www.edytastein.org.pl Wrocław, ul. Nowowiejska 38

KWARTALNIK TES PISMO TOWARZYSTWA IM. EDYTY STEIN NR 04/05 (13) BOŻE NARODZENIE 2005 TOWARZYSTWO IM. EDYTY STEIN u l . N o wo wi ej sk a 3 8 , 5 0 -3 1 5 WR OCŁAW t e l . / f a x . ( + 4 8 ) 7 1 3 7 2 0 9 7 7 w w w . e d y t a s t e i n . o r g . p l B Z W B K S . A . o V / W r o c ł a w 1 0 1 0 9 0 1 5 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 5 2 0 1 9 0 3 9

Skład redakcji:Jens Adam, David Grodzki, Arkadiusz Hojny,

Paulina Hojny, Marian Łukaszewicz, Joanna Nieć Dominik Ptak Agata Rybińska,

Agnieszka Rybińska, Anne Wanitschek

Boże życie, które

zapłonie w duszy,

jest tym światłem,

które przychodzi w

ciemności, cudem

Świętej Nocy.

Edyta Stein

SPIS TREŚCI: Beata Baczyńska, Źródło u św. Jana od Krzyża……....................................................................................... str. 2 Towarzystwo im. Edyty Stein ORGANIZACJĄ POŻYTKU PUBLICZNEGO!..................................................... str. 3 Agata Rybińska, Śladami Edyty Stein wędrówki w czasie i przestrzeni (2)................................................... str. 4 40. rocznica Śladami Orędzia Biskupów Polskich do Biskupów Niemieckich............................................ str. 5 POLSKO-NIEMIECKI KURS TANDEMOWY……………………….…………………........................................... str. 6 Jens Adam, DZIAŁ PROGRAMOWY…………………………….…………………………..................................... str. 6 Anne Wanitschek, Wolontariusze w Domu Edyty Stein.…….…………………………..................................... str. 7 David Grodzki, Kursy języka niemieckiego w Domu Edyty Stein .….………………...................................... str. 7 Arkadiusz Hojny, Co nowego w Domu Edyty Stein ……….............................................................................. str. 8 Program spotkań w TES.................................................................................................................................... str. 8

2

Beata Baczyńska

Źródło u św. Jana od Krzyża (Wykład wygłoszony w Salonie Edyty Stein w dniu 09.11.2005)

Jeśli chcesz znaleźć źródło, Musisz iść do góry, pod prąd.

Przedzieraj się, szukaj, nie ustępuj, Wiesz, że ono musi tu gdzieś być –

Gdzie jesteś, źródło?... Gdzie jesteś, źródło?! Jan Paweł II, Tryptyk rzymski

„Najprawdziwszym, niczym nie zmąconym zwierciadłem duszy są poezje Jana” – pisze Edyta Stein w Śladach krzyża (s. 315). Odnajdujemy w tym zdaniu echo dwunastej strofy Pieśni duchownej: „O krystaliczne źródło,/ gdybyś w zwierciadle twych wód srebrzystych/ pozwoliło mi nagle ujrzeć/ oczy utęsknione,/ które mam wyryte we wnętrzu mego serca!”. Święty Jan od Krzyża w komentarzu do tej strofy przywołuje scenę spotkania Jezusa z Samarytanką przy studni i jego słowa: „Każdy, kto pije z tej wody, znów będzie pragnął; lecz kto by pił z wody, którą ja mu dam, nie będzie pragnął na wieki; ale woda, którą ja mu dam, stanie się w nim źródłem wody, tryskającej ku życiu wiecznemu” (Jn 4, 13-14).

Edyta Stein parafrazuje tekst Janowego komentarza: „Wiara jest krystalicznym źródłem, które orzeźwia dusze błąkającą się w poszukiwaniu Miłego. Prawda wywodząca się z wiary jest czysta i wolna od mętów i pomyłek. Wypływa z niej woda życia wytryskująca ku życiu wiecznemu. Dusza w tęsknocie pochyla się nad nią: czy w jej czystym zwierciadle nie odbiją się oczy Umiłowanego? Jego oczy są boskimi promieniami, które dotknęły jej wnętrza, rozświetliły je i rozpaliły; odczuwa w sobie nieustannie przenikające ją do głębi ich światło” (s. 267). Ale dodajmy, iż św. Jan od Krzyża objaśniając swój własny poemat, łączy uwagi natury teologicznej z wnikliwą analizą walorów poetyckich. I tak, komentując epitet „krystaliczne źródło” wskazuje na zbieżność fonetyczną przymiotnika cristalino (w pierwszej wersji Cántico, tzw. wersji A, zapisane w formie christalino) ze słowem Cristo (Christo – Chrystus), tym samym odwołując do fałszywej figury etymologicznej, umieszcza metaforyczny obraz źródła w podwójnym kontekście, z jednej strony, mamy do czynienia z obrazem odwołującym do rzeczywistości widzialnej – czystej niczym kryształ wody źródła, która daje orzeźwienie, a z drugiej, do głębokiej treści chrystologicznej: Chrystus jako źródło wiary.

