NICCOLÓ PAGANINI GENIUSZ SKRZYPIEC

180 rocznica śmierci

ur. 27.10.1782 r. w Genui, zm. 27.05.1840 r. w Nicei

Paganini należy do gatunku artystów, o których należy powiedzieć: są, ponieważ są, a nie dlatego, że inni byli przed nimi. To, co niestety nie był w stanie przekazać swoim następcom, to iskra, dzięki której ożywiał i komunikował tak olśniewające techniczne cuda. Pomysł jest zapisany, kształt jest narysowany, ale uczucia pozostają nieuchwytne. TO GENIUSZ ...

Hector Berlioz

Czekał na mnie mężczyzna o długich włosach, przenikliwych oczach, dziwnej i pustej twarzy, opętany przez geniusz, gigant pośród gigantów, którego nigdy wcześniej nie widziałem i którego wygląd głęboko mnie niepokoił. Zatrzymał mnie i ścisnął rękę, napełniając mnie intensywnym uwielbieniem, które ogrzało moje serce i umysł: TO PAGANINI !!!

Hector Berlioz

I

Przyszedł na świat jako trzecie dziecko Antoniego Paganiniego i Teresy Bocchiardi. Miał dwóch braci, Karola (również został skrzypkiem) i Błażeja, oraz dwie młodsze siostry, Anielę i Nikolę. Niccolò uczył się podstaw muzycznych od swojego ojca – robotnika pracującego w porcie w Genui, ale również utalentowanego gitarzysty i mandolinisty-amatora. Dzieciństwo Paganiniego nie należało do szczęśliwych. Surowy ojciec zmuszał chłopca od wczesnych lat do nauki gry na różnych instrumentach. Wszelkie przejawy niechęci karane były biciem. Chłopiec grał dziennie nawet kilkanaście godzin.

Niccolò' Paganini

obraz Giovanni Pezzotta (1838-1911) Paganini pasjonował się również gitarą, instrumentem, którego nie porzucił już nigdy, a przeciwnie, zgłębił jego tajniki, pracując nad techniką gry i zapisem nutowym. Młodziutki Paganini został powierzony muzykowi Giovanniemu Servetto, a później sprawował nad nim pieczę Giacomo Costa, światowej sławy skrzypek.

Nastoletni Niccolò' Paganini

Paganini był bardzo utalentowany muzycznie i szybko zaczął występować przed publicznością, wzbudzając zachwyt. Jego pierwszy nagrany publiczny występ był w kościele 26 maja 1794 r., kiedy chłopiec nie miał jeszcze 12 lat.

Paganini w wieku 12 lat z ojcem w szkole kontrapunktu Mistrza Alessandro Rolla

W 1797 r. Niccolò przeprowadził się do Parmy, by dalej zgłębiać swoją wiedzę z zakresu harmonii i komponowania. Najpierw jego nauczycielem był skrzypek Alessandro Rolla, który był pod ogromnym wrażeniem jego talentu, później zastąpili go Ferdinando Paer i Gasparo Ghiretti. Po intensywnym kursie Paganini powrócił do Genui, zaczął komponować i występować, głównie w kościołach. Ustalił też własny harmonogram rygorystycznego treningu, czasem 15 godzin dziennie, ćwicząc własne kompozycje, które często były dość skomplikowane, nawet dla niego samego.

II Niccolò Paganini wkrótce po powrocie do Genui, udał się do Toskanii: najpierw mieszkał w Livorno, później jego domem stała się Lukka, gdzie 22 stycznia 1805 roku został nazwany Pierwszymi Skrzypcami Kapeli Narodowej Republiki Włoskiej. Niemal 10 lat spędził w Lukce, gdzie zdobył reputację wielkiego wirtuoza, zapewniając sobie stabilną sytuację finansową. Koncertował, dyrygował i komponował, tworząc m. in. swoje pierwsze ważne dzieło na orkiestrę i skrzypce Napoleon, zadedykowane cesarzowi na urodziny. Grał je tylko na jednej strunie skrzypiec (G), na dodatek nastrojonej niżej. Zastosowanie tego efektu sygnalizowało jego późniejsze zainteresowanie tworzeniem nowych barw dźwiękowych oraz modyfikowaniem pierwotnej natury skrzypiec.

Koncert w Lukce

W 1810 roku Paganini udał się na swoje pierwsze wielkie koncertowe tournée po Włoszech. Swą grą budził podziw tłumów, a ukoronowaniem tych sukcesów były wygrane pojedynki w grze na skrzypcach, m. in. ze skrzypkiem polskim, Karolem Lipińskim, w Piacenzy (1817 r.). W Bolonii spotkał Gioacchino Rossiniego, co rozpoczęło długą przyjaźń obu twórców. W 1820 roku w Mediolanie wydał drukiem słynne Kaprysy op. 1 oraz po dwa zbiory Sonat na skrzypce i gitarę i Kwartety gitarowe. Większość dzieł na skrzypce i orkiestrę nie została wydana za życia kompozytora, gdyż zakazał, aby były wykonywane przez kogoś innego. Jedynym wykonawcą swoich dzieł mógł być tylko Paganini. W latach 1825-26 napisał jedno ze swych najsłynniejszych dzieł, II Koncert skrzypcowy h-moll, popularny głównie za sprawą części finałowej — Ronda z dzwonkiem.

