Noe i sprawiedliwość

8/3/2019 Noe i sprawiedliwo

1/8

Noe i sprawiedliwo

(18) Synami Noego, ktrzy wyszli z arki, byli Sem, Cham i Jafet. Cham by ojcem Kanaana.

(19) Ci trzej byli synami Noego i od nich to zaludnia si caa ziemia. (20) Noe by rolnikiemi on to pierwszy zasadzi winnic. (21) Gdy potem napi si wina, odurzy si [nim] i leanagi w swym namiocie. (22) Cham, ojciec Kanaana, ujrzawszy nago swego ojca,

powiedzia o tym dwu swym braciom, ktrzy byli poza namiotem. (23) Wtedy Sem i Jafetwzili paszcz i trzymajc go na ramionach weszli tyem do namiotu i przykryli nago swegoojca; twarzy za swych nie odwracali, aby nie widzie nagoci swego ojca. (24) Kiedy Noeobudzi si po odurzeniu winem i dowiedzia si, co uczyni mu jego modszy syn, (25) rzek:

Niech bdzie przeklty Kanaan! Niech bdzie najniszym sug swych braci! (26) A potemdoda: Niech bdzie bogosawiony Pan, Bg Sema! Niech Kanaan bdzie sug Sema! (27)

Niech Bg da i Jafetowi du przestrze i niech on zamieszka w namiotach Sema, a Kanaanniech bdzie mu sug. (28) Noe y po potopie trzysta pidziesit lat. (29) I umar Noe wwieku lat dziewiciuset pidziesiciu.

Ks. Rodz. 9

Czy to ma jakikolwiek sens? Kurcze, im bardziej zagbiam si w to wszystko bym bardziejwiem e nie moge si zanurzy. Nie do e pijastwo Noego nie zostao ukarane, to jeszcze

wanie on ukara swojego wnuka za przewiny ojca. W nastpnym rozdziale czytamy (6)Synowie Chama: Kusz, Misraim, Put i Kanaan. Dlaczego to wanie ten jeden, tylko ten jedenzosta przeklty? W czym jego bracia byli lepsi od niego e mia im usugiwa?

Ciekawostke tutaj stanowi werset 26 ktry w wersji Biblii 1000-lecia brzmi jak wyej,natomiast w tumaczeniu Biblii Warszawskiej brzmi 26) Potem rzek: Bogosawiony nich

bdzie Pan, Bg Sema, a Kanaan niech bdzie sug jego! ... dopiero w nastpnym wersie ...(27) Niech da Bg i Jafetowi przestrze szerok i niech zamieszka w namiotach Sema, aKanaan niech bdzie sug ich! ..

Interpretacja tych samych fragmentw w innym tumaczeniu jest zupenie rna, wychodzi nato e tylko Jafet zosta bez suby Kanaana, za to Noe ,,hmmm prosi (?) a raczej stwierdzi eBg ma da Jafetowi "przestrze szerok" a sam ma zamieszkac w namiotach Sema. Towszystko jednak nie zmienia mojego pytania,, w czym zawini Kanaan?

25.10.2011


2/8


3/8

rnych kopistw. Wszystkie tabliczki mitologiczne zostay odkryte w latach 1930-1931 wbibliotece zwierzchnika kapanw, w pobliu wityni Baala. Podobnie jak forma tak i tretabliczek jest starannie wypracowana i kae datowa sam mit o kilka stuleci wczeniej nispisanie tekstw, ktrego dokonano w XV wieku p.n.e.

Za kananejski Olimp uchodzi gra Safon wznoszca si piramidalnie na pnocnym wybrzeuSyrii. Na czele kananejskiego panteonu sta El. Nosi nazwy: stwrca stworzenia; krl;byk; dobry i askawy. To jemu jedynie przyznawano Krlestwo w penym tego sowaznaczeniu. On jest rwnie tym, ktry dalej na ludzi rozdziela krlestwa. Mieszkanie jegoznajduje si w wielkiej dali, wrd tysica pl i rwnin, u rda dwch rzek, porodku

przepaci wielkiej gbiny. Pojawia si tutaj nazwa prasiy chaosu tihamat, ktra lepiej namjest znana z babiloskiego eposu o stworzeniu. El stoi zatem ponad potgami chaosu, upocztku dziea stworzenia. Chocia nie znaleziono dotd adnego mitu o stworzeniu ludzi, tojednak z okrelenia abu-adami, ojciec ludzi wynika, e rwnie i ludzie s jegostworzeniami. Cay kosmos, bogowie i ludzie maj swj pocztek w Elu i spoczywaj w nim,on sam jednak wznosi si ponad kosmosem i ponad chaosem[2].