Ten sam obraz przywołuje św. Jan od Krzyża w kompozycji „Znam dobrze źródło” (Que bien sé yo la fonte...), w której w serii ekstatycznych przywołań wyraża swą radość, z faktu, iż wie gdzie znajduje się owo zakryte źródło, chociaż jest noc. W Pieśni duchowej, która opowiada historię miłości, obraz źródła wpisany jest w przebieg narracji już od pierwszej strofy, kiedy kochanka, nie znajdując ukochanego u swojego boku, wykrzykuje z wyrzutem: „Gdzieś się ukrył, Umiłowany, a mnie zostawiłeś łkającą!/ Podobnie jak jeleń umknąłeś,/ skoroś mnie zranił./ Wybiegłam za Tobą wołając, a Ciebie już nie było”.

Zraniony jeleń, szukający w samotności wytchnienia u źródła, to jeden z bardziej utrwalonych obrazów tradycji poezji miłosnej. Nawiązywali do niego chętnie poeci łacińscy, ale – co szczególnie warte podkreślenia – był on bardzo silnie obecny w tradycyjnej poezji ludowej. A św. Jan od Krzyża całkiem świadomie wykorzystuje w swoim poemacie różne inspiracje, kondensując przekaz poetycki poprzez zderzenie nierzadko odległych sobie skojarzeń czy obrazów. W wypowiedzianej z nieukrywaną emocją skardze pierwszej strofy streszczona została historia miłości i opuszczenia. Z drugiej zaś strony, trudno nie dostrzec w tych pięciu wersach przywołania do obrazu Oblubienicy szukającej Oblubieńca z Pieśni nad pieśniami (3, 1-2), ale także świadomie wprowadzonego podtekstu, który odsyła do słów otwierających Psalm 41: „Jak tęskni jeleń do źródeł wód, tak tęskni dusza moja do ciebie, Boże” (Ps 41, 2). Tym samym, pięciowersowa lira, bo taką piękną nazwę nosi w oryginale strofa, na którą składa się splot wersów siedmio- i jedenastozgłoskowych z kunsztowną klamrą rymu ababb, jaką św. Jan od Krzyża ułożył Pieśń duchową, jakkolwiek wydaje się być westchnieniem skargi, która definitywnie kończy historię miłosnego uniesienia, otwiera się na perspektywę ponownego spotkania kochanków – „znalazłam tego, którego miłuje dusza moja” (Pieśń nad pieśniami 3, 4), wskazując jednocześnie cel i kierunek poszukiwań – źródło skryte w gęstwinie, przy którym zraniony jeleń szuka ochłody.

Na marginesie dodajmy, iż kompozycja poematu św. Jana od Krzyża nawiązuje wprost do największych hiszpańskich poetów lirycznych swego czasu. Następujące dziesięć strof przedstawia drogę, jaką pokonuje ukochana z nadzieją, iż gdzieś w pobliżu źródła jest ukochany, i gdy ona będzie gasić swoje pragnienie spowodowane długą i trudną wędrówką, on pochyli się nad nią i pozwoli jej zobaczyć odbicie swojej twarzy w przejrzystej, kryształowej tafli wody. Czyżby dlatego, że nie może ona spojrzeć mu bezpośrednio w oczy, bo jego widok unicestwia, chociaż przygotowana jest i na taką okoliczność, co deklaruje w strofie jedenastej, która poprzedza obraz źródła: „Odkryj mi Twą obecność,/ niech śmierć mi zada Twej piękności promień!/ Kto dla miłości ból znosi, / Ty wiesz, że zdrowia odzyskać nie może, / jak tylko w obliczu Miłego”? Czy też to źródło, do którego udało jej się dotrzeć ma magiczne właściwości, tak jak w niejednej ludowej opowieści, i kochanka miast własnego odbicia zobaczy oblicze ukochanego? I w tym obrazie krzyżują się motywy i zaskakujące skojarzenia – ich korzeni wypada szukać w pierwotnych wyobrażeniach. Każdy bowiem językowy wyraz naszego poznania ma charakter metaforyczny. A skoro jest w nas wiara, wszystko, co nas otacza jest jedynie ikoną, znakiem ukrytym, bo przecież cały świat stworzony „widzimy przez zwierciadło, przez podobieństwo, lecz wówczas twarzą w twarz” (1 Kor 13, 12).

Cyt. za: Edyta Stein (Święta Teresa Benedykta do Krzyża), Wiedza krzyża. Studium o św. Janie od Krzyża, przełożyła S. Immakulata Janina Adamska OCD, wyd. III poprawione, Kraków 1999.

3

Drodzy członkowie i sympatycy Towarzystw im. Edyty Stein! Ustawa o organizacjach pożytku publicznego i

wolontariacie z kwietnia 2003 roku wprowadziła zupełnie nową możliwość wspierania działalności organizacji pozarządowych poprzez odpis 1% podatku na rzecz wybranej przez siebie organizacji, która jest organizacją pożytku publicznego.

Określenia czy dana organizacja pozarządowa spełnia warunki organizacji pożytku publicznego dokonuje Sąd Rejestrowy, dokonując analizy przedstawionych przez organizację wymaganych dokumentów oraz jej działalności. Jeżeli dana organi-zacja przejdzie pomyślnie procedurę rejestracyjną, Krajowy Sąd Rejestrowy dokonuje wpisu.

Mamy przyjemność zakomunikować Państwu, iż Towarzystwo im. Edyty Stein jest zarejestrowaną organizacją pożytku publicznego. Na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości można sprawdzić naszą rejestrację - www.opp.ms.gov.pl. Zgodnie z ustawą O działalności organizacji pożytku publicznego i wolontariacie uchwaloną przez Sejm RP 24 kwietnia 2003 roku organizacje takie mogą się ubiegać o 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Wpłacony przez Państwa podatek zostanie następnie zwrócony przez Urząd Skarbowy.