Instrumenty Paganiniego

Struny Podstawek

Około 1822 r. Paganini poznał śpiewaczkę, Antoninę Bianchi, z którą związał się na kilka burzliwych lat. Z tego związku narodził się syn Achille.

Antonia Bianchi (1800-1874)

Achille Ciro Paganini, jedyny syn Niccolò

III Wiosną 1828 r. Paganini rozpoczął podróż koncertową po Europie.

Najpierw odwiedził Wiedeń, gdzie zachwycał się nim Franciszek Schubert. Tam też zakończył się jego związek z Antoniną. W rezultacie formalnej separacji zapewnił jej dobrobyt materialny, ale pozostawił przy sobie syna. Potem koncertował w Pradze, Berlinie i w Polsce. Następnie występował w Niemczech, a w lutym 1831 r. zagościł w Paryżu, skąd wyjeżdżał na krótko do Londynu i Irlandii. Nawiązał kontakty z wybitnymi kompozytorami epoki, w tym z Robertem Schumannem i Klarą Wieck oraz Giacomo Meyerbeerem, poznał też Johanna Wolfganga Goethego. Powstały wówczas kolejne znaczące utwory, jak IV Koncert skrzypcowy d-moll oraz Wariacje na tematy Il Carnevale di Venezia i God Save the King. Podsumowując ten etap swego życia zapisał, że w jednym roku dał 151 koncertów i przejechał 5000 mil, ustanawiając swego rodzaju rekord świata.

Notatnik prowadzony przez Paganiniego od 1828 r.

IV W 1835 roku Niccolò Paganini powrócił na stałe do Włoch. Najpierw był dyrygentem na dworze arcyksiężnej Marii Luizy w Parmie, a w końcu osiedlił się w Nicei. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia Paganini wycofywał się stopniowo z aktywnego życia. Dokonał spektakularnego gestu, przekazując Hectorowi Berliozowi czek na olbrzymią sumę, która umożliwiła młodemu artyście uwolnienie się od trosk materialnych i skoncentrowanie się na pracy twórczej. W podzięce Berlioz zadedykował Paganiniemu swą symfonię pt. Roméo et Juliette. https://youtu.be/43OJkqxcVaU

List Paganiniego do Berlioza

Pod koniec życia w wyniku komplikacji laryngologicznych Paganini całkowicie stracił głos i porozumiewał się z otoczeniem wyłącznie na piśmie. Legenda głosi, że nawet na łożu śmierci nie rozstawał się ze skrzypcami.

Paganini na łożu śmierci

Odlew gipsowy prawej ręki

Z powodu niejednoznacznego stosunku Paganiniego do religii, początkowo odmówiono mu chrześcijańskiego pochówku. Ciało przechowywano w domu przez dwa miesiące, zanim władze kościelne pozwoliły na pochowanie kompozytora na terenie jego własnej posesji. Prawdziwa ceremonia pogrzebowa odbyła się dopiero 36 lat później, w roku 1876, gdy syn Paganiniego otrzymał wreszcie z kurii papieskiej pozwolenie, by zbudować nagrobek ojca na cmentarzu w Parmie.

Grób Paganiniego, cmentarz Villetta, Parma

V Technika gry Paganiniego do dzisiaj jest wielką zagadką. Stawiano wiele diagnoz i hipotez, aby tą zagadkę rozwiązać. Niektórzy lekarze stwierdzili, iż miał wklęsły obojczyk, co umożliwiało mu lepsze trzymanie skrzypiec, oraz miał mieć oprócz tego nadrozwój palców. Mówiono o innej budowie dłoni Paganiniego, nawet o innym prowadzeniu smyczka i specjalnym strojeniu skrzypiec. Duża ruchomość stawów pozwala na inne ułożenia ręki artysty i wydobycie nowych brzmień z instrumentu. Jednak czy to tłumaczy, dlaczego Paganini potrafił dokończyć koncert na jednej strunie, gdy pozostałe w wyniku wyjątkowej ekspresji nie wytrzymały silnego uścisku i pękały? Na koncertach grywał, co pewnie najistotniejsze, tylko utwory skomponowane przez siebie. Natomiast jego ulubionym instrumentem były podarowane mu przez bogatego kupca skrzypce wyprodukowane w roku 1741, wykonane przez Giuseppe Guarneriego del Gesú. Muzyka Paganiniego do dziś budzi emocje. Współczesnym znawcom gry na skrzypcach trudno jest jednoznacznie określić technikę Włocha. Dorobek muzyczny włoskiego skrzypka to mnóstwo koncertów i wariacji. Do najsłynniejszych należą 24 Capriccia, Campanella oraz „Il Carnevale di Venezia”.