W paacach Ela nie mieszka bg, ktry by si musia przeciwstawia siom chaosu, leczdobroduszny, czcigodny a zarazem majestatyczny i pewny siebie rzdca swego wodarstwa.Dopki on tam bdzie, tak dugo bdzie zachowana raz ustalona struktura wiata. Dopiero wobrbie tej struktury istnieje wiat grny i podziemny, wiat budzcego si ycia izstpujcego w d umierania. Z tych starych tekstw wyania si obraz boga bardzoznaczcy, majestatyczny i czcigodny. Spory dotyczce zagadnienia czy El jest jedyniegatunkowym okreleniem na oznaczenie bstwa, czy te odnosi si do jasno wyodrbnionejosoby, naley rozstrzygn na rzecz osoby. Porwnania z innymi religiami semickimidoprowadzaj do wniosku, e pocztkowo El jako istota najwysza by czczony bez maonkii wsptowarzyszki tronu.

W czasach dostpnych ju historii widzimy obok jedynego boga Ela rwnieAszirat =Aszera jako jego maonk. Szczeglnym jej przydomkiem jest kroczca po morzu. Monaby to uzna za aluzj do pramorza pocztkw, nad ktrym ju El zapanowa. Stwrcza mocEla zostaa wic przeniesiona na Aszer. Dlatego zostaa nazwana stworzycielk bogw, a

bogowie z kolei mieli nazw: synowie Aszery. Byo ich siedemdziesiciu. Chocia ju jakodoroli synowie boy rzdz wiatem, to jednak z piersi matki bogw musz nadal ssawieczne ycie. Posta bogini Aszery ulega wielu przeobraeniom; bywaa te utosamiana z

boginiami Anat i Asztarte. Owa zmienno zaley prawdopodobnie od tego, e Aszeraprezentuje cechy znanej ju w czasach przedhistorycznych Wielkiej Matki bogw.

Najbardziej czczonym bstwem kananejskim nie by jednak El, lecz Baal. Wydaje si, epocztkowo nie nalea on do kananejskiego panteonu, gdy nie uchodzi za syna Ela, lecz zasyna Dagana (Dagona). Poniewa jednak Dagan by bstwem Amurru, wyniesienie Baala,syna Dagana mogo mie zwizek z zajciem kraju przez Beduinw Amurru. Wskazuje sirwnie na cechy podobiestwa czce go z churryckim bogiem burzy i pogody Teszupem.W kadym razie wraz z Baalem w histori kananejskiej religii wstpi nowy, modyelement[3].

Termin: baaloznacza po prostu pan i dlatego mg by uywany w odniesieniu do rnychbogw. Od XV jednak stulecia bg wiatru, deszczu i burzy Hadad (Adad) by nazywany po

prostu Baal pan (bg)[4]. Jako pan nieba i chmur by uwaany za dawc urodzajw.Odpowiadajcym mu symbolem by byk. Przedstawiano go jako modzieczego boga z


4/8

rogami byka, z wizk piorunw w jednej rce, a z zygzakiem gromu w drugiej. W innychwyobraeniach stoi on bezporednio na byku, rwnie z piorunami w rkach. Przedstawianyte bywa jako wdz walczcy, ktry pdzi poprzez chmury na swym rydwanie bojowym.Jego maonk bya Anat. Spotka j spywajc na d z chmur. Mitologiczny obraz

przedstawia poczenie si byka Baala z krow Anat. Owocem tego jest boskie ciel. Istota

Baala oscylujca pomidzy bosk osob a boskim zwierzciem wciela wanie brutalnieywotne siy przyrody we wszelkim ich zakresie. Zakresy dziaania Baala opiewano w trzechcyklach mitw.

