NOWE HORYZONTY I WYZWANIA

W ANALITYCE I MONITORINGU

ŚRODOWISKOWYM

NOWE HORYZONTY I WYZWANIA

W ANALITYCE I MONITORINGU

ŚRODOWISKOWYM

Redaktorzy:

Jacek Namieśnik, Wojciech Chrzanowski, Patrycja Szpinek

Centrum Doskonałości Analityki i Monitoringu Środowiskowego

GDAŃSK 2003

Wydawca: Centrum Doskonałości Analityki i Monitoringu Środowiskowego (CEEAM) Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12 , 80-952 Gdańsk

http://www.pg.gda.pl/chem/CEEAM/

Wydano za zgodą Rektora Politechniki Gdańskiej

Książka ta powstała dzięki wsparciu Komisji Europejskiej, w ramach Piątego Programu

Ramowego, Akcja Kluczowa: “Zrównoważone Zarządzanie i Jakość Wody”, Priorytet: Energia, Środowisko i Zrównoważony Rozwój,

Kontrakt nº: EVK1-CT-2002-80010 (CEEAM).

Projekt okładki: Jarosław Wróbel

Tłumaczenia: Weryfikacja językowa: Anita Mieszkowska

Redaktor wersji elektronicznej: Aleksander Astel

Prawa autorskie © 2003 by Centrum Doskonałości Analityki i Monitoringu Środowiska, Wy-dział Chemiczny, Politechnika Gdańska, Gdańsk.

Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej pracy objęta prawami autorskimi nie może

być reprodukowana za pomocą żadnych środków – graficznych, elektronicznych lub mecha-nicznych – lub wykorzystywana w żadnej postaci bez pisemnej zgody wydawcy.

Skład komputerowy: Patrycja Szpinek, Wojciech Chrzanowski

Koordynacja techniczna: Zakład Poligrafii Politechniki Gdańskiej, ul. G. Narutowicza 11/12,

80-952 Gdańsk, (48 58) 347 23 56

Druk: “WIB”, Piotr Winczewski, ul. J. Sobieskiego 14, 80-216 Gdańsk

ISBN: 83-919081-1-9

SPIS AUTORÓW w porządku alfabetycznym

Aleksander Astel, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-technika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: AliAst@poczta.fm

Damià Barceló, Department of Environmental Chemistry, IIQAB-CSIC, Jordi Girona 18-26, 08034 Barcelona, Hiszpania e-mail: dbcqam@cid.csic.es

Gabriella Blo, Department of Chemistry, University of Ferrara Via L.

Borsari 46 – 44100 Ferrara, Włochy

Peter Bode, Interfaculty Reactor Institute, Delft University of Technology, Mekelweg 15, NL-2629 JB Delft, Holandia e-mail: P.Bode@IRI.TUDelft.nl

Brice Bouyssiere, Laboratory of Analytical Chemistry Bio-Inorganic et Environment, Helioparc Pau, Pyrennees, 2, Av. Du President Angot, 64053 Pau Cedex 9, Francja

Zbigniew Brzózka, Katedra Chemii Analitycznej, Politechnika Warszaw-ska, ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa e-mail: brzozka@ch.pw.edu.pl

Ewa Bulska, Wydział Chemii, Uniwersytet Warszawski, ul. Pasteura 1, 02-093 Warszawa e-mail: ebulska@chem.uw.edu.pl

Bogusław Buszewski, Zakład Chemii Środowiska i Ekoanalityki, Wydział Chemii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, ul. Gagarina 7, 87-100 Toruń e-mail: bbusz@chem.uni.torun.pl

V

mailto:dbcqam@cid.csic.es

P. W. Carr, Department of Chemistry, University of Minnesota, 207 Pleasant St. Minneapolis, 55455 MN, USA

Catia Contado, Department of Chemistry, University of Ferrara Via L.

Borsari 46 – 44100 Ferrara, Włochy Chiara Conato, Department of Chemistry, University of Ferrara Via L.

