kwiecień-czerwiec 2015

Nowości badawcze Obserwatorium Kultury

Zespół ds. Statystyki Kultury Narodowego Centrum Kultury

31

WproWadzenieNowy słowNik polityki kulturalNejPodwójne przywództwo w organizacjach kultury

polskie raporty | oprac. Tomasz KukołowiczWsparcie podatkowe produkcji filmowej w PolsceKompetencje medialnePlastyka i muzyka w szkołachBudżet czasu ludności 2013Projekt autoewaluacji i ewaluacji programów Ministra KulturyStatystyka kultury w Polsce i EuropieMuzyka polska 2013Polskie organizacje zarządzania zbiorowego i ich dane finansowePraktyki kulturowe klasy ludowejReforma kulturowa 2020 – 2030 – 2040Raport z raportu o raportach o stanie kultury

ZagraNicZNe raporty | oprac. Marcin PoprawskiKreatywne rozprzestrzenianieKultura w bazie danych EurostatuW Europie dziedzictwo się liczyFestiwale i statystykaTwórcy i jakość życiaŁączenie sztuki i biznesuKultura a zrównoważony rozwójWpływ sztuk performatywnych na życie społeczneDyplomacja kulturalna UEKorzystanie z danych w kulturzeKultura w zrównoważonym rozwoju miast

artykuły Naukowe | oprac. Aleksandra WiśniewskaEkonomia kultury – rynek książkiWycena nierynkowa – dziedzictwo niematerialneStaże w instytucjach kulturyZarządzanie kulturą

książkiRadykalne miastaThe Complete Guide to Creating Enduring FestivalsCreating Cultural Capital. Cultural Entrepreneurship in Theory, Pedagogy and Practice

koNtakt

26

30

23

5

16

WPROWADZENIE2

Szanowni Państwo,

cieszymy się, że pierwszy tegoroczny nu-mer „Nowości badawczych” spotkał się z ciepłym przyjęciem.W czerwcu 2015 r. Eurostat w swojej ba-zie danych utworzył zakładkę „Kultura” i opublikował w niej statystyki dotyczące zatrudnienia w kulturze i handlu zagra-nicznego dobrami kultury. Jest to zmiana rewolucyjna. Mamy nadzieję, że za tym pierwszy krokiem podążą następne.

(A)Wśród zagranicznych raportów na szczegól-ną uwagę zasługuje raport „Cultural Heritage Counts for Europe” stworzony we współpra-cy z Międzynarodowym Centrum Kultury. Zawiera on wyczerpującą metaanalizę badań z ostatnich 10 lat dotyczących znaczenia dzie-dzictwa kulturowego dla życia społecznego. Na ich podstawie autorzy raportu wskazu-ją cztery obszary, na które ono oddziałuje: ekonomii, życia społecznego, kultury i śro-dowiska. Rekomendacje zawarte w raporcie ukierunkowane są na zintegrowanie regu-lacji dotyczących dziedzictwa z kluczowymi obszarami strategii Unii Europejskiej 2020, jak również włączenie kultury do prioryte-tów w obszarze zrównoważonego wzrostu i programów Creative Europe.

WPROWADZENIE

(B)W Polsce ukazało się kilkanaście ważnych publikacji wśród których trudno wskazać jedną najważniejszą. Na pewno warto za-poznać się z raportem Pricewaterhouse-Coopers „Wsparcie podatkowe produk-cji filmowej w Polsce” przygotowanym na zlecenie Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Podejmuje on temat systemu wsparcia podatkowego, który przyczynił-by się do rozwoju branży filmowej w Pol-sce. Korzyści z proponowanych rozwiąza-nia byłyby szczególnie duże w przypadku koprodukcji międzynarodowych. Zdaniem autorów pozwoliłyby one zmniejszyć przewagę jaką mają nad Polską inne kraje, m.in. Czechy i Węgry.

W tym numerze „Nowości badawczych”, w części poświęconej polskim raportom, pi-szemy również o nowym numerze „Kultury Popularnej”; poświęconym edukacji me-dialnej. Zdecydowaliśmy się uwzględnić tę publikację ze względu na jej kompleksowe podejście do zagadnienia i aktualność pro-blematyki. Czytelnik znajdzie w omawia-nym numerze trafną definicję kompetencji medialnych i dogłębną analizę metod ich pomiaru.

Jako ciekawostkę polecamy wyniki badań dotyczących jakości życia pracowników sektorów kreatywnych w Wielkiej Brytanii. Wynika z nich, że najlepiej byłoby zostać kowalem artystycznym…

Życzymy owocnej lektury!

NOWY SŁOWNIK POLITYKI KULTURALNEJ33

NOWY SŁOWNIK POLITYKI KULTURALNEJoprac. Aleksandra Wiśniewska

Koncepcja podwójnego przywództwa (dual leadership) powstała w latach 60. XX wieku w odpowiedzi na badania z dziedziny zarzą-dzania, które wskazywały na dwa zupełnie różne typy zachowań przywódców, które mogą pozostawać w konflikcie: zachowa-nia zorientowane na osiągnięcie konkret-nych zadań i te zorientowane na stosunki interpersonalne. Etzioni (1965) sugerował, że ze względu na rozdźwięk między różny-mi funkcjami przywódcy, funkcje zarząd-cze często sprawuje więcej niż jedna osoba. Podział funkcji kierowniczych między dwie osoby jest coraz częstszym rozwiązaniem w organizacjach funkcjonujących w dziedzi-nach wymagających od „przywódcy” specja-listycznej wiedzy zarówno w szkolnictwie, jak i w medycynie, mediach i kulturze.

Przez lata przywództwo w instytucjach kultury w wielu innych krajach było zdomi-nowane przez ideę lidera artystycznego – wybitnej jednostki zdolnej połączyć pełnie-nie funkcji menedżera z realizowaniem wizji artystycznej. Zmianę przyniosły lata 90. XX wieku, kiedy w dyskursie zarządzania kultu-rą pojawiły się koncepcje demokratycznego i partycypacyjnego podejmowania decyzji w obrębie instytucji. Model „dual leadership” zaczął być wprowadzany równolegle z ro-snącą profesjonalizacją zarządzania kulturą i rosnącą prywatyzacją instytucji świadczą-

cych usługi kulturalne. W instytucjach tych rozdział dotyczy zazwyczaj odpowiedzial-ności artystycznej oraz odpowiedzialności finansowo-administracyjnej.

Podwójne przywództwo to koncepcja wy-kraczająca poza tradycyjną wizję samotne-go lidera. Relacje pary sprawującej władzę można opisywać w kategoriach hierarchii i struktury: podwójne przywództwo zakłada równorzędny status obu przywódców i jed-noznaczny rozdział zadań. Pozostałe moż-liwości dzielonego przywództwa (shared leadership) to co-leadership (rozdział zadań w sytuacji, gdy jedna osoba jest podporząd-kowana drugiej), invited leadership (pokry-wanie się części zadań w sytuacji podporząd-kowania) oraz merged leadership (wspólne wypełnianie zadań przez osoby na tym sa-mym poziomie w hierarchii).

Podstawowym atutem podwójnego przywództwa jest możliwość korzystania z podwójnych, i często uzupełniających się kompetencji, wiedzy, sieci znajomości i ról. Oznacza ono także możliwość korzystania z szerszego spektrum doświadczeń i per-spektyw oraz potencjalnych strategii rozwią-zywania problemów. Podwójne przywódz-two w instytucjach artystycznych oznacza zdjęcie odpowiedzialności z dyrektora arty-stycznego za zarealizację funkcji administra-cyjnych (które często w sytuacji samotnego

Podstawowym atutem podwójnego przywództwa jest możliwość korzystania z podwójnych, i często uzupełniających się, kompetencji, wiedzy, sieci znajomości i ról.

Podwójne przywództwo w organizacjach kultury

NOWY SŁOWNIK POLITYKI KULTURALNEJ4

przywództwa przerastają możliwości kie-rownika), zapewnienie czasu na utrzymy-wanie relacji z podmiotami i osobami spoza instytucji oraz większą stabilność organiza-cji. Liderzy pracujący w modelu podwójnego przywództwa podkreślają korzyści płynące z posiadanie partnera, z którym można dzie-lić pomysły i problemy, i od którego otrzy-muje się wsparcie, m.in. w postaci budującej, otwartej krytyki.

Niemniej, szukanie równowagi między celami wyznaczanymi przez dwie osoby może być, i często jest, powodem napięć. Do najważniejszych problemów należą koniecz-ność wygospodarowania czasu na relacje z partnerem w przywództwie. Wyzwaniem jest także uzgadnianie wspólnego stanowi-ska „w zaciszu dyrektorskiego gabinetu”, bez angażowania reszty zespołu, co mogłoby się skończyć przerodzeniem się niepełnej zgod-ności w otwarty konflikt. Podwładni potrze-bują jasnych komunikatów co do rozdziału zadań i odpowiedzialności między dyrekto-rów by wiedzieć, do którego z nich zgłaszać się w różnych sprawach. Konieczność wypra-cowania dobrego systemu komunikacji w in-stytucjach działających w modelu podwójne-go przywództwa może służyć wyraźnemu określeniu struktury organizacji, która w in-nym przypadku często bywa traktowana jako rzecz stała i zastana.

