MKO większego potencjału organizacyjnego niż TZR, pełnomocnictwo do tworzenia struktur w „Solidarności” na Pomorzu Zachodnim uzyskała grupa związana z MKO (Andrzej Milczanowski, Andrzej Tarnowski i Edward Radziewicz)69. Trzeba jednak w tym miejscu podkreślić, że niezależnie od liczby zarejestrowanych w MKO organizacji zakładowych, z TZR związane były silne struktury „Solidarności” m.in. w SSR Gryfia (Ryszard Śnieg), ZCh Police (Stanisław Kocjan), FK Załom (Bronisław Sosna), Stoczni Szczecińskiej (Grzegorz Durski). Tymczasowy Zarząd Regionu w piśmie z dnia 17 maja 1989r. podpisanym przez Mariana Jurczyka i Stanisława Kocjana adresowanym do Lecha Wałęsy i KWW wystąpił, w oparciu o uchwałę TZR z 13 maja 1989r., o zarejestrowanie w KKW komisji „Solidarności” skupionych w TZR, jak stwierdzono, działających „w oparciu o statut NSZZ „Solidarność” wraz z aneksem zarejestrowany przez Sąd Wojewódzki w Warszawie w dniu 17 kwietnia 1989r.”70. Ten gest działaczy TZR niczego już nie zmienił. MKO konsekwentnie prowadziło działania organizacyjne, dążąc równocześnie do rozbicia i przejęcia organizacji zarejestrowanych w TZR. Przeciw tym praktykom zaprotestował TZR w komunikacie z dnia 23 maja 1989r. podpisanym przez sekretarza TZR Stanisława Kocjana. Równocześnie w komunikacie tym przypomniano, że TZR zgodnie z pismem dnia 17 maja 1989r., w oparciu o swoją uchwałę z 13 maja 1989r. wystąpił o zarejestrowanie w KWW komisji „Solidarności”71.W dniach 23-25 listopada 1989r. odbył się w Szczecinie regionalny zjazd struktur „Solidarności” zarejestrowanych w MKO z pomięciem komisji związanych z TZR. Wybrał on władze regionalne i delegatów na zjazd krajowy. Na czele Regionu stanął wskazany przez Andrzeja Milczanowskiego Edward Radziewicz, a jego zastępcą został Longin Komołowski72. W obliczu tej sytuacji kilkusetosobowa grupa działaczy „Solidarności” na spotkaniu, które odbyło się we Wrocławiu wystosowała w dniu 30 listopada 1989r. list do Krajowej Komisji Wyborczej NSZZ „Solidarność”. W piśmie tym zaprotestowano wobec sytuacji jaka miała miejsce w Szczecinie, domagano się unieważnienia tych wyborów oraz wskazano, że brak działań w tej sprawie winą za rozbicie struktur „Solidarności” całkowicie obciąży Krajową Komisję Wyborczą73. Wydawało się, że ostatnim sposobem na zachowanie jedności struktur

67 tamże68 tamże69 Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze „okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim..., str.60-6170 Pismo TZR do L. Wałęsy z dnia 17.05.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora71 Komunikat TZR z dnia 23.05.1989r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora72 Andrzej Milczanowski, Siły sprawcze „okrągłego stołu” na Pomorzu Zachodnim, str.61-6273 Telegram TZR do KKW z dnia 23.05.1989r. – kopia dokumentu w posiadaniu autora

„Solidarności” będzie potraktowanie II Zjazdu NSZZ „Solidarność” jako zjazdu zjednoczeniowego. W tym duchu wystąpił do uczestników wrocławskiego spotkania Jan Rulewski. Wskazując na swoją rozmowę z Lechem Wałęsą i słowa, które miał wypowiedzieć Przewodniczący „Solidarności”: „ przykładem dogadania stałą się Bydgoszcz i należy to upowszechnić” widział w tym szansę na wspólne działania osób związanych zarówno z TZR, jak i „Solidarnością Walczącą” Kornela Morawieckiego74. 13 stycznia 1990r. Porozumienie na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” w uchwale nr 4 oświadczyło, iż „nie przyjmuje do wiadomości i nie zgadza się z decyzją o niedopuszczeniu TZR Pomorza Zachodniego do wyborów regionalnych” stwierdzając równocześnie, że „każda grupa i struktura związkowa ma prawo wyłonić swoich delegatów na zjazd krajowy i tylko tam może zapaść decyzja o ważności lub nieważności mandatów”. Porozumienie potępiło także stanowisko Lecha Wałęsy w sprawie „wycofania poza nawias Związku struktur, grup i osób dla niego niewygodnych”75.Solidarność Walcząca i MRK”S”Warto jeszcze zwrócić uwagę na dwie struktury podziemnej „Solidarności” powstałe po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, które znalazły się w ostrej opozycji wobec tzw. „wałęsowskiej” „Solidarności”. Część osób je tworzących poparła w różny sposób inicjatywy, których celem były demokratyczne wybory w„Solidarności”. Jedną z tych grup była powstała w 1982 roku Solidarność Walcząca, której liderem był wrocławski naukowiec – dr Kornel Morawiecki. Drugą był powstały także w 1982 roku w Warszawie Międzyzakładowy Robotniczy Komitet „Solidarności” (MRK”S”). W obliczu przemian roku 1989 Solidarność Walcząca głosząc, że: „nasz głęboki niepokój budzi działalność tzw. ”konstruktywnej” opozycji skupionej w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym, oraz wokół Lecha Wałęsy i działaczy NSZZ „S” z KKW”, uznała równocześnie za „skandal i zdradę społecznych nadziei” działania posłów OKP, które doprowadziły do wyboru gen. Jaruzelskiego na prezydenta PRL76. Natomiast działania gospodarcze władz zostały określone przez SW jako prowadzące do wytworzenia „celowego bałaganu w gospodarce finansowej państwa, oraz wywołanie głębokiej inflacji”, w której „komuniści utracili w Polsce zdolność rządzenia, tzn. umiejętność rozwiązywania pojawiających się problemów ekonomicznych i społecznych” (1 VIII 1989r.77 W oświadczeniu z 18 września 1989r., a więc już po powstaniu rządu T. Mazowieckiego, Solidarność Walcząca deklarowała wyraźnie: „Pomysły ratowania upadającej gospodarki przy utrzymaniu zbiurokratyzowanej władzy skazane są na niepowodzenie. Przejmowanie zakładów pracy przez nomenklaturowe spółki jest grabieżą majątku społecznego. Nie uznajemy takiego, które pogłębia tylko wyzysk i nieuzasadnione różnice ekonomiczne. Będziemy wspierać strajkowy, solidarny opór wobec obniżania siły nabywczej płac i emerytur.”78. W lutym 1990r. Solidarność Walcząca mówiła wprost: „Od początku nie zgadzaliśmy na rządy z udziałem komunistów. Polityka rządu Premiera Mazowieckiego budzi nasz sprzeciw (…), gospodarczy plan rządu, przyjęty pod naciskiem banków zachodnich spycha w nędzę miliony obywateli (…), a dla ratowania Polski pilnie potrzeba wyznaczenia bliskiego terminu wolnych wyborów (…), ustąpienia gen. Jaruzelskiego, moralnego i materialnego rozliczenia nomenklatury, zahamowania cen na podstawowe artykuły spożywcze, urealnienia minimalnych płac i emerytur, obniżenia podatków(…) 79.

74 Marek Zagajewski Pęknięty dzban. Wybór dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990, Uniwersytet Szczeciński Katedra Filozofii Szczecin 1991, str. 11875 tamże, str. 11776 tamże, str. 16677 tamże, str.16678 tamże str.16879 tamże str.169

MRK”S” Region Mazowsze w swoim oświadczeniu z czwartego października 1989r. wyjaśnił swoje stanowisko wobec rządu T. Mazowieckiego w następujący sposób: „W dobie wzmożonej propagandy pro-rządowej, gdy PZPR-owska Trybuna Ludu i neo-solidarnościowa Gazeta Wyborcza usiłują przekonać społeczeństwo o tym, że obecny rząd jest ”naszym” rządem oświadczamy: Istnieje w Londynie Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na Wychodźstwie będący kontynuatorem Niepodległej Państwowości Polskiej (…).Rząd Polski winien być powołany przez parlament wybrany w drodze wolnych pięcioprzymiotnikowych wyborów”80. W styczniu 1990 roku działacze MRK”S” jeszcze mocniej zadeklarowali swoje stanowisko: „Nie jesteśmy w opozycji do rządu T. Mazowieckiego (…). My tego rządu nie uznajemy, uważając go za neo-Targowicę”81.Powstanie i rejestracja NSZZ „Solidarność”- 80Ostatecznie jednak II Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” odbył się w dniach 20-25 kwietnia 1990r. bez udziału działaczy TZR Pomorza Zachodniego. W obliczu tej sytuacji uczestnicy Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” na spotkaniu, które odbyło się w Szczecinie 10 marca 1990r. podjęli kilka kluczowych uchwał, które uzasadniały sens tworzenia NSZZ „Solidarność”-80. W Uchwale nr 3 uczestnicy Porozumienia m.in. stwierdzili, że „ich wysiłki podejmowane w okresie od 10 czerwca 1989r.do 10 marca 1990r. doprowadzenia do zgody i wspólnych wyborów zostały zignorowane odrzucone przez Lecha Wałęsę i kierownictwo jego związku”82. W tej sytuacji uczestnicy Porozumienia z zadowoleniem i w pełni akceptują inicjatywę Tymczasowego Zarządu Regionu Pomorza Zachodniego w zakresie odtworzenia Związku „Solidarność-80” jako bezpośrednią kontynuację NSZZ „Solidarność” Sierpnia 1980 roku opartego na statucie z 1980 roku zatwierdzonego przez I Zjazd, dającego faktyczne gwarancje obrony interesów świata pracy.”83 Fakt pozostawania komisji zakładowych „Solidarności” w TZR, a więc legalności ich funkcjonowania, budził niepokój związkowców. Świadczy o tym uspokajające pismo TZR z dnia 02.01.1990 roku podpisane przez Stanisława Kocjana84, a adresowane do komisji zakładowych. Taki stan rzeczy, mimo posiadania lokalu i własnego pisma (Solidarność Szczecińska), nie mógł być utrzymywany zbyt długo. W efekcie TZR podjął przygotowania do rejestracji „Solidarności-80”.W dniu 10 lutego 1990r. w Domu Kultury „Korab” w Szczecinie miało miejsce spotkanie delegacji komisji zakładowych Solidarności związanych z TZR, w czasie którego podjęto szereg istotnych uchwał, w tym dotyczących m.in. przeprowadzenia wyborów w strukturach związku i zarejestrowania „Solidarności-80”. W Komunikacie z 14 lutego 1990r. czytamy: „Delegaci komisji zakładowych NSZZ „Solidarność” zarejestrowanych w T.Z.R. Pomorza Zachodniego zgromadzeniu w dniu 10.II.1990r. w Domu Kultury „Korab” podjęli uchwałę w przedmiocie złożenia wniosku o rejestrację Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność-80”obejmującego swoim działaniem obszar całego terytorium R.P.”85

Wniosek z 2 marca 1990 roku o rejestrację Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”-80 został w dniu 9 marca 1990 roku złożony Sądzie Wojewódzkim w Warszawie. Wśród wnioskodawców znaleźli się m.in.: Marian Jurczyk, Stanisław Wądołowski, Stanisław Kocjan, Seweryn Jaworski, Kazimierz Świtoń.86

80 tamże str.16381 tamże str. 16482 tamże str. 12083 tamże str. 12084 kopia dokumentu w posiadaniu autora85 Komunikat TZR z 14 lutego 1990r. kopia dokumentu w posiadaniu autora86 Projekt wniosku, kopia dokumentu w posiadaniu autora, sam wniosek w: Marek Zagajewski, Pęknięty dzban…, str. 123

W dniu 27 kwietnia 1990r. obradowała Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ Solidarność-80. Jak czytamy w Komunikacie nr 2 z 21 maja 1990r.: „w zajętym przez KKP stanowisku w sprawie porozumienia pomiędzy KKP „S”-80 i KKW „S” stwierdzono, że możliwość porozumienia została w sposób nieodwracalny zaprzepaszczona przez Lecha Wałęsę i KKW. KKP uznała bezcelowość dalszych inicjatyw zjednoczeniowych na poziomie ponadzakładowym”87. Mimo tego twardego stanowiska „Solidarność”-80 była jeszcze gotowa do porozumienia z Lechem Wałęsą. Świadczy o tym list z 20 czerwca 1990r. Mariana Jurczyka do Lecha Wałęsy, w którym m.in. Przewodniczący Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie „Solidarności”-80 napisał: „Stosownie do propozycji przekazanej nam 19 czerwca br. za pośrednictwem Piotra Baumgarta Prezydium Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie NSZZ wyraża zadowolenie z podjętej inicjatywy pojednania i zjednoczenia naszych sił w działaniu na rzecz Polski i Narodu”. Równocześnie M. Jurczyk próbował ustalić czas i miejsce ewentualnego spotkania88. Pojawiły się także inicjatywy oddolne, takie jak uchwala V zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” ZCh Police z 20 listopada 1990r. podpisana przez ówczesnego przewodniczącego ZKZ Kazimierza Drzazgę. Apelowano w niej do członków i zarządów obu „Solidarności” o przekształcenie Regionalnego Zjazdu Delegatów NSZZ Pomorza Zachodniego w Zjazd Zjednoczeniowy89.Zamiast pojednania, NSZZ „Solidarność” przystąpił formalnie w dniu 27 lipca 1990r. jako strona sporu w sprawie rejestracji Solidarności-80”. W piśmie z dnia 23 lipca 1990r. do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie podpisanym przez ówczesnego wiceprzewodniczącego NSZZ „Solidarność” – Lecha Kaczyńskiego wnioskował o nieuwzględnienie i o odmowę dokonania wpisu NSZZ „Solidarność”-80 do rejestru związków zawodowych90. Postanowieniem z dnia 9 sierpnia 1990 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie odmówił rejestracji NSZZ „Solidarność”-8091. To postanowienie Sądu Wojewódzkiego zostało zaskarżone, a 30 listopada 1990r. Komitet Rejestracyjny NSZZ „Solidarność”-80 wystąpił o zawieszenie postępowania w tej sprawie92. Pismami z dnia 9 sierpnia 1990r. adresowanymi do marszałków Sejmu i Senatu „Solidarność”-80 zaprotestowała wobec odmowy rejestracji Związku93. W odpowiedzi marszałek Senatu prof. Andrzej Stelmachowski uznał odmowę rejestracji za niesłuszną i wskazał na podjęte działania legislacyjne dotyczące działalności związkowej, które doprowadzą do zmiany ustawy z okresu stanu wojennego94. Władze Związku wystąpiły w tej sprawie także do Rzecznika Praw Obywatelskich. Jednak Biuro Rzecznika w piśmie z dnia 14 sierpnia 1990r. podpisanym przez Mirosława Wyrzykowskiego uznało, że skoro procedury i postępowanie w tej sprawie nie zostały zakończone, to nie ma potrzeby bezpośredniej interwencji RPO95. Odmowa rejestracji NSZZ „Solidarność”-80 oznaczała szereg problemów dla Związku. Jedne z nich związane były z działaniami prowadzonymi na poziomie zakładu pracy, a inne na szczeblu centralnym. Świadczą o tym dokumenty związkowe, w tym zarówno pisma Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie dotyczące np. sytuacji w Zarządzie Portu Szczecin-Świnoujście (sierpień 1990r.), czy oświadczenie KKP w sprawie niedopuszczenia do rozmów płacowych z dyrekcją przedstawiciela NSZZ „Solidarność”-80 w ZPC „Ursus” (marzec 1991r.96). O odmowie prowadzenia rozmów z „Solidarnością-80 i władzami MEN mówił na posiedzeniu

87 Komunikat nr 2 z 21 maja 1990r., kopia dokumentu w posiadaniu autora88 list z 20 czerwca 1990r. Mariana Jurczyka do Lecha Wałęsy, kopia dokumentu w posiadaniu autora89 kopia dokumentu w posiadaniu autora90 kopia dokumentu w posiadaniu autora91 Marek Zagajewski, Pęknięty dzban…, str. 13292 kopia dokumentu w posiadaniu autora93 kopia dokumentu w posiadaniu autora94 kopia dokumentu w posiadaniu autora95 kopia dokumentu w posiadaniu autora96 kopie dokumentów w posiadaniu autora

Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie Ireneusz Steć w styczniu 1991r.97 Szczególnie bulwersująca stała się sprawa odmowy formalnych rozmów z przedstawicielami NSZZ Solidarność”-80 i uznania legalności działania Związku przez Ministra Pracy i Spraw Społecznych Michała Boniego w marcu 1991r.98.Ostatecznie postępowanie w sprawie rejestracji NSZZ „Solidarność”-80 zostało ponownie podjęte 13 sierpnia 1991r. NSZZ „Solidarność” pismem z dnia 10 września 1991r. odstąpił od swojego wcześniejszego stanowiska i sprzeciwu wobec rejestracji NSZZ „Solidarność”-80. Ostatecznie postanowieniem z dnia 12 września 1991 roku Sąd Najwyższy zmienił postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 9 sierpnia 1990 r. o odmowie rejestracji NSZZ „Solidarność”-8099. Tym samym długa batalia o rejestrację Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”-80 została zakończona.

Rozdział V. Działalność organizacyjna

Władze ZwiązkuPoczątkowo naturalną siłą i zapleczem NSZZ „Solidarności-80” był Region Pomorze Zachodnie. Drugim bastionem „Solidarności-80 stały się silne struktury powstałe na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. Genezy struktur „Solidarności”-80 w regionie śląsko-dąbrowskim należy szukać w powstałej 7 września 1989r. na spotkaniu w Dąbrowie Górniczej Regionalnej Komisji Organizacyjnej NSZZ „Solidarność’80” ds. opracowania i wdrożenia programu związkowego Regionu Śląsko-Dąbrowskiego. W komunikacie RKO z dnia 7 września 1989 roku, że „obecne władze Regionu zaniedbują sprawy o podstawowym znaczeniu dla dalszego rozwoju, a nawet istnienia NSZZ „Solidarność” na naszym terenie”100

97 Protokół z posiedzenia Zarządu Regionu z 10.01.1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora 98 Oświadczenia KKP i Marian Jurczyka z 3 kwietnia 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora 99 kopie obu dokumentów w posiadaniu autora 100 Marek Zagajewski, Pęknięty…, str. 149

Dalej „uznano , że obecne wzorce „reformatorskie” są sprzeczne z podstawowymi interesami świata pracy” 101.W efekcie utworzono Regionalną Komisję Organizacyjną ds. opracowania i wdrożenia programu związkowego i jego realizacji w składzie: Marek Gabryś, Bogusław Ziętek, Waldemar Sikora, Stanisław Szczęśniak, Tadeusz Szczepanek, Daniel Tomasz Podrzycki, Mirosław Jaśkowski, Danuta Wysmolińska102. W uchwale przyjętej w Sosnowcu w dniu 10 października 1989 roku stwierdzono m.in.: „Dostrzegając wiernopoddańcze nastawienie obecnych krajowych i regionalnych władz związku dla roli jaką wyznaczono w pacyfikowaniu nastrojów, chcemy wyrazić nasze najgłębsze obawy o los i ethos idei »solidaryzmu” roku« i dalej „Związek nasz zajmuje się dzisiaj uprawianiem propagandy o słusznej linii obecnego rządu - coraz częściej kojarzącego się społeczeństwu z podwyżkami i pustymi sklepami – z kolejkami posępnych ludzi”. W Oświadczeniu RKO ze stycznia 1990 roku podpisanym przez Bogusława Ziętka stwierdzono jednoznacznie, że nie ma ona „nic wspólnego z neosolidarnością zarejestrowaną przez Lecha Wałęsę w kwietniu 89r. na podstawie koncesji politycznych uzyskanych od PZPR-u w wyniku ugody okrągłego stołu”! Struktura Regionalnej Komisji Organizacyjnej powstała w sierpniu ub. roku, jako alternatywa wobec samobójczej polityki realizowanej przez funkcjonariuszy związkowych Lecha Wałęsy. RKO postanowiło kontynuować cele i zadania NSZZ „Solidarność’80”, od których odstąpił Lech Wałęsa i jego podwładni w ich drodze do ministerialnych foteli”103

RKO niezwykle krytycznie oceniło realizowaną politykę społeczno-gospodarczą i w tym samym dokumencie oświadczając: „RKO sprzeciwia się reformie państwa kosztem jego obywateli”, a RKW jako „elementem nomenklatury L. Wałęsy”, realizując politykę »Kuroniów i Wałęsów« jest za: ubożeniem społeczeństwa, umacnianiem przewagi państwa nad obywatelem, zaciąganiem kolejnych pożyczek, wyprzedawaniem majątku narodowego obcemu kapitałowi, rujnowaniem biednych a wzbogacaniem zamożnych”. RKO stanowczo potępia obecną politykę ekonomiczną Rządu - zwaną planem Balcerowicza…” Zasady przebudowy Polski, zgodny i interesami świata pracy, określiła ośmiopunktowa rezolucja RKO ze stycznia 1990 roku, w której stwierdzono m.in.: „nie Rząd, który jest wynikiem politycznego kompromisu dwóch układających się stron, ale Naród winien posiadać możliwość wypowiedzenia się w sposób bezpośredni, np. poprzez referendum o kierunkach i kolejności podejmowanych działań…”. Równocześnie jednak wyrażano obawę, że „dalsze prowadzenie tej dezinformacyjnej polityki, na podstawie zmanipulowanych danych pochodzących ze źródeł rządowych, wykorzystywanie środków masowego przekazu do tendencyjnego przedstawiania własnych opinii – jako społecznych” jest dążeniem do „ugruntowania w świadomości Polaków przeświadczenia o »jedynie słusznej« drodze linii rządu …”104. Tragiczna sytuacja społeczno-gospodarcza, długotrwały spór w FSM sprawiły, że w sierpniu 1992r. „Solidarność”-80 na Śląsku proklamowała przeciw polityce rządu strajk generalny w śląskich kopalniach. Brak jego poparcia przez Komisję Krajową, wywołał kryzys, a w końcu protest śląskich działaczy przeciw ich zdaniem działaniom w kierunku upolitycznianiu Związku. Napięcie uwidoczniło się na dwudniowym posiedzeniu Komisji Krajowej we Włocławku, na początku października 1992r., kiedy przedstawiciele śląsko-dąbrowskiej RKO, na czele z wiceprzewodniczącym KK Danielem Podrzyckim, opuścili jej obrady już pierwszego dnia. Przeciw postawie działaczy RKO zaprotestował Region Pomorze Zachodnie w piśmie z dnia 4 listopada 1992r. podpisanym przez B. Filarowicza105.