Do dnia dzisiejszego żyją potomkowie słynnego skrzypka Niccolò Paganiniego. 37-letni Rodrigo Octaviano Paganini mieszka z narzeczoną i trzema córkami w Brazylii w miejscowości Limeira.

VI Paganini w Polsce

Pierwsze kontakty związane z Polską pojawiają się w życiorysie muzyka w roku 1810, kiedy skomponował zachwycającego Poloneza z wariacjami i gdy w 1818 r. w Piacenzy spotkał skrzypka Karola Lipińskiego. W 1829 roku Paganini przyjechał do Warszawy, by 24 maja uczestniczyć w ceremonii koronacyjnej Mikołaja I na króla Polski. Wiele osobistości ze świata muzyki, między innymi sam Fryderyk Chopin, towarzyszyło włoskiemu muzykowi w tym koncercie. W czerwcu 1829 wystąpił również w Poznaniu i Warszawie, gdzie doszło do skrzypcowego „pojedynku” pomiędzy nim a Karolem Lipińskim. Paganini trzykrotnie koncertował z utalentowanym polskim skrzypkiem Karolem Lipińskim. Dwa pierwsze występy miały miejsce wcześniej 17 kwietnia i 24 maja 1818.

Karol Lipiński

Paganini zdecydował się zatrzymać w Polsce na ponad dwa miesiące, odnosząc, przez cały ten czas, niekończące się sukcesy. Sukcesy były na tyle wielkie, że przedłużył swój pobyt o kolejny miesiąc, by wystąpić we Wrocławiu w dniu 28 lipca 1829 roku. W programie koncertu włoskiego wirtuoza, znalazły się trzy utwory Paganiniego: II Koncert skrzypcowy h-moll, Wariacje na strunie G na temat modlitwy z opery Mojżesz w Egipcie Rossiniego https://youtu.be/0g00bVs0zBg?t=13 oraz Wariacje na skrzypce solo na temat "Nel cor piú non mi sento" z opery La Molinara Paisiella. https://youtu.be/b7cODW8jQi0 24 Kaprysy na skrzypce solo Paganiniego stanowią rodzaj kompendium nowoczesnej techniki skrzypcowej, w którym zawarł on swe wirtuozowskie doświadczenia. Zbiór ten mógł być jednym z impulsów do powstania Chopinowskich Etiud. Chopin nie poznał Paganiniego osobiście w czasie koncertów warszawskich. Artyści spotkali się dopiero w Paryżu w sierpniu 1837r. za sprawą Elizy Peruzzi, która przyprowadziła Paganiniego do Chopina z niezapowiedzianą wizytą. Paganini, który nigdy wcześniej nie miał okazji słyszeć gry Chopina, był jego sztuką zachwycony.

Fryderyk Chopin

Włoski wirtuoz miał tylko jednego ucznia. Był nim Polak, Apolinary Kątski.

Apolinary Kątski

VII Twórczość

Wykonywał wyłącznie własne utwory, wśród których największe znaczenie mają:

• 24 Kaprysy na skrzypce solo https://youtu.be/X3WNHDIX534 (ok. 1805; 6 z nich jest znanych także w transkrypcjach fortepianowych F. Liszta i R. Schumanna). Temat Kaprysu a-moll nr 24 wykorzystywało do własnych wariacji wielu kompozytorów, m.in. J. Brahms, S. Rachmaninow, W. Lutosławski.

• koncerty skrzypcowe: Es-dur, D-dur op.6 i h-moll op.7 https://youtu.be/tyiN8f5W59U?t=42 (z finałem pt. Campanella, znanym też z transkrypcji fortepianowej Liszta) oraz E-dur, d-moll, a-moll, e-moll,

• największe wyzwanie dla skrzypków stanowią liczne wariacje; spośród nich np. Il Carnevale di Venezia (Karnawał wenecki). https://youtu.be/I0CM0x45XRU. Wariacje pisał głównie na tematy z oper zwłaszcza G. Rossiniego.

• Moto perpetuo https://youtu.be/0tb2584gDiM oraz utwory kameralne.

Paganini oprócz skrzypiec mistrzowsko grał na gitarze i zostawił kilkanaście kompozycji solowych i kameralnych na skrzypce, altówkę, gitarę i wiolonczelę. Od 1954 roku odbywa się w Genui Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Niccolò Paganiniego. W 2001 roku Mariusz Patyra, jeden z najlepszych polskich skrzypków, wygrał ten prestiżowy konkurs, należący do najważniejszych i najtrudniejszych konkursów na świecie. Jak na razie żadnemu z Polaków nie udało się powtórzyć tego sukcesu.

Mariusz Patyra