By zarządzać skutecznie, osoby współ-pracujące w modelu podwójnego przy-wództwa powinno charakteryzować się wspólną wizją i celem, umiejętnością komunikacji i wzajemnym zaufaniem.

Więcej: Antrobus, C. 2011. Two Heads Are Better Than One: What Art Galleries and Mu-seums Can Learn From the Joint Leadership Model in Theatre. Research paper. London: Clore Leadership Programme. Accessed 26 March 2015 at http://www.claireantrobus.com/wp/wp-content/uploads/2011/03/twoheads_7mar.pdf.

Castañer, X. 1997. “The Tension Between Artistic Leaders and Management in Arts Organisations: The Case of the Barcelona Symphony Orchestra.” In From Maestro to Manager: Critical Issues in Arts and Cultu-re Management, M. Fitzgibbon and A. Kel-ly, eds. (p. 379–416). Dublin: Oak Tree Press.

de Voogt, A. 2005. “Dual Leadership as a Problem Solving Tool in Arts Organiza-tions.” Management and Organizations, Vol. 9, n° 1, p. 17–22.

de Voogt, A., and K. Hommes. 2007. “The Signature of Leadership: Artistic Freedom in Shared Leadership Practice.” John Ben Sheppard Journal of Practical Leadership, Vol. 1, n° 2, p. 1–5.

Etzioni, A. 1965. “Dual Leadership in Com-plex Organizations.” American Sociological Review, Vol. 30, no 5, p. 688–698.

Hewison, M.R., and M.J. Holden. 2012. The Cultural Leadership Handbook: How to Run a Creative Organization. Farnham, UK: Gower.

Järiven, M., Ansio, H., Houni, P., 2015, New variation of Dual Leadership: Insight From Finnish Theatre, 2015, “International Jour-nal of Arts Management”, vol. 17(3)

Koivunen, N. 2003. Leadership in Sympho-ny Orchestras: Discursive and Aesthetic Practices. Tampere: Tampere University Press.

Reid, W., and R. Karambayya. 2009. “Im-pact of Dual Executive Leadership Dyna-mics in Creative Organizations.” Human Relations, Vol. 62, n° 7, p. 1073–1112.

POLSKIE RAPORTY5

200

150

250

300

350

5

10

15

20

25

20

40

60

80

100

120

200

400

600

800

1000

1200

5

10

15

20

wzrost wartości produkcji filmowej z 200 mln zł do 240-320 mln zł

wzrost PKB: od 35 mln zł do 105 mln zł

zysk Skarbu Państwa: od 6 mln zł do 18 mln zł

wzrost zatrudnienia: od 337 do 1010 osób

koszty dla budżetu państwa: od 8 mln zł do 24 mln zł (proporcjonalnie do wzrostu)

Szacunkowy wpływ wprowadzenia nowych regulacji

Wyb

rane

wyn

iki:

Sektor audiowizualny

Wsparcie podatkowe produkcji filmowej w PolscePricewaterhouseCoopers

PricewaterhouseCoopers, we współpracy z Państwowym Instytutem Sztuki Filmowej, opracował raport dotyczący wsparcia pro-dukcji audiowizualnej. Zawiera opis istnieją-cych regulacji i propozycje dotyczące utwo-rzenia ulg w podatku dochodowym od osób prawnych (CIT) oraz zmiana w sposobie roz-liczania podatku od towarów i usług (VAT). Rozwiązania te miałyby być wprowadzone z myślą o koprodukcjach międzynarodo-wych. Dokument prezentuje szacunki doty-czące wpływu nowych rozwiązań na wiel-kość produkcji filmowej w Polsce, wzrostu poziomu zatrudnienia, wzrostu PKB oraz wynikającego z tego wzrostu wpływów do budżetu państwa. Rozwiązania te na-wiązują do systemów wsparcia funkcjonu-jących na Węgrzech, w Wielkiej Brytanii, Belgii, USA, Irlandii, Niemczech i Czechach.

POLSKIE RAPORTY

POLSKIE RAPORTY6

Średnia liczba produkowanych filmów na milion widzów (2008-2012)

Wyb

rane

wyn

iki:

1,57

1,64

2,03

2,17

3,21

1,23

3,44

Niemcy

Wielka Brytania

Belgia

Irlandia

Węgry

Polska

Czechy

POLSKIE RAPORTY

40,3% 36,6% 23,1%

3,4% 93,9% 2,7%

64,3% 12,6% 23%

25,8% 51,2% 23%

Działanie legalne Działanie nielegalne Nie wiem

Działanie legalne Działanie nielegalne Nie wiem

Działanie legalne Działanie nielegalne Nie wiem

Działanie legalne Działanie nielegalne Nie wiem

7

Wyb

rane

wyn

iki:

Edukacja kulturalna

Kompetencje medialne („Kultura Popularna” nr 41)red. Mirosław Filiciak, Justyna Jasiewicz

Najnowszy numer czasopisma „Kultura Po-pularna” stanowi zwartą całość poświęconą kompetencjom medialnym. W publikacji za-warto treści dotyczące m.in. badań kompe-tencji informacyjnych, prawa autorskiego czy mediów społecznościowych. W tomie na szczególną uwagę zasługują następujące artykuły: Pomiar indywidualnych kompetencji medialnych (G. Ptaszek), Trzy dekady badań kompetencji informacyjnych ludności (M. Ryn-ko, M. Palczyńska), Kompetencje me dialne pracowników w dobie social media (M. Kacz-marek-Śliwińska), Prawo autorskie w czasach zmiany (A. Tarkowski, M. Danielewicz) oraz Komu jeszcze potrzebna jest prywatność? (A. Kęsicka, M. Bierca).

oprac. Marlena Modzelewska

badanych uważa, że ściąganie filmów z serwisu chomikuj.pl za legalne; respondenci nie byli ze sobą zgodni w ocenie przedstawionej sytuacjiStan faktyczny: legalne*

51,2%

64,3%

40,3%

93,9%respondentów stwierdziło, że ściąganie filmów z sieci, wypalanie ich na płytach oraz ich sprzedawanie na ulicznym straganie jest niezgodne z prawemStan faktyczny: nielegalne*

respondentów uważa, że hobbystyczne robienie śmiesznych przeróbek filmów w postaci krótkich teledysków zamieszczanych na serwisach typu Youtube jest działaniem legalnymStan faktyczny: nielegalne*

twierdzi, że nauczyciel nie może legalnie pokazać uczniom w czasie lekcji filmu ściągniętego z sieciStan faktyczny: legalne* * w

g. a

utor

ów b

adan

ia

POLSKIE RAPORTY

Umiejętność rozumienia tekstu

IALS

220

240

260

280

300

ALL PIAAC

Finlandia

USA

Włochy

Polska

IALS – An International Assessment of Adult LiteracyALL – Adult Literacy and Life Skills SurveyPIAAC – The Programme for the International Assessment of Adult Competencies

8

Badania przeprowadzono w kolejności przedstawionej na wykresie.

IALS (1994-1998) Polska (1994), Włochy (1998), USA (1994), Finlandia (1998)

ALL (2003-2008)Polska (nie przeprowadzono badania), Włochy (2003), USA (2003), Finlandia (nie przeprowadzono badania)

PIAAC (2011-2014)Polska (2011), Włochy (2011), USA (2011), Finlandia (2011)

POLSKIE RAPORTY

Wybrane aspekty korzystania z internetu wśród nauczycieli plastyki i muzyki

Wyb

rane

wyn

iki:

Edukacja kulturalna

Raport końcowy z badań nad procesem wprowadzania nowej podstawy programowej z plastyki i muzykiMarek Krajewski, Filip Schmidt

Główny cel raportu stanowiła analiza pro-cesu wdrożenia nowych podstaw pro-gramowych dla szkół podstawowych i gimnazjalnych, wprowadzonych w roku szkolnym 2009/2010. Badacze skupili się przede wszystkim na tym aspekcie reformy, który dotyczył przedmiotów artystycznych. Badanie podzielono na 4 etapy: analizę za-wartości forów internetowych tworzonych przez nauczycieli plastyki i muzyki, analizę stron internetowych szkół podstawowych oraz gimnazjalnych, ogólnopolskie badania sondażowe, oparte na indywidualnych wy-wiadach oraz wywiady pogłębione z nauczy-cielami przedmiotów artystycznych. Prze-prowadzona przez badaczy analiza tworzy wieloaspektowy obraz zmian, jakie zaszły w polskich szkołach podstawowych i gimna-zjalnych po wprowadzeniu reformy.

miasta

wsie

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8

chomikuj.pl

fora internetowe

0,75

0,5

0,5

0,4

9

tylu nauczycieli przedmiotów artystycznych zadeklarowało czynne uprawianie sztuki

33%

20%

58%

42%

23%tylu pedagogów pokazuje innym swoje prace

większość nauczycieli muzyki i plastyki deklaruje, że nie jest czynnym twórcą

tylu nauczycieli przedmiotów artystycznych w miastach powyżej 500 tysięcy mieszkańców pracuje także w innych miejscach niż szkoła

tylu nauczycieli plastyki i muzyki w miastach o wielkości 40-100 tysięcy mieszkańców wykonuje inną pracę prócz tej wykonywanej w szkole

POLSKIE RAPORTY

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

28,5%

16,4%17,1%

14,6%

Czytanie książek(w tym e-booki)

Czytanie dzienników i czasopism(także w formie elektronicznej)

2013 r.