Poniewa Baal jako jedyny bg nie mia jeszcze adnej wityni, Anat wstawia si do ojcabogw Ela, ktry udzieli zezwolenia na budow paacu. Przy pomocy nadwornego, boskiegorzemielnika Koszara (zwanego tutaj przez metonimi Chasis,zrczny, i Hajin,pojtny)wzniesiono budowl. Wtedy ksi Baal, czyliBaal zabulwysa posacw do bogw,zapraszajc ich na powicenie. Wydano przy tej okazji wspania uczt, w ktrej wzioudzia siedemdziesiciu synw Aszery, a sam ksi pi z kosztownego kielicha. Niezabrako rwnie chru piewakw i piewaczek.

Wystpuje tu smutna akcja przeciwna Baalowi. Gdy Baal panowa, tzn. w okresie deszczu,kiedy w przyrodzie wszystko stao si zielone, kwito i dojrzewao, Mot czyha ju na jegoupadek. Mot jest przeciwnym biegunem Baala. Jest on bogiem obumierania i mierci. Baalzstpuje do podziemia. rda wysychaj, pola pustoszej, wegetacja zanika i ycie ustaje.

Osierocony tron Baala ofiarowali bogowie najpierw jednemu z synw Aszery, Asztarowi.Lecz tron Baala jest dla niego zbyt wielki. Jego gowa nie wystawaa poza oparcie, a jegonogi bujay w powietrzu, nie sigajc podnka. Asztar sam czuje, e tron Baala jest nie dlaniego i zrzeka si regencji. Tak wic Mot przez reszt roku, tzn. przez okres pory suchej,zajmuje tron Baala. Tymczasem Anata wyruszya na poszukiwanie zabjcy swego brata[5].Po wielu dniach spotkaa Mota i chwytajc go za kraj szaty zawoaa: O, mierci, oddaj mimego brata! Zdziwiony tym daniem Mot opowiada jej o spotkaniu z Baalem i o poarciugo. A wtedy Soce zapono arem i niebiosa osaby z powodu Mota. Wiele miesicyszukaa go znowu, a gdy go wreszcie znalaza: chwycia boskiego Mota, mieczem go

posiekaa, wialni go przewiaa, w ogniu go upieka, w arnach go roztarta, po polach gorozwiaa, aby ptaki rozdziobay jego ciao, aby wrble nasyciy si jego czonkami[6].Wtedy moc Mota na biecy rok zaamaa si cakowicie. Baal znw obj wadz. Uczyni to

przez uroczyste wstpienie na tron pord radoci bogw oddajcych mu pokon. Bogowie ciponadto wznieli okrzyk: Naszym krlem jest Alijan Baal, on jest naszym sdzi, i ponadnim nie ma nikogo! I w ten sposb rozpocz si nowy cykl ycia i wegetacji.

Po siedmiu latach jednak Mot ponownie podnosi bunt przeciwko Panu ycia, wyrzucajcmu, e z jego powodu dozna tylu upokorze, a wreszcie mierci z rki Anaty. da wicsatysfakcji: daj mi jednego z twych braci, bym si nim poywi! Dalej zdaje si Mot grozi,e jeli jego danie nie zostanie spenione, spowoduje wyniszczenie wszystkich ludzi. Odtdtekst staje si janiejszy. Znajdujemy w nim opis morderczego pojedynku, jaki stoczyli Baal iMot: Zwarli si jak zapanicy. Mot jest mocny i Baal jest mocny. Ksaj si jak we. Mot

jest mocny i Baal jest mocny; skacz ku sobie jak biegacze (?). Mot upad i Baal upad[7].

Walka jest nierozstrzygnita. Dopiero Szapasz, przypuszczalnie z rozkazu Ela, nakazujeMotowi zaprzesta dalszego oporu i uzna wadz Baala nad ziemi. Zwycizc zosta wic

ogoszony Baal, ale nie oznacza to bynajmniej ostatecznej klski Mota. Ostatnia tabliczka


5/8

cyklu koczy si hymnem ku czci Szapasz, ktra schodzi do krlestwa mierci w otoczeniubogw i duchw zmarych, a Koszar ma j chroni przed morskimi potworami.

