p e d i a t r i a p o l s k a 8 7 ( 2 0 1 2 ) 5 8 5 – 5 8 8

Dostępne online www.sciencedirect.com

journal homepage: www.elsevier.com/locate/pepo

Kazuistyka/Case reportZalecenia ekspertów/Experts' guidelines

Normy żywienia zdrowych dzieci w 1.–3. roku życia –

stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów. Część I –Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze

Nutritional guidelines for healthy children aged 1–3 years – Polish ExpertGroup statement. Part I – Energy and nutrient requirements

Anna Dobrzańska, Jadwiga Charzewska, Halina Weker, Piotr Socha *, Hanna Mojska,Janusz Książyk, Danuta Gajewska, Hanna Szajewska, Anna Stolarczyk, Małgorzata Marć,Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Józef Ryżko, Krystyna Wąsowska-Królikowska,Zofia Chwojnowska, Alicja Chybicka, Andrea Horvath, Jerzy Socha

Reprezentowane instytucje naukowe i organizacje medyczne oraz żywieniowe:Konsultant Krajowy w dziedzinie PediatriiZespół Żywienia Dzieci i Młodzieży Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PANPolskie Towarzystwo PediatrycznePolskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia DzieciPolskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego DzieciPolskie Towarzystwo DietetykiPediatryczne Forum Profilaktyki Chorób CywilizacyjnychInstytut Żywności i ŻywieniaInstytut Matki i DzieckaInstytut ,,Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka’’Uniwersytet RzeszowskiWarszawski Uniwersytet MedycznySzkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego

Przedrukowano za zgodą Autorów ze StandardyMedyczne Pediatria 3 (2012), s. 313–316, Copyright2012 za zgodą Media Press Sp. z o. o.

Reprinted with permission from the Authorsfrom Standardy Medyczne Pediatria 3 (2012), pp.313–316, Copyright 2012 with permission fromMedia Press Sp. z o. o.

* Adres do korespondencji: Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut ,,Pomnik – Centrum ZdrowiaDziecka’’, Al. Dzieci Polskich 20, 04-730 Warszawa.

Adres email: p.socha@czd.pl (P. Socha).0031-3939/$ – see front matter © 2012 Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. on behalf of Polish Pediatric Society.http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo.2012.10.007

i n f o r m a c j e o a r t y k u l e

Historia artykułu:Otrzymano: 20.09.2012

Zaakceptowano: 01.10.2012

Dostępne online: 16.10.2012

Słowa kluczowe:� normy żywieniowe� składniki odżywcze� białko� tłuszcze� węglowodany� wapń� witaminy D i E� dzieci w 1.–3. r.ż

Keywords:� Nutritional guidelines� Nutritional norms� Nutrients� Protein� Lipids� Carbohydrates� Vitamin D and E� Children aged 1–3 years

a b s t r a c t

Recent updates of the European, American and Polish nutritional recommendations

require updates of the nutritional norm for children. We present the Polish Expert Group

statement (2012) on the intake of selected nutrients (proteins, lipids, carbohydrates, vita-

min D and E) essential for nutrition in children aged 1–3 years. For this purpose the

Expert Group reviewed available scientific data consisting of the recent guidelines, nutri-

tional norms and recommendations, systematic reviews and expert opinions as well as

original publications, in relation to the specific requirements for the Polish population.

© 2012 Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. on behalf of Polish Pediatric

Society.

p e d i a t r i a p o l s k a 8 7 ( 2 0 1 2 ) 5 8 5 – 5 8 8586

Wprowadzenie

Prawidłowe żywienie w 1.–3. r.ż. jest istotnym czynnikiemmającym wpływ na optymalny rozwój dziecka, uzyskanieodpowiedniej masy i wysokości ciała oraz obniżenie ryzykawystąpienia chorób przewlekłych. Ze względu na obserwo-wany w populacji dziecięcej wzrost częstotliwości występo-wania nadwagi i otyłości, związany między innymi z nad-miernym spożyciem produktów i napojów wysokoenerge-tycznych o małej wartości odżywczej oraz ograniczeniemaktywności fizycznej, aktualne zalecenia żywieniowe kon-centrują się na modyfikacji diety w kierunku prozdrowot-nym, a także podkreślają potrzebę ruchu. Opracowanienowych norm żywieniowych dla całej polskiej populacjistworzyło konieczność aktualizacji dotychczasowych zale-ceń dla dzieci. W związku z tym w 2011 r. powołano GrupęEkspertów, która podjęła się zadania weryfikacji obowiązują-cych zaleceń z 2008 r. Zamierzeniem obecnego dokumentujest przedstawienie wskazówek dotyczących ilości i jakościwybranych składników odżywczych (białka, tłuszczów, wę-glowodanów oraz wapnia, witamin D i E) niezbędnychw żywieniu dzieci w 1.–3. r.ż. Często rozbieżne dane pocho-dzące z piśmiennictwa oraz kontrowersje, które znajdująswój wyraz w opracowaniach i dyskusjach naukowych, stałysię sygnałem, by opracować niniejszy dokument będącyjedynie stanowiskiem Grupy Ekspertów, w związku z czymnie ma on charakteru wytycznych.