2003/2004 r.

Dobowy budżet czasu. Polacy w wieku 15+ wykonujący daną czynność (%)

osób w dniu badania oglądało telewizję, DVD lub wideo; w 2003/2004 roku było to 90% osób

osób w dniu badania poświęciło czas na bierny odpoczynek; w 2003/2004 roku było to 27% osób

86,2%

33,6%

Uczestnictwo w kulturze

Budżet czasu ludności 2013Główny Urząd Statystyczny

Po dziesięciu latach dostajemy do ręki ko-lejny raport pokazujący jak Polacy spędzają czas. Badanie to zostało oparte na imponu-jącej próbie wynoszącej przeszło 40 tysię-cy osób w wieku od 10 lat i zostało zrealizo-wane w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 roku. Oparte jest ono na wystanda-ryzowanej metodologii wykorzystywanej w całej UE (czekamy na raport porównaw-czy uwzględniający wszystkie kraje unijne). Raport dostarcza informacji na temat liczby osób wykonujących daną czynność w ciągu pojedynczego dnia, oraz ilości czasu poświę-conego na daną czynność. Badanie uwzględ-nia aktywności kulturalne: czytanie książek, oglądanie telewizji, słuchanie muzyki, cho-dzenie do kina i inne. Respondenci zapisywali wykonywane przez siebie czynności opisując je dowolnie w stałych, dziesięciominutowych przedziałach czasowych.

Wyb

rane

wyn

iki:

10

POLSKIE RAPORTY

lubelskieśląskieopolskiezachodniopomorskiekujawsko-pomorskiełódzkiewielkopolskiepodlaskie

podkarpackiepomorskielubuskie

Polska

warmińsko-mazurskieświętokrzyskiemałopolskiemazowieckiedolnośląskie16,49

15,8713,8513,529,908,437,897,64

9,55

7,487,446,766,696,225,314,844,77

w tylu priorytetach ocena merytoryczna nie miała znaczenia w procesie przyznawania dotacji

programy Ministra wzmacniają duże ośrodki

eksperci mają zbyt mały wpływ na decyzje o przyznaniu dotacji

Dofinansowanie projektów w ramach Programów Ministra w 2013 r. (PLN na 1 mieszkańca)

15 z 25

duże ośrodki

eksperci

Ewaluacja Programów Ministra

Projekt autoewaluacji i ewaluacji Programów Ministra KulturyObserwatorium Żywej Kultury(Barbara Fatyga, Jadwiga Alicja Bakulińska)

Autorzy obszernego raportu Obserwatorium Żywej Kultury dokonali ewaluacji zarządza-nia Programami Ministra w latach 2008- -2015 oraz opracowali wskazówki dotyczące przyszłej ewaluacji i autoewaluacji Progra-mów. W raporcie analizie poddano: dane fi-nansowe, regulaminy programów, zgodność różnych typów ocen w procedurze konkur-sowej, geograficzny rozkład liczby wniosków rozpatrzonych pozytywnie, negatywnie i od-rzuconych ze względów formalnych. Dodat-kowo raport zawiera wytyczne dotyczące tworzenia narzędzi do ewaluacji i autoewa-luacji Programów Ministra oraz propozycję sposobu podziału kosztów kwalifikowanych.

Wyb

rane

wyn

iki:

11

POLSKIE RAPORTY

Powiaty o największej dostępności kultury

Powiaty o najmniejszej dostępności kultury

Statystyka kultury

Statystyka kultury w Polsce i Europie. Aktualne zagadnieniaZespół ds. Statystyki Kultury NCK (red. Tomasz Kukołowicz)

Raport działającego w Narodowym Cen-trum Kultury Zespołu ds. Statystyki Kul-tury prezentuje dostępne źródła danych statystycznych dla kultury oraz wyzwa-nia, przed którymi stoi dziś statystyka. Po-szczególne rozdziały poświęcone są wydat-kom gospodarstw domowych na kulturę, przychodom z publikowania materiałów w serwisie YouTube, statystyce sponsorin-gu kultury i dziedzictwa. Dodatkowo raport zawiera geograficzny wskaźnik dostępności kultury (definicję dostępności, analizę zróż-nicowania dostępności na poziomie powia-tów, dokumentację techniczną).

Więcej na filmiku:

https://www.youtube.com/watch?v=VlBKtnX-FBw

w latach 2012-2013 wydatki gospodarstw domowych na kulturę spadły o 1,6%, co wynikało przede wszystkim z przeniesienia wydatków na Internet do działu „łączność”

nie wiemy jakie dochody mają muzycy ze swojej pracy artystycznej

mamy fragmentaryczne dane na temat sponsoringu kultury

definicja instytucji paramuzealnej jest nieprecyzyjna

spadek o 1,6%

niejasność

fragmentaryczność

nieprecyzyjność

Wyb

rane

wyn

iki:

1. Kraków2. Warszawa3. Sopot

A. powiat chrzanowskiB. powiat jeleniogórskiC. powiat tatrzański

1. Grudziądz2. Włocławek3. Skierniewice

A. powiat chełmskiB. powiat lipskiC. powiat białobrzeski

miasto na prawach powiatupowiat ziemski

Wskaźnikdostępności

Wskaźnikdostępności

787674

555251

414039

232119

miasto na prawach powiatupowiat ziemski

1. Kraków2. Warszawa3. Sopot

A. powiat chrzanowskiB. powiat jeleniogórskiC. powiat tatrzański

1. Grudziądz2. Włocławek3. Skierniewice

A. powiat chełmskiB. powiat lipskiC. powiat białobrzeski

miasto na prawach powiatupowiat ziemski

Wskaźnikdostępności

Wskaźnikdostępności

787674

555251

414039

232119

miasto na prawach powiatupowiat ziemski

12

Wyb

rane

wyn

iki:

POLSKIE RAPORTY

Słuchanie muzyki poważnej w 2013 r. Muzyka

Muzyka polska 2013. Raport RocznyInstytut Muzyki i Tańca (red. Joanna Grotkowska)

Obszerna publikacja poświęcona muzyce w Polsce w 2013 roku. Zawiera informa-cje na temat życia muzycznego, szkolnic-twa muzycznego, tańca, obecności muzyki w mediach, publikacji dotyczących muzyki, finansowania muzyki. Znaleźć w niej moż-na również wyniki badań dotyczących słu-chania muzyki przez Polaków oraz wiedzy na temat Andrzeja Panufnika i Oskara Kol-berga. Najbardziej szczegółowe informacje dotyczą muzyki poważnej oraz szkolnictwa muzycznego.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Ani razu Raz Kilka razy Wiele razy

83%

8%8%2%

41%36%

18%

6%

w domu

na koncercie

13

POLSKIE RAPORTY

tyle podmiotów reprezentują OZZ

tyle wyrzyniosły przychody OZZ w 2013 roku

tyle OZZ zgromadziły na rachunkach bankowych

Prawo autorskie

Polskie organizacje zarządzania zbiorowego i ich dane finansoweCentrum Cyfrowe(Jan Strycharz, Łukasz Maźnica, Anna Mazgal)

Raport prezentuje analizę danych finanso-wych czternastu organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (OZZ) z lat 2010-2013. Podaje dane dotyczące wielkości przychodów, majątku, liczby chronionych utworów i reprezentowanych autorów/pod-miotów. Autorzy najbardziej szczegółowo opisują działalność ZAiKS-u, który posiada największy budżet spośród organizacji zbio-rowego zarządzania. Raport zawiera uwagi krytyczne dotyczące sposobu prezentowania danych finansowych przez OZZ.

„klasa ludowa” ma szczególny styl życia, u którego podstaw leżą praktycyzm, familiarność i konserwatywna tolerancja

„klasa ludowa” zachowuje autonomię względem kultury prawomocnej

oferta instytucji kultury jest atrakcyjna dla „klasy ludowej” wtedy gdy zawiera element praktyczności, angażuje realnie istniejące wspólnoty i jest osadzona w kontekście lokalnym

życie kulturalne „klasy ludowej” wymaga istnienia oswojonej lokalnej przestrzeni, do której wstęp ma każdy niezależnie od kompetencji

familiarność

autonomia

praktycyzm

lokalność

55 777

288 mln zł

1,6 mld zł

Uczestnictwo w kulturze

Praktyki kulturowe klasy ludowejInstytut Studiów Zaawansowanych (red. Maciej Gdula, Mikołaj Lewicki, Przemysław Sadura)

Raport podsumowujący badania nad uczest-nictwem w kulturze osób wykonujących prace fizyczne (rolników, robotników, wy-branych pracowników branży usługowej). Opiera się na metodach jakościowych (wy-wiady pogłębione, studia przypadku, wywia-dy zogniskowane). Zawiera analizy dotyczące dyspozycji (systemu wartości) „klasy ludo-wej”, sposobu spędzania wolnego czasu oraz stosunku do instytucji kultury (domów kul-tury, bibliotek, kin i muzeów).