101 tamże, str.149102 tamże, str.149103 tamże, str. 154104 tamże, str. 156105 Kopia dokumentu w posiadaniu autora

W konsekwencji Komisja Krajowa zdecydowała się na wyrejestrowanie w grudniu 1992r. śląskiej struktury „Solidarności”-80. W efekcie tych wydarzeń w styczniu 1993r. powstał komitet założycielski nowego związku zawodowego, a w sierpniu 1993r. został zarejestrowany Wolny Związek Zawodowy „Sierpień-80”, na którego czele stanął Daniel Podrzycki106.. Po jego tragicznej śmierci w trakcie kampanii wyborczej w roku 2005 liderem Sierpnia-80 został Bogusław Ziętek.Nie oznaczało to końca napięcia, bo w marcu 1993r. Komisja Zakładowa w Szpitalu Klinicznym nr 5 w Katowicach domagała się pozbawienia Stanisława Kocjana wszystkich funkcji związkowych za „niegodną związkowca (…) postawę, (…) który głosuje za przyjęciem ustawy budżetowej, skazującej wiele tysięcy ludzi na bezrobocie”107. 19 września 1993r. odbyły się wybory parlamentarne, w których „Solidarność”-80 poparła Koalicję dla Rzeczypospolitej, której trzonem był Ruch dla Rzeczypospolitej (RdR) Jana Olszewskiego. Natomiast działalność J. Olszewskiego jako szefa rządu i polityka społeczno-gospodarcza jego gabinetu budziła wśród wielu związkowców skrajnie różne emocje. Lista Koalicji, podobnie jak większość list sił centroprawicowych, nie przekroczyła progu wyborczego, a jej kandydaci nie weszli do Sejmu, co w pewien sposób oznaczało także porażkę linii „politycznej” forsowanej przez ówczesne władze Związku.W listopadzie 1993r. w Regionie Śląsko-Dąbrowskim została przeprowadzona przez przedstawicieli Komisji Zjazdowej wizytacja mająca na celu „ustalenie ilości członków Związku w Regionie, ilości komisji zakładowych, odprowadzenie składek należnych KK”108. W protokole z wizytacji. czytamy m.in: „Przewodniczący Zarządu Regionu Andrzej Dolniak w obecności swoich zastępców odmówił wskazania dokumentów pozwalających stwierdzić faktyczną ilość zarejestrowanych w Zarządzie Regionu Komisji Zakładowych oraz ilości członków i wysokości wpłat na konto Zarządu Regionu z tytułu składek członkowskich”, a „oświadczenie Przewodniczącego Zarządu Regionu określającego liczbę członków na 20 tysięcy mało wiarygodne”109. W protokole z wizytacji zapisano także, że „z rozmów z najwyższymi władzami związku wynikał duży żal do Komisji Krajowej za jak to określono „bezczynność, brak skuteczności i konsekwencji”, a w „wypowiedziach przebijała duża niechęć do Komisji Krajowej co ma sugerować, że na Krajowym Zjeździe Delegatów padnie wniosek o odwołanie KK. Dlatego też Komisja Zjazdowa powinna wziąźć pod uwagę, że nadchodzący Zjazd Delegatów może przekształcić się w Zjazd Wyborczy i powinna przygotować odpowiednie dokumenty”110. W uchwale z 5 stycznia 1994r., pod groźbą zawieszenia struktur Regionu Śląsko-Dąbrowskiego, domagano się uporządkowania spraw związanych z liczbą członków, delegatów i składek członkowskich111. Zgodnie z protokołem „Andrzej Dolniak wyraził zaniepokojenie wiadomością jakoby WZZ Sierpień 80” zwołał zjazd swoich delegatów w Świnoujściu w tym samym czasie co nasz Związek i w sąsiednim domu wypoczynkowym, co może pociągnąć daleko idące reperkusje”112 Wydarzenia jakie rozegrały się na III zjeździe „Solidarności”-80 w Świnoujściu, który odbył się w dniach 24-25 czerwca 1994r., miały faktycznie dramatyczny przebieg, który „pociągnął

106 zob. Dariusz Januszek, NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…107 Kopia dokumentu w posiadaniu autora108 Protokół z wizytacji Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego„Solidarności-80 w Katowicach w dniu 30.11.1993r. podpisany przez osoby wizytujące: A. Baniszewską, P. Kacprzak, B. Filarowicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora109 Protokół z wizytacji Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego„Solidarności-80 w Katowicach w dniu 30.11.1993r. podpisany przez osoby wizytujące: A. Baniszewską, P. Kacprzak, B. Filarowicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora110 Protokół z wizytacji Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego„Solidarności-80 w Katowicach w dniu 30.11.1993r. Pisownia oryginalna., kopia dokumentu w posiadaniu autora111 Uchwała KK z dnia 5 stycznia 1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora112 Protokół z wizytacji Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego„Solidarności-80 w Katowicach w dniu 30.11.1993r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

daleko idące reperkusje dla Związku”, ale scenariusz wydarzeń był inny, a jego głównym bohaterem, nie Daniel Podrzycki, a Andrzej Dolniak. W trakcie obrad został złożony wniosek o odwołanie Mariana Jurczyka z funkcji Przewodniczącego Komisji Krajowej. Po opuszczeniu sali przez część delegatów, na przewodniczącego KK został wybrany Andrzej Dolniak113.Opis wydarzeń na Zjeździe zawierał Komunikat z dnia 27.06.1994r. Zarządu Regionu Pomorza Północnego. Czytamy w nim, że „z uwagi na naruszenie unormowań statutowych oraz nie wykonanie uchwał Komisji Krajowej w sprawie wyboru Delegatów przez Region Śląsko-Dąbrowski w Katowicach, Przewodniczący Pan Marian Jurczyk w dniu 25.06.94r. podjął decyzję o rozwiązaniu III Krajowego Zjazdu Delegatów. W wyniku tej decyzji sale obrad opuścili delegaci wszystkich obecnych regionów /uczestniczyło 15 regionów/ za wyjątkiem delegatów Regionu Śląsko-Dąbrowskiego. Przedstawiciele 4 kopalń tego regionu również opuścili salę obrad opowiadając się za obecnym Przewodniczącym Związku P. M. JURCZYKIEM.” 114 Wobec zaistniałej po zjeździe w Świnoujściu głos zabrał także Zarząd Regionu Południowo-Wschodniego, który z kolei w swojej uchwale z dnia 30.06.1994r. podpisanej przez Janusza Samborskiego żądał spotkania M. Jurczyka z przedstawicielami regionów do dnia 12 lipca 1994r. dla ustalenia II tury zjazdu w Świnoujściu115.Przeciw wyborowi A. Dolniaka zaprotestował Marian Jurczyk i część członków Komisji Krajowej, którzy nie uznali decyzji świnoujskiego zjazdu. W oświadczeniu z dnia 27 czerwca 1994r. sygnowanym przez Prezydium KK podniesiono sprawę legalności mandatów uczestników zjazdu, wskazano, że „udział osób, które zostały wybrane delegatami z naruszeniem zasad wyborów, oznacza tym samym nieważność uchwał podjętych z udziałem tych osób”, dalej stwierdzono również, że „do ważności uchwał potrzebny był udział co najmniej połowy delegatów, a w drugim dniu zjazdu taki warunek nie został spełniony”116. W kolejnych uchwałach Komisji Krajowej przyjętych w dniu 1 lipca 1994r. poparto oświadczenie Prezydium KK117 oraz starano się uporządkować sytuację, która powstała w wyniku czerwcowego zjazdu (dotyczyły one m.in. regionu śląsko-dąbrowskiego, samego A. Dolniaka, ważności III zjazdu i zwołania IV zjazdu)118. Decyzją Prezydium Komisji Krajowej (M. Jurczyka) Zarząd Regionu Śląsko-Dąbrowskiego został wykreślony z rejestru struktur regionalnych Związku119. Kolejne uchwały „jurczykowskiej” KK zostały podjęte na posiedzeniu w Jastrzębiu Zdroju w dniach 7-8 października 1994r. M.in. wykluczono wówczas ze składu Komisji Krajowej: M. Kucharskiego, R. Majdzika, Z. Półtoraka, A. Kulika, W. Reginiewicza, J. Samborskiego, A. Dolniaka, M. Chmielewskiego, A. Kitę, J. Żużałka, a ze składu Krajowej Komisji Rewizyjnej: A. Adamczyka, M. Cieszewskiego, A, Palasz, U. Michalik-Kołodziejczyk120. Do spraw organizacyjnych wrócono także w uchwałach KK („Jurczyka”) podjętych w Kielcach w dniu 02.02.1995r. (powstania regionu śląskiego, sekcji branżowych)121. Tymczasem Andrzej Dolniak w pismach z dnia 16.09.1994r. rozsyłanych do komisji zakładowych domagał się jednoznacznej odpowiedzi, czy brak wykonania uchwał III Zjazdu w Świnoujściu oznacza dobrowolną rezygnację w strukturach „Solidarności”-80 122.

113 zob. Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…114 Komunikat z dnia 27.06.1994r. Zarządu Regionu Pomorza Północnego, kopia dokumentu w posiadaniu autora115 Uchwała z dnia 30.06.1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora116 Oświadczenie z dnia 27 czerwca 1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora117 Uchwała nr 7 z dnia 1 lipca 1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora118 Uchwały nr 1,2,4,5,6,8 z dnia 1 lipca 1994r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora119 Kopia dokumentu w posiadaniu autora120 Uchwała nr 3, kopia dokumentu w posiadaniu autora121 Kopie dokumentów w posiadaniu autora122 Pismo z dnia 16.09.1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Działania osób skupionych wokół Mariana Jurczyka nie oznaczały, że konflikt toczy się tylko wokół legalności decyzji zjazdu w Świnoujściu i wyboru Andrzeja Dolniaka na Przewodniczącego Związku, ale legalności samego zjazdu. W piśmie z dnia 6 marca 1995r. podpisanym przez Przewodniczącego Zarządu Regionu Dolny Śląsk dr. Zbigniewa Półtoraka czytamy: „ wszystkie struktury związku, poza zrzeszonymi w regionach, które zarejestrowały się w Sądzie Rejestrowym są nielegalne. Nie zarejestrowano bowiem Statutu, co zgodnie z Art. 13 ustawy o związkach zawodowych oznacza, że związek istnieje, ale nie ma struktur, ani władz” i dalej: „organizujemy Zjazd Krajowy, aby wybrać po raz pierwszy legalne władze krajowe związku”123. Wprawdzie w piśmie Prokuratury Wojewódzkiej w Warszawie do Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego „Solidarności”-80 z dnia 30 marca 1995r. czytamy: „Odpowiadając na pismo z dnia 8 listopada 1994r. zawierające żądanie skierowania do sądu rejestrowego wniosku w trybie art. 36 ust.1 ustawy z dnia 30 maja 1991r. o związkach zawodowych /Dz. U. NR 55, poz. 234/ o stwierdzenie, że organ reprezentujący Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność-80”, poprzez funkcjonowanie bez statutu od dnia rejestracji, tj. 12 września 1991r. prowadzi działalność sprzeczną z ustawą – uprzejmie informuję, że brak jest podstaw z w/w wnioskiem”. W swoim uzasadnieniu Prokuratura powołała się na wykładnię Sądu Najwyższego, który stwierdził, że „sąd rejestruje związek, a nie jego statut”124. Na te zarzuty odpowiedział Stanisław Kocjan w piśmie z dnia 6 kwietnia 1995r., gdzie powołując się na tę samą wykładnię Sądu Najwyższego wskazywał, że „tylko związek zawodowy podlega rejestracji, a nie statut”125. Dr Zbigniew Półtorak, odpowiadając S. Kocjanowi, w kolejnym piśmie z dnia 11.04.1995 roku napisał wprost: „ wyjaśniam więc, że przedmiotem sporu była odmowa Sądu rejestrowego wpisania nowych władz krajowych związku, wybranych na Zjeździe w Świnoujściu z uwagi na brak zarejestrowania statutu. Sąd ten nie kwestionował tym samym samego wyboru”126.W takiej atmosferze w dniach 27-28 kwietnia 1995r. obył się zjazd w Zabrzu, podczas obrad którego na przewodniczącego wybrano dr. Zbigniewa Półtoraka z Wrocławia. Komisja Krajowa uchwałą z dnia 27.04.1995r. określiła ten zjazd jako zjednoczeniowy, a NSZZ „Solidarność”-80 jako związek powstały w Sierpniu 1980r. i działający wraz ze statutem „Solidarności”-80 zarejestrowanym w 1991r.127. Natomiast pozbawiony swojej funkcji Andrzej Dolniak założył później Związek Zawodowy Liga Pracy, współpracował z Samoobroną, był także przetrzymany w areszcie tymczasowym w związku z działaniami tzw. mafii paliwowej na Śląsku. Problemy w Związku doprowadziły do powstania w 1993r. z inicjatywy przewodniczącego Zarządu Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarności-80 Seweryna Jaworskiego Chrześcijańskiego Związku Zawodowego „Solidarność” im. Ks Jerzego Popiełuszki 128. Trwający dalej chaos pośrednio zaowocował powstaniem w 1995r. kolejnego niewielkiego związku zawodowego pod nazwą Chrześcijański Wolny Związek Zawodowy „Sierpień-80”., który w Świnoujściu utworzył Stanisław Huszcza (wcześniej S. Huszcza znalazł się w grupie tworzącej WZZ „Sierpień-80”, a następnie znalazł się w konflikcie z D. Podrzyckim)129. Tymczasem szczecińska grupa działaczy „Solidarności”-80 starała się konsekwentnie występować przeciw wyborowi Zbigniewa Półtoraka na szefa Związku. M.in. w piśmie protestacyjnym z dnia 21.06.1995r. do władz Polskiego Radia podpisanym przez Stanisława

123Pismo z dnia 6 marca 1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora124 Pismo Prokuratury Wojewódzkiej w Warszawie do Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego „Solidarności”-80 z dnia 30 marca 1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora125Pismo S. Kocjana z dnia 6 kwietnia 1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora126 Pismo Z. Półtoraka z dnia 11.04.1995 roku. Kopia dokumentu w posiadaniu autora127 Uchwała z dnia 27.04.1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora128 zob. Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…129 zob. Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…

Kocjana określanie Z. Półtoraka jako Przewodniczącego „Solidaności”-80 nazwano „konfabulacją, nie faktami”130. Równocześnie Komisja Krajowa kierowana przez Mariana Jurczyka w zaleceniu Prezydium Komisji Krajowej z dnia 21.07.1995r. wyznaczyła termin Krajowego Zjazdu Delegatów na 22-23 marca 1996r.131 (faktycznie zjazd odbył się tydzień później w Łukęcinie). Ostatecznie jednak Sąd Wojewódzki w Warszawie w dniu 28 lipca 1995r. wpisał Zbigniewa Półtoraka i Ryszarda Majdzika jako osoby uprawnione do reprezentowania NSZZ „Solidarność”-80132. Mimo odwołania się przez grupę Mariana Jurczyka od tego postanowienia, Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 19 marca 1996r. uznał decyzje zjazdu w Zabrzu za zgodne z prawem133. Obradujący 21 marca 1996r. Zarząd Regionu Pomorza Zachodniego dyskutował nad możliwością odwołania się od decyzji Sądu Apelacyjnego. Szczególny niepokój w związku niejasną sytuacją prawną wyraził szef Regionu - Bogusław Filarowicz134, mówiąc o rozważeniu możliwości zwołania zjazdu zjednoczeniowego i równoczesnym dobrym przygotowaniu się do zjazdu w Łukęcinie. Jednak większość wypowiadających się krytycznie i bez entuzjazmu odniosła do propozycji B. Filarowicza w sprawie zjazdu zjednoczeniowego135. Postanowienie sądowe z dnia 19 marca 1996r. oznaczało szereg problemów organizacyjno-prawnych dla struktur skupionych wokół Marian Jurczyka. Już 20 marca 1996r. W piśmie Komisji Krajowej podpisanym przez Stanisława Kocjana zapowiedziano zaskarżenie tej decyzji sądu136. W tym samym czasie Komisja Krajowa w piśmie z dnia 28 marca 1996r. podpisanym przez Ryszarda Majdzika poinformowała o wykluczeniu Stanisława Kocjana i Bronisława Sosny z „Solidarności”-80137. Natomiast w kolejnym piśmie Stanisława Kocjana do struktur związku z 3 kwietnia 1996r. wskazywano, że jedynym legalnym przewodniczącym „Solidarności”-80 jest Marian Jurczyk wybrany na tę funkcję 29 marca 1996r. na zjeździe w Łukęcinie138. Kwestia legalności decyzji, osób oddelegowanych do pracy związkowej, stała się także elementem wymiany pism do różnych instytucji obu zwaśnionych grup139. Szczególnie długotrwała wymiana pism dotyczyła legalności działania Komisji Zakładowej w ZCh Police w latach 1996-1999140.Tymczasem z pismem dnia 17.06.1996r. przewodniczący Komisji Zakładowej FK Załom Bronisława Sosna141 do Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie wystąpił o rejestrację Zarządu

130 Pismo S. Kocjana z dnia 21.06.1995r.do władz Polskiego Radia- Kopia dokumentu w posiadaniu autora131 Zalecenie Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 21.07.1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora132 Kopia Postanowienia sądu w posiadaniu autora133 Kopia Postanowienia sądu z dnia 19 marca 1996r. w posiadaniu autora134 Bogusław Filarowicz to postać niezwykle zasłużona dla szczecińskiej „Solidarności”, a potem „Solidarności”-80, w stanie wojennym skazany przez Sąd Wojskowy za kolportaż podziemnych pism na 4,5 roku więzienia, potem otrzymał jeszcze wyrok 9 miesięcy za próbę buntu w zakładzie karnym, wielokrotnie represjonowany przez władze bezpieczeństwa PRL, zmarł przedwcześnie w roku 2006r. Pośmiertnie odznaczony przez śp. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.135 Protokół z posiedzenia ZR, kopia dokumentu w posiadaniu autora136 Pismo z dnia 20 marca 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora137 Pismo z dnia 28 marca 1996r. W rejestrze sądowym początkowo „Solidarność-80 reprezentowali: M. Jurczyk, S. Kocjan i S. Wądołowski, a od 1995r. zamiast Stanisława Wądołowskiego – B. Sosna - wypis z sądu z 31.08.1995r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora 138 Pismo z dnia 3 kwietnia 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora139 np. pismo z dnia 18.06.1996r. w sprawie składek do ZUS S. Kocjana i M. Jurczyka, czy pismo ZR Dolny Śląsk z 04.07.1996r. w sprawie działaczy z Wrocławia, kopie dokumentów w posiadaniu autora140 M.in. pism obu Komisji Krajowych NSZZ „Solidarność”-80 do dyrekcji zakładu, następnie do wymiany kolejnych dokumentów po zarejestrowaniu KNSZZ „Solidarność”-80, a zakończonego wyrejestrowaniem Komisji Zakładowej przez KNSZZ „Solidarność”-80 w 1999r., czy wcześniej rezygnacji Stanisława Kocjana z członkostwa w KZ i powstania drugiej komisji zakładowej, kopie dokumentów w posiadaniu autora141Wybitny działacz „Solidarności” w Szczecinie i szef jej struktur w FK „Załom” w Szczecinie, internowany w stanie wojennym

Regionu w „celu zachowania podmiotowości prawnej”142. W dniu 19 czerwca 1996r. odbyło się posiedzenie Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie. Na nim reprezentanci Komisji Zakładowych w SSR Gryfia Ryszard Śnieg143 i FK Załom (Jan Kondraciuk) poinformowali o woli ich komisji zarejestrowania Zarządu Regionu do czasu wyjaśnienia sytuacji prawnej Związku. O podjęciu podobnej decyzji przez komisję pracowników oświaty mówił także J. Łuczków. Ten pomysł został także poparty przez H. Koniecznego ze Stargardu Szczecińskiego, który zapowiedział, że w razie odmowy rejestracji Regionu – dokona rejestracji „swojego” Podregionu. B. Sosna mówił o swojej woli dalszego działania w „Solidarności”-80. Zarząd Regionu, przy jednym głosie sprzeciwu i jednym wstrzymującym się przegłosował decyzję o rejestracji ZR w Sądzie Wojewódzkim w Szczecinie 144. Powołano także komitet rejestracyjny (B. Filarowicz, J. Różycki, P. Kacprzak) oraz wyrażono wolę rozmów i kompromisu wewnątrz „Solidarności”-80145. Uchwałę o rejestracji ZR podpisali m.in.: R. Śnieg, H. Konieczny, J. Kondraciuk, J. Łuczków, B. Warzyński, E. Hołowacz146. Zarząd Regionu Pomorze Zachodnie NSZZ „Solidarność”-80 pismem z dnia 10 lipca 1996r. poinformował „jurczykowską” Komisję Krajową o zarejestrowaniu w dniu 4 lipca 1996r. Zarządu Regionu147. W odpowiedzi na ten krok, pismem Komisji Krajowej z dnia 10 lipca 1996r., którą podpisał Marian Jurczyk, poinformowano o wykreśleniu Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie NSZZ „Solidarność”-80 ze struktur Związku148. Równocześnie jednak, pismem z dnia 11 lipca 1996r. Komisja Krajowa, na której czele stał dr Zbigniew Półtorak, potwierdziła legalność struktur ZR Pomorze Zachodnie i komisji zakładowych w nim zrzeszonych149. W kolejnym piśmie do komisji zakładowych i w Komunikacie, datowanych na 19 lipca 1996r., „jurczykowska” KK przypominała, że Zarząd Regionu Pomorze Zachodnie został wykreślony z dniem 5 lipca 1996r. ze struktur „Solidarności-80”, a równocześnie został zawiązany Tymczasowy Zarząd Regionu (m.in. z G. Durskim, T. Baranem, J. Ignorem)150. W kolejnym oświadczeniu z dnia 7 sierpnia 1996r. podpisanym przez Mariana Jurczyka działania szczecińskiego Zarządu Regionu nazwano „rozłamem”, proponując równocześnie zarejestrowanie nowego związku pod nazwą Wolny Związek Zawodowy „Solidarność”-80151. Na V zjeździe NSZZ „Solidarność”-80 w Jastrzębiu-Zdroju, który odbył się w dniach 24-25 października 1996 roku doszło do próby ponownej konsolidacji Solidarności-80, jednak Marian Jurczyk na niego nie przybył. Warto tu jednak zauważyć, że delegaci komisji zakładowych skupionych w Zarządzie Regionu Pomorza Zachodniego wzięli udział w V zjeździe w Jastrzębiu-Zdroju (Bogusław Filarowicz został wiceprzewodniczącym Komisji Krajowej, jej członkami zostali: J. Różycki, H. Konieczny, E. Jankowski, J. Kondraciuk, E. Hołowacz, R. Chudzik, B. Warzyński, a J. Janc został członkiem Krajowej Komisji Rewizyjnej)152.Natomiast zwolennicy Mariana Jurczyka próbowali wyprzedzić wydarzenia, które rozegrały się w Jastrzębiu-Zdroju. Na spotkaniu, które odbyło się w 6 września 1996r. w Łodzi, zapadła decyzja o zarejestrowaniu nowego związku zawodowego153. Uczestnicy tego spotkania w Uchwale nr 2 stwierdzili: „nie uznajemy za Przewodniczącego związku Zbigniewa

142 Pismo dnia 17.06.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora143 Wybitny działacz „Solidarności”, szef jej struktur w SSR „Gryfia”, internowany w stanie wojennym144 Przebieg posiedzenia Zarządu Regionu w protokole z posiedzenia ZR z 19.06.96r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora145 tamże146 tamże147 Pismo z dnia 10 lipca 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora148 Pismo Komisji Krajowej z dnia 10 lipca 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora149 Pismo z dnia 11 lipca 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora150 Pismo i Komunikat KK z 19 lipca 1996r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora151 Oświadczenie z dnia 7 sierpnia 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora152 Pismo Przewodniczącego ZR Pomorze Zachodnie B. Filarowicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora153 Uchwała z dnia 6 września 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Półtoraka”, a swoje spotkanie uznali za „zebranie założycielskie Krajowego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność-80”154. Wśród osób tworzących komitet założycielski znaleźli się: M. Jurczyk, G. Durski, E. Linkowski, W. Perkowski, K. Dziubiński, E. Szczecińska. Wniosek na początku października 1996r. został złożony w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie155. W odpowiedzi na te wrześniowo-październikowe decyzje delegaci NSZZ „Solidarność”-80 Regionu Pomorze Zachodnie w swoim stanowisku z 3 października 1996r. podziękowali M. Jurczykowi za dotychczasową współpracę i wyrazili ubolewanie „ że w ostatnim okresie odstąpił od swej pięknej idei tworzenia silnego Niezależnego Związku Zawodowego „Solidarność”-80”156. W składzie nowego Prezydium ZR Pomorze Zachodnie znaleźli się wówczas: B. Filarowicz, J. Różycki, B. Warzyński157. Ostateczne rozstrzygnięcie sądowe nastąpiło dopiero w marcu 1997r. Przewodniczącym tego związku został Marian Jurczyk. Później funkcję przewodniczącego KNSZZ „Solidarność”-80 przejął Grzegorz Durski. Zamieszanie w strukturach związku wywołane decyzjami zjazdu w Zabrzu i w szczególności w Jastrzębiu-Zdroju miało różne reperkusje i niosło różne problemy, w tym sprawę rozliczenia kosztów samego zjazdu, składek członkowskich, roli i podmiotowości Regionów oraz składu delegatów158. Wydarzeniem, które pośrednio wywołało napięcie i różnice zdań wewnątrz „Solidarności”-80, były wybory parlamentarne w 1997 roku. Posiedzenie Komisji Krajowej, które odbyło się w Warszawie w dniu 12 lutego 1997 roku, przyjęło stanowisko Związku w sprawie wyborów (pod którego uchwałami podpisał się wiceprzewodniczący KK – Wiesław Szwałek). Większością głosów przyjęto projekt uchwały, w którym Komisja Krajowa postanowiła, że nie uczestniczyć w kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu 1997r. a realizację preferencji wyborczych pozostawiła do decyzji Zarządów Regionów159. Wykorzystując uchwałę Komisji Krajowej Zbigniew Półtorak zaczął organizować we Wrocławiu Ruch Wyborczo-Obywatelski Solidarności 80, próbując włączyć do niego inne Regiony Związku160. Ostatecznie Komisja Krajowa reprezentowana przez wiceprzewodniczącego KK Janusza Samborskiego i sekretarza KK Marka Adamczyka podpisała 12 sierpnia 1997r. porozumienie o współpracy z Unią Pracy161. Tymczasem Krajowa Komisja Rewizyjna NSZZ „Solidarność”-80 w uchwałach z dnia 02.06.1997r. wezwała Przewodniczącego KK do zwołania posiedzenia Komisji Krajowej w składzie wybranym na zjeździe w Jastrzębiu-Zdroju i zwołania nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Delegatów162. W kolejnej uchwale z dnia 18 września 1997r. KKR stwierdziła: „W związku z brakiem realizacji przez Komisję Krajową NSZZ „Solidarność”-80 uchwały Krajowej Komisji Rewizyjnej z dnia 02.06.1997r. dotyczącej zwołania Krajowego Zjazdu Delegatów „Solidarność-80”, Krajowa Komisja Rewizyjna zwołuje Krajowy Zjazd

