ba

Alternatywne wykorzystanie koni ras

zimnokrwistych

Grażyna Polak

Instytut Zootechniki PIB, Balice, 12 grudnia 2017

Badania naukowe w praktyce hodowli koni – nowoczesne narzędzia dla hodowców

Perspektywy przetrwania ras w dużej mierze

zależą od ich obecnych i przyszłych funkcji w

systemach hodowli. Niektóre rasy przestają

być użytkowane, co zagraża ich istnieniu, o ile

nie znajdą alternatywnego wykorzystania

(Oldenbroek, 1999).

• Koń po raz pierwszy został udomowiony w Azji około 3,5 tys. lat p.n.e., natomiast w Europie zaczął być użytkowany ok. 1,5 tys. lat p.n.e.

• Ze względu na mechanizacje i globalny rozwój przemysłu w XX wieku użytkowane koni zimnokrwistych znacznie spadło.

• W 2008 roku populacja koni na świecie wynosiła 58.7 mln., należących do 784 ras.

• W Europie liczba koni wynosiła 6,3 mln.; konie zimnokrwiste stanowiły 22% ras.

• W celu ich ochrony poszukiwane są alternatywne sposoby wykorzystania.

Konie to najbardziej wszechstronny gatunek zwierząt gospodarskich używany m. in. w rolnictwie, leśnictwie, transporcie, sporcie, turystyce, rekreacji, terapii, produkcji żywności, jako zwierzęta towarzyszące.

Konie zimnokrwiste mogą być również wykorzystywane do produkcji mleka klaczy.

Wzrastające w Europie zainteresowanie wykorzystaniem klaczy zimnokrwistych do produkcji mleka klaczy wynika z wyjątkowych

właściwości tego produktu.

Badanie prowadzone w wielu krajach pokazują, że mleko klaczy jest produktem o wysokiej wartości biologicznej, posiada zbliżony skład do mleka kobiecego i coraz częściej jest poszukiwane przez producentów żywności i kosmetyków.

skład chemiczny

sucha masa (%)

białko (%) tłuszcz (%) laktoza (%) komórki

somatyczne (tys./ml)

drobnoustroje

(tys./ml)

Wolne kwasy tłuszczowe (mmol w 10 l)

ogólne lizozym laktoferyn

a ogólny cholesterol

Markiewicz- Keszycka, 9,74 - 11,44 1,67 - 2,92

0,75 a 1,26 g/l

0,66 - 1,38 g/l 0,43 - 1,7 1,95 mg/dl 5,85 - 6,63 3 2

Pieszka, 2011 9,28 - 9, 95 1,15 - 1,85 0,49 - 1,14 7,04 - 7,73 4,86 - 8,54 Salimei & Fantuz, 2012 10,1 2,1 1,4 6,1

Danków i wsp., 2006 46 62

Danków i wsp., 2012 2,14 1,21 6,37

Malacarne, 2002 2,1

6,59 (% białka

ogólnego)

9,89 (% białka

ogólnego) 1,2

0,3 - 0,4 (% tłuszcu

ogólnego) 6,4

Kulisa i wsp., 2010 16 - 111

Pecka i wsp., 2011 205 - 254

Mleko krowie

Danków-Kubisz, 2007 12,52 3,3 3,8 4,8

Mleko ludzkie

Pawlus i wsp.,2004 0,89 - 1,4 3-5 7

• nienasycone kwasy tłuszczowe: omega-6 i omega-3 - wiązki konieczne do prawidłowego funkcjonowania układu krwionośnego oraz pokarmowego, chroniące przed utratą wody z organizmu, wpływające pozytywnie na stany zapalne;

• lizozym – związek o właściwościach antybakteryjnych, a także wzmacniających układ odpornościowy;

• karnityna - oczyszczanie organizmu;

• laktoferynę - działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, bakteriobójcze, antywirusowe.

• laktadheryna – stymuluje fagocytozę cząstek apoptotycznych, wpływa na zdrowy wygląd skóry, ponieważ pobudza produkcję kolagenu.