Wyb

rane

wyn

iki:

Wyb

rane

wyn

iki:

14

Wyb

rane

wyn

iki:

POLSKIE RAPORTY

„W Polsce przetrwała zaś tradycja folwarczna, której osłabienie jest jednym z istotnych celów naszego projektu”.

„Polskim priorytetem rozwojowym powinna być szeroko rozumiana inkluzywność społeczna, oznaczająca angażowanie wszystkich uczestników życia społeczno-gospodarczego na rzecz optymalnego wykorzystywania potencjału rozwojowego”

„Dzisiejsza szkoła jest organizacją biurokratyczną (nie innowacyjną i nie wspólnotową), zaplanowaną przez państwo jako instytucja świadcząca usługi edukacyjne na rzecz rodziców odpowiadających za realizację obowiązku szkolnego ich dzieci.”

„Polki i Polacy chcą być nowocześni w takim znaczeniu, że płynna nowoczesność, w której żyją, stwarza im przestrzeń i wolność do tworzenia własnych tożsamości – także religijnych”.

Uczestnictwo w kulturze

Reforma kulturowa 2020 – 2030 – 2040Krajowa Izba Gospodarcza (red. Jacek Żakowski)

Raport stworzony na zamówienie Krajowej Izby Gospodarczej przez dwunastkę znanych polskich intelektualistów. Jest to swoisty dokument programowy, wskazujący drogę modernizacji kraju. Autorzy opisują mecha-nizmy, które mają doprowadzić do stworze-nia deliberatywnego państwa, inkluzywnej i holistycznej gospodarki oraz podmiotowe-go społeczeństwa. Tytułowa reforma kultu-rowa ma wpłynąć na zmiany postaw i relacji między ludźmi, a w konsekwencji na tenden-cje społeczne i ekonomiczne.

Raporty – metaanaliza

Raport z raportu o raportach o stanie kulturyRozmowa z Tomaszem Szlendakiem i Krzysztofem Olechnickim

Fundacja Bęc Zmiana przeprowadziła roz-mowę z członkami zespołu pracującego nad publikacją zatytułowaną „Raport o raportach. Wielowymiarowa i wielofunkcyjna ocena trafności, recepcji i użyteczności raportów o stanie kultury”. Z wywiadu dowiemy się, jakie są wstępne wnioski z metaanalizy pol-skich raportów dotyczących kultury opubli-kowanych po 2004 roku. Badacze prezentują swoją subiektywną listę 10 najlepszych pol-skich raportów oraz analizują opinie pracow-ników polskich instytucji kultury na temat użyteczności raportów. „Raport o raportach” zapowiada się nadzwyczaj interesująco.

tradycja folwarczna

inkluzywność społeczna

organizacja biurokratyczna

płynna nowoczesność

15

8 kroków efektu kreatywnego rozprzestrzeniania

ZAGRANICZNE RAPORTY16

Sektory kreatywne

Smart Guide on Creative Spill-oversKEA, URBACT, Creativ SpIN

Kluczowym pojęciem tego przewodnika z ob-szaru tak zwanych „sektorów kreatywnych” jest efekt kreatywnego rozprzestrzeniania. Spill-over effect dotyczy dobrze znanego fe-nomenu oddziaływania aktywności artystów i innych profesjonalistów z obszaru działań twórczych na odmienne od kulturalnych ob-szary życia: sferę ekonomiczną czy społecz-ną. Autorzy raportu zakładają przy tym „de-terminujące pozytywne skutki”, bardziej lub mniej świadomego i strategicznego rozle-wania się obszaru kultury w Europie na inne dziedziny aktywności człowieka niż twór-czość artystyczna. Odbiorcą przewodnika po kreatywnym „efekcie domina” są władze miast. Do nich przede wszystkim skierowane są wskazówki dotyczące nowych zastosowań strategii „skutków ubocznych” kreatywności. Opracowanie przygotowane pod kierunkiem Philippe’a Kerna prezentuje przykłady udzia-łu przedstawicieli sektora kultury i kreatyw-ności w zmianach w zakresie innowacyjności,

ZAGRANICZNE RAPORTY

konkurencyjności i polityk miejskich. Opra-cowanie ma także charakter praktyczny i uwzględnienia metody działań w kontek-ście miejskim – krok po kroku. Skłania do od-najdywania w przestrzeni miast aktywności, które maksymalizują potencjał innowacyjny sektorów kreatywnych i sektora kultury. Wskazuje na efekt kreatywnego rozprze-strzeniania jako priorytet obecnych i przy-szłych polityk europejskich. Warto zwrócić uwagę na kilka zestawień pojęć i ich relacji zwizualizowanych w opracowaniu.

1. Rozpoznanie i zrozumienie lokalnych zasobów kulturalnych i kreatywnych

2. Podniesienie świadomości potencjału kreatywnego rozprzestrzeniania

3. Działania promocyjne w innych4. Rozpoznanie lokalnych mediatorów

kreatywnych5. Inicjowanie spotkań osób z sektora

kultury z przedstawicielami innych sektorów

6. Zorganizowanie dynamicznej struktury pracowników administracji miejskiej odpowiedzialnych zarówno za kulturę jak i działalność gospodarczą

7. Zatrudnienie miejskiego dyrektora kreatywnego

8. Monitorowanie i ewaluacja skali i form oddziaływania efektu kreatywnego rozprzestrzeniania

Wyb

rane

wyn

iki:

ZAGRANICZNE RAPORTY

Zasoby kulturalne miast

17

Zasoby kulturalne

miastKulturalokalna

Dziedzictwokulturalne

Sektory kreatywnei przedsiębiorczość

kulturalna

Kulturalneikony

Działanianiezależnych

artystów

Instytucje kulturyi organizacje

kulturalne

s. 1

7 w

rapo

rcie

Statystyka kultury

Kultura w bazie danych EurostatuEUROSTAT

Eurostat udostępnia swoje dane w postaci tabel w Internecie w bazie danych (podobnej do Banku Danych Lokalnych prowadzonego przez GUS). Do tej pory zawierała statystyki pozwalające na dokonywanie porównań mię-dzy krajami Unii Europejskiej na wielu płasz-czyznach, ale nie było żadnych danych doty-czących kultury. Zmieniło się to w czerwcu 2015 roku, doczekaliśmy się zakładki „Cul-ture” umieszczonej w bazie w następującym miejscu:

Data Navigation Tree Database by themes

Population and social conditions Culture

W ramach kultury udostępnione są następu-jące dane:

Zatrudnienie w kulturze Zatrudnienie w kulturze wg płci Zatrudnienie w kulturze wg wieku Zatrudnienie w kulturze wg poziomu wykształcenia

Zatrudnienie w kulturze wg klasyfikacji działalności NACE Rev. 2

Handel dobrami kultury Handel dobrami kultury w UE oraz poza UE wg produktu

Handel dobrami kultury w UE oraz poza UE wg produktu i partnera 0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

00,5

11,5

22,5

33,5

44,5

5

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1. Rumunia2. Słowacja3. Polska

4. Węgry5. Czechy6. Niemcy

UE

7. Francja8. Szwecja9. Wielka Brytania

1. Rumunia2. Słowacja3. Francja

4. Węgry5. Niemcy6. Polska

UE

7. Wielka Brytania8. Czechy9. Szwecja

1

1,42,2 2,6 2,8 3 3,1 3,1 3,3

4,4

1,9 2,12,6 2,7 2,9 3 2,8

2,9

3,8 3,8

ZAGRANICZNE RAPORTY

Pracujący w kulturze wśród pracujących mężczyzn (2014) w %

Pracujący w kulturze wśród pracujących kobiet (2014) w %

1818

Wyb

rane

wyn

iki:

ZAGRANICZNE RAPORTY

Obszary studiów poświęconych europejskiemu dziedzictwu kulturowemu

19

Dziedzictwo kulturowe

Cultural Heritage Counts for Europe Europa Nostra, ENCATC, MCK (Kraków)

12 czerwca w Oslo zaprezentowano wyniki jednego z większych projektów badawczych w obszarze europejskiego dziedzictwa kultu-rowego. Cultural Heritage Counts for Europe (W Europie dziedzictwo się liczy. W stronę europejskiego indeksu dziedzictwa kulturo-wego) jest międzynarodowym projektem ba-dawczym polegającym na zebraniu i krytycz-nej analizie badań ilościowych i jakościowych weryfikujących tezę o pozytywnym wpływie dziedzictwa kulturowego na sferę gospodar-czą i społeczną, a także na kulturę i środowi-sko naturalne. Autorzy projektu wychodzą z założenia, że dziedzictwo kulturowe to zasób rozwojowy, a nie tylko sfera wymaga-jąca nakładów finansowych i działań ochron-nych. Projekt zrealizowało konsorcjum or-ganizacji wyspecjalizowanych w badaniach i upowszechnianiu dziedzictwa kulturowego: Europa Nostra, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie oraz Międzynarodowe Centrum Konserwacji im. Raymonda Lema-ire’a (Uniwersytet w Leuven, Belgia) oraz inne instytucje. Efektem dwuletniej pracy jest ra-port, który w oparciu o konkretne przykłady ewaluacji wpływu dziedzictwa na otoczenie

społeczno-gospodarcze prezentuje znacze-nie dziedzictwa kulturowego dla różnych aspektów życia mieszkańców Europy. Dzię-ki interdyscyplinarnemu podejściu udało się w nim uchwycić szerokie spektrum oddzia-ływania dziedzictwa, zilustrowane w ramach czterech zachodzących na siebie dziedzin: gospodarki, spraw społecznych, kultural-nych i związanych ze środowiskiem natural-nym. Raport prezentuje także rekomendacje adresowane do władz ustawodawczych i wy-konawczych na poziomie europejskim, naro-dowym i regionalnym, poświęcone lepsze-mu wykorzystaniu potencjału rozwojowego dziedzictwa kulturowego.