154 Uchwała nr 2 z dnia 6 września 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora155 Kopia wniosku w posiadaniu autora156 Stanowisko Delegatów oraz informacje o zjeździe i sytuacji w Związku w Biuletyn Informacyjnym ZR PZ nr 11/35. Kopie obu dokumentów w posiadaniu autora157 Protokół z I posiedzenia ZR z 14.10.96r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora158 M.in. Pismo Komisji Rewizyjnej KK z 9 stycznia 1997r., Pismo Z. Półtoraka z 21.03.1997r. pismo ZR Śląsko-Dąbrowskiego z 02.04.1997r., pismo Z. Półtoraka z 23.04.1997r. i 25.05.1997r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora159 Projekty uchwał nr 1 i 2 oraz uchwała KK nr 5 z 12.2.1997r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora160 Uchwała ZR DŚ z 3.04.1997r. do Zarządów Regionów i Komisji Zakładowych, podpisana przez Barbarę Pawlak, sekretarza ZROŚ, kopia dokumentu w posiadaniu autora161. Porozumienie z dnia 12 sierpnia 1997r o współpracy z Unią Pracy. (porozumienie zawarte 12 sierpnia 1997 roku w Warszawie – sygnatariusze: ze Strony KK NSZZ „Solidarność”-80 wiceprzewodniczący KK Janusz Samborski i sekretarz KK Marek Adamczyk i Unii Pracy – Ryszard Bugaj i Wojciech Borowik), kopia dokumentu w posiadaniu autora162 Uchwały z dnia 02.06.1997r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora

Delegatów „Solidarność-80” w dniach 24 do 25 październik 1997r.”163. Następnie pismem z 29 września 1997r. podpisanym przez Kazimierza Chrapustę informowano, że w dniach 3-5.10.1997r. w Dźwirzynie odbędzie posiedzenie poświęcone zjazdowi Delegatów164. Zjazd NSZZ „Solidarność-80”, który odbył się w dniach 24-25 października 1997 roku w Dźwirzynie, w dniu 25.10.1997r. odwołał Zbigniewa Półtoraka z funkcji przewodniczącego, a wybrał na to stanowisko Wiesława Szwałka165. Komisja Krajowa wystąpiła w dniu 28.10.1997r. do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie o wykreślenie jako osób reprezentujących Związek Z. Półtora i R. Majdzika, a w ich miejsce wpisanie Bogusława Filarowicza, Kazimierza Chrapusty, Kazimierza Kaczyńskiego i Janusza Samborskiego166. Postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 04.03.1998r. prawomocność uchwał V zjazdu została potwierdzona i zgodnie z nim funkcję przewodniczącego Związku pełnił Wiesław Szwałek, a jego zastępcami byli: Bogusław Filarowicz, Kazimierz Chrapusta, Kazimierz Kaczyński i Janusz Samborski167 Zjazd w Dźwirzynie nie rozstrzygnął jednak wszystkich sporów wewnątrz Osiemdziesiątki. Mimo ponawianych prób, nie doszło bowiem do porozumienia z KNSZZ „Solidarność”-80. W liście z dnia 15 maja 1998r. do Mariana Jurczyka podpisanym przez B. Filarowicza czytamy: „Zarząd Regionu Pomorza Zachodniego NSZZ „Solidarność”-80 z ogromną przykrością przyjął informację naszych przedstawicieli biorących udział w rozmowach z reprezentantami KNSZZ „Solidarność”-80 w Szczecinie o fiasku tych rozmów (…) Panie Marianie, dzisiaj po pomyślnym zakończeniu wszystkich spraw sądowych związanych ze statutem i osobami reprezentującymi, NSZZ „Solidarność”-80, ten Związek, którego Pan był założycielem, któremu poświęcił Pan tyle sił i wyrzeczeń jest znowu silny i skonsolidowany. Jest jedynym ogólnopolskim związkiem zawodowym nie ubranym w politykę i ciemne powiązania, broniącym interesów narodowych i polskich robotników (…) W imieniu Zarządu Regionu Pomorza Zachodniego NSZZ „Solidarność”-80, którego był Pan pierwszym Przewodniczącym, z upoważnienia Komisji Krajowej, której jeszcze do niedawna Pan przewodniczył, wzywam Pana i Pańskich współpracowników do odrzucenia wszystkich urazów i niechęci, osobistych animozji, rozdrabniania i osłabiania ruchu związkowego, włączcie się czynnie w umacnianie NSZZ „Solidarność”-80, Związku, którego byliście współzałożycielami (…) Oczekujemy na Pana – mamy nadzieję – konstruktywną odpowiedź”168. Analizując decyzje KNSZZ „Solidarność”-80 i brak porozumienia z NSZZ „Solidarność”-80 na przełomie lat dziewięćdziesiątych XX wieku i na początku XXI wieku, warto zwrócić uwagę na ówczesną sytuację polityczną w Szczecinie. W roku 1997 Marian Jurczyk uzyskał mandat senatorski, a w 1998r. mandat do sejmiku województwa zachodniopomorskiego z listy Ruchu Patriotycznego „Ojczyzna” (z mandatu radnego zresztą zrezygnował). Natomiast związany z nim i KNSZZ „Solidarność”-80 Niezależny Ruch Społeczny (NRS) uzyskał w 1998r. mandaty w szczecińskiej Radzie Miasta (m.in. mandat uzyskał Grzegorz Durski169, który został wiceprzewodniczącym szczecińskiej Rady Miasta, a potem członkiem Zarządu Miasta). Natomiast sam Marian Jurczyk w latach 1998-2000 był Prezydentem Szczecina (po

163 Uchwała KKR z dnia 18 września 1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora164 Pismo z dnia 29 września 1997r. Na to pismo odpowiedział wiceprzewodniczący KK R. Majdzik stwierdzając, że K. Chrapusta jest „Przewodniczącym innego związku”, a decyzji tego zjazdu „żaden sąd nie uzna” i zwołał posiedzenie Komisji Krajowej na 24 października 1997r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora165 Uchwała KZD o odwołaniu Półtoraka 24-25.10.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora166 Pismo z dnia 28.10.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora167 Odpis z sądu i wypis z rejestru sądowego z dnia 08.04.1998r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora168 List z 15.05.98r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora169 Grzegorz Durski, działacz „Solidarności” w Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego, uczestnik strajków w 1970, 1971, 1980 i 1981 w Stoczni Szczecińskiej, działacz podziemnego RKS, wybrany z listy NRS do Rady Miasta Szczecina w 1998 i 2002 roku

orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego w sprawie łączenia mandatu posła i senatora z funkcją prezydenta miasta, zrezygnował z funkcji prezydenta). W roku 2002 Marian Jurczyk został ponownie Prezydentem Miasta Szczecina, wybranym już w wyborach bezpośrednich. Stało się tak niezależnie od ciągnących się jego procesów lustracyjnych. Klęska M. Jurczyka (czwarty wynik) i związanego z nim NRS-u w kolejnych wyborach w 2006 roku, wynikała przede wszystkim ze społecznej oceny jego prezydentury, a nie historycznej oceny jego postaci. Zbigniew Półtorak nie chciał uznać decyzji zjazdu w Dźwirzynie i kolejnymi działaniami i pismami starał się podważyć funkcjonowanie nowych władz Związku. Dlatego nowy Przewodniczący KK, Wiesław Szwałek 6 marca 1999r. wystosował do niego list, w którym m.in. czytamy: „Czas już, aby w naszym Związku zapanowała normalność, a nie ciągłe wojny, pomówienia i niszczenie innych”170. Wymiana pism pomiędzy Komisją Krajową i jej ówczesnym Przewodniczącym Wiesławem Szwałkiem trwała jednak nadal. W swoich pismach i wystąpieniach Zbigniew Półtorak dalej nawiązywał do „spiskowych” działań B. Filarowicza171, czy starał się podważać pozycję Wiesław Szwałka172. Komisja Krajowa już bez dalszych dyskusji pismem z dnia 15.03.1999r. odrzuciła pomysł Z. Półtoraka zwołania Krajowego Zjazdu Delegatów w trybie nadzwyczajnym173, a w końcu Komisja Zakładowa „Solidarności”-80 Politechniki Wrocławskiej wystąpiła 25 czerwca 1999r. z „wnioskiem o podjęcie uchwały w przedmiocie wykluczenia Pana Zbigniewa Półtoraka z członkowstwa związku”174. Natomiast VIII Krajowy Zjazd Delegatów odbył się w dniach 15-17 września 1999r. w Wieleniu. Ostatecznie Zbigniew Półtorak utworzył we Wrocławiu Federację Regionów i Komisji Zakładowych „Solidarność”-80.Wiesław Szwałek pełnił funkcję Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 do 2001 roku. w dniach 15-17 września 1999r. odbył się VIII Krajowy Zjazd Delegatów, który odbył się w Wieleniu. Przewodniczący Komisji Krajowej Wiesław Szwałek w swoim sprawozdaniu najwięcej miejsca poświęcił sytuacji panującej wewnątrz Związku. Stwierdził, że „członkowie Komisji Krajowej wiele pracy i zaangażowania włożyli w zapewnienie jedności organizacyjnej Związku, którą permanentnie nadal usiłują rozbić nieformalne grupy pseudo działaczy związkowych”175. W dalszej części sprawozdania wskazał na wiele negatywnych zjawisk i mankamentów występujących w pracy Związku, równocześnie twardo mówiąc, że należy im się w sposób zdecydowany przeciwstawić. Wymienione przez W. Szwałka braki–zadania stojące przed Komisją Krajową wyraźnie wskazywały na konieczność większej profesjonalizacji Związku. Przewodniczący KK mówił także, że rodzi się „potrzeba związku – apolitycznego, podporządkowanego obronie interesów ludzi pracy”.176 Po jego wystąpieniu miała miejsce bardzo ostra wymiana zdań pomiędzy delegatami177. Podczas X Krajowego Zjazdu Delegatów, który odbył się w Pobierowie w dniach 21-22 czerwca 2001r. liderem NSZZ „Solidarność”-80 został Bogdan Warzyński ze Szczecinka.178 W dniach 21-22.11.2002r. odbył się XI Krajowy Zjazd Delegatów w Pogorzelicy, a jedną z ważniejszych jego uchwał było podtrzymanie decyzji Komisji Krajowej o przystąpieniu do Forum Związków Zawodowych. Obradujący w dniach 27-28 marca 2003r. XII Krajowy 170 Pismo z dnia 6 marca 1999r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora171 M.in. pismo z dnia 12.03.1999r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora172 Pisma i wystąpienia z 12 03.1999r, 8.09.99, 02.02.2000r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora173 Pismo z dnia 15.03.1999r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora174 Wniosek z dnia 25 czerwca 1999r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora175 Sprawozdanie z działalności Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność 80” za okres od Zjazdu w Świnoujściu tj. od 25 listopada 1998r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora176 tamże177 Protokół VIII Krajowego Zjazdu NSZZ „Solidarność”-80, kopia dokumentu w posiadaniu autora178 Przewodniczący KZ w Elektrotechnice S.A. „ELDA” i wiceprzewodniczący Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie NSZZ „Solidarność”-80. Komunikat KK z 26.06.2001r. podpisany przez wiceprzewodniczącego KK- B. Filarowicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora

Zjazd Delegatów odrzucił m.in. propozycję J. Kondraciuka przyjęcia uchwały o głosowanie przeciw wejściu Polski do Unii Europejskiej, podjął uchwałę w sprawie wykreślenia Regionu Małopolska ze struktur Komisji Krajowej, a delegaci opowiedzieli się za przynależnością do Forum Związków Zawodowych.179

Nie zakończyło to jednak problemów wewnątrz „Solidarności”-80. Efektem kolejnego sporu stało się powstanie NSZZ „Solidarność”-80 Małopolska, który został zarejestrowany w lipcu 2003r. Na jej czele jako przewodniczący stanął działacz z Huty im. Sendzimira, przewodniczący Regionu Małopolska – Mieczysław Kucharski, a jego zastępcą został Jan Kondraciuk z Tele-Foniki Kable S.A. w Szczecinie, która została wyrejestrowana ze struktur Regionu Pomorze Zachodnie180. Próbą konsolidacji różnych nurtów NSZZ „Solidarność”-80 miało być utworzenie w roku w 2004 NSZZ „Solidarność”-80 Konfederacja. Obecnie związek ten funkcjonuje z udziałem KNSZZ „Solidarność”-80, którego przewodniczący Grzegorz Durski jest wiceszefem Konfederacji i powstałego w 2006r. Ogólnopolskiego Związku Zawodowego „Solidarność”-80 z siedzibą w Stargardzie Szczecińskim, którego założyciel Henryk Konieczny został liderem Konfederacji.

Struktury związku

Stan struktur NSZZ „Solidarność”-80 ulegał nieustannym zmianom. Powodów tego zjawiska było bardzo wiele. Jednym z nich była, jak np. w Szczecinie, erozja struktur tzw. „jurczykowskiej” „Solidarności” i powstawanie z jej części tzw. „Solidarności” „wałęsowskiej”. Spory wewnątrz samej „Solidarność”-80 owocowały wyrejestrowaniem poszczególnych komisji zakładowych, całych regionów oraz powstaniem nowych związków zawodowych (WZZ Sierpień’80, ChZZ „Solidarność” im. Ks. Jerzego Popiełuszki, KNSZZ „Solidarność”-80, „Solidarność”-80 – Małopolska, „Solidarność”-80-Konfederacja). Innym powodem było likwidowanie w III RP całych branż i bardzo wielu, zwłaszcza dużych zakładów produkcyjnych, które były bastionami „Solidarności”181.Przez dwadzieścia lat tzw. przemian społeczno-gospodarczych w Szczecinie z krajobrazu miasta zniknęły praktycznie wszystkie zakłady produkcyjne (dziś w Szczecinie najwięksi pracodawcy to Urząd Miasta i Uniwersytet Szczeciński, a największy prywatny właściciel to jedna z sieci handlowych) – Stocznia Szczecińska, Unikon, Wiskord, Selfa, Odra, Dana, Polmo, Huta Szczecin, Papiernia Skolwin, nastąpiła w dużym stopniu likwidacja takich przedsiębiorstw jak FK Załom, czy PPDiUR Gryf. Musiało to doprowadzić to likwidacji części komisji zakładowych „Solidarności”-80 zarejestrowanych w Zarządzie Regionu w Szczecinie (np. Polmo, Huta, Stocznia, Odra) lub uniemożliwić, czy utrudnić rozwój organizacyjny Związku.W 1993r. Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 na posiedzeniu w Koninie w dniu 15.10.1993r. podjęła szereg istotnych uchwał organizacyjnych182. Dotyczy one regulaminu 179 Sprawozdanie Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 27.03.2003-31.01.2004r. przestawione na zjeździe w Pogorzelicy w 2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora180 Sprawozdanie Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 27.03.2003-31.01.2004r. przestawione na zjeździe w Pogorzelicy w 2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora181 Na przykładzie Regionu Pomorze Zachodnie można bardzo dobrze prześledzić opisane przeze mnie zjawiska. I tak, np. w Fabryce Kabli Załom w Szczecinie Komisja Zakładowa „Solidarności” została początkowo zarejestrowana w TZR, na którego czele stał Marian Jurczyk. Stała się ona później Komisją Zakładową „Solidarności”-80. Następnie w FK Załom powstała Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność”. Później samo przedsiębiorstwo uległo przekształceniom i stało się Tele-Foniką Kable S.A. jako część zakładu w Myślenicach (właściwie dziś już z fabryki zatrudniającej kilka tysięcy pracowników, wokół której powstało całe szczecińskie osiedle nic już nie zostało). Natomiast po przekształceniach właścicielskich w FK z NSZZ „Solidarność” wyrosłą „Solidarność Ludzi Pracy”, a z NSZZ „Solidarność”-80 powstała „Solidarność”-80 – Małopolska.182 Uchwały KK, kopie dokumentów w posiadaniu autora

pracy Komisji Krajowej, wysokości składek członkowskich, miejsca i terminu zjazdu delegatów, współdziałania z MOP powołania Rady Polityczno-Społecznej Związku. W jej skład decyzją z dnia 2.12.1993r. weszli: B. Filarowicz, J. Kondraciuk, Z. Jankowski, Z. Janyst, B. Warzyński, M. Adamczyk, G. Durski, S. Krzakowski183, a jej zadaniem było opracowanie formuły udziału Związku w wyborach samorządowych w 1994r. Równocześnie, w związku z planowanymi rozmowami z rządem powołano następujące grupy tematyczne: do spraw bezrobocia (B. Sosna, J. Janc, K. Macoch, G. Wojtysiak, A. Gumieny, J. Lasek), do spraw służby zdrowia (K. Kośmider, S. Gawlik, J. Górska, W. Chruszcz, M. Adamczyk, J. Michalak, R. Sztajer), do spraw budownictwa (J. Prandecki, J. Stępień, A. Radomski, A. Kulik, R. Borkowski, J. Zatorski), do spraw szkolnictwa (R. Śnieg, J. Łuczków, A. Kita, J. Jagiełło) oraz do spraw sfery budżetowej i budżetu (S. Kocjan, B. Filarowicz, J. Samborski, F. Damasiewicz, J. Wojtyła)184. Do spraw organizacyjnych wrócono także w uchwałach KK („Jurczyka”) podjętych w Kielcach w dniu 02.02.1995r. Dotyczyły one powstania regionu śląskiego, sekcji branżowych, wynagrodzenia pracowników etatowych.185 Dostępność do danych dotyczących kwestii wewnątrzorganizacyjnych Związku pozwala na pełniejsze przedstawienie jego struktury od 1996 roku. W tym czasie „Solidarność”-80 miała liczyć 156,7 tys. członków186. W roku 2011, jak na oficjalnej stronie internetowej NSZZ „Solidarności”-80, powiedział jej szef Bogdan Warzyński: „według moich danych we wszelkich odłamach Osiemdziesiątki jest dzisiaj zrzeszonych nie więcej niż kilkadziesiąt tysięcy członków”187.Na dzień 30.08.1996r. NSZZ „Solidarność”-80 miała w swojej strukturze 8 Krajowych Sekcji Branżowych (Oświaty, Budownictwa, Hutnictwa, Energetyki, Zaplecza Technicznego Kolei, Transportu Przedsiębiorstw PKS, Przemysłu Stoczniowego, Transportu Miejskiego oraz 3 Krajowe Sekretariaty Branżowe (Odlewników, Górnictwa, Służby Zdrowia)188

Wówczas Przewodniczącym Komisji Krajowej był Z. Półtorak. Jego zastępcami byli: K. Kaczyński - wiceprzewodniczący ds. współpracy społeczno-związkowej, który zajmował się kontaktami z innymi związkami zawodowymi i organizacjami społeczno-politycznymi, B. Filarowicz - wiceprzewodniczący ds. organizacyjnych, któremu podlegały sekcje branżowe i biuro interwencyjno-prawne, archiwum i dział informacji, R. Majdzik - wiceprzewodniczący ds. kontaktów z instytucjami państwowymi i międzynarodowymi, któremu podlegał także dział studiów i prognoz, dział spraw międzynarodowych, dział współpracy z sejmem, senatem, MOP, rządem, K. Chrapusta - wiceprzewodniczący ds. szkoleń , W. Szwałek - wiceprzewodniczący ds. ekonomicznych, któremu podlegały: dział działalności gospodarczej oraz dział przekształceń własnościowych.189 W 1998 roku według wykazu składek członkowskich uiszczanych przez Komisje Zakładowe: 84 KZ najwięcej do Komisji Krajowej wpłacały Komisje: KWK „Pniówek”, KWK „Morcinek”, Daewoo-FSO Warszawa, KWK „JAS-MOS”, KWB Turów, FK Załom w Szczecinie, FMS POLMO w Szczecinie, Elektrownia Dolna Odra w Gryfinie, KWK „Marcel”, KWK „Gliwice”, Elbud „Kraków”, KWK „Rydułtowy”, KWK „Makoszowy”, „ELDA” Szczecinek, Porty Lotnicze Warszawa190.