Poemat o walce Baala z Motem zdaje si najwyraniej podkrela agrarny charakter mitu oBaalu. Dziwne dla naszej mentalnoci epizody staj si bardziej zrozumiae, jeli przyj, e

Baal jest tu uosobieniem oywczej wody, ktra opuszcza niebo w postaci deszczu, by zostawchonit przez spragnion ziemi. Nieoczekiwane poddanie si Baala roszczeniom mierci,a nastpnie jego zabranie na gr Sapan przez Anat i Szapasz, tumacz roczny cykl opadwi odzyskania wody przez rda (anat) i soce (szapasz), ktre w procesie parowania zwracawod deszczowym chmurom (sapanu)[8].

Podczas gdy mit o wegetacji jest dramatyzacj zmieniajcych si pr roku, mit o walce zesmokiem siga w pradawn epok chaosu. Opowiada on o walce na mier i ycie, ktrstoczy Baal z potworem praoceanu Jammu. W pniejszym jzyku hebrajskim sowo tooznacza po prostu morze. Lecz morze, z ktrym musia walczy Baal, jest istot z

pradawnego chaosu, straszliwym smokiem o siedmiu bach. Ten budzcy groz potwr, ktry

nazywa si rwnie Lewiatan, smok starodawny, zraniony smok o siedmiu bach (por. Iz27, 1; Ps 74, 13 n; Hi 26, 13) symbolizuje owe potgi chaosu, ktre musiay zosta pokonane,aby wiat w ogle mg zaistnie. Ten wic grony Jammu wyrusza przeciw Baalowi, ktrynie waha si, ani te nie uchyla. Jego zwycistwo oznacza triumf modego, powstajcegostworzenia nad wrogim stworzeniu elementem. Boski inynierKoszar-wa-Chasin wrczazwycizcy dwie czarodziejskie maczugi z brzu. Siostra Baala Anat wspiera brata w walce.Zbiera wszystkie swe siy i rozcignitego na piasku, nieprzytomnego potwora Jammu staczado morza. Z biblijnego pogosu mona wnioskowa, e Baal stoczy walk nie tylko przeciwmskiemu potworowi Jammu, ale rwnie przeciw eskiemu smokowi Rahab (Ps 89; Jb 26,12). Odpowiadao to podwjnoci prapotworw w babiloskim eposie o powstaniu wiata:

Enuma elisz.

Niektre rysy Baala zaznaczaj si w obrazie Boga Jahwe. W samej jednak istocie nie majze sob absolutnie nic wsplnego, co potwierdza religijne zawoanie bojowe proroka Eliasza:

Albo Baal, albo Jahwe! WBiblii Hebrajskiej Baal -pan, wadca (pierwotnie imi pospolite oznaczeniu politycznym, pniej nazwa bstwa) wystpuje do czsto (np. Iz 16, 8; 26, 13);oznacza nadto maonka (np. Rdz 20, 3; Wj 21, 3. 22; Pwt 22, 22), przynaleno lub stan

posiadania (Wj 21, 28. 34; Joz 24, 11)[9].

W Kanaanie przypisywano specjaln wadz nad okolicami, rzekami, lasami, a nawetstudniami niewidzialnym bstwom, okrelanym jako Baale. Starodawne nazwy miejscowoci

zachoway jeszcze niekiedy element teoforyczny rdzenia (Baal): Baal-Meon (Lb 32, 38);Baalat-Beer (Joz 19, 8); Baal-Tamar (Sdz 20, 33). Wynika std, e poszczeglne miasta czciytego samego Baala pod rnymi nazwami, np. Baal-Berit u Sychemitw (Sdz 8, 33; 9, 4),Baal-Peor u Moabitw (Lb 25, 3. 5; Pwt 4, 3), Baal-Zebub (w BT - Beelzebub) w Ekron (2Krl 1, 2-3. 6. 16). Take gry zwizane byy z kultem Baala: Baal-Hermonu (Sdz 3, 3; 1Krn5, 23), Baal-Karmelu (1Krl 18, 20nn), Baal-Sefon (por. Wj 14, 2. 9; Lb 33, 7). Epigrafiastarosemicka mwi take o Baal-Libanu. Babiloskim odpowiednikiem Baala by Belwzmiankowany kilkakrotnie w ST (szczeglnie Dn 14, 1-22). W Egipcie, poczwszy od XIVw. prz. Chr., oddawano cze Baal-Dapuna, szczeglnie w Tachpanches, dobrze znanym wST (np. Jr 43, 7). Kult Baala na caym staroytnym Wschodzie przetrwa a do czaswhellenistycznych, np. w Hatra (k. Asur) znaleziono wityni Baal-Szamina z III w. prz. Chr.