• białka - α-globuliny, ץ-globuliny, alanina, treonina, glicyna, seryna, cystyna, glutamina i kas glutaminowy, prolina, leucyna, metionina, izoleucyna, lizyna, kwas alfa- linolenowy, kwas linolowy

• sole mineralne ( wapń, fosfor, magnez, cynk, siarka,miedź, żelazo, mangan, wapń)

• witaminy: A, E, D3, K3, C,

• beta-karoten, alfa-tokoferol, hormony, cytokiny, czynniki wzrostowe, wielo-nienasycone kwasy tłuszczowe n -3

• białka serwatkowe, kazeina

Składniki występujące w mleku klaczy

Wartość odżywcza mleka klaczy*

• mleko klaczy jest bogatym źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, zwłaszcza A, D i K;

• profil białek serwatkowych wskazuje, że mleko klaczy może stanowić cenne źródło lizozymu , laktoferyny oraz immunoglobulin w diecie człowieka;

• Kompleks kazeinowy mleka klaczy, podobnie jak mleka kobiety, składa się z frakcji αS1-, αS2-, β- oraz κ-kazeiny.

• mleko klaczy, ze względu na wysoką wartość biologiczną i unikalny skład chemiczny, w tym prozdrowotny profil kwasów tłuszczowych oraz występujące w nim związki bioaktywne, może być surowcem wyjściowym przy produkcji innowacyjnych, nowoczesnych immunostymulatorów naturalnie wzmacniających barierę ochronną organizmu człowieka. * - M. Kęszycka, 2010. Wartość odżywcza oraz prozdrowotna siary i mleka klaczy w diecie

człowieka. Praca doktorska

Działanie • leczenie schorzeń układu pokarmowego (owrzodzenia, biegunki);

• zdrowie dzieci (wcześniactwo i choroby alergiczne);

• wspomaganie leczenia chorób skóry (trądzik , łuszczyca);

• wspomaganie pracy mięśnia sercowego i krążenia;

• obniżenie poziomu cholesterolu oraz leczenie cukrzycy;

• detoksykacja organizmu i redukcja wagi ciała;

• podnoszenie odporności organizmu;

• ochrona stawów oraz przyrost mięśni;

• wspomagania pracy układu nerwowego;

• leczenie depresji i bezsenności;

• zapobieganie procesom starzenia się.

Produkcja

Mleko klaczy jest surowcem niszowym, trudnym do produkcji na dużą skalę. Związane jest to głównie ze specyfiką jego pozyskiwania - małą pojemnością wymienia klaczy (ok. 2 l) oraz koniecznością utrzymywania źrebiąt z matkami przez cały okres laktacji. Specyfika wychowu źrebiąt pozwala na pozyskiwanie mleka od klaczy na cele konsumpcyjne, najwcześniej od 8. tygodnia laktacji.

Przyjmuje się, że dobowa produkcja mleka w szczytowym okresie laktacji odpowiada 2-3% masy ciała klaczy. U koni półkrwi osiąga ok. 10-14 litrów, a u zimnokrwistych 18-24 l. Zasadniczy wpływ na skład mleka klaczy ma sezon i środowisko (np. dostępność i rodzaj paszy, skład botaniczny pastwisk, stadium dojrzałości roślin).

Jak inni to robią ?

W Azji klacze tradycyjnie wykorzystywane są od wieków do produkcji mleka, z którego otrzymuje się napój- kumys, przez niektórych uważany za leczniczy, np. w 1874 polski lekarz, antropolog i wolnomularz Edward Landowski roku opublikował pracę pt: „ Rola kumysu w terapeutyce gruźlicy”. Dzięki niemu lecznice i pijalnie kumysu były popularne w wielu miastach Austrii, Szwajcarii, Niemiec i Anglii.

Fot. z materiałów R. Danków

Badanie prowadzone w Kazachstanie i w Baszkirii pokazują, że przy wielokrotnym doju - do 8 razy/dzień, możliwe jest zdajanie nawet do 29 kg mleka od klaczy. W ciągu pierwszych pięciu-sześciu miesięcy laktacji klacz może wyprodukować 1200-3000 kg mleka. Badania prowadzone w Europie wskazują, że klacze zimnokrwiste są zdolne do produkcji ponad 20 litrów mleka dziennie. Jednak przy jednokrot- nym doju ilość mleka oscyluje w granicach 2 kg.