183 Komunikat KK z dnia z 05.01.1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora184 tamże185 Uchwały KK , kopie dokumentów w posiadaniu autora186 Rzeczpospolita za: Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…187 Oficjalna strona www NSZZ „Solidarność”-80188 Opis struktury w dokumencie KK z dnia 30.08.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora189 Schemat organizacyjny KK z dnia 30.08.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora190 Sprawozdanie KK , kopia dokumentu w posiadaniu autora. Krajowy Sekretariat P.P. Porty Lotnicze powstał 5 listopada 1999r. i działa bardzo prężnie do chwili obecnej, na podstawie informacji przekazanej przez pana Stefana Boguckiego, Przewodniczącego ZR Mazowieckiego NSZZ „Solidarność”-80, relacja w posiadaniu autora

Według danych przedstawionych na VII Krajowym Zjeździe Delegatów w Świnoujściu, który odbył się w dniach 22-24 listopada1998r. z 16 Regionów NSZZ „Solidarność”-80 udział procentowy w finansowaniu Komisji Krajowej wyglądał następująco: Region Śląsko-Dąbrowski - 45,71% składek, Region Pomorze Zachodnie- 22,50%, Region Mazowsze – 10,79%, Region Małopolski - 6,10%, Region Jeleniogórski -5,01%, Region Południowo-Wschodni-2,51%, Region Dolny Śląsk - 2,13%, Region Płocki -1,19%, a pozostałe Regiony (Kujawski, Pilski, Wielkopolski, Lubelski, Piotrkowski, Łódzki, Bydgoski) - poniżej 1%191. W II połowie 1998r. zasadniczo procentowy udział regionów w finansowaniu Komisji Krajowej nie uległ większej zmianie192.Jak widać z powyższej charakterystyki, historycznie ukształtowany układ sił w NSZZ „Solidarność”-80, w którym główną rolę odgrywały dwa Regiony Pomorze Zachodnie i Śląsko-Dąbrowski, nie uległ zmianie.W roku 1998 nastąpiła reforma administracyjna kraju, stąd podjęto działania zmierzając do dopasowania struktury Związku do podziału administracyjnego kraju i funkcjonujących ogniw „Solidarności”-80.W latach 1998-1999 z 13 Regionów NSZZ „Solidarność”-80 procentowy udział uiszczanych składek na rzecz Komisji Krajowej wyglądał następująco: Region Śląski 36,09%, Region Pomorze Zachodnie - 27,43%, Region Mazowiecki - 14,61%, Region Dolnośląski - 7,87%, Region Małopolski - 4,64%, Region Świętokrzyski – 2,37%, Region Gdański – 2,23%, Region Kujawski – 1,02%, pozostałe Regiony (Mazurski, Lubelski, Łódzki, Wielkopolski) – poniżej 1%. Natomiast w II półroczu 1999r. najwięcej wpłacił Region Pomorze Zachodnie – 31,54%, a potem Śląski-26,87%193. Zgodnie ze Sprawozdaniem Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 21.06.2001-20.11.2002r. przestawionym na XI Krajowych Zjeździe Delegatów, który odbył się w Pogorzelicy w dniach 21-22 listopada 2002r. struktura NSZZ „Solidarność”-80 obejmowała 10 Regionów: Dolnośląski (siedziba KWB Turów, przewodniczący Franciszek Meyer), Małopolski (siedziba Kraków, przewodniczący Mieczysław Kucharski), Kujawsko-Pomorski (siedziba Włocławek, przewodniczący Józef Korpusiński), Mazowiecki (siedziba Warszawa, przewodniczący Stefan Bogucki), Podkarpacki (siedziba Rzeszów, przewodniczący Janusz Samborski), Region Pomorski (siedziba Gdynia, przewodniczący Włodzimierz Jabłoński), Śląski (siedziba Katowice, przewodniczący Romuald Sztajer), Świętokrzyski (siedziba Kielce, przewodniczący Janusz Lasek), Warmińsko-Mazurski (siedziba Olsztyn, przewodniczący Waldemar Kozłowski), Zachodniopomorski (siedziba Szczecin, przewodniczący Bogusław Filarowicz). Komisja Krajowa liczyła 40 osób, a w skład kierownictwa Związku wchodzili: przewodniczący: Bogdan Warzyński i wiceprzewodniczący: Bogusław Filarowicz, Mieczysław Kucharski, Janusz Jaworski, Stefan Bogucki194.Zgodnie ze Sprawozdaniem Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 27.03.2003-31.01.2004r. przestawionym na zjeździe w Pogorzelicy w 2004r. w strukturze NSZZ „Solidarność”-80 było 8 Regionów: Kujawsko-Pomorski (siedziba Włocławek, przewodniczący Józef Korpusiński), Małopolski (siedziba Kraków, jako TZR, przewodniczący Ryszard Majdzik), Mazowiecki (siedziba Warszawa, przewodniczący Stefan Bogucki), Region Pomorski (siedziba Gdynia, przewodniczący Włodzimierz Jabłoński), Podkarpacki (siedziba Rzeszów, przewodniczący Janusz Turko), Śląski (siedziba Katowice, przewodniczący Romuald Sztajer), Świętokrzyski (siedziba Kielce, przewodniczący Janusz Lasek), Zachodniopomorski (siedziba Szczecin, przewodniczący Bogusław Filarowicz) z

191 w: Uchwały i stanowiska VII KZD w Świnoujściu 22-24.11.1998r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora192 w: raport KK okres od 01.01. do 31.12.1998r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora193 w Sprawozdaniu KK z 1999r. za okres od zjazdu w 1998r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora194 Sprawozdanie Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 21.06.2001-20.11.2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

dwoma Podregionami: Świnoujście (Stanisław Dąbrowski) i Stargard Szczeciński (Henryk Konieczny)195.NSZZ „Solidarność”-80 w Forum Związków ZawodowychKluczową sprawą dla związków zawodowych stała się w 2001 roku zmiana ustawodawstwa i konieczność uzyskania tzw. reprezentatywności do udziału w pracach Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, zależna od liczby członków (wynosi ona 300 tys.). Była to swego czasu próba zmonopolizowania sceny związkowej przez NSZZ Solidarność” i OPZZ. Nie powiodła się ona, gdyż ostatecznie powstała federacyjna struktura związkowa – Forum Związków Zawodowych196 . Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 podjęła 19 września 2002r. uchwałę o przystąpieniu do Forum Związków Zawodowych197, a uchwałą Zarządu Głównego Forum z dnia 31.09.2002r. przedstawicielem Związku stał się Bogdan Warzyński198. Ten stan rzeczy potwierdziła Uchwała XI Zjazdu Delegatów w Pogorzelicy z dnia 21.11.2002r.199. Uprawomocnienie się decyzji w sprawie rejestracji Forum Związków Zawodowych nastąpiło 19 listopada 2002r.200 Otworzyło to przed NSZZ „Solidarność”-80 możliwość uczestniczenia jego przedstawicieli w rozmowach rząd – pracodawcy - związki zawodowe oraz w wojewódzkich komisjach dialogu społecznego.Wówczas reprezentantami NSZZ „Solidarność”-80 w Komisji Trójstronnej zostali: Bogdan Warzyński, Andrzej Szczepaniak, Henryk Bara, Edmund Jankowski, Włodzimierz Gołaszewski, Marek Tkacz, Paweł Smaruj, Stanisław Gawlik.201

Rozdział VI. Związek w akcji

Okres 1987-1990

Grupa Robocza Komisji Krajowej i Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” Źródłem pierwszego po stanie wojennym strajku w roku 1988 była dramatyczna sytuacja gospodarcza w kraju. Odradzająca się „Solidarność” stanęła w obliczu niezwykle trudnego wyzwania, jakim było określenie działań Związku, najpierw wobec tzw. reformy Rakowskiego-Messnera, a potem reform Balcerowicza. W pierwszym półroczu 1989 roku rząd Rakowskiego dopuścił do zwiększenia inflacji. W lipcu rząd próbował zamrozić ceny i płace, ale to tylko doprowadziło do zniknięcia towarów ze sklepowych półek, dlatego że przedsiębiorstwa czekały na zapowiadane uwolnienie cen regulowanych przez do tej pory przez państwo. Tzw. „urynkowienie cen” żywności w sierpniu 1989 roku wywołało ogromny wzrost kosztów utrzymania. Nastąpiło katastrofalne pogorszenie sytuacji gospodarczej objawiające się błyskawicznym wzrostem cen, pustymi półkami sklepowymi, ucieczka od złotego i rosnącym deficytem budżetowym. Rząd T. Mazowieckiego stanął wobec ogromnych problemów gospodarczych, do których należały hiperinflacja, wielomiliardowe zadłużenie, niejasne stosunki własnościowe, monopol państwowy, uwłaszczająca się na majątku narodowym partyjna nomenklatura, zdewastowane

195 Sprawozdaniem Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 27.03.2003-31.01.2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora196postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 listopada 2002 roku, kopia dokumentu w posiadaniu autora197 Uchwała z dnia 19 września 2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora198 Uchwała z dnia 31.09.2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora199 Uchwała ZD z dnia 21.11.2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora200 Postanowienie sądu z dnia 19 listopada 2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora201 w: Sprawozdanie Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ Solidarność’80 za okres 27.03.2003-31.01.2004r. przedstawione na zjeździe w Pogorzelicy w 2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

środowisko naturalne, ukryte bezrobocie. Jednym z ważniejszych działań w ramach tzw. planu Balcerowicza było wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1990 roku wprowadzenie podatku od ponadnormatywnych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych (tzw. „popiwku”). W tym czasie ujednolicono kurs dolara (9,5 tys. zł za 1 dolara), ograniczono dotacje do węgla i paliw, podniesiono oprocentowanie kredytu. Stopniowo spadła inflacja, ale także nastąpił drastyczny spadek produkcji, gwałtownie płace realne spadły i szybko rosło bezrobocie. W wszystkie te wydarzenie prowadziły do protestów społecznych, zwłaszcza rolników (blokady dróg). W 1990 roku rozpoczęto także proces prywatyzacji przedsiębiorstw poprzez tworzenie jednoosobowych spółek skarbu państwa. Tym wydarzeniom towarzyszyły ogromne afery gospodarcze, w tym rublowa, markowa, dolarowa, spirytusowa, tytoniowa, FOZZ, „ART. B”202.Z drugiej strony znaczenie i tempo wydarzeń politycznych rozgrywających się w Polsce i wokół niej, zwłaszcza od roku 1986, wymagały także zajęcia stanowiska przez ludzi „Solidarności”. W oświadczeniu z 19 grudnia 1987r. Grupa Robocza odniosła się do procesu ujawniania partii politycznych (takich jak KPN, Solidarność Walcząca, PPN, PPS) lub powstawania nowych. Stwierdzono w nim, że „Grupa Robocza z ogromną sympatią obserwuje ten proces” i dalej: „Z zadowoleniem stwierdzamy, że stopień represji władz PRL w stosunku do opozycyjnej działalności politycznej ulega zmniejszeniu. Mamy nadzieję, że będzie tak nadal, że represje całkowicie zanikną …”. Dalej stwierdzono, że: „Grupa Robocza uważa, że powstawanie i istnienie tych partii powoduje, że będą słabnąc oczekiwania i naciski społeczne na NSZZ „Solidarność’, by wypowiadał się on w każdej sprawie w imieniu całej opozycji. Sam NSZZ „Solidarność” będzie z kolei musiał coraz bardziej koncentrować się na obronie interesów pracowniczych”. Równocześnie jednak działacze Grupy Roboczej nie odcięli się zupełnie od idei „Solidarność” jako szerokiego ruchu społecznego pisząc: „NSZZ „Solidarność” oczywiście nadal będzie spełniał funkcję ruchu społecznego dążącego do naprawy wszystkiego co wadliwe w systemie posiadania środków produkcji oraz w sposobie zarządzania i dysponowania nimi (…), a związki zawodowe mają obowiązek traktowania swych zadań jako ponadustrojowych …”. Na końcu oświadczenia stwierdzono: „Grupa Robocza uważa, że najwyższy czas, by NSZZ „Solidarność” jasno i uczciwie określił swój stosunek do wszelkich partii politycznych. Uważamy, że należy wyraźnie powiedzieć, iż nie uznajemy i nie będziemy uznawać kierowniczej roli PZPR ani jakiejkolwiek partii politycznej”203. Ten zwrot nie był tylko potwierdzeniem antykomunistycznego nastawienia członków Grupy Roboczej, a przede wszystkim niepokoju który zacznie być silnie artykułowany w kolejnych pismach listach i oświadczeniach. Te obawy dotyczyły ewentualnego „przejęcia” „Solidarności” przez jedną frakcję204. Swoją niechęć do upolitycznia Związku i wolę tworzenia NSZZ „Solidarność”-80 wyrazili uczestnicy Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” spotkania, które odbyło się w Szczecinie 10 marca 1990r. W Uchwale nr 4 oświadczono, że: 1) Jesteśmy Związkiem Zawodowym. Nie aspirujemy do roli programotwórczych i współrządzących ugrupowań politycznych.202 Sytuacja społeczno-gospodarcza w Polsce w latach 1989-1991 zob. m.in. w: Wojciech Morawski, Pełzająca katastrofa. Gospodarka polska w latach osiemdziesiątych w: W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988 roku, W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 409-410, str. 415, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 142-148203Marek Zagajewski Pęknięty dzban. Wybór dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990. Uniwersytet Szczeciński Katedra Filozofii Szczecin 1991 str. 63 204 Por. Odpowiedź Grupy Roboczej KK Lechowi Wałęsie z dnia 27.02.1988r.- w: Pęknięty dzban, str. 68, pismo do Lecha Wałęsy z dna 18.06.1988r.w: Pęknięty dzban str.80, projekt stanowiska GR z dnia 18.12.1988r. w: Pęknięty dzban, str. 85, a która została określona jako „lewicowa” (pismo do Lecha Wałęsy z 18.06.1988r. w Pęknięty dzban, str. 80) i upolitycznienia Związku (Wniosek Grupy Roboczej z 17.01.1988r. w Pęknięty dzban, str. 64, czy Odpowiedź Grupy Roboczej KK Lechowi Wałęsie z 27.02.1988r. w: Pęknięty dzban str. 68)

2) Zdecydowanie stoimy na gruncie obrony interesów świata pracy, domagając się poszanowania jego praw i uznania jego podmiotowości.3) Odrzucamy próby podporządkowania „Solidarności-80” jakiemukolwiek ruchowi

politycznemu. 4) Postrzegamy „Solidarność-80” jako związkową metodę budowy wolnego, demokratycznego i pluralistycznego społeczeństwa…”5) Uznajemy konieczność dokonywania reform gospodarczych i politycznych lecz ich kierunek i sposób wdrażania uzależniamy od woli i interesu społeczeństwa.”205

Dystansując się w pewien sposób od polityki prowadzonej przez Lecha Wałęsę i KKW, Grupa Robocza zaczęła formułować jasne i twarde stanowisko w sprawach pracowniczych, usiłując wpłynąć na ówczesną politykę gospodarczą, najpierw władz PRL, a potem rządu Tadeusza Mazowieckiego. Jednym z pierwszych było Stanowisko w sprawie pracy kobiet z 27 lutego 1988r. Poddano w nim zdecydowanej krytyce pozycję zawodową i społeczną polskich kobiet w PRL, a równocześnie wezwano do „wielostronnych, zdecydowanych i konsekwentnych działań na rzecz ochrony praw kobiety-człowieka, matki, żony i pracownika. Wśród nich znalazły się m.in.: postulaty „zniesienia przymusu ekonomicznego pracy zarobkowej poza domem”, „zniesienia wszelkich przejawów dyskryminacji kobiet”, „zniesienia pracy nocnej kobiet”, „rozszerzenia zakresu stanowisk pracy chronionej dla kobiet ciężarnych i matek karmiących”206. Na spotkaniu Grupy Roboczej w Gdyni w dniu 18 grudnia 1988r. zostały przedstawione dwa istotne zjawiska odnoszące się do nowych zjawisk społeczno-gospodarczych. W pierwszym z nich, a przygotowanym przez Andrzeja i Joannę Gwiazdów, dokonując oceny ówczesnej sytuacji społeczno-gospodarczej stwierdzono, że: „NSZZ „Solidarność” stanął wobec nowej trudnej sytuacji. Na naszych oczach odbywa się rozgrabianie majątku narodowego przez nomenklaturę, która z właściciela zbiorowego staje się grupą właścicieli prywatnych. Odbywa się to przy: rosnącym wyzysku ludzi pracy i gwałtownie obniżającym się poziomie i jakości życia, galopującej inflacji, która odbiera sens pracy, pogłębia chaos gospodarczy, utrudnia formułowania żądań ekonomicznych, rosnącym uzależnieniu gospodarczym od ZSRR, rabunkowej eksploatacji bogactw naturalnych i środowiska, ogałacaniu kraju z żywności, i podstawowych towarów rynkowych a także produktów niezbędnych do funkcjonowania przemysłu. Korzystając z nędzy i bezradności ludzi pracy, z przywilejów, z chaosu prawnego, pod osłoną policji, rządu i komitetów partii bogaci się nowa klasa właścicieli, spekulantów i zwykłych złodziei”. W stanowisku tym opisano także na podział dokonujący się w samej „Solidarności” i społeczeństwie, a za zadanie samej „Solidarności” wskazano na „skoncentrowanie całych sił na obronie interesów ekonomicznych pracowników”207. W drugim, przygotowanym przez łódzkich działaczy Grupy Roboczej (A. Słowik, J. Kropiwnicki, G. Palka), stwierdzono jasno:„żaden autentyczny związek zawodowy na świecie nie może zgodzić się na wyrzeczenia, które polegałyby na: a) obniżaniu poziomu życia pracowników, emerytów i rencistów, zagrażały godnemu życiu rodziny pracowniczej i powodowały rozszerzanie się ubóstwab) akceptacji warunków pracy stanowiących zagrożenie dla zdrowia i życia pracownikówc) akceptacji traktowania bezrobocia jako pożądanego narzędzia dyscyplinowania pracowników,d) przedłużaniu jakimikolwiek metodami dnia i tygodnia roboczego oraz ograniczaniu praw do wypoczynku,

205 Marek Zagajewski Pęknięty dzban… , str. 117206 tamże, str. 75207 tamże, str. 83

e) demontażu lub ograniczaniu systemu ubezpieczeń społecznych – w tym zwłaszcza praw do dodatków rodzinnych i opiekuńczych oraz do ochrony zdrowia.”208

Po wyborach 4 czerwca 1989r. Grupa Robocza Komisji Krajowej w kolejnych dokumentach ustosunkowała się ponownie do sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, krytycznie oceniając działania władz. Na spotkaniu w Łodzi w dniu 22 lipca 1989r. przyjęto Stanowisko w sprawie celów i środków obrony interesów pracowniczych przez NSZZ „Solidarność” oraz Uchwałę w sprawie „urynkowienia” cen żywności i rekompensaty ich wzrostu. W Stanowisku stwierdzono m.in.: że „zadaniem każdego autentycznego związku zawodowego jest obrona interesów pracowniczych i godności pracownika (…), a Związkowi nie wolno godzić się na jakiekolwiek ograniczenia i wyrzeczenia które oznaczałyby zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników i bytu ich rodzin”209. Natomiast w Uchwale napisano, że: „ Tzw. urynkowienie cen żywności i sposób rekompensowania ich wzrostu ma wszelkie cechy dotychczasowych operacji »dochodowo-cenowych«, podejmowanych bez szerszego programu gospodarczego otwierającego rzeczywiste perspektywy wzrostu produkcji i obniżki kosztów wytwarzania”210. Równocześnie domagano się „bezwzględnego, całkowitego, bieżącego zrekompensowania wzrostu cen żywności wszystkim pracownikom, emerytom i rencistom”211. Dokument ten został poparty na spotkaniu uczestników Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”, które odbyło się w Szczecinie 5 sierpnia 1989r. W swojej uchwale z 5 sierpnia 1989r. uczestnicy Porozumienia wezwali Sejm i Senat, w tym posłów i senatorów, „którzy zostali wybrani korzystając z autorytetu Solidarności do podjęcia natychmiastowych działań politycznych mających na celu zmianę polityki gospodarczej obecnie realizowanej przez władze PRL”212. Już po desygnacji Tadeusza Mazowieckiego na szefa rządu Grupa Robocza wydała 9 września 1990r. na spotkaniu w Katowicach kolejne oświadczenie w sprawie wzrostu cen. Wskazano w nim, że wzrost cen nie ma związku z „żadnymi istotnymi zmianami w strukturze własnościowej i organizacyjnej polskiej gospodarki”, a równocześnie „byłoby niepowetowaną szkodą, gdyby nadzieje związane z powołaniem pierwszego niekomunistycznego premiera w historii PRL miały zostać zawiedzione”213. To stanowisko Grupy Roboczej zostało poparte przez uczestników Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” na spotkaniu, które odbyło się w Będzinie 9 września 1989r.214 Równocześnie uczestnicy Porozumienia w swoim oświadczeniu przedstawili dramatyczną sytuację społeczno-gospodarczą kraju (drożyzna, spekulacja, wielogodzinne kolejki), wskazując przy tym pojawienie się takich negatywnych zjawisk jak: malejącą wiarygodność związków zawodowych, w tym również NSZZ Solidarność, zanikającą solidarność ludzi pracy, nasilenie zjawisk egoizmu społecznego, utrzymywanie „haniebnych i nieżyciowych” przepisów prawa pracy215. Sygnatariusze tego dokumentu z jednej strony zadeklarowali, że „jako Polacy wspierać będziemy całym sercem działania prowadzące do odzyskania niepodległości państwa, suwerenności narodu i wolności obywatelskich”216. Równocześnie jednak oświadczyli: „Oczekujemy też, że rząd przez Niego (tj. Tadeusza Mazowieckiego) kierowany stworzy i zrealizuje program takiej przebudowy naszej gospodarki, by zaczęła ona tworzyć dobrobyt na miarę naszych możliwości – kraju bogatego w surowce i ziemię oraz dysponującego zdolnymi, wykształconymi i przedsiębiorczymi obywatelami. Wymagać to

208tamże, str. 85209 tamże, str. 88210 tamże, str. 90211 tamże, str. 91212 tamże, str. 106213 tamże, str. 91-92214 tamże, str. 106215 tamże, str. 106216 tamże, str. 106

będzie odejścia od prób wcielania i naprawiania komunistycznej utopii i skorzystania ze sprawdzonych wzorców krajów zachodnich”217.Już po powstaniu rządu Tadeusza Mazowieckiego, swoje „najwyższe zaniepokojenie” sytuacją w kraju wyraziła Grupa Robocza w oświadczeniu przyjętym w Łodzi w dniu 23 września 1989r.218 Stwierdzono w nim m.in.: „Zaufania do rządu z pewnością nie powiększą wypowiedzi niektórych jego członków, przejmujących nonszalancko-arogancki styl swoich PZPR-owskich poprzedników. Dotyczy to niestety także ludzi tak zasłużonych dla opozycji jak Jacek Kuroń. Oczekujemy, że:1. Premier Tadeusz Mazowiecki przywoła do porządku ministra Jacka Kuronia, który swym zachowaniem podważa zaufanie do nowego rządu.2. Premier Tadeusz Mazowiecki w ciągu najbliższych dwóch tygodni przedstawi harmonogram przemian gospodarczych i towarzyszących im niezbędnych zabezpieczeń socjalnych.3. Rząd podejmie natychmiast interwencyjne działanie dla zapewnienia zaopatrzenia ludności w podstawowe artykuły codziennego użytku.”219

Wystosowano równocześnie Apel do członków i organizacji NSZZ „Solidarność”, w którym mimo negatywnych ocen zawartych w oświadczeniu, zaapelowano „by decyzje strajkowe podejmowane były po wyczerpaniu wszelkich innych możliwości – dopiero wówczas gdy nie dadzą rezultatu ani negocjacje, ani pogotowie, ani strajk ostrzegawczy”220. Oba te dokumenty zostały poparte przez uczestników Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” na spotkaniu, które odbyło się w Będzinie 7 października 1989r. w Piotrkowie Trybunalskim221. Dramatyzm ówczesnej sytuacji społeczno-gospodarczej, a z drugiej strony metody działania rządu i próby reakcji na nią tego nurtu „Solidarności” dobrze oddaje Oświadczenie w sprawie polityki płac Grupy Roboczej wydane w Łodzi 11 listopada 1989r.:„ Jesteśmy w najwyższym stopniu oburzeni oświadczeniami p. min. Jacka Kuronia, w których zakłada on konieczność uzupełniania dochodów pochodzących z pracy (najniższych płac, rent i emerytur) świadczeniami o charakterze charytatywnym. Taka polityka jest nie do przyjęcia jako naruszająca godność ludzi pracy i sens pracy. Płaca, nawet ta najniższa, renta, emerytura, muszą być na takim poziomie, by wystarczały dla zapewnienia godnego życia rodzinie pracowniczej. Praca w pełnym wymiarze godzin musi zapewnić byt temu, który ją wykonuje i jego rodzinie”222.Oświadczenie to zostało poparte przez uczestników Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” na spotkaniu, które odbyło się w Bydgoszczy 18 listopada 1989r.223

Ponownie w sposób dramatyczny wypowiedzieli się uczestnicy Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność” w dniu 13 stycznia 1990r. na spotkaniu, które odbyło się we Wrocławiu. W Uchwale nr 3 stwierdzono, że program gospodarczy rządu jest antymotywacyjny, a „nomenklatura bogaci się kosztem nędzy reszty” społeczeństwa, domagano się rekompensaty spadku realnych dochodów pracowników i emerytów, specjalnej osłony dla rodzin wielodzietnych i osób najuboższych oraz zmiany polityki wobec rolników”224.

