1

NOTATNIK HARCERSKI

TORUŃSKI SZCZEP ZHR „BRĄZOWA PIĄTKA”

LEGENDA:

brązowe- do przepisania w trakcie zdobywania Honielniczki

zielone- do przepisania w trakcie zdobywania Ochotniczki

niebieskie- do przepisania w trakcie zdobywania Tropicielki

czerwone- do przepisania w trakcie zdobywania Samarytanki

2

IDEA

Prawo harcerskie

1. Harcerka służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki. 2. Na słowie harcerki polegaj jak na Zawiszy.

3. Harcerka jest pożyteczna i niesie pomoc bliźnim. 4. Harcerka w każdym widzi bliźniego, a za siostrę uważa każdą inną

harcerkę. 5. Harcerka postępuje po rycersku. 6. Harcerka miłuje przyrodę i stara się ją poznać.

7. Harcerka jest karna i posłuszna rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.

8. Harcerka jest zawsze pogodna. 9. Harcerka jest oszczędna i ofiarna. 10. Harcerka jest czysta w myśli, mowie i uczynkach, nie pali tytoniu

i nie pije napojów alkoholowych.

Wersja ta była używana przez Związek Harcerstwa Polskiego w latach 1932-1945 (Statut z 1936 roku). W kolejnych dziesięcioleciach w ZHP wprowadzano kilka kolejnych wersji. W latach 80. XX wieku do tej wersji

Prawa Harcerskiego powróciły środowiska harcerskie związane z Kręgami Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego.

Przyrzeczenie harcerskie

Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce,

nieść chętną pomoc bliźnim i być posłuszną Prawu Harcerskiemu.

Potwierdzenie- Na słowie harcerki polegaj jak na Zawiszy.

Tekst Przyrzeczenia harcerskiego, w prawie takiej formie, jak brzmi

dzisiaj istnieje od 10. sierpnia 1919. Tamta forma przyrzeczenia miała

postać „[…]pełnić służbę Bogu i Ojczyźnie […]”.

3

Prawo Zucha

1. Zuch kocha Boga i Polskę.

2. Zuch jest dzielny. 3. Zuch mówi prawdę. 4. Zuch pamięta o swoich obowiązkach.

5. Wszystkim z zuchem jest dobrze. 6. Zuch stara się być coraz lepszy.

Obietnica Zucha

Obiecuję być dobrym zuchem i zawsze przestrzegać Prawa Zucha.

Hymn harcerski

Wszystko co nasze Polsce oddamy

W niej tylko życie więc idziem żyć Świty się bielą, otwórzmy bramy

Rozkaz wydany, wstań w słońce idź! Ramię pręż, słabość krusz Ducha tęż, Ojczyźnie miłej służ

Na jej zew, w bój czy trud Pójdzie rad harcerzy polskich ród

Harcerzy polskich ród!

Hymnem harcerskim jest pieśń „Wszystko, co nasze”, którą w 1911 r.

napisał Ignacy Kozielewski, a refren- w 1912 roku Olga Drahonowska- Małkowska. Muzyka pochodzi natomiast z pieśni „Na barykady".

Jest hymnem harcerskim od roku 1918. Wcześniej hymnem była „Rota”.

4

SYMBOLIKA

Krzyż harcerski

Krzyż Harcerski zaprojektował w 1912 roku ks. Kazimierz

Lutosławski. Krzyż wzorowany jest na najwyższym polskim odznaczeniu wojskowym- orderze Virtuti Militari, nadawanym za wybitne męstwo na

polu walki. Symbolika:

dwie gwiazdki na lilijce na krzyżu- oznaczają, że harcerka w swym życiu kieruje się Prawem i Przyrzeczeniem Harcerskim.

promienie rozchodzące się od lilijki- oznaczają, że harcerka powinna

promieniować dobrym przykładem na całe swoje otoczenie, a także, że idea harcerstwa promieniuje na innych ludzi.

okrąg- symbol doskonałości, do której harcerka stale dąży.

cztery ramiona krzyża- rozszerzają się na cztery strony świata

i przypominają, że celem harcerstwa jest objęcie swoim oddziaływaniem jak najszersze rzesze młodzieży.

wieniec dębowy (z lewej)- symbolizuje męstwo.

wieniec laurowy (z prawej)- symbolizuje zwycięstwo.

5

hasło "Czuwaj"- zawołanie harcerskie, które przypomina o potrzebie

bycia w ciągłej gotowości do pełnienia służby.

ziarenka piasku na ramionach krzyża- symbolizują liczną rodzinę

harcerską, (Ile ziarenek piasku na pustyni, tylu harcerzy na świecie).

nierówności na ramionach krzyża- symbolizują trudności na drodze życia, które harcerki starają się pokonać.

Lilijka harcerska

Lilijkę jako symbol skautingu zaproponował Robert Baden- Powell.

Lilijka wzorowana jest na igle magnetycznej kompasu. Tak jak igła kompasu wskazuje północ, tak lilijka ma wskazywać harcerkom

właściwą drogę do osiągania ideałów.

litery ONC- Ojczyzna, Nauka, Cnota- skrót hasła Filomatów

(organizacja młodzieżowa mająca na celu upowszechnienie wśród tamtejszego społeczeństwa idei patriotyzmu i samokształcenia).

węzeł z napisem ZHR- skrót nazwy naszej organizacji- Związku

Harcerstwa Rzeczypospolitej. Taka lilijka noszona jest na nakryciu głowy. Harcerki i harcerze noszą

lilijki srebrne, a instruktorzy złote.

6

Lilijka harcerska będąca symbolem ZHR (tradycyjna lilijka przepasana

w węźle biało-czerwoną szarfą) została zaprojektowana w 1989 roku

przez hm. Małgorzatę Wojtkiewicz.

Koniczynka skautowa

Jest to oznaka skautek.

Symbolika:

trójramienna koniczynka- symbolizuje trzy części przyrzeczenia skautowego.

dwie gwiazdki- symbolizują Prawo i Przyrzeczenie Skautowe.

płomień- symbolizuje płomień miłości do bliźniego.

żyłka skierowana w górę- igła kompasu wskazująca zawsze dobrą drogę w życiu.

krąg zewnętrzny- symbolizuje stowarzyszenie skautowe o światowym zasięgu.

koniczynka jest złota na jasno- niebieskim tle- symbolizuje słońce świecące nad wszystkimi dziećmi świata.

7

hasło: Czuwaj

Tradycyjne pozdrowienie harcerskie, odpowiednik

badenpowellowskiego zawołania skautowego "Be prepared" - "Bądź gotów". Czuwać tzn. być w stałej gotowości do pełnienia służby Bogu, Polsce i bliźnim, oraz być gotowym do nieustającej pracy nad sobą-

czuwania nad swym rozwojem. „Czuwaj” do polskiego skautingu wprowadziła w 1912 roku

III Lwowska Drużyna Żeńska im. Emilii Plater, założona przez Olgę Drahanowską. Drużyna ta zorganizowała w lipcu 1912 roku obóz, na którym postanowiono zastąpić używane wówczas „Czołem" (przejęte

od Towarzystwa Sokół)-> hasłem „Czuwaj". Zawołanie to znane było i używane w średniowiecznej Polsce.

Podobno strażnicy murów miejskich i bram, gdy nocą pełnili swoją służbę, nawoływali się przeciągłym „Czu- waj!” Miało to zapobiec zasypianiu strażników.

Znaczek zucha

Symbolika:

biały orzeł- symbolizuje odwagę i patriotyzm,

słońce- radość,

niebieskie niebo- pogodę ducha,

promienie słoneczne- to gotowość służenia i niesienia pomocy

innym, świecenie przykładem i oddziaływanie na nich.

8

Pagon wędrowniczy

Ognisko ułożone w sposób skautowy na tzw. długie palenie, z którego

wychodzą trzy płomienie. Symbolika:

ognisko- symbol ciepła, bliskości, więzi, domu, rodziny, wiedzy, energii.

watra- symbol świadomej życiowej wędrówki po zagadnieniach i tematach z zakresu wszelakich dziedzin ludzkiej aktywności,

wędrówki po własnej miejscowości, regionie, Polsce, Europie i świecie.

trzy płomienie- oznaczają dążenie ku doskonałości,

o siła ciała- dbałość o zdrowie i tężyznę fizyczną, o siła rozumu- dążenie do wiedzy i rozwijanie swojego intelektu

o siła ducha- kształtowanie charakteru, dążenia do prawdy i Boga.

polana ogniska- oznaczają elementy wędrowniczej pracy:

o służba o szukanie swojego miejsca w społeczeństwie,

o praca nad sobą. Naramiennik wędrowniczy jest odznaką przynależności do ruchu

wędrowniczego. Zdobywanie naramiennika obejmuje trzy próby: próbę

siły (ciała), próbę rozumu i próbę ducha. Do prób można dołączyć także własne pole służby.

9

Odznaka Harcerstwa Starszego

Symbolika:

płomienie- wartości wynikające z Prawa i Przyrzeczenia

Harcerskiego: o pomoc bliźnim,

o służba Bogu i Polsce.

dłoń niosąca, podtrzymująca płomień- symbolizuję służbę.

dłoń ochraniająca płomień- symbolizuję braterstwo.

droga między płomieniami- oznacza dążenie do doskonałości przed

indywidualny rozwój oraz przestrzeganie Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego.

Odznakę Harcerstwa Starszego otrzymuje członek Kręgu Harcerstwa

Starszego w momencie podjęcia zobowiązania i rozpoczęcia jego realizacji.

10

STOPNIE

HARCERSKIE

w Organizacji Harcerek

ZHR

w Organizacji Harcerzy

ZHR

Oznaczenia

stopni

harcerskich

w OH-ek i Oh-y

ochotniczka ochot. młodzik mł. krzyż oksydowany

tropicielka trop. wywiadowca wyw. krzyż ze srebrną

lilijką

samarytanka sam. ćwik ćw. krzyż ze złotą lilijką

wędrowniczka wędr. harcerz orli HO krzyż ze złotą lilijką i złotym

okręgiem

Harcerka

Rzeczypospolitej HR

Harcerz

Rzeczypospolitej HR

krzyż ze srebrną lilijką, złotym

okręgiem i złotym wieńcem

INSTRUKTORSKIE

przewodniczka pwd. przewodnik pwd. granatowa podkładka

pod krzyżem, granatowa lilijka na rękawie

podharcmistrzyni phm. podharcmistrz phm. zielona podkładka pod krzyżem, zielona lilijka na rękawie,

(zielona krajka)

harcmistrzyni hm. harcmistrz hm. czerwona podkładka pod krzyżem,

czerwona lilijka na rękawie, (czerwona krajka)

11

Organizacja Harcerek

Organizacja Harcerzy

ST

RU

KT

UR

A O

RG

AN

IZA

CY

JN

A Z

HR

NACZELNICZKA

HARCEREK

NACZELNICTWO

ZHR

PRZEWODNICZĄCY

ZHR

RADA NACZELNA (22 członków wybranych przez Walny Zjazd,

Przewodniczący ZHR, Naczelniczka Harcerek,

Naczelnik Harcerzy oraz 12 Przewodniczących Zarządów Okręgów)

WALNY ZJAZD ZHR (odbywa się co 2 lata)

NACZELNIK

HARCERZY

12

HUFIEC (ZWIĄZEK DRUŻYN)