Studia poświęcone dziedzictwu kulturowe-mu (1995-2014):

81% dotyczyło ekonomii, 51% dotyczyło obszaru społecznego, 46% dotyczyło obszaru kulturowego, 16% dotyczyło środowiska.

* wg.

aut

orów

bad

ania

Wyb

rane

wyn

iki:

ZAGRANICZNE RAPORTY2020

Festiwale

Festival Statistics: Key Concepts and Current PracticesUNESCO Institute for Statistics (red. Simon Ellis)

Festiwale postrzegane są dzisiaj nie tylko jako istotne przestrzenie kulturalnej ekspre-sji i łatwo dostępnej twórczości artystycznej, ale również jako obszar dynamicznej ak-tywności gospodarczej, promocyjnej i tury-stycznej o zasięgu lokalnym, regionalonym, narodowym i międzynarodowym. W ra-porcie odnajdziemy najważniejsze obszary wpółczesnych badań i praktyki w zakresie pozyskiwania danych statystycznych o fe-stiwalach w kontekście międzynarodowym. Autorzy opracowania wskazują również or-ganizatorom festiwali i przedstawicielom administracji publicznej przykłady najsku-teczniejszych praktyk ewaluacyjnych, teorii i metod badawczych służących „mierzeniu” wielu parametrów projektów festiwalowych w różnych lokalizacjach na świecie. W rapor-cie zebrano przykłady strategicznych działań w zakresie pozyskiwania danych o festiwa-lach, wychodząc naprzeciw często zgłasza-nemu, zwłaszcza przez podmioty publiczne oraz społeczności lokalne, zapotrzebowaniu na narzędzia pozyskiwania wiedzy o sku-teczności, zasięgu i oddziaływaniu na oto-czenie społeczne, ekonomiczne i środowisko najbardziej wielowymiarowych projektów kulturalnych, którymi są festiwale.

1. Organizatorzy festiwali poszukują narzędzi uzasadniających swoje istnienie w kontekście lokalnych relacji gospodarczych, w tym turystyki; używają przy tym metod ewaluacji stosowanych w naukach ekonomicznych, co nie odzwierciedla wszystkich wymiarów aktywności i roli festiwalu.

2. Wiele studiów ekonomicznych festiwali posługuje się metodami nieprzystającymi do charakteru festiwalu, jako wielodyscyplinarnego działania, nie dającego się zredukować do działalności gospodarczej. W studia te wkrada się błąd przeszacowania oddziaływania festiwalu na wydatki jego uczestników oraz zwiększenia zatrudnienia.

3. Wpływ festiwali na środowisko naturalne oraz środowisko społeczne jest poważnie brany pod uwagę w bardzo nielicznych opracowaniach i ewaluacjach. Metody mierzenia oddziaływania na te dwie sfery aktywności człowieka nie przystają do praktyki realizacji projektów festiwalowych.

4. W ostatnich latach zyskują na popularności badania festiwali włączające metody etnograficzne, kulturalne mapowanie oraz analizę mediów społecznościowych

(netnografia).5. Festiwale organizowane w mniejszych

miastach i na terenach wiejskich znacznie rzadziej są badane i ewaluowane.

6. Tylko nieliczne kraje na świecie posiadają systemowe narzędzia stosowane dla polityk kulturalnych w obszarze festiwali oraz krajowe ramy dla oceny festiwali.

7. Typy trzech najczęściej zbieranych danych o festiwalach to:

koszty organizacji i ceny biletów; dane finansowe organizatora; ilość uczestników.

Takie badania nie wskazują szerszego horyzontu procesów zachodzących w ramach projektów festiwalowych, w tym ich realnego oddziaływania na otoczenie.

8. Istnieje potrzeba stworzenia międzynarodowych ram dla statystyk festiwalowych dla uwspólnienia metod, efektywnych i porównawczych standardów ich oceny. Propozycje kategorii potrzebnych parametrów festiwali, danych i oczekiwanych wskaźników zebrano w raporcie.

Wyb

rane

wyn

iki:

7,78

3,03

6,87

7,27,47,67,8

88,28,48,68,8

1. Muzycy2. Tancerze3.Kowale artystyczni4. Pisarze

5. Architekci6. Aktorzy7. Bibliotekarze8. Graficy

9. Dziennikarze10. Fotografowie11. Projektanci stron www12. Pracownicy IT

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1. Fotografowie2. Architekci3. Projektanci stron www4. Dziennikarze

5. Pisarze6. Muzycy7. Aktorzy8. Bibliotekarze

9. Graficy10. Pracownicy IT11. Kowale artystyczni12. Tancerze

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

Subiektywna ocena bycia pożytecznym (pracownicy sektorów kreatywnych w Wielkiej Brytanii)

Subiektywne poczucie lęku (pracownicy sektorów kreatywnych w Wielkiej Brytanii)

ZAGRANICZNE RAPORTY21

Praca w kulturze/ zdrowie

Creative occupations and subjective wellbeingDaniel Fujiwara, Paul Dolan, Ricky Lawton (NESTA)

W kwietniu 2015 roku agencja NESTA, jedna z najbardziej zorientowanych na innowację brytyjskich instytucji, opublikowała wyniki badań poświęcone samopoczuciu, poczuciu szczęścia, satysfakcji z życia i jego jakości wśród kreatywnych profesjonalistów. Auto-rzy raportu podjęli się analizy danych staty-stycznych dotyczących subiektywnej oceny jakości życia pracowników sektorów kre-atywnego i kultury w Wielkiej Brytanii. Ana-litycy NESTY sprawdzili, czy praca w obsza-rze zawodów kreatywnych i artystycznych powiązana jest z lepszą samooceną, lepszym samopoczuciem, większym zadowoleniem z jakości życia oraz czy bycie twórcą koreluje z poczuciem bycia osobą użyteczną i warto-ściową. A może podjęcie się kreatywnego za-jęcia wiąże się raczej z lękiem i niepewnością jakości życia. Obserwacje autorów kierują się ku wnioskom, zgodnie z którymi więk-szość zawodów twórczych przynosi większe niż przeciętne zadowolenie z życia, poczucie bycia wartościowym i szczęśliwym. Więk-szość zawodów kreatywnych związanych jest jednocześnie z większym niż przeciętne

poczuciem niepokoju. Dobre samopoczucie jest powiązane z byciem twórcą, jednak pod warunkiem spełnienia innych podstawo-wych bytowych warunków (zdrowie, stabil-ność finansowa, itp.).

Wyb

rany

eks

pery

men

t:

Eksperyment organizacji Prométhéa (Belgia)

Opis:Prométhéa pomogła przedstawicielom firmy budowlanej Macors nawiązać współpracę z organizatorami prestiżowego belgijskiego konkursu dla artystów (Mediatine Prix). W efekcie firma Macors ufundowała dodatkową nagrodę – The Macors Prize – czyli trzymiesięczną rezydencję artystyczną w swojej głównej siedzibie. Macors zapewniła, że umożliwi zwycięzcy dostęp do swoich urządzeń i materiałów, pomoc pracowników, zakwaterowanie i organizację wystawy prac stworzonych podczas rezydencji.

Koszty organizacji A&B: oddelegowanie 1 pracownika (60 dni roboczych)

koszty firmy: praca członków jury (1 dzień)

współpraca pracowników firmy z artystą (200 h)

koszty materiałów i urządzeń (13 454 euro)

koszty zakwaterowania.

Wskazówki: kluczem do sukcesu było dodanie nowej kategorii do istniejącej nagrody

organizacja A&B (tu Prométhéa) powinna wspierać firmę na wszystkich etapach realizacji przedsięwzięcia

współpraca artysty z firmą musi być sformalizowana

potrzebne są jasne reguły dostępu do sprzętu goszczącej firmy i współpracy z jej pracownikami

Firma Macors & nagroda Mediatine

ZAGRANICZNE RAPORTY22

Sponsoring kultury

Connecting Arts & Business. Realising The Potential for Creative Partnershipsred. Joost Heinsius

Raport jest podsumowaniem trzyletnie-go projektu mającego na celu zbadanie roli odgrywanej przez organizacje wspierające współpracę kultury i biznesu w Europie. Za-wiera opis 37 istniejących inicjatyw, analizę znaczenia tego typu działań w polityce UE (wraz z rekomendacjami), propozycje me-todologiczne dotyczące badań sponsoringu kultury oraz opis sześciu eksperymentalnych projektów w obszarze wsparcia współpracy kultury i biznesu. Raport jest efektem współ-pracy instytucji kultury z Danii, Holandii, Belgii, Węgier i Polski.