Borsari 46 – 44100 Ferrara, Włochy

Luke Chimuka, University of Venda for Science and Technology, School of Environmental Science and Engineering, Department of Ecology and Resource Management, P/Bag X5050, 0950, Thohoyandou, Limpopo Province, Republika Południowej Afryki

Michał Chudy, Katedra Chemii Analitycznej, Politechnika Warszawska, ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa e-mail: chudziak@chemiz.ch.pw.edu.pl

Ewa Cukrowska, University of the Witswatersrand, School of Chemistry, Private Bag 3, Wits 2050, Johannesburg, Republika Południowej Afryki

Frank David, Research Institute for Chromatography, Kennedypark 20,

8500 Kortrijk, Belgia

Dagmara Dąbrowska, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: dagadam@chem.pg.gda.pl

Jolanta Dębska, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-technika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: jola@chem.pg.gda.pl

Silvia Diaz-Cruz, Department of Analytical Chemistry, Faculty of

Chemistry, University of Barcelona, c/Diagonal 647, 08028,Barcelona, Hiszpania

Francesco Dondi, Department of Chemistry, University of Ferrara Via L. Borsari 46 – 44100 Ferrara, Włochy e-mail: mo5@unife.it

VI

Artur Dybko, Katedra Chemii Analitycznej, Politechnika Warszawska, ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa e-mail: dybko@ch.pw.edu.pl

Krystyna Gazda, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, ul. Trakt

Św. Wojciecha 293, 80-001 Gdańsk e-mail: klab@gdansk.wios.gov.pl

Tadeusz Górecki, Department of Chemistry, University of Waterloo, Waterloo, Ontario, N2L 3G1 Kanada e-mail: tgorecki@uwaterloo.ca

James Harynuk, Department of Chemistry, University of Waterloo, Waterloo, Ontario, N2L 3G1 Kanada

Jan Åke Jönsson, Department of Analytical Chemistry, Lund University, P.O. Box 124, 22100 Lund, Szwecja e-mail: jan_ake_jonsson@analykem.lu.se

Paweł Kościelniak, Zakład Chemii Analitycznej, Wydział Chemii, Uniwer-sytet Jagielloński, ul. R. Ingardena 3, 30-060 Kraków e-mail: koscieln@chemia.uj.edu.pl

Ewa Kremer, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politech-nika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail:kremer@chem.pg.gda.pl

Katarzyna Krupczyńska, Zakład Chemii Środowiska i Ekoanalityki, Wy-dział Chemii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, ul. Gagarin 7, 87 100 Toruń

APolitechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: akucz@chem.pg.gda.pl

gnieszka Kuczyńska, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny,

VII

Tomasz Kowalkowski, Zakład Chemii Środowiska i Ekoanalityki, Wydział Chemii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, ul. Gagarin 7, 87 100 Toruń e-mail: pinez@chem.uni.torun.pl

Katarzyna Kozłowska, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: karo@chem.pg.gda.pl

Karsten Levsen, Fraunhofer Institute of Toxicology and Aerosol Research, Pharma Research and Clinical Inhalation, Nikolai-Fuchs-Strasse 1, D-30625 Hannover, Niemcy e-mail: levsen@ita.fhg.de

Ryszard Lobinski, Laboratory of Analytical Chemistry Bio-Inorganic et Environment, Helioparc Pau, Pyrennees, 2, Av. Du President Angot, 64053 Pau Cedex 9, Francja

María J. Lopez de Alda, Department of Environmental Chemistry, IIQAB-

CSIC, Jordi Girona 18-26, 08034 Barcelona, Hiszpania e-mail: mlaqam@cid.csic.es

Wilhelm Lorenz, Institute of Analytical and Environmental Chemistry,

Martin-Luther-University, Halle-Wittenberg, Kurt-Mothes-Strasse 2, 06120 Halle/Saale, Niemcy

Lennart Mathiasson, Department of Analytical Chemistry, Lund University, P.O. Box 124, 22100 Lund, Szwecja

Henryk Matusiewicz, Zakład Chemii Analitycznej, Wydział Technologii Chemicznej, Politechnika Poznańska, ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań e-mail: Henryk.Matusiewicz@put.poznan.pl

Jan Mazerski, Katedra Technologii Leków i Biochemii, Wydział Chemicz-ny, Politechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: janmaz@chem.pg.gda.pl

J

acek Namieśnik, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-technika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: chemanal@pg.gda.pl