CHORĄGIEW (NAMIESTNICTWO)

HUFIEC (ZWIĄZEK DRUŻYN)

OKRĘG

SZCZEP

CHORĄGIEW (NAMIESTNICTWO)

13

kolor/ rodzaj

sznura

sposób noszenia

sznura funkcja imię i nazwisko

FU

NK

CJE

Funkcje

pełn

ione

w

Org

anizac

ji H

arcerek

albo

Org

anizac

ji

Harcerzy

ozn

acza się w n

astępu

jący sp

osó

b:

brązowy spod ramienia zastępowa

zielony spod ramienia przyboczna

granatowy spod ramienia drużynowa

z ramienia szczepowa Kinga Susarska

srebrny

z ramienia hufcowa Kinga Susarska

spod ramienia vi-ce hufcowa Kinga Susarska

spod kołnierza członkinie komendy

hufca -

złoty

z ramienia namiestniczka Paulina Kozłowska

spod ramienia vi-ce namiestniczka -

spod kołnierza członkinie komendy

namiestnictwa -

skórzany

z ramienia Naczelniczka Harcerek Maria Brzeska- Deli

spod ramienia vi-ce Naczelniczka

Harcerek Katarzyna Bieroń,

Anna Dudzik

spod kołnierza członkinie Głównej Kwatery Harcerek

biały, pleciony z ramienia Przewodniczący ZHR Michał Butkiewicz

spod ramienia vi-ce Przewodnicząca Urszula Kret, Lech Najbauer

14

/-y ZHR

spod kołnierza Członkowie

Naczelnictwa

biały, gładki

z ramienia przewodniczący Zarządu Okręgu

Wojciech Smolak

spod ramienia vi-ce przewodniczący

Zarządu Okręgu Witold Szady

spod kołnierza członek Zarządu

Okręgu (skarbnik) Katarzyna Susarska

błękitny spod ramienia drużynowy Gromady

Zuchowej -

fioletowy z ramienia Kapelan Naczelny

Związku ks. Kazimierz Chudzicki

15

w Kręgu Harcerstwa Starszego- sznury w kolorze granatowym ze srebrnym suwakiem

o prowadząca- sznur noszony z ramienia,

o vi-ce prowadząca- sznur noszony z szyi.

Funkcje oraz członkostwo we władzach naczelnych oznacza się w następujący sposób: o w Radzie Naczelnej - biały suwak noszony na sznurze

oznaczającym funkcję podstawowe. o w Komisji Rewizyjnej Związku- sznur w kolorze amarantowym,

pleciony z amarantowym suwakiem: przewodniczący- sznur noszony z ramienia, pozostali członkowie, w tym vi-ce przewodniczący- sznur

noszony spod ramienia. o w Sądzie Harcerskim- sznur w kolorze białym, pleciony z zielonym

suwakiem: prezes- sznur noszony z ramienia, vi-ce prezes- sznur noszony spod ramienia,

pozostali członkowie- sznur noszony spod kołnierza. o Przewodniczący Rady Duszpasterskiej Związku- sznur fioletowy

noszony z ramienia.

w Komisji Rewizyjnej Okręgu- sznur w kolorze białym, gładki

z amarantowym suwakiem: o przewodniczący- sznur noszony z ramienia, o vi-ce przewodniczący- sznur noszony spod ramienia,

o pozostali członkowie- sznur noszony spod kołnierza.

Oznaczenie funkcji kapelana- sznur fioletowy:

o Kapelan Naczelny Związku- sznur fioletowy z ramienia, o kapelan Organizacji Harcerek- sznur fioletowy spod ramienia

ze skórzanym suwakiem. W przypadku pełnienia jednocześnie kilku funkcji na mundurze noszone

jest oznaczenie funkcji najwyższego szczebla.

16

HISTORIA HUFCA

nazwa hufca: TORUŃSKI HUFIEC ZUCHÓW I HARCEREK

„KATARZYNKI”

e-mail hufca: katarzynki@zhr.pl

adres siedziby hufca: ul. Konopnickiej 20 m 6, 87-100 Toruń

obecna hufcowa: phm. Kinga Susarska HR

607 472 210

ul. Kalinowa 11, 87-162 Kopanino

k.susarska@gmail.com

Katarzynki: o Charakterystycznymi toruńskimi piernikami są

„Katarzynki”.

o Trzy pierwsze hufcowe miały na imię Katarzyna: Katarzyna Podolska, Katarzyna Susarska, Katarzyna Mazurek z tego

patronką dwóch z nich (K. Podolskiej i K. Mazurek) jest św. Katarzyna Aleksandryjska.

poprzednie hufcowe o hufcowy Toruńskiego Hufca ZHR- hm. Jacek Podolski

(1 XI 1989- 5 X 1990) o I hufcowa- hm. Katarzyna Podolska

(5 X 1990- 15 VI 1991) o II hufcowa- phm. Katarzyna Susarska

(15 VI 1991- IV 1997)

o III hufcowa- hm. Katarzyna Mazurek (IV 1997 - XI 2002)

o IV hufcowa- phm. Anna Górska (XI 2002- VI 2004)

o V hufcowa- pwd. Karolina Borucka

(III 2004- VI 2004) o VI hufcowa- pwd. Emilia Tworkowska

(VI 2004- XI 2005)

17

o VII hufcowa- phm. Anna Mazurek (XI 2005- 31 III 2008)

o VIII hufcowa- phm. Joanna Górska- Szymczak (31 III 2008- 19 VI 2011)

o IX hufcowa- phm. Kinga Susarska

(19 VI 2011- …)

Historia hufca o Toruński Hufiec Harcerski (hufiec koedukacyjny)

1 XI 1989 - 5 X 1990 o Toruński Hufiec Harcerek

5 X 1990 - 22 II 2002

o Toruński Hufiec Zuchów i Harcerek „Katarzynki” 22 II 2002 - …

o Gra Katarzynkowa

I- 23.02.2002- Toruń

II- 22.02.2003- Toruń III- 21.02.2004- Toruń

IV- 19 lub 26.02.2005- Toruń V- 26.11.2005- Toruń VI- 25.11.2006- Toruń

VII- 24.11.2007- Toruń VIII- 29.11.2008- Chełmno

IX- 12.12.2009- Inowrocław X- 4.12.2010- Toruń …

…

o Zloty hufca Zlot Hufca w Jabłonowie Pomorskim marzec 2002 Zlot hufca w Złejwsi Wielkiej- marzec 2003

Zlot hufca w Chełmnie- 28-30.11.2008 Zlot hufca w Inowrocławiu- 11-13.12.2009 …

… …

18

HISTORIA SZCZEPU

nazwa: TORUŃSKI SZCZEP ZHR „BRĄZOWA PIĄTKA”

logo:

obecna szczepowa: phm. Kinga Susarska HR

607 472 210

ul. Kalinowa 11, 87-162 Kopanino

k.susarska@gmail.com

data powstania: 11 XI 2005 r.

obecne jednostki należące do szczepu: o 5 Toruńska Drużyna Harcerek „Połoniny” im. Olgi Drahonowskiej-

Małkowskiej, o 5 próbna Lubicka Drużyna Harcerek „Grań”,

o 5 próbna Toruńska Drużyna Harcerek „Wetlina”, o … o …

poprzedni szczepowi:

o I szczepowy: phm. Łukasz Susarski (11 XI 2005- 4 IV 2008)

o II szczepowa: phm. Kinga Susarska HR (4 IV 2008- …)

19

HISTORIA SKAUTINGU

rok 1857

22 lutego- urodził się Robert Baden-Powell. Dzień ten obchodzony

jest jako Dzień Myśli Braterskiej. rok 1899

oblężenie Mafekingu podczas wojny Anglików z holenderskimi osadnikami w Afryce (Burami). Robert Baden-Powell szkoli

młodych chłopców na "skautów". Zajmują się wywiadem, łącznością, podchodzeniem, tropieniem, pierwszą pomocą.

rok 1902

w USA powstaje organizacja młodzieżowa Woodcraft Indians

(Indianie Puszczańscy) założona przez „Czarnego Wilka”- Ernesta Thompsona Setona.

w Anglii Baden- Powell wydaje książkę „Wskazówki dla zwiadowców”, gdzie zwraca uwagę na szkolenie młodych

chłopców. rok 1907

29. lipca- obóz doświadczalny na wyspie Brownsea w hrabstwie Dorset.

Oficjalny rok powstania skautingu w Anglii.

rok 1908

ukazuje się książka Baden-Powella „Skauting for Boys”- pierwszy

skautowy podręcznik. rok 1910

Powstała pierwsza organizacja skautowa dziewcząt (ang. Girl Guides).

rok 1913

lipiec- Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham. Na czele polskiej drużyny reprezentacyjnej stoi Andrzej Małkowski.

20

rok 1920

założenie Światowej Organizacji Ruchu Skautowego World

Organization of the Scout Movement.

I Jamboree w Londynie - Baden-Powell otrzymuje tytuł

Naczelnego Skauta Świata. rok 1928

założenie Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek World Association of Girl Guides and Girl Scouts.

21

HISTORIA HARCERSTWA

rok 1910

1910-1911- Andrzej Małkowski tłumaczy i wydaje po polsku

książkę Roberta Baden- Powella „Scouting for boys” na język polski- „Skauting jako system wychowania młodzieży” (jest to kara wymierzona za spóźnienie się na ćwiczenia "Zarzewia").

rok 1911

22. maja- Andrzej Małkowski wydaje rozkaz powołujący trzy drużyny skautowe we Lwowie.

o I Lwowska Drużyna Skautów im. Tadeusza Kościuszki- drużynowy Czesław Pieniążkiewicz

o II Lwowska Drużyna Skautów im. Jana Karola Chodkiewicza- drużynowy Franciszek Kapałka

o III Lwowska Drużyna Skautek im. Emilii Plater- drużynowa Olga Drahonowska

o IV Lwowska Drużyna Skautów.

15. października- we Lwowie ukazuje się pierwszy numer pierwszego polskiego czasopisma skautowego pt. „Skaut”.

Na pierwszej stronie Skauta wydrukowano wiersz Ignacego Kozielewskiego pt. "Wszystko, co nasze" (późniejszy hymn harcerski).

1. listopada- w drugim numerze Skauta ukazuje się pierwsza redakcja Prawa Skautowego. Wydano „Skauting jako system

wychowania młodzieży” na podstawie dzieła generała Roberta Baden- Powella w tłumaczeniu Andrzeja Małkowskiego.

rok 1912

III Lwowska Drużyna żeńska prowadzona przez Olgę

Drahonowską wprowadza na swym obozie pozdrowienie „Czuwaj” w miejsce dotychczasowego zawołania „Czołem”.

Powstaje pierwszy wzór Krzyża Harcerskiego wzorowany na orderze Virtuti Militari. Pomysłodawcą projektu był ksiądz

Kazimierz Lutosławski.