Towarzystwo ma rozliczne potrzeby finansowe – największe z nich dotyczą prac remontowych w Domu rodzinnym naszej Patronki – wiele już zostało zrobione, ale sporo prac zostało jeszcze do zrobienia. Wszystkie osoby zainteresowane informacjami na ten temat zapraszamy do kontaktu.

Ustawa zobowiązuje nas do upublicznienia raportów finansowych i merytorycznych (takie sprawozdanie ukaże się, zarówno na naszych stronach internetowych, jak i w Monitorze Rządowym).

Przedstawiamy Państwu poniżej, jak przekazać 1% swojego podatku na rzecz Towarzystwa i wypełnić właściwie zeznanie podatkowe.Zależnie od tego czy wypełniają Państwo PIT-36 czy PIT-37 krok po kroku należy:

W PRZYPADKU PIT-36: KROK 1

ustalić wysokość podatku należnego za miniony rok podatkowy (w ramach PIT-u rocznego)

KROK 2 obliczyć 1% podatku, odrzucając grosze (np. jeżeli jest to 45,61zł, wpisujemy 45 zł)

KROK 3 przy wypełnianiu formularza PIT w części zatytułowanej „Obliczenia zobowiązania podatko-wego” znajdziemy rubrykę „Kwota zmniejszenia z tytułu wpłaty na organizację pożytku publicznego art.27d ustawy” (pozycja 192). Tutaj wpisujemy kwotę obliczonego 1%. Obliczmy od tej kwoty, którą wpisaliśmy w pozycji wyżej (czyli pozycja 191).

KROK 4 wpłacamy 1% w terminie składania zeznania na rachunek:

Towarzystwa im. Edyty Stein, ul. Nowowiejska 38, 50-315 Wrocław

BZ WBK S.A. oddział V Wrocław 10 1090 1522 0000 0000 5201 9039

Dokument wpłaty – przelew musi zawierać: IMIĘ, NAZWISKO,

ADRES OSOBY WPŁACAJĄCEJ. Tytułem przelewu wpisujemy:

„DLA TOWARZYSTWA IM. EDYTY STEIN – 1% PODATKU ZGODNIE Z ART. 27d USTAWY”

KROK 5 wypełniony formularz należy wysłać do Urzędu Skarbowego. Uwaga! Przekazanie 1% dla Towarzystwa im. Edyty Stein, powoduje, że w przypadku występowania nadpłaty podatku jest ona niższa, a w przypadku występowania niedopłaty jest ona wyższa. Wynika to z faktu porównywania wpłaconych zaliczek z podatkiem należnym pomniejszonym o 1%. Jest to rezultatem tego, jak jest skonstruowany formularz podatkowy, dlatego do urzędu w przypadku wpłaty, należy wpłacić kwotę wynikającą z ostatecznego rozliczenia PIT-36 nie pomniejszając jej jeszcze raz.

W PRZYPADKU PIT-37: KROK 1

ustalić wysokość podatku należnego za miniony rok podatkowy (w ramach PIT-u rocznego)

KROK 2 obliczyć 1% podatku, odrzucając grosze (np. jeżeli jest to 45,61zł, wpisujemy 45 zł)

KROK 3 wskazać pomniejszenie podatku z tytułu tej wpłaty na druku składanym do Urzędu Skarbowego. Przy wypełnianiu formularza PIT w części zatytułowanej „Obliczenia zobowiązania podatkowego” znajdziemy rubrykę „Kwota zmniejszenia z tytułu wpłaty na organizację pożytku publicznego art.27d ustawy” (pozycja 123). Tutaj wpisujemy kwotę obliczonego 1%. Obliczmy od tej kwoty, którą wpisaliśmy w pozycji wyżej (czyli pozycja 122).

KROK 4 wpłacamy 1% w terminie składania zeznania na rachunek:

Towarzystwa im. Edyty Stein, ul. Nowowiejska 38,

50-315 Wrocław BZ WBK S.A. oddział V Wrocław

10 1090 1522 0000 0000 5201 9039 Dokument wpłaty – przelew musi zawierać:

IMIĘ, NAZWISKO, ADRES OSOBY WPŁACAJĄCEJ.

Tytułem przelewu wpisujemy: „DLA TOWARZYSTWA IM. EDYTY STEIN –

1% PODATKU ZGODNIE Z ART. 27d USTAWY”

KROK 5 wypełniony formularz należy wysłać do Urzędu Skarbowego.

Serdecznie dziękujemy! W razie pytań czy wątpliwości chętnie służymy Państwu pomocą

pod nr tel. 071/372 09 77 lub e-mail: biuro@edytastein.org.pl

4

Agata Rybińska

Śladami Edyty Stein wędrówki w czasie i przestrzeni (2)

Wrocławska Gmina Żydowska XIX/XX w. W oparciu o naukowy dorobek takich autorów jak

J .Kos, T. Kulak, M. Łagiewski, A. Wolff-Powęska, L. Ziątkowski, R. Żebrowski oraz wspomnienia S .Batzdorff, proponuję dalsze wędrówki śladami Edyty, rodziny Steinów i innych żydowskich współmieszkańców Wrocławia.