Krajami dominującymi w produkcji mleka klaczy są Francja, https://youtu.be/XVBs_BnWVws, Niemcy, a także Słowenia, gdzie powstało Centrum Badań nad Mlekiem Klaczy.

Słowenia

Francja

Résumé La recherche de nouveaux débouchés pour le cheval de trait comtois a conduit les éleveurs de Franche-Comté à s’interroger sur l’opportunité de mettre en place une filière régionale de production, transformation et commercialisation de lait de jument. 1. Contexte et demande du commanditaire

1.1. Contexte

Neuf races de chevaux de trait sont reconnues en France : l’Ardennais, le Trait du

Nord, l’Auxois, le Boulonnais, le Breton, le Cob Normand, le Comtois, le Percheron et le Poitevin. Autrefois, cheval de labour et de transport, le cheval de trait est aujourd’hui utilisé pour la production de viande, l’agro-tourisme, l’attelage, l’entretien de l’espace rural et les travaux agricoles (débardage, labours…).

1.5. Objectifs de l’approche technico-économique

L’objectif de l’étude est de définir l’opportunité de développer une filière « lait de jument » régionale. Cette étude permettra de recenser l’organisation actuelle de la production de lait de jument, de la transformation et de la commercialisation des produits à base de lait de jument. Elle permettra également d’identifier les acteurs concernés par le lait de jument. Puis, elle aboutira à une étude de la potentialité de la Franche-Comté à mettre en place une filière « lait de jument comtoise ».

Niemcy

W Polsce badania nad składem mleka klaczy prowadzone były w wielu ośrodkach badawczych.

• B. Jasińska & G. Jaworska G. (1991). Comparison of structures of micellar caseins of milk of cows, goats and mares with human milk casein. Animal Science Papers and Reports 7;

• R. Danków i wsp. (2006). Effect of lactation on the hygiene quality and some milk physicochemical traits of the Wielkopolska mares. Arch Tierz, Dummerstorf 49

• J. Pikul (2008). Fat content and fatty acids profile of colostrum and milk of primitive Konik horses (Equus caballus gmelini Ant.) during six months of lactation. Journal of Dairy Research, 75;

• R. Pietrzak-Fiećko i wsp. (2009). Effect of mare’s breed on the fatty acid composition of milk fat. Czech J. Anim. Sci., 54,

• D. Cais-Sokolińska i wsp. (2009). Właściwości sorpcyjne modelowych liofilizatów mleka klaczy. Nauka Przyroda Technologie Tom 3;

• M. Kulisa M. i wsp. (2010). Zawartość komórek somatycznych w mleku klaczy a rasa, wiek, kolejność i miesiąc laktacji. Roczniki Naukowe Zootechniki, 37

• R. Danków (2009). Nitrogen ingridiens in mare milk, koumiss and their liofilizates. Nauka Przyroda Technologie Tom 3;

• M. Pieszkai wsp. (2011). Porównanie składu mleka klaczy różnych ras. UR w Krakowie. Nauka Przyroda Technologie, Tom 5;

• J. Rutkowska (2011). Porównanie składu kwasów tłuszczowych zawartych w tłuszczu mleka klaczy i krów. Żywność Nauka Technologia Jakość 1;

• M. Markiewicz-Kęszycka.(2012). Wartość odżywcza oraz prozdrowotna siary i mleka klaczy w diecie człowieka. Praca doktorska. UP w Poznaniu

• M. Pieszka i wsp. (2016). Is mare milk an appropriate food for people? – a review. UR w Krakowie. Ann. Anim. Sci., Vol. 16;

Od 2017 w Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Zootechniki PIB w Kołbaczu realizowany jest projekt dotyczący wykorzystania stada klaczy zimnokrwistych sokólskich do produkcji mleka.

Dziękuję za

uwagę