22

rok 1913

Delegacja polskich skautów z trzech zaborów uczestnicy w Zlocie

Skautowym w Birmingham. Drużyna polska na czele z Andrzejem Małkowskim występuja pod polskim sztandarem z białym orłem na

czerwonym polu, flagą biało- czerwoną i z napisem Poland, wzbudzając protesty państw zaborczych.

rok 1914

wybuch I Wojny Światowej- masowy udział harcerek i harcerzy

w walkach na froncie i w służbie pomocniczej (łączność, kurierzy, ochrona mostów i kolei, służba medyczna itp.).

rok 1916

w Królestwie Kongresowym, po czasowym rozbiciu polskiego

skautingu na cztery odrębne organizacje- łączą się one w Związek Harcerstwa Polskiego.

rok 1918

1- 2. listopada- na Zjeździe w Lublinie utworzony zostaje

ogólnopolski Związek Harcerstwa Polskiego. rok 1919

15/16. stycznia- Andrzej Małkowski ginie na statku „Chaouia”. Statek wpadł na minę w Cieśninie Messyńskiej. Małkowski oddał

swoją kamizelkę ratunkową kobiecie z dzieckiem.

rok 1920

31. grudnia 1920- 2. stycznia 1921 r.- I Walny Zjazd ZHP przyjmuje Statut, tekst Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego,

wybiera władze. Przewodniczącym Związku zostaje generał Józef Haller.

rok 1931

lipiec- otwarcie stałej szkoły instruktorskiej na Buczu.

rok 1935

11- 25. lipca- Jubileuszowy Zlot Harcerstwa Polskiego w Spale nad Pilicą.

23

rok 1938

wrzesień- zostaje powołane "Pogotowie Harcerek". Kieruje nim

hm. Józefina Łapińska. Zadaniem Pogotowia było przygotowanie do służby na wypadek wybuchu wojny. Harcerki odbywają

szkolenie sanitarne, obrony przeciwlotniczej, łączności. rok 1939

powołano Pogotowie Wojenne Harcerzy.

wrzesień- udział harcerek i harcerzy w wojnie w Kampanii

Wrześniowej (m. in. obrona wieży spadochronowej w Katowicach, walki w Bydgoszczy, w obronie Warszawy).

27. września- ZHP przyjmuje kryptonim Szare Szeregi, który obowiązuje do 18. stycznia 1945.

rok 1944

1. sierpnia- 2. października- Powstanie Warszawskie- godzina „W”.

Walki trwały 63 dni.

rok 1945

styczeń- rozwiązanie Szarych Szeregów.

SZARE SZEREGI

Szare Szeregi- kryptonim konspiracyjny Organizacji Harcerzy ZHP i szerzej- całego ZHP, w okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny

światowej. Szare Szeregi zostały powołane 27. września 1939 w Warszawie. Do sierpnia 1942 r. przewodniczącym Szarych Szeregów

był ks. hm. RP Jan Mauersberger, po jego śmierci dr Tadeusz Kupczyński.

Struktura

Główna Kwatera- pasieka,

chorągwie- roje,

hufce- ule,

drużyny- rodziny,

zastępy- pszczoły.

24

Na czele organizacji harcerzy stał Naczelnik z Główną Kwaterą Pasieką. Naczelnicy Szarych Szeregów:

Florian Marciniak (27 września 1939- 6 maja 1943),

Stanisław Broniewski (12 maja 1943- 3 października 1944),

Leon Marszałek (3 października 1944- 18 stycznia 1945).

Podział młodzieży:

„Zawisza”- 12-14 lat- drużyny nie brały udziału w walce bieżącej.

Natomiast przygotowywały się do pełnienia służby pomocniczej, m. iw. w czasie powstania warszawskiego, jako Harcerska Poczta Polowa.

„Bojowe Szkoły” (BS)- 15-17 lat- pełniły służbę w małym sabotażu, będącym akcją propagandową skierowaną do ludności

polskiej. Akcja obejmowała pisanie na murach, rozlepianie afiszy i nalepek, rozdawanie ulotek, kolportaż fikcyjnych dodatków

nadzwyczajnych do gazet, podłączenie się do niemieckich megafonów, zrywanie niemieckich flag, usuwanie z wystaw i gablot niemieckich fotografii, gazowanie kin. Do najgłośniejszych

akcji należy zdjęcie niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie.

„Grupy Szturmowe” (GS)- powyżej 18 lat- podporządkowane „Kedywowi” (Kierownictwu Dywersji) AK, pełniły służbę w „wielkiej dywersji”. W Warszawie w sierpniu 1943 utworzono

z nich batalion „Zośka”, którego trzecią kompanię wydzielono do zadań specjalnych. Oddziały GS wykonały wiele akcji

bojowych, w tym wysadzanie mostów kolejowych, pociągów, odbijanie więźniów (akcja pod Arsenałem, akcja w Celestynowie), likwidacja funkcjonariuszy aparatu terroru (Kutschera, Koppe,

Bürckl, oraz odpowiedzialnych za katowanie Jana Bytnara „Rudego”: Schultza i Langego).

Podstawowe zasady: Członków organizacji obowiązywało przedwojenne Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Przyrzeczenie uzupełniono dodatkową rotą konspiracyjną:

„Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się stosować,

nie cofnąć się przed ofiarą życia”.

25

Podstawową zasadą programu było wychowanie przez walkę. Program został sprecyzowany w koncepcji Dziś – jutro – pojutrze.

„Dziś”- oznaczało okres konspiracji i przygotowanie do powstania,

„Jutro”- otwartą walkę zbrojną z okupantem, powstanie,

„Pojutrze”- pracę w wolnej Polsce.

Organizacja Harcerek- Pogotowie Wojenne Harcerek przyjęła kryptonim Związek Koniczyn (od 1943 Bądź Gotów). Kierowana była przez J. Łapińską.

Zrzeszała harcerki powyżej 16 roku życia, prowadziła działalność wychowawczą i opiekuńczą, współdziałała z Radą Główną Opiekuńczą

i Polskim Czerwonym Krzyżem. Przygotowywała młodzież żeńską do pracy w służbie sanitarnej i łączności. Harcerki powyżej 18 lat kierowane były do Wojskowej Służby Kobiet i oddziałów Kedywu AK.

rok 1948

HSP - Harcerska Służba Polsce - program harcerstwa polskiego obejmujący pomoc w odbudowie kraju (był to centralny plan

udziału Związku w odbudowie kraju, zmierzający do odejścia od dotychczasowego skautowego modelu pracy).

Utworzenie jednej (wzorowanej na radzieckim Komsomole)

organizacji młodzieżowej – Związku Młodzieży Polskiej. ZHP, traktowany jako organizacja młodszej młodzieży, nie podlegał

zjednoczeniu.

Połączenie Organizacji Harcerek i Organizacji Harcerzy w jedną

organizację. rok 1950

wprowadzono zakaz używania stroju i odznak harcerskich, nowe Prawo i Przyrzeczenie.

15. października- wcielenie ZHP w struktury Związku Młodzieży Polskiej, powstało OH ZHP, które zaprzestało stosowania metodyk i

harcerskiej i było kopią radzieckich pionierów (białe koszule, czerwone chusty, komunistyczna odznaka - tzw. "czuwajka" -

zamiast krzyża itp). Przynależność staje się obowiązkowa. Zastępami są całe klasy, a drużyną jest szkoła. Nie ma obozów

26

ani biwaków, podstawą pracy jest indoktrynacja polityczna i masowy sport.

rok 1955-56

Przekształcenie OH ZMP w Organizację Harcerską Polski Ludowej

- OHPL.

rok 1956

8- 10. grudnia- na krajowym Zjeździe działaczy harcerskich w

Łodzi ("Zjeździe Łódzkim") reaktywowano ZHP wraz z tradycjami i mundurami, na których ponownie zagościły krzyże i lilijki.

rok 1958

Powstaje "Nieprzetarty Szlak" (ruch programowo-metodyczny

skupiający drużyny dla niepełnosprawnych).

rok 1963

Powolny proces powrotu form pracy organizacji pionierskiej ZSRR

uwieńczony został wprowadzeniem nowego przyrzeczenia harcerskiego- na wierność socjalizmowi. W miejsce sprawności indywidualnych wprowadzone zostają sprawności zespołowe.

W miejsce dawnych stopni- zespołowe miana- ochotników, tropicieli, odkrywców i przodowników. Trwa proces upartyjniania

wyższej kadry instruktorskiej oraz angażowania harcerstwa do pracy ideologicznej i propagandowej.

rok 1973

ZHP, jak wszystkie organizacje młodzieżowe w PRL, zostaje

włączony do Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej - FSZMP.

powstaje Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej- jako program

harcerstwa starszego w ZHP. Drużyny HSP zamiast szarych i zielonych mundurów używały beżowych koszul, czerwonych

krajek i bordowych beretów. W wielu miastach drużyny starszoharcerskie nigdy nie włożyły

tych mundurów. Była to bierna forma protestu. Ucieczką przed HSPS-em były liczne "eksperymenty metodyczne" - czyli

27

stosowanie tradycyjnych metod pracy skautowej pod płaszczykiem "eksperymentów". Celowały w tym miejskie hufce w Krakowie,

oraz szereg środowisk Warszawy, Gdańska, Łodzi, Wrocławia i innych, tworząc podstawy pod przyszłe przemiany prowadzące do ruchów odnowy ZHP (KIHAM)

rok 1979

2- 10. czerwca- I Pielgrzymka Ojca Świętego Jana Pawła II do Polski; wielu wędrowników i instruktorów uczestniczyło

w nieoficjalnej Białej Służbie, w czasie której mieli zakaz zakładania mundurów.

rok 1980

22. listopada- powstało w Warszawie porozumienie Kręgów

Instruktorów Harcerskich im. A. Małkowskiego (KIHAM). Głównym założeniem KIHAM-u było odrodzenie moralne harcerstwa w duchu tradycyjnego tekstu Prawa i Przyrzeczenia

Harcerskiego (z 1932 roku), odkomunizowanie ruchu, nawrót do skautowych metod wychowawczych. Jego symbolem była lilijka

przewiązana węzłem płaskim (stąd zwyczajowa nazwa Ruch płaskiego węzła).

rok 1981

w ZHP przywrócono tradycyjną lilijkę z literami ONC.

ZHP przestaje być członkiem FSZMP.

13. grudnia- wprowadzenie stanu wojennego- internowanie

działaczy opozycji, w tym wielu harcerzy. Rozpoczął się okres szykan i represji.

rok 1982

Pod presją władz porozumienie KIHAM zostaje oficjalnie

rozwiązane i zaczyna działać w konpiracji. rok 1983

16- 23. czerwca- II pielgrzymka papieża do Polski. Harcerze ze środowisk KIHAM organizują służbę sanitarną i porządkową,

która wspiera służby kościelne. Efektem tej Białej Służby było utworzenie półtajnego Ruchu Harcerskiego Rzeczypospolitej.

28

Drużyny uczestniczące w Ruchu wróciły do tradycyjnego Prawa i Przyrzeczenia, tradycyjnego systemu stopni i sprawności

harcerskich, tradycyjnych metod pracy. Ruch miał swoje władze naczelne i swoją własną, tajną strukturę. Jednocześnie członkowie Ruchu zewnętrznie niczym nie odróżniali się od tych z reszty ZHP.

rok 1985

W Koninie powstaje Polska Organizacja Harcerska (POH).

rok 1987

8- 14. czerwca- druga Biała Służba w trakcie III pielgrzymki Jana Pawła II do Polski.

rok 1989

19. marca- w Krakowie powstaje „ZHP - rok założenia 1918”, który jest próbą odbudowy przedwojennego ZHP.