217 tamże, str. 106218 tamże, str. 92219 tamże, str. 92-93220 tamże, str. 93221 tamże, str. 93222 tamże, str. 94223 tamże, str. 85224 tamże, str. 116

NSZZ „Solidarność”-80Powstająca w roku 1990 „Solidarność”-80 stanęła w obliczu dramatycznej sytuacji społeczno-gospodarczej, działań rządu T. Mazowieckiego i skutków tzw. planu Balcerowicza. Równocześnie ważnym wydarzeniem politycznym końca roku 1990 stały się wybory prezydenckie.Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”-80 w oświadczeniu przyjętym 8 września 1990 roku w Olsztynie, a powstałym na rocznicę szczecińskiego Sierpnia 1980, sformułowała hasło „Nowej Umowy Społecznej” w postaci 19 postulatów225. Faktycznie więc, w kilkanaście miesięcy, które minęły od przełomu roku 1989 „Solidarność”-80 dokonała w wyrazisty sposób jego podsumowania. Warto przyjrzeć się bliżej tamtym postulatom, dobrze oddającym nie tylko ducha tamtego okresu historii, ale także ukazującym powody pogłębiającego się rozłamu w ruchu „Solidarności”. W pierwszym z nich domagano się, by kontraktowy parlament nie przyjmował nowej konstytucji, a w drugim żądano pilnego przeprowadzenia w pełni demokratycznych wyborów prezydenckich i parlamentarnych. Dwa ostatnie postulaty, które też można określić jako polityczne, dotyczyły szybkiego podziału majątku RSW „Prasa-Książka-Ruch” oraz CRZZ i PZPR „między istniejące siły społeczno-polityczne” oraz odwołania ówczesnego kierownictwa radia i telewizji oraz „ustanowienia w jak najkrótszym czasie w pełni pluralistycznego społecznego nadzoru nad funkcjonowaniem tych ważnych dla rozwoju demokracji środków przekazu”226. Po roku funkcjonowania w nowej rzeczywistości, liderzy „Solidarności”-80 nie mieli więc złudzeń, że akurat monopol tylko jednych sił ideowo-politycznych w sferze środków masowego przekazu, zaważy na przyszłym kształcie III RP.Kolejne postulaty wynikały w pewien sposób z sytuacji prawnej w jakiej znalazła się sama „Solidarność”-80 i dotyczyły: „pełnego respektowania pluralizmu związkowego i politycznego”, w tym jako jedynego warunku posiadania przez nie osobowości prawnej, „zgłoszenia ich do rejestru państwowego dla celów ewidencyjnych” oraz „zaprzestania szykan w stosunku do niezależnych związków zawodowych”227. Wśród haseł o charakterze historycznym, ale też moralno-prawnym, które łączyły się z rozliczeniami z PRL-owską przeszłością, znalazły się żądania uznania ustawy o związkach zawodowych z 1982r. za nieważną, przywrócenia do pracy osób zwolnionych za działalność związkową „od 13 grudnia 1982 roku do chwili obecnej niezależnie od przyczyn formalnych oraz pełnego moralnego i materialnego zadość uczynienia wyrządzonych im krzywd”, zwrotu organizacjom związkowym i stowarzyszeniom twórczym mienia zagarniętego w okresie stanu wojennego, „osądzenia winnych za masakry w kopalni „Wujek” i Lubiniu oraz zabójstw na tle politycznym – między innymi księży katolickich” oraz zwrócenia Kościołowi majątku Caritasu228.Domagano się także „bezwzględnego konsultowania projektów regulacji prawnych z organizacjami zawodowymi i politycznymi” i „niezwłocznej zmiany ustawy o zwolnieniach grupowych w kierunku zwiększenia wpływu związków zawodowych na politykę zatrudnienia w zakładach pracy”. Wśród postulatów społeczno-gospodarczych znalazły się żądania i hasła szybkiego przedstawienia przez rząd programu walki z bezrobociem, zniesienia ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw i wprowadzenia powszechnego akcjonariatu pracowniczego, „natychmiastowego zniesienia ograniczeń w zakresie kształtowania wynagrodzenia za pracę i umożliwienia kształtowania regulacji płac w zależności od sytuacji ekonomicznej zakładu

225. Nowa Umowa Społeczna, Szczecin, 30.08.1990 i Oświadczenie KKP z dnia 8 września 1990 roku, Olsztyn, kopie dokumentów w posiadaniu autora226 tamże227 tamże228 tamże

pracy”, czy „stworzenia systemu dogodnego kredytu na uruchomienie indywidualnej drobnej wytwórczości, przetwórstwa i usług w mieście i na wsi”229.Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”-80 na posiedzeniu, które odbyło się w dniu 12 października 1990r. Stargardzie Szczecińskim, podjęła szereg istotnych uchwał. KKP krytycznie wyraziła się w sprawie kandydatur T. Mazowieckiego i L. Wałęsy „z tego powodu, iż żadem z w/w kandydatów nie stwarza przesłanek osobowych i programowych poręczających ludziom pracy poprawę bytu w najbliższej przyszłości, a także nie jest wolny od niedemokratycznych powiązań i układów z »okresu Magdalenki« i »okrągłego stołu«”230. Równocześnie KKP wyraziła „nadzieję, że kandydaci na urząd Prezydenta RP p.p. Leszek Moczulski, Kornel Morawiecki, Władysław Siła-Nowicki, reprezentujący polskie partie niepodległościowe, potrafią uzyskać konsensus polityczny i wysunąć wspólnego kandydata na urząd Prezydenta, mającego w swoim programie zapewnienie realizacji nadrzędnych interesów Narodu i Państwa Polskiego, jego pomyślny rozwój gospodarczy jak i obronę podstawowych interesów świata pracy” oraz „udzielić w przyszłości poparcia kandydatowi, którego osoba i program będą odpowiadać wymienionym (…) warunkom”231. Zajęciu jednoznacznego stanowiska w sprawie poparcia kandydatury na urząd Prezydenta PR sprzeciwił Regionalny Komitet Organizacyjny Regionu Śląsko-Dąbrowskiego w specjalnym telefonogramie podpisanym przez Bogusława Ziętka232. Ostatecznie w drugiej turze wyborów prezydenckich znaleźli się L. Wałęsa i S. Tymiński, a nie kandydaci, których poparcie rozważała KKP. W oświadczeniu z dnia 5 grudnia 1990 roku M. Jurczyk dla środków masowego przekazu dementował informację jakoby popierał kandydaturę Stanisława Tymińskiego i stwierdzał dalej, że nie zamierza wypowiadać się publicznie na ten temat233.

Ten okres charakteryzował się z jednej strony wręcz dramatyczną sytuacją społeczną i gospodarczą, a z drugiej rozpostarciem tzw. „parasola ochronnego” przez NSZZ „Solidarność” nad działaniami rządu Tadeusza Mazowieckiego. Działacze Grupy Roboczej Komisji Krajowej i uczestnicy Porozumienia na Rzecz Przeprowadzenia Demokratycznych Wyborów w NSZZ „Solidarność”, będąc wiernymi ideałom Sierpnia’80 i występując w obronie interesów świata pracy, zajęli krytyczne i negatywne stanowisko wobec działań gospodarczych ostatnich rządów komunistycznych i tzw. pierwszego „niekomunistycznego” rządu. Także krytycznie do działań rządu T. Mazowieckiego odniosły się władze „Solidarności”-80. Tworząc program Nowej Umowy Społecznej sformułowano własne postulaty i żądania dotyczące sfery gospodarczej, podkreślono rolę autentycznego pluralizmu w sferze społecznej i politycznej oraz środków masowego przekazu dla rozwoju demokracji w Polsce, nawiązano także do braku rozliczeń z przeszłością PRL. Społeczeństwo zresztą oceniło jednoznacznie politykę T. Mazowieckiego w wyborach prezydenckich w roku 1990, kiedy przegrał on wyborczą rywalizację nie tylko z Lechem Wałęsą, ale także ze „Stanem” Tymińskim. Równocześnie taki wynik wyborów wskazywał, że nadal znaczna część społeczeństwa duże nadzieje pokładała w ruchu „Solidarność”.

NSZZ „Solidarność”-80 wobec rządów postsolidarnościowych 1991-1993

Sytuacja polityczna w Polsce w latach 1991-1993. W dniu 27 maja 1990 roku odbyły się w Polsce przy zaledwie 42% frekwencji wybory samorządowe. Pokazały one słabość ugrupowań postkomunistycznych, ale także narastające rozczarowanie społeczeństwa

229 tamże230 Uchwała z dnia 12 października 1990r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora231 tamże232 Telefonogram podpisany przez Bogusława Ziętka 12.10.1990, g.12.20, kopia dokumentu w posiadaniu autora 233 Oświadczenie z dnia 5 grudnia 1990 roku, kopia dokumentu w posiadaniu autora

sposobem przeprowadzania zmian w Polsce. Równocześnie w OKP zaczęły narastać spory polityczne. W maju 1990 roku powstało z inicjatywy Jarosława Kaczyńskiego Porozumienie Centrum, a jego lider rzucił hasło „przyspieszenia”, a jego wyrazem miały być wolne wybory prezydenckie i odsunięcie gen. Jaruzelskiego. Dalsze spory w OKP doprowadziły do rozłamu (tzw. „wojna na górze”) i powstania Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna (ROAD). ROAD ogłosił poparcie dla Tadeusza mazowieckiego w nadchodzących wyborach prezydenckich. W pierwszej turze tych wyborów, która odbyła się 25 listopada 1990 roku, Lech Wałęsa otrzymał ok. 40% głosów, a Tadeusz Mazowiecki zaledwie 18% głosów. T. Mazowieckiego wyprzedził Stanisław Tymiński uzyskując 23% głosów. W drugiej turze wyborów prowadzonej 9 grudnia 1990 roku wygrał Lech Wałęsa uzyskując 74% głosów. Po przegranych wyborach T. Mazowiecki złożył rezygnację z funkcji szefa rządu, a Lech Wałęsa powierzył funkcję premiera Janowi Krzysztofowi Bieleckiemu z KL-D (rząd powstał 12 stycznia 1991r.). W gabinecie J.K. Bieleckiego wicepremierem i ministrem finansów został Leszek Balcerowicz , a ministrem pracy Michał Boni234.W dniu 27 października 1991 roku zostały przeprowadzone pierwsze w pełni wolne wybory parlamentarne po 1989 roku. Najwięcej głosów uzyskała w nich Unia Demokratyczna (UD) - 12,3% i Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) – 12%, a następnie Wyborcza Akcja Katolicka (WAK, oparta głównie o ZChN), PSL, Porozumienie Obywatelskie Centrum (głównie Porozumienie Centrum – PC), Konfederacja Polski Niepodległej (KPN), Kongres Liberalno-Demokratyczny (KL-D), Porozumienie Ludowe, „Solidarność” oraz Polska Partia Przyjaciół Piwa, Partia X, Unia Polityki Realnej (UPR), Mniejszość Niemiecka235. Początkowo prezydent Lech Wałęsa powierzył misję tworzenia rządu Bronisławowi Geremkowi, ale ponieważ nie udało mu się utworzyć rządu, ostatecznie 23 grudnia 1991 roku powstał rząd Jana Olszewskiego. Był on faktycznie rządem mniejszościowym, opartym przede wszystkim o PC i ZChN, ale popieranym w wielu głosowaniach przez KPN. Rządem ten szybko znalazł się w konflikcie z prezydentem Wałęsą w sprawach armii, stosunku do komunistycznej przeszłości oraz Rosji. 28 maja 1992 roku Sejm przyjął uchwałę o ujawnieniu dawnych współpracowników Urzędu Bezpieczeństwa, Informacji Wojskowej i Służby Bezpieczeństwa piastujących wysokie stanowiska państwowe. 4 czerwca 1992 roku minister spraw wewnętrznych Antoni Macierewicz przedstawił listę osób figurujących w archiwach służb specjalnych PRL jako tajni współpracownicy (tzw. „lista Macierewicza”). Znalazło się na niej wielu ówczesnych posłów i politycznych liderów na czele z prezydentem Lechem Wałęsą. W efekcie tzw. „nocy teczek” (4/5 czerwca 1992r.) rząd Jana Olszewskiego został obalony, a na premiera został desygnowany Waldemar Pawlak z PSL. Ostatecznie jednak 11 lipca 1992 roku powstał rząd Hanny Suchockiej popierany m.in. przez UD, PL, ZChN, KL-D i „Solidarność”. Natomiast odsunięty od władzy Jan Olszewski utworzył swoje ugrupowanie polityczne – Ruch dla Rzeczpospolitej (RdR). W tym okresie została uchwalona tzw. Mała Konstytucja (17 października 1992r.) i i została przyjęta przez Sejm w dniu 7 stycznia 1993 roku ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży. Narastające protesty społeczne sprawiły, że w NSZZ „Solidarność” przeważyło w końcu przekonanie o konieczności zwinięcia „parasola ochronnego” nad rządem. W efekcie przedstawiciel „Solidarności” – poseł Alojzy Pietrzyk złożył wniosek o wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej. Został on przegłosowany 28 maja 1993 roku, a rządowi zabrakło jednego głosu poparcia. W rezultacie prezydent Lech Wałęsa rozwiązał parlament w dniu 1 czerwca 1993r. i zarządził nowe wybory parlamentarne236.

234 Sytuacja polityczna w Polsce w latach 1990-1991, wyniki wyborów prezydenckich i ich skutki, zob. m.in. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 410-412 i str. 415, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 108-138235 Wyniki wyborów: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 417, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 167-172,

Sytuacja społeczno-gospodarcza. Zwycięstwo Lecha Wałęsy w wyborach prezydenckich, upadek rządu Tadeusza Mazowieckiego i powstanie gabinetu Jana Krzysztofa Bieleckiego, a następnie jego dymisja po wyborach 1991 roku nie oznaczały końca neoliberalnej polityki Leszka Balcerowicza. Po upadku rządu Jana Olszewskiego, jej kontynuatorem był gabinet Hanny Suchockiej.W 1992 roku bezrobocie przekroczyło w niektórych regionach kraju 20%, spadek produkcji rolniczej wyniósł 12%, a w ustawie budżetowej przyjętej w czerwcu 1992r. wprowadzono liczne cięcia w wydatkach na oświatę, służbę zdrowia i cele społeczne237. W 1993 roku wprowadzono podatek od osób fizycznych, a następnie podatek VAT. Z tragiczną sytuacją gospodarczą łączyła się także narastająca fala protestów społecznych. W 1990 roku w Polsce miano przeprowadzić 250 strajków, w roku 1991 już 305, ale apogeum społecznych protestów nastąpiło w latach 1992-1993, gdy w roku 1992 miano przeprowadzić 6331, a w roku 1993 – 7743 strajki238.Działalność Związku. W takiej sytuacji powstał w styczniu 1991r. w szczecińskiej Fabryce Mechanizmów Samochodowych POLMO Międzyzakładowy Komitet Protestacyjny NSZZ „Solidarność”-80. Został on m.in. poparty przez komisje zakładowe SSR „Gryfia” i ZCh „Police”, a następnie przez. przez Zarząd Regionu Pomorza Zachodniego, który w uchwale z dnia z 14 maja 1991r. wyraził sprzeciw wobec polityki gospodarczej rządu i zapowiedział podjęcie akcji protestacyjnych na dzień 22.05.1991r.239 Warto równocześnie zwrócić uwagę na różnice stanowisk pomiędzy Osiemdziesiątką, a NSZZ „Solidarność” tzw. parasol ochronny jaki roztoczyła nad tzw. „naszymi rządami „Solidarność”240. 31 maja 1991r. KKP NSZZ „Solidarność”-80 wystosowała do premiera ówczesnego rządu Jana Krzysztofa Bieleckiego „zdecydowany protest przeciwko aktualnej linii polityki gospodarczej i społecznej”241 jego gabinetu. Władze „Solidarności”-80 pisały m.in. „obrany bez akceptacji społeczeństwa kształt reform gospodarczych realizowanych przez rząd Premiera Mazowieckiego i kontynuowany bez zmian przez obecny rząd, uderza głównie w ludzi pracy i polską rodzinę”242. KKP zaprotestowała przeciwko tzw. „popiwkowi” (czyli podatkowi od wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych), nierównemu opodatkowaniu przedsiębiorstw i ich niszczeniu przez „administracyjnie narzuconą, chaotyczną i nieprzygotowana prywatyzację”, tolerancji dla takich „niespotykanej w dziejach Polski skali”, zjawisk jak „grabież majątku narodowego ze strony spółek nomenklaturowych na drodze patologicznych układów i powiązań z administracją centralną i terenową” , a „na ten stan rzeczy nakłada się nieodpowiedzialna polityka (…) i tworzy sprzyjające warunki dla

236 Sytuacja polityczna w Polsce w latach 1991-1993 zob. w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 418-420, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 181-255237 Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1914-1997, PWN Warszawa 1998, str. 425238 Jarosław Urbański w: „Anatomia protestów pracowniczych”, strona internetowa Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Inicjatywa Pracownicza239 Uchwała ZR Pomorza Zachodniego z dnia z 14 maja 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora240 Najlepiej tę ideę wyraża stanowisko związków zawodowych (w tym „Solidarności”) w ZCh „Police” z dnia 1 lutego 1991r., które zaprotestowały przeciw „uzurpowaniu sobie prawa przez NSZZ „Solidarność”-80 do występowania w imieniu całej załogi” (stanowisko NSZZ Pracowników Z.Ch. „POLICE” – Jan Wiliński, Zw.Zaw. Inżynierów i Techników przy Z.Ch „POLICE”- mgr inż. Lechosław Czyż, ZKZ NSZZ „Solidarność” – Kazimierz Drzazga). Idea tzw. „parasola ochronnego” szczególnie dobrze jest widoczna w dalszej części tego oświadczenia, w którym czytamy: „Uważamy, że metody stosowane przez „Solidarność”-80 nie odpowiadają obecnej sytuacji politycznej, obowiązującemu prawu i podstawowym normom moralnym. Obecna władza jest suwerenną i wybrana przez Naród. Nie możemy więc stosować metod destrukcyjnych i burzących to państwo”, kopia dokumentu w posiadaniu autora241Pismo KKP NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 31 maja 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora242 tamże

coraz to nowych afer w rodzaju ‘alkoholowej”, tytoniowej, paliwowej itp.”243. Związkowcy z „Solidarności”-80 pisali dalej: „stwierdzamy z goryczą i najwyższym zaniepokojeniem, że realizowana przez Pański rząd polityka, nie tyko nie opiera się na poprawnej analizie autentycznych potrzeb i możliwości kraju, ale też nie ma nic wspólnego z poprawnie pojmowanym interesem pracowniczym, a tym samym z etosem „Solidarności”244. KKP NSZZ „Solidarność”-80 w kolejnej uchwale z 15 czerwca 1991r. wyraziła „ostry protest z powodu mnożących się afer oraz inicjatyw gospodarczych wątpliwego pochodzenia w oparciu o kapitały z niewiadomych źródeł. Coraz powszechniejsze staje się zbijanie fortun poprzez nieuczciwość, korupcję, przez utrzymywane wciąż luki prawne oraz brak służb wyspecjalizowanych w ściganiu przestępstw gospodarczych”245. Na tym samym posiedzeniu, które odbyło się w Warszawie KPP wyraziła zdecydowany protest wobec skutków drastycznej podwyżki cen nośników energii246, udzieliła poparcia protestowi nauczycieli, domagając się równocześnie ustąpienia ministra edukacji Roberta Głębockiego247, domagała się podjęcia przez państwo walki z bezrobociem wśród młodzieży248. KKP zaprotestowała także przeciw sposobowi prowadzonej prywatyzacji, stwierdzając, że prywatyzacja gospodarki państwowej nie może polegać na wywłaszczaniu pracowników z należnej im części majątku narodowego, wytworzonego głównie dzięki wieloletniemu marnemu wynagradzaniu za pracę, stąd zubożeniu pracowników, pogłębionemu przez ciągłe manipulacje cenowo-dochodowe ostatnich lat i miesięcy. Nie do przyjęcia jest praktyka przekształcania przedsiębiorstw w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa wbrew woli załóg umożliwiająca wąskim elitom zagarnianie majątku przedsiębiorstw a także całkowite ubezwłasnowolnienie załogi przez brak rzetelnego ustawodawstwa o związkach zawodowych i samorządzie załogi”249

Kolejnym istotnym dokumentem, w którym została zawarta diagnoza ówczesnej sytuacji w Polsce, był list KKP podpisany przez M. Jurczyka, K. Kocjana i S. Jaworskiego wysłany do papieża w czerwcu 1991 roku z okazji pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. Treść tego dokumentu pokazuje nie tylko dramatyczny obraz sytuacji w Polsce, ale także ideowy fundament, związany ze społeczną nauką Kościoła, do którego odwoływała się wówczas „Solidarność”-80.W liście tym KKP NSZZ „Solidarność”-80 m.in. stwierdziła wprost: „postępowanie (…) rządów (…) Pana Premiera Mazowieckiego jak i Pana Premiera Bieleckiego nie są zbieżne z Twoją nauką oraz z wartościami „SOLIDARNOŚCI”, które nakazują łączyć i zjednywać wokół szlachetnych celów i dla dobra wspólnego, nie zaś dzielić i spychać na margines tak wielu”. Liderzy „Solidarności”-80 stwierdzali także: „coraz więcej ludzi żyje w Polsce w tragicznych warunkach, bez dostatecznych środków utrzymania dla siebie i rodziny”, a „ci którzy doprowadzili Polskę do tragicznej sytuacji gospodarczej, dziś bogacą się na ludzkiej tragedii (…), cynicznie wykorzystują rozliczne luki prawne dla oszustwa i kanciarstwa”. Przywódcy Osiemdziesiątki pisali dalej: „ Najukochańszy Ojcze Święty, Ty wiesz, że solą tej ziemi są i zawsze pozostaną ludzie uczciwej i rzetelnej pracy, Polacy godzący codzienny trud w pracy dla Polski z gotowością ofiary dla ojczyzny (…). Podobnie jak w sierpniu 1980 roku 243 tamże244 tamże245 Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. nt. stanu prawnego w gospodarce, kopia dokumentu w posiadaniu autora246 Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. - uchwała w sprawie odpowiedzialności rządu za podwyżki cen i ubożenie ludności, kopia dokumentu w posiadaniu autora247 Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. -uchwała w sprawie protestu nauczycieli, kopia dokumentu w posiadaniu autora248 Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. - uchwała w sprawie obowiązku państwa stworzenia warunków do pracy dla młodzieży, kopia dokumentu w posiadaniu autora249 Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 dnia z 15 czerwca 1991r. uchwała w sprawie warunków przekształceń własnościowych, kopia dokumentu w posiadaniu autora

domagamy się jednak by była to praca sensowna i mądrze zorganizowana. Praca , której owoce nie będą znowu rozkradane przez stare i nowe elity, ale będą nareszcie spożytkowane przez naród”. Obrazu tej ponurej diagnozy dopełniały słowa odnoszące się do papieskiego nauczania, w tym poszanowania godności pracy i dominacji pracy nad kapitałem: „Wiemy, że wskazania te przemilcza się w państwowych środkach masowego przekazu, które znowu jak dawniej głoszą pochwałę »jedynie słusznej drogi«, którą ma być według elit neoliberalnych «wolna i nieskrępowana gra sił rynkowych». Wiemy, że w imię iluzorycznego otwarcia Polski na Europę, niszczy się resztki jej siły gospodarczej i celowo pozwala na gangsterskie wręcz postępowanie obcego kapitału, dążącego do wyrugowania polskich przedsiębiorstw z rynków zagranicznych”250. Równocześnie działacze Związku deklarowali: „Zapewniamy Cię o naszej wierności Tobie i Kościołowi w Polsce tak niesprawiedliwie i kłamliwie obecnie już znowu atakowanemu. Dziękujemy Ci za Twoje wspaniałe, otwierające nowe horyzonty encykliki społeczne, poświęcone etosowi pracy człowieczej. „Solidarność”-80, tak wierna Bogu i Ojczyźnie, pragnie być siłą społeczną, która dostrzegając ich historyczny wymiar i nowy fundament w nich zawarty pod przyszłe stosunki społeczne w świecie, pragnie ich pełnej realizacji zarówno w sferze działalności związkowej jak i w trybie nowatorskich rozwiązań państwowych”251.10 października 1991r. KKP zaprotestowała przeciw decyzji ministra pracy Michała Boniego reformującej system świadczeń socjalnych, „pozbawiającej tysiące polskich rodzin kolejnego świadczenia socjalnego jakim jest zasiłek rodzinny”252, a w uchwale podjętej dzień później poparła protest rolników prowadzony pod budynkiem Sejmu253.Natomiast w uchwale podjętej 12 października 1991r. domagała się pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej osób odpowiedzialnych za „zapoczątkowany przed rozmowami „okrągłego stołu” i pogłębiony po „okrągłym stole” kryzys gospodarczy i społeczny w Rzeczypospolitej Polskiej, za „umyślną dewastację środowiska przyrodniczego” oraz za afery254. Druga połowa roku 1991 przyniosła istotne wydarzenie polityczne, jakim były pierwsze wolne i demokratyczne wybory do sejmu, które odbyły się 27 października 1991 roku. W Szczecinie NSZZ „Solidarność”-80 wystawił własną listę do Sejmu, która uzyskała 12.769 głosów255. Dzięki ówczesnej ordynacji wyborczej, która nie przewidywała ogólnokrajowych progów wyborczych, posłem „Solidarności”-80 został Stanisław Kocjan256. Także w wyniku tych wyborów, posłem z listy Wyborczej Akcji Katolickiej (a właściwie ZChN) w okręgu szczecińskim został Stanisław Wądołowski257, wcześniej bardzo blisko związany z „Solidarnością”-80. Zjednoczenie Chrześcijańsko Narodowe wspierało najpierw rząd Jana Olszewskiego, a potem gabinet Hanny Suchockiej.