Prądy i dążenia Zanim precyzyjniej przedstawię sytuację gminy

żydowskiej w czasie, gdy Steinowie mieszkali we Wrocławiu, muszę cofnąć się do klimatu i wydarzeń z końca XVIII i pierwszej połowy wieku XIX. Koniec XVIII wieku to czas tak zwanej Haskali – żydowskiego ruchu oświeceniowego. Pośród miast niemieckich Wrocław był jednym z większych ośrodków tego ruchu. Nowe prądy myślowe spowodowały napięcia we wrocławskiej gminie. Znaczna część Żydów dostrzegała potrzebę zmian, emancypacji, upodobnienia się do innych mieszkańców miasta np. poprzez przyjęcie takich samych strojów, zwyczajów, kultury, podjęcie reform szkolnictwa i religijności w bardziej liberalnym duchu. Wzorem prekursora Haskali – Mosesa Mendelssohna posługiwali się językiem niemieckim, równocześnie nie odchodzili od własnej religii, ale pragnęli reformujących ją zmian. Ważnym promotorem tych zmian w XIX w. był rabin Abraham Geiger.

Dążenia te spotkały się oczywiście z oporem bardziej konserwatywnej części gminy. Pamiętać trzeba też, że do Wrocławia przybywało wielu żydowskich kupców ze wschodniej Europy (w tym z terenów dzisiejszej Polski), którzy nie byli tak otwarci na nowe prądy. Żydzi reprezentujący konserwatywny sposób myślenia i zachowania, choć z czasem stanowili mniejszość, byli jednak na tyle liczni, że nie można było pominąć ani ich obecności ani zdania.

Konflikt i rozłam Spór między konserwatywnymi i liberalnymi

członkami gminy na poziomie rabinackim toczyli wielcy rabini: Salomon Tiktin oraz wspomniany już Abraham Geiger. Po śmierci S. Tiktina w 1843 roku zastąpił go jego syn – Gedalje, którego Fryderyk Wilhelm IV mianował w 1854 r. Królewskim Rabinem Krajowym Śląska. Innym ważnym wydarzeniem hamującym ruch reformatorski była konferencja rabinów, która odbyła się we Wrocławiu w 1846 roku.

Starcie odmiennych tendencji nie tylko hamowało zmiany oświeceniowe, ale doprowadziło wręcz do rozbicia jedności gminy. W 1847 r. gmina uległa podziałowi na dwie frakcje kultowe: konserwatywną i liberalną. Na ich czele stanęli ww. rabini: Gedalje Tiktin i Abraham Geiger. Od tego czasu można mówić o względnej zgodzie i tolerancji we wrocławskiej gminie. Nadal była to bowiem jedna gmina, ale z dwiema frakcjami kultowymi. Każda z frakcji miała własnego rabina, kantora, a później także i synagogę.

SynagogiW 1822 r. mieszkało we Wrocławiu ok. 4765

Żydów (dane podaje za T. Kulak). Różnili się pochodzeniem, poglądami dotyczącymi religijności i asymilacji, dlatego też dążyli do zakładania własnych synagog i domów modlitwy.

Już od 2 połowy XVII wieku we Wrocławiu funkcjonowało wiele synagog prywatnych i terytorialnych (tzn. gromadzili się w nich Żydzi przybywający z jednej miejscowości np. z Głogowa, Kalisza, Krotoszyna, Lwowa, Leszna, Białej, Litwy, Wołynia). Oprócz tych dwóch głównych typów. powstawały jeszcze synagogi przedmiejskie, a także należące do różnego rodzaju organizacji religijnych i społecznych (np. do szkoły, szpitala, Żydowskiego Seminarium Teologicznego). Szczególnie intensywnie rozwijały się one w wieku XIX.

Władze pruskie jako priorytetowe uznały synagogi państwowe. W roku 1819 zażądały likwidacji rozproszonych bożnic i skoncentrowania kultu w jednym miejscu. W każdym mieście mogła funkcjonować jedynie jedna synagoga. Wiadomo jednak, że w 1830 r. we Wrocławiu funkcjonowało 17 prywatnych. I choć należało dążyć do likwidacji mniejszych synagog, nakazu tego nie wypełniono – terytorialne i prywatne bożnice istniały aż do lat 30-tych XX w.

W celu budowy państwowej, nowej i okazalszej synagogi w roku 1819 gmina żydowska zakupiła działkę zwaną Pod Białym Bocianem. Teren ten znajdował się na obrzeżach ulicy św. Antoniego, w głębi kwartału między tą ulicą a dzisiejszą ulicą Włodkowica. Po zaprojektowaniu budynku przez znanego architekta Karla Ferdinanda Langhansa, rozpoczęto budowę, którą jednak szybko przerwano ze względu na toczący się w gminie spór. Budowę wznowiono dopiero w roku 1827, a ukończono dwa lata później. 10 kwietnia 1829 roku odbyło się uroczyste otwarcie synagogi Pod Białym Bocianem.

Początkowo synagoga funkcjonowała jako prywatny dom modlitw członków Towarzystwa Braci I, którego członkowie reprezentowali bardziej liberalne poglądy. Po podziale gminy na frakcje, w latach 1847-1872 roku, była synagogą frakcji liberalnej, a następnie aż do 1943 roku konserwatywnej części gminy. Szczęśliwie ocalała z pożogi wojennej i dziś znowu służy gminie żydowskiej.