29

INNE ORGANIZACJE HARCERSKIE

Organizacje ogólnopolskie

Związek Harcerstwa Polskiego- ZHP

Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej- ZHR

Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego "Zawisza" Federacja

Skautingu Europejskiego Organizacje poza granicami kraju:

w środowisku polonii na całym świecie na zasadzie federacji działa Związek Harcerstwa Polskiego poza

granicami Kraju,

w Kanadzie działa Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej

w Kanadzie,

w Szwecji działa Niezależny Hufiec Harcerstwa Polskiego "Leśna

Szkółka - Kaszuby",

Harcerstwo Polskie na Ukrainie,

Harcerstwo Polskie na Białorusi,

Związek Harcerstwa Polskiego na Litwie,

Związek Harcerstwa Polskiego na Łotwie.

30

HISTORIA ZHR

rok 1989

12. lutego- powołano dożycia niejawny Związek Harcerstwa

Rzeczypospolitej.

1- 2. kwietnia- I Zjazd ZHR w Sopocie. Pierwszym

przewodniczącym Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej został Tomasz Strzembosz, Naczelnikiem Krzysztof Stanowski.

rok 1990

23. kwietnia- Sad Wojewódzki w Warszawie zarejestrował Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej.

30. listopada- 2.grudnia- II Zjazd ZHR we Wrocławiu, na którym przyjęto poprawioną wersję statutu z jedną rotą Przyrzeczenia

i Prawa oraz rozdziałem organizacji na męską i żeńską. rok 1991

1- 9. czerwca- trzecia Biała Służba w trakcie IV pielgrzymki Jana Pawła II do Polski.

3- 19. sierpnia- Biała Służba na VI Światowych Dniach Młodzieży w Częstochowie.

rok 1992

3. października- Nadzwyczajny Walny Zjazd ZHR w Warszawie, połączenie ZHR i ZHP- 1918

rok 1996

Akt Zawierzenia ZHR Matce Boskiej na Jasnej Górze.

rok 1997

31. maja- 10. czerwca- Biała Służba

23. listopada- rozwiązanie POH i wstąpienie członków do ZHR

rok 1999

5-17. czerwca- Biała Służba

3- 15. sierpnia- Lednica` 99- Zlot Dziesięciolecia ZHR

31

rok 2002

16- 19. sierpnia- Biała Służba

październik- kongregacja watykańska wyraża zgodę na ogłoszenie bł. ks. phm. Stefana Wincentego Frelichowskiego Patronem

Harcerstwa Polskiego. rok 2004

sierpień- III Narodowy Zlot Harcerzy ZHR w 60. rocznicę Powstania Warszawskiego

rok 2006

25- 28. maja- Biała Służba w czasie wizyty papieża Benedykta XVI w Polsce.

rok 2009

3- 9. sierpnia- Zlot XX- lecia ZHR- Koronowo

ZAŁOŻYCIELE ZHR

12. lutego 1989- 51 instruktorów Ruchu (RHR) i innych organizacji alternatywnych spotkało się w celu utworzenia nowej organizacji harcerskiej Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR).

Powołano 10-osobową Komisję Organizacyjną: Monika Figiel,

Marek Frąckowiak, Marek Gajdziński, Jarosław Janas, Grzegorz Nowik, Krzysztof Stanowski, Andrzej Suchocki, Kazimierz Wiatr, Wojciech Wróblewski i Jacek Zaucha.

IDEA POWSTANIA ZHR

Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej powstał dzięki instruktorom,

którzy Nidy nie pogodzili się z ateistyczno- socjalistycznym wychowaniem narzuconym przez władze Związkowi Harcerstwa Polskiego po roku 1956.

Główną inspiracją nasilenia ruchów odnowy harcerstwa był wybór Polaka na Papieża (1978) i Jego pielgrzymki do Ojczyzny.

32

POPRZEDNIE WŁADZE NACZELNE

I Z

jazd

ZH

R

Sopot 1-

2.04.1989

przewodniczący ZHR hm. Tomasz Strzembosz

naczelnik ZHR hm. Krzysztof Stanowski

II Z

jazd

ZH

R

Wrocław 30.11- 1.12

1990

przewodniczący ZHR hm. Tomasz Strzembosz

naczelniczka hm. Bogusława Pasieka-

Butkiewicz

naczelnik hm. Tomasz Maracewicz

III

Zja

zd

ZH

R

Warszawa 26-

28.02.1993

honorowy

przewodniczący hm. Tomasz Strzembosz

przewodniczący ZHR hm. Wojciech Hausner

naczelniczka hm. Maria Kuczma

naczelnik hm. Marcin Jędrzejewski

IV Z

jazd

ZH

R

Warszawa 25-

26.02.1995

przewodniczący ZHR hm. Feliks Borodzik

naczelniczka hm. Urszula Kret

naczelnik hm. Marcin Jędrzejewski

V Z

jazd

ZH

R

Otwock 1-

2.03.1997

przewodniczący ZHR hm. Feliks Borodzik

naczelniczka hm. Urszula Kret

naczelnik hm.Adam Komorowski

VI

Zja

zd

ZH

R

Warszawa 16-

17.10.1999

przewodniczący ZHR hm. Piotr Koj

naczelniczka hm. Ewa Borkowska-

Pastwa

naczelnik hm. Adam Komorowski

VII

Zja

zd

ZH

R

Warszawa 22-

24.11.2001

przewodniczący ZHR hm. Piotr Koj

naczelniczka hm. Ewa Borkowska-

Pastwa

33

naczelnik hm. Paweł Zarzycki V

III

Zja

zd

ZH

R

Gdynia 26-

28.03.2004

przewodniczący ZHR hm. Kazimierz Wiatr

naczelniczka hm. Magdalena Masiak

naczelnik hm. Paweł Zarzycki

IX Z

jazd

ZH

R

Warszawa 21-

23.04.2006

przewodniczący ZHR hm. Marcin Jędrzejewski

naczelniczka hm. Magdalena Masiak

naczelnik hm. Michał Stern icki

X Z

jazd

ZH

R

Warszawa 11-

13.04.2008

przewodniczący ZHR hm. Michał Butkiewicz

naczelniczka hm. Maria Brzeska-Deli

naczelnik hm. Michał Stern icki

XI

Zja

zd

ZH

R

Warszawa 23-

25.04.2010

przewodniczący ZHR hm. Michał Butkiewicz

naczelniczka hm. Maria Brzeska-Deli

naczelnik hm. Radosław

Podogrocki

34

BOHATEROWIE HARCERSCY

Robert Baden- Powell

Robert Stephenson Smyth Baden-Powell, Bi-Pi (ur. 22. lutego 1857

w Londynie, Wielka Brytania - zm. 8. stycznia 1941 w Nyeri w Kenii)- twórca i

założyciel skautingu, żołnierz, pisarz. Naczelny Skaut Świata. Baden-Powell urodził się w brytyjskim

Londynie, w dzielnicy Paddington. Jego ojciec, wielebny Baden Powell, był

księdzem anglikańskim oraz profesorem geometrii na Uniwersytecie Oxford, a matką Henrietta Grace Smyth. Miał dziewięcioro

rodzeństwa, ale troje dzieci zmarło niedługo po urodzeniu.

Karierę wojskową rozpoczął w 1876 roku jako zwykły żołnierz. Służył w Anglii, Indiach, Afganistanie i Afryce Południowej. Do jego głównych osiągnięć należy, trwająca 7 miesięcy,

obrona miasta Mafeking w latach 1899-1900 podczas wojny przeciwko Burom. Podczas obrony stworzył on oddział chłopców, którzy

uczestniczyli w służbie pomocniczej jako łącznicy czy wartownicy. Podczas tego eksperymentu zauważył on, że można powierzyć młodym osobą odpowiedzialne zadania pod warunkiem poważnego traktowania ich.

W 1902 roku Bi-Pi wraca do Wielkiej Brytanii i obserwuje duże zainteresowanie swoją książką „Aids to scouting” (Wskazówki do

wywiadów) wśród młodzieży. W 1903 roku zostaje generalnym inspektorem kawalerii brytyjskiej. W 1907 roku postanawia zorganizować obóz dla chłopców na wyspie Brownsea, gdzie sprawdza skuteczność

swoich metod, m.in. systemu zastępów. Postanawia także na stałe zająć się pracą wychowawczą wśród młodych chłopców. W 1908 roku wydaje

książkę „Scouting for Boys” („Skauting dla chłopców”). W 1910 roku pod wpływem dużego zainteresowania tematyką książki wśród młodzieży Bi-Pi kończy swoją służbę wojskową w stopniu generała i poświęca się

skautingowi. W ciągu roku do jego organizacji przystępuje 100 tysięcy członków. W 1909 roku rozpoczyna swą działalność ruch skautek -

35

dziewcząt. W 1910 roku Robert Baden- Powell prosi o pomoc w prowadzeniu żeńskiej organizacji swoją siostrę, Agnes Baden-Powell.

W 1912 roku Baden-Powell bierze ślub z Olave St. Clair Soames, która później dołączyła się do prowadzenia żeńskiej organizacji skautowej.

W 1914, w chwili wybuchu I wojny światowej Baden-Powell oddał się

do dyspozycji armii brytyjskiej. Komenda nie chciała jednak aby wrócił do czynnej służby wojskowej, bo jak powiedział Lord Kitchener - nie ma

bardziej kompetentnej osoby do prowadzenia organizacji skautów. W 1920 roku skauci podczas pierwszego Jamboree obierają Roberta

Baden-Powella Naczelnym Skautem Świata. Podczas emerytury BiPi

zajmuje się szkoleniem armii terytorialnej Wielkiej Brytanii. Za pracę ze skautami otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. tytuł lorda - barona

Gilwell oraz Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu „Polonia Restituta”. W posiadłości Gilwell Park zorganizowano międzynarodowy ośrodek skautowy. Bi-Pi zmarł w Kenii, 8 stycznia 1941 roku, gdzie od 1939 roku

poddawał się leczeniu.

Andrzej Małkowski

Andrzej Juliusz Małkowski (ur. 31. października 1888 w Trębkach

k. Kutna, zm. 15/16. stycznia 1919 na statku Chaouia w Cieśninie

Messyńskiej). Do szkół średnich uczęszczał

w zaborze rosyjskim i austriackim

(Lwów- Kraków). We Lwowie wstąpił na politechnikę- studiów jednak nie

ukończył. Znał dobrze cztery języki: angielski, niemiecki, francuski i rosyjski. Znał również kulturę

i literaturę tych narodów. W konspiracyjnej szkole „Zarzewia”

zdobył stopień oficerski. Był instruktorem wychowania w Sokole.

W roku 1910 rozpoczął, za karę za spóźnienie się na spotkanie,

tłumaczenie książki generała Roberta Baden- Powella: „Scouting for Boys”. Ten angielski podręcznik przerobił dopasowując do polskich

36

potrzeb i wydając w lipcu 1911 „Skauting jako system wychowania młodzieży”. Parę miesięcy przed tym, w marcu 1911 r. w oparciu

o „Zarzewie” i „Sokół” organizował i kierował pierwszym kursem skautowym we Lwowie. Kurs ten zapoczątkował systematyczny rozwój harcerstwa w Polsce. 15 października 1911 r. Małkowski rozpoczyna

wydawanie pierwszego pisma harcerskiego w Polsce. Jest to „Skaut” wychodzący we Lwowie.