VIII

Jacek Nawrocki, Zakład Technologii Uzdatniania Wody, W

ydział Chemii, wicza, ul. Drzymały 24, 60-613 Poznań

mail: jaceknaw@main.amu.edu.pl

Poli- 11/12, 80-952 Gdańsk

mail: monikapartyk@wp.pl

icology, UFZ earch, Permoserstrasse 15, 04318 Leipzig,

Niemcy e-mail: albrecht.paschke@ufz.de

Uniwersytet im. Adama Mickiee-

Monika Partyka, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny

, technika Gdańska, ul. G. Narutowiczae-

Albrecht Paschke, UFZ Department of Chemical Ecotox

Centre for Environmental Res

Ognjen Panić, Department of Chemistry, University of Waterloo, Waterloo, Ontario, N2L 3G1 Kanada

Ewa Poboży, Laboratorium Analizy Przepływowej i Chromatografii, Wy-

ział Chemii, Uniwersytet Warszawski, ul. Pasteura 1, 02-093 Warszawa

e-mail: zaneta@chem.pg.gda.pl

iemcy

Alfred Preiss, Fraunhofer-Institute of Toxicology and Medical Research , ikolai-Fuchs-Str. 1, D-30625 Hannover, Niemcy

ogra-i, Wydział Chemii, Uniwersytet Warszawski, ul. Pasteura 1, 02-093 War-

Mira Petrovic, Department of Environmental Chemistry, IIQAB-CSIC, Jordi Girona 18-26, 08034 Barcelona, Hiszpania

d

Żaneta Polkowska, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-technika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk

Peter Popp, UFZ Department of Analytical Chemistry, UFZ Centre for serstrasse 15, 04318 Leipzig, Environmental Research, Permo

N

N

Krystyna Pyrzyńska, Laboratorium Analizy Przepływowej i Chromatfiszawa

IX

Martyna Rompa, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-technika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: martynar@chem.pg.gda.pl

onmental Research, Permoserstrasse 15, 04318 Leipzig,

Piotr Sowiński, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-chnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk

Piotr Szefer, Katedra i Zakład Bromatologii, Wydział Farmaceutyczny, Akademia Medyczna, Al. Gen. J. Hallera 107, 80-416 Gdańsk

mail: pszef@amg.gda.pl

Angot, 64053

e-mail: Joanna.Szpunar@univ-pau.fr

art Tienpont, Research Institute for Chromatography, Kennedypark 20,

Analizy Przepływowej i Chromatogra-fii, Wydział Chemii, Uniwersytet Warszawski, ul. Pasteura 1, 02-093 War-

awa

ranislav Vrana, UFZ Department of Chemical Ecotoxicology, UFZ

Pat Sandra, Research Institute for Chromatography, Kennedypark 20, 8500 Kortrijk, Belgia e- mail: pat.sandra@richrom.com

Gerrit Schüürmann, UFZ Department of Chemical Ecotoxicology, UFZ Centre for EnvirNiemcy

tee-mail:piotrs@chem.pg.gda.pl

Manfred Spraul, Bruker BioSpin GmbH, Silberstreifen, D-76287 Rheinstetten, Niemcy

e-

Joanna Szpunar, Laboratory of Analytical Chemistry Bio-Inorganic et Environment, Helioparc Pau, Pyrennees, 2, Av. Du President Pau Cedex 9, Francja

Philip D. P. Taylor, Institute for Reference Materials and Measurements, Retieseweg, B-2440 Geel, Belgia e-mail: Philip.taylor@irmm.jrc.be

B

8500 Kortrijk, Belgia

Marek Trojanowicz, Laboratorium

sze-mail: trojan@chem. uw.edu.pl

B

X

Centre for Environmental Research, Permoserstrasse 15, 04318 Leipzig, Niemcy

ki Inspektorat Ochrony Środowiska, ul. rakt Św. Wojciecha 293, 80-001 Gdańsk

aldemar Wardencki, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny,

gata Kot-Wasik, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-

ndrzej Wasik, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-

uise Wennrich, Institute of Analytical and Environmental Chemistry,

Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politech-ika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk mail: lidia@chem.pg.gda.pl

, Katedra Chemii Analitycznej, Politechnika War-

ożena Zabiegała, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-

Andrzej Walkowiak, WojewódzTe-mail: gdansk@pios.gov.pl

WPolitechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: wawar@pg.gda.pl

Atechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: agata@chem.pg.gda.pl

Atechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: wasia@chem.pg.gda.pl

L

Martin-Luther-University, Halle-Wittenberg, Kurt-Mothes-Strasse 2, 06120 Halle/Saale, Niemcy

idia Wolska, Katedra Chemii

Lne-

ojciech WróblewskiW

szawska, ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa e-mail: wuwu@ch.pw.edu.pl

Btechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: pszczola@chem.pg.gda.pl

XI

Radosław Zbytniewski, Zakład Chemii Środowiska i Ekoanalityki, Wydział Chemii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, ul. Gagarin 7, 87 100 Toruń

e-mail: rady@chem.univ.torun.pl

Bogdan Zygmunt, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Poli-technika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk e-mail: zygmuntb@chem.pg.gda.pl

XII

SPIS TREŚCI Słowo wstępne........................................................................................................... XII Zagadnienia ogólne. Rozdział 1. Trendy w analityce i monitoringu środowiskowym ................................................... 1 Jacek Namieśnik Rozdział 2. Nowe rozwiązania i wyzwania w chromatografii i technikach pokrewnych u progu XXI. Quo Vadis Chromatographia ?............................................................................. Bogusław Buszewski, Katarzyna Krupczyńska Rozdział 3. Zapewnienie jakości i kontrola jakości w pracach badawczych.......................... &&& Peter Bode Rozdział 4. Wybrane aspekty metrologii chemicznej............................................................. &&& Ewa Bulska, Philip Taylor Rozdział 5. Metody kalibracyjne – nomenklatura i klasyfikacja............................................. &&& Paweł Kościelniak Rozdział 6. Zintegrowana metoda kalibracyjna – nowe podejście w zakresie analizy rutynowej................................................................................................................................... &&& Paweł Kościelniak Rozdział 7. Wykorzystanie technik chemometrycznych w badaniach analitycznych środowi-ska............................................................................................................................ &&& Aleksander Astel, Jan Mazerski, Jacek Namieśnik Techniki łączone Rozdział 8. Techniki łączone w środowiskowej analizie specjacyjnej ......................................... &&& Brice Bouyssiere, Ryszard Lobinski, Joanna Szpunar Rozdział 9. Połączenie HPLC z NMR i MS jako technika pozwalająca na określanie struktury che-micznej nieznanych substancji chemicznych, obecnych w próbkach środowiskowych................................................................................................................................... &&& Karsten Levsen, Alfred Preiss, Manfred Spraul

XIII

Rozdział 10. Oznaczanie pozostałości wybranych środków farmaceutycznych, steroidowych hormo-nów płciowych oraz alkilofenolowych środków powierzchniowo czynnych w środowisku wodnym z wykorzystaniem technik LC–MS oraz LC–MS/MS................................................................................................................................... &&&María J. Lopez de Alda, Silvia Diaz-Cruz, Mira Petrovic, Damià Barceló. Rozdział 11. Ruchomy element sorpcyjny typu twister tm w połączeniu z techniką rtl-cgc-ms jako do-godna metoda do monitoringu ponad 400 pestycydów w próbkach o różnym składzie matrycy (woda, owoce, warzywa, odżywki dla niemowląt) &&& Pat Sandra, Bart Tienpont, Frank David Rozdział 12. Kompletna dwuwymiarowa chromatografia gazowa (GC × GC) ............................ &&& Tadeusz Górecki, James Harynuk, Ognjen Panić Wybrane techniki analityczne. Rozdział 13. Jądrowe techniki analityczne w badaniach środowiskowych ................................... &&& Peter Bode Rozdział 14. Techniki membranowe w analizie próbek środowiskowych ...................................... &&& Jan Åke Jönsson, Lennart Mathiasson, Luke Chimuka, Ewa Cukrowska Rozdział 15. Metoda generowania wodorków z zawiesin: zastosowanie w absorpcyjnej spektrometrii atomowej.................................................................................................................... &&& Henryk Matusiewicz Rozdział 16. Metody rozkładu próbek na mokro............................................................................ &&& Henryk Matusiewicz Rozdział 17. Analiza przepływowa w ochronie środowiska........................................................... &&& Ewa Poboży, Krystyna Pyrzyńska, Marek Trojanowicz Rozdział 18. Miniaturowe czujniki chemiczne w monitoringu wód.................................... &&& Michał Chudy, Wojciech Wróblewski, Artur Dybko, Zbigniew Brzózka Rozdział 19. Wielokapilarna chromatografia gazowa &&& Andrzej Wasik