6/8

Izraelici zetknli si z kultem Baala by moe jeszcze przed opuszczeniem Egiptu; pewneakcenty historii patriarchw i opowiadania etiologiczne wydaj si to potwierdza, a egipskieorodki kultu Baala (np. Tachpanches) leay w bezporednim ssiedztwie ziemi Goszen[10].W kadym razie na trasie wdrwki Izraelitw z Egiptu do Kanaanu pooone byo Baal-Sefon w pobliu Morza Czerwonego (por. Wj 14, 2.9; Lb 33,7) oraz Baal-Peor w Moabie

(por. Lb 25, 3. 5; Pwt 4, 3). Trudno ustali, czy okrelenie Baal (w znaczeniu pan) stosowanow Izraelu powszechnie take w odniesieniu do Jahwe; wskazywayby na to imiona wasne zelementem teoforycznym , uywane przez Izraelitw (np.Jerubbaal - Sdz 6, 32; 7, 1; Eszbaal -1Krn 8, 33; Meribbaal - 1Krn 8, 34; Baaljah - 1Krn 12, 6). Pniej imiona te w ramach walkiz kultem Baala zmieniono tendencyjnie na boszet (haba) - por. np. 1Krn 8, 34.) z 2 Sm 4, 4.

Waciwy konflikt midzy rnymi postaciami naturalistycznych kultw Baala a jahwizmemwywiza si po zdobyciu Kanaanu i zetkniciu si z miejscowymi wierzeniami (Sdz 6, 25-32). Mimo, e Jahwe pozostawa zawsze narodowym Bogiem Izraela, obok niego oddawanodo powszechnie cze take miejscowym bstwom, okrelanym oglnie jako baale[11].Jeszcze czstszym zjawiskiem by synkretyzm religijny polegajcy na oddawaniu czci Jahwe

na sposb kultw kananejskich na wzgrzach (bamot) lub przy witych pniach (Aszera).Niektrzy krlowie izraelscy (Achab) oraz judzcy (Achaz, Joram i Atalia por. 2Krl 11, 18;2 Krn 28, 2; Manasses - 2Krl 21, 3) popierali kult Baala z przyczyn politycznych lub zniechci do jahwizmu. Pod wpywem Izebel, ksiniczki tyryjskiej, ony Achaba,wybudowano nawet wityni Baala w Samarii (1Krl 16, 32) i wprowadzono ekstatycznych

prorokw Baala do pastwa pnocnego; tych ostatnich zwalcza Eliasz (1Krl 17-18),definitywnie ich dziaalno znis Jehu w zwizku z zamachem stanu.

Odpowiednik eski Baala, to Baalat, znany szeroko w Palestynie (np. Pani Byblos w listachz Tell el-Amarna), wystpuje w ST jedynie w nazwach miejscowoci (Joz 15, 11. 29); kult jejzwizany by niewtpliwie z Anat, Asztarte i Aszer; zaleno midzy krlow nieba (Jr 7,18; 44, 17-19. 25) a Baalat nie jest ustalona[12].

O innych bstwach mskich Kanaanu nie wiemy nic poza ich imionami, ktre czsto nie dajsi wyjani. Zagadkowym jest bgAsztar, ktrego wyobraa jutrzenka, a ktry jakoAsztar-

Kemoszby narodowym bstwem Moabitw. Mit daje mu nazw straszliwy, poniewaskadano mu dzieci w ofierze. Ammonici nazwali swego pana po prostu Milkom krl.Bogiem miasta Jeruzalem by Szalim, wzgldnie Szalem, a bg Tyru nazywa si Melkart, tzn.krl miasta (krlestwa) umarych.