Metodyka

Przygotowując prezentowane stanowisko, członkowie GrupyEkspertów dokonali przeglądu istniejących danych nauko-wych: aktualnych norm, wytycznych i rekomendacji, piś-miennictwa, stanowisk ekspertów oraz oryginalnych publika-cji, z uwzględnieniem specyfiki polskiej populacji. Wstępnawersja dokumentu została poddana – drogą elektroniczną –

dyskusji z członkami grupy roboczej. Zalecenia sformułowanow odniesieniu do zapotrzebowania na energię. Rekomendo-wana podaż składników odżywczych wyrażona jest w przeli-czeniu na kilogram masy ciała lub na 100 kcal. W tabeli Iprzedstawiono wskaźniki zapotrzebowania na poszczególneskładniki odżywcze. Wykorzystano między innymi pojęcia,takie jak: poziom średniego zapotrzebowania grupy (EAR),poziom zalecanego spożycia (RDA) oraz maksymalnego(dopuszczalnego) spożycia. Wartości referencyjnego spożycia(DRV) w odniesieniu do makroskładników (białko, tłuszcz,węglowodany) wyrażane są jako procent energii z diety (E%).

Zapotrzebowanie na energię

Zapotrzebowanie na energię dla dzieci w 1.–3. r.ż. przedsta-wiono w tabeli II, zgodnie z wartościami zalecanymiw normach z 2008 r. [1]. Znowelizowane wówczas polskienormy żywieniowe uwzględniały prewencyjne podejście do

Tabela I – Wskaźniki zapotrzebowania na poszczególneskładniki odżywczeTable I – Indicators the demand for nutrients

RDA (Recommended Dietary Allowances) poziom zalecanegospożycia

EAR (Estimated Average Requirement) poziom średniegozapotrzebowania grupy

DRV (Dietary Reference Values) wartości referencyjnegospożycia

RI (Reference Intake) referencyjne spożycieAI (Adequate Intake) wystarczające spożycieAR (Average Requirement) średnie zapotrzebowanieUL (Tolerable Upper Intake Level) górny tolerowany poziom

spożyciaPRI (Population Reference Intake) populacyjne referencyjne

spożycie

p e d i a t r i a p o l s k a 8 7 ( 2 0 1 2 ) 5 8 5 – 5 8 8 587

otyłości, zmniejszając zapotrzebowanie na energię o około200 kcal. W związku z tym uśrednione całkowite zapotrzebo-wanie wynosi 1000 kcal/dobę, przy czym podaż należyindywidualizować zależnie od masy ciała. Analogicznezapotrzebowanie na energię podano w najnowszych reko-mendacjach amerykańskiego Instytutu Medycyny 2011 r.

Tabela II – Zalecana przez Grupę Ekspertów podaż energii, biał1000 kcal/dobę i masie ciała 12 kgTable II – Recommended by the Expert Group supply of energy, protea body weight of 12 kg

Nazwa składnika/poziom normy Wart

ENERGIA

BIAŁKO(dla celów planowania spożycia niepowinno się przekraczać średniegopoziomu –15% energii)

1537

TŁUSZCZECałkowite 40

(4Nasycone kwasy tłuszczowe <1

(1Wielonienasycone kwasy tłuszczowe Ni

Kwasy omega-6 NiKwasy omega-3 Ni

Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe Ni

Izomery trans kwasów tłuszczowych <1(1

CHOLESTEROL <3

WĘGLOWODANY(przyswajalne do zapewnienia prawidłowej pracy mózgu)

Ni

WĘGLOWODANY zalecane NiCukry dodane <1Błonnik pokarmowy Ni

a tak niskie, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej w

[2]. Ustalono, że u dzieci w 1.–3. r.ż. dobowe zapotrzebowa-nie na energię nie jest zależne od płci i w przeliczeniu nakilogram masy ciała wynosi ok. 83 kcal.

Zapotrzebowanie na białko

Zakres normy dla procentowego udziału energii z białkaproponowany przez amerykański Instytut Medycyny (2011)jest szeroki i wynosi 5–20%. Według polskiej Grupy Eksper-tów, w planowaniu diety dla dzieci w 1.–3. r.ż. nie należyjednak przekraczać wartości uśrednionej, równej 15% energiipochodzącej z białka. W zwyczajowo spożywanych przezdzieci w 1.–3. r.ż. pokarmach ilość białka w przeliczeniu na1 kg masy ciała jest zbyt wysoka. Poziom 15% energiipochodzącej z białka dla tej grupy wiekowej został zapropo-nowany także w normach nordyckich [3], z zaznaczeniem,że jedynie przy niskiej wartości energetycznej planowanychdiet (< 1500 kcal) zawartość białka większa niż 15% energiimoże być konieczna.