Wyb

rane

wyn

iki:

Kultura w zrównoważonym rozwoju Kultura dla zrównoważonego rozwoju

Kultura jako zrównoważony rozwój

Kultura jako podstawa zrównoważonego rozwoju

Kultura mediuje pomiędzy trzema filaramiKultura dodana jako czwarty filar

Trzy ujęcia relacji między kulturą i rozwojem

ZAGRANICZNE RAPORTY23

Kultura i zrównoważony rozwój

Culture in, for and as Sustainable DevelopmentCOST Action IS1007, University of Jyvaskyla

Duży zespół ekspertów z kilkunastu kra-jów europejskich, pracujący pod kierunkiem badaczy z Uniwersytetu w Jyvaskyla, przy-gotował raport podsumowujący pracę nad problemem relacji kultury i zrównoważo-nego rozwoju. W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie czy kultura jest czwartym filarem zrównoważonego rozwoju, obok trzech do-tychczas postrzeganych jako główne (eko-logii, ekonomii i spraw społecznych), przy-gotowano 3 warianty odpowiedzi w oparciu o szerzej wyjaśnione koncepcje pojmowania roli kultury we współczesnym świecie:1. kultura w zrównoważonym rozwoju,2. kultura dla zrównoważonego rozwoju,3. kultura jako zrównoważony rozwój.

ZAGRANICZNE RAPORTY24

Sztuki performatywne

General mapping of types of impact research in the performing arts sector (2005-2015)Vassilka Shishkova

Głównym celem raportu było sprawdzenie w jakim stopniu badania wpływu sztuk per-formatywnych są dostępne publicznie, ile krajów przeprowadziło tego typu badania oraz czy istnieją jakieś wspólne zależności i wzory preferowanych metod ewaluacyj-nych. Za cel postawiono odkrycie działań podejmowanych przez organizacje związane ze sztuką w celu poznania uzasadnień ostat-nich cięć budżetowych w sektorze kultury. Badania przeprowadzono w okresieod stycz-nia do marca 2015 roku. Zebrano 150 prac na-ukowych obejmujących głównie ostatnie 5 lat. Pozwoliło to na wyłonienie ogólnego obrazu badań wpływu sztuki na kulturę. Wśród nich dominują duże projekty w zakres których wchodzą wszystkie formy sztuki na poziomie narodowym. Autorka raportu zwraca uwagę na niedoskonałości występujące w tego typu badaniach – częsty brak dostępu do badań online, brak podjęcia w nich kwestii dotyczą-cych prawdziwych doświadczeń respondenta związanych ze sztuką oraz nieuwzględnianie odbioru sztuki przez badanych w dłuższej

perspektywie. Dodatkowo, zdaniem autorki, sztuka powinna być badana nie tylko poprzez przejawy jej manifestowania, ale również po-przez jej nieobecność.

Kultura i zrównoważony rozwój

Culture in, for and as Sustainable DevelopmentCOST Action IS1007, University of Jyvaskyla cd.

Efekty pracy zespołu przedstawione zosta-ły w trzech pierwszych tomach z serii pu-blikacji Routledge Studies in Culture and Su-stainable Development. W maju tego roku ukazały się jej dwa pierwsze tomy – pierw-szy poświęcony relacji zrównoważonego rozwoju i dziedzictwa kulturowego oraz drugi, dotyczący europejskich miast i zrów-noważonego rozwoju:

Theory and Practice in Heritage and Susta-inability. Between past and future, Edited by Elizabeth Auclair, Graham Fairclough, Routledge – 2015 – s. 218.

Culture and Sustainability in European Cities. Imagining Europolis, Edited by Sve-tlana Hristova, Milena Dragićević Šešić, Nancy Duxbury, Routledge – 2015 – s. 246.

ZAGRANICZNE RAPORTY25

Dane w zarządzaniu kulturą

Bridging the Capacity Gap. Cultural Practitioners’ Perspectives on Data

Jest to zrealizowany w USA projekt, którego celem było znalezienie metod pozwalających na szersze wykorzystywanie danych w kul-turze. Badanie zostało zlecone przez organi-zację pozarządową udostępniająca popularną platformę do gromadzenia i analizowania da-nych na temat kultury (Cultural Data Project). Podczas pięciu spotkań, w których uczest-niczyło 185 osób pracujących w kulturze, dyskutowano nad barierami utrudniającymi korzystanie z danych. Okazało się, że za naj-poważniejsze wyzwania uznawane są :

brak dostatecznych umiejętności do gro-madzenia oraz interpretowania danych w instytucjach kultury,

brak jasnej wizji dotyczącej tego jak wy-korzystywać dane przy podejmowaniu decyzji,

brak przekonania o wartości danych oraz niechęć do korzystania z wyników badań.

Raport zawiera obszerną prezentację stosun-ku osób pracujących w kulturze do danych oraz ich sugestie jak można lepiej wykorzy-stywać dane.

Miejskie polityki kulturalne

Agenda21 for culture. Culture21: Actions. Commitments on the role of culture in sustainable citiesUCLG, Culture Action Europe

Dokument przyjęty w Bilbao przez miasta i jednostki samorządowe zrzeszone w Uni-ted Cities and Local Governments. Zawiera wytyczne dotyczące prowadzenia polityk publicznych na szczeblu lokalnym. Celem ich powinien być zrównoważony rozwój, a pro-wadzić do niego może polityka kulturalna i aktywność obywatelska. Dokument pod-kreśla doniosłą rolę, jaką mają do odegrania samorządy w polityce kulturalnej. Pokazuje też wieloaspektową rolę kultury w procesach rozwojowych. Stanowi intersujący punkt od-niesienia dla projektowania miejskich polityk kulturalnych w Polsce.

Dyplomacja kulturalna

Engaging the World: Towards Global Cultural CitizenshipUnia Europejska (Preparatory Action ‘Culture in EU External Relations’)

Raport prezentuje pierwszy przegląd stra-tegii kulturowych podejmowanych przez przedstawicieli rządu i społe czeństwa obywatelskiego; obejmujący 26 partnerów strategicznych i sąsiadów Unii Europej-skiej. Doda tkowo uwzględniono rapor-ty poszczególnych państw. W publikacji przedstawiono praktyczne rekomendacje dotyczące tego, w jaki sposób Europa może efektywniej i lepiej funkcjonować na polu relacji międzynarodowych. Raport dowo-dzi występowania znaczących wartości dodatkowych, które wynikają ze strate-gii podejmowanych przez UE. Są to m.in.: wzmocnienie dialogu międzykulturowego, podkreślenie różnorodności kulturowej oraz zwiększenie poczucia solidarności wśród ludzi. Autorzy raportu podkreśla-ją, że realne skutki działań strategii UE nie mogą być osiągnięte natychmiastowo, je-śli mają być one trwałe. Badania pozwoli-ły również na odkrycie potencjalnych ob-szarów współpracy z innymi krajami oraz przeszkód, utrudniających takie działania.

ARTYKUŁY NAUKOWE26

Ekonomia kultury – rynek książki

Kultura to zarówno sfera konkretnych obiek-tów, materialnych (lub wirtualnych) produk-tów, jak i domena zjawisk nieuchwytnych. To, co uchwytne i policzalne łatwiej poddaje się wymianie ekonomicznej i łatwiej daje się opi-sać w kategoriach ilościowych. W minionym kwartale autorzy „Journal of Cultural Econo-mics” wracają do podstawowych kategorii ekonomicznych i w odniesieniu do koncepcji konkurencyjności opisują rynek e-booków oraz rynek galerii sztuki, ostatni traktu-jąc jako przykład rynku, gdzie kluczowymi problemami są wysoki poziom niepewno-ści i duża częstotliwość innowacji (A. Prinz, J. Piening, T. Ehrmann, 2015, The success of art galleries: a dynamic model with compe-tition and information effects, vol. 39 (2)).