Ze względu na istniejące frakcje oraz rosnącą liczba liberalnych członków gminy, podjęto starania budowy nowej, większej synagogi. Przy dzisiejszej ulicy Łąkowej wybudowano Nową Synagogę (Neue Tempel), w literaturze nazywaną również od nazwy ulicy Na Wygonie (Am Anger). 29 września 1872 r. wspólnie poświęcili ją rabini obu frakcji: G. Tiktin i M. Joël. Niestety dziś już nie istnieje, gdyż naziści spalili ją w Noc Kryształową (9/10 listopada 1938r.). Była piękną, okazałą budowlą, drugą co do wielkości (po berlińskiej) synagogą w Niemczech. Zaprojektował ją znany architekt Edwin Oppler.

5

40. rocznica Orędzia biskupów polskich do biskupów

niemieckich 3. grudnia odbyły się uroczystości odsłonięcia pomnika kard. Bolesława Kominka, nawiązujące do 40. rocznicy orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich (orędzie to zostało przekazane w listopadzie 1965 roku, pod koniec Soboru Watykańskiego II).Z tej okazji odsłonięto we Wrocławiu (na Piasku) pomnik tego wybitnego wrocławskiego kardynała. Uroczystość poprzedziła konferencja naukowa. Poniżej przedstawiamy Państwu program uroczystości.

PROGRAM piątek, 2 grudnia 2005 r. godz. 17.00, Uniwersytet Wrocławski, Aula Leopoldina O polsko-niemieckim porozumieniu i pojednaniu. Debata przedstawicieli młodego pokolenia na temat polskiej polityki historycznej wobec Niemiec.

Słowo wstępne: dr Rafał Dutkiewicz, Prezydent Wrocławia prof. dr hab. Krzysztof Nawotka, UWr., Prorektor ds. Nauki i Współpracy z Zagranicą, dr Helmut Schöps, Konsul Generalny Niemiec we Wrocławiu, Moderator dyskusji: Piotr Buras, Centrum im. Willy Brandta dr Łukasz Kamiński (IPN Wrocław), dr Bożena Szaynok (Uniwersytet Wrocławski), Piotr Osęka (Instytut Studiów Politycznych PAN). sobota, 3 grudnia 2005 r. godz. 9.00, Uniwersytet Wrocławski, Aula Leopoldina Okolicznościowa sesja naukowa

Słowo wstępne: prof. dr hab. Leszek Pacholski, Rektor Uniwersytetu Wrocławskiego abp Marian Gołębiewski, Metropolita Wrocławski, dr Rafał Dutkiewicz, Prezydent Wrocławia

Wykłady wprowadzające: prof. dr hab. Anna Wolff-Powęska, Instytut Zachodni w Poznaniu, prof. dr hab. Friedhelm Boll, Fundacja im. Friedricha Eberta w Bonn

Dyskusje panelowe: 1. Kościół katolicki a porozumienie i pojednanie polsko-niemieckie. Moderator dyskusji: dr hab. Klaus Bachmann, Centrum im. Willy Brandta ks. prof. dr hab. Jan Krucina, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, bp Rudolf Müller, Biskupstwo w Görlitz, abp Ryszard Bogusz, Kościół ewangelicko-augsburski, diecezja wrocławska 2. Dialog zaczęty, niedokończony... Moderator dyskusji: dr Kazimierz Wóycicki, IPN Szczecin Tadeusz Mazowiecki, premier RP prof. dr hab. Marek Zybura, Centrum im. Willy Brandta prof. dr hab. Friedhelm Boll, Fundacja im. Friedricha Eberta w Bonn

Podsumowanie sesji: dr Krzysztof Ruchniewicz, Dyrektor Centrum im. Willy Brandta przy Uniwersytecie Wrocławskim

godz. 12.00 przerwa na kawę i przejście pod pomnik

godz. 13.00

wyspa Piasek we Wrocławiu - uroczystość odsłonięcia pomnika kard. Bolesława Kominka

godz. 18.30 Katedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu Uroczysta msza św.

Sesję przygotowali: Uniwersytet Wrocławski, Centrum im. Willy Brandta i Urząd Miejski Wrocławia.

Jej architektura w stylu romańsko-bizantyjskim odzwierciedlała reformatorskie dążenia frakcji liberalnej, a także zgodne z „duchem czasu” tendencje wyrażone przez motto jej architekta: „Niemieccy Żydzi w niemieckim państwie, budują też w niemieckim stylu!”. Nowa Synagoga posiadała doskonałe organy. Kazania, modlitwy i śpiewy chóru były w języku niemieckim – i to różniło ją od synagog konserwatywnych.

Zatem w końcu XIX w. dwiema państwowymi synagogami reprezentującymi dwie kultowe frakcje w gminie były synagogi: Pod Białym Bocianem i Nowa Synagoga.

Cmentarze W latach, gdy Steinowie, mieszkali we

Wrocławiu, istniało kilka cmentarzy żydowskich. Dziś nie istnieje już cmentarz, który znajdował się w okolicach Dworca Głównego (koło dzisiejszych ulic Gwarnej i Dworcowej). Ocalały dwie inne nekropolie – przy dzisiejszych ul. Ślężnej (tam grzebano zmarłych 1856-1942) oraz przy ul. Lotniczej (pochówki z lat 1902-1943). Miejsca te są ważne również ze względu na Steinów. Na Ślężnej zachowały się macewy – Siegfrieda i Augusty, a na Lotniczej pochowana była teściowa Erny – Dorothea Biberstein.