250 List KKP NSZZ „Solidarność”-80 podpisany przez M. Jurczyka, K. Kocjana i S. Jaworskiego i wysłany do papieża w czerwcu 1991 roku z okazji pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. (KKP NSZZ „Solidarność”-80, Szczecin, czerwiec 1991r.), kopia dokumentu w posiadaniu autora251 tamże252 Uchwała NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 10 października 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora253 Uchwała NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 11 października 1991r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora254 Uchwała NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 12 października 1991r. w sprawie odpowiedzialności konstytucyjne i karnej, kopia dokumentu w posiadaniu autora255 Dane PKW256 Stanisław Kocjan, działacz „Solidarności” w ZCh „Police”, kierował strajkiem w tych Zakładach w roku 1980, internowany w stanie wojennym, był posłem na Sejm RP w latach 1991-1993, odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski257 Stanisław Wądołowski, wybitny działacz „Solidarności” w Szczecinie, uczestnik Grudnia’70 i strajku sierpniowego, wiceprzewodniczący ZR Pomorze Zachodnie i wiceprzewodniczący KK „Solidarności”, potem działacz ZChN, wybrany dwukrotnie posłem (z listy WAK, a potem AWS), odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski

Już po powstaniu rządu Jana Olszewskiego „Solidarność”-80 w petycji z dnia 16 stycznia 1992 roku stwierdzała: „Mamy świadomość, że to nie Rząd Pana Premiera tę szokującą podwyżkę przygotował (tj. podwyżkę cen nośników energii), lecz ciąży na nim odpowiedzialność za sposób jej wprowadzenia, który podważa naszą wiarę w skuteczne, prospołeczne przyszłe jego poczynania”258. Równocześnie wskazując na niezwykle negatywne skutki dotychczasowej polityki, zwłaszcza w dziedzinie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz zjawisko „lawinowo narastającej korupcji”, „Solidarność”-80 żądała „reformy państwa i jego aparatu administracyjnego, która podporządkuje cele gospodarcze, nadrzędnym racjom społecznym”. Miesiąc później „Solidarność”-80 wezwała w Szczecinie do marszu protestacyjnego przeciw „masowemu bezrobociu, spychaniu milionów ludzi na margines życia, przeciwko ruinie ochrony zdrowia, oświaty i rolnictwa”.259

Kolejnym krokiem była uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 z 22 lutego 1992 roku, w której „Założenia polityki społeczno-gospodarczej na rok 1992r. rządu J. Olszewskiego uznała za „niesatysfakcjonujące”260. Natomiast władze NSZZ „Solidarność”-80 w dniu 24 lutego 1992r. przedstawiły swoje „Propozycje dla rządu – zarys tez gospodarczych”261. Analiza sytuacji gospodarczej w Polsce została przedstawiona na II zjeździe NSZZ „Solidarność”-80, który odbywał się w Chorzowie w dniach 21-22 marca 1992r. Referat programowy wygłosił wówczas przewodniczący NSZZ „Solidarność”-80 Marian Jurczyk. W swoim wystąpieniu w dniu 21 marca 1992r. powrócił on do genezy „Solidarności”-80, nawiązał do sierpniowego strajku 1980 roku, ale także do rozmów „okrągłego stołu”, do - jak to określił - zdominowaniu „za przyzwoleniem Wałęsy” kierownictwa „Solidarności” przez tzw. „lewicę laicką”, o złamaniu demokratycznych zasad wewnątrz Związku i „oklaskiwaniu” przez Wałęsę „neoliberalnych” reform rządów T. Mazowieckiego i J.K. Bieleckiego262.Przede wszystkim jednak Przewodniczący NSZZ „Solidarność”-80 skupił się na analizie ówczesnej sytuacji społecznej, gospodarczej i politycznej Polski i działaniach potrzebnych do jej zmiany. Jako priorytet, na pierwszym miejscu wskazał zawarcie nowej umowy społecznej, która określiłaby głównie kierunki działań gospodarczych. Wśród następnych działań wymienił m.in.: kwestię prywatyzacji i jej procedur, minimum socjalnego, systemu wynagrodzeń, jak to określił „destalinizację” aparatu administracyjnego, konieczność renegocjacji i redukcję zadłużenia zagranicznego, uruchomienia systemu interwencjonizmu państwowego w gospodarce, zmianę polityki rolnej państwa263. Dotychczasowe rządy T. Mazowieckiego i J. K. Bieleckiego zostały określone jako „nieodpowiedzialne i destrukcyjne dla Polski, które „skompromitowały imię Solidarności”264.Winne tej sytuacji były „nowe elity, które wyłoniły się i w latach 1989/91 mogły działać, jak za niesławnych czasów PRL, całkowicie poza kontrolą społeczną”, a „w pomysłach narzucania Polsce, nie przystających w ogóle do naszych potrzeb i możliwości, rozwiązań społeczno-gospodarczych” rolę wiodącą odegrali „neoliberałowie i inne ośrodki opiniotwórcze skupione wokół Unii Demokratycznej, nadając sobie samym miano elit intelektualnych kraju”265.258 Petycja z dnia 16 stycznia 1992 roku podpisana za „Solidarność”-80 przez Mariana Jurczyka, kopia dokumentu w posiadaniu autora259 Ulotka sygnowana przez KKP NSZZ „Solidarność”-80 z 16.02.1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora260 Uchwała KKP NSZZ „Solidarność”-80 z 22 lutego 1992 roku, kopia dokumentu w posiadaniu autora261 „Propozycje dla rządu – zarys tez gospodarczych” w przemówieniu M. Jurczyka z 24 lutego 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora262Referat programowy wygłoszony przez przewodniczącego NSZZ „Solidarność”-80 Mariana Jurczyka na II zjeździe NSZZ „Solidarność”-80, który odbywał się w Chorzowie w dniach 21-22 marca 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora263 tamże264 tamże265 tamże

Poświęcając wiele miejsca sytuacji gospodarczej kraju, Marian Jurczyk w sposób szczególny zwrócił uwagę na sposób prywatyzacji, który opisał w następujący sposób: „z premedytacją stworzono nierównoprawny system opodatkowania przedsiębiorstw, preferując w sposób zupełnie bezsensowny przedsiębiorstwa prywatne i wymuszając, na drodze niespotykanej w świecie skali opodatkowania oraz lichwiarskiego kredytu, upadłość przedsiębiorstw państwowych i to nawet tych, których portfele zamówień eksportowych były pełne od dłuższego czasu, gwarantując zbyt na wiele lat naprzód”266. Przewodniczący Związku dokonał także oceny polityki państw zachodnich wobec Polski stwierdzając, że „zdaniem decydentów stamtąd, powinniśmy stać się miejscem nieograniczonego składowania odpadów i ewentualnie rezerwuarem taniej siły roboczej”, wzywając równocześnie by „skończyć ze złudzeniami w stosunku do Zachodu”267.W swoim wystąpieniu Marian Jurczyk także wyraźnie określił tożsamość „Solidarności”-80 mówiąc: „Rodowód Solidarności jest niepodważalnie chrześcijański. Prawdę tę próbuje się już wymazać ze społecznej świadomości. Wszelkie rozwiązania systemowe i prawno-ustrojowe do których powinniśmy w Polsce podążać zasadzać się winny na społecznej nauce Kościoła”268.Jednak gabinet Jana Olszewskiego upadł po słynnej „nocy teczek” 4 czerwca 1992 roku, a w pierwszej połowie lipca 1992r. powstał gabinet Hanny Suchockiej. Już 21 lipca 1992r. w ulotce Komisji Krajowej, gdzie niezwykle krytycznie oceniono dotychczasowe działania władz (opis sytuacji społeczno-gospodarczej kraju nawiązywał do uchwały programowej II Krajowego Zjazdu Delegatów), żądano nowego kontraktu społecznego, rozmów „Solidarności”-80 z rządem i nowych wyborów do parlamentu269. Kolejnym krokiem była podjęta w Katowicach w dniu 28 lipca 1992r. uchwała Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80, w której wezwano rząd do „natychmiastowego cofnięcia decyzji o podwyżkach cen nośników energii”, grożąc równocześnie podjęciem ogólnokrajowej akcji strajkowej270. W drugiej uchwale z tego posiedzenia, Komisja Krajowa sformułowała ośmiopunktowy program rozmów z rządem (m.in. dotyczących bezrobocia, prywatyzacji, polityki socjalnej i rodzinnej, przebudowy systemu finansów państwa, ochrony rynku wewnętrznego, ochrony zdrowia) żądając ustosunkowania się władz tych postulatów do dnia 31 lipca 1992r.271

Lato 1992 roku przyniosło szereg akcji protestacyjnych organizowanych lub popieranych przez różne związki zawodowe, ale bez poparcia NSZZ „Solidarność”. W tych akcjach wzięły udział m.in. „Solidarność”-80, OPZZ i „Samoobrona”. 10 sierpnia 1992 roku ukonstytuował się w FSM SA w Tychach Międzyzwiązkowy Komitet Negocjacyjno-Strajkowy. Utworzyło go osiem central związkowych z udziałem m.in. „Solidarności”-80, OPZZ, „Samoobrony”, ZZG, FZZG. Sformułował on listę 21 postulatów, która m.in. zawierała hasła podjęcia przez władze walki z bezrobociem, „odstąpienia od chaotycznej i złodziejskiej prywatyzacji”, natychmiastowej likwidacji „popiwku”, zmiany polityki kredytowej, ochrony rynku wewnętrznego oraz „pociągnięcia do odpowiedzialności karnej winnych zrujnowania gospodarki polskiej”272.

266 tamże267 tamże268 tamże269 Ulotka Komisji Krajowej z 21 lipca 1992r. zatytułowana „Do pracowników! Do bezrobotnych! Do emerytów i rencistów! Do młodzieży!” podpisana przez M. Jurczyka, kopia dokumentu w posiadaniu autora270 Uchwała Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 28 lipca 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora271 Uchwała Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 28 lipca 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora272 Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 w uchwałach z 13 sierpnia 1992r. powołała zespół upoważniony do rozmów z rządem w ramach Międzyzwiązkowego Komitetu Negocjacyjno-Strajkowego w składzie M. Jurczyk, B. Sosna i D. Podrzycki i rozpoczęła przygotowania do podjęcia akcji strajkowej oraz broniąc postulatów pracowników FSM Tychy i KGHM „Polska Miedź”273. Równocześnie według różnych szacunków strajk na Śląsku objął jedną trzecią kopalń. Postawa „Solidarności”, odżegnującej się od strajków, sprawiła że jej struktury w kopalniach przeżyły kryzys. M.in. skutkiem tego było powstanie związanego z KPN Związku Zawodowego „Kontra”. Równocześnie jednak działania Komisji Krajowej NSZZ „Solidarnośc”-80 zostały uznane przez część działaczy Związku, na czele z Danielem Podrzyckim, za nieefektywne.274 W efekcie tej krytycznej oceny, związani z nim działacze z Górnego Śląska, opuścili obrady Komisji Krajowej, które odbywały się 2 października we Włocławku. Wydarzenia te zapoczątkowały rozłam w „Solidarności”-80, w wyniku którego najpierw powstał Wolny Związek Zawodowy „Sierpień-80”, a później nastąpił długotrwały kryzys przywództwa Osiemdziesiątki Z drugiej strony historyczny, trwający aż 56 dni strajk w FSM w Tychach zakończył się 16 września 1992r. sukcesem strajkujących, jakim była podwyżka płac. Zakończył się także strajk w KGHM Polska Miedź SA. W takiej sytuacji odbyło się we Włocławku w dniach 2-3 października 1992r. posiedzenie Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80. W trakcie tego posiedzenia podjęto kilka uchwał i Stanowisko Krajowej Komisji NSZZ „Solidarność”-80 w sprawie „Paktu o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształceń”. Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 zwróciła się do wszystkich central związkowych „aby przystąpiły do stołu obrad nad propozycja rządową dotyczącą »paktu o przedsiębiorstwie państwowym« oraz stwierdziła, że „ze względu na (…) wyczerpanie się formuły funkcjonowania Międzyzwiązkowego Komitetu Negocjacyjno-Strajkowego, Komisja Krajowa postanawia wycofać się w tej nowej sytuacji społeczno-politycznej z tegoż Komitetu, aby stworzyć warunki rozmów dla wszystkich central związkowych”275. Natomiast w stanowisku w sprawie „Paktu o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształceń” Komisja Krajowa oświadczyła: „Proponowany przez Rząd »Pakt o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształceń« nie wprowadza istotnych zmian do dotychczasowej polityki społecznej i gospodarczej Rządu”276. Władze Związku podtrzymały swoje krytyczne stanowisko dotyczące poprzednich ekip rządowych, zwłaszcza wprowadzenia tzw. „popiwku”, czy masowego bezrobocia, czy bankructwa przedsiębiorstw. Równocześnie KK zaproponowała podjęcie negocjacji „na kanwie 21 Postulatów Tyskich”, podpisanie „nowej umowy społecznej” oraz poszukiwanie „tzw. Trzeciej Drogi, dla której ideową podbudową są wielkie encykliki społeczne Jana Pawła II”277.Jednak już 14 października KK wydała oświadczenie, w którym stwierdzono: „Stanowisko Rządu zaprezentowane przez Wiceministra Pracy i Polityki Socjalnej A. Bączkowskiego, który w dniu 12.X.br. poinformował opinię publiczną, że Rząd nie zamierza dyskutować z NSZZ „Solidarność”-80 założeń polityki społeczno-gospodarczej stawia naszą Centralę Związkową w takim położeniu, iż nie może ona kontynuować rozmów z Rządem na podyktowanych warunkach” Równocześnie, w tym samym dokumencie, Komisja Krajowa oświadczyła: „Zaproponowane przez Rząd » założenia polityki społeczno-gospodarczej na rok 1993 « nie mogą być zaakceptowane przez NSZZ „Solidarność”-80”278.

273 Trzy uchwały Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia z 13 sierpnia 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora274 Zob. Dariusz Januszek NSZZ „Solidarność” – problematyka rozłamu…275 Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 02.10.92r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora276 Stanowisko KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 02.10.92r. w sprawie „Paktu o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształceń”, kopia dokumentu w posiadaniu autora277 Stanowisko KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 02.10.92r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora278 Oświadczenie KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 14.10.1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

W Komunikacie z dnia 29 października 1992r. Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 uzasadniła fakt, odmowy udziału w rozmowach plenarnych z rządem na temat paktu o przedsiębiorstwie państwowym. Propozycje rządu uznano za „niezborne”, podporządkowane założeniom polityki społeczno-gospodarczej na rok 1993, „które z powodów ideologicznych zmierzają do zniszczenia tych przedsiębiorstw tylko z tego powodu, że są państwowe”279. Wskazano także na cel działań rządu: „Jest nim mianowicie stworzenie owej klasy pseudomenadżerów, mających zarządzać tzw. funduszami prywatyzowanych przedsiębiorstw. Będzie to nowa elita majątkowa w RP, dyletancka, ale wyposażona we wszelkie atrybuty władzy nad przedsiębiorstwami. Jej uwłaszczenie nastąpi w oczywisty sposób, kosztem świata pracy i kosztem gospodarki narodowej. Dobór tej elity nastąpi natomiast według politycznych sympatii i kumoterskich układów prominentów, partii politycznych tworzących skład obecnego rządu.”280 Równocześnie Komisja Krajowa stwierdziła: „Rząd Pani Premier Suchockiej, który demonstruje na zewnątrz pogłębione stosunki z Kościołem Katolickim, ignoruje w istocie w całości społeczna naukę Kościoła, a w szczególności Wielkie Encykliki Społeczne ostatnich Papieży”281. 16 listopada 1992r. Komisja Krajowa wystąpiła z „Listem otwartym do ludzi pracy”. Opisując w nim dramatyczną sytuację Państwa i Narodu „Solidarność”-80” wezwała do poparcia ogólnokrajowego protestu przeciw „ubożeniu społeczeństwa, „chaotycznej i złodziejskiej prywatyzacji” i przejęciu władzy nad Polską „przez obce – niepolskie siły polityczne i grupy kapitału zagranicznego”282.Obradująca we Wrocławiu Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 uchwałą z dnia 12 grudnia 1992r., a „mając na uwadze katastrofalną sytuację kraju ,wynikającą z błędnej polityki gospodarczej” wezwała „ludzi świata pracy do przygotowań do strajku generalnego” i udzieliła pełnomocnictw Prezydium do ustalenia jego terminu283. Natomiast w „Apelu do związkowców” Komisja Krajowa zwróciła się do wszystkich związkowców o jednoczenie się, stwierdzając przy tym, że „ma przy tym świadomość, że nasi koledzy z „Solidarności” wprowadzeni w błąd popierali plan Balcerowicza, który był antysolidarnościowy i antyspołeczny”284.Wprawdzie w grudniu 1992 r. do strajków w Polsce przystąpiły struktury NSZZ „Solidarność”, ale już w lutym 1993r. NSZZ „Solidarność” i OPZZ podpisały pakt o przedsiębiorstwie państwowym. Jednak już miesiąc później coraz bardziej było widoczne przesilenie polityczne i stopniowa utrata poparcia w Sejmie dla działań rządu Hanny Suchockiej, gdy „Solidarność” przeprowadziła kolejne akcje protestacyjne, a 5 maja 1994r. miał miejsce strajk sfery budżetowej. Kres działaniom tego rządu położył wniosek o wotum nieufności złożony Alojzego Pietrzyka w imieniu „Solidarności” (przegłosowany 28 maja 1993r.).To oznaczało nową sytuację polityczną i stawiało Związek wobec trudnych decyzji związanych z nadchodzącą kampanią wyborczą. W uchwale z dnia 29 czerwca 1993r. Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 zadeklarowała „przystąpienie NSZZ „Solidarność”-80 w wyborach do Sejmu i Senatu w 1993r. z polskim Stronnictwem Ludowym”285. Powołano sztab wyborczy z udziałem Mariana Jurczyka, Romualda Sztajera,

279 Komunikat Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 29 października 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora280 tamże281 tamże282 „List otwarty do ludzi pracy” KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 16.11.1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora283 Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 12 grudnia 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora284 „Apel do związkowców” KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 12 grudnia 1992r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora285 Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 29 czerwca 1993r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

Marka Bieńkowskiego, Bogusława Filarowicza, Stanisława Kocjana, Ryszarda Śniega, Lecha Wydrzyńskiego286. Ostatecznie jednak NSZZ „Solidarność”-80 poparła utworzony przez Jana Olszewskiego Ruch dla Rzeczypospolitej (RdR) w ramach. Tezy programu wyborczego „Solidarności”-80 znalazły się m.in. w ulotce wyborczej z dnia 21 sierpnia 1993r. podpisanej za Komisję Krajową przez Mariana Jurczyka. Wskazano w niej siedem głównych problemów społeczno-gospodarczych współczesnej Polski, a wśród nich: bezrobocie, „upadek i niszczenie polskiej kultury oświaty, nauki oraz państwowej służby zdrowia”, „likwidacja opieki socjalnej państwa”, „groźba utraty niepodległości”, „chaotyczna i złodziejska prywatyzacja”, „destrukcja finansów Polski”287. Równocześnie wezwano, by poprzeć „polityków prawych i wiarygodnych, skupionych wokół mec. Jana Olszewskiego, któremu „siły postkomunistyczne połączone z nowymi elitami kapitału władzy mając na uwadze interesy własne i obcych ośrodków dyspozycyjnych, działających na szkodę Polski – uniemożliwiły realizację programu politycznego i gospodarczego służącego dobru Polski i mającego podstawy wydobycia kraju z recesji”288.Wybory, które odbyły się 19 września 1993r. wygrały siły postkomunistyczne – SLD i PSL, a partie związane z tzw. prawicą doznały klęski. Do Sejmu weszła tylko radykalna i antykomunistyczna Konfederacja Polski Niepodległej (KPN) i stworzony przez L. Wałęsę Bezpartyjny Blok Wspierania Reform (BBWR) oraz liberalna Unia Demokratyczna (UD). Do Sejmu natomiast nie dostali się kandydaci z listy Koalicji dla Rzeczypospolitej.

Działania kolejnych rządów postsolidarnościowych: T. Mazowieckiego, J. K. Bieleckiego, J. Olszewskiego i H. Suchockiej zakończyły się klęską sił centroprawicowych w wyborach roku 1993. Lata 1992-1993 charakteryzowały się dramatyczną sytuacją społeczno-gospodarczą i największą liczbą protestów społecznych w pierwszym dwudziestoleciu III RP. Wymusiło to na NSZZ „Solidarność” konieczność zwinięcia „parasola ochronnego” nad tzw. „naszymi rządami”. To właśnie poseł „Solidarności” złożył wniosek o wotum nieufności wobec rządu Hanny Suchockiej. Ocena tego okresu dokonana przez Polaków w wyborach 1993 roku była dla tzw. sił postsolidarnościowych i samej „Solidarności” miażdżąca, gdyż w większości nie przekroczyły one progu wyborczego i znalazły się poza Sejmem. Przyniosły natomiast zwycięstwo siłom postkomunistycznym, zaledwie w kilka lat po oddaniu władzy przez PZPR, skompromitowaną kilkudziesięcioma latami nieudolnych, brutalnych i niesuwerennych rządów. Natomiast NSZZ „Solidarność”-80 prowadziła w tym czasie konsekwentne działania, odrzucając plan Balcerowicza i stając jako związek zawodowy po stronie świata pracy. Prezentując radykalny program społeczno-gospodarczy, równocześnie w swoich postulatach Związek odwoływał się do encyklik Jana Pawła II i społecznej nauki Kościoła oraz do haseł suwerennej i silnej Polski. Jednak skala napięć społecznych, ogromnego rozgoryczenia i rosnącego radykalizmu oraz odrzucenia przez część społeczeństwa ówczesnych elit dotknęła w końcu samą Osiemdziesiątkę. Wyrazem tego był rozłam i powstanie WZZ Sierpień-80 oraz napięcie wewnątrz Związku, które w późniejszym okresie zachwieje jego dotychczasowym przywództwem. Ówczesnemu kierownictwu NSZZ „Solidarność”-80 nie pomogło także zaangażowanie się w akcję polityczną, jaką były wybory parlamentarne w 1993 roku. Marian Jurczyk poparł listę Koalicji dla Rzeczypospolitej byłego premiera Jana Olszewskiego, która surowo została oceniona przez „solidarnościowych” wyborców, poniosła polityczną klęskę i nie przekroczyła wyborczego progu.

286 Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 29 czerwca 1993r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora287 Ulotka wyborcza z dnia 21 sierpnia 1993r. podpisana za Komisję Krajową przez Mariana Jurczyka, kopia dokumentu w posiadaniu autora288 tamże

Rządy postkomunistów 1993-1997Sytuacja społeczno-polityczna w kraju. Wybory parlamentarne, które odbyły się 19 września 1993 roku według zasad nowej ordynacji wyborczej, przyniosły klęskę postsolidarnościowej prawicy (do Sejmu weszły jedynie opozycyjna i radykalna KPN oraz wałęsowski BBWR ), a do parlamentu dostały się jeszcze Unia Demokratyczna i Unia Pracy. Wybory wygrały partie postkomunistyczne SLD (20, 41% głosów) i PSL (15,4% głosów) 289tworząc koalicję, która przetrwała przez całą kadencję Sejmu. W listopadzie 1993r. powstał rząd Waldemara Pawlaka, który przetrwał do końca lutego 1995r. W marcu 1995r. został powołany gabinet Józefa Oleksego. Jednak po oskarżeniach ze strony ministra spraw wewnętrznych Andrzeja Milczanowskiego, w styczniu 1996r. Józef Oleksy podał się do dymisji. W lutym 1996 powstał z kolei rząd Włodzimierza Cimoszewicza. W tym czasie nastąpiły także dość istotne zmiany na scenie politycznej w Polsce. W 1994r. z połączenia Unii Demokratycznej i Kongresu Liberalno-Demokratycznego powstała Unia Wolności (UW), Jan Olszewski po wyborach prezydenckich w 1995r. powołał do życia Ruch Odbudowy Polski (ROP), a w 1996r. powstała Akcja Wyborcza Solidarność (AWS). 1 stycznia 1995 roku nastąpiła denominacja polskiej waluty. Jednak szczególnie dramatycznym wydarzeniem politycznym okazały się wybory prezydenckie przeprowadzone w 1995roku. 5 listopada 1995r. odbyła się pierwsza tura wyborów prezydenckich, w której lider SLD Aleksander Kwaśniewski uzyskał 35,1%, a Lech Wałęsa 33,1% głosów. Natomiast w drugiej turze A. Kwaśniewski pokonał byłego przewodniczącego „Solidarności” uzyskując 51,7% głosów i zostając prezydentem RP.290. 18 lutego 1996 roku zostało przeprowadzone referendum uwłaszczeniowe. W referendum wyborcy odpowiadali na pięć pytań, w tym na cztery tzw. „sejmowe” (forsowane przez SLD) i jedno tzw. „prezydenckie” (Lecha Wałęsy). Zgodnie z wezwaniem partii prawicowych większość wyborców głosowała 4x Tak i 1x Nie (70% głosów na „Nie” na pytanie w sprawie prywatyzacji w ramach NFI). Jednak do ważności referendum frekwencja powinna wynieść ponad 50% uprawnionych do głosowania. Ostatecznie wyniosła jednak tylko 32,4%, a więc referendum nie było ważne. Frustrację zwolenników prawicy powiększyła z kolei sprawa referendum w sprawie krytycznie przez nich ocenianej nowej konstytucji uchwalonej w kwietniu 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe. Wprawdzie poparło ją w referendum 53% głosujących, a 46% było przeciw, ale przy frekwencji wynoszącej zaledwie 45%. Jednak w przypadku referendum konstytucyjnego ustawa konstytucyjna nie przewidywała dla jego ważności udziału w nim ponad 50% uprawnionych do głosowania.W roku 1993 roku główny związkowy antagonista, spychanej od początku swojego istnienia na margines życia społecznego „Solidarności”-80, czyli NSZZ „Solidarność” poniósł wyborczą klęskę i znalazł się w opozycji. Z drugiej strony rok 1994 przyniósł wielką związkową ofensywę i akcje protestacyjne milczącej dotąd „Solidarności”. Wprawdzie liczba strajków w roku 1994 była zdecydowanie mniejsza niż w latach 1992-1993 i wyniosła 429 (w kolejnych latach 1995 – 42 strajki, a w roku 1996 – 21 strajków)291, ale „Solidarność” oprócz akcji strajkowych (w lutym i kwietniu 1994r.) przeprowadziła także manifestacje antyrządowe (wielkie manifestacje w Warszawie 9 lutego i 27 maja oraz w 1994 roku 24 września 1994r. w Katowicach)292.