ARTYKUŁY NAUKOWE

Ostatnie lata charakteryzuje intensywny roz-wój rynku książek elektronicznych. W 2012 roku w USA e-booki stanowiły już 22% ryn-ku księgarskiego (0,6% w 2008 r.); w Euro-pie udział ten jest znacznie niższy – np. 12% w Wielkiej Brytanii (5% w 2010) czy mniej niż 3% we Francji. Jak dotąd wzrost odnotowany na rynku książki elektronicznej nie kompen-suje jednak spadku przychodów na rynku książki tradycyjnej (dane za 2012 roku). Autorzy artykułu, wspominając w krótkim tekście wiele cech rynku księgarskiego, kon-centrują się na odmiennych modelach organi-zacji rynku, które narzucają najważniejsi gra-cze: firmy Google, Amazon i Apple. W modelu realizowanym przez Google (Google Library Project – Google Books) dostępne darmowo książki są tylko narzędziem do przyciągnię-cia reklamodawców i gromadzenia większej ilości danych o internautach. W przypadku Amazona i Apple’a model zakłada uzależ-nienie klienta od całego wachlarza usług e-commerce. Dwie firmy dysponujące dużą siłą monopo-listyczną doczekały się procesów sądowych. Google został oskarżony przez US Author Guild, organizację zrzeszającą amerykańskich

Fair use and fair competition for digitized cultural goods: the case of eBooksFrancoise Benhamou„Journal of Cultural Economics”, 2015, vol. 39 (2)

wydawców i American Association of Pu-blishers o naruszenie zasad prawa autorskie-go. Sąd oddalił jednak pozew argumentując, m.in., że działanie Google przynosi korzyść społeczną (tzn. odwołując się do publicznego charakteru książek – dóbr kultury): umożli-wia ono zachowanie kolekcji książek z moż-liwością coraz efektywniejszego przeszuki-wania informacji w nich zawartych. Zarzut postawiony firmie Apple przez Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych do-tyczył umów zawieranych z wydawcami, w których określano zakres cen książek, co było jednoznaczne ze sterowaniem cenami na rynku i formalnie ograniczało konkuren-cję. W praktyce poszkodowanym był głównie Amazon, którego udział w rynku e-booków spadł z 90% w 2010 do 60% w 2012 roku. Umowy służące koordynacji cen zostały cza-sowo zabronione, czego efektem był ponow-ny wzrost udziału Amazona w rynku.W obu przypadkach ochrona uczciwej kon-kurencji i swobody ustalania cen, powodo-wały wzmocnienie siły monopolistycznej. Jak stwierdzają autorzy, państwa mają raczej niewielkie szanse na stworzenie siły równo-ważącej dla monopolistów.

ARTYKUŁY NAUKOWE27

Wycena nierynkowa – dziedzictwo niematerialne

Artykuł stanowi pierwszą próbę wyceny nierynkowej niematerialnego dziedzictwa kultury zindustrializowanej obecnie społecz-ności w Azji. Równoległe procesy industrializacji, urba-nizacji i westernizcji sprawiły, że tradycyjna kultura niematerialna Korei zaczęła zanikać. W odpowiedzi rząd koreański rozważa po-wołanie wyspecjalizowanego ośrodka, który zajmowałby się ochroną tego dziedzictwa i przekazywaniem go kolejnym pokoleniom. Wyzwaniem okazało się jednak oszacowanie przyszłych korzyści z istnienia obiektu, a w ślad za tym także pożądanej skali inwesty-cji. Nieuchwytność dziedzictwa, które ma być przedmiotem ochrony, skłoniła badacza do uznania, że wycena powinna obejmować nie tylko wartość użytkową, ale także po-zaużytkową tego dobra. Mieszkańcy Korei, nawet jeśli obecnie nie korzystają ze swo-jego dziedzictwa, mogą przypisywać war-tość temu, że będą mogli z niego skorzystać w przyszłości (option value), będzie ono do-stępne dla innych Koreańczyków (altruistic value), zostanie zachowane dla przyszłych pokoleń (bequest value); mogą także przypi-sywać wartość samemu zachowaniu dzie-dzictwa niezależnie od tego, czy ktokolwiek będzie z niego korzystał (existance value).

Autor stosuje technikę wyceny warunko-wej – zadaje respondentom pytania o go-towość do zapłaty konkretnych kwot za stworzenie ośrodka ochrony dziedzictwa niematerialnego. Wybór sposobu zadawa-nia pytań sprawia, że badacz spotyka się z wieloma odpowiedziami negatywnymi (zerową gotowością do zapłaty), co pro-wadzi autora do zaproponowania nowych rozwiązań metodologicznych. Oszaco-wana średnia kwota, którą członkowie gospodarstwa domowego byliby gotowi zapłacić w skali roku za zrealizowanie pro-pozycji rządowej wynosi ok. 4,5-5 USD, co w skali całego kraju daje ok. 80,5 mln USD. Zgodnie z metodologią wyceny warunko-wej to wartość odpowiadająca sumie ko-rzyści ekonomicznych związanych z po-wołaniem ośrodka, która może stanowić wskazówkę przy podejmowaniu decyzji politycznych.

Measuring the benefits of the Intangible Cultural Heritage Hall in Jeonju Korea: Results of a Contingent Valuation SurveyJoo-Suk Lee“Journal of cultural heritage”, 2015, vol. 16 (2)

Kultura nieuchwytna i niematerialna to m.in. tradycje, zwyczaje i rytuały, sztuki perfor-matywne i muzyczne, wiedza i praktyki związane m.in. z rzemiosłem tradycyjnym. W 2003 roku UNESCO uchwaliło konwencję w sprawie ochrony niematerialnego dzie-dzictwa kulturowego (intangible cultural he-ritage). Na liście dziedzictwa niematerialne-go wymagającego natychmiastowej ochrony (The List of Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding) prowadzonej od 2009 roku znalazło się 38 obiektów; lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego (The Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity) zawiera już 314 pozycji. Na żadnej z nich nie ma polskich obiektów. To, co nieuchwytne, domaga się szczegól-nych narzędzi opisu. Autorzy artykułów opu-blikowanych w „Journal of cultural heritage” sięgają do zaawansowanych technik kom-puterowych by odtworzyć rzeczywistość dźwiękową katedr romańskich (R. Suárez, A. Alonso, J.J. Sendra, 2015, Intangible cultural heritage: The sound of Romanesque cathe-dra of Santiago de Compostela, vol. 16(2)) czy metod wyceny nierynkowej by podjąć próbę wyceny ośrodka dziedzictwa kultury niema-terialnej w Korei Południowej.

ARTYKUŁY NAUKOWE28

Staże w instytucjach kultury

Autorzy przeprowadzili ankietę wśród stu-dentów kierunków związanych z zarządza-niem kulturą w krajach anglojęzycznych (głównie w USA i Singapurze). Studenci ce-nią staże wyżej niż inne formy uczenia się poprzez doświadczenie (badania terenowe, udział w projektach badawczych). Mają też wysokie wymagania wobec staży: chcie-liby być wprowadzani w swoje obowiązki na równi z nowozatrudnionymi pracowni-kami, oczekują możliwości łączenia pracy w ramach stażu z nauką (np. dzięki elastycz-nym godzinom pracy), wsparcia opiekuna czy „mentora”, udziału w ciekawych, wartościo-wych projektach. W przypadku kilku pytań autorzy nie uzyskują jednoznacznych odpo-wiedzi: czy przed podjęciem stażu student nie powinien skorzystać z pomocy poradnic-twa zawodowego?; czy staże nie powinny być swego rodzaju nagrodą – tylko dla lepszych studentów?; czy w trakcie stażu student nie powinien pozostawać pod opieką pracownika naukowego?Zasadniczy problem podnoszony w artykule dotyczy odpłatności staży w kulturze. Jak po-kazuje badanie, studenci gremialnie oczekują wynagrodzenia za swoją pracę, ale z drugiej strony są skłonni pracować bez wynagrodze-nia, jeśli staż przynosi wartościowe doświad-

From the Student Side of the Ivory Tower: An Empirical Study of Student Expectations of Internships in Arts and Cultural ManagementAntonio C. Cuyler, Anne R. Hodges“International Journal of Arts Management”, 2015, vol. 17(3)

czenie. Według deklaracji, zaangażowanie kobiet w pracę w trakcie stażu jest mniej związane z wynagrodzeniem. To oznacza, że są gotowe pracować ciężko niezależnie od pieniężnej rekompensaty. Chęć pracy adeptów bez względu na wyna-grodzenie dobrze świadczy o stażach w kul-turze – są cenione ze względu na wartość merytoryczną. Autorzy wskazują jednak na negatywne strony niewynagradzania sta-żystów i aż tak wysokiego wartościowania samego udziału w praktykach. Czy docenia-nie staży, poparte retoryką, jak mówią au-torzy, mobilności zawodowej i sukcesu za-wodowego, nie dewaluuje samych studiów? Badania pokazują, że w przypadku studentów kierunków ekonomicznych, politycznych, inżynierskich i pokrewnych bezpłatne staże wcale nie zwiększają szans na pełne zatrud-nienie w przyszłości. Biorąc pod uwagę róż-nice między kobietami a mężczyznami w go-towości do podejmowania bezpłatnej pracy, zasady realizowania praktyk zawodowych w kulturze mogą pogłębiać nierówności mię-dzy kobietami i mężczyznami na rynku pracy. Autorzy stwierdzają, że wykładowcy powin-ni zachęcać studentów i studentki do poszu-kiwania płatnych staży.

W artykułach naukowych opublikowanych w ostatnim kwartalne łatwo odnaleźć na-rzędzia i kontekst do analizy bieżących wy-darzeń w sferze kultury w Polsce. Cuyler i Hodges dostarczają wiedzy na temat ocze-kiwań, z jakimi studenci zarządzania kulturą podejmują staże w instytucjach kultury. Ta wiedza może być cenna dla instytucji biorą-cych udział w programach stażowych takich jak „Staże w instytucjach kultury” NCK (wła-śnie zakończył się nabór do edycji letniej). Za-trudnienie w kulturze stanowi dla studentów zarządzania kulturą wieżę z kości słoniowej – sugerują autorzy artykułu. Studenci są goto-wi uczynić wiele, by uzyskać do niej dostęp, a staże w instytucjach kultury uchodzą za jedną z lepszych dróg do tego celu.