Seminarium Ważną instytucją żydowską było Żydowskie

Seminarium Teologiczne powstałe dzięki spadkowi filantropa Jonasa Fraenkla (w literaturze istnieją różne ci zapisy tego nazwiska). Otworzono je w roku 1854 przy dzisiejszej ul. Włodkowica, a jego dyrektorem został rabin Zacharias Frankel. Celem tej wyższej szkoły było kształcenie nauczycieli i rabinów. Jednakże po 3 latach zrezygnowano z kształcenia nauczycieli, ponieważ było zbyt mało chętnych. W ŻST zatrudniono wielu znanych profesorów, a ich działalność naukowa była ceniona nie tylko we Wrocławiu, ale na zachodzie Europy. Większość studentów stanowili przedstawiciele dążeń liberalnych, gdyż w oczach rabinów ze wschodu Europy uczelnia była zbyt mało ortodoksyjna i niewielu studentów stamtąd decydowało się na studia w ŻST. Istotne jest, że do roku 1870 było to jedyne seminarium rabinackie w Niemczech kształcące na bardzo wysokim poziomie i zgodnie z nowoczesnymi prądami.

Jak już wspomniałam w nieistniejącym dziś budynku znajdowała się także sala modlitw. Ze wspomnień Susanne Batzdorff wiemy, że korzystali z niej także Żydzi z miasta, w tym również Auguste Stein.

Inne instytucje Istnienie dwóch frakcji kultowych, a także

instytucji wewnątrzgminnych, organizacji charyta-tywnych, prasy oraz udział Żydów w szkolnictwie miejskim wskazują na intelektualne, kulturowe i duchowe bogactwo gminy żydowskiej i jej członków. Jest to jednak temat na kolejny artykuł w cyklu wędrówek śladami rodziny Stein.

Kolejny odcinek ukaże się w następnym numerze

Kwartalnika TES

6

POLSKO-NIEMIECKI KURS TANDEMOWY 4.03.-18.03.2006

Towarzystwo im. Edyty Stein organizuje od kilku lat, we współpracy z MitOst e.V. (Berlin), intensywny kurs języka polskiego dla Niemców i języka niemieckiego dla Polaków. Kurs skierowany jest do osób zaangażowanych w polsko-niemiecką wymianę młodzieży i studentów.

Zajęcia prowadzone będą przez wykwalifikowanych nauczycieli polonistów i germanistów w grupach około 10-osobowych na dwóch poziomach zaawansowania (podstawowy, średnio zaawansowany).

W godzinach przedpołudniowych odbywać się będą zajęcia w małych grupach. Po południu uczestnicy będą mieli możliwość intensywnego ćwiczenia mówienie i rozumienie języka obcego za pomocą metody tandemowej. (3 razy po 2 godz. w tygodniu). Kurs obejmuje razem 60 godzin zajęć: 44 godzin zajęć lekcyjnych w małych grupach, 12 godzin kursu tandemowego, 2 godziny testu kwalifikującego i kończącego kurs.

Istotą metody tandemowej jest uczestnictwo dwóch osób: jednej z Niemiec i jednej z Polski. Pełnią one wzajemnie funkcję nauczyciela swojego języka ojczystego i ucznia języka swojego partnera. Kurs tandemowy będzie moderowany przez prowadzących, którzy będą opracowywali potrzebne materiały i pokazywali praktyczne ćwiczenia.

Program kursu obejmuje poza zajęciami językowymi, dwudniową wycieczkę w Karkonosze, zwiedzanie miasta, program kulturalny a także wzajemną wymianę doświadczeń osób zaangażowanych w polsko-niemiecką wymianę młodzieży i studentów.

W ramach opłaty zapewnione jest uczestnictwo w zajęciach językowych, materiały do zajęć, zakwaterowanie w pokojach dwu- i trzyosobowych w domu studenckim, wyżywienie, uczestnictwo w pozostałych punktach programu oraz ubezpieczenie.

Zgłoszenia na kolejny kurs powinny zawierać krótki list motywacyjny w j. polskim lub w j. niemieckim wraz z danymi osobowymi, określeniem poziomu znajomości języka oraz opisem dotychczasowych doświadczeń na obszarze polsko-niemieckiej współpracy młodzieży. Kurs tandemowy jest dof inansowywany przez P o l s k o - N i e m i e c ką W s p ó ł p r a c ę M ł o d z i e ż y .

Zgłoszenia można nadsyłać na adres: T o wa r zys t wo i m . E d y t y S t e i n ul. Nowowiejska 38, 50-315 Wrocław t e l . / f a x . + 4 8 7 1 7 8 3 3 6 1 9 t a n d e m o w y @ e d y t a s t e i n . o r g . p l

Jens Adam DZIAŁ PROGRAMOWY

PRACA PROGRAMOWA w Domu Edyty Stein służy wspieraniu dialogu kulturalnego i spotkań międzynarodowych. Można ją podzielić na kilka następujących działów: „Praca z językiem“, „Historia i Pamięć“, „Nauka i Dialog“, „Wydarzenia Kulturalne i Sztuki Piękne“, a także „Spotkania Międzynarodowe“.

W dziale Praca z językiem organizowane są kursy języka niemieckiego dla dzieci (patrz str. 7) oraz polsko-niemiecki kurs tandemowy dla multiplikatorów i pedagogów polsko-niemieckiej wymiany młodzieżowej.