W 1911/ 1912 r. objechał i zwizytował wszystkie ważniejsze ośrodki nowo powstającego harcerstwa w Małopolsce. W lecie 1912 roku udał się do Anglii w celu lepszego zapoznania się ze skautingiem. Po powrocie na

skutek rozbieżności z Naczelną Komendą Skautową we Lwowie- wycofał się ze stanowisk kierowniczych.

W czerwcu 1913 roku Małkowski przeniósł się do Zakopanego, gdzie wziął ślub z Olgą Drahonowską. Rozwijał tam ożywioną działalność, tworząc silny, niezależny ośrodek harcerski.

W lecie 1913 r. zorganizował pierwszą polską wyprawę skautową za granicę- na zlot skautów do Birmingham. Opisał tę wyprawę w książce:

„Jak skauci pracują” (Kraków 1914). Jest to jedna z najpiękniejszych książek harcerskich. Po wybuchu wojny światowej (1914), zgłosił się z ochotniczym plutonem harcerzy zakopiańskich do I-szej Brygady.

Służył i walczył w legionach do 1915 r. Nie chciał złożyć przysięgi wierności dla cesarza Austro- Węgier, którą wymuszono na Legionach,

dlatego wystąpił z wojska. Organizował w Tatrach wojskowy oddział zbrojny. Na skutek zagrożenia przekradł się do zachodniej Europy i po krótkim pobycie we Francji, odjechał do Stanów Zjednoczonych.

W latach 1916- 1917 organizował harcerstwo polskie w Stanach Zjednoczonych. Później wyjechał do Kanady, gdzie wstąpił do armii

kanadyjskiej. Ukończył szkołę oficerską w Toronto i w ramach wojsk kanadyjskich walczył na froncie zachodnim we Francji.

W listopadzie 1918 roku przeniósł się do oddziałów generała Hallera we

Francji. Stamtąd został wysłany do południowej Rosji, ogarniętej wówczas rewolucją, aby za zwolnieniem władz rewolucyjnych wziąć tam udział

w tworzeniu polskich oddziałów wojskowych. W drodze do Odessy- okręt, na którym płyną Małkowski wpadł

u brzegów sycylijski w Cieśninie Messyńskiej na minę (16. stycznia

1919 r.). Andrzej oddał swoja kamizelkę ratunkową kobiecie z dzieckiem i dlatego zginął.

37

Symboliczny grób Małkowskiego znajduje się w miejscu pochowania Olgi Drahonowskiej, Nowym Cmentarzu w Zakopanem.

Olga Drahonowska- Małkowska

Olga Drahonowska (ur. 1. września

1888 r. w Krzeszowicach- zm. 15. stycznia 1979 r. w Zakopanym)-

wychowawczyni, wybitna działaczka i instruktorka harcerska, harcmistrzyni Rzeczypospolitej.

Po maturze wstąpiła do Konserwatorium Muzycznego

we Lwowie. Tam zauważyła swój talent poetycki i rzeźbiarski. Interesowała się sportem, była

instruktorką w „Sokole”, działała w „Eleusis”, a później, za namową

Małkowskiego w „Zarzewiu”, gdzie zobyła stopień porucznika.

Latem 1911 roku we Lwowie zakłada pierwszą żeńską drużynę harcerską

oraz zostaje komendantką w Naczelnej Komendzie Skautowej do 1912 roku. We wrześniu 1912 roku w czasopiśmie „Skaut” ukazał się wiersz

„Marsz skautów” autorstwa Ignacego Kozielewskiego. Za zgodą autora Olga dokonała drobnych zmian w utworze, który stał się później hymnem.

W 1913 roku udała się na leczenie do

Zakopanego. Tam wzięła ślub z Andrzejem Małkowskim. Ceremonię poprowadził

ksiądz Kazimierz Lutosławski. Podczas wojny zorganizowała: skautową pocztę, pomoc żniwną dla góralek, ochronkę dla

opuszczonych dzieci, tanią jadłodajnię dla ubogiej ludności i skautową straż

porządkową pełniącą nocną służbę. Udało się jej stworzyć w Dolinie Kościeliskiej, na Hali Pysznej, w Dolinie Roztoki,

w Murzasichlu i w grotach Nosala tajne

38

składy broni, które jednak zostały wykryte przez policję austriacką. W 1915 roku, po ogłoszeniu przez druha Małkowskiego niepodległości

Republiki Podhalańskiej, która miała być początkiem państwa polskiego. Małkowscy musieli udać się na emigrację do Stanów Zjednoczonych, gdzie 30. października 1915 roku urodził się ich syn, Lutyk. Po roku Olga

wraca z nim do Europy. W lutym 1917 roku, pod wpływem niepowodzenia planu utworzenia polskiego Legionu w Kanadzie przenosi się z Francji do

Szwajcarii. Poczta neutralnego kraju odmawia dostarczania żołdu Małkowskiego, przez co Olga podejmuje pracę fizyczną w gospodarstwie ogrodniczym w Chexbres Village. Od końca 1917 roku uczy muzyki

w Ecole Nouvelle, a od 1918 roku w londyńskiej szkole. Uczy muzyki i wychowania fizycznego, organizuje drużyny skautów i wilcząt.

W listopadzie 1921 wraca do Zakopanego. Druhna Olga uczy angielskiego i gimnastyki w Szkole Gospodarstwa Domowego. Prowadzi kursy języka, historii i kultury polskiej dla Ślązaczek.

W 1922 roku początkuje działalność szkoły instruktorek ZHP w Kuźnicach. W 1924 roku pełniła funkcję komendantki Zlotu Harcerek

w Świdrze pod Warszawą, a później polskiej delegacji na III Światową konferencję skautek w Foxlease w Anglii. Rok później zakłada Szkołę Pracy Instruktorskiej i Pracy Harcerskiej w Sromowcach Wyżnych, którą

kieruje do 1939 roku. W 1927 roku zostaje nadany jej stopień harcmistrzyni Rzeczpospolitej. W 1932 r. prowadziła VII światową

konferencję skautek na Buczu, gdzie wybrana została do Komitetu Światowego Skautek. W międzyczasie zdobywa odznaczenia państwowe: Krzyż Oficerski Orderu Polonia Restituta oraz Krzyż Niepodległości

W 1939 roku uchodzi z kraju do Wielkiej Brytanii w obawie, przed prześladowaniami ze strony gestapo. Zakłada Dom Dziecka Polskiego,

który zostaje później przeniesiony do Szkocji. W 1942 roku zostaje przewodniczącą Komitetu Naczelnego ZHP na czas wojny. Organizuje skautową służbę pomagającą dzieciom na terenach wyzwalanych spod

panowania hitlerowskiego. Po wojnie, w latach 1948- 1960 prowadziła kolejny Dom Dziecka Polskiego w Devon.

W 1961 wraca na stałe do kraju. Do 1964 roku mieszka we Wrocławiu, a później, na stałe, w Zakopanem, przy ul. Małe Żywczańskie 17A.

Olga Małkowska zmarła 15 stycznia 1979 roku. Pochowana została

na zakopiańskim cmentarzu przy ulicy Nowotarskiej. Nad grobem postawiono pomnik autorstwa Henryka Berzeca.

39

bł. ks. phm. Stefan Wincenty Frelichowski

Stefan Wincenty Frelichowski (ur. 22.

stycznia 1913 w Chełmży- zm. 23. lutego 1945 w Dachau). W wieku 9 lat został ministrantem.

W dniu 21. marca 1927 wstąpił do ZHP, do 2 Pomorskiej Drużyny Harcerzy

im. Zawiszy Czarnego w Chełmży (Hufiec Toruń). 26. czerwca 1927 złożył przyrzeczenie harcerskie.

W 1931 zdał maturę i wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego

w Pelplinie. Był członkiem kręgu kleryckiego działającego w ramach

Starszoharcerskiego Zrzeszenia Kleryków ZHP. Latem 1935 zorganizował

wycieczkę letnią i wyjazd 20 osobowej grupy harcerzy na Jubileuszowy Zlot Harcerstwa Polskiego w Spale.

14. marca 1937 przyjął święcenia kapłańskie. Od 1. lipca 1938 był wikariuszem parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

w Toruniu. Jednocześnie pełnił funkcje kapelana Pomorskiej Chorągwi Harcerzy ZHP.

11. września 1939 został aresztowany przez Gestapo wraz z wszystkimi księżmi ze swojej parafii. Następnego dnia niemal

wszystkich zwolniono, jedynie ks. Frelichowski pozostał uwięziony o jeden dzień dłużej. W dniu

18. października 1939, wśród około 700 zatrzymanych osób, znalazł się także ks. Frelichowski. Uwięzionych osadzono w Forcie VII.

8. stycznia 1940 został przewieziony do obozu przejściowego w Gdańsku, a po kilku dniach trafił do obozu koncentracyjnego

w Stutthofie. Na wiosnę 1940 wraz z grupą około 100 kapłanów został przeniesiony do oddziału obozu Stutthof w miejscowości Grenzdorf, a później do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. W połowie grudnia

1940 wszystkich księży z Sachsenhausen wywieziono do obozu w Dachau. Pomimo ekstremalnych warunków pełnił nadal posługę kapłańską.

40

Na przełomie 1944/ 1945 w obozie wybuchła epidemia tyfusu. Ks. Frelichowski zaangażował się w pomoc chorym. Podczas udzielania

pomocy chorym współwięźniom sam zaraził się tyfusem plamistym, który w połączeniu z zapaleniem płuc, doprowadził w dniu 23. lutego 1945 do jego śmierci. Władze obozowe, łamiąc obowiązującą

praktykę, zgodziły się przed kremacją na wystawienie zwłok ks. Frelichowskiego na widok publiczny, w wyłożonej białym

prześcieradłem i udekorowanej kwiatami trumnie. Proces beatyfikacyjny rozpoczął się w 1964 r. 7. czerwca 1999 r. podczas

pobytu w Toruniu, Jan Paweł II dokonał beatyfikacji Sługi

Bożego Frelichowskiego. 20. września 2002 „błogosławiony Stefan Wincenty Frelichowski,

prezbiter i męczennik, został patronem polskich harcerzy przed Bogiem”.

św. Jerzy

Święty Jerzy (ur. w III wieku w Kapadocji- zm. 23. kwietnia ok. 303

w Liddi). Współczesna legenda

Chłopak podążył za przykładam ojca wstępując do armii rzymskiej zaraz

po osiągnięciu pełnoletności. Był dobrym żołnierzem i jego pozycja w wojsku stale wzrastała. Został trybunem ludowym oraz otrzymał

tytuł hrabiego. W 303 roku cezar Dioklecjan wydał edykt zezwalający

na prześladowania chrześcijan na terenie Imperium. Cezar Galeriusz był

prawdopodobnym inicjatorem wydania tej decyzji i kontynuował prześladowania podczas swojego panowania (305- 311). Jerzy był

zmuszony do uczestnictwa w prześladowaniach, chociaż sam był chrześcijaninem i krytykował tę decyzję. Rozwścieczony Dioklecjan nakazał torturować go i zabić. Po różnych torturach Jerzy został zabity

poprzez ścięcie pod murami miejskimi Nikomedii, 23. kwietnia 303- 305 roku. Ciało Jerzego wróciło do Lyddi, gdzie zostało pochowane.

Wkrótce potem chrześcijanie zaczęli modlić się do niego, jako do męczennika. Tradycyjna legenda

Opowieść o świętym Jerzym i smoku jest legendą, przybyłą do Europy podczas krucjat.