ARTYKUŁY NAUKOWE29

Zarządzanie kulturą

W opisie Järiven, Ansio i Houni (New varia-tion of Dual Leadership: Insight From Finnish Theatre, 2015, “International Journal of Arts Management”, vol. 17(3)) dotyczącym zmian w modelach zarządzania teatrami w Fin-ladnii łatwo znaleźć punkt odniesienia dla tendencji, które mają miejsce w ostatnich latach także w polskim teatrze. Niedawne zmiany w ustawie o organizowaniu i pro-wadzeniu działalności kulturalnej wprowa-dziły kontrakty menedżerskie dla dyrek-torów teatrów – jest to system stosowany powszechnie w Finlandii. W konkursach na dyrektorów, które budzą w Polsce gorące dyskusje, aplikują analizowane w artykule „tandemy dyrektorskie”. Artykuł dotyczy „podwójnego przywództwa” (zob. „Nowy słownik polityki kulturalnej”). Przedmiotem badania są wybrane „tandemy dyrektorskie” w teatrach w Finlandii. W skład tandemu najczęściej wchodzą dyrektor artystyczny i menedżer odpowiedzialny za sprawy admi-nistracyjno-finansowe, ale autorzy analizują także przypadki prowadzenia teatrów przez dwoje artystów.

Artykuł dotyczy nowego zjawiska w fińskim teatrze: „podwójnego przywództwa” – zarzą-dzania realizowanego przez dwoje dyrekto-rów. Przedmiotem badania są wybrane „tan-demy dyrektorskie” w teatrach w Finlandii. W skład tandemu mogą wchodzić dyrektor artystyczny i menedżer odpowiedzialny za sprawy administracyjno-finansowe, ale autorzy analizują także przypadki prowadze-nia teatrów przez dwoje artystów. Jak piszą autorzy, teatr instytucjonalny w Finlandii, jak w wielu innych krajach, był zdominowany przez ideę lidera artystyczne-go – wybitnej jednostki zdolnej połączyć peł-nienie funkcji menedżera z realizowaniem wizji artystycznej. Zmianę przyniosły lata 90’ XX wieku, kiedy w dyskursie zarządzania kul-turą pojawiły się koncepcje demokratyczne-go i partycypacyjnego podejmowania decyzji w obrębie instytucji. Model dual leadership zaczął być wprowadzany w teatrach równo-legle z rosnącą profesjonalizacją zarządzania teatrami i rosnącą prywatyzacją teatrów pu-blicznych (miejskich). W efekcie większość dyrektorów jest zatrudnianych na podstawie kilkuletnich kontraktów. Wśród wyzwań, przed którymi stają tandemy dyrektorskie, wymieniana jest czasochłonność negocjowa-nia wspólnych decyzji i konieczność zacho-

New variation of Dual Leadership: Insight From Finnish TheatreMari Järiven, Heli Ansio, Pia Houni“International Journal of Arts Management”, 2015, vol. 17(3)

wania spójnego zdania w konfrontacji z ze-społem pracowników. Równoważenie celów dwóch różnych perspektyw bywa źródłem napięć, szczególnie pomiędzy dyrektorem artystycznym a menedżerem administra-cyjno-finansowym. Jednak, jak dowodzą au-torzy, model „podwójnego przywództwa” oznacza możliwość korzystania z podwójne-go zestawu umiejętności i doświadczeń, wię-cej czasu na realizację konkretnych zadań, wzajemne wsparcie i budującą krytykę.

KSIĄŻKI30

KSIążKI

Radykalne miasta. Przez Amerykę Łacińską w poszukiwaniu nowej architekturyJustin McGuirkBęc Zmiana i ResPublica, Warszawa 2015, s. 275.

„W połowie XX wieku europejskie ma-rzenie o modernistycznej utopii prze-niosło się do Ameryki Łacińskiej i odtąd to miejsce jest poligonem doświadczal-nym dla najbardziej nowatorskich i od-ważnych pomysłów urbanistycznych.

W Radykalnych miastach Justin Mc-Guirk pokazuje efekty realizacji tych idei: modelowe chilijskie osiedle so-cjalne powstałe z połówek domów, których budowę ukończyć mają sami mieszkańcy; słynny wieżowiec Tor-re David w Caracas, wypełniony nie przestrzenią biur oraz banków, ale zorganizowaną społecznością dzikich lokatorów; czy też argentyńską ko-munę Túpac Amaru, której charyzma-tyczna przywódczyni zapewniła naj-biedniejszym dostęp do luksusowych basenów.”

The Complete Guide to Creating Enduring Festivals1st EditionRos Derrett, Wiley, 2015, s. 400.

W kwietniu 2015 roku ukazał się ob-szerny podręcznik dla osób przy-gotowujących się od stworzenia fe-stiwalu, względnie organizatorów funkcjonujących już w obiegu kul-turalnym projektów festiwalowych. Słowem kluczowym jest „trwałość” festiwalu i budowanie marki kultu-ralnej na solidnych fundamentach wiedzy. Przedmiotem książki są wy-darzenia zorientowane na sztukę i społeczności lokalne wzrastające do wymiaru międzynarodowego, ale służące mieszkańcom miejsca orga-nizacji wydarzenia. Książka stanowi systematyczne i praktyczne studium przedmiotu, zbudowana jest w opar-ciu o liczne przykłady oraz wypo-wiedzi ekspertów i praktyków. Jest podzielona na segmenty, które kon-struują swoją logiką w wartościowy i złożony obraz festiwalu jako pro-jektu kulturalnego o potencjalnie ogromnej dynamice. Wśród głów-nych zagadnień publikacji odnajdzie-my: naturę i rolę festiwali, trwałość

sukcesu festiwalu, związanie festiwa-lu z miejscem i wspólnotą mieszkań-ców, budowanie zespołu festiwalu, tworzenie efektywnych partnerstw, budowanie relacji z publicznością, za-radność i przedsiębiorczość festiwalu, rolę kreatywności w organizacji festi-walu, dostarczanie niezapomnianych doświadczeń poprzez festiwal, plat-formy medialne festiwalu, globalne współzawodnictwo festiwali, doku-mentacja, monitoring i ewaluację fe-stiwalu, rewitalizację wizji festiwalu i przyszłość samych festiwali.

KSIĄŻKI31

Creating Cultural Capital. Cultural Entrepreneurship in Theory, Pedagogy and PracticeOlaf Kuhlke, Annick Schramme i Rene Kooyman (red.)Eburon, 2015, s. 364.

Holendersko–amerykańska publikacja zbiera ponad 30 artykułów poświęco-nych najnowszym trendom w kształ-ceniu w obszarze zarządzania w kul-turze i przedsiębiorczości kulturalnej. Jest sumą refleksji ekspertów z ponad 50 krajów świata na temat metod, treści i kontekstów nauczania i pozy-skiwania kompetencji menedżerskich i przedsiębiorczych na rzecz i w obsza-rze sektora kultury oraz organizowa-nia aktywności artystycznych. Książka odwołuje się do problematyki formacji talentów w obszarze zarządzania or-ganizacjami kulturalnymi, uwzględ-niając szerokie tło obecnych dyskusji dotyczących sektorów kreatywnych i kulturalnych, ekonomii kreatywnej i kreatywnej konsumpcji, ekologii kul-tury i zrównoważonego rozwoju, kul-turalnych polityk miejskich, efektów transformacji ustrojowych i kryzy-sów ekonomicznych, debaty na temat edukacji i kompetencji kulturalnych społeczeństwa w XXI wieku, potrzeby mentoringu wśród profesjonalistów

kultury oraz partycypacji dla szerokiej publiczności ofert kulturalnych. Pierw-sza część książki poświęcona jest glo-balnej perspektywie fenomenów w ob-szarze przedsiębiorczości kulturalnej i edukowania liderów organizacji kul-turalnych, cześć druga dotyczy przed-siębiorczości kulturalnej jako nowej dyscypliny akademickiej. Trzy ostatnie komponenty wydawnictwa udostęp-niają czytelnikowi szereg przykładów programów kształcenia, specjalistycz-nych szkoleń, treningów i strategii w obszarze kształcenia artystów oraz profesjonalistów w przemysłach kul-tury w zakresie zarządzania i komuni-kacji w projektach i organizacjach.

KONTAKT

Zespół ds. Statystyki Kultury Narodowe Centrum Kulturydr Tomasz Kukołowicz, tel. 22 21 00 186, email: tkukolowicz@nck.pl

autorzy opracowania:Koordynacja prac:dr Tomasz Kukołowicz

Wybór propozycji polskich:dr Tomasz Kukołowicz, Marlena Modzelewska

Wybór propozycji zagranicznych:dr Marcin Poprawski, Instytut Kulturoznawstwa UAM, Regionalne Obserwatorium Kultury UAM

Wybór artykułów naukowych:Aleksandra Wiśniewska, Wydział Nauk Ekonomicznych UW

Opracowanie podsumowań raportów: Marlena Modzelewska

szata graficzna:takemedia

KONTAKT

PRZYGOTOWUJECIE WŁASNY RAPORT?Napiszcie do nas: tkukulowicz@nck.pl

www.nck.pl www.obserwatoriumkultury.pl