289 Wyniki wyborów w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 428-429, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 257290 Wyniki wyborów w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 434-435, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 321-329291 Jarosław Urbański w: „Anatomia protestów pracowniczych”, strona internetowa Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Inicjatywa Pracownicza292 Por. W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 432-433, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 301, J. Urbański w: „Anatomia protestów pracowniczych”

Natomiast zaproszenie z dnia 28 października 1993r. wystosowane przez ówczesnego ministra pracy i polityki socjalnej Leszka Millera do Komisji Krajowej Związku, a dotyczące spotkania z Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”-80, zdawało się otwierać nową sytuację w relacjach związki zawodowe-rząd293. Jednak szybko nastąpiło rozczarowanie polityką nowego rządu i znalazło swoje odbicie w piśmie Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie do premiera Waldemara Pawlaka z 26 listopada 1993r. podpisanym przez Bogusława Filarowicza. Zarząd Regionu wyraził w nim swój sprzeciw „wobec godzącej w elementarne podstawy bytu narodu, polityce ciągłego podwyższania cen”294. Równocześnie związkowcy z „Solidarności”-80 pisali: „przestrzegamy koalicję rządzącą i Rząd RP przed skutkami kontynuacji rządzenia krajem wbrew narodowi. Uprzedzamy, że jeżeli ten sposób traktowania ludzi pracy i związków zawodowych nie zmieni się, doprowadzimy do powszechnego protestu zarówno w zakładach pracy, jak i na ulicach”295. Natomiast w uchwale z dnia 5 stycznia 1994r. przeciw „drastycznym podwyżkom cen” zaprotestowała Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80, stwierdzając że „dalsze obniżanie poziomu życia ludzi Komisja Krajowa odczyta jako prowokację wobec społeczeństwa i zachętę do próby sił” i oświadczając, że jeśli „żądania „Solidarność”-80 nie zostaną uwzględnione, Związek przystąpi do szerokiej akcji protestacyjnej i związkowej”296. W dniach 28-29 marca 1994r. odbyło się spotkanie ekspertów rządowych i NSZZ „Solidarność”-80. Zgodne z Informacją z tego spotkania eksperci „Solidarności”-80 przedstawili 19 problemów do dyskusji. Obejmowały one m.in.: bezrobocie, poziom wynagrodzeń, podział dochodu narodowego, system podatkowy, równoprawne traktowanie podmiotów gospodarczych, przywrócenie monopolu państwa w obszarze dystrybucji hurtowej alkoholu, tytoniu, paliw, przebudowa systemu bankowego, zmiana systemu prywatyzacji i „porzucenie doktryny neo-liberalnej”, oddłużenie przedsiębiorstw państwowych, przyjęcie tzw. „Paktu dla Śląska”297. Do tych haseł można dodać także postulaty Komisji Krajowej sformułowane w takie jak „wyeliminowanie drastycznych nierówności społecznych powstałych w wyniku transformacji”, czy „wyeliminowanie aferowej prywatyzacji typu „BANK ŚLĄSKI”, czy STOCZNIA SZCZECIŃSKA”298. Inny problem, przed którym stanęły władze Związku to wybory Prezydenta RP w 1995 roku. W Stanowisku podjętym w dniu 15 grudnia 1994r. w Katowicach Komisja Krajowa wyraziła pogląd, że „obecny Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie spełnił w stopniu dostatecznym oczekiwań obywateli co do poprawy warunków ich życia”, „działania Lecha Wałęsy potwierdzają jego filozofię o dopuszczalności funkcjonowania na ”granicy prawa” co wzbudzać musi niepokój o przyszłość kraju”, a utworzenie przez niego BBWR nazwano „zwyczajnym niewypałem”299. Jednak w tym Stanowisku nie wskazano nazwiska kandydata, którego poprze NSZZ „Solidarność”-80. Ostatecznie Marian Jurczyk w swoim oświadczeniu poparł Jana Olszewskiego300, a struktury Osiemdziesiątki związane z Jurczykiem wezwały komisje zakładowe do zaangażowania się w jego kampanię wyborczą.301

293 Kopia dokumentu w posiadaniu autora294 Pismo Zarządu Regionu Pomorze Zachodnie do premiera Waldemara Pawlaka z 26 listopada 1993r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora295 tamże296 Uchwała KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 05.01.1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora297 Informacja o spotkaniu zespołu ekspertów rządowych i NSZZ „Solidarność”-80 z 29.03.1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora298 Postulaty KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia sformułowane w KWK „Piast” 8 kwietnia 1994r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora299 Stanowisko w sprawie wyboru Prezydenta RP, kopia dokumentu w posiadaniu autora300 Stanowisko w sprawie wyboru Prezydenta RP, kopia dokumentu w posiadaniu autora301 Pismo J. Różyckiego jako Wiceprzewodniczącego KK z dnia 19.10.1995r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

NSZZ „Solidarność”-80 NSZZ „Solidarność”-80 negatywnie oceniała politykę społeczno-gospodarczą kolejnych gabinetów w latach 1993-1997. Po wyborze Aleksandra Kwaśniewskiego na urząd Prezydenta RP Przewodniczący Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 dr Zbigniew Półtorak wezwał nowego prezydenta do tego, by „wpłynął na swoich kolegów, żeby zmienili politykę gospodarczą”.302 Z kolei w pismach do Premiera Włodzimierza Cimoszewicza wysłanych w imieniu Komisji Krajowej wnosił o likwidację „formuły Zarządców Komisarycznych” i „wyzwolenie mechanizmów kontrolnych w przedsiębiorstwach państwowych i spółkach Skarbu Państwa” oraz uznawał podwyżki płac w sferze budżetowej „za nadmiernie zaniżone w stosunku do wzrostu kosztów utrzymania”.303

Przewodniczący KK NSZZ „Solidarność”-80 dr Zbigniew Półtorak w imieniu Komisji Krajowej w piśmie z dnia 8 sierpnia 1996r. adresowanym do ministra pracy i polityki socjalnej Andrzeja Bączkowskiego odrzucił proponowaną przez rząd propozycję prognozowanego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej304. Natomiast już 12 sierpnia w piśmie do Prezesa Rady Ministrów Włodzimierza Cimoszewicza zwrócił się o odwołanie ówczesnego ministra pracy i polityki socjalnej Andrzeja Bączkowskiego „z uwagi na błędną i prowadzona od kilku lat politykę ustalania wynagrodzeń i płacy minimalnej, które utrzymywane na niskim poziomie prowadziły i prowadzą do zubożenia społeczeństwa i strat państwa poprzez niższe wpływy do budżetu z tytułu podatku dochodowego i składek ZUS-u oraz nieprawna odmowę wypłaty waloryzacji rent i emerytur za IV kwartał ubiegłego roku, co potwierdził Trybunał Konstytucyjny”.305

Z kolei 14 września 1996r. Komisja Krajowa udzieliła pełnomocnictw Zarządowi Regionu Śląsko-Dąbrowskiemu do ewentualnego przeprowadzenia strajku generalnego „ w przypadku dalszych decyzji rządowych o likwidacji kolejnych Kopalń Węgla Kamiennego w ramach realizacji programu dostosowawczego do Unii Europejskiej zakładającej ograniczenie produkcji przemysłowej w Polsce”.306 Ta krytyczna wobec posunięć gospodarczych kolejnych gabinetów koalicji SLD-PSL linia działań związkowych, znalazła swoje odbicie w Uchwale Generalnej V Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”-80, który odbył się w dniach 24-25 października w Jastrzębiu-Zdroju. M.in. w postulatach „do pozytywnego programu gospodarczego dla Polski” zwrócono uwagę na „zabezpieczenie suwerenności narodu polskiego między innymi w trybie zabezpieczenia prawa Rządu do emisji „kredytu” przeznaczonego na produktywne inwestycje”, konieczność zmiany polityki kredytowej państwa, nową politykę finansowania badań naukowych, na dokonanie zmiany polityki prywatyzacji przedsiębiorstw, czy na poparcia dla rodzimej produkcji307.Warto też zwrócić uwagę na pismo Bogdana Filarowicza do premiera W. Cimoszewicza z dnia 11 czerwca 1996r. dobrze oddające atmosferę tamtego okresu historii i „dziwny” stosunek rządów SLD do związków zawodowych. Przewodniczący Regionu Pomorze Zachodnie pisał w nim o zaniepokojeniu jakie wywołało ujawnione pismo szefa UOP płk. Andrzeja Kapkowsiego dotyczące „monitorowania wszelkich zagrożeń związanych z niepokojami społecznymi i akcjami strajkowymi”, stwierdzając, że „działania podjęte przez MSW to powrót do czasów, gdy w zakładach funkcjonowała SB”.308

302 Pismo Z. Półtoraka z dnia 22.02.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora303 Pisma z dnia 08.05.1996r. Kopie dokumentów w posiadaniu autora304 Pismo KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 8 sierpnia 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora305Pismo KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia z 12 sierpnia 1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora306 Pismo KK NSZZ „Solidarność”-80 z dnia 14.09.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora307 Uchwała Generalna V Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”-80, 24-25.10.1996r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora308 Pismo Przewodniczącego ZR PZ z dnia 11.06.1996r. do Prezesa Rady Ministrów Włodzimierza Cimoszewicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora

Wydarzeniem, które pośrednio wywołało napięcie i różnice zdań wewnątrz „Solidarności”-80, były wybory parlamentarne w roku 1997. Posiedzenie Komisji Krajowej, które odbyło się w Warszawie w dniu 12 lutego 1997 roku, a pod którego uchwałami podpisał się wiceprzewodniczący KK – Wiesław Szwałek, przyjęło stanowisko Związku w sprawie wyborów. Komisja Krajowa odrzuciła zarówno projekt uchwały, który zakładał tworzenie Obywatelskiego Ruchu Wyborczego „Solidarności”-80, jak i podjęcie rozmów z „bliskimi programowo partiami politycznymi” i ewentualnego poparcia wybranej partii politycznej. Większością głosów przyjęto projekt uchwały, w którym „Komisja Krajowa postanawia nie uczestniczyć w kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu 1997r. pozostawić realizacje preferencji wyborczej do decyzji Zarządów Regionów”309. Wykorzystując uchwałę Komisji Krajowej Zbigniew Półtorak zaczął organizować we Wrocławiu Ruch Wyborczo-Obywatelski Solidarności 80, próbując włączyć do niego inne Regiony Związku310. Swoją misję dr Zbigniew Półtorak opisał w piśmie z dnia 4.05.1997r.311 Kolejnym krokiem Z. Półtoraka była datowana na 7 maja 1997 roku Deklaracja powołania Ruchu Wyborczego „Solidarność 80”.312. W następnych pismach Z. Półtorak zwracał się do parlamentarzystów w sprawie majątków związków zawodowych utraconego po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce313, do premiera Cimoszewicza w sprawie ustawy lustracyjnej314, a potem jeszcze w sprawie skutków powodzi315. W tej ostatnie sprawie apelował także do Prezydenta RP A. Kwaśniewskiego o wprowadzenie stanu wyjątkowego316.Ostatecznie jednak Komisja Krajowa reprezentowana przez wiceprzewodniczącego KK Janusza Samborskiego i sekretarza KK Marka Adamczyka podpisała 12 sierpnia 1997r. porozumienie o współpracy z Unią Pracy317.W 1993 NSZZ „Solidarność” zapłacił wysoką cenę za utrzymywanie tzw. „parasola ochronnego” nad tzw. „naszymi” rządami. Natomiast w 1997 roku wyborcy ponownie z nadzieją zwrócili się ku „Solidarności”, obdarzając zaufaniem Akcję Wyborczą Solidarność. Z kolei dla NSZZ „Solidarność”-80 okres rządów SLD-PSL okazał się szczególnie trudny, przede wszystkim jednak ze względu na spory wewnętrzne dotyczące przywództwa Związku. Pod względem programowym NSZZ „Solidarność”-80 pozostał krytyczny wobec liberalnej polityki ekonomicznej kolejnych rządów, konsekwentnie stając w obronie poziomu życia świata pracy i sprzeciwiając się przerzucaniu na jego barki kosztów zachodzących w Polsce przemian. Natomiast jednym z czynników, który doprowadził do różnic zdań wewnątrz Związku były kwestie polityczne, w tym decyzje dotyczące postawy NSZZ „Solidarność”-80 w wyborach parlamentarnych w latach 1993 i 1997.

Rządy AWS i Unii Wolności 1997-2001

309 Projekty uchwał nr 1 i 2 oraz uchwała KK nr 5 z dnia 12.2.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora310 Uchwała ZR Dolny Śląsk z dnia 03.04.1997r. podpisana przez sekretarza ZR p. B. Pawlak , kopia dokumentu w posiadaniu autora311 Występując jako Przewodniczący Komisji Krajowej „Solidarności”-80 pisał: „Polacy prosili mnie, abym stanął na czele obrony interesu narodowego i Ruchu Wyborczego Solidarności 80. Otrzymałem w tym celu pełnomocnictwo Zarządu Regionu Dolny Śląsk, abym mógł stanąć na jego czele jako Przewodniczący, nie kandydując nigdzie. Ja Im tego, ani Polsce nie mogłem odmówić”. W piśmie tym pisał zresztą zarówno o sytuacji społeczno-gospodarczej Polski, jak i wewnętrznych problemach „Solidarności-80, w tym o legalności zjazdu w Zabrzu i swoich „problemach z Panem Filarowiczem”, kopia dokumentu w posiadaniu autora312Kopia dokumentu w posiadaniu autora313 Pismo z dnia 19.05.1997r. do Senatu RP, kopia dokumentu w posiadaniu autora314 Pismo z dnia 22.05.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora315 pismo z dnia 10.05.1997r. do Prezesa Rady Ministrów Włodzimierza Cimoszewicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora316Pismo z dnia 21.07.1997r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora317 Strony porozumienia w art. 8 zobowiązywały się do ścisłej współpracy i wzajemnego wspierania w wyborach parlamentarnych, samorządowych i przedstawicielskich, kopia dokumentu w posiadaniu autora

Sytuacja społeczno-polityczna w Polsce. 21 września 1997 roku odbyły się wybory parlamentarne, które wygrała Akcja Wyborcza Solidarność uzyskując 33,83% głosów. W sumie w wyniku wyborów AWS uzyskała 201 mandatów, SLD 164 mandaty, PSL 27 mandatów, Ruch Odbudowy Polski (ROP) – 6 mandatów, Unia Wolności - 60 mandatów318. Taka sytuacja dawała możliwość utworzenia antyliberalnej koalicji AWS-ROP-PSL, która miałaby niewielka większość ponad bezwzględną większość 231 mandatów. Jednak w sejmie powstała koalicja AWS z liberalną Unia Wolności, której liderem był Leszek Balcerowicz. W efekcie w rządzie Jerzego Buzka symbol tzw. reform przeprowadzanych po 1989 roku został wicepremierem i ministrem finansów. Taki rozwój wydarzeń musiał budzić niepokój, ale też wydawało się nieprawdopodobne, żeby NSZZ „Solidarność” nie wyciągnął żadnej lekcji z lat 1989-1993 i swojej klęski wyborczej w roku 1993.Rząd Jerzego Buzka przeprowadził cztery wielkie reformy: oświaty, emerytalną, służby zdrowia oraz administracyjną. W tym czasie została uchwalona także ustawa lustracyjna, a Polska została przyjęta do NATO. Jednak już wybory prezydenckie w 2000 roku pokazały ogromne rozczarowanie Polaków rządami koalicji AWS-UW i jej reformatorskim zapałem. Już w pierwszej turze, która odbyła się 8 października 2000r. wygrał Aleksander Kwaśniewski, a klęskę poniósł lider AWS Marian Krzaklewski. Jedną z istotnych zmian na scenie politycznej było powstanie Platformy Obywatelskiej, bazującej na stosunkowo niezłym wyniku wyborczym Andrzeja Olechowskiego w wyborach prezydenckich oraz korzystającej z erozji Unii Wolności.Miesiąc po wyborach parlamentarnych nastąpiły zmiany w „Solidarności”-80 i na czele Komisji Krajowej stanął Wiesław Szwałek. W tej nowej sytuacji NSZZ „Solidarność”-80 podjął próbę współpracy z nowym rządem, tym bardziej, że ministrem pracy i polityki socjalnej oraz wicepremierem został działacz „Solidarności”, szczególnie znany w Szczecinie – Longin Komołowski.Jeszcze w czerwcu 1998 roku Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”-80 wyrażała zadowolenie z majowego spotkania z wicepremierem L. Komołowskim, widząc możliwość współpracy z Ruchem Społecznym (RS AWS) i reprezentowanym przez niego rządem. Równocześnie jednak wyraziła niepokój z powodu pominięcia przez wiceminister MiPS E. Lewicką NSZZ „Solidarność”-80 w zaproszeniu na rozmowy dotyczące przywilejów branżowych i emerytur319 . Jednak Osiemdziesiątka szybko została polityką rządu zmuszona do poszukiwania nowych sojuszników wobec ekonomicznych działań gabinetu Jerzego Buzka. W wydanym 9 lipca 1998 roku Oświadczeniu podpisanym przez lidera NSZZ „Solidarność”-80 Wiesława Szwałka – przewodniczącego Związku Zawodowego „Kontra” informowano o nawiązaniu bliskiej współpracy przez obie centrale związkowe. Równocześnie podkreślono w nim, że „mimo wielości Związków Zawodowych interesy pracownicze nie są w pełni zabezpieczane, gdyż organizacje te są w większości zdominowane przez polityków realizujących partykularne cele swoich ugrupowań, które będąc u władzy w różnych okresach nie rozwiązały problemów pracowników najemnych”320. Warto zwrócić uwagę na to oświadczenie, gdyż wcześniej ZZ „Kontra” i jej polityczny partner, kierowana przez A. Słomkę Konfederacja Polski Niepodległej – Obóz Patriotyczny (KPN-OP) były częścią AWS, od której jednak po zawarciu koalicji z UW zaczęły się dystansować.W dniach 15-17 września 1999 roku odbył się VIII Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”-80 w Wieleniu. Stanowisko Związku i ocena sytuacji, przede wszystkim

318 Wyniki wyborów w: W. Roszkowski Historia Polski 1914-1997 str. 438-439, A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 351-352319 Pismo z dnia 29.06.1998r.podpisane przez B. Filarowicza, kopia dokumentu w posiadaniu autora320 Oświadczenie z dnia 9 lipca 1998 roku, kopia dokumentu w posiadaniu autora

związkowej, została przedstawiona przez przewodniczącego Wiesława Szwałka w sprawozdaniu z działalności Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 tj. od listopada 1998r. W. Szwałek jasno powiedział, że „Solidarność”-80 pozostała „wierna wskazaniom ideowo-moralnym i społecznym II Krajowego Zjazdu Delegatów w Chorzowie z marca 1992 roku”321. Dalej stwierdził, że „Komisja Krajowa poszukiwała również na płaszczyźnie kontaktów z innymi centralami związkowymi możliwości wspólnego (…) oddziaływania w sferze obrony interesów pracowniczych”, ale „obecny rząd uchyla się od plenarnych rozmów z NSZZ „Solidarność”-80”, a próby doprowadzenia do spotkania z liderem AWS Marianem Krzaklewskim się nie udały322. Na zakończenie obrad delegaci wydali oświadczenie, w którym stwierdzili, że „sytuacja społeczna kraju, niekompetentny sposób rządzenia, pogarszające się warunki życia Polaków w mieście i na wsi, ciągłe ograniczanie uprawnień pracowniczych i swobód obywatelskich, upoważnia wszystkich członków Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność 80” , do protestacyjnego wyrażenia swego niezadowolenia wobec naczelnych organów państwa323. W Uchwale Generalnej Zjazd poparł ogólnokrajowy protest związków zawodowych organizowany w dniu 24 września 1999r.324 W dalszych działaniach „Solidarność”-80 podejmowała walkę w obronie interesów pracowniczych, jak np. w sprawie najniższego wynagrodzenia.325 W latach 1997-2001 NSZZ „Solidarność”-80 konsekwentnie dalej występował w obronie interesów pracowniczych, a dialog z rządem którego główną siłą był NSZZ „Solidarność” okazał się praktycznie niemożliwy. Mimo pewnych zawirowań, także sytuacja wewnątrz NSZZ „Solidarność”-80 zaczęła się powoli stabilizować, a w dokumentach i dyskusjach zaczyna pojawiać się mocno akcentowana potrzeba apolityczności i profesjonalizacji działań związkowych. Natomiast partie tworzące gabinet Jerzego Buzka zapłaciły politycznie wysoką cenę za swoje, w ocenie społecznej, nieudolne rządy. W wyborach do parlamentu, które odbyły się 2001 roku Unia Wolności nie przekroczyła pięcioprocentowego progu wyborczego dla partii politycznych i nie weszła do Sejmu. Podobnie RS AWS , występujący jako Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy, nie przekroczył progu wyborczego dla koalicji i znalazł się poza Sejmem.