41

Smok zrobił swoje gniazdo na źródle, którego woda zaopatrywała miasto „Silene” (prawdopodobnie późniejsza Cyrena) w Libii lub miasto Lod.

W konsekwencji, mieszkańcy musieli wypędzać smoka z jego gniazda, na czas, gdy nabierali wodę. Każdego dnia oferowali smokowi owcę, a jeśli jej nie znaleźli, musieli oddać zamiast jej jedną z dziewczyn. Ofiara

była wybierana przez losowanie. Pewnego razu losowanie wskazało księżniczkę. Monarcha żebrał o jej życie, jednak bez rezultatu. Miała

zostać ofiarowana smokowi, lecz na jego drodze pojawił się święty Jerzy. Stanął twarzą w twarz ze smokiem, obronił się znakiem krzyża, pokonał go i uratował księżniczkę. Wdzięczne miasto porzuciło pogaństwo i przeszło

na chrześcijaństwo. Święty Jerzy jest patronem wielu państw, patronem chrześcijan

palestyńskich. Pod wezwaniem św. Jerzego powstało wiele bractw rycerskich oraz zgromadzeń zakonnych i zakonów rycerskich m.in.: Zakon św. Jerzego z Karyntii, Zakon św. Jerzego z Alfamy.

Św. Jerzy jest również patronem wędrowców, górników, żołnierzy, kowali, bednarzy, artystów, więźniów, jak i skautów oraz harcerzy.

42

SYGNALIZACJA I ŁĄCZNOŚĆ

Szyfry:

o literówki:

Klucz Przykład

BI-TW-AO-CH-MU-RY HARCERKA= COYHEYKO

GA-DE-RY-PO-LU-KI HARCERKA= HGYCDYIG

KA-CE-MI-NU-TO-WY HARCERKA= HKRECRAK

KO-NI-EC-MA-TU-RY HARCERKA= HMYECYOM

KU-LO-PE-RY-ZA-GI HARCERKA= HZYCPYUZ

MA-LI-NO-WE-BU-TY HARCERKA= HMRCWRKM

MA-LI-NO-WE-GÓ-RY HARCERKA= HMYCWYKM

MA-LI-NO-WE-RU-NO HARCERKA= HMUCWUKM

MO-TY-LE-CU-DA-KI HARCERKA= HDRULRID

NO-WE-BU-TY-LI-SA HARCERKA= HSRCWRKS

PO-LE-MI-NE-FA-GU HARCERKA= HFRCLRKF

PO-LI-TY-KA-RE-NU HARCERKA= HKECREAK

RE-GU-LA-MI-NO-WY HARCERKA= HLECREKL

TO-SI-DE-MA-RU HARCERKA= HMUCDUKM

o ułamkowy

ABCDE FGHIJ KLMNO PRSTUW XYZ

1 2 3 4 5

Przykład: HARCERKA= 3/2, 1/1, 2/4, 3/1, 5/1, 2/4, 1/3, 1/1

o czekoladka

AB CD EF

GH IJ KL

MN OP RS

Przykład: HARCERKA=

• • • • • • • •

T

Y U

W

Z

43

o Alfabet Morse`a Litera Wyraz Kod Litera Wyraz Kod

A a-zot .- T tor - B bo-ta-ni-ka -… U ur-sy-nów ..- C co-mi-zro-bisz -.-. W wi-no-rośl .-- D do-li-na -.. X -..-

E ełk . Y york-hull-ox-ford

-.--

F fi-lan-tro-pia ..-. Z zło-to-li-te --..

G gos-po-da --.

H ha-la-bar-da …. Liczba Kod

I i-gła .. 0 -----

J jed-no-kon-no .--- 1 .---- K ko-la-no -.- 2 ..--- L le-o-ni-das .-.. 3 …-- M mo-tor -- 4 ….- N no-ga -. 5 ….. O o-pocz-no --- 6 -…. P pe-lo-po-nez .--. 7 --… R re-tor-ta .-. 8 ---.. S sa-ha-ra … 9 ----.

Przykład: HARCERKA= …./ .-/ .-./ -.-./ ./ .-./ -.-/ .-//

44

Sygnalizacja przy pomocy rąk:

kropka: uniesienie ramion prosto do góry,

kreska: uniesienie ramion poziomo na boki,

rozdzielenie znaków: ramiona skrzyżowane na piersi,

rozdzielenie grup lub słów: ramiona rozłożone ukosem w dół,

pomyłka lub prośba o powtórzenie: okręgi ramionami

rozłożonymi ukosem w górę.

o Kaczor

1 K A C Z O R

2 L Ą Ć Ź Ó S

3 Ł B D Ż P Ś

4 M E T

5 N Ę U

6 Ń F W

7 G X

8 H Y

9 I Z

10 J

Przykład: HARCERKA= C8, A1, R1, C1, C4, R1, K1, A1

o Mafeking

M A F E K I N G

1 A B C D E F G H

2 I J K L M N O P

3 R S T U W X Y Z

Przykład: HARCERKA= K2, M1, I1, K1, F2, A2, I2, N1

o tabliczka mnożenia

* 1 2 3 4 5

1 A B C D E

2 F G H I J

3 K L M N O

4 P R S T U

5 V W X Y Z

Przykład: HARCERKA= 2*3, 1*1, 4*2, 1*3, 1*5, 4*2, 3*1, 1*1

45

o zamiana

A B C D E F G H I J K L

M N O P R S T U W X Y Z

Przykład: HARCERKA= UMEOCEYM

o zmiennik

A <- G <- Ł <- S <- A

B <- H <- M <- T <- B

C <- I <- N <- U <- C

D <- J <- O <- W <- D

E <- K <- P <- Y <- E

F <- L <- R <- Z <- F

Przykład: HARCERKA= BSLUYLES

o Nokia

Przykład: HARCERKA= 4.2; 2.1; 7.2; 2.3; 3.2; 7.2; 5.2; 2.1

o dobowy

A 12:00 Ł 6:00

B 12:30 M 6:30

C 1:00 N 7:00

D 1:30 O 7:30

E 2:00 P 8:00

F 2:30 R 8:30

G 3:00 S 9:00

H 3:30 T 9:30

I 4:00 U 10:00

J 4:30 W 10:30

K 5:00 Y 11:00

L 5:30 Z 11:30

Przykład: HARCERKA= 3:30, 12:00, 8:30, 1:00, 2:00, 8:30,

5:00, 12:00

2 A BC 1

5 JKL 4 GHI

7 PRS 8 TUV

3 DEF

6 MNO

9 W YZ

46

TERENOZNAWSTWO

Terenoznawstwo- jest to sztuka orientacji w terenie, odczytywania i sporządzania map, posługiwania kompasem, busolą itp.

Znaki patrolowe

Są to znaki które układamy np. z patyczków, kamyków rysujemy kredą

bądź patykiem na piasku, po to aby zostawić komuś jakąś wiadomość.

47

Miary osobiste:

[cm] [cm]

wzrost długość od łokcia do

nadgarstka

odległość od ziemi do

oczu

długość wyciągniętego

palca wskazującego

rozłożonych ramion

odległość między

odchylonym kciukiem,

a małym palcem

długość, odległość od

ziemi do ko lan szerokość nadgarstka

Niby takie małe rozmiary, a jednak mogą pomóc choćby przy orientowaniu mapy.

Orientowanie mapy

Zorientować mapę to znaczy ustawić ją tak, aby kierunki na niej były równoległe do kierunków w terenie.

Kompas a busola

Kompas i busola to urządzenia wskazujące północ. Zasadniczym ich elementem jest igła magnetyczna, która zwraca się w kierunku północy magnetycznej.

Kompas jest zdecydowanie prostszym urządzeniem niż busola, chociaż obie w swej budowie są oparte na igle magnetycznej.

Busola posiada lusterko, muszkę i szczerbinkę (czyli przyrządy celownicze), tarczę obrotową z podziałką co najmniej co 5 stopni, linijkę centymetrową, fosforyzujące oznaczenia.

Busola i kompas mogą być w środku wypełnione powietrzem lub cieczą. Te z cieczą są pewniejsze latem, a te z powietrzem zimą.

Zasady używania:

Nie korzystaj z kompasu, busoli w pobliżu dużego pola

magnetycznego, lub przedmiotów (większość metali), które je wywołują.

48

W razie zepsucia kompasu - woda z jego wnętrz się wylała, napraw go w ten sposób, że należy 'mechanizm' rozkręcić

i skręcić pod wodą (powietrze się nie dostanie).

Uważaj na kompas. Jest to częściowo szklane urządzenie i może

się łatwo rozbić.

Zorientowanie stron świata z kompasem/ busolą

W celu zorientowania stron świata układamy kompas/ busolę w położeniu poziomym i tak długo się z nim obracamy, aż północny

biegun igły magnetycznej (na ogół czerwony) wskaże punkt N. Jeśli wskazania igły kompasu/ busoli wskazują ten kierunek to północ mamy przed sobą, a ramiona róży wiatrów wskażą inne strony świata.

Wyznaczanie stron świata bez użycia kompasu/ busoli:

1. Kij i cień o 12.00

Najprostszym sposobem jest wbić kij o 12:00 w ziemię i cień będzie wskazywał północ. Obarczony niestety błędem, ze względu

na strefy czasowe.

2. Słoje roczne na ściętym pniu

Po stronie południowej odstępy pomiędzy słojami rocznymi są większe, ponieważ samotne drzewo mocniej rozwija się

od południa.

3. Kąt nachylenia mrowiska

Stok mrowiska po stronie południowej jest łagodniejszy niż po stronie północnej, gdzie kąt jest bardziej ostry. Dzieje się tak

dlatego, żeby słońce mogło nagrzewać swymi promieniami stos mrowiska.

4. Liście i konary na samotnym drzewie Samotne drzewo kieruje swoje konary ku słońcu, dlatego jeśli jest

pochylone, to najczęściej w kierunku południowym, skąd czerpie energię słoneczną.

5. Mech na samotnym kamieniu

Mech pojawia się na samotnym kamieniu po stronie północnej- tam, gdzie nie docierają promienie słoneczne.

49

6. Zegarek

1. Należy położyć zegarek poziomo,

a następnie, obracając nim, ustawić małą, godzinową wskazówkę w kierunku słońca.

2. Dokładność ustawienia można sprawdzić umieszczając w środku

tarczy zegarka patyczek. Cień powinien być przedłużeniem małej wskazówki.

3. Kąt powstały między tą wskazówką a cyframi

oznaczającymi godzinę 12°° na tarczy zegarka należy podzielić na dwie części. Linia podziałki wskaże położenie słońca o godzinie 12°°,

czyli kierunek południowy. 4. Przedłużenie tej linii przez środek tarczy wskaże kierunek

południowy.

7. Gwiazdy

Odnajdujemy Gwiazdę Polarną, która wskazuje północ: Najpierw znajdujemy Wielki

Wóz, nastepnie 5-krotnie przedłużamy odległość

pomiędzy dwoma ostatnimi "kołami" wozu i znajdujemy końcową gwiazdę dyszla

Małego Wozu- czyli Gwiazdę Polarną.

8. Stare kościoły

Ołtarze dawnych kościołów skierowane są na wschód.

9. Anteny satelitarne

Anteny satelitarne odbierające polskie programy są skierowane na południe.