Warto przypomnieć, że prawidłowa realizacja zapotrze-bowania człowieka na białko nie polega na spożywaniugo każdego dnia w ilościach ściśle odpowiadających

ka, tłuszczów i węglowodanów przy modelowym spożyciu

in, fat and carbohydrate intake with a model 1000 kcal/day and

ość maksymalna(% energii)

Normy zapotrzebowania

Wartość uśredniona1000 kcal (83,3 kcal/1 kg m.c.)

%,5 g (3,125 g/kg)

EAR

12 g (1g/kg m. c.)4,8% energii

RDA

14g(1,17 g/kg)

%4,4 g)

30–35% energii (33,3–38,9 g)

0%1,1 g)

Nie określono

e określono Min. 6% energii (6,7 g), optymalnie>10% energii (11,1 g)

e określono Kwas linolowy min. 5% energii (5,5g)e określono Kwas alfa-linolenowy min. 1% energii

(1,1g)e określono min. 100 mg DHA <2. r.ż.

i min. 250 mg DHA+EPA=>2. r.ż.

% a

,1 g)Brak zapotrzebowania podstawowego

00 mg Nie określono

e określono EAR100g

RDA130g

e określono Ok. 140–150 g (56–60% energii)0% Brak zapotrzebowaniae określono 19g

łaściwą wartość odżywczą.

p e d i a t r i a p o l s k a 8 7 ( 2 0 1 2 ) 5 8 5 – 5 8 8588

zapotrzebowaniu. Zakłada się, że średnie spożycie białkaw przeliczeniu na dobę, wyliczone na podstawie danycho spożyciu pokarmów z okresu kilku lub kilkunastu dni,będzie zgodne z zaleceniami. Dlatego również w grupiedzieci w 1.–3. r.ż. dopuszczalne są wahania w zakresie5–20% energii z białka w spożyciu indywidualnym.

Zapotrzebowanie na tłuszcze

Tłuszcze stanowią ważne źródło energii, ale określoneskładniki tłuszczowe wbudowywane są również w strukturykomórkowe. Ze względu na ryzyko wystąpienia choróbukładu krążenia, które związane jest z jakością spożywa-nego tłuszczu, podano maksymalne wartości zalecanegospożycia szkodliwych składników tłuszczowych. Zaleceniadla poszczególnych grup kwasów tłuszczowych są wzajem-nie zależne, a suma wszystkich grup kwasów tłuszczowychmusi być równa całkowitej zawartości tłuszczu. Dla długo-łańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowychn-3 i cholesterolu normy są wyrażane w mg/dzień. Precyzyj-nie zapotrzebowanie na indywidualne składniki odżywczeomówiono w drugiej części stanowiska, podając szczegó-łowe uzasadnienie dla norm przedstawionych w tabeli I.

Zapotrzebowanie na węglowodany

Węglowodany są głównie nośnikiem energii. Dlatego teżzapotrzebowanie na nie jest określane jako uzupełnieniezapotrzebowania energetycznego po spożyciu białek i tłusz-czów. Wyróżniono błonnik pokarmowy i cukry dodane. Podpojęciem ,,cukry dodane’’ należy rozumieć cukry, syropyi inne kaloryczne substancje słodzące, które są wprowa-dzane do żywności podczas procesu produkcji, przygotowy-wania posiłków albo spożywane oddzielnie.

Finansowanie/Financial support

Nie występuje.

Wkład autorów/Authors contribution

Podstawowy zespół roboczy: JC, HW, PS, HM, AD.Zespół Żywienia Dzieci i Młodzieży Komitetu Nauki

o Żywieniu Człowieka PAN: HW, PS, JCh, JR, JS, AS.Pozostali członkowie Zespołu i Komitetu Nauki o Żywieniu

Człowieka w roli konsultantów: Anna Gronowska-Senger,Hanna Kunachowicz, Juliusz Przysławski, MałgorzataSchlegel-Zawadzka, Lidia Wądołowska, Marian Grzymisławski,Mirosław Jarosz, Jarosław Walkowiak, Regina Olędzka.

Konflikt interesu/Conflict of interest

Nie występuje.

p i �s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s

[1] Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk B. Normy żywienia człowieka.Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych.Warszawa: PZWL; 2008.

[2] Dietary References Intakes for Calcium and Vitamin D. Foodand Nutrition Board, Institute of Medicine, the NationalAcademies Press Washington D.C. 2011.

[3] Becker W, Lyhne N, Pederson AN, Aro A, Fogelholm M,Phórsdottir I, et al. Nordic Recommendations 2004-integrating nutrition and physical activity. ScandinavianJournal of Nutrition 2004;48:178–187.