Spord bstw eskich wystpuj w mitologii ugaryckiej przede wszystkimAszirat =

Aszera iAnat. Jako siostra - maonka Baala Anat zostaa ju omwiona powyej. Ma onapodobiestwo do babiloskiej Isztar i podziela z ni podwjn rol bogini mioci i wojny.Jako maonka Baala nosi przydomek dziewica Anat. Akcent jest tu pooony nie nadziewictwie w naszym znaczeniu, lecz na wiekuistej, wieej, dziewczcej kobiecoci. Wwalce za swego zabitego ma daje si pozna z niepohamowanego okruciestwa:Zabijanard nad brzegiem morza, wyniszcza ludzi przy wschodzie soca. Pod ni le gowy jak

piki...[13]Anat ukazuje si jako dawczyni ycia, ktra rodzi Baalowi boskie ciel, ale jestrwnie niszczycielk ycia. Imi jej ma etymologiczne pokrewiestwo z hebr. 'et, aram.'eneti akkad. 'ettu, co oznacza czas, los. Zatem Anat jest upostaciowaniem tegowszystkiego, co rodzi i pochania czas. Nazwy miejscowoci, takie jak Anatot - ojczyzna

proroka Jeremiasza oraz Bet-Anat dowodz, e bogini ta bya czczona rwnie w Palestynie.


7/8

Wedug tekstw ugaryckich Aszera jest gwn maonk boga Ela i dlatego czcigodn matkbogw. Nosi ona przydomekelatbogini, tzn. maonka Ela. W Palestynie pojawia sijednak jako maonka Baala. Ona jest pani podw rolnych i tym samym bogini urodzajw.Jako bogini ycia i mioci poczya w sobie niektre cechy Anat i Asztarte. Obraz jej

pokrywa si wielorako z jej partnerkami. Ostatecznie jest ona kontynuacj przedhistorycznej

matki bogw. Poniewa w jej kulcie mczyni i kobiety przez wspycie powicali sitajemnicy ycia, czciciele nadawali jej szacowny tytu:Kudszu alboKadesz, wita. Dlaprorokw ta osobliwa wito bya jedynie prostytucj i cudzostwem. Wyobraeniaprzedstawiay t bogini w zupenej nagoci z podkreleniem cech kobiecych, niejednokrotniena lwie, trzymajc w jednej rce lili, a w drugiej dwa we.

Teksty z Ugarit opiewaj jeszcze zalubiny boginiNikalz bstwem ksiycaJerach. Tenfragment mitu wiadczy rwnie o kulcie podnoci[14].

[1] Por. A. Tronina,Bg przybywa ze Synaju, Lublin 1989, 18. Zob. R. de Vaux,El et Baal ledieu des peres et Yahweh,UgariticaVI (1969) 501-518. W. Hermann,Ps 19 und derkananische Gott Ilu,UF 19 (1987) 75-78.

[2] Por. C. Schedl,Historia Starego Testamentu, t. 1, Tuchw 1995, 160.

[3] Tame, 161.

[4] Zob. The Illustrated Biblie Dictionary, I, 153-154.

[5] Por. A. Tronina, dz. cyt., 22. Zob. R. Rendtorff,El, Ba'al und Jahwe, ZAW 78 (1976)277-291.

[6] KTU 1.6 II: 30-36

[7] KTU 1.6 VI:20-22

[8] Por. A. Tronina, dz. cyt., 24. Zob. N. H. Walls, The Goddess Anat in Ugaritic Myth,Atlanta 1992.

[9] J.C. de Moor, M.J. Mulder, Baal, TDOT II, 181-200. THAT I, 325-327.

[10] Por. W. F. Albright, Yahweh and the Gods of Canaan, Doubleday 1968. L. Bronner, TheStories of Elijah and Elisha as Polemics Against Baal Worship, Leiden 1968.

[11] U. Oldenburg, The Conflict Between El and Baal in Canaanite Religion , Brill 1969. C. F.Pfeiffer,Ras Shamra and the Bible, Baker 1962. T. Worden, The Literary Influence of theUgaritic Fertility Myth on the Old Testament, VT 3 (1953) 273-297. E. M. Yamauchi,

Tammuz and the Bible, JBL 84 (1965) 283-290. R. Yaron,Aramaic Marriage Contracts fromElephantine, JSS 3 (1958) 1-39.


8/8

[12] Por. L. Stachowiak,Baal, w:Encyklopedia Katolicka, t.1, Lublin 1989, 1227-1228.

[13] Por. C. Schedl, dz. cyt., 164.

[14] Tame, 165.

Noe i sprawiedliwość

Documents

Transcript of Noe i sprawiedliwość