50

43

320

295

28

105 pk

98 pk

42 pk

108 pk

Wyznaczanie azymutu

Azymut- kąt zawarty między północą a interesującym nas kierunkiem

(kierunkiem marszu), mierzony zgodnie z ruchem wskazówek zegarka z punktu, w którym się w danym momencie znajdujemy.

Azymut kierunku północnego wynosi 0°.

Azymut kierunku wschodniego wynosi 90°.

Azymut kierunku południowego wynosi 180°.

Azymut kierunku zachodniego wynosi 270°.

Wyznaczanie azymutu

1. Ujmujemy busolę idealnie poziomo, podnosimy na wysokość oczu

i tak ustawiamy lusterko, aby jednocześnie z przyrządami celowniczymi widzieć tarczę i igłę.

2. Następnie poprzez muszkę, i szczerbinkę celujemy w interesujący nas obiekt.

3. Teraz kręcimy tarczą busoli tak, aby północny koniec igły znalazł

się naprzeciwko kreski oznaczającej północ. 4. Azymut odczytujemy na podziałce busoli naprzeciwko muszki.

Odczytywanie azymutu 1. Chcemy dotrzeć do punktu, wyznaczonego przez dany azymut.

2. Ustawiamy podaną wartość azymutu naprzeciwko muszki. 3. Bierzemy busolę (idealnie poziomo), patrząc przez przyrządy

i w lusterko, obracamy się w miejscu, aby igła magnetyczna

wskazywała na tarczy północ (nie kręcimy tarczą). 4. Patrząc przez muszkę i szczerbinkę znajdujemy jakiś

charakterystyczny punkt i wędrujemy w jego kierunku.

Marszruta

Marsz rozpoczyna się w punkcie wyjściowym, zaznaczonym na szkicu lub określonym w tabeli drogi marszu.

Na każdym punkcie drogi marszu należy wyznaczyć za pomocą busoli

odpowiedni azymut na charakterystyczne punkty orientacyjne.

51

Pomiar wysokości drzewa

Jest kilka metod. Najprostsza mówi tak:

1. Znajdź prostego kija, który będzie ci sięgał dokładnie do oczu. Znajdź sobie również

kogoś, kto ci będzie trzymał tego kija.

2. Połóż się na ziemi, nogami w kierunku drzewa, a twój kij niech stoi na ziemi prosto,

dotykając twoich stóp. 3. Czubek kija musisz widzieć

w jednej linii z wierzchołkiem drzewa. Jeżeli drzewo wystaje znad kija – oddal się, a jeżeli czubek kija widzisz wyżej niż wierzchołek drzewa – musisz się

przybliżyć do drzewa. 4. Gdy w końcu ci się uda, zmierz parokrokami odległość od miejsca,

gdzie leży twoja głowa do drzewa. Odległość ta będzie równa wysokości drzewa.

Pomiar szerokości rzeki

Sposób 1:

1. Znajdź jakiś charakterystyczny punkt na drugim brzegu- np. kamień, drzewo.

2. Stań w miejscu leżącym dokładnie po przeciwnej stronie twojego kamienia lub

drzewa. 3. Obróć się bokiem do rzeki i przejdź jakiś dystans (np. 10 pk).

Wbij w tym miejscu palik lub oznacz w inny sposób.

4. Idź dalej, pokonując dokładnie tę samą odległość co poprzednio. Wbij drugi palik.

5. Obróć się plecami do rzeki i idź tak długo, aż twój pierwszy palik będziesz widzieć w jednej linii z punktem na drugim brzegu.

6. Odległość od miejsca, w którym stoisz do drugiego palika, będzie

szerokością rzeki (dystansem między punktem, w którym stałeś

na początku a punktem na drugim brzegu).

52

Sposób 2: 1. Musisz znaleźć dwa patyki –

pierwszy, sięgający tobie do oczu, i drugi, równy połowie długości pierwszego.

2. Znajdź charakterystyczny punkt na drugim brzegu rzeki.

Po przeciwnej stronie na swoim brzegu wbij krótszy patyk. Oba te punkty muszą znajdować się na jednakowej wysokości!

3. Oddal się od rzeki do miejsca, w którym przez ustawiony pionowo dłuższy patyk w jednej linii będziesz widzieć czubek krótszego

i punkt na drugim brzegu. 4. Odległość między obydwoma patykami jest równa szerokości

rzeki.

Pomiar prędkości rzeki

Rzeki i strumienie mają bardzo różną prędkość – począwszy od rwących górskich potoków, które powoli wytracają szybkość i łączą się, a skończywszy na leniwie płynących rzekach, zmierzających powoli do

morza. Prędkość wszystkich tych cieków wodnych potrafimy policzyć w bardzo prosty sposób:

1. Idąc wzdłuż brzegu rzeki odmierz odległość np. 10 metrów. Oznacz początek i koniec tego odcinka, niech początek będzie wyżej.

2. Znajdź patyk i wrzuć go do rzeki na początku twojego dystansu. 3. Zmierz zegarkiem (stoperem), ile sekund zajmie patykowi

przebycie tej odległości. 4. Jeżeli podzielisz liczbę metrów przez liczbę sekund, otrzymasz

prędkość rzeki wyrażoną w metrach na sekundę (m/s).

53

Ocena odległości

Czasem podczas oceniania odległości przydaje się znajomość tego,

co mniej więcej można dostrzec danej odległości:

50 m widać oczy i usta

100 m oczy wydają się punktami

200 m odróżnia się dobrze wszystkie części ludzkiego ciała oraz szczegóły ubrania

300 m widać jeszcze trochę twarz

400 m dostrzega się ruchy nóg

500 m odróżnia się przy odpowiednim świetle, kolor ubrania,

głowę i kapelusz od reszty ciała

600 m głowa staje się punktem

700 m jest bardzo trudno odróżnić głowę od reszty ciała

800 m głowa już nie odróżnia się od reszty ciała

1 000 m można jeszcze dostrzec ruchy ramion i nóg

1 200 m odróżnia się dobrze człowieka na koniu, od człowieka

stojącego

1 500 m odróżnia się jeszcze słup telegraficzny

3 000 m odróżnia się pnie pojedynczych, dużych drzew

10 000 m można odróżnić tylko wieże kościołów.

Złudne ocenianie odległości

Odległości wydają się krótsze: Odległości wydają się dłuższe:

na jednolitych przestrzeniach

wody, śniegu, łąk, piasku, bez punktów orientacyjnych,

gdy słońce mamy z tyłu,

gdy tło jest jasne,

gdy powietrze jest czyste i jasne,

gdy wieje wiatr,

gdy znajdujemy się w stanie pobudzenia emocjonalnego,

gdy przedmiot i tło są różnych kolorów,

gdy patrzymy z dołu w górę,

w terenie pagórkowatym,

kiedy rzeczy są tego samego koloru, co tło,

kiedy przedmiot widoczny jest tylko częściowo,

kiedy panuje wilgoć spowodowana przez upał,

na przestrzeniach ciemnych: lasy, bagna,

kiedy przedmioty widzi się poprzez doliny lub długie

drogi,

54

gdy przedmiot jest bardzo duży,

w polu.

w terenie odkrytym

lub zaoranym,

jeśli siedzimy na ziemi,

jeśli przedmiot znajduje się

w cieniu lub słabym świetle,

jeśli jest lekka mgła,

jeśli patrzymy pod słońce,

o zachodzie słońca,

jeśli patrzymy z góry w dół.

55

PRZYRODOZNAWSTWO

Ogólny kształt części nadziemnej drzewa (pnia i korony, w tym ułożenia gałęzi) określa się mianem pokroju drzewa. Wyróżnia się pokrój

stożkowaty (a, b), kolumnowy (c), okrągławy (d) i parasolowaty€.

W leśnictwie, jak i w tradycji, stosuje się podział na drzewa iglaste

i liściaste oraz wydziela różne grupy użytkowe (np. drzewa owocowe).

Rodzaje drzew występujące w Polsce naturalnie:

liściaste: iglaste:

dąb,

buk,

brzoza,

czeremcha,

jabłoń,

jarząb,

jesion,

olsza,

głóg,

grab,

topola,

klon,

lipa,

wierzba,

wiąz,

wiśnia.

sosna,

świerk,

jodła,

modrzew,

cis.

56

Rośliny lecznicze: Wiele roślin zawiera substancje, które stosowane w niewielkich ilościach

mogą mieć zastosowanie lecznicze. Pamiętać należy jednak, że wszelkie zioła powinny być używane po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą, a samodzielne przygotowywanie mieszanek ziołowych powinno być poprzedzone stosowną

lekturą.

Babka lancetowata

Babka zwyczajna

Bluszczyk kurdybanek

Podbiał pospolity

Dziurawiec zwyczajny

Cykoria podróżnik

Chaber bławatek

Stokrotka pospolita

Konwalia majowa

Tasznik pospolity

Glistnik jaskółcze ziele

Głowienka pospolita

Szczaw polny

Koniczyna różowa

Mięta polna

Krwawnik pospolity

Knieć błotna (kaczyniec)

Chmiel zwyczajny

Mniszek pospolity

Podbiał pospolity

Wrzos zwyczajny

Tatarak zwyczajny

Bez czarny

Naparstnica wełnista

Mięta polna

57

SAMARYTANKA

Powiadamianie pogotowia ratunkowego:

Telefon 999 lub komórkowy 112.

Przedstawiam się: „Mówi druhna Ania Kowalska”.

Opis sytuacji: „Znalazłam poszkodowanego, u którego

stwierdziłam zatrzymania krążenia. Prowadzę bezprzyrządowe

zabiegi resuscytacyjne. Prawdopodobna przyczyna to wypadek

samochodowy”.

Lokalizacja miejsca zdarzenia: dokładny opis mie jsca znalezienia

poszkodowanego.

UWAGA! Nie należy samodzielnie przemieszczać poszkodowanego, żeby „był bliżej pomocy” (chyba że miejsce

to jest niebezpieczne dla ratowników i ratowanego).

Należy odpowiedzieć na pytania dyspozytora.

NIE ROZŁĄCZAJ SIĘ! Dyspozytor lub lekarz może udzielać wskazówek przez telefon.

Wyposażenie apteczki:

rękawiczki lateksowe niejałowe- 4 pary,

gaza jałowa (0,25; 0,5 i 1 m2)- po 2 opakowania,

bandaż dziany- 5 szt.,

maska do oddychania usta- usta,

waciki lekko- nasączone spirytusem- 5 szt.,

plaster z opatrunkiem- jedno opakowanie plastrów w różnych

rozmiarach lub rolka plastra z opatrunkiem do ucięcia,

rolka plastra bez opatrunku lub rolka taśmy samoprzylepnej,

nożyczki z okrągłymi końcami,

agrafka- 3 szt.,

koc termiczny- 1 szt.,

chusta trójkątna- 1 szt.,

sól fizjologiczna roztwór 0,9% w ampułce 10 ml- 3 szt.

58

Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dorosłych

Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest utrzymanie przy życiu

poszkodowanego i nie dopuszczenie do powstania dalszych powikłań do chwili przybycia lekarza bądź karetki pogotowia ratunkowego. 1. Upewnij się, czy poszkodowany i wszyscy świadkowie zdarzenia

są bezpieczni. 2. Sprawdź reakcję poszkodowanego: delikatnie potrząśnij za ramiona

i głośno zapytaj: "Czy wszystko w porządku?" 3. a. Jeżeli reaguje:

zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne niebezpieczeństwo dowiedz się jak najwięcej

o stanie poszkodowanego, wezwij pomoc, jeśli będzie potrzebna i regularnie oceniaj jego stan.

b. Jeżeli nie reaguje:

głośno zawołaj o pomoc,

odwróć poszkodowanego na plecy, a następnie udrożnij jego

drogi oddechowe, wykonując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy.

4. Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem poszukaj prawidłowego oddechu oceń wzrokiem ruchy

klatki piersiowej, nasłuchuj przy ustach poszkodowanego szmerów oddechowych, staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku.

W pierwszych minutach po zatrzymaniu krążenia poszkodowany

może słabo oddychać lub wykonywać głośne, pojedyncze westchnięcia. Nie należy ich mylić z prawidłowym oddechem. Na

ocenę wzrokiem, słuchem i dotykiem przeznacz nie więcej niż 10 sekund. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości czy oddech jest

prawidłowy, działaj tak, jakby był nieprawidłowy. 5. a. Jeżeli oddech jest prawidłowy:

ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej,

wyślij kogoś lub sam udaj się po pomoc (wezwij pogotowie),

regularnie oceniaj oddech. b. Jeżeli oddech nie jest prawidłowy:

59

wyślij kogoś po pomoc, a jeżeli jesteś sam, zostaw poszkodowanego i wezwij pogotowie, wróć i rozpocznij uciskanie

klatki piersiowej zgodnie z poniższym opisem:

uklęknij obok poszkodowanego,

ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej poszkodowanego, ułóż nadgarstek drugiej ręki na już

położonym,

spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nie będziesz wywierać

nacisku na żebra poszkodowanego; nie uciskaj nadbrzusza ani dolnego końca mostka,

pochyl się nad poszkodowanym, wyprostowane ramiona ustaw

prostopadle do mostka i uciskaj na głębokość 4-5 cm,

po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową,

nie odrywając dłoni od mostka. Powtarzaj uciśnięcia z częstotliwością 100/min (nieco mniej niż 2 uciśnięcia/s),

okres uciskania i zwalniania nacisku (relaksacji) mostka powinien być taki sam.

6. a. Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi:

po wykonaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej udrożnij drogi

oddechowe, odginając głowę i unosząc żuchwę,

zaciśnij skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka

ręki umieszczonej na czole poszkodowanego,

pozostaw usta delikatnie otwarte, jednocześnie utrzymując

uniesienie żuchwy,

weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego

swoimi ustami, upewniając się, że nie ma przecieku powietrza,

wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez około

1 sekundę (tak jak przy normalnym oddychaniu), obserwując jednocześnie czy klatka piersiowa się unosi taki oddech

ratowniczy jest efektywny,

utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj czy podczas wydechu opada

jego klatka piersiowa,

jeszcze raz nabierz powietrza i wdmuchnij do ust

poszkodowanego, dążąc do wykonania dwóch skutecznych

60

oddechów ratowniczych; następnie ponownie ułóż ręce w prawidłowej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 30

uciśnięć klatki piersiowej,

kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze

w stosunku 30 : 2,

przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, gdy zacznie on prawidłowo

oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji. Jeżeli wykonany pierwszy oddech ratowniczy nie powoduje uniesienia

się klatki piersiowej jak przy normalnym oddychaniu, wykonaj następujące czynności

sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń widoczne ciała

obce,

sprawdź, czy odgięcie głowy i uniesienie żuchwy są

poprawnie wykonane,

wykonaj nie więcej niż 2 próby wentylacji za każdym razem,

zanim podejmiesz ponownie uciskanie klatki piersiowej. Jeżeli na miejscu zdarzenia jest więcej niż jeden ratownik,

ratownicy powinni się zmieniać podczas prowadzenia reanimacji co 1-2 minuty, aby zapobiec zmęczeniu. Należy

zminimalizować przerwy w resuscytacji podczas zmian. b. Reanimacje ograniczoną wyłącznie do uciśnięć klatki piersiowej

możesz prowadzić w następujących sytuacjach:

Jeżeli nie jesteś w stanie lub nie chcesz wykonywać oddechów ratowniczych, zastosuj uciśnięcia klatki piersiowej.

Jeżeli stosujesz wyłącznie uciśnięcia klatki piersiowej, wykonuj je bez przerwy, z częstotliwością 100 uciśnięć /min,

Przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, jeżeli zacznie on prawidłowo

oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji. 7. Kontynuuj resuscytację do czasu gdy:

przybędą wykwalifikowane służby medyczne i przejmą

działania,

poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać,

ulegniesz wyczerpaniu.

61

PIONIERKA

Szałasy

Szałas- miejsce schronienia. Do wykonania szałasu będą potrzebne:

sznurek,

mech, kora, liście itp. (najlepiej wybrać jeden z tych „materiałów”),

gałęzie- najlepiej proste- potrzebne na rusztowanie (różnej długości, bez liści oraz igieł).

Wykonanie:

1. Należy wybrać miejsce na szałas (najlepiej w gęstym lesie, z dala od dróg, również tych tzw. polnych).

2. Uprzątnąć miejsce, w którym będzie stał szałas, tzn. wyrzucić szyszki

i wszystko, co może wbić się w plecy. 3. Stworzyć rusztowanie (szkielet) najdłuższą i najmocniejszą gałąź

przywiązać do dwóch drzew lub żerdzi wbitych w ziemię. 4. Przykryć szkielet odpowiednim materiałem, np. mchem. Pamiętajcie

tylko, aby nie pozyskiwać mchu z jednego miejsca. Wycinajcie mech

nożem z kilku miejsc- wtedy szybciej się zregeneruje, a wy nie zniszczycie środowiska.

5. Przy budowie nie zapomnijcie o pozostawieniu kawałka wolnej przestrzeni na wejście, a przed pójściem spać zakryjcie czymś wejście. Proponuję wykonać drzwi- wykonajcie szkielet z gałęzi

w kształcie wejścia i obłóżcie go np. mchem.

62

OGNISKA

Zwyczaje ogniskowe:

Do ogniska się dokłada a nie dorzuca!

W ognisku może znajdować się tylko drewno, igliwie i kora brzozowa.

Ognisko rozpala osoba szczególnie zasłużona, gość lub komendant.

Zasadą jest, ze ognisko rozpala się od jednej zapałki.

Ognisko rozpoczyna się pieśnią obrzędową

Na ognisku zawsze siedzimy, nigdy leżymy czy pół leżymy.

Przychodząc po raz pierwszy do ogniska, salutujemy i dokładamy do niego kawałek drewna.

Odchodząc od ogniska lub przychodząc ponownie salutujemy.

Na ognisku się nie klaszcze. Uznania wyraża się poprzez okrzyki.

Strażnik ognia:

Do ogniska się dokłada a nie dorzuca!

Do ogniska może dokładać tylko strażnik ognia, wyjątek to dołożenie do ogniska po przyjściu. Strażnik dba o to by ogień nie był za duży, by stos ogniskowy wyglądał estetycznie.

Strażnik na początku ogniska jest mianowany przez prowadzącego ognisko, a zostaje nim osoba, która czymś się zasłużyła.

Prowadzący mówi kto będzie strażnikiem ognia. Osoba wskazana wychodzi z kręgu i klęka na prawe kolano. Prowadzący przykłada

głownię z ogniska do ramion strażnika i mówi „Mianuję cię strażnikiem ognia, strzeż by nie zgasło.” Potem przekazuje głownię strażnikowi, którą ten dokłada do ognia. Jeśli strażników jest

więcej to dokładają Ją wspólnie.

Po mianowaniu strażnik nie wraca do okręgu ale stoi poza nim

przygotowując sobie chrust. Nie uczestniczy w zabawach.

Podchodząc do ogniska strażnik ognia salutuje.

Ogniska się nie gasi- czeka aż samo się dopali, czuwa nad tym strażnik ognia zostając przy ognisku tak długo jak trzeba.

63

Rodzaje ognisk:

Stożek (wigwam, piramida)- Podpałkę

umieszczamy w środku, wokół wbitego w ziemię kołka. Następnie układamy coraz grubsze gałęzie, opierając je o pal i nadając ognisku kształt

wigwamu.

Studnia- Grube gałęzie układamy

w czworokąt, na przemian jedne na drugich. Do środka wkładamy podpałkę i drobne gałęzie.

Pagoda- Podobne do ogniska typu "studnia",

ale ułożone jest z pełnych warstw drewna, a nie z ażurowej konstrukcji.

Gwiazda- Ognisko pali się w środku

gwiazdy. Ten typ ogniska jest przydatny, gdy oszczędzamy opał, lub gdy chcemy uzyskać niewielki ogień.

Ognisko syberyjskie- Wbijamy w ziemię dwa

paliki i opieramy na nich gałęzie (jedna na drugiej), tworząc ekran, który będzie odbijał

ciepło. U podnóża ścianki układamy stożek.

64

Porady i uwagi:

Do rozpałki najlepiej nadaje się kora brzozowa, suche igliwie

lub zaschnięta żywica.

Najwięcej iskier tworzą liście i igliwie

Najszybciej zapalą się gałązki które ponacinano tworząc strużyny.

Ognisko trzeba zabezpieczyć kręgiem z kamieni, rowkiem.

Zapałki najlepiej nosić w woreczku foliowym albo np. w pudełku po filmie fotograficznym, żeby nie zawilgotniały.

Miejsce na ognisko powinno być 100 metrów od ściany lasu.

Rodzaje drewna:

Drewno sosnowe- z reguły bardzo żywiczne i łatwo palne. Spala się czystym płomieniem umiarkowanie szybko. Grube polana

z wierzchu się zwęglają a potem gasną - należy je rozrąbać i ponownie włożyć do ogniska. Zostawia sporo żaru - najlepsze drewno do pieczenia ziemniaków. Niespecjalnie nadaje się

do gotowania (zostawia na garnkach trudno zmywalny osad).

Drewno brzozowe- zawiera dużo tłuszczu. Pali się dość dobrze-

zarówno mokre jak i suche. Wydziela niedużo ciemnego dymu o słodkawym zapachu. Zostawia niewiele popiołu. Podczas spalania wydziela się dużo ciepła. Kora brzozowa doskonale nadaje

się na podpałkę, ale także np. do pisania.

Drewno świerkowe- żywiczne, daje jasny płomień i siwy dym

pachnący żywicą. Spala się bardzo szybko i zostawia niewiele popiołu. Dość dobre na podpałkę - zwłaszcza drobne gałązki z dołu

pnia.

Drewno dębowe- bardzo twarde. Pali się wolno i trwale dając dużo

żarzących się węgli. Świetne do pieczenia ziemniaków, ale najlepiej nie marnować do ogniska i użyć do pionierki...

Drewno bukowe- pali się dobrze, nawet mokre. Dobrze łupliwe

i ciężkie. Popiół po spaleniu jest jasnosiwy. Podczas palenia bardzo daleko strzela iskrami.

Jałowiec- drewno miękkie i wonne. Nadaje się na rozpałkę (suche gałązki z rudym igliwiem). Wydziela silny dym o korzennym

zapachu. Doskonały do wędzenia.

65

Rodzaje kuchni polowych:

Kuchnia widełkowa

Kuchnia biwakowa mocna

Kuchnia krzyżakowa

Kuchnia biwakowa lekka

Kuchnia nasypowa

Kuchnia rozparta

Kuchnia leśników

66