Rządy koalicji SLD-UP 2001-2005W wyborach do parlamentu, które odbyły się 23 września 2001 roku Unia Wolności uzyskała 3,1% głosów i nie weszła do Sejmu. Podobnie RS AWS (jako Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy), który uzyskał 5,6% głosów i nie przekroczył progu wyborczego dla koalicji i znalazł się poza Sejmem. W wyborach 2001 roku zwyciężyła koalicja SLD-UP uzyskując 41,04%. W tych wyborach PSL uzyskało 8,98% głosów, Samoobrona RP – 10,2%, Platforma Obywatelska – 12,68% i Prawo i Sprawiedliwość – 9,0% głosów326.Po wyborach, w październiku 2005 roku powstał rząd Leszka Millera, który przetrwał do maja 2004r. Następnie powstał gabinet Marka Belki, który mimo różnych zmian, jako rząd mniejszościowy, dotrwał do końca kadencji Sejmu w 2005 roku. W tym okresie szczególnie istotną sprawą, budzącą wiele emocji i kontrowersji było wejście Polski do Unii Europejskiej

321 Sprawozdanie z działalności Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80, kopia dokumentu w posiadaniu autora322 tamże323 Oświadczenie Delegatów VIII Krajowego Zjazdu NSZZ „Solidarność 80” Wieleń dnia 17.09.1999r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora324 Uchwała Generalna 17.09.1999r. VIII Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”-80 w Wieleniu, kopia dokumentu w posiadaniu autora325 Protest KK wobec wypowiedzi wiceministra pracy Piotra Kołodziejczyka wyrażony w piśmie z dnia 21.10.1994r..do Premiera Rządu RP Jerzego Buzka, kopia dokumentu w posiadaniu autora326 Wyniki wyborów w: A. Dudek Historia Polityczna Polski 1989-2005 str. 414-415

(co ostatecznie nastąpiło 1 maja 2004r.). Równocześnie jednak rządom Leszka Millera i SLD towarzyszyło szereg afer, w tym najgłośniejsze to afera Rywina i afera starachowicka.Program ZwiązkuW tym samym niemal czasie, jak upadek rządu AWS, nastąpiła zmiana przewodniczącego NSZZ „Solidarność”-80 i na czele Osiemdziesiątki stał już nowy lider – Bogdan Warzyński.Występując na XI Sprawozdawczym Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność”-80 Przewodniczący Komisji Krajowej wiele miejsca poświęcił sytuacji wewnątrz związku i jego funkcjonowaniu. Zwrócił także uwagę na porozumienie podpisane z współrządzącą krajem Unią Pracy. Jednak najwięcej miejsca, poza sprawami organizacyjnymi, poświęcił na omówienie, kluczowej z punktu widzenia pracy związku, sprawie wejścia NSZZ „Solidarność”-80 do Forum Związków Zawodowych i uzyskanie w ten sposób tzw. reprezentatywności327.Obradujący w roku 2003 XII Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”-80 w przyjętym stanowisku dokonał oceny sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. Według działaczy Związku charakteryzowało ją: „słabość struktur państwa granicząca z bezradnością, narastające bezrobocie, które niepokojąco zbliża się do granicy akceptowanej społecznie, malejąca atrakcyjność inwestycyjna kraju, rozrost szarej strefy oraz fatalny stan finansów państwa, który grozi rychłym bankructwem wszystkich obywateli to według naszej oceny diagnoza stanu państwa”328. Związkowcy z Osiemdziesiątki za najważniejszą i najpilniejszą kwestię uznali „naprawę finansów publicznych, która jest kluczem pod podjęcia zdecydowanej walki z bezrobociem”, wskazując równocześnie na „spadek wiarygodności i zaufania społeczeństwa do elit politycznych i ich mocy sprawczej”329.W marcu 2004 roku obradował w Pogorzelicy XIII Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”-80. Przyjął on niezwykle ważną Uchwałę Programową określając na nowo, w sposób niezwykle precyzyjny, tożsamość, rolę i zadania oraz miejsce NSZZ „Solidarność”-80 w życiu społecznym Polski. Najlepiej formułę działania Związku określa preambuła do przyjętej wówczas Uchwały Programowej, którą warto przytoczyć w całości:„Podpisanie w dniu 30 sierpnia 1980 roku Porozumienia Szczecińskiego oraz 31 sierpnia Porozumienia Gdańskiego dało początek procesowi tworzenia niezależnego ruchu związkowego Solidarność. Porozumienia zwarte w ramach „okrągłego stołu” z roku 1989, wypaczyły ideę Solidarności oraz spowodowały umieszczenie przy nazwie naszego Związku liczebnika 80 symbolizującego protest społeczny w sierpnia 1980 roku, czym podkreślamy nasze korzenie oraz przywiązanie do wartości niepodległościowych i solidaryzmu społecznego.NSZZ Solidarnośc-80 od początku swego istnienia ma na celu tworzenie nowego ładu społeczno-ekonomicznego, w której najważniejszą wartością jest Człowiek. Pozostając spadkobiercą ideałów protestu społecznego z roku 1980, Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność-80, za nadrzędny cel stawia sobie obronę interesów pracowników, realizację ich potrzeb materialnych i kulturalnych oraz dążenie do prawdy przy zachowaniu pełnego szacunku dla ludzkiej godności, wolności i patriotycznej postawy. Te wartości będziemy pielęgnować, krzewić i w oparciu o nie będziemy działać.”330

Uchwała Programowa zawierała także diagnozę sytuacji społeczno-politycznej w Polsce: „Środowiska liberalne, dominujące w polskim życiu politycznym oraz będące w ich dyspozycji media, prowadzą ciągłą kampanię anty pracowniczą i anty związkową, inspirując coraz większą ilość pracodawców do dążenia do maksymalizacji zysków, kosztem

327 Charakterystyka sytuacji w Związku i w kraju w: Sprawozdanie Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”-80 za okres 21.06.2001-20.11.2002r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora328 Stanowisko KZD z 2003r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora329 tamże330 Uchwała Programowa, marzec 2004r. Kopia dokumentu w posiadaniu autora

zatrudnionych, co przejawia się łamaniem prawa i nie wypłacaniem należnych świadczeń i wynagrodzeń za pracę”.331

Nie sposób nie przytoczyć jeszcze kilku fragmentów tej kluczowej Uchwały. Znalazły się w niej wątki nawiązujące ponownie do tych, szczególnie mocno akcentowanych w pierwszym okresie funkcjonowania Osiemdziesiątki: „Statut NSZZ Solidarnośc-80 stanowi, że »celem Związku jest ochrona pracy, godności oraz interesów członków Związku i ich rodzin«. Zapis ten ma swój archetyp w encyklice papieża Leona XIII (1891 rok) Rerum Novarum, po raz pierwszy formułującą naukę społeczną Kościoła (…)”.332

Uchwała określiła także bardzo jasno stosunek NSZZ „Solidarność”-80 do polityki: „Związek jest organizacją pracowniczą i odcina się od »polityki« w znaczeniu, jakie się dzisiaj nadaje temu słowu. Statut Związku zakazuje łączenia funkcji związkowych z funkcjami działaczy politycznych. NSZZ Solidarnośc-80 nie walczy o władzę – a tym samym nie ma charakteru partii politycznej. Walczy natomiast o zabezpieczenie słusznych uprawnień ludzi pracy i ich rodzin”.333

Ku przyszłościMiejsce NSZZ „Solidarność”-80 jako związku zawodowego odwołującego się do dziedzictwa Sierpnia’80 i siły społecznej zdecydowanie opowiadającej się po stronie świata pracy, wyznaczyły w sposób szczególny uchwały II Zjazdu w Chorzowie i Uchwała Programowa XIII KZD, który odbył się w 2004 roku w Pogorzelicy. Upływ czasu nie zmienił głównych haseł programowych Związku, takich jak obrona interesów pracowniczych, czy dążenie do wolności i prawdy w życiu społecznym oraz zasad jego działania, niezależnie od panującego w Polsce układu politycznego. Natomiast ciągle istnieje konieczność dostosowania ich do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. Projekt tez programowych NSZZ „Solidarność”-80 przygotowany w 2011 roku przez nowego Przewodniczącego Związku Janusza Jaworskiego334 jednoznacznie nawiązuje do historycznych idei Osiemdziesiątki, takich jak wolność i patriotyzm, czy ochrona praw pracowniczych i godność pracy. Równocześnie jest konkretną odpowiedzią na aktualne problemy polskiego świata pracy, odwołując się do norm prawnych już dawno przyjętych i stosowanych w tzw. „starej” Europie. W obliczu światowego kryzysu gospodarczego NSZZ „Solidarność”-80 uznaje, że najważniejszym polskim problem społecznym jest bezrobocie, zwłaszcza wśród ludzi młodych, a walka z nim musi opierać o konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy Dotyczy to w szczególności: Konwencji nr 122 MOP w sprawie polityki zatrudnienia, Konwencji nr 102 dotyczącej właściwych świadczeń z tytułu bezrobocia, Konwencji nr 131 w sprawie płacy minimalnej, tak aby płaca ta wynosiła 50% przeciętnego wynagrodzenia.

NSZZ „Solidarność”-80 opowiada się także za jak najszybszym ratyfikowaniem przez Polskę Europejskiej Karty Społecznej wraz z protokołem dodatkowym dotyczącym skarg zbiorowych, gdyż jej przyjęcie zdaniem Związku zapewni:- prawo do godziwego wynagrodzenia (art.4 ust.1)- prawo do ochrony socjalnej osób w podeszłym wieku, w tym opieki medycznej i usług opiekuńczych (art. 23)- dzieciom i młodocianym prawo do ochrony socjalnej, zwłaszcza przed przemocą i wyzyskiem (art. 17)

331 tamże332 tamże333 tamże334 Kopia dokumentu w posiadaniu autora

- skuteczne wykorzystanie prawa pracowników obojga płci do równości szans i równego traktowania oraz dostępu do usług instytucji wspierających (art. 27)- skuteczne wykorzystanie prawa do ochrony przed ubóstwem i marginalizacją (art. 30)- pomoc oraz opiekę w wypadku choroby dla osób, które są niezdolne do zapewnienia sobie środków na leczenie i opiekę

NSZZ „Solidarność”-80 będzie także konsekwentnie wspierać budowę społeczeństwa obywatelskiego, opartego o dialog społeczny i współpracę organizacji pozarządowych, w tym związków zawodowych. Związek będzie zdecydowanie domagał się z jednej strony poszanowania istniejących już praw pracowniczych i obywatelskich, a równocześnie opowiada się za tworzeniem w Polsce prawa odpowiadającego potrzebom nowoczesnego dialogu społecznego.

Posłowie NSZZ ”Solidarność”-80. Ostatnie pięć lat.Okres po roku 2005 aż do roku 2011 r. jest NSZZ ”Solidarność”-80 czasem kontynuacji programu nakreślonego w uchwale programowej XIII Krajowego Zjazdu Delegatów w 2004r. w Pogorzelicy. Związek ugruntował swoją pozycję w szeregach Forum Związków Zawodowych, stając się jedną z głównych jego sił napędowych. Obecne władze związku, w szczególności członkowie Komisji Krajowej, sprawują bardzo ważne funkcje w gremiach struktur terenowych (wojewódzkich) Forum Związków Zawodowych, jak i również na szczeblu krajowym Forum.Jako organizacja z korzeniami z roku 80-tego związek pozostał i pozostaje w dalszym ciągu jednym z wiodących na mapie związkowej w Polsce. Wybudowana niezachwiana pozycja w zakładach pracy, jak i poza nimi jest odzwierciedleniem nurtu ”Solidarności”-80 przyjętego w uchwale z roku 2004, a przede wszystkim prestiż i wizerunek wskutek danego zaufania świata pracy. Pełnoprawne partnerstwo w pracach komisji trójstronnych niemalże w każdej dziedzinie stawia „Osiemdziesiątkę” na jednym z pierwszych miejsc wśród partnerów najbardziej zaangażowanych w interesy pracownicze.Wdrażając program, szczególny nacisk stawiano na macierzyste zakłady pracy, w których NSZZ ”Solidarność”-80 z racji reprezentatywności winien bezwzględnie uczestniczyć w każdych pracach nad tworzeniem wewnątrzzakładowych uregulowań, a w szczególności dążyć do zawierania zakładowych układów zbiorowych pracy. Poprzez reprezentatywność ponadzakładową również w obrębie całego regionu oraz kraju. Obok założeń programowych szczególną uwagę skupiono na kreowaniu wizerunku związku. Decyzjami Komisji Krajowej w obecnej kadencji zobowiązano zarządy regionów, jak i samą Komisję Krajową do udziału w każdej manifestacji wespół z innymi centralami związkowymi w kraju o zasięgu zarówno wojewódzkim, jak i krajowym na rzecz poprawy warunków pracy i płacy, w obronie praw związkowych i pracowniczych w Polsce.Szczególne zaangażowanie uwidoczniło się w propagowaniu wizerunku „Osiemdziesiątki” w kontekście obchodzenia rocznic państwowych, związkowych, w wielu przypadkach współpatronując im. Ogromnym uznaniem cieszy objęcie przez NSZZ ”Solidarność”-80 patronatem corocznych obchodów tragicznej śmierci bł. księdza Jerzego Popiełuszki we Włocławku poprzez między innymi ścisłą współpracę z tamtejszym zakonem Braci Pocieszycieli z Getsemani, mającymi za siedzibę swoją nowo wybudowaną świątynię pod

wezwaniem Matki Bożej Fatimskiej, nieopodal tamy na Wiśle, w miejscu śmierci bł. Jerzego Popiełuszki.Miniona pięciolatka była także okresem stabilności wewnątrzzwiązkowej. Jasno określony program działania powoduje konsolidację związku w stopniu zadowalającym i chęć do dalszej pracy oraz służenia pomocą najbardziej potrzebującym. W międzyczasie dokonane zmiany w statucie na XVII Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ ”Solidarność”-80 w Pogorzelicy w 2007 r. w sposób czytelny określiły podmiotowość wszystkich struktur (szczebli) związkowych. Wykreślono między innymi szczeble pośrednie pomiędzy organizacjami zakładowymi (międzyzakładowymi) a zarządami regionów – dotyczy tzw. podregionów, uzależniając wszystkie struktury szczebla zakładowego i międzyzakładowego jednemu organowi, czyli zarządom regionów. Ułatwiło to współpracę na tej płaszczyźnie, co w dużym stopniu poprawiło relatywność stosunków pomiędzy strukturami najniższego szczebla a ich organami rejestrowymi.Względna bezkonfliktowość spowodowała powrót do idei powolnego jednoczenia wszelkich odłamów „Osiemdziesiątki”. Za sprawą Przewodniczącego Komisji Krajowej Bogdana Warzyńskiego podjęto pierwsze kroki zmierzające ku konsolidacji związku. W chwili obecnej podjęto także rozważania dotyczące dokonania zmian statutowych, przyporządkowując jego treść do obecnych realiów.

Niestety, w minionej pięciolatce związek także musiał stykać się – to już się stało normą w Polsce – ze skutkami zmian politycznych, na gruncie których jednym ze sztandarowych celów ekip rządzących była walka ze związkami zawodowymi, pomniejszanie ich roli w społeczeństwie polskim. Stając w szranki z pracodawcami, związek nie odchodził od rozwiązań ostatecznych. Spory zbiorowe, akcje strajkowe, publiczne wystąpienia to wciąż jeszcze silne atrybuty w walce przeciwko nieuczciwości, nieprawości pseudopracodawców, jak i rządzących. Postępująca liberalizacja aktów prawnych niestety powoduje i będzie w dalszym ciągu powodować negatywne skutki dla świata pracy.W minionym okresie nie obyło się również bez smutnych wydarzeń. W kwietniu 2006 roku związek ”Solidarność”-80, pogrążony w smutku, żegnał jednego z pierwszych, którzy kładli podwaliny pod rejestrację związku, a swoją pracą, zaangażowaniem zapisał się na stałe na kartach historii NSZZ ”Solidarność”-80. Bogusław Filarowicz w stanie wojennym inwigilowany, internowany, wielokrotnie więziony za działalność związkową przez Służbę Bezpieczeństwa. Osoba przeogromnie zasłużona dla ”Solidarności”-80. W chwili śmierci Wiceprzewodniczący Komisji Krajowej i Przewodniczący Zarządu Regionu Zachodniopomorskiego NSZZ ”Solidarność”-80.Kolejnym ciosem była w grudniu 2007 r. przegrana walka z ciężką chorobą przez Przewodniczącego Zarządu Regionu Śląskiego NSZZ ”Solidarność”-80, członka Prezydium Komisji Krajowej – Romualda Sztajera. Człowieka niemniej zasłużonego, oddanego sercem i duszą w sprawy NSZZ ”Solidarność”-80.W październiku 2011 r. w składzie Komisji Krajowej znajdowali się Janusz Jaworski – Przewodniczący (ze względów osobistych i zdrowotnych rezygnację złożył Przewodniczący Bogdan Warzyński), Wojciech Osman – Wiceprzewodniczący, Bernard Cieślik – Wiceprzewodniczący, Józef Korpusiński – skarbnik przylegają zarządy regionów: Dolnośląski – Przew. Henryk Frątczak, Kujawsko-Pomorski – Przew. Józef Korpusiński, Małopolski – Przew. Ryszard Majdzik, Mazowiecki – Przew. Stefan Bogucki, Podkarpacki – Przew. Marek Gołda, Pomorski – Przew. Andrzej Terbak, Śląski – Przew. Janusz Jaworski, Świętokrzyski – Przew. Janusz Lasek, Warmińsko-Mazurski – Przew. Grzegorz Paciulan, Zachodniopomorski – Przew. Wojciech Osman.

Wojciech Osman

ZakończeniePowstała w Sierpniu 1980 roku „Solidarność” była masowym, wielonurtowym ruchem społecznym, stawiającym sobie za cel upodmiotowienie społeczeństwa i odzyskanie przez Polskę suwerennego bytu państwowego. Jej podział jaki dokonał się w 1989 roku był skutkiem próby zdominowania kierownictwa Związku przez osoby określane przez swoich adwersarzy jako „lewica”. Ostatecznie grupa ta poparła liberalny model gospodarczy, dystansując się równocześnie od polskiej tradycji na rzecz swoiście rozumianego „postępu”, odrzucając przy tym pełne rozliczenie się z komunistyczną przeszłością kraju. Określiło to miejsce „Solidarności”-80 jako opozycyjnego związku zawodowego, odwołującego się zarówno do polskiego patriotyzmu, jak i do społecznej nauki Kościoła. Przemiany w Polsce wprowadzane po 1989 roku wymagały całkowitej przebudowy państwa. Dokonały się one w ramach bezwzględnie realizowanej doktryny neoliberalnej, której symbolem był tzw. „plan Balcerowicza”, równocześnie przy zachowaniu aparatu biurokratycznego z czasów PRL. Warto w tym miejscu zacytować niezwykle szczerą i brutalną wypowiedź profesor socjologii, a od 2009 roku europosłanki PO Leny Kolarskiej-Bobińskiej dotyczącej tzw. polskiej transformacji: „Można (…) sformułować tezę, że politycy, wprowadzając nowy system gospodarczy, byli wręcz zainteresowani niską aktywnością społeczeństwa. Obawiali się bowiem jego reakcji na początkowy spadek poziomu życia wielu grup, wzrost nierówności społecznych oraz bezrobocie. (…). Niska aktywność społeczna i polityczna ludzi ułatwiała wedle polityków wprowadzenie gospodarki rynkowej. (…) Reformy rynkowe zostały uzgodnione przez elity antykomunistyczne i te wywodzące się z dawnego systemu, a następnie wprowadzone przy aprobacie różnych międzynarodowych instytucji. Również inne reformy – m.in. terytorialna, ubezpieczeń społecznych czy edukacji – nie były konsultowane w Polsce w istotnym stopniu ze społeczeństwem. Wyborcy po prostu głosowali raz na cztery lata, odrzucając kolejne ekipy wprowadzające zmiany”.335

Ten opisany tu model zmiany, popierany przez dużą część tzw. elit, cieszący się poparciem większości mediów, a w okresie lat 1989-1993 i 1997-2001 realizowany z poparciem NSZZ „Solidarność”, postawił „Solidarność”-80 w szczególnie trudnej sytuacji. Niezależnie bowiem od przyjętej taktyki, zawirowań dotyczących samego przywództwa Związku, Osiemdziesiątka stawała się w końcu przeciwnikiem zarówno dla rządów postsolidarnościowych, jak i postkomunistycznych, realizujących te same, liberalne koncepcje gospodarcze i społeczne. 335 Wypowiedź w dodatku Europa do Dziennika, 04.04.2007r. za: Andrzej Zybertowicz, Socjologowie w pułapce, Rzeczpospolita, Plus-Minus, 25-26 września 2010 str. P2-P3.

Tworzyło to sytuację, w której Związek musiał występować wobec siły całego aparatu państwa i wspierających władzę środków masowego przekazu. Próbując analizować działania NSZZ „Solidarność”-80 w pierwszych piętnastu latach III RP, nie można pominąć kontekstu społecznego-polityczno tego okresu najnowszej historii Polski. Wewnętrzne zawirowania w „Solidarności”-80, podziały i walka o przywództwo Związku były bowiem odzwierciedleniem ówczesnego stanu świadomości społecznej. Warto zauważyć, że w tym samym okresie zniknęły z polskiej sceny politycznej takie siły jak Unia Wolności, Ruch Odbudowy Polski, Kongres Liberalno-Demokratyczny, ZChN, KPN, BBWR, czy AWS, a nazw wszystkich partii tego okresu i podziałów które się w nich dokonały mało kto już dziś pamięta. Natomiast NSZZ „Solidarność”-80, mimo wewnętrznych problemów, przetrwał dwadzieścia lat III RP, tworząc jeden z głównych nurtów ruchu związkowego w Polsce. Równocześnie Osiemdziesiątka odrzuciła pokusę działań politycznych, za główny cel stawiając sobie obronę interesów ludzi pracy poprzez działania typowo związkowe. NSZZ „Solidarność”-80 wierny ideałom Sierpnia’80, nie pozostał jednak obojętny wobec nadrzędnego celu społecznych protestów lat osiemdziesiątych, jakim była, jest i będzie wolna, sprawiedliwa, demokratyczna i suwerenna Polska.Bibliografia

OpracowaniaWojciech Roszkowski, Historia Polski 1914-1997, PWN Warszawa 1998Antoni Dudek, Historia Polityczna Polski 1989-2005, Wydawnictwo Acana, Kraków 2007Jerzy Holzer, „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia, Instytut literacki, Paryż 1984Timothy Garton Ash, Polska rewolucja. Solidarność 1980-1981, Res Publica, Warszawa 1990Adam Dziurak, Marek Gałęziowski, Łukasz Kamiński, Filip Musiał Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989, IPN, Warszawa 2010Red. Antoni Dudek, Stan wojenny w Polsce 1981-1983, IPN, Warszawa 2003Dariusz Januszek, NSZZ „Solidarność” – Problematyka rozłamu, przeobrażeń i przekształceń od stanu wojennego od współczesności praca magisterska powstała pod kierunkiem prof. Mariana Grzędy w Instytucie Filozofii i Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego w 1999r.ŹródłaMarek Zagajewski, Pęknięty dzban. Wybór dokumentów Związku „Solidarność” 1988-1990, Uniwersytet Szczeciński Katedra Filozofii, Szczecin 1991 Materiały z sesji naukowychNarodziny III Rzeczypospolitej Pomorze Zachodnie w latach 1988-1989, Materiały z sesji naukowej (red. Małgorzata Machałek, Jan Pacholak, Wydawnictwo „Dokument” – Oficyna Archiwum Państwowego w Szczecinie, Szczecin 2006W przededniu Wielkiej Zmiany. Polska w 1988 roku, Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk, 2009. Materiały z konferencji zorganizowanej w Gdańsku, 25 listopada 2008 roku przez Wydział Muzealno-Archiwalny i Bibliotekę Europejskiego Centrum Solidarności(opieka naukowa prof. dr hab. Andrzej Friszke)Stan wojenny w skali kraju i Pomorza Zachodniego. Informacje, źródła, refleksje. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Politologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Archiwum państwowe w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu 26 listopada 2004r. Praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Machałek i Jana Pacholaka, Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin 2005PrasaRyszard Jerzy Kukliński, Raport z osaczonego kraju, Gazeta Polska, 15.12.1994r.Piotr Bączek, Jak majstrowano okrągły stół, Gazeta Polska, 27.07.1995r.

Jan Maria Jackowski, Wybory 4 czerwca 1989 – zwycięstwo kontrolowane, Nasz Dziennik, 04.06.2009r.Lech Kowalski, Jak przygotowywano stan wojenny, Gazeta Polska, 31.08.1995r.Dodatki specjalne Sierpień’80. Rzeczpospolita, sierpień 2005r.Narodziny Solidarności. Opowieść o polskim Sierpniu, Gazeta Wyborcza 2005r.25 rocznica Sierpnia’80, Głos Szczeciński, 30.08.2005r.Czas Polski Solidarnej, Nasz Dziennik, 31.08.2010r.Solidarność 1980-2000, Nasz Dziennik, 31.08.2000r.Lubelski Lipiec’80, Gazeta Wyborcza, 13.07.2005r.Zaczęło się w Gdańsku. Solidarność 1980-2005, Gazeta Wyborcza, 21.06.2005r.Szczeciński Sierpień, Gazeta Wyborcza Szczecin, 30.08.2005r.„Żeby Polska była Polską”. 25-lecie NSZZ „Solidarność”, Nasz Dziennik, 30.08.2005r.Sierpień’80. Reżym i naród, Rzeczpospolita, 31.08.2010r.Stan wojenny, Nasz Dziennik, 13.12.2001r. 20 lata temu. Stan wojenny, Głos Szczeciński, 13.12.2001r.Gazeta na Okrągły Stół, Gazeta Wyborcza, 04.04.2006