Projekty w dziale Historia i Pamięć koncentrują się na niezwykłej historii miasta Wrocławia i Śląska, a także na różnych aspektach polsko-niemiecko-żydowskiej przeszłości. Temu służyło między innymi zorganizowane latem 2005 roku polsko-niemiecko-izraelskie spotkanie zatytułowane „Żydowskie Ślady we Wrocławiu i Opolu“. Z kolei projekt filmowy „Sprawiedliwi wśród narodów świata“ zajmował się kolejami losu Polaków, którzy zostali wyróżnieni przez państwo Izrael odznaczeniem „Sprawiedliwi wśród narodów świata“ za ratowanie Żydów podczas II Wojny Światowej przed prześladowaniami. W ramach projektu został zrealizowany film, który opowiada o przeżyciach 4 świadków. Służy on już do pracy pedagogicznej z historią dla szkół i grup młodzieżowych.

W ramach projektu „Narodowy socjalizm i ruch oporu we Wrocławiu“ (październik 2004-październik 2005) studenci i wolontariusze z różnych krajów rekonstruowali historię Wrocławia z lat 1933-1945. Efektami projektu będą wystawa i strona internetowa.

Wspólnie z Instytutem Germanistyki Uniwersytetu Wrocławskiego TES zorganizowało w październiku 2005 międzynarodowe sympozjum „Transitraum Deutsch – kultura i literatura w dobie transnarodowej“, w której wzięli udział naukowcy z całej Europy i Ameryki Północnej.

Dzięki powstaniu polskojęzycznej wersji wystawy „Sudety – kraina, której już nie ma“ (26.10-10.12.2005), która została przygotowana przez czeską inicjatywę obywatelską Antikomplex, TES wniosło swój wkład w dialog polsko-czesko-niemiecki, podkreślając w ten sposób, iż historyczny rozwój Śląska był również kształtowany poprzez kontakty i relacje z Czechami.

W październiku 2005, w ramach „Międzynarodowego Festiwalu MitOst“ spotkało się we Wrocławiu ponad czterystu uczestników ze wszystkich krajów Europy Środkowej i Wschodnie. Towarzystwo wzięło na siebie zorganizowanie programu kulturalnego, składającego się z koncertów, wystaw, wykładów i dyskusji (między innymi koncert muzyki klezmerskiej w synagodze).

Ogółem we wszystkich zorganizowanych przez TES w 2005 programach wzięło udział ponad 2500 osób (dane na koniec listopada).

CO PLANUJEMY WYSTAWA: „…und wir hörten auf, Mensch zu sein“, Der Weg nach Auschwitz („… i przestaliśmy być ludźmi“. Droga do Auschwitz). 19.01.-20.02.2005 Projekt „Europejski pociąg 2006“ – w styczniu 2006 w Domu Edyty Stein odbędzie się tygodniowe seminarium, którego celem będzie opracowanie ramowego programu projektu „Europejski pociąg 2006“ mającego się odbyć w dniach 24.04-01.05.2006.

7

Anne Wanitschek

Wolontariusze w Domu Edyty Stein Cześć, jestem Anne. Od 25 września, jako wolontariusz ASF (Aktion Sühnezeichen Friedensdienste) jestem w Domu Edyty Stein we Wrocławiu. mówiąc szczerzenie, na samym początku nie miałam żadnych wyobrażeń o tym, co mnie czekać. Nowi ludzie, obcy kraj i język, który z powodu wielu sz, cz, ś i ć, wprawiał mnie w zakłopotanie. Ale być wolontariuszem ASF oznacza również otwierać się na coś nowego, na nowe wyzwania i poszerzanie horyzontów. W końcu Polska była moim wymarzonym celem podróży, dzięki wielokrotnemu uczestnictwu w wymianie młodzieżowej, miałam dobre doświadczenia z krajem i ludźmi. No cóż, po ponad dwóch miesiącach mogę powiedzieć, że w moim Wrocławiu czuję się, jak u siebie w domu, wszyscy ludzie są bardzo sympatyczni, znalazłam wielu nowych przyjaciół, a praca sprawia bardzo dużo frajdy. Lubię Polskę, przede wszystkim dlatego, że każdego dnia można przeżyć nową, małą przygodę, a wszystko jest tak inne niż w Niemczech (chociaż Polska jest przecież sąsiednim krajem)! Ale właśnie to uważam za bardzo ciekawe, pozwala to mi każdego dnia wstawać z pełnym oczekiwania uśmiechem! Razem Davidem Grodzkim (wolontariusz EVS), Dominikiem Ptakiem (opiekun projektu) i Jensem Adamem (Kierownik Programowy) pracuję w Dziale Programowym. Razem opracowujemy i organizujemy imprezy i projekty, które wspierają wymianę kulturalną i relacje międzynarodowe. Dzięki naszym programom pragniemy w szczególności zaofiarować młodym ludziom możliwość spotkania i wymiany. Moja praca składa się ostatnio głównie z przeprowadzanych 2 razy w tygodniu kursów języka niemieckiego dla dzieci z sąsiedztwa. Prowadzone one są za pomocą animacji i gier. Przygotowywanie się do lekcji sprawia mi wiele radości, ale również oglądanie, z jakim zapałem, a czasami nawet i brawurą, w tych lekcjach uczestniczą dzieci. Ponadto w styczniu zaprezentowana zostanie w Domu wystawa: „…und wir hörten auf, Mensch zu sein“. Der Weg nach Auschwitz (… i przestaliśmy być ludźmi. Droga do Auschwitz). Ta wystawa pokazuje, na bazie dokumentów, jak wyglądała sytuacja w Polsce podczas niemieckiej okupacji w latach 1939-1945 (uzupełniona poprzez wypowiedzi i doświadczenia związane z terrorem okupacyjnym i obozami koncentracyjnymi). Na tej podstawie zostaną opracowana warsztaty we współpracy ze szkołami, mające na celu przybliżenia tej tematyki dzieciom i młodzieży. Oprócz tego, planujemy z Davidem zorganizowanie w przyszłym roku polsko-niemiecko-ukraińskiego obozu letniego ASF. W programie mają się znaleźć prace porządkowe i pielęgnacyjne na cmentarzu żydowskim oraz warsztaty teatralne na temat tolerancji. My wolontariusze w Domu Edyty Stein jesteśmy przede wszystkim odpowiedzialni za to, aby Dom był utrzymywany w porządku. Dotyczy to przygotowywania pomieszczeń na organizowane imprezy, ale także innych drobnych prac porządkowych. Dbamy również o to, aby wspólne zamieszkiwanie wszystkich mieszkańców Domu przebiegało bezproblemowo. Ta praca sprawia mi wiele radości, przede wszystkim ze względu na swoją wielostronność oraz ze względu na wspaniałą atmosferę. Jestem bardzo zadowolona, z tego, że tu jestem, mogąc świadczyć pełną sensu pracę i spoglądam w nadchodzące miesiące z radością i oczekiwaniem. Dziękuję wszystkim, którzy sprawili, iż moje życie, mieszkanie i praca w Domu Edyty Stein stała się czymś szczególnym!