XIV

Rozdział 20. Rozdzielanie i charakterystyka pierwiastkowa materii zawieszonej w wodzie ......... &&& G. Blo, C. Contado, C. Conato, F. Dondi Rozdział 20a. Separation and Elemental Characterization of Waterborne Particles ..................... &&& G. Blo, C. Contado, C. Conato, and F. Dondi Rozdział 21. Oznaczanie ubocznych produktów dezynfekcji wody ................................................ &&& Jacek Nawrocki Rozdział 22. Tlenki metali jako fazy nieruchome w wysokosprawnej chromatografii gazowej .... &&& Jacek Nawrocki, P. W. Carr Rozdział 23. Oznaczanie wybranych zanieczyszczeń środowiska za pomocą techniki chromatografii gazowej po ich derywatyzacji &&& Ewa Kremer, Martyna Rompa, Piotr Sowiński, Waldemar Wardencki, Bogdan Zygmunt Rozdział 24. Techniki analityczne stosowane w monitoringu powietrza atmosferycznego i gazów od-lotowych..................................................................................................................... &&& Waldemar Wardencki, Jacek Namieśnik Rozdział 25. Jakość powietrza wewnętrznego – analityka i monitoring ......................&&& Bożena Zabiegała, Monika Partyka, Jacek Namieśnik Rozdział 26. Wykorzystanie dozymetrii pasywnej do izolacji związków organicznych z wody &&& Agata Kot-Wasik Rozdział 27. Nowe próbniki pasywne do monitoringu organicznych zanieczyszczeń w wodach po-wierzchniowych i gruntowych ................................................................................... &&& Albrecht Paschke, Branislav Vrana, Peter Popp, Luise Wennrich, Wilhelm Lorenz, Gerrit Schüürmann Rozdział 28. Płyny biologiczne jako źródło informacji o narażeniu człowieka na środowiskowe czyn-niki chemiczne &&& Żaneta Polkowska, Katarzyna Kozłowska, Jacek Namieśnik

XV

Kontrola stanu środowiska Rozdział 29 Zastosowanie technik chemometrycznych w analitycznej ocenie próbek biologicznych i środowiskowych....................................................................................................... &&& Piotr Szefer Rozdział 30 . Zastosowanie metod chemometrycznych w badaniu oddziaływań jonów metali w środo-wisku glebowym......................................................................................................... &&& Radosław Zbytniewski, Tomasz Kowalkowski, Bogusław Buszewski Rozdział 31. Analityka specjacyjna związków metaloorganicznych........................... &&& Andrzej Wasik Rozdział 32. Zastosowanie biotestów w badaniach środowiskowych &&& Agnieszka Kuczyńska, Lidia Wolska, Jacek Namieśnik Rozdział 33. Degradacja związków organicznych w środowisku........................... &&& Dagmara Dąbrowska, Agata Kot-Wasik, Jacek Namieśnik Rozdział 34. Przemiany, stężenia i oznaczanie pozostałości środków farmaceutycznych w środowi-sku &&& Jolanta Dębska, Agata Kot-Wasik, Jacek Namieśnik. Rozdział 35. Zmiany stanu środowiska w województwie pomorskim

....................................................................................................................... &&& Andrzej Walkowiak Rozdział 36. Laboratoria wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska........................... &&& Krystyna Gazda

Terminologia Dbajmy o poprawność językową naszych prac i wypowiedzi Jacek Namieśnik SPIS AKRONIMÓW REKLAMY

XVI

SŁOWO WSTĘPNE OD REDAKCJI Pisząc te słowa redaktorzy niniejszego tomu mają nadzieję, że w kraju książka ta odegra większa rolę i spotka się z żywszym przyjęciem niż wcześniejsze wydanie an-glojęzyczne. Przedkładamy więc ocenie polskich czytelników tom, którego idea zrodzi-ła się jeszcze na etapie pisania wniosku do Komisji Europejskiej – tego samego, który doprowadził do powstania Centrum Doskonałości Analityki i Monitoringu Środowiska (CEEAM). Nasza koncepcja organizacji warsztatów miała na uwadze trojaki cel:

Przedstawienie europejskiemu środowisku ekoanalityków rodzaju podsumowania najważniejszych kierunków prac badawczych w dziedzinach będących przedmio-tem zainteresowania naszego centrum – nie cofającego się przed nakreśleniem naj-pilniejszych potrzeb i możliwych kierunków przyszłego rozwoju – owych tytuło-wych „nowych horyzontów i wyzwań”. Cel ten w pierwszym rzędzie spełnia – co oczywiste – wydanie anglojęzyczne, które ukazało się jeszcze przed rozpoczęciem warsztatów w sierpniu 2003 roku. Zapoznanie z wymienionym wyżej pracami i trendami grona młodych polskich ba-daczy i praktyków czynnych w dziedzinie analityki i monitoringu środowiska. W tym wydaniu książki możliwe jest już przedstawienie krótkiego podsumowania. W warsztatach udział wzięło 53 uczestników, wytypowanych spośród blisko 80 kan-dydatów. Większość uczestników (bo aż 43 osoby) związanych było z ośrodkami naukowo-badawczymi, a 10 reprezentowało inne laboratoria (przemysłowe i państwowe). 9 spośród uczestników posiadało już stopień naukowy doktora. Wszyscy uczestnicy otrzymali świadectwo uczestnictwa w warsztatach. Sformułowanie sugestii nomenklaturowych w dziedzinie analityki i monitoringu środowiska, zwłaszcza w zakresie działów o nieustalonej jeszcze terminologii, któ-re – jako propozycja – zostaną przedstawione Komitetowi Chemii Analitycznej PAN.

Z powyższych celów logicznie narzucała się formuła imprezy – warsztaty – a także po-trzeba obszernej publikacji jej rezultatów. Wagę przedsięwzięcia podkreślało dodatko-wo nasze pragnienie uczynienia z tego punktu planu działań centrum (tzw. „Description of Work”) mocnego akcentu inauguracji jego działalności, z czym zdecydowanie współbrzmiały opinie recenzentów wniosku w sprawie utworzenia centrum CEEAM, stwierdzające, że „znaczenie &&&(tzw. Deliverable 1 - tzn. książki) dla przebiegu ca-łości projektu wymaga, aby została ona ukończona w pierwszym roku jego działalno-ści”. Trzy miesiące po zakończeniu warsztatów może już nie pora opisywać wszyst-kie przeszkody i trudności, jakie były do pokonania na drodze do zorganizowania warsztatów i wydania książki w terminie kilkumiesięcznym. Jesteśmy wdzięczni wszystkim autorom za ich wysiłek, zwłaszcza wobec palących a krótkich terminów. Ostatecznie – wydanie anglojęzyczne – liczyło sobie dwadzieścia cztery rozdziały czterdziestu dziewięciu autorów, z których jedenastu (sześciu z Europejskiego Obszaru Badawczego i pięciu z Polski) wystąpiło bezpośrednio, jako wykładowcy warsztatów z piętnastoma wykładami plenarnymi. Prezentowana obecnie wersja książki nie jest wiernym tłumaczeniem wcześniej-szego tomu. Przede wszystkim została poszerzona o dwanaście rozdziałów. Jest wśród nich jeden – zamieszczony w obu wersjach językowych, ponieważ autorzy rozminęli się z terminami o przysłowiowy włos i wyrazili zgodę na taki tryb postępowania. Spośród

17

dwudziestu czterech rozdziałów oryginalnych dwa zostały znacznie udoskonalone. Możliwe też było – ze względu na brak tak znacznych ograniczeń czasowych – skon-struowanie logicznego, w sensie kolejności rozdziałów, spisu treści. Nie jest więc ko-nieczne, aby przedstawiać bliżej zawartość książki już we wstępie. Pragniemy jedynie zaznaczyć, że rozdziały dotyczące systemu monitoringu środowiska w Polsce zostały umieszczone za poradą członków Międzynarodowego Naukowego Komitetu Doradcze-go naszego centrum, którzy uważali za wskazane zapoznać środowisko europejskie z polskimi wysiłkami w tym zakresie. Zapraszając wykładowców warsztatów i pozostałych autorów prezentowanego tomu, sugerowaliśmy im, aby nieco przekroczyli zakres zwyczajowo przyjęty dla arty-kułów przeglądowych i podjęli też próby określenia bądź przewidywania dalszego roz-woju w interesujących ich dziedzinach. Rozumiemy, ze takie podejście jest z zasady obce naukowcom – wszyscy znamy liczne w historii nauki fałszywe przepowiednie głoszone nawet przez noblistów. Wydaje nam się jednak, że zamieszczone tutaj teksty zawierają elementy, które – bezpośrednio lub pośrednio – pozwalają na określenie moż-liwych bądź oczekiwanych kierunków rozwoju analityki i monitoringu środowiska w najbliższych dwóch dekadach. Zamieszczone przez nas sugestie terminologiczne powinny być uważane jedynie za propozycje. Jeśli jednak chcemy trwać w postanowieniu studiowania, a zwłaszcza nauczania chemii analitycznej w języku ojczystym, powinniśmy dbać o rozwój termino-logii. Będziemy uważali cel naszej aktywności w tym zakresie za spełniony, jeżeli pro-pozycje te staną się podstawą dyskusji prowadzącej do bardziej wiążących ustaleń w tym zakresie. Jacek Namieśnik i Wojciech Chrzanowski Gdańsk, 5 grudnia 2003.