David Grodzki

Uczyć się niemieckiego poprzez zabawę – kursy języka niemieckiego

w Domu Edyty Stein Anne Wanitschek i David Grodzki, te nazwiska oznaczają w Domu Edyty Stein nie tylko dobry humor i pracę w Dziale Programowym, ale przede wszystkim wiele zabawy i frajdy. Na szczęście ta dwójka wolontariuszy z Niemiec odbywa swój wolontariat w Domu, zaoferowali również swoją pomoc w organizowaniu kursów języka niemieckiego dla dzieci z sąsiedztwa. Ja, autor tego tekstu, oraz Anne, do tej pory nie mieliśmy żadnego doświadczenia w zakresie prowadzenia zajęć z dziećmi, jednak natychmiast, mniej lub bardzie entuzjastycznie i świadomie podjęliśmy się tego zaszczytnego i przyszłościowego zadania. Wprawdzie przeżyliśmy w trakcie pierwszej lekcji coś w rodzaju małego szoku, kiedy zobaczyliśmy, jak wiele dzieci zgłosiło się na nasze kursy, ale nie daliśmy tego poznać po sobie.

Po kilku grach zapoznawczych było już dla nas jasne, że udało się nam w 2 podobnych liczebnie grupach dzieci (w wieku od 5 do 13 lat) wzbudzić ich zainteresowanie za pomocą zabaw i gier. Obawy dotyczące braku zainteresowania i nudy szczęśliwie się nie potwierdziły, tak więc 2 razy w tygodniu bawimy się i uczymy z naszymi grupami kolorów, liczb, itd. Oprócz łatwo zauważalnych postępów, zdarzają się wciąż prawdziwe wybuchy śmiechu, kiedy jakieś dziecko przedstawiając się lub podając swój wiek, używa kolorów czy liczb.

Sprawia to ogromnie wiele radości i jesteśmy z tego naprawdę zadowoleni, że otrzymaliśmy taką wspaniałą szansę, i mamy nadzieję, że i następnych miesiącach będziemy mieli tak samo wiele frajdy i radości z naszych dzieci jak do tej pory.

8

Bardzo ważna dla Towarzystwa była również renowacja kilku pomieszczeń w piwnicy – dzięki temu została stworzona baza dla powstania PIWINICY KULTURALNEJ, która już służy młodym ludziom jako miejsce dla konferencji, wystaw, koncertów, pokazów filmowych.

Prace w piwnicy zostały częściowo dofinansowane przez Konsulat Generalny Niemiec we Wrocławiu i Fundację Roberta Boscha.

SERDECZNIE DZIĘKUJEMY!

Sala wielofunkcyjna w piwnicy

Sala wielofunkcyjna w piwnicy W przyszłym roku planujemy dalsze prace na parterze

(toalety po prawej stronie, dokończenie sali Erny oraz werandy) i w hallu wejściowym. Wszystkie osoby zainteresowanie wsparciem prac w Domu Edyty Stein mogą uczynić to również poprzez przekazanie nam 1% swojego podatku (dokładna instrukcja na stronie 3 Kwartalnika).

CO NOWEGO W DOMU EDYTY STEIN?W 2005 roku zostały przeprowadzone kolejne etapy

PRAC REMONTOWYCH – między innymi wyremontowano: - pomieszczenia na parterze (biuro, portiernia, korytarz

i toalety po stronie lewej oraz sala wielofunkcyjna po stronie prawej),

- odrestaurowano lewą klatkę schodową (od parteru do II piętra, łącznie ze spocznikiem na I piętrze), a także i osadzono drzwi wiatrołapu z sieni na parter.

Prace te zostały dofinansowane częściowo ze środków Miejskiego Konserwatora Zabytków Urzędu Miejskiego Wrocławia, jak również z wpłat z tytułu 1%.

SERDECZNIE DZIĘKUJEMY!

Korytarz na parterze

Biuro na parterze

Sala Erny na parterze

Wykład w Salonie Edyty Stein 12.01.2006 (czwartek) godz.18.00

Ks. prof. Jerzy Machnacz (Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu)

„Spotkanie z drugim”

SERDECZNIE ZAPRASZAMY!!!