18

Podziękowania W pierwszym rzędzie redaktorzy niniejszego tomu pragną podziękować Komisji Europejskiej, Dyrekcji Generalnej d.s. Nauki, która akceptując nasz pomysł warsztatów pt. „Nowe horyzonty i wyzwania w analityce i monitoringu środowiska (w ramach 1. Pakietu Roboczego) programu działania Centrum CEEAM, umożliwiła wydanie tego tomu poprzez jego sfinansowanie. Chcielibyśmy także w tym miejscu podziękować za wysiłek wielu naszych współpracowników i doktorantów, którzy przyczynili się do powstania tej książki w jej obecnej formie. Przede wszystkim podziękowania należą się naszej niezwykle spraw-nej asystentce, pani mgr inż. Patrycji Szpinek, która wielce przyczyniła się do organiza-cji warsztatów i organizacji wsparcia logistycznego. Za skuteczną koordynację strony technicznej wydania, słowa uznania należą się panu inż. Witoldowi Olszewskiemu, kie-rownikowi Zakładu Poligraficznego PG. Panu profesorowi Bogusławowi Buszewskiemu z Wydziału Chemicznego Uni-wersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i panu profesorowi Maciejowi Jaroszowi z Wydziału Chemii Politechniki Warszawskiej, pragniemy podziękować za zgodę na goszczenie części objazdowej warsztatów oraz odbycie wizyt studialnych w ich kate-drach. Wielu członków ich grup badawczych także zasłużyło na słowa wdzięczności z naszej strony za pomoc organizacyjną. Odrębne wyrazy wdzięczności składamy firmie Merck Polska, za zaproszenie uczestników warsztatów do swojej centrali w Warszawie i demonstrację stosowanych tam procedur i praktyk proekologicznych. Także firmie Promochem, zwłaszcza panu mgr inż. Bolesławowi Jerzakowi, dziękujemy za uczest-nictwo w warszawskim etapie warsztatów. Wszystkim osobom i instytucjom wymienionym na technicznej stronie tego to-mu również dziękujemy za wysiłek włożony w prace związane z wydaniem tej książki. Osobne podziękowania należą się wszystkim autorom polskojęzycznym za szczegółową autoryzację zredagowanych tłumaczeń, często pozwalającą na wprowadzenie znacznych udoskonaleń – nie tylko w ich własnych tekstach. Pragniemy także podziękować wszystkim zaproszonym przez nas do współpracy nad polską terminologią, których uwagi bardzo sobie cenimy. Pragniemy wymienić tutaj panie: prof. dr hab. Irenę Bara-nowską i dr hab. Krystynę Pyrzyńską, oraz panów: prof. dr hab. Rajmunda Dybczyń-skiego, prof. dr hab. Stanisława Głąba, prof. dr hab. Macieja Jarosza i dr Andrzeja Si-łowieckiego. Członkom Międzynarodowego Naukowego Komitetu Doradczego CEEAM (ISAB) dziękujemy za wskazówki i cenne uwagi. Pragniemy wreszcie podziękować Jego Magnificencji Rektorowi Politechniki Gdańskiej, prof. dr hab. inż. Januszowi Rachoniowi oraz Dziekanowi Wydziału Che-micznego PG, prof. dr hab. inż. Sławomirowi Milewskiemu za słowa zachęty i aktywne poparcie dla działalności naszego Centrum.

19